-
1 आर्यबल
ā́rya-balam. N. of a Bodhisattva.
-
2 तुल्यबल
tulya-balamfn. of equal strength
-
3 पुण्यबल
púṇya-balam. N. of a king of Puṇya-vati, Avadānas.;
N. of one of the 10 forces of a Bodhi-sattva, Dharmas:
-
4 सूर्यबलि
-
5 अनुमानम् _anumānam
अनुमानम् 1 Inferring as the instrument of an अनुमिति, conclusion; from given premises; an inference, conclusion, one of the four means of obtaining know- ledge according to the Nyāya system; (अनुमितिकरणमनुमानं तच्च धूमो वह्निव्याप्य इति व्याप्तिज्ञानम्. It is of two kinds स्वार्था- नुमानम् & परार्थानुमानम्); प्रत्यक्षं चानुमानं च शास्त्रं च विविधागमम् । त्रयं सुविदितं कार्यं धर्मशुद्धिमभीप्सता ॥ Ms.12.15.-2 A guess, conjecture, sign to know; इङ्गितैरनुमानैश्च मया ज्ञैया भविष्यति Rām.-3 Analogy, similarity; आत्मनो हृदयानुमानेन प्रेक्षसे Ś.5 you judge (of others) by the analogy of your own heart; स्वानुमानात्कादम्बरीमुत्प्रेक्ष्य K.35.-4 (In Rhet.) A figure which consists in a notion, expressed in a peculiarly striking manner, of a thing established by proof; S. D.711; यत्र पतत्यबलानां दृष्टिर्निशिताः पतन्ति तत्र शराः । तच्चापरोपितशरो धावत्यासां पुरः स्मरो मन्ये ॥ अनुमानं तदुक्तं यत्साध्यसाधनयोर्वचः K. P.1.-Comp. -उक्ति f. reasoning; logical inference. -
6 अबल _abala
अबल a.1 Weak, feeble, unprotected.-लः N. of a plant Crataeva Roxburghii (वरुणवृक्ष) (Mar. वायवर्णा)-ला 1 A woman (as belonging to the weaker sex); नूनं हि ते कविवरा विपरीतबोधा ये नित्यमाहुरबला इति कामिनीनाम् । याभिर्विलोलतरतारकदृष्टिपातैः शक्रादयो$पि विजितास्त्वबलाः कथं ताः ॥ Bh.1.1; compare also: -हृदये वहसि गिरीन्द्रौ त्रिभुवन- जयिनी कटाक्षेण । अबला त्वं यदि मन्ये के बलवन्तो न जानीमः ॥ Udb. ˚जनः a. woman; इष्टप्रवासजनितान्यबलाजनस्य दुःखानि...Ś. 4.3; R.9.46.-2 One of the ten earths according to the Buddhists.-लम् Weakness, want of strength; see बलाबलम् also.-Comp. -अबलः N. of Śiva. -
7 उपपत्तिः _upapattiḥ
उपपत्तिः f.1 Happening, occurring, becoming visi- ble, appearance, production, birth; अथोपपत्तिं छलनापरो$- पराम् Śi.1.69 (जन्म); इष्टानिष्टोपपत्तिषु Bg.13.9.-2 Cause, reason, ground; प्रियेषु यैः पार्थ विनोपपत्तेः Ki.3.52.-3 Reasoning, argument; उपपत्तिमदूर्जितं वचः Ki.2.1; देवि सोपपत्तिकमभिहितम् । Nāg.5 argumentative; giving a reason for the establishment of a matter; S. D.482.-4 Fitness, propriety.-5 Termination, end.-6 Asso- ciation, connection.-7 Acceptance, adoption; Mv.5.-8 Ascertainment, demonstration, demonstrated con- clusion; उपपत्तिरुदाहृता बलात् Ki.2.28.-9 (In Arith. or Geom.) Proof, demonstration.-1 A means, an expedient.-11 Assistance, support, help; ततः प्रजह्रे सममेव तत्र तैरपेक्षितान्योन्यबलोपपत्तिभिः Ki.14.44.-12 Doing, effecting, gaining; accomplishment; स्वार्थोपपत्तिं दुर्बलाशः R.5.12; तात्पर्यानुपपत्तितः Bhāṣā P.; H.3.111; see अनुपपत्ति.-13 Attainment, getting; असंशयं प्राक् तनयोपपत्तेः R.14.78; Ki.3.1.-14 Religious abstraction (समाधि).-15 Accident, chance; उपपत्त्योपलब्धेषु लोकेषु च समो भव Mb.12.288.11.-16 Suitability, expediency; उपपत्ति- मदूर्जिताश्रयं नृपमूचे वचनं वृकोदरः Ki.2.1; Bhag.4.28.68.-Comp. -समः (in logic) a kind of contradiction in which both the contradictory ascertions are supposed to be demonstrable (e. g. sound is eternal because it is produced; it is eternal because it is not tangible). Nyāyadarśana.-परित्यक्त a. Unproved, unreasonable, destitute of argument or proof; Raj. T. -
8 कुलिशः _kuliśḥ _शम् _śam
कुलिशः शम् 1 The thunderbolt of Indra; वृत्रस्य हन्तुः कुलिशं कुण्ठिताश्रीव लभ्यते Ku.2.2; Pt.1; अवेदनाज्ञं कुलिश- क्षतानाम् Ku.1.2; R.3.68;4.88; Amaru.96.-2 Ved. An axe, a hatchet; स्कन्धांसीव कुलिशेना Rv.1.32.5.-3 The point or end of a thing; Me.63.-Comp. -करः, -धरः, -पाणिः an epithet of Indra; कान्तकुलिशकरवीर्यबलान् Ki.12.34.-नायकः a particular mode of sexual enjoy- ment.-शासनः An epithet of Śākyamuni. -
9 बलम् _balam
बलम् [बल्-अच्]1 Strength, power, might, vigour; क्षत्त्रियाणां बलं युद्धम् Brav. P.-2 Force, violence; as in बलात् q. v.-3 An army, host, forces, troops; भवेदभीष्म- मद्रोणं धृतराष्ट्रबलं कथम् Ve.3.24,43; बलं भीष्मा(भीमा)भिरक्षितम् Bg.1.1; R.16.37.-4 Bulkiness, stoutness (of the body).-5 Body, figure, shape.-6 Semen virile.-7 Blood,-8 Gum myrrh.-9 A shoot, sprout.-1 Force or power of articulation; वर्णः स्वरः । मात्रा बलम् । साम संतानः । इत्युक्तः शीक्षाध्यायः T. Up.1.2.1.-11 The deity of power (such as Indra); नमो बलप्रमथनाय Mb.12.284. 94.-12 The hand; क्रान्ते विष्णुर्बले शक्रः कोष्ठे$ग्निर्भोक्तुमिच्छति Mb.12.239.8.-13 Effort (यत्न); विधिः शुक्रं बलं चेति त्रय एते गुणाः परे Mb.12.32.11 (com. बलं वासनाविषयप्राप्त्यनु- कूलो यत्नः). (बलेन means 'on the strength of', 'by means or virtue of'; बाहुबलेन जितः, वीर्यबलेन &c.; बलात् 'perforce', 'forcibly', 'violently', 'against one's will'; बलान्निद्रा समायाता Pt.1; हृदयमदये तस्मिन्नेवं पुनर्वलते बलात् Gīt.7.).-लः 1 A crow; Rām.6.54.9.-2 N. of the elder brother of Kṛiṣṇa; see बलराम below.-3 N. of a demon killed by Indra.-Comp. -अग्रम् excessive strength or force. (-ग्रः) the head of an army.-अङ्गकः the spring; 'वसन्त इष्यः सुरभिः पुष्पकालो बलाङ्गकः' H. Ch.156.-अञ्चिता the lute of Balarāma.-अटः a kind of beam.-अधिक a. surpassing in strength, of superior strength or force.-अधिकरणम् the affairs of an army;-अध्यक्षः 1 a general or commander of an army; सेनापतिबलाध्यक्षौ सर्वदिक्षु निवेशयेत् Ms.7.189.-2 a war-minister.-3 An officer in charge of infantry.-अनुजः an epithet of Kṛiṣṇa.-अन्वित a.1 endowed with strength, mighty, powerful.-2 leading an army.-अबलम् 1 comparative strength and want of strength, relative strength and weakness; परात्मनोः परिच्छिद्य शक्त्या- दीनां बलाबलम् R.17.59.-2 relative significance and insignificance, comparative importance and unimport- ance; समय एव करोति बलाबलम् Śi.6.44. ˚अधिकरणम् a kind of न्यायभेद according to Jaimini.-अभ्रः an army in the form of a cloud.-अरातिः an epithet of Indra.-अर्थिन् a. desirous of power; राज्ञो बलार्थिनः षष्ठे (वर्षे उपनयनं कार्यम्) Ms.2.37.-अवलेपः pride of strength.-अशः, -असः 1 consumption.-2 the phlegmatic humour (कफ).-3 a swelling in the throat (which stops the passages of food).-आढ्यः a bean.-आत्मिका a kind of sun-flower (हस्तिशुण्डी).-आलयः a military camp; पूज्यमानो हरिगणैराजगाम बलालयम् Rām.6.112.8.-आहः water.-उत्कट a. of mighty strength; न वध्यते ह्यविश्वस्तो दुर्बलो$पि बलोत्कटैः Pt.2.44;3.115.-उपपन्न, -उपेत a. endowed with strength, strong, powerful; एतां रामबलोपेतां रक्षां यः सुकृती पठेत् Rāmarakṣā.1.-उपादानम् Recruitment of the army; Kau. A.-ओघः a multitude of troops, numerous army; लक्ष्मीं दधत् प्रति- गिरेरलघुर्बलौघः Śi.5.2.-कर, -कृत् a. strengthening.-कृत done by force or against free consent; सर्वान् बलकृता- नर्थानकृतान् मनुरब्रवीत् Ms.8.168.-क्षोभः disturbance in the army, mutiny, revolt.-चक्रम् 1 dominion, sove- reignty.-2 an army, a host.-ज a. produced by power.(-जम्) 1 a city-gate, gate.-2 a field.-3 grain, a heap of grain; त्वं समीरण इव प्रतीक्षितः कर्षकेण बलजान् पुपूषता Śi.14.7.-4 war, battle-5 marrow, pith.-6 a pretty figure.(-जा) 1 the earth.-2 a handsome woman.-3 a kind of jasmine (Arabian).-4 a rope.-तापनः an epithet of Indra; अफिषिषेच मरन्दरसामृतैर्नवलताबलता- पनरत्नभम् (अलिनम्) Rām. Ch.4.12.-दः an ox, a bullock-दर्पः pride of strength.-देवः 1 air, wind.-2 N. of the elder brother of Kṛiṣṇa; see बलराम below.-बलदेवा (वी) f. N. of a medicinal herb which is also called त्रायमाण. It grows in the forests on the slopes of the Himālayas and in Persia.-द्विष् m.,-निषूदनः epithets of Indra; बलनिषूदनमर्थपतिं च तम् R.9.3.-निग्रह a. weakening, enervating.-पतिः 1 a general, commander.-2 an epithet of Indra.-पुच्छकः a crow; Nigh. Ratn.-पृष्ठकः a kind of deer (Mar. रोहें).-प्रद a. giving strength, invigorating.-प्रमथनी N. of a form of Durgā.-प्रसूः N. of Rohinī, mother of Balarāma.-भद्र a. strong, powerful.(-द्रः) 1 a strong or powerful man.-2 a kind of ox.-3 N. of Balarāma, q. v. below.-4 the tree called लोध्र.-5 N. of Ananta. (-द्रा) a maiden.-भिद् m. an epithet of Indra; Ś.2.-भृत् a. strong, powerful.-मुख्यः the chief of an army.-रामः 'the strong Rāma', N. of the elder brother of Kṛiṣṇa. [He was the seventh son of Vasudava and Devakī; but transferred to the womb of Rohiṇī to save him from falling a prey to the cruelty of Kaṁsa. He and his brother Kṛiṣṇa were brought up by Nanda in Gokula. When quite young, he killed the powerful demons Dhenuka and Pralamba, and performed, like his brother, many feats of surprising strength. On one occasion Balarāma under the influence of wine, of which he was very fond, called upon the Yamunā river to come to him that he might bathe; and on his command being unheeded, he plunged his plough-share into the river and dragged the waters after him, until the river assumed a human form and asked his for- givenss. On another occasion he dragged towards himself the whole city of Hastināpura along with its walls. As Kṛiṣṇa was a friend and admirer of the Pāṇḍavas, so Balarāma was of the Kauravas, as was seen in his desire of giving his sister Subhadrā to Duryodhana rather than to Arjuna; yet he declined to take any part in the great Bhāratī war either with the Pāṇḍa- vas or the Kauravas. He is represented as dressed in blue clothes, and armed with a ploughshare which was his most effective weapon. His wife was Revatī. He is sometimes regarded as an incarnation of the serpent Śeṣa and sometimes as the eighth incarnation of Viṣṇu; see the quotation under हल].-वर्जित a. infirm, weak.-वर्णिन् a. strong and looking well.-वर्धन a. invigorating, strengthening. -m. N. of स्थण्डिलाग्नि in उत्सर्जन or उपाकर्म.-विन्यासः array or arrangement of troops.-व्यसनम् the defeat of an army.-व्यापद् f. decrease of strength.-शालिन् a. strong; बलशालितया यथा तथा वा धियमुच्छेदपरामयं दधानः Ki.13.12.-समुत्थानम् Recruiting a strong army; Kau. A.1.16; तमभियोक्तुं बलसमुत्थानमकरोत् Dk.2.8.-सूदनः an epithet of Indra.-सेना a strong army, an army, host.-स्थ a. strong, powerful. (-स्थः) a warrior, soldier.-स्थितिः f.1 a camp; an encampment.-2 a royal camp.-हन्, -हन्तृ m.1 an epithet of Indra; पाण्डुः स्मरति ते नित्यं बलहन्तुः समीपगः Mb.15.2.17.-2 of Balarāma.-3 phlegm.-हीन a. destitute of strength, weak, feeble. -
10 बलात्कारः _balātkārḥ
बलात्कारः 1 Using violence, employing force.-2 Outrage, violence, force, oppression, exaction; शाप- यन्त्रितपौलस्त्यबलात्कारकचग्रहैः (अदूषितान्) R.1.47; बलात्कारेण निर्वर्त्य &c.-3 Injustice.-4 (In law) Detention of the person of a debtor by the creditor and the employ- ment of forcible means to recover the debt. -
11 भूमिः _bhūmiḥ
भूमिः f. [भवन्त्यस्मिन् भूतानि, भू-मि किच्च वा ङीप्]1 The earth (opp. स्वर्ग, गगन or पाताल); द्यौर्भूमिरापो हृदयं यमश्च Pt. 1.182; R.2.74.-2 Soil, ground; उत्खातिनी भूमिः Ś.1; विदूरभूमिः Ku.1.24.-3 A territory, district, country, land; विदर्भभूमिः.-4 A place, spot, ground, plot of ground; प्रमदवनभूमयः Ś.6; अधित्यकाभूमिः N.22.41; R.1. 52;3.61; Ku.3.58.-5 A site, situation.-6 Land, landed property.-7 A story, the floor of a house; as in सप्तभूमिकः प्रासादः; प्रासादैर्नैकभूमिभिः Rām.4.33.8.-8 Attitude, posture.-9 A character or part (in a play); cf. भूमिका.-1 Subject, object, receptacle; विश्वासभूमि, स्नेहभूमि &c.; मात्राणि कर्माणि पुरं च तासां वदन्ति हैकादशवीर भूमिः Bhāg.5.11.9.-11 Degree, extent, limit; प्रकुपितमभिसारणे- $नुनेतुं प्रियमियती ह्यबलाजनस्य भूमिः Ki.1.58.-12 The tongue.-13 The number 'one'.-14 The area.-15 The base of any geometrical figure.-Comp. -अनन्तरः a king of an adjacent district.-अनृतम् false evidence concerning land; सर्वं भूम्यनृते हन्ति मा स्म भूम्यनृतं वदीः Ms.8.99.-आमलकी, -आली N. of a plant; स्याद् भूम्यामलकी तिक्ता कषाया मधुरा हिमा Bhāva. P.-इच्छा a desire for lying on the ground.-इन्द्रः, -ईश्वरः 1 a king, sovereign; सभा ते भाति भूमिन्द्र सुधर्मातो$धिका क्षितौ Sūktisundara 5.28.-2 a mountain; आस्ते गुरुः प्रायशः सर्वराज्ञां पश्चाच्च भूमीन्द्र इवा- भियाति Mb.6.2.11.-कदम्बः a kind of Kadamba.-कम्पः an earthquake.-कूश्मण्डः liquorice (Mar. ज्येष्ठी- मध).-खर्जूरिका, -खर्जूरी a variety of date tree; 'भूमि- खर्जूरिका...... दुरारोहा मृदुच्छदा' Bhāva. P.-गत a. fallen to the earth.-गर्तः, -गुहा a hole in the ground.-गृहम् a cellar, an underground chamber.-गोचरः a man.-चलः, -चलनम् an earthquake; दशग्रीवः समाधूतो यथा भूमिचले$चलः Rām.6.59.61.-छत्रम् a mushroom.-ज a. earth-born, born or produced from the earth.(-जः) 1 the planet Mars.-2 an epithet of the demon Naraka.-3 a man.-4 the plant भूनिम्ब. (-जा) an epithet of Sītā.-जीविन् a. living on (the produce of) land; an agricul- turist. (-m.) a Vaiśya.-(र्भि)जयः Uttara, the son of Virāṭa; Mb.4.-तनयः the planet Mars.-तलम् the surface of the earth.-दानम् a grant of land.-दुन्दुभिः 'earth-drum', as a pit covered over with skins.-देवः a Brāhmaṇa; शिष्ट्वा वा भूमिदेवानां नरदेवसमागमे Ms.11.82.-धरः 1 a mountain.-2 a king.-3 the number 'seven'.-नाथः, -पः, -पतिः, -पालः, -भुज् m.1 a king, sovereign; तत्तत् भूमिपतिः पत्न्यै दर्शयन् प्रियदर्शनः R.1.47.-2 a Kṣatriya.-पक्षः a swift or fleet horse.-परिमाणम् square measure.-पिशाचम् the wine-palm.-पुत्रः the planet Mars.-पुरंदरः 1 a king.-2 N. of Dilīpa.-प्रः a. filling the earth; भूमिप्रा$स्य कीर्तिर्भवति Ait. Ār.2.5.3.-बुध्न a. having the earth for a bottom; Ch. Up.-भागः a spot or portion of ground.-भृत् m.1 a mountain.-2 a king.-मण़्डा a kind of jasmine.-रक्षकः 1 a guardian of a country.-2 a swift or fleet horse.-रथिकः a ground charioteer; तद् यथा भूमिरथिको भूमौ रथमालिख्य योग्यां करोति । सा तस्य योग्या प्रयोगकाले सौकर्यमुत्पादयति ŚB. on MS.7.2.15.-रुहः a tree; A. Rām.7.4.21.-लाभः death (lit. returning to the dust of the earth).-लेपनम् cow-dung.-वर्धनः, -नम् a dead body, corpse; यो न याति प्रसंख्यानमस्पष्टो भूमिवर्धनः Mb.3.35.7.-शय a. sleeping on the ground.(-यः) 1 a wild pigeon.-2 a child, boy.-3 any animal living in the earth.-4 N. of Viṣṇu; भूशयो भूषणो भूतिः V. Sah.-शयनम्, -शय्या sleeping on the ground.-सत्रम् an offering of land; अक्षयान् लभते लोकान् भूमिसत्रं हि तस्य तत् Mb.-समीकृत a. thrown to the ground, floored (Mar. जमीनदोस्त), वानरै राक्षसाश्चापि द्रुमैर्भूमिसमीकृताः Rām.6.52.3.-संनिवेशः the general appearance of a country.-संभवः, -सुतः 1 the planet Mars.-2 an epithet of the demon Naraka. (-वा, -ता) an epithet of Sītā.-स्थ a. being, standing on the ground; भूमिष्ठं नोत्सहे योद्धुं भवन्तं रथमास्थितः Mb.5. 179.1.-स्नुः an earth-worm.-स्पृश् a.1 blind.-2 lame, cripple. (-m.)1 a man.-2 mankind.-3 a Vaiśya.-4 a thief.-स्पोटः a mushroom. -
12 भोगवत् _bhōgavat
भोगवत् a.1 Giving pleasure or delight, delightful.-2 Happy, prosperous.-3 Having curves, ringed, coiled. -m.1 A snake.-2 A mountain.-3 Dancing, acting, and singing together. -f.(-ती) 1 An epithet of the Ganges of Pātāla or the lower world (पातालगङ्गा); भोगवती च पाताले स्वर्गे मन्दाकिनी तथा Purāṇam; A. Rām. 6.9.8.-2 A female snake-demon; Mb.1.171.38.-3 N. of the city of the snake-demons in the lower world; आत्मतुल्यबलैर्गुप्तां नागैर्भोगवतीमिव Bhāg.1.11.11.-4 The night of the second day of a lunar month. -
13 मध्य _madhya
मध्य a. [मन्-यत् नस्य धः Tv.]1 Middle, central, being in the middle or centre; एकं मुक्तागुणमिव भुवः स्थूल- मध्येन्द्रनीलम् Me.48; Ms.2.21.-2 Intervening, inter- mediate.-3 Middling, moderate, of a middling size or quality, mediocre; अग्ऱ्यो मध्यो जघन्यश्च तं प्रवेक्ष्याम्यशेषतः Ms.12.3; प्रारभ्य विघ्नविहता विरमन्ति मध्याः Bh.2.27.-4 Neutral, impartial.-5 Just, right.-6 Mean (in astr.).-ध्यः, -ध्यम् 1 The middle, centre, middle or central part; अह्नः मध्यम् midday; सहस्रदीधितिरलंकरोति मध्यमह्नः Māl.1 'the sun is on the meridian' or 'right over-head'; सरति सहसा बाह्वोर्मध्यं गताप्यबला सती M.4.11 (v. l.); व्योममध्ये V.2.1.-2 The middle of the body, the waist; मध्ये क्षामा Me.84; वेदिविलग्नमध्या Ku.1.39; विशाल- वक्षास्तनुवृत्तमध्यः R.6.32; दधाना बलिभं मध्यं कर्णजाहविलोचना Bk.4.16.-3 The belly, abdomen; मध्येन... वलित्रयं चारु बभार बाला Ku.1.39.-4 The inside or interior of anything.-5 A middle state or condition.-6 The flank of a horse.-7 Mean time in music.-8 The middle term of a progression.-9 Cessation, pause, interval.-ध्या 1 The middle finger.-2 A young woman, one arrived at puberty.-ध्यम् Ten thousand billions. [The acc., instr., abl. and loc. singulars of मध्य are used adverbially. (a) मध्यम् into the midst of, into. (b) मध्येन through or between. (c) मध्यात् out of, from among, from the midst (with gen.); तेषां मध्यात् काकः प्रोवाच Pt.1. (d) मध्ये1 in the middle, between, among, in the midst; स जहार तयोर्मध्ये मैथिलीं लोकशोषणः R.12.29.-2 in, into, within, inside, oft. as the first member of adverbial compounds; e. g. मध्येगङ्गम् into the Ganges; मध्येजठरम् in the belly; Bv.1.61; मध्येनगरम् inside the city; मध्येनदि in the middle of the river; मध्येपृष्ठम् on the back; मध्येभक्तम् a medicine taken in the middle of one's meals; मध्येरणम् in the battle; Bv.1.128; मध्ये- सभम् in or before an assembly; N.6.76; मध्येसमुद्रम् in the midst of the sea; Śi.3.33.].-Comp. -अङ्गुलिः, -ला f. the middle finger.-अह्नः (for अहन्) midday, noon; प्रातःकालो मुहूर्तांस्त्रीन् संगवस्तावदेव तु । मध्याह्नस्त्रिमुहूर्तं स्यात्...... Dakṣasamhitā. ˚कृत्यम्, ˚क्रिया a midday rite or observance. ˚कालः, ˚वेला, ˚समयः noontime, midday. ˚स्नानम् midday ablution.-आदित्यः the mid-day sun.-उदात्त a. having the उदात्त accent on the middle syllable.-कर्णः a radius.-क्ष्मामा N. of a metre.-ग a. being or going in the middle or among.-गत a. central, middle, being in the middle.-गन्धः the mango tree.-ग्रहणम् the middle of an eclipse.-छाया mean or middle shadow.-जिह्वम् the organ of the palatals.-ज्या the sign of the meridian.-तमस् n. circular or annular darkness, central darkness.-तापिनी N. of an Upaniṣad.-दन्तः a front tooth.-दिनम् (also मध्यंदिनम्); मध्यंदिने$र्धरात्रे च Ms.7.151.1 midday, noon.-2 a midday offering.-दीपकम् a variety of the figure called Dīpaka, in which the common attribute that throws light on the whole description is placed in the middle; e. g; गरुडानिलतिग्मरश्मयः पततां यद्यपि संमता जवे । अचिरेण कृतार्थमागतं तममन्यन्त तथाप्यतीव ते ॥ Bk.1.25.-देशः 1 the middle region or space, the middle part of anything.-2 the waist.-3 the belly.-4 the meridian.-5 the central region, the country lying between the Himālaya and Vindhya mountains; हिमवद्विन्ध्ययोर्मध्यं यत्प्राग्विनशनादपि । प्रत्यगेव प्रयागाच्च मध्यदेशः स कीर्तितः ॥ Ms.2.21.-देहः the trunk of the body, the belly.-निहित a. inserted, fixed into.-पदम् the middle word. ˚लेपिन् see मध्यमपदलोपिन्.-परिमाणम् the middle measure (between an atom and infinitude).-पातः 1 communion, intercourse.-2 (in astr.) the mean occurrence of the aspect.-प्रविष्ट a. one who has stolen into another's confidence; Ks.-भः (in astr.) the meridian ecliptic point.-भागः 1 the middle part.-2 the waist.-भावः 1 middle state, mediocrity.-2 a middling or moderate distance.-मणिः the principle or central gem of a necklace.-यवः a weight of six white mustard-seeds.-योगिन् a. being in the middle of a conjunction, completely obscured.-रात्रः, -रात्रिः f. midnight.-रेखा the central or first meridian; (the line supposed to be drawn through लङ्का, उज्जयिनी, कुरुक्षेत्र and other places to the mount मेरु).-लग्नम् the point of the ecliptic situated on the meridian.-लोकः the middle of the three worlds; i. e. the earth or world of mortals. ˚ईशः, ˚ईश्वरः a king.-वयस् a. middle-aged.-वर्तिन् a.1 middle, central.-2 being among or in the middle. (-m.) an arbitrator, a mediator.-वृत्तम् the navel.-शरीर a.1 having a middle-sized body.-2 one of moderately full habit.-सूत्रम् = मध्यरेखा q. v.-स्थ a.1 being or standing in the middle, central.-2 intermediate, intervening.-3 middling.-4 mediating, acting as umpire between two parties.-5 impartial, neutral; सुहृन्मित्रार्युदासीनमध्यस्थ- द्वेष्यबन्धुषु... समबुद्धिर्विशिष्यते Bg.6.9.-6 indifferent, unconcerned; अन्या मध्यस्थचिन्ता तु विमर्दाभ्यधिकोदया Rām. 2.2.16; मध्यस्थो देशबन्धुषु Pt.4.6; वयमत्र मध्यस्थाः Ś.5.(-स्थः) 1 an umpire, arbitrator, a mediator.-2 an epithet of Śiva.-स्थता 1 intermediate position.-2 middle state or character.-3 mediocrity.-4 arbitra- tion, mediatorship.-5 impartiality; मध्यस्थतां गृहीत्वा भण M.3 'say impartially'; मध्यस्थतानैकतरोपहासः N.-6 indif- ference.-स्थलम्, -स्थली 1 the middle or centre.-2 the middle space or region.-3 the waist.-4 the hip; कुचौ मरिचसंनिभौ मुरजमध्यमध्यस्थली Udb.-स्थानम् 1 the middle station.-2 the middle space; i. e. air.-3 a neutral region.-स्थित a. central, intermediate.-ता indiffer- ence.-स्वरित a. having the स्वरित accent on the middle syllable. -
14 यन्त्र् _yantr
यन्त्र् 1, 1 U. (यन्त्रति-ते, यन्त्रयति-ते)1 To restrain, curb, check; शापयन्त्रितपौलस्त्यबलात्कारकचग्रहैः R.1.47.-2 To bind, fasten.-3 To force, oblige, compel. -
15 संबन्धक _sambandhaka
संबन्धक a.1 Relating, concerning.-2 Fit, suitable.-कः 1 A friend.-2 A relation by birth or marriage; संबन्धकेन राजेन्द्र तौ तु वीर्यबलान्वयात् Mb.5.17.1.-कम् 1 Relation, connection; सख्यं संबन्धकं चैव तदा तं प्रत्यपूजयत् Rām.1.11.18.-2 A kind of peace. -
16 सृ _sṛ
सृ 1, 3 P. (सरित, ससर्ति, also धावति; ससार, असार्षीत्, असरत्, सरिष्यति, सर्तुम्, सृत)1 To go, move, proceed; मृगाः प्रदक्षिणं सस्रुः Bk.14,14.-2 To go towards, approach; निष्पाद्य हरयः सेतुं प्रतीताः सस्रुरर्णवम् Rām.-3 To rush upon, assail; ब्राह्मणार्थे समुत्पन्ने यो$रिभिः सृत्य युध्यति Mb.12.97.1; (तं) ससाराभिमुखः शूरः शार्दूल इव कुञ्जरम् Mb.-4 To run, go fast, slip away from; सरति सहसा बाह्लोर्मध्यं गताप्यबला सती M.4.11.-5 To blow (as wind); तं चेद्वायौ सरति सरलस्कन्धसंघट्टजन्मा Me.55.-6 To flow.-7 To cross, traverse. -Caus. (सारयति-ते)1 To cause to go or move.-2 To extend.-3 To rub, touch gently (with the fingers); तन्त्रीमाद्रां नयनसलिलैः सारयित्वा कथंचित् Me.88.-4 To push back or away, remove; सारयन्तीं गण्डाभोगात् कठिनविषमामेकवेणीं करेण Me.93.-5 To put in array, arrange.-6 To show, manifest. Desid. (सिसीर्षति) To wish to go &c. -
17 आर्य
ā́rya
one who is faithful to the religion of his country;
N. of the race which immigrated from Central Asia into Āryāvarta (opposed to an-ārya, dasyu, dāsa);
in later times N. of the first three castes (opposed to ṡūdra)
RV. AV. VS. MBh. Yājñ. Pañcat. etc.. ;
a man highly esteemed, a respectable, honourable man Pañcat. Ṡak. etc.;
a master, an owner L. ;
a friend L. ;
a Vaiṡya L. ;
Buddha;
(with Buddhists, Pāli ayyo, orﾠ ariyo)
a man who has thought on the four chief truths of Buddhism andﾠ lives accordingly, a Buddhist priest;
a son of Manu Sāvarṇa Hariv. ;
(mf (ā andﾠ ā́rī)n.) Āryan, favourable to the Āryan people RV. etc.;
behaving like an Āryan, worthy of one, honourable, respectable, noble R. Mn. Ṡak. etc.;
of a good family;
excellent;
wise;
suitable;
(ā) f. a name of Pārvatī Hariv. ;
a kind of metre of two lines (each line consisting of seven andﾠ a half feet;
each foot containing four instants, except the sixth of the second line, which contains only one, andﾠ is therefore a single short syllable;
hence there are thirty instants in the first line andﾠ twenty-seven in the second);
+ cf. Old Germ. êra;
Mod. Germ. Ehre;
Irish. Erin
- आर्यकुमार
- आर्यकुल्या
- आर्यकृत
- आर्यगण
- आर्यगृह्य
- आर्यचेतस्
- आर्यजन
- आर्यजुष्ट
- आर्यता
- आर्यत्व
- आर्यदुहितृ
- आर्यदेव
- आर्यदेश
- आर्यदेश्य
- आर्यनिवास
- आर्यपथ
- आर्यपुत्र
- आर्यप्रवृत्त
- आर्यप्राय
- आर्यबल
- आर्यब्राह्मण
- आर्यभट
- आर्यभट्ट
- आर्यभटीय
- आर्यभाव
- आर्यमार्ग
- आर्यमिश्र
- आर्ययुवन्
- आर्यराज
- आर्यरूप
- आर्यलिङ्गिन्
- आर्यवर्मन्
- आर्यवाच्
- आर्यवृत्त
- आर्यवेश
- आर्यव्रत
- आर्यशील
- आर्यसंघ
- आर्यसत्य
- आर्यसमय
- आर्यसिंह
- आर्यसिद्धान्त
- आर्यसुत
- आर्यस्त्री
- आर्यस्वामिन्
- आर्यहलम्
- आर्यहृद्य
- आर्यागम
- आर्यागीति
- आर्याचण्डीतीर्थ
- आर्याधिष्ठित
- आर्यावर्त
- आर्याविलास
- आर्याष्टशत
- आर्याष्टाङ्गमार्ग
-
18 तुल्य
tulyamf (ā)n. (in comp. accent Pāṇ. 6-2, 2)
equal to, of the same kind orﾠ class orﾠ number orﾠ value, similar, comparable, like
(with instr. orﾠ gen. <cf. II. 3, 72 > orﾠ ifc.;
e.g.. tena Mn. IV, 86 orﾠ etasya KaṭhUp. I, 22 orﾠ etat- 24, « equal to him») KātyṠr. Lāṭy. Pāṇ. etc.;
fit for (instr.) Sūryas. XIV, 6 ;
even VarBṛ. IV, 21 ;
n. N. of a dance;
(am) ind. equally, in like manner Pāṇ. MBh. R. Hariv. ;
contemporaneously Dharmaṡarm. XVII, 14. ;
- तुल्यकक्ष
- तुल्यकर्मक
- तुल्यकाल
- तुल्यकालीय
- तुल्यकुल्य
- तुल्यगुण
- तुल्यजातीय
- तुल्यतर्क
- तुल्यता
- तुल्यतेजस्
- तुल्यत्व
- तुल्यदर्शन
- तुल्यनक्तंदिन
- तुल्यनामन्
- तुल्यनिन्दास्तुति
- तुल्यपान
- तुल्यबल
- तुल्यभावना
- तुल्यमूल्य
- तुल्ययोगिता
- तुल्ययोगोपमा
- तुल्यरूप
- तुल्यलक्ष्मन्
- तुल्यवंश
- तुल्यवयस्
- तुल्यविक्रम
- तुल्यवीर्य
- तुल्यवृत्ति
- तुल्यशस्
- तुल्यशिख
- तुल्यशुद्धि
- तुल्यशोधन
- तुल्यश्रुति
-
19 पुण्य
púṇya
seeﾠ alsoﾠ puṇ) auspicious, propitious, fair, pleasant, good, right, virtuous, meritorious, pure, holy, sacred RV. etc. etc.;
ni. N. of a poet Cat. ;
of another man Buddh. ;
m. orﾠ n. N. of a lake MBh. ;
(ā) f. holy basil L. ;
Physalis Flexuosa L. ;
N. of a daughter of Kratu andﾠ Saṃnati VP. ;
n. (ifc. f. ā) the good orﾠ right, virtue, purity, good work, meritorious act, moral orﾠ religious merit MBh. Kāv. etc.;
a religious ceremony (esp. one performed by a wife in order to retain her husband's affections andﾠ to obtain a son;
alsoﾠ - ka) MBh. Hariv. ;
a brick trough for watering cattle W. ;
- पुण्यकर्तृ
- पुण्यकर्मन्
- पुण्यकाल
- पुण्यकीर्ति
- पुण्यकुट
- पुण्यकृत्
- पुण्यकृत्या
- पुण्यक्रिया
- पुण्यक्षेत्र
- पुण्यगन्ध
- पुण्यगन्धि
- पुण्यगन्धिन्
- पुण्यगृह
- पुण्यगेह
- पुण्यजन
- पुण्यजन्मन्
- पुण्यजल
- पुण्यजित
- पुण्यतर
- पुण्यता
- पुण्यत्व
- पुण्यतीर्थ
- पुण्यतृण
- पुण्यदर्शन
- पुण्यदुह्
- पुण्यनाथ
- पुण्यनामन्
- पुण्यनिवह
- पुण्यपापेक्षितृ
- पुण्यपालराजकथा
- पुण्यपावन
- पुण्यपुण्यता
- पुण्यपुरुष
- पुण्यप्रताप
- पुण्यप्रद
- पुण्यप्रसव
- पुण्यफल
- पुण्यबल
- पुण्यभरित
- पुण्यभाज्
- पुण्यभाजिन्
- पुण्यभु
- पुण्यभुमि
- पुण्यमन्य
- पुण्यमय
- पुण्यमहस्
- पुण्यमहेशाख्य
- पुण्यमित्र
- पुण्ययोग
- पुण्यराज
- पुण्यरात्र
- पुण्यराशि
- पुण्यलक्ष्मीक
- पुण्यलब्ध
- पुण्यलोक
- पुण्यवत्
- पुण्यवर्जित
- पुण्यवर्धन
- पुण्यवर्मन्
- पुण्यवल्लभ
- पुण्यवाग्बुद्धिकर्मिन्
- पुण्यविजित
- पुण्यशकुन
- पुण्यशाला
- पुण्यशिल
- पुण्यशेष
- पुण्यस्रीक
- पुण्यश्र्ल्गर्भ
- पुण्यश्लोक
- पुण्यसंचय
- पुण्यसम
- पुण्यसम्भार
- पुण्यसार
- पुण्यसुन्दर
- पुण्यसेन
- पुण्यस्कन्ध
- पुण्यस्तम्भकर
- पुण्यस्थान
-
20 सूर्य
sūryasū́ryam. the sun orﾠ its deity (in the Veda the name Sūrya is generally distinguished from Savitṛi <q.v.>, andﾠ denotes the most concrete of the solar gods, whose connection with the luminary is always present to the poet's mind;
in Nir. VII, 5 he is regarded as one of the original Vedic triad, his place being in the sky, while that of Agni is on the earth, andﾠ that of Indra is in the atmosphere;
ten hymns in the RV. are entirely in praise of Sūrya,
e.g.. I, 50, I, 115 etc.., alsoﾠ AV. XIII, 2 ;
he moves through the sky in a chariot drawn by seven ruddy horses orﾠ mares < seeﾠ saptâ̱ṡva, harit, harid-aṡva>;
in the later mythology Sūrya is identified with Savitṛi as one of the 12 Ādityas orﾠ emblems of the Sun in the 12 months of the year, andﾠ his seven-horsed chariot is said to be driven by Aruṇa orﾠ the Dawn as its charioteer, who is represented without legs;
the Sun, whether named Sūrya orﾠ Vivasvat, has several wives seeﾠ sūryā below) RV. etc. etc. (cf. IW. 11; 16 etc.. RTL. 341);
a symbolical expression for the number « twelve» (in allusion to the sun in the 12 signs of the zodiac) Jyot. Hcat. ;
the swallow-wort (either Calotropis orﾠ Asclepias Gigantea, = arka) L. ;
N. of the son of Bali L. ;
of a Dānava VahniP. ;
of an astronomer (= sūrya-dāsa) Cat. ;
epithet of Ṡiva MBh. ;
(ā́) f. the wife of Sūrya orﾠ the Sun ( alsoﾠ called Saṃjñā, q.v.);
the daughter of Sūrya orﾠ the Sun ( seeﾠ RV. I, 116, 17 ;
alsoﾠ described as daughter of Prajāpati orﾠ of Savitṛi andﾠ wife of the Aṡvins, andﾠ in other places as married to Soma;
in RV. I, 119, 2 she is called Ūrjānī, andﾠ in VI, 55, 4, VI, 58, 4 the sister of Pūshan <q.v.>, who is described as loving her, andﾠ receiving her as a gift from the gods;
accord. toﾠ some she represents a weak manifestation of the Sun;
Sūryā Sāvitrī is regarded as the authoress of the Sūryā-sûkta RV. X, 85) RV. AV. AitBr. Kauṡ. ;
= vāc Naigh. I, 11 ;
= sūryā-sû̱ktā (q.v.) ṠāṇkhGṛ. ;
a new bride;
a drug L. ;
the colocynth orﾠ bitter gourd L. ;
mfn. solar (perhaps w.r. for saurya) Jyot. <For cognate words seeﾠ under 2. svár.>
- सूर्यकमल
- सूर्यकर
- सूर्यकल्प
- सूर्यकवच
- सूर्यकवि
- सूर्यकान्त
- सूर्यकान्ति
- सूर्यकाल
- सूर्यकेतु
- सूर्यक्रान्त
- सूर्यक्षय
- सूर्यगङ्गातीर्थ
- सूर्यगर्भ
- सूर्यगुप्त
- सूर्यग्रह
- सूर्यग्रहण
- सूर्यचक्षुस्
- सूर्यचन्द्र
- सूर्यचन्द्रमस्
- सूर्यचन्द्रमस
- सूर्यज
- सूर्यज्योतिस्
- सूर्यतनय
- सूर्यतपस्
- सूर्यतापिनी
- सूर्यतीर्थ
- सूर्यतेजस्
- सूर्यत्वच्
- सूर्यत्वच
- सूर्यत्वचस्
- सूर्यदत्त
- सूर्यदशाफल
- सूर्यदास
- सूर्यदृश्
- सूर्यदेव
- सूर्यदेवत्य
- सूर्यद्वादशार्या
- सूर्यधर
- सूर्यध्यान
- सूर्यध्वज
- सूर्यनक्षत्र
- सूर्यनगर
- सूर्यनन्दन
- सूर्यनमस्कार
- सूर्यनाडी
- सूर्यनाभ
- सूर्यनारायण
- सूर्यनेत्र
- सूर्यपक्षकरण
- सूर्यपक्षशरण
- सूर्यपञ्चाङ्ग
- सूर्यपञ्चाङ्गस्तोत्र
- सूर्यपण्डित
- सूर्यपति
- सूर्यपत्त्र
- सूर्यपत्नी
- सूर्यपर्णी
- सूर्यपर्वन्
- सूर्यपाद
- सूर्यपुत्र
- सूर्यपुर
- सूर्यपुराण
- सूर्यपूजा
- सूर्यपूजाविधि
- सूर्यप्रकाश
- सूर्यप्रज्ञप्ति
- सूर्यप्रतिष्ठा
- सूर्यप्रदीप
- सूर्यप्रभ
- सूर्यप्रभव
- सूर्यप्रभीय
- सूर्यप्रशिष्य
- सूर्यफणिचक्र
- सूर्यबलि
- सूर्यबिम्ब
- सूर्यभक्त
- सूर्यभक्तक
- सूर्यभट्ट
- सूर्यभट्टीय
- सूर्यभा
- सूर्यभागा
- सूर्यभानु
- सूर्यभास्
- सूर्यभ्राज्
- सूर्यभ्रातृ
- सूर्यमणि
- सूर्यमण्डल
- सूर्यमती
- सूर्यमन्त्र
- सूर्यमरुत्
- सूर्यमरुत
- सूर्यमल्ल
- सूर्यमाल
- सूर्यमास
- सूर्यमुखी
- सूर्यम्पश्य
- सूर्ययन्त्र
- सूर्ययम
- सूर्यरथ
- सूर्यरश्मि
- सूर्यरहस्य
- सूर्यराज्य
- सूर्यराम
- सूर्यरुच्
- सूर्यर्क्ष
- सूर्यर्च्
- सूर्यलता
- सूर्यलोक
- सूर्यलोचना
- सूर्यवंश
- सूर्यवंश्य
- सूर्यवक्त्र
- सूर्यवज्रपञ्जर
- सूर्यवत्
- सूर्यवन
- सूर्यवर
- सूर्यवरुण
- सूर्यवर्ग
- सूर्यवर्चस्
- सूर्यवर्ण
- सूर्यवर्मन्
- सूर्यवल्ली
- सूर्यवार
- सूर्यविकासिन्
- सूर्यविघ्न
- सूर्यविलोकन
- सूर्यवेश्मन्
- सूर्यवैश्वानर
- सूर्यव्रत
- सूर्यशतक
- सूर्यशान्ति
- सूर्यशिष्य
- सूर्यशोभा
- सूर्यश्रित्
- सूर्यश्री
- सूर्यश्वित्
- सूर्यषट्पदी
- सूर्यषडक्षरी
- सूर्यसंक्रम
- सूर्यसंक्रान्ति
- सूर्यसंज्ञ
- सूर्यसदृश
- सूर्यसप्तति
- सूर्यसप्तार्या
- सूर्यसम
- सूर्यसहस्रनामन्
- सूर्यसहस्रनामावली
- सूर्यसामन्
- सूर्यसारथि
- सूर्यसावर्णि
- सूर्यसावित्र
- सूर्यसिंह
- सूर्यसिद्धान्त
- सूर्यसुत
- सूर्यसूक्त
- सूर्यसूत
- सूर्यसूरि
- सूर्यसेन
- सूर्यस्तवकपालमोचन
- सूर्यस्तवन
- सूर्यस्तुत्
- सूर्यस्तुति
- सूर्यस्तोत्र
- सूर्यहृदय
См. также в других словарях:
ā́rya-bala — आर्यबल … Indonesian dictionary
púṇya-bala — पुण्यबल … Indonesian dictionary
sū́rya-bali — सूर्यबलि … Indonesian dictionary
tulya-bala — तुल्यबल … Indonesian dictionary
