Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

उत्तरग्रन्थ

  • 1 अन्तरग्नि


    antar-agni
    m. the interior fire, digestive force Suṡr. ;

    (mfn.), being in the fire Kauṡ.

    Sanskrit-English dictionary > अन्तरग्नि

  • 2 उत्तरग


    úttara-ga
    mfn. flowing towards the north R.

    Sanskrit-English dictionary > उत्तरग

  • 3 उत्तरगीता


    úttara-gītā
    f. N. of a section of the sixth book of the Mahābhārata

    Sanskrit-English dictionary > उत्तरगीता

  • 4 उत्तरग्रन्थ


    úttara-grantha
    m. N. of a supplement of the Yoni-grantha

    Sanskrit-English dictionary > उत्तरग्रन्थ

  • 5 प्रातरग्निहोत्रकालातिक्रमप्रायश्चित्त


    prātar-agnihotrakālâ̱tikrama-prâ̱yaṡcitta
    n. N. of wk.

    Sanskrit-English dictionary > प्रातरग्निहोत्रकालातिक्रमप्रायश्चित्त

  • 6 उत्तर


    úttara
    1) mfn. (compar. fr. 1. ud;

    opposed to adhara;
    declined Gram. 238. a), upper, higher, superior (e.g.. uttaredantās, the upper teeth) RV. AV. TS. ChUp. Ragh. etc.;
    northern (because the northern part of India is high) AV. Mn. Suṡr. Pañcat. etc.;
    left (opposed to dakshiṇa orﾠ right, because in praying the face being turned to the east the north would be on the left hand) AV. KātyṠr. MBh. etc.;
    later, following, subsequent, latter, concluding, posterior, future RV. AV. KātyṠr. MBh. Ragh. Hit. etc. (opposed to pūrva, etc. e.g.. uttaraḥkālaḥ, future time;
    uttaraṉvākyam, a following speech, answer, reply;
    phalamuttaram, subsequent result, future consequence;
    varshôttareshu, in future years);
    followed by (e.g.. smôttara mfn. followed by sma Pāṇ. 3-3, 176);
    superior, chief, excellent, dominant, predominant, more powerful RV. AV. ;
    gaining a cause (in law);
    better, more excellent RV. ;
    m. N. of a son of Virāṭa MBh. ;
    of a king of the Nāgas L. ;
    N. of a mountain Kathās. ;
    of several men;
    (ās) m. pl. N. of a school;
    (ā), of. (scil. diṡ) the northern quarter, the north Kathās. etc.;
    N. of each of the Nakshatras that contain the word uttara (cf. uttara-phalgunī, etc.);
    N. of a daughter of Virāṭa andﾠ daughter-in-law of Arjuna MBh. ;
    of a female servant Lalit. ;
    (e) f. du. the second andﾠ third verse of a Tṛica ( orﾠ a stanza consisting of three verses);
    (ās) f. pl. the second part of the Sāma-saṃhitā;
    (am) n. upper surface orﾠ cover MBh. Ragh. Daṡ. etc.;
    the north R. Dhūrtas. ;
    the following member, the last part of a compound;
    answer, reply Ragh. R. Prab. etc.;
    (in law) a defence, rejoinder, a defensive measure;
    contradiction Car. ;
    (in the Mimāṇsā philosophy) the answer (the fourth member of an adhikaraṇa orﾠ case);
    superiority, excellence, competency R. Pañcat. Kathās. etc.;
    result, the chief orﾠ prevalent result orﾠ characteristic, what remains orﾠ is left, conclusion, remainder, excess, over andﾠ above, (often ifc. e.g.. bhayôttara, attended with danger, having danger as the result;
    dharmôttara, chiefly characterized by virtue;
    shashṭy-uttaraṉsahasram, one thousand with an excess of sixty, i.e. 1060;
    saptôttaraṉṡatam, 107);
    remainder, difference (in arithmetic);
    N. of a song Yājñ. ;
    N. of each of the Nakshatras that contain the word uttara;
    a particular figure in rhetoric;
    N. of the last book of the Rāmāyaṇa;
    (am) ind. at the conclusion, at the end e.g.. bhavad-uttaram, having the word bhavat at the end;
    asrôttaramīkshitā, looked at with tears at the close i.e. with a glance ending in tears;
    afterwards, thereafter;
    behind MBh. etc.;
    in the following part (of a book);
    + cf. Gk. ὕστερος
    út-tara
    2) mfn. crossing over;

    to be crossed (cf. dur-uttara)
    - उत्तरकल्प
    - उत्तरकाण्ड
    - उत्तरकामाख्यतन्त्र
    - उत्तरकाय
    - उत्तरकाल
    - उत्तरकुरु
    - उत्तरकोशला
    - उत्तरक्रिया
    - उत्तरखण्ड
    - उत्तरखण्डन
    - उत्तरग
    - उत्तरगीता
    - उत्तरग्रन्थ
    - उत्तरंग
    - उत्तरच्छद
    - उत्तरज
    - उत्तरज्या
    - उत्तरज्योतिष
    - उत्तरतन्त्र
    - उत्तरतर
    - उत्तरतस्
    - उत्तरतापनीय
    - उत्तरत्र
    - उत्तरदन्त
    - उत्तरदायक
    - उत्तरदिक्स्थ
    - उत्तरदिगीश
    - उत्तरदिश्
    - उत्तरदेश
    - उत्तरद्रु
    - उत्तरधर्म
    - उत्तरधारय
    - उत्तरधुरीण
    - उत्तरधेय
    - उत्तरनाभि
    - उत्तरनारायण
    - उत्तरपक्ष
    - उत्तरपट
    - उत्तरपथ
    - उत्तरपथिक
    - उत्तरपद
    - उत्तरपदिक
    - उत्तरपदकीय
    - उत्तरपर्वत
    - उत्तरपश्चार्ध
    - उत्तरपश्चिम
    - उत्तरपाद
    - उत्तरपुरस्तात्
    - उत्तरपुराण
    - उत्तरपूर्व
    - उत्तरप्रच्छद
    - उत्तरप्रत्युत्तर
    - उत्तरप्रोष्ठपदा
    - उत्तरफल्गुनी
    - उत्तरफाल्गुनी
    - उत्तरबर्हिस्
    - उत्तरभक्तिक
    - उत्तरभद्रपदा
    - उत्तरभाद्रपदा
    - उत्तरभाग
    - उत्तरमति
    - उत्तरमन्द्रा
    - उत्तरमात्र
    - उत्तरमानस
    - उत्तरमार्ग
    - उत्तरमीमांसा
    - उत्तरमूल
    - उत्तरयुग
    - उत्तररहित
    - उत्तररामचरित
    - उत्तररूप
    - उत्तरलक्षण
    - उत्तरलक्ष्मन्
    - उत्तरलोमन्
    - उत्तरवयस
    - उत्तरवल्ली
    - उत्तरवस्ति
    - उत्तरवस्त्र
    - उत्तरवादिन्
    - उत्तरवासस्
    - उत्तरवीथि
    - उत्तरवेदि
    - उत्तरशान्ति
    - उत्तरशैल
    - उत्तरसक्थ
    - उत्तरसंज्ञित
    - उत्तरसाक्षिन्
    - उत्तरसाधक
    - उत्तरहनु
    - उत्तरांस
    - उत्तरागार
    - उत्तराङ्ग
    - उत्तराद्रि
    - उत्तराधर
    - उत्तराधिकार
    - उत्तराधिकारिन्
    - उत्तरापथ
    - उत्तराभास
    - उत्तराभिमुख
    - उत्तराम्नाय
    - उत्तरायण
    - उत्तरारणि
    - उत्तरार्क
    - उत्तरार्चिक
    - उत्तरार्थ
    - उत्तरार्ध
    - उत्तरार्ध्य
    - उत्तरावत्
    - उत्तराशा
    - उत्तराश्मन्
    - उत्तराश्रमिन्
    - उत्तराश्रित
    - उत्तराषाढा
    - उत्तरासङ्ग
    - उत्तरासद्
    - उत्तराह
    - उत्तरेतरा
    - उत्तरोत्तर
    - उत्तरोत्तरिन्
    - उत्तरोष्ठ
    - उत्तरौष्ठ

    Sanskrit-English dictionary > उत्तर

  • 7 आनुवेश्यः _ānuvēśyḥ

    आनुवेश्यः [अनुवेशं वसति] A neighbour who lives next to the next-door neighbour; प्रातिवेश्यानुवेश्यौ च कल्याणे विंशतिद्विजे Ms.8.392; (on which Kull. says; निरन्तरगृहवासी प्रातिवेश्यः, तदनन्तरगृहवास्यानुवेश्यः). The word is also found to be witten as अनुवेश्य.

    Sanskrit-English dictionary > आनुवेश्यः _ānuvēśyḥ

  • 8 अन्तर् _antar

    अन्तर् ind. [अम्-अरन्-तुडागमश्च Uṇ.5.6, अमेस्तुट् च]
    1 (Used as a prefix to verbs and regarded as a preposition or गति) (a) In the middle, between; in, into, inside; ˚हन्, ˚धा, ˚गम्, ˚भू, ˚इ, ˚ली &c. (b) Under.
    -2 (Used adverbially) (a) Between, be- twixt, amongst, within; in the middle or interior, inside (opp. वहिः); अदह्यतान्तः R.2.32 burnt within himself, at heart; अन्तरेव विहरन् दिवानिशम् R.19.6 in the palace, in the harem; so ˚भिन्नं भ्रमति हृदयम् Māl. 5.2; अन्तर्विभेद Dk.13; यदन्तस्तन्न जिह्वायाम् Pt.4.88; अन्तर्यश्च मृग्यते V.1.1 internally, in the mind. (b) By way of seizing or holding; अन्तर्हत्वा गतः (हतं परिगृह्य).
    -3 (As a separable preposition) (a) In, into, between, in the middle, inside, within, (with loc.); निवसन्नन्तर्दारुणि लङ्घ्यो वह्निः Pt.1.31; अन्तरादित्ये Ch. Up., अन्तर्वेश्मनि Ms.7 223; Y.3.31; अप्स्वन्तरमृतमप्सु Rv.1. 23.19. अप्सु मे सोमो$ब्रवीदन्तर् विश्वानि भेषजा ibid. (b) Between (with acc.) Ved. अन्तर्मही बृहती रोदसीमे Rv. 7.87.2; अन्तर्देवान् मर्त्यांश्च 8.2.4; हिरण्मय्योर्ह कुश्योरन्तर- वहित आस Śat. Br. (c) In, into, inside, in the interior, in the midst (with gen.); प्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे Ve. 3.7; अन्तःकञ्चुकिकञ्चुकस्य Ratn.2.3; बहिरन्तश्च भूतानाम् Bg.13.15; त्वमग्ने सर्वभूतानामन्तश्चरसि साक्षिवत् Y.2.14; लघुवृत्तितया भिदां गतं बहिरन्तश्च नृपस्य मण्डलम् Ki.2.53; अन्तरीपं यदन्तर्वारिणस्तटम् Ak.; oft. in comp. at the end; कूपान्तः पतितः Pt.5; सभान्तः साक्षिणः प्राप्तान् Ms.8.79; दन्तान्तरधि- ष्ठितम् Ms.5.141 between the teeth; उत्पित्सवो$न्तर्नदभर्तुः Śi.3.77; also in compound with a following word; अहं सदा शरीरान्तर्वासिनी ते सरस्वती Ks.4.11.
    -4 It is fre- quently used as the first member of compounds in the sense of 'internally', 'inside', 'within', 'in the inte- rior', 'having in the interior', 'filled with', 'having concealed within', or in the sense of 'inward', 'internal', 'secret', 'hidden' &c., forming Adverbial, Bahuvrīhi or Tatpuruṣa compounds; कुन्दमन्तस्तुषारम् (Bah. comp.) Ś.5.19 filled with dew; ˚स्तोयम् (Bah. comp.) Me.66; अन्तर्गिरि (Adv. comp.) Ki.1.34; ज्वलयति तनूमन्तर्दाहः (Tat. comp.) U.3.31; so ˚कोपः, ˚कोणः, ˚आकूतम् &c.
    -5 It is also supposed to be a particle of assent (स्वीकारार्थक). (Note. In comp. the र् of अन्तर् is changed to a visarga before hard consonants, as अन्तः- करणम्, अन्तःस्थ &c.). [cf. L. inter; Zend antare; Goth. undar; Pers. andar; Gr. entos;].
    -Comp. -अंसः the breast (= अंतरा-अंस q. v.).
    -अग्निः inward fire, the fire which stimulates digestion; दीप्तान्तरग्निपरिशुद्धकोष्ठः Susr.
    -अंङ्ग a.
    1 inward, internal, comprehended, included (with abl.); त्रयमन्तरङ्ग पूर्वेभ्यः Pat Sūtra.
    -2 proximate, related to, essential to or referring to the essential part of the अङ्ग or base of a word (opp. बहिरङ्ग); धातूपसर्गयोः कार्यमन्तरङ्गम् P.VIII.3.74 Sk.
    -3 dear, most beloved (अत्यन्तप्रिय); स्वपिति सुखमिदा- नीमन्तरङ्गः कुरङ्गः Ś.4.v.l.
    (-अङ्गम्) 1 the inmost limb or organ, the heart, mind; सन्तुष्टान्तरङ्गः Dk.11; ˚वृत्ति 21; the interior.
    -2 an intimate friend, near or con- fidential person (forming, as it were, part of oneself); मदन्तरङ्गभूताम् Dk.81,93,11; राजान्तरङ्गभावेन 135; अन्तरङ्गेषु राज्यभारं समर्प्य*** 159.
    -3 an essential or indispensable part, as श्रवण, मनन & निदिध्यासन in realizing Brahman.
    -4 What is intimately connected or related; अन्तरङ्गबहिरङ्ग- योरन्तरङ्ग बलीयः ŚB. on MS.12.2.29.
    - अवयव an inner part; P.V.4.62.
    -आकाशः the ether or Brahman that resides in the heart of man (a term often occurring in the Upaniṣads).
    -आकूतम् secret or hidden intention.
    -आगमः an additional augment between two letters,
    -आगारम् the interior of a house; स्त्रीनक्तमन्तरा- गारबहिःशत्रुकृतांस्तथा Y.2.31.
    -आत्मन् m. (त्मा)
    1 the inmost spirit or soul, the soul or mind; also the internal feelings, the heart, अङ्गुष्ठमात्रपुरुषोन्तरात्मा Śvet.; नास्य प्रत्यक- रोद्वीर्यं विक्लवेनान्तरात्मना Rām.6.13.28. गतिमस्यान्तरात्मनः Ms.6.73; जीवसंज्ञोन्तरात्मान्यः सहजः सर्वदेहिनाम् 12.13; मद्- गतेनान्तरात्मना Bg.6.47 with the heart fixed on me; जातो ममायं विशदः प्रकामं...... अन्तरात्मा Ś.4.22, U.3.38, प्रायः सर्वो भवति करुणावृत्तिरार्द्रान्तरात्मा Me.95.
    -2 (In phil.) the inherent supreme spirit or soul (residing in the in- terior of man); अन्तरात्मासि देहिनाम् Ku.6.21.
    -आपणः a market in the heart (inside) of a town.
    -आय, -आल; See s. v.
    -आराम a. rejoicing in oneself, finding pleasure in his soul or heart; यो$न्तःसुखोन्तरारामस्तथान्तर्जर्यो- तिरेव सः Bg.5.24.
    -इन्द्रियम् an internal organ or sense.
    -उष्यम् Ved. a secret abode.
    -करणम् the internal organ; the heart, soul; the seat of thought and feeling, thinking faculty, mind, conscience; प्रमाणं ˚प्रवृत्तयः Ś.1.22; सबाह्य ˚णः अन्तरात्मा V.4 the soul in all its senses external and internal, the inner and outer man; दयार्द्रभावमाख्यातमन्तःकरणैर्विशङ्कैः R.2.11. According to the Vedānta अन्तःकरण is of four kinds: मनो बुद्धिरहङ्कार- श्चित्तं करणमान्तरम् । संशयो निश्चयो गर्वः स्मरणं विषया इमे ॥ अन्तःकरणं त्रिविधम् Sāṅkhya 33, i. e. बुद्धयहङ्कारमनांसि; सान्तःकरणा बुद्धिः 35, i. e. अहङ्कारमनःसहिता.
    -कल्पः a certain number of years (with Buddhists).
    -कुटिल a. inwardly crooked (fig. also); fraudulent. (
    -लः) a conch-shell.
    -कृ(क्रि)मिः a disease of worms in the body.
    -कोटरपुष्पी = अण्ड- कोटरपुष्पी.
    -कोपः 1 internal disturbance; H.3.
    -2 inward wrath, secret anger.
    -कोशम् the interior of a store- room.
    -गङ्गा the secret or hidden Ganges (supposed to communicate uuderground with a secret stream in Mysore).
    -गडु a. [अन्तर्मध्ये गडुरिव] useless, unprofitable, unnecessary, unavailing; किमनेनान्तर्गडुना Sar. S. (ग्रीवाप्रदेश- जातस्य गलमांसपिण्डस्य गडोर्यथा निरर्थकत्वं तद्वत्).
    -गम् -गत &c. See under अंतर्गम्.
    -गर्भ a.
    1 bearing young, pregnant.
    -2 having a गर्भ or inside; so ˚गर्भिन्.
    -गिरम् -रि ind. in mountains. अध्यास्तेन्तर्गिरं यस्मात् करतन्नावैति कारणम् Bk.5.87.
    -गुडवलयः the sphincter muscle.
    -गूढ a. conceal- ed inside, being inward; ˚घनव्यथः U.3.1; R.19.57; ˚विषः with poison concealed in the heart.
    -गृहम्, -गेहम्, -भवनम् [अन्तःस्थं गृहम् &c.]
    1 the inner apartment of a house, the interior of a house.
    -2 N. of a holy place in Benares; पञ्चक्रोश्यां कृतं पापमन्तर्गेहे विनश्यति.
    -घणः -णम् [अन्तर्हन्यते क्रोडीभवत्यस्मिन्, निपातः] the open space before the house between the entrance-door and the house (= porch or court); तस्मिन्नन्तर्घणे पश्यन् प्रघाणे सौधसद्मनः Bk.7.62 द्वारमतिक्रम्य यः सावकाशप्रदेशः सो$न्तर्घणः). (
    -नः -णः) N. of a country of Bāhīka (or Bālhīka) (P.III.3.78 बाहीकग्रामविशेषस्य संज्ञेयम् Sk.).
    -घातः striking in the middle Kāsi. on P.III.3.78.
    -चर a. pervading the body. internally situated, internal, inward अन्तश्चराणां मरुतां निरोधात् Ku.3.48; U.7.
    -ज a. born or bred in the interior (as a worm &c.).
    -जठरम् the stomach. (ind.) in the stomach.
    -जम्भः the inner part of the jaws (खादनस्थानं जम्भः, दन्तपङ्क्त्यो- रन्तरालम्).
    -जात a. inborn, innate.
    -जानु ind. between the knees.
    -जानुशयः One sleeping with hands between the knees; अन्तर्जानुशयो यस्तु भुञ्जते सक्तभाजनः Mb.3.2.75.
    -ज्ञानम् inward or secret knowledge.
    -ज्योतिस् a. enlightened inwardly, with an enlightened soul. यो$न्तःसुखो$न्तरारामस्तथान्तर्ज्योतिरेव यः Bg.5.24. (
    -स् n.) the inward light, light of Brahman.
    -ज्वलनम् inflammation. (
    -नः) inward heat or fire; mental anxiety.
    -ताप a. burning inwardly (
    -पः) internal fever or heat Ś.3.13.
    -दधनम् [अन्तर्दध्यते आधीयते मादकतानेन] distillation of spirituous liquor, or a substance used to produce fermentation.
    -दशा a term in astrology, the time when a particular planet exercises its influence over man's destiny (ज्योतिषोक्तः महादशान्तर्गतो ग्रहाणां स्वाधिपत्यकालभेदः).
    -दशाहम् an interval of 1 days; ˚हात् before 1 days. Ms.8.222; ˚हे 5.79.
    -दहनम् -दाहः 1 inward heat; ज्वलयति तनूमन्तर्दाहः U.3.31; ˚हेन दहनः सन्तापयति राघवम् Rām.
    -2 inflammation.
    -दुःख a. sad or afflicted at heart;
    -दुष्ट a. internally bad, wicked or base at heart.
    -दृष्टिः f. examining one's own soul, insight into oneself.
    -देशः an intermediate region of the compass.
    -द्वारम् private or secret door within the house (प्रकोष्ठद्वारम्).
    -धा-धि, -हित &c. See. s. v.
    -नगरम् the palace of a king (being inside the town); cf. ˚पुरम्; दशाननान्तर्नगरं ददर्श Rām.
    -निवेशनम् inner part of the house; यथा चारोपितो वृक्षो जातश्चान्तर्निवेशने Rām.6.128.6.
    -निहित a. being concealed within; अङ्गैरन्तर्निहितवचनैः सूचितः सम्यगर्थः M.2.8.
    -निष्ठ a. engaged in internal meditation.
    -पटः, -टम् a screen of cloth held between two persons who are to be united (as a bride and bridegroom, or pupil and preceptor) until the acctual time of union arrives.
    -पथ a. Ved. being on the way.
    -पदम् ind. in the interior of an inflected word.
    -पदवी = सुषुम्णामध्यगतः पन्थाः
    -पिरधानम् the innermost garment.
    -पर्शव्य a. being between the ribs (as flesh).
    -पवित्रः the Soma when in the straining vessel.
    -पशुः [अन्तर्गाममध्ये पशवो यत्र] the time when the cattle are in the village or stables (from sunset to sunrise); अन्तःपशौ पशुकामस्य सायं प्रातः Kāty; (सायं पशुषु ग्राममध्ये आगतेषु प्रातश्च ग्रामादनिःसृतेषु com.).
    -पातः, पात्यः 1 insertion of a letter (in Gram.).
    -2 a post fixed in the middle of the sacrificial ground (used in ritual works); अन्तःपूर्वेण यूपं परीत्यान्तःपात्यदेशे स्थापयति Kāty.
    -पातित, -पातिन् a.
    1 inserted.
    -2 included or comprised in; falling within; दण्डकारण्य˚ ति आश्रमपदम् K.2.
    -पात्रम् Ved. interior of a vessel.
    -पालः one who watches over the inner apartments of a palace.
    -पुरम् [अन्तः अभ्यन्तरं पुरं गृहम्, or पुरस्यान्तःस्थितम्]
    1 inner apartment of a palace (set apart for women); female or women's apartments, seraglio, harem (so called from their being situated in the heart of the town, for purposes of safety); व्यायम्याप्लुत्य मध्याह्ने भोक्तुमन्तःपुरं विशेत् Ms.7.216,221,224; कन्यान्तःपुरे कश्चित्प्रविशति Pt.1.
    -2 inmates of the female apartments, a queen or queens, the ladies taken collectively; अन्तःपुराणि सर्वाणि रुदमानानि सत्वरम् Rām.6.111.111. ˚विरहपर्युत्सुकस्य राजर्षेः Ś.3; K.58; ततो राजा सान्तःपुरः स्वगृह- मानीयाभ्यर्चितः Pt.1; कस्यचिद्राज्ञो$न्तःपुरं जलक्रीडां कुरुते ibid. ˚प्रचारः gossip of the harem Ms.7.153; ˚समागतः Ś.4; also in pl.; कदाचिदस्मत्प्रार्थनामन्तःपुरेभ्यः कथयेत् Ś.2.; न ददाति वाचमुचितामन्तःपुरेभ्यो यदा Ś.6.5. ˚जन women of the palace; inmates of the female apartments; ˚चर,
    -अध्यक्षः-रक्षकः, -वर्ती guardian or superintendent of the harem, chamber- lain; वृद्धः कुलोद्रतः शक्तः पितृपैतामहः शुचिः । राज्ञामन्तःपुरा- ध्यक्षो विनीतश्च तथेष्यते ॥ (of these five sorts are mentioned:- वामनक, जघन्य, कुब्ज, मण्डलक and सामिन् see Bṛi. S.) ˚सहायः one belonging to the harem.
    -पुरिकः [अन्तःपुरे नियुक्तः, ठक्] a chamberlain = ˚चर. (
    -कः, -का) a woman in the harem; अस्मत्प्रार्थनामन्तःपुरिके(का) भ्यो निवेदय Chaṇḍ. K.
    -पुष्पम् [कर्म.] the menstrual matter of women, before it re- gularly begins to flow every month; वर्षद्वादशकादूर्ध्वं यदि पुष्पं बहिर्न हि । अन्तःपुष्पं भवत्येव पनसोदुम्बरादिवत् Kāśyapa; ˚ष्पम् is therefore the age between 12 and the menstruation period.
    -पूय a. ulcerous.
    -पेयम् Ved. drinking up.
    -प्रकृतिः f.
    1 the internal nature or constitution of man.
    -2 the ministry or body of ministers of a king.
    -3 heart or soul. ˚प्रकोपः internal dissensions or disaffection; अणुरप्युपहन्ति विग्रहः प्रभुमन्तःप्रकृतिप्रकोपजः Ki.2.51.
    -प्रको- पनम् sowing internal dissensions, causing internal revolts; अन्तःप्रकोपनं कार्यमभियोक्तुः स्थिरात्मनः H.3.93.
    -प्रज्ञ a. knowing oneself, with an enlightened soul.
    -प्रतिष्ठानम् residence in the interior.
    -बाष्प a.
    1 with suppressed tears; अन्तर्बाष्पश्चिरमनुचरो राजराजस्य दध्यौ Me.3.
    -2 with tears gushing up inside, bedimmed with tears; कोपात्˚ ष्पे स्मरयति मां लोचने तस्याः V.4.15. (
    -ष्पः) suppressed tears, inward tears; निगृह्य ˚ष्पम् Bh.3.6; Māl.5.
    -भावः, भावना see under अन्तर्भू separately.
    -भिन्न a. split or broken inside, perforated, bored (said of a pearl) Pt.4 (also torn by dissensions).
    -भूमिः f. interior of the earth.
    -भेदः discord, internal dissensions; ˚जर्जरं राजकुलम् Mk.4 torn by internal dissensions; अन्तर्भेदाकुलं गेहं न चिराद्विनशिष्यति 'a house divided against itself cannot stand long.'
    -भौम a. subterranean, underground.
    -मदावस्थ a. having the rutting state concealed within; आसीदनाविष्कृतदानराजि- रन्तर्मदावस्थ इव द्विपेन्द्रः R.2.7.
    -मनस् a.
    1 sad, disconso- late, dejected, distracted.
    -2 one who has concentrated and turned his mind inward, lost in abstract meditation.
    -मुख a. (
    -खी f.)
    1 going into the mouth, pointing or turned inward; प्रचण्डपरिपिण्डितः स्तिमितवृत्तिरन्तर्मुखः Mv. 5.26.
    -2 having an inward entrance of opening (बाह्यवस्तुपरिहारेण परमात्मविषयकतया प्रवेशयुक्तं चित्तादि).
    -3 an epithet of the soul called प्राज्ञ, when it is enjoying the sweet bliss of sleep (आनन्दभुक् चेतोमुखः प्राज्ञः इति श्रुतेः).
    -4 Spiritual minded, looking inwardly into the soul; 'अन्तर्मुखाः सततमात्मविदो महान्तः' Viś. Guṇā.139. (
    -खम्) a sort of surgical scissors (having an opening inside), one of the 2 instruments mentioned by Suśruta in chapter 8 of Sūtrasthāna.
    -मातृका [अन्तःस्थाः ष़ट्चक्रस्थाः मातृकाः अकारादिवर्णाः] a name given in the Tantras for the letters of the alphabet assigned to the six lotuses (पद्म) of the body; ˚न्यासः a term used in Tantra literature for the mental assignment of the seve- ral letters of the alphabet to the different parts of the body.
    -मुद्र a. sealed inside; N. of a form of devotion.
    -मृत a. still-born.
    -यागः mental sacrifice or worship, a mode of worship referred to in the Tantras.
    -यामः 1 suppression of the breath and voice.
    -2 ˚पात्रम्, a sacrificial vessel (ग्रहरूपं सामापराख्यं यज्ञियपात्रम्); according to others, a Soma libation made during the suppression of breath and voice; सुहवा सूर्यायान्तर्याममनु- मन्त्रयेत् Ait. Br.
    -यामिन् m.
    1 regulating the soul or internal feelings, soul; Providence, Supreme Spirit as guiding and regulating mankind. Brahman; (according to the Bṛi. Ār. Up. अन्तर्यामिन 'the internal check' is the Supreme Being and not the individual soul; who standing in the earth is other than the earth, whom the earth knows not, whose body the earth is, who internally restrains and governs the earth; the same is thy soul (and mine, the internal check अन्तर्यामिन्, &c. &c.); अन्तराविश्य भूतानि यो बिभर्त्यात्मकेतुभिः । अन्तर्या- मीश्वरः साक्षाद्भवेत् &c.
    -2 wind; ˚ब्राह्मणम् N. of a Brāhmaṇa included in the Bṛi. Ār. Up.
    -योगः deep meditation, abstraction
    -लम्ब a. acute-angular. (
    -बः) an acute-angled triangle (opp. बहिर्लम्ब) (the perpendicular from the vertex or लम्ब falling within अन्तर् the triangle).
    -लीन a.
    1 latent, hidden, concealed inside; ˚नस्य दुःखाग्नेः U.3.9; ˚भुजङ्गमम् Pt.1.
    -2 inherent.
    -लोम a. (P.V.4.117) covered with hair on the inside; (
    -मम्) [अन्तर्गतमाज्छाद्यं लोम अच्] the hair to be covered.
    -वंशः = ˚पुरम् q. v.
    -वंशिकः, -वासिकः [अन्तर्वंशे वासे नियुक्तः ठक्] a superintendent of the women's apartment.; Pt.3, K.93. Ak.2.8.8.
    -वण (वन) a. situated in a forest; ˚णो देशः P.VI.2.179 Sk. (
    -णम्) ind. within a forest. P.VIII.4.5.
    -वत् a. being in the interior; having something in the interior.
    -वती (वत्नी) Ved. [अन्तरस्त्यस्यां गर्भः] a pregnant woman; अन्तर्वत्नी प्रजावती R.15.13.
    -वमिः [अन्तः स्थित एव उद्गारशब्दं कारयति, वम्-इन्] indigestion, flatulence; belching.
    -वर्तिन्, -वासिन् a. being or dwelling inside, included or comprised in
    -वसुः N. of a Soma sacrifice (for राज्यकाम and पशुकाम).
    -वस्त्रम्, -वासस् n. an under- garment; गृहीत्वा तत्र तस्यान्तर्वस्त्राण्याभरणानि च । चेलखण्डं तमेकं च दत्वान्तर्वाससः कृते ॥. Ks.4.52.
    -वा a. [अन्तः अन्तरङ्गभावं अन्तःकरणं वा वाति गच्छति स्निग्धत्वेन, वा-विच् Tv.] forming part of oneself such as children, cattle &c. ˚वत् a. (अस्त्यर्थे मतुप् मस्य वः) having progeny, cattle &c; अन्तर्वावत्क्षयं दधे Rv.1.4.7; abounding with precious things inside. -adv. inwardly.
    -वाणि a. [अन्तःस्थिता शास्त्रवाक्यात्मिका वाणी यस्य] skilled or versed in scriptures, very learned (शास्त्रविद्).
    -विगाहः, -हनम् entering within, penetration.
    -विद्वस् a. Ved. (
    विदुषी f.) knowing correctly or exactly (knowing the paths between heaven and earth) Rv.1.72.7.
    -वेगः inward uneasiness or anxiety, inward fever.
    -वेदि a. pertaining to the inside of the sacrificial ground. -adv. within this ground. (
    -दिः -दी f.) [अन्तर्गता वेदिर्यत्र देशे] the tract of land (the Doab) between the rivers Gaṅgā and Yamunā, regarded as a sacred region and the principal seat of Āryan Brāhmaṇas; cf. एते भगवत्यौ भूमिदेवानां मूलमायतनमन्तर्वेदिपूर्वेण कलिन्दकन्यामन्दाकिन्यौ संगच्छेते A.R.7; it is supposed to have extended from Prayāga to Haradvāra and is also known by the names of शशस्थली and ब्रह्मावर्त. -m. (pl.) inhabitants of this land.
    -वेश्मन् n. the inner apartments, interior of a house.
    -वेश्मिकः n. a chamberlain.
    -वैशिकः Officer in charge of the harem. समुद्रमुपकरणमन्तर्वैशिकहस्तादादाय परिचरेयुः Kau. A.1.21.
    -शरः internal arrow or disease.
    -शरीरम् internal and spiritual part of man; the interior of the body.
    -शल्य a. having in the interior an arrow, pin or any such extraneous matter; rankling inside.
    -शीला N. of a river rising from the Vindhya mountain.
    -श्लेषः, -श्लेषणम् Ved. internal support (scaffolding &c.) एतानि ह वै वेदानामन्तः- श्लेषणानि यदेता व्याहृतयः Ait. Br.
    -संज्ञ a. inwardly con- scious (said of trees &c.); ˚ज्ञा भवन्त्येते सुखदुःखसमन्विताः Ms.1.49.
    -सत्त्व a. having inward strength &c. (˚
    त्त्वा)
    1 a pregnant woman.
    -2 the marking nut.
    -सन्तापः internal pain, sorrow, regret.
    - सरल a. upright at heart, or having Sarala trees inside; K.51.
    -सलिल a. with water (flowing) underground; नदीमिवान्तःसलिलां सरस्वतीम् R.3.9.
    -सार a. having inward strength and vigour, full of strong inside; powerful, strong, heavy or ponderous; ˚रैर्मन्त्रिभिर्घार्यते राज्यं सुस्तम्भैरिव मन्दिरम् Pt.1. 126; साराणि इन्धनानि Dk.132; ˚रं घन तुलयितुं नानिलः शक्ष्यति त्वाम् Me.2. (
    -रः) internal treasure or store, inner store or contents; वमन्त्युच्चैरन्तःसारम् H.2.13 internal matter or essence (and pus).
    -सुख a. whose delight is in self, inwardly happy यो$न्तःसुखो$न्तरारामः Bg. 5.24
    -सेनम् ind. into the midst of armies.
    -स्थ a. (also written अन्तःस्थ) being between or in the midst. (
    -स्थः, -स्था) a term applied to the semivowels, य्, र्, ल्, व् as standing between vowels and consonants and being formed by a slight contact of the vocal organs (ईषत्स्पृष्टं अन्तस्थानाम्); or they are so called be- cause they stand between स्पर्श (क-म) letters and ऊष्मन् (श, ष, स, ह).
    -स्था 1 a deity of the vital organs.
    -2 N. of one of the Ṛigveda hymns. ˚मुद्गरः the malleus of the ear.
    -स्वेदः [अन्तः स्वेदो मदजलस्यन्दनं यस्य] an elephant (in rut).
    -हणनम् striking in the middle.
    -हननम् N. of a country बाहीक P.VIII.4.24 Sk.
    -हस्तम् ind. in the hand, within reach of the hand.
    -हस्तीन a. being in the hand or within reach of the hand.
    -हासः laughing inwardly (in the sleeves), a secret or suppressed laugh; सान्तर्हासं कथितम् Me.113 with a suppressed laugh, with a gentle smile.
    -हृदयम् the interior of the heart.

    Sanskrit-English dictionary > अन्तर् _antar

  • 9 गुणः _guṇḥ

    गुणः [गुण्-अच्]
    1 A quality (good or bad); सुगुण, दुर्गुण; यदङ्गनारूपसरूपतायाः कञ्चिद्गुणं भेदकमिच्छतीभिः Śi.3.42.
    -2 (a) A good quality, merit, virtue, excellence; कतमे ते गुणाः Māl.1; वसन्ति हि प्रेम्णि गुणा न वस्तुनि Ki.8.37; R.1.9,22; साधुत्वे तस्य को गुणः Pt.4.18. (b) Eminence.
    -3 Use, advantage, good (with instr. usually), Pt. 5.; कः स्थानलाभे गुणः 2.21; H.1.49; Mu.1.15.
    -4 Effect, result, efficacy, good result; संभावनागुणमवेहि तमीश्वराणाम् Ś.7.4; गुणमहतां महते गुणाय योगः Ki.1.25;6. 7.
    -5 (a) A single thread or string. (b) Thread, string, rope, cord, मेखलागुणैः Ku.4.8;5.1; तृणैर्गुणत्व- मापन्नैर्वध्यन्ते मत्तदन्तिनः H.1.32; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1. 9 (where गुण also means 'a merit').
    -6 The bow- string; गुणकृत्ये धनुषो नियोजिता Ku.4.15,29; कनकपिङ्गतडिद्- गुणसंयुतम् R.9.54.
    -7 The string of a musical instrument; कलवल्लकीगुणस्वानमानम् Śi.4.57.
    -8 A sinew.
    -9 A quali- ty, attribute, property in general; यादृग्गुणेन भर्त्रा स्त्री संयुज्येत यथाविधि Ms.9.22.
    -1 A quality, characte- ristic or property of all substances, one of the seven categories of padārthas of the Vaiśeṣikas, (the number of these properties is 24).
    -11 An ingredient or constituent of nature, any one of the three proper- ties belonging to all created things; (these are स्त्व, रजस् and तमस्); गुणत्रयविभागाय Ku.2.4; सत्त्वं रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसंभवाः Bg.14.5; R.3.27.
    -12 A wick, cotton thread; नृपदीपो धनस्नेहं प्रजाभ्यः संहरन्नपि । अन्तर- स्थैर्गुणैः शुभ्रैर्लक्ष्यते नैव केनचित् ॥ Pt.1.221.
    -13 An object of sense, (these are five रूप, रस, गन्ध, स्पर्श, and शब्द); गुणैर्गुणान्स भुञ्जान आत्मप्रद्योतितैः प्रभुः Bhāg.11.3.5.
    -14 Repetition, multiplication, denoting 'folds' or 'times', usually at the end of comp. after numerals; आहारो द्विगुणः स्त्रीणां बुद्धिस्तासां चतुर्गुणा । ष़ड्गुणो व्यवसायश्च कामश्चाष्टगुणः स्मृतः ॥ Chāṇ.78; so त्रिणुण; शतगुणीभवति becomes a hundred-fold, अध्यर्धगुणमाहुर्यं बले शौर्ये च केशव Mb.11.2.1.
    -15 A secondary element, a subordinate part (opp. मुख्य); न च गुणानुग्रहार्थं प्रधानस्यावृत्तिर्युक्ता ŚB. on MS.12.1.4.
    -16 Excess, abundance, superfluity; पराङ्मुखवधं कृत्वा को$त्र प्राप्तस्त्वया गुणः Rām.4.17.16.
    -17 An adjective, a word subordinate to another in a sentence.
    -18 The substitution of ए, ओ, अर् and अल् for इ, उ, ऋ (short or long) and लृ, or the vowels अ, ए, ओ and अर् and अल्.
    -19 (In Rhet.) Quality considered as an inherent property of a Rasa or sentiment. Mammaṭa thus defines गुण. --ये रहस्याङ्गिनो धर्माः शौर्यादय इवात्मनः । उत्कर्ष- हेतवस्ते स्युरचलस्थितयो गुणाः ॥ K. P.8. (Some writers on rhetoric, such as Vāmana, Jagannātha Paṇḍita, Daṇḍin and others, consider Guṇas to be properties both of शब्द and अर्थ, and mention ten varieties under each head. Mammaṭa, however, recognises only three, and, after discussing and criticizing the views of others, says: माधुर्यौजःप्रसादाख्यास्त्रयस्ते न पुनर्दश K. P.8); Ki.17.6.
    -2 (In gram. and Mīm.) Property considered as the meaning of a class of words; e. g. grammarians recognise four kinds of the meaning of words; जाति, गुण, किया and द्रव्य, and give गौः, शुक्लः, चलः and डित्थः as in- stances to illustrate these meanings.
    -21 (In politics) A proper course of action, an expedient. (The expedi- ents to be used by a king in foreign politics are six:-- 1 सन्धि peace or alliance; 2 विग्रह war; 3 यान march or expedition; 4 स्थान or आसन halt; 5 संश्रय seeking shelter; 6 द्वैध or द्वैधीभाव duplicity; सन्धिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः Ak.) see Y.1.346; Ms.7.16; Śi.2.26; R.8.21.
    -22 The number 'three' (derived from the three qualities).
    -23 The chord of an arc (in geom.).
    -24 An organ of sense.
    -25 A subordinate dish; Ms. 3.226,233.
    -26 A cook.
    -27 An epithet of Bhīma as in युधिष्टिरो$पि गुणप्रियः Vas.
    -28 Leaving, abandonment.
    -29 A multiplier, coefficient (in math.)
    -3 Division, subdivision, species, kind.
    -31 The peculiar property of letters which are pronounced with external utter- ance (बाह्यप्रयत्न); they are eleven.
    -Comp. -अग्ऱ्यम् a principal quality; ˚वर्तिन्; स्वमूर्तिभेदेन गुणाग्ऱ्यवर्तिना पतिः प्रजानामिव सर्गमात्मनः R.3.27.
    -अगुणः merit and demerit Ms.3.22;9.331; अनपेक्ष्य गुणागुणौ जनः स्वरुचिं निश्चयतो$नु- धावति Si.16.44.
    -अतीत a. freed from all properties, being beyond them; सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीतः स उच्यते Bg.14.25. (
    -तः) the Supreme Being.
    -अधिष्ठानकम् the region of the breast where the girdle is fastened.
    -अनुबन्धित्वम् connection or association with virtues; गुणा गुणानुबन्धित्वात्तस्य सप्रसवा इव R.1.22.
    -अनुरागः love or appreciation of the good qualities of others; गुणा- नुरागादिव सख्यमीयिवान्न बाधते$स्य त्रिगणः परस्परम् Ki.1.11.
    -अनुरोधः conformity or suitableness to good qualities.
    -अन्तरम् a different (higher) quality; गुणान्तरं व्रजति शिल्पमाधातुः M.1.6.
    -अन्वित, -उपपन्न, -युक्त, -संपन्न a. endowed with good qualities, meritorious, worthy, good, excellent.
    -अपवादः, -निन्दा disparagement, detraction.
    -अभिधानम् A subsidiary injunction; द्रव्योपदेशाद्वा गुणा- भिधानं स्यात् M.8.4.5.
    -आकरः 1 'a mine of merits', one endowed with all virtues; सृजति तावदशेषगुणाकरं पुरुषरत्न- मलङ्करणं मुवः Bh.2.92.
    -2 N. of Śiva.
    -आढ्य a. rich in virtues.
    -आत्मन् a. having qualities.
    -आधारः 'a receptacle of virtues', a virtuous or meritorious person.
    -आश्रय a. virtuous, excellent.
    -ईश्वरः 1 the Supreme Being.
    -2 the Chitrakūṭa mountain.
    -उत्कर्षः excellence of merit, possession of superior qualities.
    -उत्कीर्तनम् panegyric, eulogium.
    -उत्कृष्ट a. superior in merit; Ms.8.73.
    -उपेत a. endowed with good qualities; पुत्रमेवङ्गुणोपेतं चक्रवर्तिनमाप्नुहि Ś.1.12.
    -ओघः, -घम् su- perior or abundant merits.
    -कथनम् extolling, praising.
    -2 a condition or state of mind of the hero of a drama to which he is reduced by Cupid.
    -कर्तृत्वम् the state of an agent of properties; गुणकर्तृत्वे$पि तथा कर्तेव भवत्युदासीनः Sāṅ. K.2.
    -कर्मन् n.
    1 an unessential or secondary action.
    -2 (in gram.) the secondary or less immediate (i. e. indirect) object of an action; e. g. in the example नेता$श्वस्य स्रुघ्नं स्रुघ्नस्य वा, स्रुघ्नम् is a गुणकर्मन्.
    ˚विभाग a. distinguishing an action and an attribute.
    -कल्पना f. imputing a figurative meaning, one of the modes of interpreting a sentence. According to it an expression may be understood as conveying not what is actually expressed by it but the quality or qualities thereof. e. g. सिंहो देवदत्तः means प्रसह्यकरी देवदत्तः; ŚB. on MS.1.2.1.
    -काण्डः a series of subsidiary (details); एवमेक उत्कृष्यमाणः सर्वं गुणकाण्डमुत्कर्षति ŚB. on MS.5. 1.24.
    -कार a. productive of good qualities, profit- able, salutary.
    (-रः) 1 a cook who prepares side- dishes or any secondary articles of food.
    -2 an epithet of Bhīma.
    -3 (in math.) the multiplier.
    -कीर्तनम्, -श्लाघा, -स्तुतिः f. praise, extolling.
    -कृत्यम् the function of a bow-string; गुणकृत्ये धनुषो नियोजिता Ku.4.15.
    -गणः a number or series of good qualities; Bhāg.5.3.11.
    -गानम् singing of merits, panegyric, praise.
    -गृध्नु a.
    1 desiring good qualities; ये चान्ये गुणगृध्नवः Bhāg.3.14.2.
    -2 possessing enviable or good qualities.
    -गृह्य a. appreciating or admiring merits (wherever they may be), attached to merits; appreciative; ननु वक्तृविशेषनिःस्पृहा गुणगृह्या वचने विपश्चितः Ki.2.5.
    -गौरी a woman chaste by virtuous conduct; अनृतगिरं गुणगौरि मा कृथा माम् Śi.
    -ग्रहणम् appreciating merits.
    -ग्रहीतृ, -ग्राहक, -ग्राहिन् a. appreciating the merits (of others); श्रीहर्षो निपुणः कविः परिषदप्येषा गुणग्राहिणी Ratn.1.4; Śi.2.82; Bv.1.9.
    -ग्रामः a collection of virtues or merits; गुरुतरगुणग्रामांभोजस्फुटोज्ज्वलचन्द्रिका Bh.3.116; गणयति गुणग्रामम् Gīt.2; Bv.1.13.
    -घातिन् a. detractor, envious, censorious.
    -ज्ञ a. knowing how to admire or appreciate merits, appreciative; भगवति कमलालये भृशमगुणज्ञासि Mu.2; गुणा गुणज्ञेषु गुणा भवन्ति H. Pr.47.
    -त्रयम्, -त्रितयम् the three constituent proper- ties of nature; i. e. सत्त्व, रजस् and तमस्. ˚आभासः life.
    -दोषौ (du.) virtue and vice; ˚कथा; Pt.2.67.
    -धर्मः the virtue or duty incidental to the possession of certain qualities.
    -निधिः a store of virtues.
    -पदी a woman having feet as thin as cords.
    -पूगम् great merits; भवद्गुणपूगपूरितम् (श्रवणम्) Śi.9.64.
    -प्रकर्षः excellence of merits, great merit; गुणप्रकर्षादुडुपेन शम्भोरलङ्- घ्यमुल्लङ्घितमुत्तमाङ्गम् Mk.4.23.
    -भावः being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः । ŚB. on MS.4.3.1.
    -भोक्तृ a. perceiving the properties of things; निर्गुणं गुणभोक्तृ च Bg.13.14.
    -महत् a superior quality.
    -मुष्टिः f. a particular method of stringing the bow; cf. पताका वज्रमुष्टिश्च सिंहकर्णस्तथैव च । मत्सरी काकतुण्डी च योजनीया यथा- क्रमम् ॥ Dhanur.84.
    -रागः delighting in the merits of others; गुणरागगतां तस्य रूपिणीमिव दुर्गतिम् Ks.2.51.
    -राशिः an epithet of Śiva
    -लक्षणम् mark or indication of an internal property.
    -लयनिका, -लयनी a tent.
    -लुब्ध a.
    1 desirous of merits.
    -2 attached to merits.
    -वचनम्, -वाचकः a word which connotes an attribute or quality, an adjective, or substantive used attributively; as श्वेत in श्वेतो$श्वः.
    -वादः 1 pointing out good merits.
    -2 a statement in a secondary sense; गुणवादस्तु MS. 1.2.1 (Śabara explains this as: गौण एष वादो भवति यत् सम्बन्धिनि स्तोतव्ये सम्बन्ध्यन्तरं स्तूयते । ŚB. on ibid.).
    -3 a statement contradictory to other arguments; Madhu- sūdana.
    -विवेचना discrimination in appreciating the merits of others, a just sense of merit.
    -विशेषाः external organs, mind and spiritual ignorance; परस्पर- विलक्षणा गुणविशेषाः (बाह्येन्द्रियमनो$हङ्काराश्च) Sāṅ. K.36.
    -षः a different property.
    -वृक्षः, -वृक्षकः a mast or a post to which a ship or boat is fastened.
    -वृत्तिः f.
    1 a secondary or unessential condition or relation (opp. मुख्यवृत्ति).
    -2 the character or style of merits.
    -वैशेष्यम् pre-eminence of merit; अन्योन्यगुणवैशेष्यान्न किंचिदतिरिच्यते Ms.9.296.
    -शब्दः an adjective.
    -संख्यानम् 'enumeration of the three essential qualities', a term applied to the Sāṅkhya (including the Yoga) system of philosophy; ज्ञानं कर्म च कर्ता च त्रिधैव गुणभेदतः प्रोच्यते गुणसंख्याने Bg.18.19.
    -संगः 1 association with qualities or merits.
    -2 attach- ment to objects of sense or worldly pleasures.
    -संग्रहः a collection of merits or properties; कथं गुणज्ञो विरमेद्विना पशुं श्रीर्यत्प्रवव्रे गुणसंग्रहेच्छया Bhāg.4.2.26.
    -संपद् f. ex- cellence or richness of merits, great merit, perfection; गुणसंपदा समधिगम्य Ki.5.24.
    -सागरः 1 'an ocean of merit, a very meritorious man.
    -2 an epithet of Brahmā.
    -हीन a.
    1 void of merit', meritless; काममामरणात्तिष्ठेद्- गृहे कन्यर्तुमत्यपि । न चैवैनां प्रयच्छेत्तु गुणहीनाय कर्हिचित् Ms.9. 89.
    -2 poor (as food).

    Sanskrit-English dictionary > गुणः _guṇḥ

  • 10 गो _gō

    गो m. f. (Nom. गौः) [गच्छत्यनेन, गम् करणे डो Tv.]
    1 Cattle, kine (pl.)
    -2 Anything coming from a cow; such as milk, flesh, leather &c.
    -3 The stars; वि रश्मिभिः ससृजे सूर्यो गाः Rv.7.36.1.
    -4 The sky.
    -5 The thunder- bolt of Indra; Ki.8.1.
    -6 A ray of light; नान्यस्तप्ता विद्यते गोषु देव Mb.1.232.11; बालो$यं गिरिशिखरेषु चारयन् गाः त्रैलोक्यं तिमिरभरेण दुष्टमेतत् (रविः नैर्मल्यं नयति) । Rām. Ch. 7.6.
    -7 A diamond.
    -8 Heaven.
    -9 An arrow. -f.
    1 A cow; जुगोप गोरूपधरामिवोर्वीम् R.2.3; क्षीरिण्यः सन्तु गावः Mk.1.6.
    -2 The earth; दुदोह गां स यज्ञाय R.1.26; गामात्तसारां रघुरप्यवेक्ष्य 5.26;11.36; Bg.15.13; सेको$- नुगृह्णातु गाम् Mu.3.2; Me.3; cf. also the quotation for (
    -6).
    -3 Speech, words; कुलानि समुपेतानि गोभिः पुरुषतो$- र्थतः Mb.5.28; रघोरुदारामपि गां निशम्य R.5.12;2.59; Ki.4.2.
    -4 The goddess of speech, Sarasvatī.
    -5 A mother.
    -6 A quarter of the compass.
    -7 Water; सायं भेजे दिशं पश्चाद्गविष्ठो गां गतस्तदा Bhāg.1.1.36; also pl.; Bhāg.11.7.5.
    -8 The eye; गोकर्णा सुमुखी कृतेन इषुणा गोपुत्रसंप्रेषिता Mb.8.9.42.
    -9 A region of the sky. -m. A bull, an ox; असंजातकिणस्कन्धः सुखं स्वपिति गौर्गडिः K. P.1; Ms.4.72; cf. चरद्गव.
    -2 The hair of the body.
    -3 An organ of sense; अदान्तगोभिर्विशतां तमिस्रं पुनः पुनश्चर्वितचर्वणानाम् Bhāg..7.5.3.
    -4 The sign Taurus of the zodiac; Bṛi. S.49.
    -5 The sun.
    -6 The number 'nine' (in math.).
    -7 The moon.
    -8 A singer.
    -9 A billion.
    -1 A cow-sacrifice
    -11 A house; cf. गौर्वज्रं गौः प्रभा भूमिर्वाणी तोयं त्रिविष्टपम् । धेनुर्बस्तो वृषो दिग्गौर्नेत्रं लज्जा गुरू रमा ॥ इन्द्रियं श्रीरुमा... Enm.
    -Comp. -कण्टकः, -कम् 1 a road or spot trodden down by oxen and thus made im- passable.
    -2 the cow's hoof.
    -3 the print of a cow's hoof.
    -कर्ण a. having cow's ears.
    (-र्णः) 1 a cow's ear; गोकर्णसदृशौ कृत्वा करावाबद्धसारणौ Ks.6.57.
    -2 a mule.
    -3 a snake; Mb.8.9.42.
    -4 a span (from the tip of the thumb to that of the ring-finger); गोकर्णशिथिल- श्चरन् Mb.2.68.75; तालः स्मृतो मध्यमया गोकर्णश्चाप्यनामया Brahmāṇḍa P.
    -5 N. of a place of pilgrimage in the south, sacred to Śiva. श्रितगोकर्णनिकेतमीश्वरम् R.8.33.
    -6 a kind of deer.
    -7 a kind of arrow; Mb.8.9.42.
    -किराटा -किराटिका the Sārikā bird.
    -किलः, -कीलः 1 a plough
    -2 a pestle.
    -कुलम् 1 a herd of kine; वृष्टिव्याकुलगोकुलावनरसादुद्धृत्य गोवर्धनम् Gīt.4; गोकुलस्य तृषा- र्तस्य Mb.
    -2 a cow-house.
    -3 N. of a village (where Kṛiṣṇa was brought up).
    -कुलिक a.
    1 one who does not help a cow in the mud.
    -2 squint-eyed.
    -कुलोद्भवा an epithet of Durgā.
    -कृतम् cow-dung.
    -क्षीरम् cow's milk.
    -क्षुरम्, -रकम् a cow's hoof.
    -खरः a beast (पशु); यत्तीर्थबुद्धिः सलिले न कर्हिचिज्जनेष्वभिज्ञेषु स एव गोखरः Bhāg.1.84.13.
    -खा a nail.
    -गृष्टिः a young cow which has had only one calf.
    -गोयुगम् a pair of oxen.
    -गोष्ठम् a cow-pen, cattle-shed.
    -ग्रन्थिः 1 dried cowdung.
    -2 a cow-house.
    -ग्रहः capture of cattle (गवालम्भ); Mb.12.265.2.
    -ग्रासः the ceremony of offering a morsel (of grass) to a cow when performing an expiatory rite.
    -घातः, -घातकः, -घातिन् m. a cow-killer.
    -घृतम् 1 rain-water.
    -2 clarified butter coming from a cow.
    -घ्न a.
    1 destructive to cows.
    -2 one who has killed a cow.
    -3 one for whom a cow is killed, a guest.
    -चन्दनम् a kind of sandal-wood.
    -चर a.
    1 grazed over by cattle.
    -2 frequenting, dwelling, resorting to, haunting पितृसद्मगोचरः Ku.5.77.
    -3 within the scope, power, or range of; अवाङ्मनसगोचरम् R.1.15; so बुद्धि˚, दृष्टि˚, श्रवण˚ स्वगोचरे दीप्ततरा बभूव Bu. Ch.1.13.
    -4 moving on earth.
    -5 accessible to, attainable; त्याग- सूक्ष्मानुगः क्षेम्यः शौचगो ध्यागोचरः Mb.12.236.12.
    -6 circulating, having a particular meaning, prevalent.
    (-रः) 1 the range of cattle, pasturage; उपारताः पश्चिम- रात्रिगोचरात् Ki.4.1.
    -2 (a) a district, department, province, sphere. (b) an abode, dwelling-place, a place of resort; Śi.1.21; Ms.1.39.
    -3 range of the organs of sense, an object of sense; श्रवणगोचरे तिष्ठ be within ear-shot; नयनगोचरं या to become visible.
    -4 scope, range, in general; हर्तुर्याति न गोचरम् Bh.2.16.
    -5 (fig.) grip, hold, power, influence, control; कः कालस्य न गोचरा- न्तरगतः Pt.1.146; गोचरीभूतमक्ष्णोः U.6.26; Māl.5.24; अपि नाम मनागवतीर्णो$सि रतिरमणबाणगोचरम् Māl.1.
    -6 horizon.
    -7 field for action, scope; इन्द्रियाणि हयानाहुर्विषयांस्तेषु गोचरान् Kaṭh.3.4.
    -8 the range of the planets from the Lagna or from each other.
    ˚पीडा in- auspicious position of stars within the ecliptic; गोचर- पीडायामपि राशिर्बलिभिः शुभग्रहैर्दृष्टः (पीडां न करोति) Bṛi.S.41.13. (गोचरीकृ to place within the range (of sight), make current).
    -चर्मन् n.
    1 a cow's hide.
    -2 a particular measure of surface thus defined by Vasiṣṭha:-- दशहस्तेन वंशेन दशवंशान् समन्ततः । पञ्च चाभ्यधिकान् दद्यादेतद्गोचर्म चोच्यते ॥ ˚वसनः an epithet of Śiva.
    -चर्या seeking food like a cow; गोचर्यां नैगमश्चरेत् Bhāg.11.18.29.
    -चारकः cowherd.
    -चरणम् the tending or feeding of cows; Bhāg.1.38.8.
    -ज a.
    1 born in the earth (rice &c.).
    -2 produced by milk; अब्जा गोजा...... Kaṭh.5.2.
    -जरः an old ox or bull; नाद्रियन्ते यथापूर्वं कीनाशा इव गोजरम् Bhāg.3.3.13.
    -जलम् the urine of a bull or cow.
    -जागरिकम् auspi- ciousness, happiness. (
    -कः) a preparer of food, baker.
    -जात a. born in the heaven (gods); गोजाता अप्या मृळता च देवाः Rv.6.5.11.
    -जिह्वा N. of a plant (Mar. पाथरी).
    -जिह्विका the uvula.
    -जीव a. living on cattle (milk- man); Hch.1.7.
    -तल्लजः an excellent bull or cow.
    -तीर्थम् a cowhouse.
    -त्रम् [गां भूमिं त्रायते त्रै-क]
    1 a cow-pen.
    -2 a stable in general.
    -3 a family, race, lineage; गोत्रेण माठरो$स्मि Sk.; so कौशिकगोत्राः, वसिष्ठगोत्राः &c.; Ms.3.19,9.141.
    -4 a name, appellation; जगाद गोत्र- स्खलिते च का न तम् N.1.3; Ś.6.5; see ˚स्खलित below; मद्गोत्राङ्कं विरचितपदं गेयमुद्गातुकामा Me.88.
    -5 a multitude.
    -6 increase.
    -7 a forest.
    -8 a field.
    -9 a road.
    -1 possessions, wealth.
    -11 an umbrella, a parasol.
    -12 knowledge of futurity.
    -13 a genus, class, species.
    -14 a caste, tribe, caste according to families. (
    -त्रः) a mountain; 'गोत्रं नाम्नि कुले$प्यद्रौ' इति यादवः; Śi.9.8. Hence गोत्रोद्दलनः means Indra; cf. इन्द्रे तु गोत्रोद्दलनः कुलघ्ने गिरिदारणे Nm.
    (-त्रा) 1 a multitude of cows.
    -2 the earth.
    ˚उच्चारः recitation of family pedigree.
    ˚कर्तृ, -कारिन् m. the founder of a family.
    ˚कीला the earth.
    ˚ज a. born in the same family, gentile, a relation; Bhāg.3.7.24; Y.2.135.
    ˚पटः a genealogical table, pedigree.
    ˚प्रवरः the oldest member or founder of a family.
    -भिद् m. an epithet of Indra; हृदि क्षतो गोत्रभिदप्यमर्षणः R.3.53;6.73; Ku.2.52.
    ˚स्खलनम्, ˚स्खलितम् blundering or mistaking in calling (one) by his name, calling by a wrong name; स्मरसि स्मर मेखलागुणैरुत गौत्रस्खलितेषु बन्धनम् Ku.4.8.
    -द a. giving cows; Ms.4.231. (
    -दः) brain. (
    -दा) N. of the river Godāvarī.
    -दत्र a. Ved. giving cows. (
    -त्रः) an epithet of Indra. (
    -त्रम्) a crown (pro- tecting the head).
    -दन्त a. armed with a coat of mail.
    (-तम्) 1 yellow orpiment.
    -2 a white fossil substance.
    -दानम् 1 the gift of a cow.
    -2 the ceremony of tonsure or cutting the hair; रामलक्ष्मणयो राजन् गोदानं कारयस्व ह Rām.1.71.23; अथास्य गोदानविधेरनन्तरम् R.3. 33; (see Mallinātha's explanation of the word); कृत- गोदानमङ्गलाः U.1; अतोनं गोदानं दारकर्म च Kau. A.1.5; (Rām. explains the word differently).
    -3 the part of the head close to the right ear.
    -दाय a. intending to give cows.
    -दारणम् 1 a plough.
    -2 a spade, hoe.
    -दा, -दावरी N. of a river in the south.
    -दुह् m.,
    -दुहः 'cow-milker', a cowherd; सुदुघामिव गोदुहे R.1.4.1; चिरं निदध्यौ दुहतः स गोदुहः Śi.
    -दोहः 1 the milking of cows.
    -2 the milk of cows.
    -3 the time of milking cows.
    -दोहनम् 1 the time of milking cows.
    -2 the milking of cows; न लक्ष्यते ह्यवस्थानमपि गोदोहनं क्वचित् Bhāg.1.19. 4.
    -दोहनी a milk-pail.
    -द्रवः the urine of a bull or cow.
    -धनम् 1 a herd or multitude of cows, cattle.
    -2 possession of cows. (
    -नः) a broad-pointed arrow.
    -धरः a mountain.
    -धर्मः the law of cattle, rules relating to cattle; (open and unconcealed intercourse of the sexes); गोधर्मं सौरभेयाच्च सो$धीत्य निखिलं मुनिः । प्रावर्तत तदा कर्तुं श्रद्धावांस्तमशङ्कया ॥ Mb.1.14.26.
    -धुमः, -धूमः 1 wheat; Bṛi. Up.6.3.13.
    -2 the orange. ˚चूर्णम् wheat flour;
    -सम्भवम् a sour paste.
    -धूलिः 'dust of the cows', the time of sunset or evening twilight (so called be- cause cows, which generally return home at about sunset, raise up clouds of dust by their treading on the earth).
    -धेनुः a milch-cow with a calf.
    -भ्रः a mountain.
    -नन्दा an epithet of the wife of Śiva.
    -नन्दी the female of the Sārasa bird.
    -नर्दः 1 the (Indian) crane.
    -2 an epithet of Śiva (bellowing like a bull).
    -3 N. of a country.
    -नर्दीयः an epithet of Patañjali, author of the Mahābhāṣya.
    -नसः, -नासः 1 a kind of snake.
    -2 a kind of gem.
    -नसा the mouth of a cow.
    -नाथः 1 a bull.
    -2 an owner of land.
    -3 a herdsman.
    -4 an owner of kine.
    -नायः a cowherd; तद्यथा गोनायो$श्वनायः पुरुषनाय इत्येवं तदप आचक्षते$शनायेति Ch. Up.6.8.3.
    -नाशनः a wolf.
    -नासा the projecting snout of a cow or ox.
    -नासम् a kind of gem.
    -निष्यन्दः cow's urine.
    -पः 1 a cowherd (considered as belonging to a mixed tribe); गोपवेशस्य विष्णोः Me.15.
    -2 the chief of a cowpen.
    -3 the superintendent of a village.
    -4 a king.
    -5 a protector, guardian; Rv.1.61.1.
    ˚अनसी the wood of a thatch; गोपानसीषु क्षणमास्थितानाम् Śi.3.49.
    ˚अष्टमी the eighth day of the bright fortnight of Kārttika when Kṛiṣṇa is said to have worn the dress of a cowherd.
    ˚आटविका a cowherd.
    ˚कन्या 1 the daughter of a cowherd.
    -2 a nymph of Vṛindāvana.
    ˚अध्यक्षः, ˚इन्द्रः, ˚ईशः the chief of herdsmen, an epithet of Kṛiṣṇa.
    ˚चापः the rainbow.
    ˚दलः the betel-nut tree.
    ˚भद्रम् the fibrous root of a water-lily.
    ˚रसः gum myrrh.
    ˚राष्ट्राः (pl.) N. of a people. ˚वधूः f. a cowherd's wife; Bhāg.1.9.4. ˚वधूटी a young cowherdess, a young wife of a cowherd; गोपवधूटीदुकूलचौराय Bhāṣā P.1.
    (-पकः) 1 the superin- tendent of a district.
    -2 myrrh.
    (-पिका) 1 a cowher- dess; Bhāg.1.9.14-15.
    -2 protectress. (
    -पी) a cowherd's wife (especially applied to the cowherdesses of Vṛindāvana, the companions of Kṛiṣṇa in his juvenile sports).
    -2 a milk-maid.
    -3 a protectress.
    -4 Nature, elementary nature.
    -पतिः 1 an owner of cows.
    -2 a bull.
    -3 a leader, chief.
    -4 the sun; नीहारमिव गोपतिः Bhāg.1.12.1; Mb.1.173.32.
    -5 Indra; सुराङ्गना गोपतिचापगोपुरं पुरम् (जहुः) Ki.8.1.
    -6 N. of Kṛiṣṇa.
    -7 N. of Śiva.
    -8 N. of Varuṇa; एष पुत्रो महाप्रज्ञो वरुणस्येह गोपतेः Mb.5.98.11.
    -9 a king; नासतो विद्यते राजन् स ह्यरण्येषु गोपतिः Mb.12.135.26.
    -पथः N. of a Brāhmaṇa of Av.
    -पर्वतम् the name of the place where Pāṇini is said to have performed penance and propitiated Śiva; गोपर्वतमिति स्थानं शम्भोः प्रख्यापितं मया । यत्र पाणिनिना लेभे वैयाकरणिकाग्ऱ्यता ॥ अरुणाचलमाहात्म्यम्- उत्तरार्धः 2 अ. 68 श्लो.
    -पशुः a sacrificial cow.
    -पाः m. Ved.
    1 a herdsman.
    -2 protector, or guardian; मन्द्राग्रे- त्वरी भुवनस्य गोपा Av.2.1.57.
    -पानसी a curved beam which supports a thatch; गोपानसी तु वलभिच्छादने वक्रदारुणि Ak.2.2.15.
    -पालः 1 a cowherd; Ms.4.253.
    -2 a king.
    -3 an epithet of Śiva.
    -4 an epithet of Kṛ&iṣṇa. ˚धानी a cow-pen, cow-shed.
    -पालकः 1 a cowherd.
    -2 a king.
    -3 an epithet of Śiva; also of Kṛiṣṇa.
    -पालिः an epithet of Śiva.
    -पालिका, -पाली the wife of a cowherd; पार्थः प्रस्थापयामास कृत्वा गोपालिकावपुः Mb.1.221.19.
    -पालितः N. of a lexicographer.
    -पित्तम् bile of cows, ox-bile (from which the yellow pigment गोरोचना is prepared; गोपित्ततो रोचना Pt.1.94.).
    -पीतः a species of wagtail.
    -पीथः protection; अस्माकमृषीणां गोपीथे न उरुष्यतम् Rv.5.65.6. (
    -थम्) a holy place, a place of pilgrimage.
    -पुच्छम् a cow's tail.
    -2 a particular point of an arrow.
    (-च्छः) 1 a sort of monkey; Bhāg.8.2.22.
    -2 a sort of necklace consisting of two or four or thirty-four strings.
    -3 a kind of drum.
    -पुटिकम् the head of Śiva's bull.
    -पुत्रः 1 a young bull.
    -2 an epithet of Karṇa.
    -पुरम् 1 a town-gate; उत्तुङ्गसौधसुरमन्दिरगोपुरम् Māl.9.1.
    -2 a principal gate; दधतमुच्चशिलान्तरगोपुराः Ki.5.5.
    -3 the ornamental gate- way of a temple.
    -पुरीषम् cowdung.
    -प्रकाण्डम् an ex- cellent cow or bull.
    -प्रचारः pasture-ground, pasturage for cattle; ग्राम्येच्छया गोप्रचारो भूमी राजवशेन वा Y.2.166.
    -प्रत (ता) रः 1 a ford for cattle.
    -2 a place of pilgrimage on the Śarayū; यद्गोप्रतरकल्पो$भूत्संमर्दस्तत्र मज्जताम् । अतस्तदाख्यया तीर्थं पावनं भुवि पप्रथे ॥ R.15.11.
    -प्रदानम् same as गोदान.
    -प्रवेशः the time when cows return home, sunset or evening-twilight; गोप्रवेशसमये Bṛi. S.24.35.
    -फणा 1 a bandage hollowed out so as to fit the chin or nose &c.
    -2 a sling.
    -बालः the hair of cows.
    -भुज् m. a king; गोभुजां वल्लभा लक्ष्मीः Rāj. T.5.6.
    -भृत् m.
    1 a mountain.
    -2 a king.
    -मक्षिका a gadfly.
    -मघ a. granting cattle or cows कदा गोमघा हवनानि गच्छाः Rv.6.35.3.
    -मंडलम् 1 the globe.
    -2 a multitude of cows.
    -मण़्डीरः a kind of an aquatic bird; L. D. B.
    -मतम् = गव्यूति q. v.
    -मतल्लिका a tract- able cow, an excellent cow; अरिर्मधोरैक्षत गोमतल्लिकाम् Śi.12.41.
    -मथः a cowherd.
    -मध्यमध्य a. slender in the waist.
    -महिषदा N. of one of the Mātṛis attending on कार्तिकेय.
    -मांसम् beef.
    -मायु 1 a kind of frog.
    -2 a jackal; अनुहंकुरुते घनध्वनिं न हि गोमायुरुतानि केसरी Śi.16. 25.
    -3 bile of a cow.
    -4 N. of a Gandharva.
    -मीनः a kind of fish.
    -मुखः, -मुखम् [गोर्मुखमिव मुखमस्य] a kind of musical instrument; Bg.1.13; गोमुखानां च शृङ्गाणाम- नीकद्वयवर्तिनाम् Śiva. B.24.55.
    (-खः) 1 a crocodile, shark.
    -2 a hole of a particular shape in a wall made by thieves.
    (-खम्) 1 a house built unevenly.
    -2 spreading unguents, smearing; 'गोमुखं कुटिलाकारे वाद्यभाण्डे विलेपने' इति विश्वः; यस्यामलिन्देषु न चक्रुरेव मुग्धाङ्गना गोमयगो- मुखानि Śi.3.48. (
    -खम्, -खी) a cloth-bag of the shape of a gnomon containing a rosary, the beads of which are counted by the hand thrust inside.
    -2 a house built unevenly.
    -3 a particular method of sitting (a योगासन) (
    -खी) the chasm in the Himālaya mountains through which the Ganges flows.
    -मूढ a. stupid as a bull.
    -मूत्रम् cow's urine.
    -मूत्रकः a variety of lapis lazuli (बैदूर्य); Kau. A.2.11.
    -कम् a particular attitude (मण्डल) in गदायुद्ध; दक्षिणं मण्डलं सव्यं गोमूत्रकमथापि च । व्यचर- त्पाण्डवो राजन्नरिं संमोहयन्निव ॥ Mb.9.58.23. -a. zigzagging, going unevenly.
    -मूत्रिका 1 an artificial verse, the second of which repeats nearly all the syllables of the first. (Malli. thus defines it:-- वर्णानामेकरूपत्वं यद्येकान्तरमर्धयोः गोमूत्रिकेति तत्प्राहुर्दुष्करं तद्विदो विदुः ॥ see Śi.19.46.)
    -2 a form of calculation.
    -मृगः a kind of ox (गवय).
    -मेदः a gem brought from the Himālaya and Indus, des- cribed as of four different colours:-- white, pale-yellow, red, and dark-blue.
    -मेदकः 1 see गोमेद.
    -2 a kind of poison (काकोल).
    -3 smearing the body with unguents.
    -मेधः, -यज्ञः a cow-sacrifice; Rām.7.25.8.
    -यानम्, -रथः a carriage drawn by oxen; Rām.2.82.26; Ms. 11.174.
    -युक्त a. drawn by oxen.
    -युतम् 1 a cattle station.
    -2 a measure of two Krośas (गव्यूत); गोयुते गोयुते चैव न्यवसत्पुरुषर्षभः Mb.14.65.22.
    -रक्षः 1 a cow- herd.
    -2 keeping or tending cattle.
    -3 the orange.
    -4 an epithet of Śiva. ˚जम्बू f. wheat.
    -रक्षणम् tending cattle (with religious faith).
    -रङ्कुः 1 a water-fowl
    -2 a prisoner.
    -3 a naked man, a mendicant wandering about without clothes.
    -4 a chanter.
    -रवम् saffron.
    -रसः cow's milk.
    -2 curds.
    -3 buttermilk.
    -4 the flavour of a sentence; को रसो गोरसं विना Udb. ˚जम् buttermilk.
    -राजः an excellent bull.
    -राटिका, -राटी the Sārikā bird.
    -रुतम् a measure of dis- tance equal to two Krośas.
    -रूपम् the form of a cow. (
    -पः) N. of Śiva.
    -रोचम् yellow orpiment.
    -रोचना a bright yellow pigment prepared from the urine or bile of a cow, or found in the head of a cow.
    -लवणम् a measure of salt given to a cow.
    -लाङ्गु- (गू) लः a kind of monkey with a dark body, red cheeks and a tail like that of a cow; गोलाङ्गूलः कपोलं छुरयति रजसा कौसुमेन प्रियायाः Māl.9.3.
    -लोकः a part of heaven, cow-world.
    -लोभिका, -लोभी 1 a prostitute.
    -2 white Dūrvā grass.
    -3 Zedoary.
    -4 N. of a shrub.
    -वत्सः a calf. ˚आदिन m. a wolf.
    -वधः the killing of a cow; Ms.11.59.
    -वर्धनः a celebrated hill in वृन्दावन the country about Mathurā. ('This hill was lifted up and supported by Kṛiṣṇa upon one finger for seven days to shelter the cowherds from a storm of rain sent by Indra to test Kṛiṣṇa's divinity.') ˚धरः, ˚धरिन् m. an epithet of Kṛiṣṇa.
    -वरम् pounded cowdung.
    -वशा a barren cow.
    -वाटम्, -वासः a cow-pen.
    -वासन a. covered with an ox-hide.
    -विकर्तः, -विकर्तृ m.
    1 the killer of a cow; Mb.4.2.9.
    -2 a hus- bandman.
    -विततः a horse-sacrifice having many cows.
    -विन्दः 1 a cowkeeper, a chief herdsman.
    -2 N. of Kṛiṣṇa.
    -3 Bṛihaspati. ˚द्वादशी the twelfth day in the light half of the month of फाल्गुन
    -विष् f.,
    -विष्ठा cowdung.
    -विषाणिकः a kind of musical instrument; Mb.6.44.4.
    -विसर्गः day-break (when cows are let loose to graze in forests); Rām.7.111.9.
    -वीथिः f. N. of that portion of the moon's path which contains the asterisms भाद्रपदा, रेवती and अश्विनी, or according to some, हस्त, चित्रा and स्वाती Bṛi. S.9.2.
    -वीर्यम् the price received for milk.
    -वृन्दम् a drove of cattle.
    -वृन्दारकः an excellent bull or cow.
    -वृषः, -वृषभः an excellent bull; न तां शेकुर्नृपा वोढुमजित्वा सप्त गोवृषान् Bhāg 1.58.33. ˚ध्वजः an epithet of Śiva.
    -वैद्यः a quack docter.
    -व्रजः 1 a cow-pen.
    -2 a herd of cows.
    -3 a place where cattle graze.
    -व्रत, -व्रतिन् a. one who imitates a cow in fru- gality;...अत्र गोव्रतिनो विप्राः... ॥ यत्रपत्रशयो नित्यं येन केन- चिदाशितः । येन केनचिदाच्छन्नः स गोव्रत इहोच्यते ॥ Mb.5.99. 13-14.
    -शकृत् n. cowdung; Ms.2.182.
    -शतम् a present of a hundred cows to a Brāhmaṇa.
    -शालम्, -ला a cow-stall.
    -शीर्षः, -र्षम् a kind of sandal; Kau. A.2.11.
    -2 a kind of weapon (arrow ?); Mb.7.178. 23.
    -षड्गवम् three pairs of kine.
    -षन्, -षा a. Ved. acquiring or bestowing cows.
    -षा (सा) तिः 1 acquiring cattle; or fighting for cattle. गोषाता यस्य ते गिरः Rv.8.84.7.
    -2 giving cattle.
    -ष्टोमः a kind of sacri- fice fasting for one day.
    -संख्यः a cowherd.
    -सदृक्षः a species of ox (गवय).
    -सर्गः the time at which cows are usually let loose, day-break; see गोविसर्ग.
    -सवः a kind of cow-sacrifice (not performed in the Kali age); Mb.3.3.17.
    -सहस्रम् a kind of present (महादान). (
    -स्त्री) N. of two holidays on the fifteenth day of the dark half of कार्तिक and ज्येष्ठ.
    -सावित्री N. of a hymn (cf. गायत्री).
    -सूत्रिका a rope fastened at both ends having separate halters for each ox or cow.
    -स्तनः 1 the udder of a cow.
    -2 a cluster of blossoms, nosegay &c.
    -3 a pearl-necklace of four strings.
    -4 a kind of fort.
    -स्तना, -नी a bunch of grapes.
    -स्थानम्, -क्रम् a cow-pen.
    -स्वामिन् m.
    1 an owner of cows.
    -2 a religious mendicant.
    -3 an honorary title affixed to proper names; (e. g. वोपदेवगोस्वामिन्).
    -हत्या cow-slaughter.
    -हल्लम् (sometimes written हन्नम्) cow-dung.
    -हरः, -हरणम् stealing of cows; गोष्ठमुत्किरति गोहरं वदेत् Bṛi. S.89.9. (v. l.)
    -हित a. cherishing or protecting kine. (
    -तः) N. of Viṣṇu.

    Sanskrit-English dictionary > गो _gō

  • 11 द्रव्यम् _dravyam

    द्रव्यम् 1 A thing, substance, object, matter; the whole creation (अधिभूत); द्रव्यक्रियाकारकाख्यं धूत्वा यान्त्यपुनर्भवम् Bhāg.12.6.38.
    -2 The ingredient or material of any- thing.
    -3 A material to work upon.
    -4 A fit or suit- able object (to receive instruction &c.); द्रव्यं जिगीषुमधि- गम्य जडात्मनो$पि Mu.7.14; see अद्रव्य also.
    -5 An ele- mentary substance, the substratum of properties; one of the seven categories of the Vaiśeṣikas; (the dravyas are nine:-- पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशकालदिगात्ममनांसि); one of the six of the Jainas (जीव, धर्म, अधर्म, पुद्गल, काल and आकाश).
    -6 Any possession, wealth, goods, property, money: षड् द्रव्याणि-- 'मणयः पशवः पृथिवी वासो दास्यादि काञ्चनम्'; उपार्जनं च द्रव्याणां परिमर्दश्च तानि षट् Mb.12.59.64; तत् तस्य किमपि द्रव्यं यो हि यस्य प्रियो जनः U.2.19.
    -7 A medicinal sub- stance or drug.
    -8 Modesty.
    -9 Bell-metal, brass or gold; Rām.7.
    -1 Spirituous liquor.
    -11 A wager, stake.
    12 Anointing, plastering.
    -13 An ointment.
    -14 The animal-dye, lac.
    -15 Extract, gum.
    -16 A cow; L. D. B.
    -17 A verse from the Ṛigveda. द्रव्यशब्द- श्छन्दोगैर्ऋक्षु आचरितः । ŚB. on MS.7.2.14.
    -Comp. -अर्जनम्, -वृद्धिः, -सिद्धिः f. acquisition of wealth.
    -ओघः f. affluence, abundance of wealth.
    -कल्कम् Viscous sediment given out by oily substances when ground; द्रव्यकल्कः पञ्चधा स्यात् कल्कं चूर्णं रसस्तथा । तैलं मष्टिः क्रमाज्ज्ञेयं यथोत्तरगुणं प्रिये ॥ Āyurveda.
    -गणः a class of 37 similar substances (in medicine).
    -परिग्रहः the possession of property or wealth.
    -प्रकृतिः f. the nature of matter.
    -वाचकम् a substantive.
    -शुद्धिः Cleansing of soiled articles.
    -संस्कारः the consecration of articles for sacrifice &c.
    -हस्तः a. holding anything in the hand; Ms.5.143.

    Sanskrit-English dictionary > द्रव्यम् _dravyam

  • 12 पलाश _palāśa

    पलाश a.
    1 Green.
    -2 Unkind, cruel.
    -शः A demon.
    -2 N. of the Magadha country.
    -3 N. of a tree, Butea Frondosa (also called किंशुक); नवपलाशपलाशवनं पुरः Śi.6.2.
    -शम् 1 The flower or blossom of this tree; बालेन्दु- वक्राण्यविकाशभावाद् बभुः पलाशान्यतिलोहितानि Ku.3.29.
    -2 A leaf or petal in general; भीष्मपर्वमहाशाखो द्रोणपर्वपलाशवान् Mb.1.1.89; विभिन्नमम्भोजपलाशशोभया Ki.4.27; चलत्पला- शान्तरगोचरास्तरोः Śi.1.21;6.2.
    -3 The green colour.
    -4 A finger (?) Gīrvāṇa; यत्पादपङ्कजपलाशविलासभक्त्या Bhāg.4.22.39.
    -शी Lac.

    Sanskrit-English dictionary > पलाश _palāśa

  • 13 प्रातिवेश्यः _prātivēśyḥ

    प्रातिवेश्यः 1 A neighbour (in general).
    -2 A next- door neighbour (निरन्तरगृहवासी Kull.); Ms.8.392.

    Sanskrit-English dictionary > प्रातिवेश्यः _prātivēśyḥ

  • 14 बन्दिन् _bandin

    बन्दिन् See बन्धिन्. A bard, herald; धर्मच्छेदात् पटुतरगिरो बन्दिनो नीलकण्ठाः V.4.13.

    Sanskrit-English dictionary > बन्दिन् _bandin

  • 15 माला _mālā

    माला [मल् संज्ञायां कर्तरि घञ्]
    1 A garland, wreath, chaplet; अनधिगतपरिमलापि हि हरति दृशं मालतीमाला Vās.
    -2 A row, line, series, succession; गण़्डोट्टीनालिमाला Māl.1.1; आवद्धमालाः Me.9.
    -3 A group, cluster, collection.
    -4 A string, necklace; as in रत्नमाला.
    -5 A rosary, chain; as in अक्षमाला.
    -6 A streak; as in तडिन्माला, विद्युन्माला.
    -7 A series of epithets.
    -8 (In dramas) The offering of several things to obtain a wish.
    -9 A vocabulary, dictionary.
    -Comp. -उपमा a variety of Upamā or simile, in which one Upameya is compared to several Upamānas; e. g. अनयेनेव राज्यश्रीर्दैन्येनेव मनस्विता । मम्लौ साथ विषादेन पद्मिनीव हिमाम्भसा K. P.1.
    -कण्टः N. of a plant (अपामार्ग).
    -करः, -कारः 1 a garland-maker, florist, gardener; कृती मालाकारो बकुलमपि कुत्रापि निदधे Bv.1.54; Pt.1.22.
    -2 the tribe of gardeners.
    -गुणः a necklace. ˚परिक्षिप्ता a marriageable woman.
    -गुणा a species of venomous spider.
    -तृणम् a kind of fragrant grass.
    -दीपकम् a variety of दीपक; Mammaṭa thus defines it:-- मालादीपक- माद्यं चेद्यथोत्तरगुणावहम् K. P.1; see the example given ad loc.
    -धर a. wearing a garland.
    -रम् a kind of metre.

    Sanskrit-English dictionary > माला _mālā

  • 16 वन्दिन् _vandin

    वन्दिन् m. A panegyrist, bard, an encomiast, a herald; धर्मच्छेदात् पटुतरगिरो वन्दिनो नीलकण्ठाः V.4.13; (the bards form a distinct caste sprung from a Kṣatriya father and a Śūdra mother).
    -2 A captive, prisoner.

    Sanskrit-English dictionary > वन्दिन् _vandin

  • 17 अन्तर्


    antár
    ind. within, between, amongst, in the middle orﾠ interior. (As a prep. with loc.) in the middle, in, between, into;

    (with acc.) between;
    (with gen.) in, in the middle. (ifc.) in, into, in the middle of, between, out of the midst of
    + cf. Zend antare;
    Lat. inter;
    Goth. undar
    antar
    is sometimes compounded with a following word like an adjective, meaning interior, internal, intermediate

    - अन्तरग्नि
    - अन्तरङ्ग
    - अन्तरङ्गत्व
    - अन्तरवयव
    - अन्तराकाश
    - अन्तराकूट
    - अन्तरागम
    - अन्तरागार
    - अन्तरात्मक
    - अन्तरात्मन्
    - अन्तरात्मेष्टकम्
    - अन्तराधान
    - अन्तरापण
    - अन्तराय
    - अन्तराराम
    - अन्तराल
    - अन्तरालक
    - अन्तरिन्द्रिय
    - अन्तरीप
    - अन्तरुष्य
    - अन्तर्गङ्गा
    - अन्तर्गडु
    - अन्तर्गत
    - अन्तर्गर्भ
    - अन्तर्गिरि
    - अन्तर्गुदवलय
    - अन्तर्गूढविष
    - अन्तर्गृह
    - अन्तर्गेह
    - अन्तर्गोष्ठ
    - अन्तर्घण
    - अन्तर्घन
    - अन्तर्घात
    - अन्तर्ज
    - अन्तर्जठर
    - अन्तर्जन्मन्
    - अन्तर्जम्भ
    - अन्तर्जलचर
    - अन्तर्जात
    - अन्तर्जानु
    - अन्तर्ज्ञान
    - अन्तर्ज्योतिस्
    - अन्तर्ज्वलन
    - अन्तर्दग्ध
    - अन्तर्दधन
    - अन्तर्दधान
    - अन्तर्दशा
    - अन्तर्दशाह
    - अन्तर्दाव
    - अन्तर्दाह
    - अन्तर्दिश्
    - अन्तर्दुःख
    - अन्तर्दुष्ट
    - अन्तर्दृष्टि
    - अन्तर्देश
    - अन्तर्द्वार
    - अन्तर्धा
    - अन्तर्ध्यान
    - अन्तर्नगर
    - अन्तर्निविष्ट
    - अन्तर्निष्ठ
    - अन्तर्बाष्प
    - अन्तर्भवन
    - अन्तर्भाव
    - अन्तर्भावना
    - अन्तर्भूमि
    - अन्तर्भौम
    - अन्तर्मनस्
    - अन्तर्मुख
    - अन्तर्मुद्र
    - अन्तर्मृत
    - अन्तर्याम
    - अन्तर्यामग्रह
    - अन्तर्यामिन्
    - अन्तर्योग
    - अन्तर्लम्ब
    - अन्तर्लीन
    - अन्तर्लोम
    - अन्तर्वंश
    - अन्तर्वंशिक
    - अन्तर्वण
    - अन्तर्वत्
    - अन्तर्वमि
    - अन्तर्वर्त
    - अन्तर्वर्तिन्
    - अन्तर्वसत्
    - अन्तर्वसु
    - अन्तर्वस्त्र
    - अन्तर्वाणि
    - अन्तर्वावत्
    - अन्तर्वासस्
    - अन्तर्विगाहन
    - अन्तर्विद्वस्
    - अन्तर्वेग
    - अन्तर्वेदि
    - अन्तर्वेश्मन्
    - अन्तर्वेश्मिक
    - अन्तर्हणन
    - अन्तर्हनन
    - अन्तर्हस्तम्
    - अन्तर्हस्तीन
    - अन्तर्हास
    - अन्तर्हित
    - अन्तर्हृदय

    Sanskrit-English dictionary > अन्तर्

  • 18 प्रातर्


    prātar
    ind. (fr. 1. pra;

    prā́tar Uṇ. V, 59) in the early morning. at daybreak, at dawn RV. etc. etc. ( prātaḥprātah, every morning, Daṡ.);
    next morning. to-morrow AV. etc. etc.;
    Morning personified as a son of Pushparṇa andﾠ Prabhā BhP. ;
    + cf. Gk. πρωί;
    Germ. fruo, frū0h
    - प्रातरग्निहोत्रकालातिक्रमप्रायश्चित्त
    - प्रातरध्येय
    - प्रातरनुवाक
    - प्रातरन्त
    - प्रातरपवर्ग
    - प्रातरभिवाद
    - प्रातरवनेग
    - प्रातरशन
    - प्रातरह्न
    - प्रातराहुति
    - प्रातरित्वन्
    - प्रातरुपस्थान
    - प्रातरौपासनप्रयोग
    - प्रातर्गेय
    - प्रातर्जप
    - प्रातर्जित्
    - प्रातर्णादिन्
    - प्रातर्दिन
    - प्रातर्दुग्ध
    - प्रातर्दोह
    - प्रातर्भोक्तृ
    - प्रातर्भोजन
    - प्रातर्मन्त्र
    - प्रातर्माध्यंदिनसवन
    - प्रातर्याज्ञ
    - प्रातर्यावन्
    - प्रातर्युक्त
    - प्रातर्युज्
    - प्रातर्वस्तृ
    - प्रातर्विकस्वर
    - प्रातर्वेष
    - प्रातर्हुत
    - प्रातर्होम

    Sanskrit-English dictionary > प्रातर्

  • 19 subsequent

    adj.
    पीछे आने वाला, बाद का, उत्तरगामी, पिछला, पश्चाद्गामी, पश्चात कालिक

    English-Hindi new dictionary > subsequent

См. также в других словарях:

  • antar-agni — अन्तरग्नि …   Indonesian dictionary

  • prātar-agnihotrakālâ̱tikrama-prâ̱yaṡcitta — प्रातरग्निहोत्रकालातिक्रमप्रायश्चित्त …   Indonesian dictionary

  • úttara-ga — उत्तरग …   Indonesian dictionary

  • úttara-gītā — उत्तरगीता …   Indonesian dictionary

  • úttara-grantha — उत्तरग्रन्थ …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»