-
1 अन्तरधान
අන්තරධාන antaradhaana antaradhāna ndisappearance. -
2 अन्तरधापेति
අන්තරධාපෙති antaradhaapeti antaradhāpeti(cause. of antaradhāyati) causes to disappear. -
3 अन्तरधायति
අන්තරධායති antaradhaayati antaradhāyati(antara + dhe + a) disappears. -
4 अन्तरधायन
අන්තරධායන antaradhaayana antaradhāyana ndisappearance. -
5 अन्तरधायि
අන්තරධායි antaradhaayi antaradhāyi(aor of antaradhāyati) disappeared. -
6 सासनान्तरधान
සාසනාන්තරධාන saasanaantaradhaana sāsanāntaradhāna ndisappearance of the teaching of the Buddha. -
7 उत्तरधारय
úttara-dhārayamfn. one who has to give an answer Naish.
-
8 उत्तरधुरीण
úttara-dhurīṇamfn. yoked on the left pole of a carriage (as a horse) Kāṡ. on Pāṇ. 4-4, 78.
-
9 उत्तरधेय
-
10 प्रातरध्येय
prātar-adhyeyamfn. to be recited every morning Pat.
-
11 उत्तर
úttara1) mfn. (compar. fr. 1. ud;
opposed to adhara;
declined Gram. 238. a), upper, higher, superior (e.g.. uttaredantās, the upper teeth) RV. AV. TS. ChUp. Ragh. etc.;
northern (because the northern part of India is high) AV. Mn. Suṡr. Pañcat. etc.;
left (opposed to dakshiṇa orﾠ right, because in praying the face being turned to the east the north would be on the left hand) AV. KātyṠr. MBh. etc.;
later, following, subsequent, latter, concluding, posterior, future RV. AV. KātyṠr. MBh. Ragh. Hit. etc. (opposed to pūrva, etc. e.g.. uttaraḥkālaḥ, future time;
uttaraṉvākyam, a following speech, answer, reply;
phalamuttaram, subsequent result, future consequence;
varshôttareshu, in future years);
followed by (e.g.. smôttara mfn. followed by sma Pāṇ. 3-3, 176);
superior, chief, excellent, dominant, predominant, more powerful RV. AV. ;
gaining a cause (in law);
better, more excellent RV. ;
m. N. of a son of Virāṭa MBh. ;
of a king of the Nāgas L. ;
N. of a mountain Kathās. ;
of several men;
(ās) m. pl. N. of a school;
(ā), of. (scil. diṡ) the northern quarter, the north Kathās. etc.;
N. of each of the Nakshatras that contain the word uttara (cf. uttara-phalgunī, etc.);
N. of a daughter of Virāṭa andﾠ daughter-in-law of Arjuna MBh. ;
of a female servant Lalit. ;
(e) f. du. the second andﾠ third verse of a Tṛica ( orﾠ a stanza consisting of three verses);
(ās) f. pl. the second part of the Sāma-saṃhitā;
(am) n. upper surface orﾠ cover MBh. Ragh. Daṡ. etc.;
the north R. Dhūrtas. ;
the following member, the last part of a compound;
answer, reply Ragh. R. Prab. etc.;
(in law) a defence, rejoinder, a defensive measure;
contradiction Car. ;
(in the Mimāṇsā philosophy) the answer (the fourth member of an adhikaraṇa orﾠ case);
superiority, excellence, competency R. Pañcat. Kathās. etc.;
result, the chief orﾠ prevalent result orﾠ characteristic, what remains orﾠ is left, conclusion, remainder, excess, over andﾠ above, (often ifc. e.g.. bhayôttara, attended with danger, having danger as the result;
dharmôttara, chiefly characterized by virtue;
shashṭy-uttaraṉsahasram, one thousand with an excess of sixty, i.e. 1060;
saptôttaraṉṡatam, 107);
remainder, difference (in arithmetic);
N. of a song Yājñ. ;
N. of each of the Nakshatras that contain the word uttara;
a particular figure in rhetoric;
N. of the last book of the Rāmāyaṇa;
(am) ind. at the conclusion, at the end e.g.. bhavad-uttaram, having the word bhavat at the end;
asrôttaramīkshitā, looked at with tears at the close i.e. with a glance ending in tears;
afterwards, thereafter;
behind MBh. etc.;
in the following part (of a book);
+ cf. Gk. ὕστερος
út-tara2) mfn. crossing over;
to be crossed (cf. dur-uttara)
- उत्तरकल्प
- उत्तरकाण्ड
- उत्तरकामाख्यतन्त्र
- उत्तरकाय
- उत्तरकाल
- उत्तरकुरु
- उत्तरकोशला
- उत्तरक्रिया
- उत्तरखण्ड
- उत्तरखण्डन
- उत्तरग
- उत्तरगीता
- उत्तरग्रन्थ
- उत्तरंग
- उत्तरच्छद
- उत्तरज
- उत्तरज्या
- उत्तरज्योतिष
- उत्तरतन्त्र
- उत्तरतर
- उत्तरतस्
- उत्तरतापनीय
- उत्तरत्र
- उत्तरदन्त
- उत्तरदायक
- उत्तरदिक्स्थ
- उत्तरदिगीश
- उत्तरदिश्
- उत्तरदेश
- उत्तरद्रु
- उत्तरधर्म
- उत्तरधारय
- उत्तरधुरीण
- उत्तरधेय
- उत्तरनाभि
- उत्तरनारायण
- उत्तरपक्ष
- उत्तरपट
- उत्तरपथ
- उत्तरपथिक
- उत्तरपद
- उत्तरपदिक
- उत्तरपदकीय
- उत्तरपर्वत
- उत्तरपश्चार्ध
- उत्तरपश्चिम
- उत्तरपाद
- उत्तरपुरस्तात्
- उत्तरपुराण
- उत्तरपूर्व
- उत्तरप्रच्छद
- उत्तरप्रत्युत्तर
- उत्तरप्रोष्ठपदा
- उत्तरफल्गुनी
- उत्तरफाल्गुनी
- उत्तरबर्हिस्
- उत्तरभक्तिक
- उत्तरभद्रपदा
- उत्तरभाद्रपदा
- उत्तरभाग
- उत्तरमति
- उत्तरमन्द्रा
- उत्तरमात्र
- उत्तरमानस
- उत्तरमार्ग
- उत्तरमीमांसा
- उत्तरमूल
- उत्तरयुग
- उत्तररहित
- उत्तररामचरित
- उत्तररूप
- उत्तरलक्षण
- उत्तरलक्ष्मन्
- उत्तरलोमन्
- उत्तरवयस
- उत्तरवल्ली
- उत्तरवस्ति
- उत्तरवस्त्र
- उत्तरवादिन्
- उत्तरवासस्
- उत्तरवीथि
- उत्तरवेदि
- उत्तरशान्ति
- उत्तरशैल
- उत्तरसक्थ
- उत्तरसंज्ञित
- उत्तरसाक्षिन्
- उत्तरसाधक
- उत्तरहनु
- उत्तरांस
- उत्तरागार
- उत्तराङ्ग
- उत्तराद्रि
- उत्तराधर
- उत्तराधिकार
- उत्तराधिकारिन्
- उत्तरापथ
- उत्तराभास
- उत्तराभिमुख
- उत्तराम्नाय
- उत्तरायण
- उत्तरारणि
- उत्तरार्क
- उत्तरार्चिक
- उत्तरार्थ
- उत्तरार्ध
- उत्तरार्ध्य
- उत्तरावत्
- उत्तराशा
- उत्तराश्मन्
- उत्तराश्रमिन्
- उत्तराश्रित
- उत्तराषाढा
- उत्तरासङ्ग
- उत्तरासद्
- उत्तराह
- उत्तरेतरा
- उत्तरोत्तर
- उत्तरोत्तरिन्
- उत्तरोष्ठ
- उत्तरौष्ठ
-
12 अन्तर्धा _antardhā
1अन्तर्धा 3 U.1 To place or keep within, deposit; उदुम्बरशाखामन्तर्धाय अभिषिञ्चति Ait. Br.-2 To receive within or into oneself, admit, take in; तथा विश्वंभरे देवि मामन्तर्धातुमर्हसि R.15.81; contain, comprise, include; (शास्त्रमेतत्) अन्तर्धास्यति तत्सर्वमेतद्वः कथितं मया Mb.-3 To indicate, exhibit, display.-4 To hide or conceal oneself from, avoid the sight of, (with abl. and used in Atm.); उपाध्यायादन्तर्धत्ते P.I.4.28. Com. अन्तर्धत्स्व रघुव्याघ्रात् Bk.5.32; मत्तो मान्तर्धिथाः सीते 6.15. अन्तर्दधानां सक्षोभ्यः 8.71.-5 To cover up, conceal from view, hide, obscure, envelope, wrap up, veil; सध्वजं सरथं साश्वं भीष्ममन्तर्दधे शरैः Mb.6.118.37. eclipse (fig.); अनृतेनात्मान- मन्तर्धाय Ch. Up.; भौमं (रजः) अन्तर्दधे लोकमावृत्य सवितुः प्रभां Rām. enveloped, covered; पितुरन्तर्दधे कीर्ति शीलवृत्तिसमाधिभिः Mb. obscured or eclipsed. -pass.1 To be received within, be absorbed; to be covered up or concealed, be obscured or rendered invisible, become invisible; to vanish, disappear, cease to exist; इषुभिर्व्यतिसर्पद्भिरादित्यो$- न्तरधीयत Mb.; ते चान्तर्दधिरे नागाः ibid; रात्रिरादित्योदये$न्तर्धीयते Nir. disappears; आत्मन्यन्तर्दधे, तत्रैवान्तरधीयत &c. -Caus. (-धापयति) To render invisible, conceal.2अन्तर्धा [धा भावे अङ्] Covering, concealment &c.; अन्तर्धामुपययुरुत्पलावलीषु Śi.8.12. -
13 अन्तर् _antar
अन्तर् ind. [अम्-अरन्-तुडागमश्च Uṇ.5.6, अमेस्तुट् च]1 (Used as a prefix to verbs and regarded as a preposition or गति) (a) In the middle, between; in, into, inside; ˚हन्, ˚धा, ˚गम्, ˚भू, ˚इ, ˚ली &c. (b) Under.-2 (Used adverbially) (a) Between, be- twixt, amongst, within; in the middle or interior, inside (opp. वहिः); अदह्यतान्तः R.2.32 burnt within himself, at heart; अन्तरेव विहरन् दिवानिशम् R.19.6 in the palace, in the harem; so ˚भिन्नं भ्रमति हृदयम् Māl. 5.2; अन्तर्विभेद Dk.13; यदन्तस्तन्न जिह्वायाम् Pt.4.88; अन्तर्यश्च मृग्यते V.1.1 internally, in the mind. (b) By way of seizing or holding; अन्तर्हत्वा गतः (हतं परिगृह्य).-3 (As a separable preposition) (a) In, into, between, in the middle, inside, within, (with loc.); निवसन्नन्तर्दारुणि लङ्घ्यो वह्निः Pt.1.31; अन्तरादित्ये Ch. Up., अन्तर्वेश्मनि Ms.7 223; Y.3.31; अप्स्वन्तरमृतमप्सु Rv.1. 23.19. अप्सु मे सोमो$ब्रवीदन्तर् विश्वानि भेषजा ibid. (b) Between (with acc.) Ved. अन्तर्मही बृहती रोदसीमे Rv. 7.87.2; अन्तर्देवान् मर्त्यांश्च 8.2.4; हिरण्मय्योर्ह कुश्योरन्तर- वहित आस Śat. Br. (c) In, into, inside, in the interior, in the midst (with gen.); प्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे Ve. 3.7; अन्तःकञ्चुकिकञ्चुकस्य Ratn.2.3; बहिरन्तश्च भूतानाम् Bg.13.15; त्वमग्ने सर्वभूतानामन्तश्चरसि साक्षिवत् Y.2.14; लघुवृत्तितया भिदां गतं बहिरन्तश्च नृपस्य मण्डलम् Ki.2.53; अन्तरीपं यदन्तर्वारिणस्तटम् Ak.; oft. in comp. at the end; कूपान्तः पतितः Pt.5; सभान्तः साक्षिणः प्राप्तान् Ms.8.79; दन्तान्तरधि- ष्ठितम् Ms.5.141 between the teeth; उत्पित्सवो$न्तर्नदभर्तुः Śi.3.77; also in compound with a following word; अहं सदा शरीरान्तर्वासिनी ते सरस्वती Ks.4.11.-4 It is fre- quently used as the first member of compounds in the sense of 'internally', 'inside', 'within', 'in the inte- rior', 'having in the interior', 'filled with', 'having concealed within', or in the sense of 'inward', 'internal', 'secret', 'hidden' &c., forming Adverbial, Bahuvrīhi or Tatpuruṣa compounds; कुन्दमन्तस्तुषारम् (Bah. comp.) Ś.5.19 filled with dew; ˚स्तोयम् (Bah. comp.) Me.66; अन्तर्गिरि (Adv. comp.) Ki.1.34; ज्वलयति तनूमन्तर्दाहः (Tat. comp.) U.3.31; so ˚कोपः, ˚कोणः, ˚आकूतम् &c.-5 It is also supposed to be a particle of assent (स्वीकारार्थक). (Note. In comp. the र् of अन्तर् is changed to a visarga before hard consonants, as अन्तः- करणम्, अन्तःस्थ &c.). [cf. L. inter; Zend antare; Goth. undar; Pers. andar; Gr. entos;].-Comp. -अंसः the breast (= अंतरा-अंस q. v.).-अग्निः inward fire, the fire which stimulates digestion; दीप्तान्तरग्निपरिशुद्धकोष्ठः Susr.-अंङ्ग a.1 inward, internal, comprehended, included (with abl.); त्रयमन्तरङ्ग पूर्वेभ्यः Pat Sūtra.-2 proximate, related to, essential to or referring to the essential part of the अङ्ग or base of a word (opp. बहिरङ्ग); धातूपसर्गयोः कार्यमन्तरङ्गम् P.VIII.3.74 Sk.-3 dear, most beloved (अत्यन्तप्रिय); स्वपिति सुखमिदा- नीमन्तरङ्गः कुरङ्गः Ś.4.v.l.(-अङ्गम्) 1 the inmost limb or organ, the heart, mind; सन्तुष्टान्तरङ्गः Dk.11; ˚वृत्ति 21; the interior.-2 an intimate friend, near or con- fidential person (forming, as it were, part of oneself); मदन्तरङ्गभूताम् Dk.81,93,11; राजान्तरङ्गभावेन 135; अन्तरङ्गेषु राज्यभारं समर्प्य*** 159.-3 an essential or indispensable part, as श्रवण, मनन & निदिध्यासन in realizing Brahman.-4 What is intimately connected or related; अन्तरङ्गबहिरङ्ग- योरन्तरङ्ग बलीयः ŚB. on MS.12.2.29.- अवयव an inner part; P.V.4.62.-आकाशः the ether or Brahman that resides in the heart of man (a term often occurring in the Upaniṣads).-आकूतम् secret or hidden intention.-आगमः an additional augment between two letters,-आगारम् the interior of a house; स्त्रीनक्तमन्तरा- गारबहिःशत्रुकृतांस्तथा Y.2.31.-आत्मन् m. (त्मा)1 the inmost spirit or soul, the soul or mind; also the internal feelings, the heart, अङ्गुष्ठमात्रपुरुषोन्तरात्मा Śvet.; नास्य प्रत्यक- रोद्वीर्यं विक्लवेनान्तरात्मना Rām.6.13.28. गतिमस्यान्तरात्मनः Ms.6.73; जीवसंज्ञोन्तरात्मान्यः सहजः सर्वदेहिनाम् 12.13; मद्- गतेनान्तरात्मना Bg.6.47 with the heart fixed on me; जातो ममायं विशदः प्रकामं...... अन्तरात्मा Ś.4.22, U.3.38, प्रायः सर्वो भवति करुणावृत्तिरार्द्रान्तरात्मा Me.95.-2 (In phil.) the inherent supreme spirit or soul (residing in the in- terior of man); अन्तरात्मासि देहिनाम् Ku.6.21.-आपणः a market in the heart (inside) of a town.-आय, -आल; See s. v.-आराम a. rejoicing in oneself, finding pleasure in his soul or heart; यो$न्तःसुखोन्तरारामस्तथान्तर्जर्यो- तिरेव सः Bg.5.24.-इन्द्रियम् an internal organ or sense.-उष्यम् Ved. a secret abode.-करणम् the internal organ; the heart, soul; the seat of thought and feeling, thinking faculty, mind, conscience; प्रमाणं ˚प्रवृत्तयः Ś.1.22; सबाह्य ˚णः अन्तरात्मा V.4 the soul in all its senses external and internal, the inner and outer man; दयार्द्रभावमाख्यातमन्तःकरणैर्विशङ्कैः R.2.11. According to the Vedānta अन्तःकरण is of four kinds: मनो बुद्धिरहङ्कार- श्चित्तं करणमान्तरम् । संशयो निश्चयो गर्वः स्मरणं विषया इमे ॥ अन्तःकरणं त्रिविधम् Sāṅkhya 33, i. e. बुद्धयहङ्कारमनांसि; सान्तःकरणा बुद्धिः 35, i. e. अहङ्कारमनःसहिता.-कल्पः a certain number of years (with Buddhists).-कुटिल a. inwardly crooked (fig. also); fraudulent. (-लः) a conch-shell.-कृ(क्रि)मिः a disease of worms in the body.-कोटरपुष्पी = अण्ड- कोटरपुष्पी.-कोपः 1 internal disturbance; H.3.-2 inward wrath, secret anger.-कोशम् the interior of a store- room.-गङ्गा the secret or hidden Ganges (supposed to communicate uuderground with a secret stream in Mysore).-गडु a. [अन्तर्मध्ये गडुरिव] useless, unprofitable, unnecessary, unavailing; किमनेनान्तर्गडुना Sar. S. (ग्रीवाप्रदेश- जातस्य गलमांसपिण्डस्य गडोर्यथा निरर्थकत्वं तद्वत्).-गम् -गत &c. See under अंतर्गम्.-गर्भ a.1 bearing young, pregnant.-2 having a गर्भ or inside; so ˚गर्भिन्.-गिरम् -रि ind. in mountains. अध्यास्तेन्तर्गिरं यस्मात् करतन्नावैति कारणम् Bk.5.87.-गुडवलयः the sphincter muscle.-गूढ a. conceal- ed inside, being inward; ˚घनव्यथः U.3.1; R.19.57; ˚विषः with poison concealed in the heart.-गृहम्, -गेहम्, -भवनम् [अन्तःस्थं गृहम् &c.]1 the inner apartment of a house, the interior of a house.-2 N. of a holy place in Benares; पञ्चक्रोश्यां कृतं पापमन्तर्गेहे विनश्यति.-घणः -णम् [अन्तर्हन्यते क्रोडीभवत्यस्मिन्, निपातः] the open space before the house between the entrance-door and the house (= porch or court); तस्मिन्नन्तर्घणे पश्यन् प्रघाणे सौधसद्मनः Bk.7.62 द्वारमतिक्रम्य यः सावकाशप्रदेशः सो$न्तर्घणः). (-नः -णः) N. of a country of Bāhīka (or Bālhīka) (P.III.3.78 बाहीकग्रामविशेषस्य संज्ञेयम् Sk.).-घातः striking in the middle Kāsi. on P.III.3.78.-चर a. pervading the body. internally situated, internal, inward अन्तश्चराणां मरुतां निरोधात् Ku.3.48; U.7.-ज a. born or bred in the interior (as a worm &c.).-जठरम् the stomach. (ind.) in the stomach.-जम्भः the inner part of the jaws (खादनस्थानं जम्भः, दन्तपङ्क्त्यो- रन्तरालम्).-जात a. inborn, innate.-जानु ind. between the knees.-जानुशयः One sleeping with hands between the knees; अन्तर्जानुशयो यस्तु भुञ्जते सक्तभाजनः Mb.3.2.75.-ज्ञानम् inward or secret knowledge.-ज्योतिस् a. enlightened inwardly, with an enlightened soul. यो$न्तःसुखो$न्तरारामस्तथान्तर्ज्योतिरेव यः Bg.5.24. (-स् n.) the inward light, light of Brahman.-ज्वलनम् inflammation. (-नः) inward heat or fire; mental anxiety.-ताप a. burning inwardly (-पः) internal fever or heat Ś.3.13.-दधनम् [अन्तर्दध्यते आधीयते मादकतानेन] distillation of spirituous liquor, or a substance used to produce fermentation.-दशा a term in astrology, the time when a particular planet exercises its influence over man's destiny (ज्योतिषोक्तः महादशान्तर्गतो ग्रहाणां स्वाधिपत्यकालभेदः).-दशाहम् an interval of 1 days; ˚हात् before 1 days. Ms.8.222; ˚हे 5.79.-दहनम् -दाहः 1 inward heat; ज्वलयति तनूमन्तर्दाहः U.3.31; ˚हेन दहनः सन्तापयति राघवम् Rām.-2 inflammation.-दुःख a. sad or afflicted at heart;-दुष्ट a. internally bad, wicked or base at heart.-दृष्टिः f. examining one's own soul, insight into oneself.-देशः an intermediate region of the compass.-द्वारम् private or secret door within the house (प्रकोष्ठद्वारम्).-धा-धि, -हित &c. See. s. v.-नगरम् the palace of a king (being inside the town); cf. ˚पुरम्; दशाननान्तर्नगरं ददर्श Rām.-निवेशनम् inner part of the house; यथा चारोपितो वृक्षो जातश्चान्तर्निवेशने Rām.6.128.6.-निहित a. being concealed within; अङ्गैरन्तर्निहितवचनैः सूचितः सम्यगर्थः M.2.8.-निष्ठ a. engaged in internal meditation.-पटः, -टम् a screen of cloth held between two persons who are to be united (as a bride and bridegroom, or pupil and preceptor) until the acctual time of union arrives.-पथ a. Ved. being on the way.-पदम् ind. in the interior of an inflected word.-पदवी = सुषुम्णामध्यगतः पन्थाः-पिरधानम् the innermost garment.-पर्शव्य a. being between the ribs (as flesh).-पवित्रः the Soma when in the straining vessel.-पशुः [अन्तर्गाममध्ये पशवो यत्र] the time when the cattle are in the village or stables (from sunset to sunrise); अन्तःपशौ पशुकामस्य सायं प्रातः Kāty; (सायं पशुषु ग्राममध्ये आगतेषु प्रातश्च ग्रामादनिःसृतेषु com.).-पातः, पात्यः 1 insertion of a letter (in Gram.).-2 a post fixed in the middle of the sacrificial ground (used in ritual works); अन्तःपूर्वेण यूपं परीत्यान्तःपात्यदेशे स्थापयति Kāty.-पातित, -पातिन् a.1 inserted.-2 included or comprised in; falling within; दण्डकारण्य˚ ति आश्रमपदम् K.2.-पात्रम् Ved. interior of a vessel.-पालः one who watches over the inner apartments of a palace.-पुरम् [अन्तः अभ्यन्तरं पुरं गृहम्, or पुरस्यान्तःस्थितम्]1 inner apartment of a palace (set apart for women); female or women's apartments, seraglio, harem (so called from their being situated in the heart of the town, for purposes of safety); व्यायम्याप्लुत्य मध्याह्ने भोक्तुमन्तःपुरं विशेत् Ms.7.216,221,224; कन्यान्तःपुरे कश्चित्प्रविशति Pt.1.-2 inmates of the female apartments, a queen or queens, the ladies taken collectively; अन्तःपुराणि सर्वाणि रुदमानानि सत्वरम् Rām.6.111.111. ˚विरहपर्युत्सुकस्य राजर्षेः Ś.3; K.58; ततो राजा सान्तःपुरः स्वगृह- मानीयाभ्यर्चितः Pt.1; कस्यचिद्राज्ञो$न्तःपुरं जलक्रीडां कुरुते ibid. ˚प्रचारः gossip of the harem Ms.7.153; ˚समागतः Ś.4; also in pl.; कदाचिदस्मत्प्रार्थनामन्तःपुरेभ्यः कथयेत् Ś.2.; न ददाति वाचमुचितामन्तःपुरेभ्यो यदा Ś.6.5. ˚जन women of the palace; inmates of the female apartments; ˚चर,-अध्यक्षः-रक्षकः, -वर्ती guardian or superintendent of the harem, chamber- lain; वृद्धः कुलोद्रतः शक्तः पितृपैतामहः शुचिः । राज्ञामन्तःपुरा- ध्यक्षो विनीतश्च तथेष्यते ॥ (of these five sorts are mentioned:- वामनक, जघन्य, कुब्ज, मण्डलक and सामिन् see Bṛi. S.) ˚सहायः one belonging to the harem.-पुरिकः [अन्तःपुरे नियुक्तः, ठक्] a chamberlain = ˚चर. (-कः, -का) a woman in the harem; अस्मत्प्रार्थनामन्तःपुरिके(का) भ्यो निवेदय Chaṇḍ. K.-पुष्पम् [कर्म.] the menstrual matter of women, before it re- gularly begins to flow every month; वर्षद्वादशकादूर्ध्वं यदि पुष्पं बहिर्न हि । अन्तःपुष्पं भवत्येव पनसोदुम्बरादिवत् Kāśyapa; ˚ष्पम् is therefore the age between 12 and the menstruation period.-पूय a. ulcerous.-पेयम् Ved. drinking up.-प्रकृतिः f.1 the internal nature or constitution of man.-2 the ministry or body of ministers of a king.-3 heart or soul. ˚प्रकोपः internal dissensions or disaffection; अणुरप्युपहन्ति विग्रहः प्रभुमन्तःप्रकृतिप्रकोपजः Ki.2.51.-प्रको- पनम् sowing internal dissensions, causing internal revolts; अन्तःप्रकोपनं कार्यमभियोक्तुः स्थिरात्मनः H.3.93.-प्रज्ञ a. knowing oneself, with an enlightened soul.-प्रतिष्ठानम् residence in the interior.-बाष्प a.1 with suppressed tears; अन्तर्बाष्पश्चिरमनुचरो राजराजस्य दध्यौ Me.3.-2 with tears gushing up inside, bedimmed with tears; कोपात्˚ ष्पे स्मरयति मां लोचने तस्याः V.4.15. (-ष्पः) suppressed tears, inward tears; निगृह्य ˚ष्पम् Bh.3.6; Māl.5.-भावः, भावना see under अन्तर्भू separately.-भिन्न a. split or broken inside, perforated, bored (said of a pearl) Pt.4 (also torn by dissensions).-भूमिः f. interior of the earth.-भेदः discord, internal dissensions; ˚जर्जरं राजकुलम् Mk.4 torn by internal dissensions; अन्तर्भेदाकुलं गेहं न चिराद्विनशिष्यति 'a house divided against itself cannot stand long.'-भौम a. subterranean, underground.-मदावस्थ a. having the rutting state concealed within; आसीदनाविष्कृतदानराजि- रन्तर्मदावस्थ इव द्विपेन्द्रः R.2.7.-मनस् a.1 sad, disconso- late, dejected, distracted.-2 one who has concentrated and turned his mind inward, lost in abstract meditation.-मुख a. (-खी f.)1 going into the mouth, pointing or turned inward; प्रचण्डपरिपिण्डितः स्तिमितवृत्तिरन्तर्मुखः Mv. 5.26.-2 having an inward entrance of opening (बाह्यवस्तुपरिहारेण परमात्मविषयकतया प्रवेशयुक्तं चित्तादि).-3 an epithet of the soul called प्राज्ञ, when it is enjoying the sweet bliss of sleep (आनन्दभुक् चेतोमुखः प्राज्ञः इति श्रुतेः).-4 Spiritual minded, looking inwardly into the soul; 'अन्तर्मुखाः सततमात्मविदो महान्तः' Viś. Guṇā.139. (-खम्) a sort of surgical scissors (having an opening inside), one of the 2 instruments mentioned by Suśruta in chapter 8 of Sūtrasthāna.-मातृका [अन्तःस्थाः ष़ट्चक्रस्थाः मातृकाः अकारादिवर्णाः] a name given in the Tantras for the letters of the alphabet assigned to the six lotuses (पद्म) of the body; ˚न्यासः a term used in Tantra literature for the mental assignment of the seve- ral letters of the alphabet to the different parts of the body.-मुद्र a. sealed inside; N. of a form of devotion.-मृत a. still-born.-यागः mental sacrifice or worship, a mode of worship referred to in the Tantras.-यामः 1 suppression of the breath and voice.-2 ˚पात्रम्, a sacrificial vessel (ग्रहरूपं सामापराख्यं यज्ञियपात्रम्); according to others, a Soma libation made during the suppression of breath and voice; सुहवा सूर्यायान्तर्याममनु- मन्त्रयेत् Ait. Br.-यामिन् m.1 regulating the soul or internal feelings, soul; Providence, Supreme Spirit as guiding and regulating mankind. Brahman; (according to the Bṛi. Ār. Up. अन्तर्यामिन 'the internal check' is the Supreme Being and not the individual soul; who standing in the earth is other than the earth, whom the earth knows not, whose body the earth is, who internally restrains and governs the earth; the same is thy soul (and mine, the internal check अन्तर्यामिन्, &c. &c.); अन्तराविश्य भूतानि यो बिभर्त्यात्मकेतुभिः । अन्तर्या- मीश्वरः साक्षाद्भवेत् &c.-2 wind; ˚ब्राह्मणम् N. of a Brāhmaṇa included in the Bṛi. Ār. Up.-योगः deep meditation, abstraction-लम्ब a. acute-angular. (-बः) an acute-angled triangle (opp. बहिर्लम्ब) (the perpendicular from the vertex or लम्ब falling within अन्तर् the triangle).-लीन a.1 latent, hidden, concealed inside; ˚नस्य दुःखाग्नेः U.3.9; ˚भुजङ्गमम् Pt.1.-2 inherent.-लोम a. (P.V.4.117) covered with hair on the inside; (-मम्) [अन्तर्गतमाज्छाद्यं लोम अच्] the hair to be covered.-वंशः = ˚पुरम् q. v.-वंशिकः, -वासिकः [अन्तर्वंशे वासे नियुक्तः ठक्] a superintendent of the women's apartment.; Pt.3, K.93. Ak.2.8.8.-वण (वन) a. situated in a forest; ˚णो देशः P.VI.2.179 Sk. (-णम्) ind. within a forest. P.VIII.4.5.-वत् a. being in the interior; having something in the interior.-वती (वत्नी) Ved. [अन्तरस्त्यस्यां गर्भः] a pregnant woman; अन्तर्वत्नी प्रजावती R.15.13.-वमिः [अन्तः स्थित एव उद्गारशब्दं कारयति, वम्-इन्] indigestion, flatulence; belching.-वर्तिन्, -वासिन् a. being or dwelling inside, included or comprised in-वसुः N. of a Soma sacrifice (for राज्यकाम and पशुकाम).-वस्त्रम्, -वासस् n. an under- garment; गृहीत्वा तत्र तस्यान्तर्वस्त्राण्याभरणानि च । चेलखण्डं तमेकं च दत्वान्तर्वाससः कृते ॥. Ks.4.52.-वा a. [अन्तः अन्तरङ्गभावं अन्तःकरणं वा वाति गच्छति स्निग्धत्वेन, वा-विच् Tv.] forming part of oneself such as children, cattle &c. ˚वत् a. (अस्त्यर्थे मतुप् मस्य वः) having progeny, cattle &c; अन्तर्वावत्क्षयं दधे Rv.1.4.7; abounding with precious things inside. -adv. inwardly.-वाणि a. [अन्तःस्थिता शास्त्रवाक्यात्मिका वाणी यस्य] skilled or versed in scriptures, very learned (शास्त्रविद्).-विगाहः, -हनम् entering within, penetration.-विद्वस् a. Ved. (विदुषी f.) knowing correctly or exactly (knowing the paths between heaven and earth) Rv.1.72.7.-वेगः inward uneasiness or anxiety, inward fever.-वेदि a. pertaining to the inside of the sacrificial ground. -adv. within this ground. (-दिः -दी f.) [अन्तर्गता वेदिर्यत्र देशे] the tract of land (the Doab) between the rivers Gaṅgā and Yamunā, regarded as a sacred region and the principal seat of Āryan Brāhmaṇas; cf. एते भगवत्यौ भूमिदेवानां मूलमायतनमन्तर्वेदिपूर्वेण कलिन्दकन्यामन्दाकिन्यौ संगच्छेते A.R.7; it is supposed to have extended from Prayāga to Haradvāra and is also known by the names of शशस्थली and ब्रह्मावर्त. -m. (pl.) inhabitants of this land.-वेश्मन् n. the inner apartments, interior of a house.-वेश्मिकः n. a chamberlain.-वैशिकः Officer in charge of the harem. समुद्रमुपकरणमन्तर्वैशिकहस्तादादाय परिचरेयुः Kau. A.1.21.-शरः internal arrow or disease.-शरीरम् internal and spiritual part of man; the interior of the body.-शल्य a. having in the interior an arrow, pin or any such extraneous matter; rankling inside.-शीला N. of a river rising from the Vindhya mountain.-श्लेषः, -श्लेषणम् Ved. internal support (scaffolding &c.) एतानि ह वै वेदानामन्तः- श्लेषणानि यदेता व्याहृतयः Ait. Br.-संज्ञ a. inwardly con- scious (said of trees &c.); ˚ज्ञा भवन्त्येते सुखदुःखसमन्विताः Ms.1.49.-सत्त्व a. having inward strength &c. (˚त्त्वा)1 a pregnant woman.-2 the marking nut.-सन्तापः internal pain, sorrow, regret.- सरल a. upright at heart, or having Sarala trees inside; K.51.-सलिल a. with water (flowing) underground; नदीमिवान्तःसलिलां सरस्वतीम् R.3.9.-सार a. having inward strength and vigour, full of strong inside; powerful, strong, heavy or ponderous; ˚रैर्मन्त्रिभिर्घार्यते राज्यं सुस्तम्भैरिव मन्दिरम् Pt.1. 126; साराणि इन्धनानि Dk.132; ˚रं घन तुलयितुं नानिलः शक्ष्यति त्वाम् Me.2. (-रः) internal treasure or store, inner store or contents; वमन्त्युच्चैरन्तःसारम् H.2.13 internal matter or essence (and pus).-सुख a. whose delight is in self, inwardly happy यो$न्तःसुखो$न्तरारामः Bg. 5.24-सेनम् ind. into the midst of armies.-स्थ a. (also written अन्तःस्थ) being between or in the midst. (-स्थः, -स्था) a term applied to the semivowels, य्, र्, ल्, व् as standing between vowels and consonants and being formed by a slight contact of the vocal organs (ईषत्स्पृष्टं अन्तस्थानाम्); or they are so called be- cause they stand between स्पर्श (क-म) letters and ऊष्मन् (श, ष, स, ह).-स्था 1 a deity of the vital organs.-2 N. of one of the Ṛigveda hymns. ˚मुद्गरः the malleus of the ear.-स्वेदः [अन्तः स्वेदो मदजलस्यन्दनं यस्य] an elephant (in rut).-हणनम् striking in the middle.-हननम् N. of a country बाहीक P.VIII.4.24 Sk.-हस्तम् ind. in the hand, within reach of the hand.-हस्तीन a. being in the hand or within reach of the hand.-हासः laughing inwardly (in the sleeves), a secret or suppressed laugh; सान्तर्हासं कथितम् Me.113 with a suppressed laugh, with a gentle smile.-हृदयम् the interior of the heart. -
14 अवस्पर्तृ _avaspartṛ
अवस्पर्तृ a. Preserver, saviour; अवस्पर्तरधिवक्तारमस्म- युम् Rv.2.23.8. -
15 दोला _dōlā _दोलिका _dōlikā
दोला दोलिका 1 A litter, palanquin.-2 A swing, hammock (fig. also); आसीत् स दोलाचलचित्तवृत्तिः R.14.34; 9.46;19.44; संदेहदोलामारोप्यते K.27.-3 Swinging, fluctuation.-4 Doubt, uncertainty.-6 The Indigo plant.-Comp. -अधिरूढ, -आरूढ a. (lit.) mounted on a swing; (fig.) uncertain, irresolute, disquieted.-चलचित्त- वृत्ति a. One whose mind is agitated like a swing.-यन्त्रम् drugs tied up in a cloth and boiled out over a fire; Bhāva. P.-युद्धम् uncertainty of success, a fight with varying success; दोलायुद्धं कृतगुरुतरध्वानमौद्धत्यभाजाम् Śi.18.8.-लोल a. uncertain. -
16 धेय _dhēya
धेय a.1 To be held or taken.-2 To be produced.-3 To be fed or nourished.-4 To be drunk.-5 An affix as in नाम˚, भाग˚, q. v.-6 To be applied or put in practice; अव्याकुलं प्रकृतमुत्तरधेयकर्म Śi.5.6.-यम् 1 Nourishing.-2 Drinking.-3 Holding, taking &c. -
17 पर्वन् _parvan
पर्वन् n. [पॄ-वनिप् Uṇ.4.112.] पर्व स्यादुत्सवे ग्रन्थौ प्रस्तावे लक्षणान्तरे' इति विश्वः.1 A knot, joint; मासाश्चार्धमासाश्च पर्वाणि; Bṛi. Up.1.1.1. (Sometimes changed to पर्व at the end of Bah. comp.; as in कर्कशाङ्गुलिपर्वया R.12.41.) सो$हं दुर्मायिनस्ते$द्य वज्रेण शतपर्वणा, शिरो हरिष्ये Bhāg.8.11.6; सतामिवापर्वणि मार्गणानाम् Ki.17.29.-2 A limb, mem- ber, joint of the body, knuckle.-3 A portion, part, division; ससर्ज च्छायया विद्यां पञ्चपर्वाणमग्रतः Bhāg.3.2.18.-4 A book, section (as of the Mahābhārata).-5 The step of a staircase; दिने दिने शैवलवन्त्यधस्तात् सोपानपर्वाणि विमुञ्चदम्भः R.16.46.-6 A period, fixed time.-7 Par- ticularly, the days of the four changes of the moon; i. e. the eighth and fourteenth day of each half month and the days of the full and new moon.-8 A sacri- fice performed on the occasion of a change of the moon; पर्वणि न विचिन्वेत् (तुलसीम्) Tulasī. Up.-9 The day of new or full moon, the day of opposition or conjunction; अपर्वणि ग्रहकलुषेन्दुमण्डला विभावरी कथय कथं भविष्यति M.4.15; R.7.33; Ms.4.15; Bh.2.34.-1 An eclipse of the sun or moon; भ्रातः पर्वणि पश्य दानवपतिः शीर्षावशेषी कृतः Bh.-11 A festival, holiday, an occasion of joy; स्वलंकृतौ बालगजौ पर्वणीव सितेतरौ (कृष्णरामौ) Bhāg.1.41.41.-12 An opportunity or occasion in general.-13 A particular period of the year (as the equinox, solstice).-14 The moment of the sun's entering a new sign.-15 A moment, instant.-Comp. -आस्फोटः cracking the fingers (regarded as indecorus).-कारः One wearing different dresses (वेषान्तरधारी); Mb.13.9.9.-कालः 1 a periodic change of the moon.-2 the time at which the moon at its conjunction or opposition passes through the node; ˚राशिः time of festivals.-कारिन् m. a Brāh- maṇa who from motives of gain performs on common days ceremonies which ought to be performed on pe- riodical occasions, such as अमावास्या &c.-गामिन् m. one who has sexual intercourse with his wife at particular times or occasions when such intercourse is prohibited by the Śāstras.-दक्षिणा the teacher's fee for teaching a particular portion of the Veda.-धिः the moon.-नाडी time of opposition or conjunction.-पूर्णता 1 pre- parations for a festival.-2 completion of a festival.-3 joining.-भागः the wrist; आपर्वभागोत्थितैः Ś.4.5.-भेदः voilent pain in the joints; Suśr.-मूलम् the time at which the fourteenth day passes into the fifteenth day of a fortnight.-योनिः a cane or reed.-रुह् m. a pome- granate tree.-वर्ज a. except the forbidden days of a month.-विपद् The moon.-संधिः 1 the junction of the fifteenth and first of a lunar fortnight, the full and change of the moon, or the exact moment of the full and change of the moon; जुषन्ते पर्वतश्रेष्ठमृषयः पर्वसंधिषु Mb.3.159.16.-2 a finger-joint. -
18 husky
Adj1. भर्रायी हुई आवाजठंड से उसकी आवाज़ में 'husky' है.--------N1. एस्किमो कुत्ताहिमगाडी को उत्तरध्रुवीय क्षेत्र में" husky' खींचते हैं. -
19 tundra
N1. उत्तरध्रुवीय\tundraअनुर्वर\tundraप्रदेशThere are vast tundra regions in Northern Asia. -
20 प्रातर्
prātarind. (fr. 1. pra;
prā́tar Uṇ. V, 59) in the early morning. at daybreak, at dawn RV. etc. etc. ( prātaḥprātah, every morning, Daṡ.);
next morning. to-morrow AV. etc. etc.;
Morning personified as a son of Pushparṇa andﾠ Prabhā BhP. ;
+ cf. Gk. πρωί;
Germ. fruo, frū0h
- प्रातरग्निहोत्रकालातिक्रमप्रायश्चित्त
- प्रातरध्येय
- प्रातरनुवाक
- प्रातरन्त
- प्रातरपवर्ग
- प्रातरभिवाद
- प्रातरवनेग
- प्रातरशन
- प्रातरह्न
- प्रातराहुति
- प्रातरित्वन्
- प्रातरुपस्थान
- प्रातरौपासनप्रयोग
- प्रातर्गेय
- प्रातर्जप
- प्रातर्जित्
- प्रातर्णादिन्
- प्रातर्दिन
- प्रातर्दुग्ध
- प्रातर्दोह
- प्रातर्भोक्तृ
- प्रातर्भोजन
- प्रातर्मन्त्र
- प्रातर्माध्यंदिनसवन
- प्रातर्याज्ञ
- प्रातर्यावन्
- प्रातर्युक्त
- प्रातर्युज्
- प्रातर्वस्तृ
- प्रातर्विकस्वर
- प्रातर्वेष
- प्रातर्हुत
- प्रातर्होम
См. также в других словарях:
prātar-adhyeya — प्रातरध्येय … Indonesian dictionary
úttara-dhāraya — उत्तरधारय … Indonesian dictionary
úttara-dheya — उत्तरधेय … Indonesian dictionary
úttara-dhurīṇa — उत्तरधुरीण … Indonesian dictionary
