þegar+til+á+að+taka

(gen. -is, pl. aurar), m.

1) ounce of silver, the eighth part of a mark (átta aurar í mörk); hringr, er stendr sex aura, a ring weighing or worth six aurar; verðr þá at hálfri mörk vaðmála e., then the eyrir is equal to half a mark in wadmal; e. brendr = e. brends silfrs, an ounce of pure silver;

2) ounce (svá var haglit stórt, at hvert haglkornit vá eyri);

3) money in general, property; ljósir aurar verða at löngum trega, bright silver brings long, woe; ilir af aurum, a miser; gefin til aura (= til fjár), wedded for money; hann vissi ekki aura sinna tal, he knew not the tale (extent) of his riches; lausir aurar, opp. to ‘fastr eyrir’, movables, chattels (lönd ok lausir aurar); fríðr eyrir (= frítt fé, kvikfé), cattle;

4) money, currency; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, asked in what money he wished to be paid.

* * *

m., gen. eyris, dat. and acc. eyri; pl. aurar, gen. aura, dat. aurum; a word prob. of foreign origin, from Lat. aureus, Fr. or, Engl. ore; (A. S. ora is, however, prob. Danish.) The first coins known in Scandinavia were Roman or Byzantine, then Saxon or English; as the old word baugr (q. v.) denoted unwrought, uncoined gold and silver, so eyrir prob. originally meant a certain coin:

I. an ounce of silver or its amount in money, the eighth part of a mark; an eyrir is = sixty pennies (penningar) = three ertog; tuttugu penningar vegnir í örtug, þrír örtugar í eyri. átta aurar í mörk, 732. 16; silfr svá slegit at sextigir penninga görði eyri veginn, Grág. i. 500; penning, þat skal hinn tíundi (prob. a false reading, x instead of lx) hlutr eyris, 357; hálfs eyris met ek hverjan, I value each at a half eyrir, Glúm, (in a verse); leigja skip þrem aurum, to hire a boat for three aurar, Korm.; einn eyrir þess fjár heitir alaðsfestr, Grág. i. 88: the phrase, goldinn liverr eyrir, every ounce paid; galt Guðmundr hvern eyri þá þegar, Sturl. i. 141; gjalda tvá aura fyrir einn, to pay two for one, Grág. i. 396, ii. 234; verðr þá at hálfri mörk vaðmála eyrir, then the eyrir amounts to half a mark in wadmal, i. 500; brent silfr, ok er eyririnn at mörk lögaura, pure silver, the ounce of which amounts to a mark in lögaurar, 392; hring er stendr sex aura, a ring worth or weighing six aurar, Fms. ii. 246; hence baugr tví-eyringr, tvítug-eyringr, a ring weighing two or twenty aurar, Eb., Glúm.

β. as a weight of other things beside silver; hagl hvert vá eyri, every hail-stone weighed an ounce, Fms. i. 175; stæltr lé ok vegi áttjan aura, eggelningr, þeir skulu þrír fyrir tvá aura, a scythe of wrought steel and weighing eighteen aurar, an ell-long edge, three such cost two aurar (in silver), the proportion between the weight in wrought iron and the worth in silver being 1:28, Grág. i. 501.

γ. the amount of an ounce, without any notion of the medium of payment, hence such phrases as, tólf aura silfrs, twelve aurar to be paid in silver, Nj. 54; eyrir brendr, burnt eyrir, i. e. an eyrir sterling, pure silver, D. N.

II. money in general; skal þar sinn eyri hverjum dæma, to every one his due, his share, Grág. i. 125; in proverbs, ljósir aurar verða at löngum trega, bright silver brings long woe, Sl. 34; margr verðr af aurum api, Hm. 74; illr af aurum, a miser, Jd. 36; vára aura, our money, Vkv. 13; leggja aura, to lay up money, Eg. (in a verse); gefin til aura (= til fjár), wedded to money, Ísl. ii. 254 (in a verse); telja e-m aura, to tell out money to one, Skv. 3. 37, cp. 39: the phrase, hann veit ekki aura sinna tal, he knows not the tale of his aurar, of boundless wealth. Mar. 88: the allit. phrase, lönd (land, estate) ok lausir aurar (movables, cp. Dan. lösöre, Swed. lösören), Eg. 2; hafa fyrirgört löndum ok lausum eyri, K. Á. 94.

2. money or specie; the allit. phrase, aurar ok óðal, money and estates, N. G. L. i. 48; ef hann vill taka við aurum slíkum ( such payment) sem váttar vitu at hann reiddi honum, 93; þeim aurum öllum ( all valuables) sem til bús þeirra vóru keyptir, Grág. i. 412; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, F. asked in what money he wished to he paid, Nj. 259; lögaurar, such money as is legal tender; þú skalt gjalda mér vaðmál, ok skilrað hann frá aðra aura, other kinds of payment, Grág. i. 392; útborinn eyrir, in the phrase, mér er það enginn utborinn (or útburðar-) eyrir, I do not want to part with it, offer it for sale; eyrir vaðmála, payment in wadmal (stuff), 300, Bs. i. 639: for the double standard, the one woollen (ells), the other metal (rings or coin), and the confusion between them, see Dasent’s Burnt Njal, vol. ii. p. 397 sqq.: at different times and places the ell standard varied much, and we hear of three, six, nine, twelve ell standards (vide alin, p. 13): in such phrases as ‘mörk sex álna aura,’ the word ‘mörk’ denotes the amount, ‘sex álna’ the standard, and ‘aura’ the payment = payment of ‘a mark of six ells,’ cp. a pound sterling, K. Þ. K. 172; hundrað (the amount) þriggja álna (the standard) aura, Sturl. i. 141, 163, Boll. 362, Ísl. ii. 28; mörk sex álna eyris, Fsk. 10, N. G. L. i. 65, 101, 389, 390; þrem mörkum níu álna eyris, 387–389; sex merkr tólf álna eyrir, 81.

β. in various compds, etc.; land-aurar, land tax, Jb. ch. i, Ó. H. 54; öfundar-eyrir, money which brings envy, Fs. 12; sak-metinn e., sak-eyrir, sakar-eyrir, money payable in fines, Fms. vii. 300; ómaga-eyrir, the money of an orphan, K. Þ. K. 158, Grág. ii. 288; liksöngs-eyrir, a ‘lyke-fee,’ burial fee (to the clergyman); vísa-eyrir, a tax: góðr e., good payment, D. N.; verð-aurar, articles used for payment, id.; forn-gildr e., standard, sterling payment, id.; færi-eyrir = lausir aurar, Skv. 3. 50; flytjandi e., id., Fr.; kaupmanna e., trade money; búmanna e., D. N.; Norrænn e., Norse money, Lv. 25; Hjaltenzkr e., Shetland money, D. N. (vide Fritzner s. v.); fríðr e., ‘kind,’ i. e. sheep and cattle, Grág.

COMPDS:

I. pl., aura-dagr, m. pay-day, D. N. aura-lag, n. the standard of money, Fms. vii. 300, 304. aura-lán, n. worldly luck, 656 i. 3. aura-lógan, f. the squandering of money, 655 iii. 1. aura-lykt, n. payment, D. N. aura-skortr, m. scarcity of money, D. N. aura-taka, u, f. receipt of money, N. G. L. i. 93, Gþl. 298.

II. sing., eyris-bót, f. fine of an eyrir, Grág. i. 158. eyris-kaup, n. a bargain to the amount of an eyrir, Gþl. 511. eyris-land, n. land giving the rent of an eyrir, Fms. x. 146. eyris-skaði, a, m. loss to the amount of an eyrir, Jb. 166. eyris-tíund, f. tithe of an eyrir, K. Þ. K. 148. eyris-tollr, m. toll of an eyrir, H. E. ii. 95.

(bý; bjó, bjoggum or bjuggum; búinn), v.

1) to prepare, make ready;

búa skip í för, to make a ship ready for a voyage;

búa ferð sína, to make ready for a journey (voyage);

búa veizlu, to prepare (make preparations) for a feast;

búa mál á hendr e-m, to take out a summons against one, be in a lawsuit;

2) to dress, attire, adorn, ornament;

bjó hón hana sem hón kunni bezt, she dressed her as well as she could;

sá þeir konur vel búnar, well dressed;

búa beð, rekkju, to make a bed;

búa öndvegi, hús, to make a high seat, adorn a house (for a feast);

öll umgjörðin var búin gulli ok silfri, adorned (mounted) with gold and silver;

vápn búit mjök, much ornamented;

3) to fix one’s abode in a place, = byggja( þegar munu jötnar Ásgarð búa);

4) to deal with, to treat;

þeir bjuggu búi sem þeim líkaði, they treated it as they liked, viz. recklessly;

Haraldr bjó heldr úsparliga kornum Sveins, used S.’s stores rather unsparingly;

5) to live, dwell (búa í tjöldum);

þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed there during the night;

sá maðr bjó á skipi (had his berth) næst Haraldi;

6) to have a household (cattle, sheep, and milk);

meðan þú vilt búa, as long as thou will keep house;

búa á or at, with the name of the place added in dat., to live at or in (hann bjó á Velli; Gunnar bjó at Hlíðarenda);

7) to be, = vera( skip þau öll, er á vatni búa);

búa í skapi, brjósti e-m, to be, dwell in one’s mind (eigi býr þér lítit í skapi);

sýnandi þá hjartaliga gleði, er í brjósti býr, that fills the breast;

8) to behave, conduct onself (bjuggu þeir þar fremr úfriðliga);

9) with preps.:

búa af e-u, to lose;

láta e-n af baugum búa, to let him be deprived of his riches;

búa at e-u, to treat, = búa e-u (cf. 4);

þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had treated their premises;

búa e-t fyrir, to prepare (þeir hlutir, er guð hefir fyrir búit sínum ástvinum);

búa fyrir, to be present (hann ætlar, at Selþórir muni fyrir búa í hverju holti);

búa hjá konu, to lie with a woman;

búa í e-u, to be at the bottom of, = búa undir e-u (en í þessu vináttumerki bjuggu enn fleiri hlutir);

búa með e-m or e-rri, to cohabit with;

búa með konu, to lie with;

búa saman, to live together (as husband and wife, as friends); to have a common household (ef menn búa saman);

búa e-t til, to prepare, take the preparatory steps in a case (búa sök, mál, vígsmál til, cf. 1);

búa til veizlu, to prepare for a feast;

búa til seyðis, to get the fire ready for cooking;

búa til vetrsetu, to make preparations for a winter abode;

búa um e-n, to make one’s bed (var búit um þá Þórodd á seti ok lögðust þeir til svefns);

Þórólfr lét setja upp skip sitt ok um búa, he had his ship laid up and fenced round;

kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to dress B.’s (her husband’s) bloody head;

búa um andvirki, to fence and thatch hayricks;

at búa svá um, at aldri mátti vökna, to pack it up so that it could not get wet;

búa svá um, at (with subj.), to arrange it so, that;

búa eigi um heilt við e-n, to be plotting something against one;

búa um nökkurn skoll, to brood over some mischief (deceit);

búa um grun, to be suspicious;

búa um hverfan hug, to be fickleminded;

gott er um öruggt at búa, to be in a safe position;

búa undir e-u, to be subject to, suffer, endure (hart mun þykkja undir at búa);

eiga undir slíkum ofsa at búa, to have to put up with such insolence; to be the (hidden) reason of, to be at the bottom of (þat bjó þar undir, at hann vildi taka ríkit undir sik);

þér vitið gørst, hvat yðr býr undir (what reason you have) at girnast eina útlenda mey;

búa e-n veg við e-n, to behave or act so and so towards one;

sárt býr þú nú við mik, Þóra, thou treatest me sorely;

búa við e-t, to enjoy (þú býr við eilífa ást ok bíðr eilífra ömbuna); to submit to, put up with;

ok mun eigi við þat mega búa, it will be too hard to bide;

búa yfir e-u, to hide, conceal;

framhlutr ormsins býr yfir eitri, is venomous;

lítill búkr býr yfir miklu viti, little body holds mickle wit;

búa yfir brögðum, flærð ok vélum, to brood over tricks, falsehood, and deceit;

10) refl., búast.

* * *

pret. sing. bjó, 2nd pers. bjótt, mod. bjóst; plur. bjoggu, bjöggu, and mod. bjuggu, or even buggu; sup. búit, búið, and (rarely) contr. búð; part. búinn; pret. subj. bjöggi, mod. byggi or bjyggi; pres. sing. indic. bý; pl. búm, mod. búum: reflex. forms býsk or býst, bjósk or bjóst, bjöggusk, búisk, etc.: poët. forms with suffixed negative bjó-at, Skv. 3. 39: an obsolete pret. bjoggi = bjó, Fms. ix. 440 (in a verse); bjöggisk = bjósk, Hom. 118. [Búa is originally a reduplicated and contracted verb answering to Goth. búan, of which the pret. may have been baibau: by bûan Ulf. renders Gr. οικειν, κατοικειν; Hel. bûan = habitare; Germ. bauen; Swed. and Dan. bo. The Icel. distinguishes between the strong neut. and originally redupl. verb búa, and the transit. and weak byggja, q. v.: búa seems to be kindred to Gr. φύω, εφυσα (cp. Sansk. bhû, bhavâmi, Lat. fui); byggja to Lat. făcio, cp. Swed.-Dan. bygga, Scot. and North. E. to ‘big,’ i. e. to build; cp. Lat. aedificare, nidificare: again, the coincidence in sense with the Gr. οικος, οικειν, Lat. vicus, is no less striking, cp. the references s. v. bú above. Búa, as a root word, is one of the most interesting words in the Scandin. tongues; bú, bær, bygg, bygð, byggja, etc., all belong to this family: it survives in the North. E. word to ‘big,’ in the Germ. bauen ( to till), and possibly (v. above) in the auxiliary verb ‘to be.’]

A. NEUTER, to live, abide, dwell, = Gr. οικειν, Lat. habitare; sú synd sem í mér býr, Rom. vii. 17, 20; í mér, þat er í mínu holdi, býr ekki gott, 18; hann sem býr í ljósinu, 1 Tim. vi. 16; fyrir Heilagan Anda sem í oss býr, 2 Tim. i. 14; Látið Christs orð ríkulega búa meðal yðar, Col. iii. 16; þá trú … sem áðr fyr bjó í þinni ömmu Loide, 2 Tim. i. 5; þat hit góða sem í oss býr, 14; hann sem býr í ljósinu, þar einginn kann til að komast, 1 Tim. vi. 16; hence íbúð, living in, etc.; in many of those passages some Edd. of N. T. use byggja, but búa suits better: of a temporary abode, hann bjó í tjöldum, he abode in tents, Fms. x. 413.

2. a naut. term; þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed, cast anchor during the night, Fms. vii. 3: on board ship, to have one’s berth, sá maðr bjó á skipi næst Haraldi er hét Loðinn, 166; engi maðr skyldi búa á þessu skipi yngri en tvítugr, x. 321.

3. to live together as man and wife; henni hagar að b. við hann, 1 Cor. vii. 12; hagar honum hjá henni að b., 13; b. með húsfrú sinni, Stj. 47; b. við; Helgi prestr bjó við konu þá, er Þórdís hét (of concubinage), Sturl. i. 141; but búa saman, of wedded life, K. Á. 134.

4. b. fyrir, to be present in the place: at Selþórir muni fyrir b. í hverju holti, Fms. iv. 260: recipr., sjór ok skúgr bjoggusk í grend, Skálda 202, Baruch.

5. esp. (v. bú) to have a household, cattle, sheep, and milk; hence búandi, bóndi, bær, and bú; búa við málnytu ( milk), ok hafa kýr ok ær at búi, Nj. 236, Grág. i. 168, 335; b. búi (dat.), 153, K. Þ. K. 90; búa búi sínu, to ‘big ane’s ain biggin,’ have one’s own homestead.

β. absol., meðan þú vilt b., so long as thou wilt keep bouse, Hrafn. 9; b. vel, illa, to be a good (bad) housekeeper; vænt er að kunna vel að búa, Bb. 3. 1; Salomon kóngur kunni að b., 100; fara að b., to begin housekeeping, 2. 6; b. á jörðu, to keep a farm, gefa þeim óðul sín er á bjoggu, Fms. i. 21.

γ. búa á …, at …, i …, with the name of the place added, to live at or in a place; hann bjó á Velli (the farm) á Rangárvöllum (the county), Nj. 1; Höskuldr bjó á Höskuldstöðum, 2: hann bjó at Varmalæk, 22; hann bjó undir Felli, 16; Gunnarr bjó at Hlíðarenda, 29; Njáll bjó at Bergþórshváli, 30, 38, 147, 162, 164, 173, 174, 213, Landn. 39–41, and in numberless passages; Eb., Ld., Eg., Sturl., Bs., Ísl. ii, etc. (very freq.): also b. í brjósti, skapi, huga e-m, to be, dwell in one’s mind, with the notion of rooted conviction or determination, þess hins mikla áhuga, er þér býr í brjósti, Fms. iv. 80; því er mér hefir lengi í skapi búit, 78; ekki muntu leynask fyrir mér, veit ek hvat í býr skapinu, Lv. 16.

II. metaph. and with prepp.; b. um e-t, or b. yfir e-u, almost in an uncanny sense, to brood over hidden schemes, designs, resentment, or the like; búa um hverfan hug, to be of a fickle mind, Skv. 3. 39; b. eigi um heilt, to brood over something against one, to be insincere, Fms. xi. 365; b. um skoll, to brood over some deceit, id.; b. um grun, to be suspicious, ii. 87: in good sense, b. um eitt lunderni, to be of one mind, Jb. 17; b. um þrek, hug, to have a bold heart, Lex. Poët.: b. í or undir e-u, to be at the bottom of a thing; en í þessu vináttu merki bjoggu enn fleiri hlutir, Ó. H. 125; mart býr í þokunni (a proverb), many things bide in the mist; en þat b. mest undir ferð Áka, at …, Fms. xi. 45; þóttusk eigi vita hvat undir myndi b., Nj. 62: b. yfir e-u, to brood over something, conceal; (ormrinn) bjó yfir eitri, i. e. the snake was venomous, Fms. vi. 351: the saying, lítill búkr býr yfir miklu viti, little bulk hides mickle wit, Al.; b. yfir flærð ok vélum, to brood over falsehood and deceit, id.; b. yfir brögðum, Fas. i. 290: b. undir, við e-t, to live under or with a thing, to bide, put up with; eiga undir slíkum ofsa at b., to have to put up with such insolence, Fms. xi. 248; at hart mun þykkja undir at b., Nj. 90, 101; ok mun eigi við þat mega b., i. e. it will be too hard to bide, 164; því at bændr máttu eigi við hitt b., Fms. xi. 224.

III. in a half active sense; b. at e-u, or b. e-u (with dat.), to treat; þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had used their premises, Eg. 85; þeir bjoggu búi sem þeim líkaði (where with dat.), i. e. they treated it recklessly, Bs. i. 544; Haraldr jarl fór til bús Sveins, ok bjó þá heldr úspakliga kornum hans, Orkn. 424 (in all passages in bad sense): búa vel saman, to live well together, be friendly, Fms. xi. 312; hence sam-búð, living together; b. við e-n, to treat one so and so; sárt býr þú við mik, Þóra, thou treatest me sorely, vii. 203.

B. ACTIVE, to make ready: the sense and form here reminds one of the Gr. ποιειν: [this sense is much used in Old Engl., esp. the part. bone, boon, or boun, ready, (‘boun to go,’ Chaucer, etc.); in later Engl. ‘boun’ was corrupted into ‘bound,’ in such naut. phrases as bound for a port, etc.: from this part, the ballad writers formed a fresh verb, to boun, ‘busk ye, boun ye;’ ‘busk’ is a remnant of the old reflex, búask, see Dasent, Burnt Njal, pref. xvi. note, and cp. below III.]

I. to make ready, ‘boun,’ for a journey; b. ferð, för sína; and as a naut. term, b. skip, to make ready for sea; bjoggu þeir ferð sína, Fms. ix. 453; en er þeir vóru búnir, Nj. 122; ok vóru þá mjök brott búnir, they were ‘boun’ for sea, Fms. vii. 101; bjó hann skip sitt, Nj. 128; en skip er brotið, svá at eigi er í för búanda á því sumri, i. e. ship unfit to go to sea, Grág. i. 92; b. sik til göngu, to be ‘boun’ for a walk, Ld. 46; b. sik at keyra, to make one ready for …, Nj. 91.

β. as a law term, b. sök, mál, or adding til, b. til sök, mál á hendr e-m, to take out a summons against one, begin a lawsuit; b. mál í dóm, of the preliminaries to a lawsuit, hence málatilbúningr, in numberless cases in the Grágás and Sagas.

γ. generally to prepare, make; b. smyrsl, to make ointments, Rb. 82.

2. = Old Engl. to boun, i. e. to dress, equip; b. sik, to dress; svá búinn, so dressed, Fms. xi. 272; hence búningr, dress (freq.); vel búinn, well-dressed, Nj. 3, Ísl. ii. 434; spari-búinn, in holiday dress; illa búinn, ill-dressed; síðan bjó hon hana sem hon kunni, she dressed her as well as she could, Finnb. 258; b. beð, rekkjur, to make a bed, Eg. 236; b. upp hvílur, id., Nj. 168; b. öndvegi, hús, to make a high seat, dress a house for a feast, 175, (hús-búnaðr, hús-búningr, tapestry); búa borð, to dress the table, (borð búnaðr, table-service); b. stofu, Fms. iv. 75.

β. búa til veizlu, to make ‘boun’ ( prepare) for a feast, Eg. 38, Fms. vii. 307; b. til seyðis, to make the fire ‘boun’ for cooking, Nj. 199; b. til vetrsetu, to make ‘boun’ for a winter abode, Fms. x. 42; til-búa, and fyrir-b., to prepare; eg fer héðan að til-b. yðr stað, John xiv. 3; eignizt það ríki sem yðr var til-búið frá upphafi veraldar, Matth. xxv. 34.

γ. b. um e-t, in mod. use with the notion of packing up, to make into a bundle, of parcels, letters, etc.; hence um-búningr and um-búðir, a packing, packing-cover; b. um rúm, hvílu, to make a bed; búa um e-n, to make one’s bed; var búið um þá Þórodd í seti, ok lögðusk þeir til svefns, Th.’s bed was made on the benches, and they went to sleep, Ó. H. 153; skaltú nú sjá hvar vit leggumk niðr, ok hversu ek bý um okkr (of the dying Njal), Nj. 701; er mér sagt at hann hafi illa um búit, of a dead body, 51; þeir höfðu (svá) um sik búit ( they had covered themselves so) at þá mátti eigi sjá, 261; kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to comb B.’s (her husband’s) bloody head, Ld. 244; búa svá um at aldri mátti vökna, pack it up so that it cannot get wet, Fms. vii. 225; Þórólfr lét setja upp skip ok um búa, he had the ship laid up and fenced it round (for the winter), Eg. 199; b. um andvirki, to fence and thatch bay-ricks, Grág. ii. 335: metaph. to manage, preserve a thing, Fms. ix. 52; aumlega búinn, in a piteous state, Hom. 115.

3. to ornament, esp. with metals or artificial work of any kind, of clothes laced with gold; kyrtill hlaðbúinn, Ísl. ii. 434, Nj. 48, Vm. 129: of gloves, B. K. 84: of a belt with stones or artificial work, Fms. xi. 271: of a drinking-horn, D. N. (Fr.); but esp. of a weapon, sword, or the like, enamelled with gold or silver (gull-búinn, silfr-búinn); búin gulli ok silfri, Fms. i. 15; búinn knífr, xi. 271; vápn búit mjök, much ornamented, ii. 255, iv. 77, 130, Eb. 226, 228.

β. part., búinn at e-u, or vel búinn, metaph. endowed with, well endowed; at flestum í þróttum vel búinn, Nj. 61, Fms. x. 295; at auð vel búinn, wealthy, 410; vel búinn at hreysti ok allri atgörvi, Eg. 82; bezt at viti búinn, Fms. xi. 51.

II. particular use of the part. pass, ‘boun,’ ready, willing; margir munu búnir at kaupa, ready, willing to buy, Fms. vi. 218; hann kvaðsk þess fyrir löngu búinn, Ld. 66, Fms. iii. 123; nefna vátta at þeir eru búnir ( ready) at leysa kvið þann af hendi, Grág. i. 54; vóru allir til þess búnir, Fms. xi. 360: compar., engir menn sýna sik búnari ( more willing) til liðveizlu, Sturl. i. 103: the allit. phrase, vera boðinn og búinn til e-s, vide bjóða VI: denoting fitted, adapted, ek em gamall, ok lítt b. at ( little fit to) hefna sona minna, Nj. 200; þótt ek sé verr til b. en hann fyrir vanheilsu sakir, Fms. vii. 275; eiga við búið (mod. vera við búinn), to keep oneself ready, to be on one’s guard, Bs. i. 537.

2. on the point of doing, about to do so and so; hann var búinn til falls, he was just about to tumble, Fms. x. 314; en áðr þeir kómu var búið til hins mesta váða, ix. 444, v. l.

β. neut. búið is used almost adverbially, on the point of, just about to; ok búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; búið við váða miklum, Fms. ix. 310; sagði at þá var búit við geig mikinn með þeim feðgum, Eg. 158: this is rare and obsolete in mod. usage; and the Icel. now say, liggja við mér lá við að detta, where an old writer would have said, ek var búinn at detta; the sense would else be ambiguous, as búinn, vera búinn, in mod. usage means to have done; ég er búinn að eta, I have done eating; vera búinn að e-u (a work, business of any kind), to have done with it; also absol., eg er búinn, I have done; thus e. g. vera b. að kaupa, fyrir löngu b., b. at græða, leysa, etc., in mod. sense means to have done, done long ago; only by adding prepp. við, til (vera við búinn, til búinn) the part. resumes its old sense: on the other hand, búinn in the sense of having done hardly ever occurs in old writers.

γ. búð (búið) is even used adverbially = may be, may happen; with subj. with or without ‘at,’ búð, svá sé til ætlað, may be, it will come so to happen, Nj. 114; búð, dragi til þess sem vera vill, 185; búð, eigi fari fjarri því sem þú gazt til, id., Ed. Johns. 508, note c; búð, svá þykki sem ek grípa gulli við þá, 9, note 3; búð, eigi hendi hann slík úgipta annat sinn, 42; búð, ek láta annars víti at varnaði verða, 106; búð, vér þurfim enn hlífanna, Sturl. ii. 137 (vellum MSS.; um ríð, Ed., quite without sense), cp. also Eb. 27 new Ed.: in mod. usage it is freq. to say, það er búið, vel búið, albúið, etc., it is likely, most likely that …

δ. svá búit, adverbially, and proncd. as if one word, as matters stand, or even temp. at present, as yet; eigi mun hlýða svá búit, i. e. it will not do ‘so done,’ i. e. something else must be done, Eg. 507; eigi munu þér fá at unnit svá búið, i. e. not as yet, Fms. vii. 270; stendr þar nú svá búit (i. e. unchanged), um hríð, xi. 81; en berjask eigi svo búit, not fight as yet, Nj. 229; segja Eyjólfi til svá búins, they tell Eyolf the state of things, viz. that nothing had been done, Gísl. 41; þeir skildu við svá búit; þeir lögðu frá við svá búið, implying ‘vain effort,’ Germ. ‘unverrichteter Sache,’ Ísl. ii, Hkr. i. 340: at svá búnu, adverbially, as yet, at present; hann kvaðsk eigi fýsask til Íslands at svá búnu, Nj. 123, Fms. xi. 131; þenna draum segjum vér engum manni at svá búnu, this dream we will not tell to anybody as yet, Nj. 212; en at svá búnu tjár ekki, Fas. i. 364.

III. reflex. to ‘boun’ or ‘busk’ oneself, make oneself ready, equip oneself; gengu menn þá á skip sín, ok bjoggusk sem hvatligast, Fms. v. 15: adding the infinitive of a verb as predicate, bjósk hann at fara norðr til Þrandheims, Eg. 18; or ellipt., where búask thus denotes the act itself, nú býsk hann út til Íslands, i. e. he ‘busked’ him to go …, Nj. 10; bjoggusk þeir fóstbræðr í hernað, they went on a free-booting trip, Landn. 31; seg Agli at þeir búisk þaðan fimmtán, 94: or adding another verb denoting the act, in the same tense, bjósk Haraldr konungr úr Þrándheimi með skipaliði, ok fór suðr á Mæri, he ‘busked’ him … and went south, Eg. 7; the journey added in gen., búask ferðar sinnar, Fms. i. 3; búask menn ferða sinna, Ld. 177.

β. denoting intention, hidden or not put into action; fór sá kurr, at Skúli byggisk á land upp, Fms. ix. 483.

2. to prepare for a thing; búask við boði, veizlu, etc., Nj. 10, Korm. 10; b. (vel, kristilega) við dauða sínum, andláti sínu, (eccl.) to prepare for one’s death, Fs. 80, Bs. i. 74; búask við vetri, to provide for the winter, get store in, Fms. xi. 415; b. við úfriði, vii. 23.

β. to be on one’s guard, take steps to prevent a thing; nú ríða hér úvinir þínir at þér; skaltu svá við búask, i. e. be sure of that, make up thy mind, Nj. 264; bústu svá við, skal hann kveða, at …, Grág. ii. 244.

γ. such phrases as, búask um = búa um sik, to make one’s own bed, encamp, make oneself comfortable, Nj. 259; tjölduðu búðir ok bjöggusk vel um, 219; var hörð veðrátta, svá at ekki mátti úti um búask, Fms. x. 13. Ld. 348; in the last passage the verb is deponent.

3. metaph., b. við e-u, to expect, freq. in mod. usage; in phrases, það er ekki við að búast, it cannot be expected; búast við e-m, to expect a guest, or the like.

β. to intend, think about; eg býst við að koma, I hope to come; eg bjóst aldrei við því, I never hoped for that, it never entered my mind, and in numberless cases.

4. passive (very rare and not classical); um kveldit er matr bjósk = er m. var búinn, Fms. ix. 364.

* * *

(ber; bar, bárum; borinn), v.

I.

1) to bear, carry, convey (bar B. biskup í börum suðr í Hvamm);

bera (farm) af skipi, to unload a ship;

bera (mat) af borði, to take (the meat) off the table;

bera e-t á hesti, to carry on horseback;

2) to wear (bera klæði, vápn, kórónu);

bera œgishjálm, to inspire fear and awe;

3) to bear, produce, yield (jörðin berr gras; tré bera aldin, epli);

4) to bear, give birth to, esp. of sheep and cows;

kýr hafði borit kálf, had calved;

absol., ván at hón mundi bera, that the cow would calve;

the pp. is used of men; hann hafði verit blindr borinn, born blind;

verða borinn í þenna heim, to be born into this world;

þann sóma, sem ek em til borinn, born to;

borinn e-m, frá e-m (rare), born of;

Nótt var Nörvi borin, was the daughter of N.;

borinn Sigmundi, son of S.;

5) bera e-n afli, ofrafli, ofrliði, ofrmagni, ofríki, to bear one down, overcome, oppress, one by odds or superior force;

bera e-n ráðum, to overrule one;

bera e-n málum, to bear one down (wrongfully) in a lawsuit;

bera e-n sök, to charge one with a fault;

bera e-n bjóri, to make drunk with beer;

verða bráðum borinn, to be taken by surprise;

borinn verkjum, overcome by pains;

þess er borin ván, there is no hope, all hope is gone;

borinn baugum, bribed; cf. bera fé á e-n, to bribe one;

6) to lear, be capable of bearing (of a ship, horse, vehicle);

þeir hlóðu bæði skipin sem borð báru, with as much as they could carry;

fig., to sustain, support (svá mikill mannfjöldi, at landit fekk eigi borit);

of persons, to bear up against, endure, support (grief, sorrow, etc.);

absol., bar hann drengiliga, he bore it manfully;

similarly, bera (harm) af sér, berast vel (illa, lítt) af;

bar hon sköruliga af sér, she bore up bravely;

hversu berst Auðr af um bróðurdauðann, how does she bear it?

hon berst af lítt, she is much cast down;

bera sik vel upp, to bear well up against;

7) bera e-t á, e-n á hendr e-m, to charge or tax one with (eigi erum vér þess valdir, er þú berr á oss);

bera (kvið) á e-n, to give a verdict against, declare guilty (í annat sinn báru þeir á Flosa kviðinn);

bera af e-m (kviðinn), to give a verdict for;

bera e-t af sér, to deny having done a thing;

bera or bera vitni, vætti, to bear witness, testify;

bera or bera um e-t, to give a verdict in a case;

bera e-n sannan at sök, to prove guilty by evidence;

bera e-n undan sök, to acquit;

bera í sundr frændsemi þeirra, to prove (by evidence) that they are not relations;

bera e-m vel (illa) söguna, to give a favourable (unfavourable) account of one;

refl. (pass.), berast, to be proved by evidence (þótt þér berist þat faðerni, er þú segir);

8) to set forth, report, tell;

bera e-m kveðju (orð, orðsending), to bring one a greeting, compliments (word, message);

bera or bera fram erindi sín fyrir e-n, to state (tell) one’s errand or to plead one’s case before one;

bera e-m njósn, to apprise one;

bera e-t upp, to produce, mention, tell;

bera upp gátu, to give (propound) a riddle;

bera upp erindi sín, to state one’s errand;

bera saman ráð sín, to consult together;

eyddist það ráð, er þeir báru saman, which they had designed;

9) to keep, hold, bear, of a title (bera jarlnafn, konnungsnafn);

bera (eigi) giptu, gæfu, hammingju, auðnu til e-s, (not) to have the good fortune to do a thing (bar hann enga gæfu til at þjóna þér);

bera vit, skyn, kunnáttu á e-t, to have knowledge of, uniderstanding about;

vel viti borinn, endowed with a good understanding;

bera hug, áræði, þor, traust til e-s, to have courage, confidence to do a thing;

bera áhyggju fyrir e-u, to be concerned about;

bera ást, elsku, hatr til e-s, to bear affection, love, hatred to;

10) to bear off or away, carry off (some gain);

bera sigr af e-m, af e-u, to carry off the victory from or in;

hann hafði borit sigr af tveim orustum, he had been victorious in two battles;

bera hærra (lægra) hlut to get the best (the worst) of it;

bera efra (hærra) skjöld, to gain the victory;

bera hátt (lágt) höfuðit, to bear the head high (low), to be in high (low) spirits;

bera halann bratt, lágt, to cock up or let fall the tail, to be in high or low spirits;

11) with preps.:

bera af e-m, to surpass;

en þó bar Bolli af, surpassed all the rest;

bera af sér högg, lag to ward off, parry a blow or thrust;

bera eld at, to set fire to;

bera fjötur (bönd) at e-m, to put fetters (bonds) on one;

bera vápn á e-n, to attack one with sharp weapons;

bera á or í, to smear, anoint (bera vatn í augu sér, bera tjöru í höfuð sér);

bera e-t til, to apply to, to try if it fits (bera til hvern lykil af öðrum at portinu);

bera e-t um, to wind round;

þá bar hann þá festi um sik, made it fast round his body;

bera um með e-n, to bear with, have patience with;

bera út barn, to expose a child;

12) refl., berast mikit (lítit) á, to bear oneself proudly (humbly);

láta af berast, to die;

láta fyrir berast e-s staðar, to stay, remain in a place (for shelter);

berast e-t fyrir, to design a thing (barst hann þat fyrir at sjá aldregi konur);

at njósna um, hvat hann bærist fyrir, to inquire into what he was about;

berast vápn á, to attack one another;

berast at or til, to happen;

þat barst at (happened) á einhverju sumri;

ef svá harðliga kann til at berast, if that misfortune does happen;

berast í móti, to happen, occur;

hefir þetta vel í móti borizt, it is a happy coincidence;

berast við, to be prevented;

ok nú lét almáttugr guð við berast kirkjubrunann, prevented, stopped the burning of the church;

II. impers., denoting a sort of passive or involuntary motion;

1) with acc., it bears or carries one to a place;

alla berr at sama brunni, all come to the same well (end);

bar hann (acc.) þá ofan gegnt Ösuri, he happened to come down just opposite to Ö.;

esp. of ships and sailors; berr oss (acc.) til Íslands eða annarra landa, we drift to Iceland or other countries;

þá (acc.) bar suðr í haf, they were carried out southwards;

Skarpheðin (acc.) bar nú at þeim, S. came suddenly upon them;

ef hann (acc.) skyldi bera þar at, if he should happen to come there;

e-n berr yfir, one is borne onwards, of a bird flying, a man riding;

hann (acc.) bar skjótt yfir, it passed quickly (of a flying meteor);

2) followed by preps.:

Gunnar sér, at rauðan kyrtil bar við glugginn, that a red kirtle passed before the window;

hvergi bar skugga (acc.) á, there was nowhere a shadow;

e-t berr fram (hátt), is prominent;

Ólafr konungr stóð í lyptingu ok bar hann (acc.) hátt mjök, stood out conspicuously;

e-t berr á milli, comes between;

leiti (acc.) bar á milli, a hill hid the prospect;

fig. e-m berr e-t á milli, they are at variance about a thing;

mart (acc.) berr nú fyrir augu mér, many things come now before my eyes;

veiði (acc.) berr í hendr e-m, game falls to one’s lot;

e-t berr undan, goes amiss, fails;

bera saman, to coincide;

bar nöfn þeirra saman, they had the same name;

fig., with dat.; bar öllum sögum vel saman, all the stories agreed well together;

fund várn bar saman, we met;

3) bera at, til, við, at hendi, til handa, to befall, happen, with dat. of the person;

svá bar at einn vetr, it happened one winter;

þó at þetta vandræði (acc.) hafi nú borit oss (dat.) at hendi, has befallen us;

bar honum svá til, it so befell him;

þat bar við (it so happened), at Högni kom;

raun (acc.) berr á, it is proved by fact;

4) of time, to fall upon;

ef þing (acc.) berr á hina helgu viku, if the parliament falls in the holy week;

bera í móti, to coincide, happen exactly at the same time;

5) denoting cause;

e-t berr til, causes a thing;

konungr spurði, hvat til bæri úgleði hans, what was the cause of his grief;

ætluðu þat þá allir, at þat mundi til bera, that that was the reason;

berr e-m nauðsyn til e-s, one is obliged to do a thing;

6) e-t berr undir e-n, falls to a person’s lot;

hon á arf at taka, þegar er undir hana berr, in her turn;

e-t berr frá, is surpassing;

er sagt, at þat (acc.) bæri frá, hvé vel þeir mæltu, it was extraordinary how well they spoke;

7) e-t berr bráðum, happens of a sudden;

e-t berr stóru, stórum (stœrrum), it amounts to much (more), it matters a great deal (more), it is of great (greater) importance;

8) absol. or with an adv., vel, illa, with infin.;

e-m berr (vel, illa) at gera e-t, it becomes, beseems one (well, ill) to do a thing (berr yðr vel, herra, at sjá sannindi á þessu máli);

used absol., berr vel, illa, it is beseeming, proper, fit, or unbeseeming, improper, unfit (þat þykkir eigi illa bera, at).

(að), v. to make bare (hon beraði likam sinn).

f. she-bear, = birna.

* * *

að, [berr, nudus], to make bare, Lat. nudare; hon beraði líkam sinn, Bret. 22: impers., berar hálsinn (acc.), the neck became bare, Bs. i. 624.

(býð; bauð, buðum; boðinn), v.

1) to offer;

þeir höfðu boðit honum laun, they had offered him rewards;

Þ. bauð at gefa (offered to give) Gunnlaugi hestinn;

bjóða grið, to offer pardon;

bjóða e-t til lífs sér, as a ransom for one’s life;

bjóða e-t fram, to proffer, produce (bjóða fram vitni);

bjóða e-t upp, af hendi, to give up, leave off;

þá býðr hann upp hornit, gives up the horn, will not drink more;

bjóða e-t undan e-m, to offer to take a thing off one’s hands (er þá kostr at bjóða undan þeim manni varðveizluna fjárins);

bjóða e-t við, to make a bid;

bjóða við tvenn verð, to bid double;

refl., bjóðast, to offer oneself, volunteer one’s service;

Þóroddr bauzt (offered himself) til þeirrar farar;

2) to do a thing to one, in a bad sense;

bjóða e-m ógn, to wage war against one;

bjóða e-m ójöfnuð, ofriki, to treat unfairly, oppress;

bjóða e-m ógn, to affright, terrify;

bjóða e-m rangt, to treat one unjustly;

3) to bid, invite (bjóða e-m til sín or heim);

bjóða mönnum til boðs, to bid guests to a banquet, wedding;

4) to bid, order;

sem lög buðu, as the law prescribed;

bjóða e-m erendi, to commit a thing to one’s charge;

bjóða e-m varnað á e-u, to forbid;

bjóða e-m af landi, to order one out of the land;

bjóða e-m af embætti, to depose one;

bjóða út liði, skipum, to levy, troops, ships;

bjóða e-m um, to delegate to one, to commit to one’s charge (þeim manni er biskup hefir um boðit at nefna vátta);

5) to proclaim, announce;

bjóða trú (kristni), to proclaim, preach a religion (the Christitian faith);

bjóða messudag, to proclaim a holy day;

6) of a mental state, to have presentiment of;

e-m býðr e-t í hug (skap), one has a fore boding, presentiment of;

mér býðr e-t fyrir, I forebode;

mér býðr hugr við e-u, I abhor, dislike;

impers., mér býðr ávallt hita (acc.), er ek kem í þeirra flokk, I feel uneasy whenever …;

mér bauð ótta, I felt a fear;

bauð þeim mikla þekt (they felt much pleasure), er þeir sá líkit;

ef yðr býðr svá við at horfa, when you are in such a frame of mind;

7) býðr e-m, it beseems, becomes one;

sem konungsbarni býðr, as befits a princess;

eptir þat fór vígsla fram eptir því sem býðr, as it is due, or proper.

* * *

bauð, buðu, boðit; pres. byð; pret. subj. byða; pret. sing. with the suffixed negative, bauðat, Edda 90 (in a verse); the obsolete middle form buðumk, mibi obtulit, nobis obtulerunt, occurs in Egil Höfuðl. 2; [Ulf. biudan; A. S. biodan; Engl. bid; Germ. bieten; Swed. biuda; Dan. byde]:—Lat. offerre, proferre, with dat. of the person, acc. of the thing:

I. to bid, offer; þeir höfðu boðit honum laun, they had offered him rewards, Fms. i. 12; Þorsteinn bauð at gefa Gunnlaugi hestinn, Ísl. ii. 213; b. grið, to offer pardon, Fms. i. 181; þeir buðu at gefa upp borgina, ix. 41; bauð hann þeim, at göra alla bændr óðalborna, i. 20; býðr, at hann muni görast hans maðr, xi. 232; en ek býð þér þó, at synir mínir ríði með þér, Nj. 93; Írar buðu sik undir hans vald, Fms. x. 131.

2. reflex, to offer oneself, volunteer one’s service; buðusk honum þar menn til fylgðar, Fms. ix. 4; mun ek nú til þess bjóðask í sumar á þingi, Ld. 104, Sks. 510; þeim er þá býðsk, Grág. i. 284; Þóroddr bauðsk til þeirrar farar, Hkr. ii. 247; ef þú býðsk í því, Fms. xi. 121.

3. metaph., b. ófrið, ójöfnuð, rangindi, liðsmun, of ill usage, Ld. 148, Rb. 418; b. e-m rangt, to treat one unjustly, Hom. 155: with an adverb, b. e-m sæmiliga, to treat one in seemly sort, Ld. 66; b. á boð e-s, to outbid one, N. G. L. iii. no. 49.

II. to bid, invite, cp. boð, a banquet; prob. ellipt., hospitality or the like being understood; Özurr bauð þeim inn í búðina at drekka, Nj. 4; heim vil ek b. þér í sumar, 93; honum var boðit til boðs, 50; hann bauð þá þegar þar at vera Gizuri Hallssyni, Bs. i. 128; gékk Bárðr móti honum ok fagnaði honum, ok bauð honum þar at vera, Eg. 23; b. mönnum til boðs, to bid guests to a banquet, wedding, or the like, Ld. 104.

III. to bid, order, Lat. imperare, cp. boð, bidding; sem lög buðu, as the law prescribed, Fms. i. 81; svá bauð oss Guð, Post. 645. 88; b. af landi, to order one out of the land, make him an outlaw, Fms. vii. 20; b. af embætti, to depose, Sturl. ii. 119; b. út, a Norse milit. term, to call out, levy, cp. útboð, a levy; b. út leiðangri, b. út liði, skipum, to levy troops, ships, Fms. i. 12, 61, vi. 219, 251, 400, x. 118, Eg. 31, cp. N. G. L. i. ii; b. e-m crendi, to commit a thing to one’s charge, Fms. vii. 103; b. varnað á e-u, or b. til varnanar, to forbid, xi. 94, Edda 59: with prepp., b. e-m um (cp. umboð, charge), to delegate to one, commit to one’s charge; þeim manni er biskup hefir um boðit, at nefna vátta, K. Þ. K. 64; þess manns er biskup bauð um at taka við fé því, K. Á. 96, Sks. 460 B; hann keypti til handa Þorkatli þá hluti er hann hafði um boðit, the things that he had given charge about, Grett. 102 A; Hermundr bauð nú um Vermundi, at vera fyrir sína hönd, Rd. 251.

2. eccl. to proclaim, announce, esp. as rendering of mid. Lat. praedicare; b. sið, trú, Kristni, to proclaim, preach a new religion, Nj. 156, 158, Fms. i. 32; b. messudag, sunnudag, to proclaim a holy day, N. G. L. i. 348.

IV. of a mental state, to bode, forebode; e-m býðr hugr (cp. hugboð, foreboding), one’s heart bodes, Fms. v. 38, 24, Eg. 21; mér býðr þat eitt í skap ( my heart bodes), at þú verðir meira stýrandi en nú ertu, Bs. i. 468; mér byðr þat fyrir, which makes me forbode, Fms. ii. 193; e-m býðr hugr við (whence viðbjóðr, dislike), to abhor, dislike; er honum hafði lengi hugr við boðit, Bs. i. 128.

2. impers., mér býðr ávallt hita (acc.) er ek kem í þeirra flokk, a boding comes over me, i. e. I feel uneasy, whenever …, Fms. iii. 189; mér bauð ótta (acc.), I felt a thrilling, Bs. i. 410; b. úþekt, to loathe, Grett. 111 A; b. þekt, to feel pleasure; bauð þeim mikla þekt er þeir sá líkit, Bs. i. 208: the phrase, e-m býðr við at horfa, of a frame of mind, to be so and so minded; miklir eru þér frændr borði, ef yðr býðr svá við at horfa, Band. 7 (MS. 2845).

β. the phrase, þat býðr, it beseems, becomes; eptir þat fer veizla fram, eptir því sem býðr, as is due, Fms. x. 15, Fb. l. c. has byrjaði; sem býðr um svá ágætan höfðingja, Fms. x. 149.

V. with prepp.; b. fram, Lat. proferre, to produce; b. fram vitni, to produce a witness, Eg. 472; með fram boðnum fégjöfum, Sturl. iii. 232; b. upp, b. af hendi, to give up, leave off; þá býðr hann upp hornit, gives up the horn, will not drink more, Edda 32; b. undan, a law term, to lay claim to; er þá kostr at b. undan þeim manni varðveizluna fjárins, Grág. i. 196; eigi skal undan manni b., áðr undir mann kemr féit, id.; cp. the following chapter, which treats ‘um undan-boð fjár;’ nú eru þeir menn svá þrír, at eigi býðr undan fjárvarðveizluna, viz. who are privileged guardians of the property of a minor, viz. father, brother, mother, and who cannot be outbidden, 192; b. við, a trade term, to make a bid; b. við tvenn verð, to bid double, Ld. 146; ek býð þér jafnmörg stóðhross við, id.; at þú byðir Rúti bróður þínum sæmiliga, 66; kaupa svá jörð sem aðrir menn b. við, N. G. L. i. 95: b. fyrir is now more usual.

VI. part. pass. boðinn used as an adj., esp. in the alliterative phrase, vera boðinn ok búinn til e-s, to be ready and willing to do a thing, to be at one’s service; skulu vér bræðr vera búnir ok boðnir til þess sem þér vilit okkr til nýta, Eg. 50; til þess skal ek boðinn ok búinn at ganga at þeim málum fyrir þina hönd, Ld. 792.

* * *

(get; gat, gátum; getinn), v.

I. with acc.

1) to get;

geta orðstír, to get fame;

geta sér e-t, to get for oneself (góðs um œðis ef sér geta mætti);

geta gott af e-m, to get good of one;

with dat. of the person, geta váluðum vel, to be kind to the poor;

geta e-m illa, to do harm to one;

impers., getr e-t, there is (got);

eigi getr slíkan (there is none such) í konungs herbergjum;

2) with pp. of another verb, geta veiddan fisk, to be able to catch fish;

ek get eigi fylgt yðr, I cannot follow you;

3) almost like an auxil. verb with infin.;

ek Gunnari gat at unna, I loved G.;

geta at lita, sjá (to get) to see;

without ‘at’, er slíkt getr fœða jóð, that shall rear such a child;

4) to learn (lengi man þat er ungr getr);

5) to beget, engender (fótr gat son við fœti);

geta börn, to beget children (said of both parents);

6) refl., getast at e-u, to like;

því at mér gezt vel at þér, because I like thee well;

láta sér getit at e-u, to be pleased with;

eigi læt ek mér at einu getit, I am not pleased to have always the same, I want some change;

II. with gen.

1) to guess;

geta gatu, to guess a riddle;

geta rétt, to guess right;

geta e-s til, to guess, suppose;

geta í hug e-m, to guess one’s thoughts;

2) to speak of, mention, in speech or writing (þess er getit, sem gört er);

geta um e-t, to speak about (hann gat ekki um þetta fyrir sínum mönnum);

þess er við getit, at, it is told that.

f. guess, conjecture (er þat geta mín, at);

spá er spaks geta, a wiseman’s guess is a prophecy;

ætla ek eigi þat til getu, at hann sé þar, it is not likely that he is there;

leiða getum um e-t, to make a guess at.

* * *

pret. gat, 2nd pers. gazt, pl. gátu; pres. get; pret. subj. gætí; sup. getið, but getað in the mod. sense of could; part. getinn; reflex. pres. and pret. getsk or gezk, gatsk or gazk, mod. gezst and gazst; with the neg. suff. gátu-ð, Korm. 224, Sighvat; gat-at, Lex. Poët.

WITH ACC.

A. [Ulf. begitan = ευρίσκειν; A. S. getan; Engl. get; O. H. G. gezan]:—to get; this use of the word, which is so common in Engl., is dying out in Icel.; it is found in the old poems, esp. in the old Hm.; it is used in law phrases, but is rare in common prose, even in the oldest Sagas; geta þögn, to get silence, a hearing, Höfuðl. 3, Hm. 8; geta orðstír, to get fame; en orðstír deyr aldrigi hveim sér góðan getr, 75; orðstír of gat, Eirekr at þat, Höfuðl.; ey getr kvikr kú, Hm. 69; sjaldan liggjandi úlfr lær um getr, né sofandi maðr sigr, 57; ef hann sylg um getr, 17; né þat máttu … geta hvergi, they could nowhere get it, Hým. 4; gambantein at geta, gambantein ek gat, Skm. 34; hvar gaztú vára aura, Vkv. 12; geta gjaforð, to marry, Alm. 6: geta sér, to get for oneself; hættr er heimis-kviðr nema sér góðan geti, Sdm. 25; sá er sæll er sér um getr lof ok líknstafi, Hm. 8; er sér getr slíkan sefa, Hkm. 19; góðs um æðis, ef sér geta mætti, if he could get it, Hm. 4; geta gjöld, laun e-s, 64, 124, Gm. 3; geta gott af e-m, to get good of one, Hm. 43, 44:—in law, nema hann getí þann kvið, at …, unless he can get that verdict, that …, Grág. i. 17; goðinn seksk ef hann getr engi (acc.) til at nefna féránsdóm, 95; ella skal hverr þeirra geta mann fyrir sik, 26:—in common prose, biðja konu þeirrar er honum væri sómi í, ef hann gæti, Fms. xi. 47; veit ek eigi hvar sú kona sitr er mér sé mikit happ í at geta, Ld. 88: to get, earn, svá at hann megi sér mat geta af sínu fé eðr verkum, Grág. i. 293:—to get, learn, fátt gat ek þegjandi þar, Hm. 104; lengi man þat er ungr getr, an old saying, Ísl. ii. 248; þá skal hann eiga stefnu við fimm lögmenn, þá er hann má helzt geta af (five lawyers of whom he can best learn, i. e. five of the wisest men of law) áðr hann segi hvern þátt upp, Grág. i. 3.

2. with dat. of the person added, mostly in reference to feeding or entertaining; get þér vel at borði þínu, keep a good table, Sks. 20; get þú váluðum vel, entertain well the poor, Hm. 136; nú er honum vel getið ( he has good cheer) af gnógum mat ok góðum drykk, Str. 7; geta e-m sumbl, to give a feast to one, Ls. 8; geta e-m fótlaug, to get him a foot-bath, Hkv. 2. 37; geta e-m drápu, to entertain one with a poem, Sighvat: the phrase, geta sér (e-m) vel, ílla, to do, cause good or evil to one; ofrmælgi hygg ek at ílla geti hveim er …, a loose tongue will bring evil to any one that …, Vþm. 10; en ef hann forðask minn fund þá mun hann sér ílla geta í því, if he shuns me he will do worse to himself, Orkn. 252 (in a verse).

II. joined to an infinitive, a participle, or a supine, to get to do (fá, q. v., is used in a similar sense),—hence to be able:

1. almost like an auxil. verb,

α. with infin. but without ‘at;’ ek gat’k unna Gunnari, I got to love G., Óg. 21; en sá gat taka við syndum, Sl. 6; ek gat líta, I got to see, beheld, Korm. 14 (in a verse); ek gat blóta, Hallfred (Fs. 94); getum hræra, we do rear, Edda; geta sjá, to get to see, Hkr. i. 205 (in a verse); hann gat teygja at sér, he did draw to himself, Edda 65 (in a verse); geta fæða, to give birth to, Am. 103; ef hann eignask getr, Hm. 78; hveim er eiga getr, Hkv. Hjörv. 9:—with ‘at,’ esp. in the phrase, geta at sjá, líta; þá geta þeir Hákon jarl at líta, earl H. got to see, behold, Fms. xi. 131; þá gátu menn at sjá land fyrir stafu fram, 656 C. 22; Sölvi gat at líta hvar þeir flýðu, Nj. 247; Enok gat at eiga þann son, Stj. 45; gat at heita, Rm. 42.

β. with part. acc., with a notion of being able, Lat. posse; Gyðingar gátu enga sök sannaða, the Jews could not prove any of their charges, 656 C. 19; því mér lízt svá, sem vér munim þá aldri sótta geta, Nj. 197; ef vér getum Harald Gráfeld af lífi tekinn, Fms. xi. 21; ok geta rétta fylking sína, 131; mikinn fisk ok fagran ok gátu eigi veiddan, iv. 89.

γ. so also with sup.; gátu þeir ekki at gört, Nj. 115; ok hætta á hvárt ek geta keypt (kaup, v. l.) fyrir yðr. if I can get a bargain for you, 157; Björn gat séð ( beheld) manna-reiðina, 260; ef ek gæta vel fyrir mér séð, 22; sem mest gat hann flutt eptir sér, Ó. H. 85; eigi at heldr gat hann veitt þann íkorna, id.; ef ek get eigi fylgt yðr, Fms. vi. 211.

2. absol. in old writers geta seems never to occur in the sense of to be able, but only periphrastically as above; but in mod. usage geta has almost displaced the old verb kunna in this sense, e. g. eg get það ekki, I cannot; getr-ðú komið, canst thou come? ef hann hefði getað, if he could have; ekki þurfti, eg gat, I could, and endless other instances.

III. impers. there is got, there is, cp. Germ. es giebt; eigi getr slíkan ( there is none such) í konungs herbergjum, Fms. vii. 148; þar getr stein (acc.) er asbestos heitir, there is got the stone asbestos, xi. 415; eigi getr vitrara mann, no wiser man is to be got; slíka menn getr varla til vitrleiks, Lv. 54; þar getr reykelsi, Hb, 8.

IV. reflex., in the phrase, e-m getsk at e-u, one is pleased at a thing, one likes it; því at mér gezk vel at þér, because I like thee well, Fms. i. 66; ok mun mér ekki at getask, nema hann sé sæmilega af höndum leystr, and I shall not be pleased, unless …, Ld. 298; at þú fengir mér konu þá er mér gætisk at, Fms. i. 289; honum gatsk ílla at þessu, Ld. 104; eru þeir nokkurir hér at þér getisk eigi at, Fms. vii. 104; konungr sagði at honum gatsk eigi at þeirri sætt svá búit, ix. 486; haf þökk fyrir, ok getsk mér nú vel at, vi. 372; segir, at henni getsk eigi at þessi ætlan, Finnb. 312; Þorgrímr bað hann til hætta hve honum gætisk at, 336; svá hefir þeim at getisk vápnum Franceisa, so they have tasted thus far the weapons of the French, Karl. 184: with sup., láta sér getið at e-u, to take interest in, be pleased with; eigi læt ek mér at einu getið, ‘tis not my taste to have always the same, I want some change, something new, Grett. 149 new Ed.; lát þér at góðu getið, rejoice in the good, Hm. 129.

B. To get, beget, engender, used alike of both parents, severally or jointly; fótr gat son við fæti, Vþm. 33: hve sá börn gat, 32; þá ek mög gat, Ls. 35; við systur þinni gaztu slíkan mög, 36; hann gat son er Guðröðr hét, Fms. i. 11; þat barn er þau geta, Grág. i. 178; ef austmaðr getr barn með konu, ef skógarmaðr getr launbarn með konu, 352; svein þann sem hón hafði getið með Abram, Stj. 114; dróttning gat son við Ívari, Fms. vii. 230; sonu marga Öndurdís við Óðni gat, Ht.; þau gátu sér son er Mörðr hét, Nj. 38; fíllinn getr eigi optarr en um sinn, Stj. 70; þegar sem þeir geta burð saman, 97; hann var getinn ( born) austr, Landn. 148; throughout Matth. i. the Icel. text renders begat by gat, cp. Mar. S. 19, Luke i. 35:—to conceive, þú munt verða getandi í kviði, Stj. 409. Judges xiii. 5; fyrir sinn erfingja getinn ok ógetinn, Grág. ii. 170; þú munt son geta ok fæða, Mar. 18; gefr hann son at geta þann er hon fæðir síðan, Mar.: reflex. to be engendered, þaðan getsk löngunin, 656 B. 7: to be born, Mar. 19.

WITH GEN., of the same form throughout, though different in construction and sense.

A. [Engl. guess (from the Scandin.?); Swed. gissa; Dan. gjætte; not in Germ. nor Saxon]:—to guess; geta gátu, to guess a riddle, Fas. i. 465; in the saying, opt verðr villr sá er geta skal, Fb. iii. 384; hvárt getr þú þessa, eðr veiztú með sannindum, Fms. ii. 260; ef þik hefði svá dreymt sem áðr gat ek, xi. 7; ok gat þess til, at þú mundir, Nj. 90; þess munda ek geta, at …, Lv. 104; þá fór sem hann gat, at …, Fms. xi. 22; ek get verit munu hafa Gunnar á Hlíðarenda, Nj. 35; sendimenn sögðu at hann gat rétt, Eg. 541; ef ek skal geta til, þá ætla ek …, Nj. 134; eptir því sem Halldórr gat til, Ld. 324; sem Ólafr konungr gat til, Fms. vii. 104, x. 354; get þú til (guess!) segir Stúfr, rétt getr þú ( thou guessest right) segir Stúfr, vi. 390; gat síns hverr til hvat skipum vera mundi, viii. 213; nú geta menn þess til at Gísli muni druknaðr vera, Gísl. 46, (tilgáta); þá get ek at á sína hönd mér setisk hvárr þeirra, Ld. 324: so in the phrase, geta til launanna í knefa e-m, to guess for the reward into another’s nieve ( closed hand), Sturl. iii. 151; geta í kollinn, to guess, guess right, passim.

2. to think, mean, almost like the American I guess; ekki get ek at hón sálug sé mjök djarftæk, I guess that she, poor thing, will …, Stj. 422; ek get hann eigi þessa eina hjálp okkr veita, 423, passim: recipr. getask, proncd. getrast.

B. [Found neither in Engl., Saxon, nor Germ.; lost in mod. Swed. and Dan.]:—to speak of, mention; þess er getið sem gört er, Grett.; gettu eigi vafurleysu þeirrar, Band. 28; öngra manna gat Kári jafnopt sem Njáls, Nj. 211; konungr þagnar hvert sinn er Þórólfs er getið, Eg. 54; þá þarf þess eigi at geta ef sættask skal, Fms. iv. 130; so also, geta um e-t, to speak about; Guanarr reið heim ok gat fyrir öngum manni um, Nj. 82; ok gátu fyrir henni um bónorðit, Fms. xi. 22; ok er ekki getið um ferð þeirra fyrr en þeir kómu til hirðar Rögnvalds jarls, iv. 130.

2. to tell of (in records etc.); þess getr Glúmr Geirason í Gráfeldar drápu, Fms. i. 25, 30, 38, 50, 55, 65, 91, iv. 62, 63, passim; en í annarri sögu er þess getið, at …, xi. 14; enn getr Einarr hversu Hákon jarl hefndi föður síns, i. 56; sem síðarr mun getið verða, as will be told later (i. e. below), 230; sem fyrr var getið, as is told above, v. 24: impers., e-s getr, it is told, recorded (in books, poems); þess getr í Hrunhendu, at …, opt skal góðs geta, a saying, the good shall be often spoken of, Hm. 102.

* * *

(að), v.

1) to call, shout, cry (kallaði konungr ok bað létta af);

2) to call, summon by a call, send for (um kveldit kallaði konungr Áslák);

3) to say (sumir menn kalla, at eigi sé sakleysi í);

at kalla, so to say, nominally;

sáttir at kalla, nominally reconciled;

4) kalla sér e-t, to claim for oneself (konungr kallaði sér allar Orkneyjar);

5) to call, name (Mörðr hét maðr, er kallaðr var gígja);

6) refl., kallast, to say of oneself;

konungr kallaðist hann reynt hafa at góðum dreng, the king said that he had found him a good and brave fellow;

7) with preps.:

kalla at e-m, to call to one;

kalla á e-n, to call to one (Flosi gekk þá at durum ok kallaði á Njál); to call on, invoke (kallaði hann á guð ok hinn helga Ólaf);

kalla á e-t, to lay claim to (Snækollr kallaði á bú nökkur þar í eyjunum);

kalla eptir, to protest;

kalla e-n eptir e-m, to call or name after;

kalla til e-s, to call to, invoke (kalla til guðs); to lay claim to, to claim, demand (Snorri kallaði þá til brynju sinnar);

kalla til e-s við e-n, í hendr e-m, to claim a thing from one.

* * *

að, with neg. suff., pres. kalliga, I call not, Gkv. 3. 8; kallar-a, Akv. 37; [an A. S. ceallian occurs once in the poem Byrnoth, and hilde-calla in Exodus, but in both instances the word is Danish; the word however occurs in O. H. G. challon, mid. H. G. kalle, but only in the sense to talk loud, and it is lost in mod. Germ.]:—to call, cry, shout; hver er sá karl karla er kallar um váginn? Hbl. 2; kallaði konungr ok bað létta af, Eg. 92; þá kölluðu allir ok mæltu, 623. 26; bónda-múgrinn æpti ok kallaði, Fms. i. 21; kalla hátt, Sturl. ii. 203; ek em rödd kallanda í eyðimörk, φϊνη βοωντος εν τη ερήμω, 625. 90; kalla kaldri röddu, Akv. 2: of the raven’s cry, hrafn hátt kallaði, Bkv. 11; hann kallaði þegar, bað þá eigi flýja, Fms. viii. 142; Þórir kallaði út á skipit, Ó. H. 136; þá lét hann kalla skip frá skipi, 182; þá kallaði Erlingr ok hét á lið sitt, id.

2. to call, send for; síðan lét konungr kalla bændr, ok sagði at hann vill eiga tal við þá, Ó. H. 109; gékk hann til húsþings síns ok lét þangat kalla menn Svía-kouungs, 45; um kveldit kallaði konungr Áslák, Fms. vii. 161; konungr lét kalla til sín þá bræðr, Eg. 73: eccl., til þess er Guð kallaði hann af heiminum, Fms. ix. 383.

II. to say, call; þat kalla menn at …, people say that …, Fms. x. 277; Svíþjóð ena miklu kalla sumir eigi minni en …, Hkr. 5; at blótmenn kalla eigi, at …, Fagrsk. 18; en ef lands-dróttinn kallar svá, at …, N. G. L. i. 249; þér kallit guð ykkarn margar jartegnir göra, O. H. L. 108; kalla ek betra spurt en úviss at vera, Sks.; sumir menn kalla at eigi sé sakleysi í, þótt …, Ld. 64; þótt þeir kalli fé þetta með sínum föngum, 76.

2. at kalla, so to say, nominally, not really; sáttir at kalla, nominally on good terms, Fms. vii. 246; ok vóru þá sáttir at kalla, Ó. H. 112, Gullþ. 66; létu sér líka þessa tilskipan at kalla, Ísl. ii. 355; þóat menn væri skírðir ok Kristnir at kalla, Eb. 274; Helgi var Kristinn at kalla ( Christian by name) ok þó blandinn mjök í trúnni, Fms. i. 251; greri yfir at kalla, Fs. 67; menn héldusk at kalla, ok gengu á land, Fb. ii. 73; þóat þeir hefði líf at kalla, Stj. 436.

3. to assert; skal þess at bíða, ok kalla hann rjúfa sætt á yðr, Nj. 102; eru synir þínir heima? þat má kalla, segir hón, Fær. 264.

III. with prepp.; kalla á, to call on; hann kallaði á Karla, Ó. H. 136; Höskuldr kallar á hana, farðú hingat til min! segir hann, Nj. 2: to call on, invoke, þá kallaði hann á Guð ok hinn helga Ólaf konung, Ó. H. 242; kallaði hann þá til fulltings ser á Bárð, Bárð. 16. 13 new Ed.: to lay claim to, Snækollr kallaði á bú nokkur þar í eyjunum, Fms. ix. 423:—kalla eptir, to protest; en Kolbeinn kallar eptir ok vill eigi biskups dóm, Sturl. ii. 4:—kalla til e-s, to lay claim to (til-kall, a claim), to claim, demand; þótti nú sem dælst mundi til at kalla, Eg. 264, Fms. ix. 327; þessar eignir er hann kallaði áðr til, x. 414; kallaði hón til alls þess er aðrir áttu í nánd, Nj. 18; hann kallaði til fjár í hendr þeim, Ld. 300: to invoke, Bárð. 173:—kalla aptr, to recall, revoke, N. G. L. iii. 150, H. E. i. 477.

IV. to claim for oneself; kalla sér e-t; konungr kallaði sér allar Orkneyjar, Fms. i. 201; ok kallaði sér þá landit allt, vii. 180; at jarl kalli sér þat, Fs. 132; ef menn skil á, ok kallar annarr sér, en annarr almenning …, hann er jörð þá kallar sér, Gþl. 451; kallaði Grímr hersir konungi allan arf hans, Landn. 213.

V. to call, name; kölluðu Karl, Rm. 18; skal þar kirkju kalla er hann vill, K. Þ. K. 42; köllum karl inn skegglausa, Nj. 67; Mörðr hét maðr er kallaðr var gigja, 1; Einarr er þá var kallaðr Skjaldmeyjar-Einar, Fms. xi. 127; þessir menn vóru kallaðir skírðir, baptized nominally, called Christians, Ísl. ii. 399; Þórr sá er kallaðr er Ása-Þórr, Edda: ok má þat kalla hátta-fall, Skálda 210; þeir taka hann ok kalla njósnar-mann, Sturl. ii. 247; ef maðr kallar annan mann tröllriðu, N. G. L. ii. 326. VI. reflex, to call, tell, say of oneself; kallask sumir hafa látið fé, Ó. H. 58; hón talði upp harma sína þá er hón kallaðisk hafa fengit af Ólafi konungi, 191; konungr kallaðisk hann reynt hafa at góðum dreng, Ld. 60, Geisli 2.

2. recipr., kallask á, to shout to one another; er okkr þá alhægt at kallask á fyrir tíðindum, Fas. ii. 65, Skálda 210.

3. pass. (rare), to be called; speki hans kallask sonr hans, Eluc. 4; er at réttu má kallask postuli Norðmanna, Fms. x. 371; þat er kallat, it is said, 656 C. 1; ok vísar svá til í sögu Bjarnar, at þeir kallaðisk jafnir at íþróttum, Grett. 133, cp. Bjarn. 38,—þeir lögðusk ofan eptir ánni, ok vóru ‘kallaðir’ jafnsterkir menn.

* * *

(að), v.

1) to incline or turn sideways, with dat. (halla keri, skipi);

2) to sway to the wrong side (= halla til um. e-t);

halla sögu, to give an unfair report;

halla nökkurum orðum til, to let fall a few words;

halla eptir e-m, to be biassed in one’s favour;

halla sér, to lean with one’s body;

impers. to lie over, with dat. (hallaði honum svá, at sjór féll inn á annat borð);

sólu hallar, the sun sinks;

vetri hallar, the winter is declining;

tafli hallar á e-n, the game turns against one;

3) to slope (hann skildi eigi fyrr við þá en hallaði af norðr);

4) refl., hallast, to lean with the body;

to lie over (þá tók mjök at hallast Ormrinn);

á þá hallaðist bardaginn, the battle turned against them;

hallast eptir e-u, to sway towards a thing.

* * *

að, [Dan. hælde; Swed. hälla], to lean or turn sideways, with dat., esp. of a vessel, ship, or the like; halla keri, fötu, staupi, skipi; but also of anything else, h. borði, stóli; Icel. distinguish between halla and the derivative hella, to pour out; hann hallar skipinu á ymsa vega, Fbr. 100 new Ed.

II. metaph. to sway to the wrong side, in words or acts; halla dómi, to give an unfair judgment, Gþl. 174, Fs. 121, Sks. 662; h. sögu, to give an unfair report, Fms. vi. 261; ok um allar sagnir hallaði hann mjök til, id., Nj. 270; h. orðum til, to impute, Fms. ix. 332; h. eptir e-m, to be swayed, biased in one’s favour, 59; mér þykir þér hafa hallat til—hallat hefi ek víst ( no doubt have I swerved) segir konungr, ok þó í hag þér, ii. 272; halla sæmd e-s, to let one’s honour swerve, do it injury, Orkn. 240; h. undan e-u, to avoid, shun one, Al. 83; h. sér, to lean with one’s body, seig at honum svefn, ok hallaði hann sér í kné henni, Fb. i. 280: with acc., h. sik (less correct), Karl. 292.

III. impers. to swerve, with dat.; taka stór tré ok fella á Orminn, svá at honum halli til, so that she (the ship) swerved on one side, Fms. ii. 326; skip sveif upp á grunn ok hallaði (viz. því) mjök, vii. 264; hallaði honum svá at sjór féll inn á annat borð, Eg. 386.

2. to decline, of the day; þegar er út hallaði á kveldum, Lv. 43; hence Icel. say of the day-marks, hallandi dagmál, hádegi, nón, … náttmál, past dagmál, i. e. when the sun has just passed the day-mark in the horizon; sólu hallar, the sun sinks, Þjal. Jón 28; or degi hallar, the day is sinking, Luke ix. 12; or hallar út degi, as Til hafs sól hraðar sér | hallar út degi, Hymn-book, No. 294; vetri, sumri hallar, the winter, summer is declining, Fas. ii. 552.

3. of a river-basin, to slope; hann skildi eigi fyrr við þá en hallaði af norðr, Boll. 348; stigum þeim er hölluðu frá þjóðgötum, Sks. 1: the phrase, það hallar undan fæti, it slopes down hill.

4. tafli hallar á e-n, the game turns against one, Karl. 205.

IV. reflex. to lean with the body; Bolli hallaðisk upp at sels-vegginum, Ld. 244; hann hallaðisk ok lagði höfuð ( he nodded and laid his head) í kné Finni Árnasyni, Ó. H. 210; lengi ek hölluðumk, long have I been nodding (from sleep), Sl. 36; hann hallaðisk undan högginu, Fms. vi. 66.

2. to swerve; þá tók mjök at hallask Ormrinn, the ship lay over-much on one side, Fms. ii. 229: to be turned, tók þá at hallask taflit, svá at öðrum var komit at máti, Bs. ii. 186; á þá hallaðisk bardaginn, the battle turned against them, O. H. L. 20; hallask eptir e-u, to swerve towards a thing, Fms. ii. 32; h. til vináttu við e-n, Fs. 116: metaph., at mín virðing mundi halla ( that my honour would be tarnished) af þínu tilstilli, Lv. 34.

(-s, -ar), m.

1) kettle, cauldron;

2) hot spring (hverrinn var bæði heitr ok djúpr); holtriða h., ‘rock-cauldron’, cave.

1) interrog., used both substantively and adjectively, who, which, what? hverjar ero þær meyjar? who are these maids? h. á hestinn? who owns the horse? h. er þessi maðr? who is this man? hvern enda? what end?

2) indef. each, every one, as subst., with gen.; manna h., every man; fróðra h., every wise man; h. várr, each of us; as a., h. gumi, every man; hverjan or hvern dag, every day; as adv., í hverju, moment (veðrit óx í hverju);

3) any (fyrir útan hverja hjálp);

4) with the relat. part. ‘er’ or ‘sem’, whosoever, whichever (þá skulu þeir þegar drepa hann h. sem hann er);

5) with another pron. or adj; h. at öðrum, one after another (hverja nótt eptir aðra); at öðru hverju, every now and then, hverir tveir, every two and two; þriðja hvert ár, every three years (= á hverjum þremr árum); hverr … sinn, every one … his (hverr maðr í sínu rúmi);

6) relat. (rare), who, which.

* * *

m., pl. hverar:

I. a cauldron, boiler; hver kringlóttan af eiri, Stj. 564; heyrði til höddu er Þorr bar hverinn, Skálda 168, Hym. 1, 3, 5, 9, 13, 27, 33, 34, 36, 39 (of a boiler); hefja af hvera, Gm. 42, = mod. taka ofan pottinn; in Gkv. 3, 6, 9, 10, ketill and hver are synonymous: hver-gætir, m. a cauldron-keeper, cook, Am. 58: hvera-lundr, m. a cauldron groove, Vsp. 39: Hver-gelmir, m. local name of the northern Tartarus, the abyss, Edda.

II. metaph. in volcanic Icel. this word was taken to express the hot springs, and it is so used to the present day (in pl. often hverir), Sd. 191, Grett. 141 (hverar), Bs. i. 322, Ann. 1294, and freq. in local names. In the west the largest hverar are those in Reykjahólar, Eggert Itin. 382; in the north the Reykja-hver; Hvera-vellir in the wilderness Kjöl, 637; Reykjadals-hverar, among which the largest is the Uxa-hver, and Baðstofu-hver, 640, 641. In the east there are only a few, see Itin. 798; whereas the south is very rich in such springs, especially the neighbourhood of Haukadal (Geysir, Strokkr), see Ann. 1294; Grafar-hver, 890; Reykjaness-hverar, 895, (whence Hver-hólmr, the name of a holm); the springs in Krísuvík, 897; the hverar in Reykja-holt and Reykja-dalr: they are found even in glaciers, as in Torfa-jökull, 766.

COMPDS: hverafuglar, hverahella, hverahrúðr, hveraleir, hveraslý, hverasteinar, hveravatn, hvera-lundr in Vsp. an Icel. origin of this poem is suggested by Prof. Bergmann in his Poëmes Islandaises, Paris 1838, p. 183, as the verse seems to refer to volcanic agencies.

pron. interrog. and indef.; at the present day proncd. hvur, with u throughout, and in mod. printed books usually spelt hvör, a form no doubt derived from the dual hvárr (hvorr), used in a plur. sense: for its declension, see Gramm. p. xxi; an acc. hverjan, Hým. 39; hverjan morgin, Vsp. 22, Fb. ii. 71 (in a verse); hverjan dag, Vþm. 11, 18, 23, 41, Gm. 8, 14, 20, 29; hverjan veg, Vþm. 18; whence the contracted form hvern. [The Gothic has a threefold interrog. pron., a sing. hwas, hwo, hwa; a dual, hwaþar; and a plur. hwarjis, hwarja, hwarjata. To the first of these pronouns answers the old Icel. form hvar, A. S. hwa, Scot. who, Engl. who, Swed. ho, Dan. hvo, cp. Lat. quis; but this pronoun is defective, and remains only in the neut. hvat, q. v., Ulf. hwa, A. S. hwat, Engl. what, Germ. was, Dan.-Swed. hvad, Lat. quid: the dat. masc. hveim is obsolete, Goth. hvamme, Engl. whom, Dan. hvem: the dat. hví (see hvat II, III): a nom. masc. hvar (hva-r) seems to be used a few times in old MSS. (e. g. Kb. of the Grágás), but it is uncertain, as the word is usually abbreviated h^er or h^ur: a gen. sing. hves (Goth. hwes, North. E. whese) occurs, hves lengra, how much farther? Hom. (St.) 50; til hves, to what? 65: possibly the απ. λεγ. hós, Ls. 33, is a remnant of the old gen. To the Goth. dual answers the Icel. hvárr (hvaðarr), q. v. To the Goth. plur. answers the Icel. hverr, with characteristic j, which is used in sing. and plur. alike. In the neut. sing. the two forms, hvat and hvert, are distinguished thus, that hvat (hvað) is interrog., hvert indef., e. g. hvað barn, what bairn? but hvert barn, every bairn.]

A. Interrogative, = Lat. quis, quae, quid? who, what, which? as substantive and adjective, direct and indirect; hvers fregnit mik? Vsp. 22; hverjar ro þær meyjar? Vþm. 48; hverir æsir? 30, Fsm. 8, 34; hverr er sá enn eini? Fas. ii. 529; hverir hafa tekið ofan skjöldu vára? Nj. 68; hverju skal launa kvæðit? Ísl. ii. 230; hverr er sá maðr? Fms. ii. 269; telja til hvers hann hafði neytt eði hvers úneytt, Grág. i. 155; spyrja hverja þeir vilja kveðja, ii. 24; kveða á þingmörk hver eru, i. 100; (segja) hverjar guðsifjar með þeim eru, 30; hugsa til hvers þú munt færr verða, Fms. i. 83; vita hverr þú ert, ii. 269; vita hvert biðja skal, Edda; þeir þóttusk sjá til hvers aetlað var, Fms. ix. 461; eigi veit ek til hvers ek má ætla, Bs. i. 541; hón segir honum hvers efni í eru, how matters stood, 539; þeir vissu hverju hann ætlaði fram at fara, Fms. i. 291; hann segir hverrar ættar Ólafr var, 81; sögðu með hverju (erendi) þeir höfðu farit, Eg. 281.

2. with the notion of Lat. qualis; en hvat kemr þér í hug, hverr ( qualis) ek muna vera þeim Írum, ef? …, Fas. ii. 529; þeim þótti úsýnt hverr friðr gefinn væri, Fms. v. 24; sá einn veit, hverju geði styrir gumna hverr, Hm. 17.

B. Indefinite pronoun, = Lat. quisque, every one, each, used both as substantive and as adjective:

1. as subst.; with gen., þat sæti ætlaði sér hverr sona hans, Fms. i. 7; manna, seggja, lýða, gumna hverr, every one of the men, every man, Hm. 14, 17, 53–55, Sól. 49; fróðra hverr, every wise man, Hm. 7; ráðsnotra hverr, 63: absol., as in the sayings, hverr er sjálfum sér næstr; bærr er hverr at ráða sínu; djarfr er hverrum deildan verð; fróðr er hverr fregnvíss; hverr er sinnar hamingju smiðr; dauðr verðr hverr, Hallfred; hail er heima hverr, Hm.; kveðr hverr sinnar þurftar: lét harm þar tala um hvern þat er vildi, Eb. and passim: with a possess, pron., ef sér ferr hverr várr, each of us, Glúm. 329.

2. as adj., á hverju þingi, Hkr. ii. 300; hverjan dag, every day, Vsp., Vþm., Gm.; í hverri tíð, at any time, Hom. 112; hver undr, Fs. 115; hverjum manni, Nj. 6; meiri ok sterkari hverjum manni, Hkr. i. 148; hver spurning liítr til svara, Sks. 307; hverr gumi, Hm. 13, passim.

3. as adv., í hverju, evermore; veðrit óx í hverju, Fms. vi. 379; þykir harðna sambúðin í hverju, grew ever worse and worse, xi. 441; veðrit óx í hverri, Skáld. H. 4. 14.

II. any; fyrir utan hverja hjálp, Hom. 159: esp. if following after a compar., es meiri fögnuðr boðinn á þessi tíð en á hverri annarri, Hom. (St.); hefir þetta með meirum fádæmum gengit heldr en hvert annarra, Band. 33 new Ed.

III. adding the relat. particle er or sem, whosoever, whichsoever, whatsoever; hvers sem við þarf, Fms. i. 306; þá á þá sök hverr er vill, Grág. i. 10; hverr er svá er spakr, Hom. 2; hverju sinni er, whensoever, Str. 27 and passim.

IV. with another pron. or adj.; hverr at öðrum, one after another, Eg. 91, Fs. 158; hvert at öðru, Fas. ii. 556; hvert sumar frá öðru, Grág. i. 92; hverja nótt eptir aðra, Þiðr. 53, 150; at öðru hverju, now and then, adverbially; hverir tveir, every two and two, by twos, Fms. iv. 299; þriðja hvert ár, every three years, Fas. ii. 64; á hverjum þremr árum, id., Stj. 573; dag inn sjaunda hvern, K. ÞK.; þriðja hvert sumar, Landn. 299; annan hvern dag, níundu hverja nótt, Skm. 21, Nj. 190.

2. hverr … sinn, every … his; hverr maðr í sínu rúmi, Nj. 51; hverr sér, each separately; sér hverr, each in particular, every one; at serhverju hofi, at every single temple, Landn. 336 (App.); þó at ek greina eigi ser hvat, though I do not tell each thing in detail, Bs. i. 64; sérhverja atburði, 134; sérhverjum hlut, Fms. v. 333; sérhverjum þeirra, Nj. 256, Landn. 35, Sturl. ii. 175; sérhvern fingr, Fas. iii. 345; sérhvern mann, Fms. i. 149; allir ok sérhverir, all and several, i. e. everyone, Grág. ii. 36, 140, Eluc. 43, H. E. i. 468; einn ok sérhverr, one and all, every one, Skálda 161; hverr sem einn, each as one, all like one man, 165, Al. 91, 93, Barl. 40, Stj. 4; hvereinn, every one.

C. Relative, = Lat. qui, quae, quod, Engl. who, which, only in later writers of the end of the 13th and the 14th centuries, and since freq. in N. T., Vídal., Hymns; at first it was seldom used but with the particles er, at, as in Engl. who that …, which that …; þat herbergi, í hverju er …, in which that …, Stj.; takandi vátta, hverir at sóru fullan bókareið, Dipl. ii. 2; með fullkomnum ávexti, hverr at þekkr mun verða, Fms. v. 159 and passim: singly, tvær jarðir, hverjar svá heita, Dipl. v. 27; Guðs orð, hver frjófgask munu, Fms. v. 159; Gerhardus, hverr með fögrum píslar-sigri fór brott, Mar.; með hverjum hann hugar-prýði vann, Fb. iii. 567.

* * *

(hverf; hvarf, hurfum; horfinn), v.

1) to have a circular or rotatory motion, turn round (himinn hverfr);

with acc. of the place, himin hverfa þau skulu hverjan dag, they shall wheel round the heaven every day, of the sun and moon;

2) to be lost to sight (hverfa at sýn); to disappear, vanish (hverfa af himni heiðar stjörnur);

e-m hverfr e-t, one loses a thing (Mávi hurfu sauðir nökkurir);

síðan hvarf hann þeim, he vanished out of their sight;

3) with preps. and advs.:

hverfa af at gera e-t, to leave off doing a thing;

hverfa aptr, to turn back, return;

aptr hverfr lygi, þá er sönnu mœtir, a lie recoils before the truth;

hverfa at e-m, to throng around one (þá hurfu þegar at honum allir ok fögnuðu honum);

hverfa at e-u, to turn to, to adopt (hverfa at e-u ráði);

hverfa brott, to disappear;

hverfa eptir e-m, to follow one;

hverfa frá e-u, to turn away from;

gørðu-t far festa, áðr þeir frá hyrfi, they did not moor the boat before they turned away; to leave off (nú skal þar til taka, sem fyrr var frá horfit);

hverfa í sundr, to part;

hverfa til e-s, to turn (go) to one, or to a place (hlæjandi Guðrún hvarf til skemmu); esp. to go to one and take leave (Gunnar hverfr til allra manna, er hann er búinn); to fall to one’s lot, accrue to one (þótti stór heill til hans horfit hafa);

hverfa um e-t, to encircle, surround (hverfa um hodd goða);

hverfa undan e-m, to be withdrawn from, lost to one (hvarf ríki í Noregi undan Dana konungum);

4) horfinn, pp.

(-ða, -ðr), v.

1) to turn a thing (in a certain direction);

hverfa e-m hugi (acc. pl.), to change a person’s mind;

2) hverfa e-u um e-t, to enclose with a thing;

vera hverfðr útan um e-t, to encircle a thing.

* * *

ð, causal of the last verb:

I. to make to turn, turn, with acc.; h. e-m hugi (acc. pl.), to turn a person’s mind, Hm. 162; sneru þeir krossinum, ok hverfðu ( turned) hendr hans niftr, ok höfuð tíl jarðar, 656 C. 37; hann sneri sverðinu í hendi sér ok hverfði fram eggina, Fas. ii. 139; hann ofrar vápni sínu at manni, ok hverfir hann fram hamar, N. G. L. i. 67; h. at sér hinn mjóvara hlut, Ýt. 13; vér hverfum oss í austr ( we turn our faces towards the east) þá er vér biðjum fyrir oss, Hom. 156, 158.

II. to enclose; h. garði um e-t, to enclose with a fence, Gþl. 407 (garð-hverfa); himinn þann er hverfðr er útan um lopt öll, Fms. v. 340; hverfðr við e-t, stirred so as to be blended with, Sdm. 18.

1. myslet

2. domnívat se, myslet

(gen. dags, dat. degi; pl. dagar), m.

1) day;

at kveldi skal dag leyfa, at eventide shall the day be praised;

dagr kemr upp í austri, sezt í vestri, the day rises in the east, sets in the west;

öndverðr dagr, the early day, forenoon;

miðr dagr, midday;

hallandi dagr, declining day;

at kveldi dags, síð dags, late in the day;

sannr sem dagr, true as day;

í dag, today;

á (or um) daginn, during the day;

sama dags, the same day;

annan dag, the next day;

annars dag, another day;

hindra dags, the day after, tomorrow;

dag frá degi, hvern dag frá öðrum, from day to day;

dag eptir dag, day after day;

nótt ok dag, night and day;

dögunum optar, more times than there are days, over and over again;

á deyjanda degi, on one’s death-day;

2) pl., days, times;

ef aðrir dagar (better days) koma;

góðir dagar, happy days;

3) esp. pl., lifetime;

á dögum e-s, um daga e-s, in the days of, during or in the reign of;

eptir minn dag, when I am dead (gaf honum alla sína eign eptir sinn dag);

mátti hann eigi lengr gefa en um sína dagi, than for his lifetime;

ráða (taka) e-n af dögum, to put to death.

* * *

m., irreg. dat. degi, pl. dagar: [the kindred word dœgr with a vowel change from ó (dóg) indicates a lost root verb analogous to ala, ól, cp. dalr and dælir; this word is common to all Teutonic dialects; Goth. dags; A. S. dag; Engl. day; Swed.-Dan. dag; Germ. tag; the Lat. dies seems to be identical, although no interchange has taken place]

I. a day; in different senses:

1. the natural day:—sayings referring to the day, at kveldi skal dag leyfa, at eventide shall the day be praised, Hm. 80 ; allir dagar eiga kveld um síðir; mörg eru dags augu, vide auga; enginn dagr til enda tryggr, no day can be trusted till its end; allr dagr til stefnu, Grág. i. 395, 443, is a law phrase,—for summoning was lawful only if performed during the day; this phrase is also used metaph. = ‘plenty of time’ or the like: popular phrases as to the daylight are many—dagr rennr, or rennr upp, and kemr upp, the day rises, Bm. 1; dagr í austri, day in the east, where the daylight first appears; dagsbrún, ‘day’s brow,’ is the first streak of daylight, the metaphor taken from the human face; lysir af degi, it brightens from the day, i. e. daylight is appearing; dagr ljómar, the day gleams; fyrir dag, before day; móti degi, undir dag, about daybreak; komið at degi, id., Fms. viii. 398; dagr á lopti, day in the sky; árla, snemma dags, early in the morning, Pass. 15. 17; dagr um allt lopt, etc.; albjartr dagr, hábjartr d., full day, broad daylight; hæstr dagr, high day; önd-verðr d., the early day = forenoon, Am. 50; miðr dagr, midday, Grág. i. 413, 446, Sks. 217, 219; áliðinn dagr, late in the day, Fas. i. 313; hallandi dagr, declining day; at kveldi dags, síð dags, late in the day, Fms. i. 69. In the evening the day is said to set, hence dag-sett, dag-setr, and dagr setzt; in tales, ghosts and spirits come out with nightfall, but dare not face the day; singing merry songs after nightfall is not safe, það kallast ekki Kristnum leyft að kveða þegar dagsett er, a ditty; Syrpuvers er mestr galdr er í fólginn, ok eigi er lofat at kveða eptir dagsetr, Fas. iii. 206, Ísl. Þjóðs. ii. 7, 8: the daylight is symbolical of what is true or clear as day, hence the word dagsanna, or satt sem dagr, q. v.

2. of different days; í dag, to-day, Grág. i. 16, 18, Nj. 36, Ld. 76, Fms. vi. 151; í gær-dag, yesterday; í fyrra dag, the day before yesterday, Háv. 50; í hinni-fyrra dag, the third day; annars dags, Vígl. 23, Pass. 50. I; hindra dags, the hinder day, the day after to-morrow, Hm. 109; dag eptir dag, day after day, Hkr. ii. 313; dag frá degi, from day to day, Fms. ii. 230; hvern dag frá öðrum, id., Fms. viii. 182; annan dag frá öðrum. id., Eg. 277; um daginn, during the day; á dögunum. the other day; nótt ok dag, night and day; liðlangan dag, the ‘life-long’ day; dögunum optar, more times than there are days, i. e. over and over again, Fms. x. 433; á deyjanda degi, on one’s day of death, Grág. i. 402.

β. regu-dagr, a rainy day: sólskins-dagr, a sunny day; sumar-dagr, a summer day; vetrar-dagr, a winter day; hátíðis-dagr, a feast day; fegins-dagr, a day of joy; dóms-dagr, the day of doom, judgment day, Gl. 82, Fms. viii. 98; hamingju-dagr, heilla-dagr, a day of happiness; gleði-dagr, id.; brúðkaups-dagr, bridal-day; burðar-dagr, a birthday.

3. in pl. days in the sense of times; aðrir dagar, Fms. i. 216; ek ætlaða ekki at þessir dagar mundu verða, sem nú eru orðnir, Nj. 171; góðir dagar, happy days, Fms. xi. 286, 270; sjá aldrei glaðan dag (sing.), never to see glad days.

β. á e-s dögum, um e-s daga eptir e-s daga, esp. of the lifetime or reign of kings, Fms.; but in Icel. also used of the lögsögumaðr, Jb. repeatedly; vera á dögum, to be alive; eptir minn dag, ‘after my day,’ i. e. when I am dead.

γ. calendar days, e. g. Hvíta-dagar, the White days, i. e. Whitsuntide; Hunda-dagar, the Dog days; Banda-dagr, Vincula Petri; Höfuð-dagr, Decap. Johannis; Geisla-dagr, Epiphany; Imbru-dagar, Ember days; Gang-dagar, ‘Ganging days,’ Rogation days; Dýri-dagr, Corpus Christi; etc.

4. of the week-days; the old names being Sunnu-d. or Drottins-d., Mána-d., Týs-d., Öðins-d., Þórs-d., Frjá-d., Laugar-d. or Þvátt-d. It is hard to understand how the Icel. should be the one Teut. people that have disused the old names of the week-days; but so it was, vide Jóns S. ch. 24; fyrir bauð hann at eigna daga vitrum mönnum heiðnum, svá sem at kalla Týrsdag Óðinsdag, eðr Þórsdag, ok svá um alla vikudaga, etc., Bs. i. 237, cp. 165. Thus bishop John (died A. D. 1121) caused them to name the days as the church does (Feria sccunda, etc.); viz. Þriði-d. or Þriðju-d., Third-day = Tuesday, Rb. 44, K. Þ. K. 100, Ísl. ii. 345; Fimti-d., Fifth-day—Thursday, Rb. 42, Grág. i. 146, 464, 372, ii. 248, Nj. 274; Föstu-d., Fast-day = Friday; Miðviku-d., Midweek-day = Wednesday, was borrowed from the Germ. Mittwoch; throughout the 12th and 13th centuries, however, the old and new names were used indiscriminately. The question arises whether even the old names were not imported from abroad (England); certainly the Icel. of heathen times did not reckon by weeks; even the word week (vika) is probably of eccl. Latin origin (vices, recurrences). It is curious that the Scandinavian form of Friday, old Icel. Frjádagr, mod. Swed.-Dan. Fredag, is A. S. in form; ‘Frjá-,’ ‘Fre-,’ can hardly be explained but from A. S. Freâ-, and would be an irregular transition from the Norse form Frey. The transition of ja into mod. Swed.-Dan. e is quite regular, whereas Icel. ey (in Frey) would require the mod. Swed.-Dan. ö or u sound. Names of weekdays are only mentioned in Icel. poems of the 11th century (Arnór, Sighvat); but at the time of bishop John the reckoning by weeks was probably not fully established, and the names of the days were still new to the people. 5. the day is in Icel. divided according to the position of the sun above the horizon; these fixed traditional marks are called dags-mörk, day-marks, and are substitutes for the hours of modern times, viz. ris-mál or miðr-morgun, dag-mál, há-degi, mið-degi or mið-mundi, nón, miðr-aptan, nátt-mál, vide these words. The middle point of two day-marks is called jafn-nærri-báðum, in modern pronunciation jöfnu-báðu, equally-near-both, the day-marks following in the genitive; thus in Icel. a man asks, hvað er fram orðið, what is the time? and the reply is, jöfnubáðu miðsmorguns og dagmála, half-way between mid-morning and day-meal, or stund til (to) dagmála; hallandi dagmál, or stund af ( past) dagmálum; jöfnu-báðu hádegis og dagmúla, about ten or half-past ten o’clock, etc. Those day-marks are traditional in every farm, and many of them no doubt date from the earliest settling of the country. Respecting the division of the day, vide Pál Vídal. s. v. Allr dagr til stefnu, Finnus Johann., Horologium Island., Eyktamörk Íslenzk (published at the end of the Rb.), and a recent essay of Finn Magnusson.

II. denoting a term, but only in compounds, dagi, a, m., where the weak form is used, cp. ein-dagi, mál-dagi, bar-dagi, skil-dagi.

III. jis a pr. name, Dagr, (freq.); in this sense the dat. is Dag, not Degi, cp. Óðinn léði Dag (dat.) geirs síns, Sæm. 114.

COMPDS: dagatal, dagsbrun, dagshelgi, dagsljós, dagsmark, dagsmegin, dagsmunr.

(lýk; lauk, lukum; lokinn), v.

1) to shut (= lúka aptr);

2) to end, bring to an end, finish, conclude, with dat. (hann lauk rœðu sinni);

þá er menn höfðu lokit lögskilum at mæla, when they had finished their pleading;

3) to pay, lúka e-m e-t (svá mikit fé, sem vér eigum konunginum at lúka);

4) impers., lýkr e-u, it is at an end;

lýkr þar nú sögunni, here the story ends;

eptir þat var lokit þinginu, after that the Thing was broken up;

var þess ván, at illa mundi illum lúka, that it would end badly with a bad man;

þá var lokit öllum vistum nema hval, all stores were exhausted, except whale;

absol., svá lauk at lyktum, finally it ended so that;

lýkr svá, at þeir kaupa þessu, it ended so that they struck the bargain;

áðr en lýkr, áðr lýkr, before the end comes (nærr munum við gangast áðr lýkr);

um þat er lýkr, finally, in the end;

5) with preps.:

lúka aptr, to shut, with acc. or dat. (lúka aptr hurðina or hurðinni);

lúka e-u í sundr, to open (lúk heill munni í sundr);

impers., er í sundr lauk firðinum, when the fjord opened;

lúka upp, to open, with dat. or acc. (lúka upp hurðinni or hurðina);

lúka upp augum, to open the eyes;

to declare, make known (en er jarl hafði því upp lokit, at hann mundi fylgja þeim);

lúka uppgørð, to deliver a judgement (of an umpire);

impers., lýkr e-u upp, it opens;

lúka vel (illa) við e-n, to behave well (ill), deal fairly (unfairly) with a person (Bolli fekk Sigríði gjaforð göfugt ok lauk vel við hana);

lúka við, to end (má vera, at svá lúki við, at þér þykki alkeypt);

lúka yfir, impers., to come to an end, to a final issue (skal nú yfir lúka með oss);

6) refl., lúkast, to be shut (ok þegar laukst hurðin á hæla honum);

to come to an end, to end (hér lýkst sjá bók);

lúkast upp, to open (fjallit laukst upp norðan).

* * *

pres. lýk; pret. lauk, laukt (mod. laukst), lauk; pl. luku; subj. lyki; part, lokinn; mod. ljúka, which form is not found in old writers; [Scot. louk; Shetl. lock; Dan. lukke]:

I. to shut; lúka korn-hlöðum, Stj. 212: but mostly with prep., lúka upp, to open; lúka aptr, to shut, both with acc. and dat., in mod. usage with dat. solely; lúka upp mína kistu, Fbr. 46 new Ed.; but, lýkr þá upp kistunni, dat. (in the same page): ok hjarra-grind, svá at menn lúki upp af hrossi ok aptr ef vill, Grág. ii. 264; eru menn skyldir at lúka löghlið aptr á löggarði, ef sá maðr lýkr eigi aptr hliðit, 265; hann lýkr aptr fjósinu ok býr svá um at ekki má upp lúka, Gísl. 29; hann lýkr aptr eptir sér ramliga, 30; lúka upp hurðum, Vall. 218: lúka upp augum, to open the eyes, Bs. i. 318; but, lúka aptr augum, to shut the eyes: tak þú nú við kistu-lyklum mínum, þvíat ek mun þeim eigi lúka optar, Nj. 94; síðan lauk hann upp skemmuna, Fms. vi. 189; lúka upp dyrnar, viii. 332; tóku þá frá slagbranda ok luku upp hurðina, Ó. H. 135: nokkuru síðar var lokit (upp) úti-hurðu, Bs. i. 627; so also, lúka sundr munni, to open the mouth, Háv. 25 new Ed.

II. metaph., lúka upp, to open one’s mind, declare, speak out; en er jarl hafði því upp lokið ( when he had made known) at hann mundi fylgja þeim, Ó. H. 54; nú skal þat upp lúka fyrir yðr er mér hefir lengi í skapi búit, 32; Guð heyrði bæn hans ok lauk upp fyrir honum öllum þessum hlutum, revealed to him all these things, Stj. 5.

2. as a law term, lúka upp görð, to deliver a judgment, of an umpire, Fs. 49, Nj. 77; málin kómu í dóm Vermundar, en hann lauk görðum upp á Þórsness-þingi, Eb. 246; vil ek nú lúka upp sættar-görð milli þeirra Steinars ok Þorsteins, Eg. 735, passim; see görð.

3. lúka við, to end; vera má at svá lúki við, áðr vit skiljum, at þér þykki alkeypt, Eb. 266.

4. lúka yfir, to come to a bitter end; eigi vil ek við sonu þína sættum taka, ok skal nú yfir lúka með oss, Nj. 200; þar á móti freistar hinn frækni hversvetna, áðr yfir lúki, the bold will not give up as long as any chance is left, Al. 100; ok hugði, at þá mundi bráðast yfir lúka hans ætt ok þeirra frænda ef hann hætti til þeirra afar-kosta, it would then come to a final issue, Fms. viii. 24.

III. to end, bring to an end, finish; nú lúku vér hér Hólmverja-sögu, Ísl. ii. 118; ok lúku vér hér þessum þætti, Njarð. 384; lúku vér svá Vápnfirðinga-sögu, Vápn. (fine); lið allt mundi vera niðri í Eyjum at lúka heyverkum, Nj. 113; þá er menn höfðu lokið lögskilum at mæla, when men had done, finished their pleading, Lv. 52.

2. as a law term, to bring a case to a conclusion, discharge; vilju vér nú lúka málinu þótt þú ráðir einn skildaganum, Nj. 81; at vit Guðmundr görim um ok lúkim málinu, Ölk. 35; er hann hafði lokit erendum sínum, Sturl. iii. 280; vil ek nú svá at einu lúka málum mínum at þér líki vel ok Einari, Eg. 731.

3. the phrase, lúka vel, ílla við e-n (ellipt. qs. lúka málum), to behave well (ill), deal fairly (unfairly), with a person, with the notion of a final dealing; at þeim mundi fjándskapr í þykkja ef hann lýkr ílla við þá, Eb. 114; at hann mundi enn ílla við þá lúka, Lv. 23; Bolli fékk Sigríði gjaforð göfugt, ok lauk vel við hana, Boll. 362.

4. lúka e-u af, to finish: lúka við e-t, id.

5. in mod. usage, ljúka and ljúka e-u, to have done eating; ljúka úr askinum, to eat up one’s platefull, leave nothing; eg get ekki lokið því, I cannot eat it all.

IV. to pay, discharge, with acc. of the amount; lúka e-m e-t, svá mikit fé sem vér eigum konunginum at lúka, Fms. vi. 148; ok lúka í gulli eðr brendu silfri, Bs. i. 31; nú bera þeir vitni er hann lauk skuld þeirri allri sér af hendi, N. G. L. i. 32; luku þeir jarli fé svá at honum gazt at, Grett. 59 new Ed.; hann skal lúka Hallvarði fjóra mánaðar mati, Anal. 295: acc., hina fyrstu skuld lýk ek með þessu Grímhildi systur, Þiðr. 324: to discharge, of duties, Snorri kvaðsk mundu lúka erendum þeirra, Eb. 212.

V. impers. it opens; er í sundr lauk firðinum, when the fjord (the entrance) opened, Krók. 59; ok er þeir kómu fyrir Reykjanes, ok þeir sá firðinum upp lúka, Eg. 128.

2. it is at an end; followed by dat., lokit skal nú okkarri vináttu, Ísl. ii. 238; áðr en lúki þessi stefnu, Fms. x. 358; var þess ván, at ílla mundi íllum lúka, that it would end badly with a bad man, Fas. iii. 314; ok er lokit var drápunni, Ísl. ii. 237; ok lýkr þar nú sögunni, here the Saga ends, 186, 276; ok lýkr þar þessi sögu, Eb. (fine) and passim; ok lýkr hér nú Laxdæla-sögu, Ld. 334; þá var lokit öllum vistum nema hval, all stores at an end, all eaten up, Bs. i. 208; honum lézk allokit allri ván, all hope gone, 198; lauk svá þessum málum, Eg. 733; áðr þeim fundi lúki, Lv. 52.

VI. absol., svá lauk at lyktum, it ended so that …, Ísl. ii. 269; lýkr svá, at þeir kaupa þessu, it ended so that they struck the bargain, Valla L. 216; lýkr þar frá honum at segja, there it ends to tell of him, passim; nær munu vit gangask áðr en lýkr, Nj. 176; þú munt ærit mjök elska féit, áðr lýkr, Gullþ. 7.

VII. reflex. to be opened, open; fjallit lauksk upp norðan (opened), Eb. 28, Krók. 52; ok þegar lauksk hurðin á hæla honum, Edda 2:—to come to an end, ok er um þetta allfjölrætt á þingi hversu þessi mál mundu lúkask, Nj. 109: hér lýksk ( here ends) sjá bók, Íb. (fine):—gékk Haldóra með barni, ok lauksk seint um hennar hag. H. was heavy with child, and it went slowly on with her, Sturl. i. 199; at þessarar konu eymd yfir lúkisk á einhvern hátt, can come to some end, Bs. ii. 173:—to be discharged, skal þetta fé upp lúkask ( be paid out) af lögmanni, N. G. L. ii. 12.

* * *

(-mta, -mtr), v.

1) to draw, pull; heimta upp akkeri, to weigh anchor; fig., heimta sik fram með fégjöfum, to make one’s way by giving presents; heimta sik í vináttu við e-n, to get on friendly terms with one; heimta nyt af fé, to milk cattle;

2) to get back, recover, regain (þóttust þeir hafa hann ór helju heimtan); esp., to get home the sheep from the summer pastures;

3) to claim (heimta e-t at e-m); heimta arf, skuld, toll, to claim an inheritance, debt, toll; heimta vilmæli, to claim the fulfilment of a promise; heimta e-n á tal við sik, to ask for an interview with one;

4) impers., e-n heimtir, one longs (slíks var ván, at þik mundi þangat heimta);

5) refl., heimtast fram at aldri, to advance in years; heimtast saman, to gather together, join (heimtust brátt skip hans saman).

1) claim, demand (of payment due to one);

2) esp. in pl. (heimtur) bringing home sheep from the summer pastures (verða heimta góðar).

* * *

t, [Swed. hämta; akin to heim, prop. to fetch home]:- to fetch:

1. to draw, pull; þá bauð jarl at h. þá at landi, to pull them ashore, 623. 35; taka hendi sinni í stúfinn tungunnar ok h. ( to pull) hana, Fb. ii. 386; þá heimtir hann togit hart, Konr. 31 (MS.), 33; þá vildu þeir h. snöruna at hálsi honum, Mar.: metaph., heimti hann sik fram með fégjöfum við konunginn, he made his way with the king by money, Fms. xi. 325; Einarr kom á fund konungs, ok heimti sik fram með fégjöfum, Fb. iii. 445; h. sik í vináttu við e-n, to contract friendship with one, Fms. vi. 52; h. nyt af fé, to milk cattle, K. Þ. K. 78, Bs. i. 189: impers. (rare), þegar er saman heimtir með þeim, when they come up to one another, Al. 143; slíks var ván eigi lítil, at þik mundi þangat heimta (v. l. langa, Fs. 104), that thou shouldest be drawn thither, long to go thither, Fms. ii. 212.

2. to call on one; konungr heimti til sín Sigurð ullstreng, Fms. vii. 17; þá heimtu þeir konung á tal, they had an interview with the king, 273, Lv. 42; þá var Joseph heimtr ór myrkva-stofu, Ver. 17; þá skal hann h. til skipverja, ok segja þeim, Grág. i. 210.

II. to claim, crave; mikit var heimt at þeim fyrir sakir föður þeirra, Sturl. ii. 127: to claim a due, debt, or the like, h. föður-arf, Ó. H. 32; móður-arf, Ld. 62; h. fé at e-m, Ísl. ii. 224; h. toll, Gullþ. 11; h. skiptoll. Fs. 153: hann mun ætla at h. erfð sína, Nj. 5; um eignir þær er Ólafr konungr heimti, Fms. i. 287; Rútr átti för í Vestfjörðu at heimta ( to claim payment) fyrir varning sinn, Nj. 11; h. verð, fé, Fb. i. 434; skuld, skatt, mund, ii. 49, Fs. 153:—to crave, without the notion of getting, þá heimti hann setstokkana ok náði eigi, Landn. 104; gaf hann þá sök Sigurði, at hann hefði heimt fjárhlut konunganna, Fms. vii. 128; ok á hann þó at h. þingfarar-kaupit, Grág. i. 24; en nú var þar komit, at Steinn heimti þessi vilmæli at Ragnhildi, now St. called on R. to make good her promises, Ó. H. 144; ok mun heimt annat ef annat er veitt, Þorst. Síðu H. 172; þeir heimtu mund móður sinnar, en hann vildi eigi gjalda, Hkr. i. 21.

2. to get back, recover, regain, get in; nema þú þinn hamar þér um heimtir, Þkv. 18; also, h. aptr, 8, 11; h. e-n ór helju, Eg. 533, Grett. 83, Konr. 35.

3. esp. to bring home the sheep in autumn from the summer pastures; nú heimtir annarr-tveggi þeirra fleira en ván átti, … nú heimtir annarr betr en annarr, … hve mart hann hafði óheimt, i. e. how many sheep were still at large, not got in, Grág. i. 424, 425.

III. reflex., þá er synir Haralds konungs heimtusk fram at aldri, advanced in years, Fb. i. 576; þá heimtusk Birkibeinar ór þys búandmanna, ok upp í eyna, Fms. viii. 68: h. saman, to gather together, join; heimtusk brátt skip hans saman, x. 396; ok heimtusk svá allir saman, joined to one another, viii. 357; vil ek at menn skiptisk í sveitir ok heimtisk saman frændr ok kunnmenn, Ó. H. 204: of sheep, láta skipta at jafnaði svá sem heimtz hefir til, Grág. i. 424.

IV. part. heimtandi, a claimant, Grág. i. 495, K. Þ. K. 154.

* * *

1) where, in or at what place (h. vartu í nótt, eða h. er þitt heimili?); h. skulu vit á leita? where shall we search?;

2) where, to what place, whither (sé ek nú, h. sök horfir);

3) anywhere; hér framarr en h. annars staðar, here more than anywhere else;

4) in each place (urðu þrjú þing í hverjum fjórðungi ok skyldu þingnautar eiga hvar saksóknir saman); hér ok h., here and there, now here now there; víðast h., in most places, in most instances; h. sem, wherever (h. sem hann fór);

5) ever so, very; h. fjarri, ever so far, very far Off (ek ligg einn í húsi ok kerling mín, en h. fjarri öðrum mönnum); víðara h., ever so much farther (um allt Hálogaland ok þó víðara h.); h. meiri, ever more, much more (ek skal þó h. meiri stund á leggja).

* * *

adv. interrog. and indef., [Ulf. hwar = που; A. S. hwær; Old Scot. qubar; Engl. where; Germ. wo; Dan. hvor]:

I. interrog. where? direct and indirect; in endless instances indirect after the verbs vita, sjá, heyra spyrja…, hvar, to know, see, hear, ask…, Vsp. 5, 22, Hm. i, Ýt., Höfuðl. 3; kveða á, hvar koma skal, Grág. i. 46; hvar við skyldi auka, Ib. 5; þeir fundu hvar upp var rekin kista Kveldúlfs, Eg. 129 and prose passim.

β. followed by a subj., hvar viti? hvar hafi? hvar muni? Lex. Poët.

γ. with a prep.; hvar skulum vit á leita, where shall we go and seek? Nj. 3; greina hvar þetta heyrir til, whereto, Fms. ii. 260.

2. with the notion of whither; eigi vitum ver hvar hann for, N. G. L. i. 218; hvar hann skyldi stefna, Fas. iii. 543; sé ek nú hvar sök horfir, Hrafn. 11.

3. with particles; hvar fyrir? wherefore? why? Fms. iv. 47; þeir spyrja, hvar til þessi svör skulu koma, i. 3, passim; hvar kvómu feðr okkrir þess (staðar understood) at…, hvar nema alls hvergi, Ísl. ii. 236; hvar landa ertu þess faeddr, where in the world art thou born? Lat. ubi terrarum? Fas. ii. 534.

II. indef. anywhere; allir hlutir verða bjartari á glerinu í sólskini en hvar annarstaðar, Hom. 128; hér eru vötn verri en hvar annarstadar, Stj. 609; hér framar enn hvar annarstaðar, Fb. i. 236.

2. in each place; urðu þrjú þing í hverjum fjórðungi ok skyldu þingu-nautar eiga hvar ( in each) saksóknir saman, Íb. 9; Duná ( Danube) kemr í sjau stöðum mikil hvar (IB seven arms, each of which is great) saman í sjó, Rb.; turturar eru fair hvar saman, Hom. 65.

3. hvar sem, hvar es, and in old MSS. and poems contracted hvars, wheresoever; hvar sem hann for, hvar sem þeir kvámu, Fms. i. 62, vii. 21: with a local genitive, hvar lands er kom, wherever he came, Ód. 8; hvar þess er ( wheresoever that) maðr hefir þann eið unninn, Grág. i. 56; hvar landa sem þú ert, Fs. 23; hvar þess er aðrir taka fyrst arf, 191; hvar helzt, id., Hom. 155.

4. hér ok hvar, here and there, now here now there, Nj. 142, Fms. i. 136, vii. 294, 301, 324, viii. 61, ix. 362, Sks. 566; víða hvar, far and wide, in many places; víðast hvar, in most places, in most instances, Skald. H. 3. 42, freq. in mod. usage.

5. ever so, very; hvar fjarri, ever so far, very far off; en þegar er Arnljótr laust við geislinum þá var hann hvarr fjarri þeim, Ó. H. 153; honum kastaði mjök upp or húsunum svá hátt at hvar fjarri kom niðr, Sturl. i. 161 C, Orkn. 114; hann laust hann svá mikit högg at hann kom hvar fjarri niðr, El. 100; hugr þinn er mér h. fjarri, Stj. 417, Hom. (St.) 43: with a compar., um allt Hálogaland ok þó víðara hvar, in all H. and ever so much farther, Fas. ii. 504; hvar meiri, evermore; ek skal þó hvar meiri stund ( with ever more zeal) á leggja hennar mál en ek ætlaða, Fms. x. 106.

III. relat. only in later writers, Dipl. v. 3, Mar. passim; hvar til (whereunto, to which) Bjarni bauð ekki fremr en áðr, Dipl. iii. 11.

B. In COMPDS, intens. = ever, mostly in poetry: hvar-brigðr, adj. ever shifty, fickle, Fms. x. (in a verse). hvar-dyggr, adj. ever true, faithful, Lex. Poët. hvar-gegn, adj. ‘ever-gain,’ straightforward, upright, Fms. xi. 314 (in a verse). hvar-góðr, adj. ever good, Lb. 13. hvar-grimmr, adj. savage, Lex. Poët. hvar-kunnr, adj. ‘ever-known,’ famous, Hallfred. hvar-kvæntr, part. polygamous, having ‘a wife in every port;’ a rendering of ‘gentern procacissimam,’ of the Vulgate, Deut. xxviii. 50, Stj. 345. hvar-leiðr, adj. ‘ever-loathed,’ detested, Hkv. i. hvar-lofaðr, adj. ever praised, Geisli 16. hvar-mikill, adj. ever great, Clem. 47.

* * *

older umb, prep. with acc. and dat.

I. with acc.

1) around (slá hring um e-n);

2) about, all over (hárit féll um hana alla); um allar sveitir, all over the country; mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered; liggja um akkeri, to ride at anchor;

3) of proportion; margir voru um einn, many against one; um einn hest voru tveir menn, two men to each horse;

4) round, past, beyond, with verbs denoting motion (sigla vestr um Bretland); leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship; ríða um tún, to pass by a place;

5) over, across, along (flytja e-n um haf); kominn um langan veg, come from a long way off; ganga um gólf, to cross the floor (but also to walk up and down the floor); slá, er lá um þvert skipit, a beam that lay athwart the ship; um kné sér, across the knee; e-t er hœgt um hönd, gives little trouble, is ready to hand;

6) of time, during, in the course of (um messuna, um þingit, um sumarit); þat var um nótt, by night; um nætr sem um daga, by night as well as day; lengra en fara megi um dag, in the course of one day;

7) at a point of time (hann kom at höllinni um drykkju); um þat, at that time, then; um þat er, when (um þat, er vér erum allir at velli lagðir);

8) of, about, in regard to a thing; bera um e-t, dœma um e-t, to bear witness, judge about; tala um e-t, to speak of; annast um e-t, to attend to; sviðr um sik, wise of oneself; hvárr um sik, each for himself; var mart vel um hann, he had many good qualities;

9) e-m er ekki um e-t, one does not like (var honum ekki um Norðmenn); with infin., honum er ekki um at berjast í dag, he has no liking to fight to-day; er þér nökkut um, at vér rannsökum þik ok hús þín, have you any objection that we …?; e-m er mikit (lítil) um e-t, one likes it much, little (Guðrúnu var lítil um þat); sá, er mönnum væri meira um, whom people liked better; e-m finnst mikit um e-t, one is much pleased umwith, has a high opinion of (konungi fannst mikit um list þá ok kurteisi þá, er þar var á öllu);

10) because of, for; öfunda e-n um e-t, to envy one for a thing; verða útlagt um e-t, to be fined for a transgression; um sakleysi, without cause;

11) beyond, above; margir fengu eigi hlaupit um röst, more than one mile; hafa vetr um þrítugt, to be thirty-one; e-m um afl, um megn, beyond one’s strength, more than one can do (þetta mál er nökkut þér um megn); kasta steini um megn sér, to overstrain oneself; um of, too much, excessive (þótti mörgum þetta um of); um alla menn fram or um fram alla menn, above all men (hón unni honum um alla menn fram); e-m er e-t um hug, one has no mind for, dislikes (ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss);

12) over, across; detta, falla um e-t, to stumble over (féll bóandinn um hann);

13) by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats;

14) about; þeir sögðu honum, hvat um var at vera, what it was about, how matters stood; hvat sem um þat er, however that may be; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing (lætr sem hann eigi um ekki at vera); var fátt um með þeim, they were not on good terms;

15) ellipt., ef satt skal um tala, if the truth must be told; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out;

16) as adv., gekk um veðrit, veered round, changed; ríða (sigla) um, to ride (sail) by; langt um, far beyond, quite; fljótit var langt um úfœrt (úreitt), quite impassable; um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku, er um var liðin, in the past umweek;

II. with dat.

1) over, esp. poet.; sitja um borðum = sitja yfir borðum; sá es um verði glissir, he that gabbles over a meal;

2) of time, by; um dögum, um nóttum, by day, by night; um sumrum, haustum, vetrum, várum, in the summer, etc.; um vetrum ok sumrum, both winter and summer.

* * *

umb, of, prep. (sounded umm); umb is used in the oldest vellums (the Eluc., Greg., Miracle-book, Jb.), and occurs now and then in later vellums (e. g. Orkn. 218, Fms. x. 378, xi. 63, 64), perh. from being a transcript of an old vellum; in rhymes, umb, tr umbu, Fms. viii. (in a verse of A. D. 1184); for of see ‘of’ at p. 462, col. 2: [A. S. ymbe; Germ. um; um and yfir (q. v.) are identical.]

WITH ACC.

A. Around; silki-hlað um höfuð, Ld. 188; um höfuð henni, 36; hafa um sik belti, Nj. 91, 184; um herðar sér, Ld. 56; leggja linda umb kistu, leggja lindann umb enn vanheila mann, Bs. i. 337; gyrða um sik, Sks.; beta strengi um ásenda … festa endana um steina, Nj. 115; vefjask um fótinn, Fms. iv. 335; upp um herðarnar, Eg. 580; göra garð of engi, Grág. ii. 288; lykja um akra ok eng, Eg. 529; skjóta um hann skjaldborg, Nj. 274; slá hring um e-n, 275, Eg. 88; fara í hring um skipit, Ld. 56; taka um hönd e-m, Ó. H. 176; þar var poki um útan, Ld. 188; honum vefsk tunga um höfuð, Nj. 160; vefsk tunga um tönn (see tönn) … strjúka dúki um augu, Fms. v. 326, Fs. 114 (in a verse); sjó, er fellr um heim allan, Róm. 193: Aðils jarl féll ok mart manna um hann, Eg. 297; tjalda um skip sín, Fms. xi. 63; hafa um sik ( about oneself) fjölmenni, Eg. 12, 38; selit var gört um einn ás, Ld. 280.

II. about, all over, denoting the surface; manna-ferð um héraðit, Ld. 257; fylgja þeim um einn skóg, Karl. 348; hann hafði goðorð suðr um Nesin, Ísl. ii. 207; herja um Skotland, Írland, Fms. i. 23; næfrum var þakt um ræfrit, Eg. 90; dæma för úmögum um þat þing, Grág. i. 127; flýja hingað ok þangat um eyjarnar, Fms. vii. 43; um allar sveitir, all over the country, Boll. 362; kunnigt er mér um allt Ísland, Nj. 32; of allan Noreg, Fms. x. 118; um alla Svíþjóð, Ó. H. 17; um allt ríki sitt, Eg. 278; sitja um mitt landit, about the midland, Fms. i. 26; um miðjan skóginn er smáviði, Eg. 580; sjá um alla veröld, Ó. H. 202; kominn um langan veg, come a long way off, Stj. 366, Skv. 8; of lopt ok um lög, Hkv. 1. 21; fátt kom um lengra, farther off, Fb. ii. 303; hárit féll um hana alla, Landn. 151, Fas. i. 244; hárit hékk ofan um bringu, Fas. ii. 518: mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered, Nj. 200; þykkr um bóga, þeim manni er beit á of garðinn, Grág. ii. 286; skalat hann verja um bóstað hans, 222; kveðja um þann vetvang, 106; kveðja búa heiman um þann stað, i. 130, 355: liggja um strengi, Ld. 76; or liggja um akkeri, to ride at anchor, Eg. 261, 374, Fms. ii. 5, ix. 45, x. 351.

2. of proportion; margir vóru um einn, too many against one, Ld. 156; þar vóru fjórir of einn ( four to one) mót Hákoni, Fms. x. 382; eigi minni liðs-munr, en sex mundi vera um Hákonar mann einn, i. 43; um einn hest vóru tveir menn, two men to each horse, vii. 295; sex menn sé um sáld, Grág. ii. 402: Hrafn var mjök einn um sitt, kept for himself, Fs. 29; malit hefi ek mitt of leiti? Gs. 16.

III. off, past, beyond (cp. yfir), with verbs denoting motion; fara … suðr um Stað, Eg. 12; norðr um Stað, Fms. vii. 7; sigla vestr um Bretland, Nj. 281; er þeir kómu fram um Bjarkey, Ó. H. 137; norðr um Jaðar, 182; austan um Foldina, Eg. 81; út um Eldey, Eb. 108; austr um búðina, Nj. 231; ríða um þá þrjá bæi, Grág. i. 432; hann hljóp um þá, ok í fjall upp, passed them by, Landn. 89; sigla svá um oss fram, Orkn. 402; leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship, Fms. x. 346; leita langt um skamt fram, Nj. 207 (cp. Lat. quod petis hic est); vaða jörð upp um klaufir, Ld. 336; fram um stafn, Landn. 29; aptr um stafn, Fms. x. 266; honum var úhægt at höggva um bríkina, Sturl. iii. 219; ríða um tún, to pass by a place, Ísl. ii. 252; neðan um sáðlandit, Nj. 82; fara of engi manns, Grág. ii. 277; fara um góð héruð, Landn. 37; ganga upp um bryggjuna, Eg. 195; ganga um stræti, by the road, Korm. 228; róa út um sund, Eg. 385; kominn um langan veg, 410; þeim dropum er renna um þekjuna, Fms. i. 263.

2. over, across, along; sá er annan dregr um eldinn, Fms. i. 305; skyldi ganga um gólf at minnum öllum, to cross the flood, Eg. 253; but also to walk up and down the floor, 247; bera öl um eld, to bear the ale across the fire, Fms. vi. 442; slá um þvert skipit, Nj. 44; sigla vestr um haf, Fms. i. 22; ríða vestr um ár, austr um ár, Nj. 10, 99; suðr um sæ, Eg. 288; flytja e-n um haf, Nj. 128; austan um Kjöl, Ó. H.; sunnan um fjall, Fms. x. 3; suðr um fjall, Eg. 476; um þvera stofu, Fms. vi. 440; um þvera búð, Grág. i. 24; um þvert nesit, Fms. xi. 65; um öxl, round or across the shoulder, Ld. 276; um kné sér, across the knee, Eg. 304: the phrase, mér er e-ð um hönd, difficult to lay hand on, hard, not easy; and again, hægt um hönd, giving little trouble, easy to lay hand on; ykkr er þat hægst um hönd, easiest for you, Nj. 25; þegar eg vil er hægt um hönd, heima á Fróni at vera, Núm.; kastaði (the mail) um söðul sinn, across the saddle, Grett. 93 A.

IV. with adverbs denoting direction, upp um, út um, niðr um, ofan um, inn um, fram um, with acc. or ellipt.; sær féll út ok inn of nökkvann, Edda 36; loginn stóð inn um ræfrit, Eg. 239; hann var kominn upp um ský, Fms. i. 137; út um bringuna, Ld. 150; hann gékk út of Miðgarð, Edda 35; ganga út um dyrr, Eg. 420; fara út um glugg, Fms. ix. 3; út um glugginn, Ld. 278; láta sér um munn fara, to pass out of the mouth, Háv. 51; ferr orð er um munn líðr, Sturl. i. 207.

B. Temp. during, in the course of, cp. Engl. that spring, that summer; um messuna, Fms. x. 109; um þingit, Eg. 765; um sex ár, Stj.; um vetrinn, Eg. 168; of sumarit, Fms. x. 93; um sumarit, Nj. 4; um várit, Eg. 42; um nótt, Grág. i. 115; þat var um nótt, by night, Ld. 152; hann mátti eigi sofa um nætr, Nj. 210; sofa um nóttina, 7; vera þar um nóttina, 252; lengra enn fara megi um dag, in the course of one day, Grág. i. 89; um daginn, for the rest of the day, Ld. 42; um morna, Landn. (in a verse), Ó. H. 44; um nætr sem um daga, by night as well as day, Sks. 20 new Ed.; um allar aldir, Edda; um alla daga, all day long, Skm. 4; um alla sína daga, all his days, Hom. 114; allt um hans æfi, Eg. 268; um aldr, for ever, passim; um tíma, for a while, Mar.; um hríð, um stund, for a while, see stund, hríð; um … sakar, a while, see sök (A. III. 2); um samt, altogether, Sks. 113 B.

2. above, beyond; standa um várþing, Grág. i. 103; um hálfan mánuð, Fms. ix. 526, v. l.; um viku, above a week.

3. at a point of time, at; hann kom at höllinni um drykkju, Nj. 269; of matmál, at meal time, Grág. i. 261; um dagmál, um náttmál, einnhvern dag um þingit, Ld. 290; eitt hvert sinn um haustið, Nj. 26; þat var of vár, Fms. x. 389; um várit urðu mikil tíðendi, 2; þeir höfðu verit á sundi um daginn, Ld. 130; opt um daga, Edda 39; um daginn, the other day: um þat, when; um þat er þrír vetr eru liðnir, Ld. 146; um þat þessir eru bættir, Eg. 426; um þat lýkr, when the end is there, in the end, Fas. ii. 361; ef ek kom eigi aptr um þat, then, at that time, Fms. ii. 58; um þat er vér erum allir at velli lagðir, Eg. 426; um sinn, once, see sinni B, p. 530; um síðir, at last, see síð (II); um leið, at the same time; hér um bil, about so and so; um allt, of allt, always; Kristinn dóin má um allt sækja, at all times, N. G. L. ii. 154; nokkrum sinnum, ok hefir mér ofallt íllt þótt, Fms. v. 205 (see ávallt, p. 47, col. 2).

C. Metaph. usages, of, about, in regard to a thing, Lat. de; halda vörð á um e-t, Eg. ch. 27; annask um e-t, to attend to, Nj. 75, Glúm. 342, Kormak; gefa gaum at um e-t, to give heed to, Ó. H. 215; bera um e-t, dæma um e-t, to bear witness, judge about, Nj. 100; tala um e-t, to speak of, 40; þræta um e-t, to quarrel about; spyrja um e-t, to speer or ask about, 110; göra, yrkja um e-n, Fms. x. 378; halda njósn um e-t, Eg. 72; nefna, búa um mál, Nj. 86; um alla ráða-görð, 101; stefna e-m um e-t, Grág. i. 175, 313, Nj. 87; vera til eptir-máls um e-t, passim; frækinn um allt, in everything, 89; bera gæfu til um e-t, Eg. 76; kappsamr of allt, þeir hyggja þat lög um þat mál, Grág. i. 9; eitt ráð myndi honum um þat sýnask, Nj. 79; kunna hóf at um ágirni sína, Ó. H. 131; þat er um þat átan, er …, N. G. L. i. 19; þau tíðendi er görzk höfðu um ferðir Egils ok stórvirki, Eg. 686; stór úfarar görask of menn þessa, Fms. xi. 151; aumligt er um e-t, Hom. 159 (Ed.); seinkaðisk of svörin, 623. 16; mikit er um fyrirburði slíka, Nj. 119; þá var hvíld á um bardagann, 248; hann telzk undan um förina, Fms. xi. 69; ruðning um kviðinn, Nj.; misfangi um mark, a mistake as to a mark, Grág.; binda um heilt, to bind up a sound limb, Ld. 206: gróa um heilt, to become sound, be healed, Fms. xi. 87, Al. 120; ganga um beina, to attend; leita e-s í um mein hennar, Eg. 565; veita tilkall um arf, Eg.; leita um sættir, grið, Nj. 92; selja laun um liðveizlu, 214: in inscriptions of chapters, um so and so, = Lat. de; um viðrtal Njáls ok Skarphéðins, um misfanga ok um mark, um bæjar bruna, Nj., Grág., Fms.; göra mikit um sik, to make a great fuss, Fb. i. 545; görði mikit um sik ok var sjálfhælinn, Grett. 133 A: vera vel um sik ( of good quality) ok vinsæll, Fms. xi. 118; mey er ok vissa vænsta ok bezt um sik, 104; at hón væri í engum hlut verri um sik, Hkr. ii. 129; sviðr um sik, wise of oneself, Hm. 102; auga blátt ok snart ok vel um sik, Mag. 7; hvárr um sik, each for himself, one by one, Dipl. ii. 11; vér staðfestum þessa articulos hvern um sik ok sér hverja, 13; þykki mér þat undarligt um svá vitran mann, of a man so wise, Eg. 20; var mart vel um hann, he had many good qualities, Rb. 364; þat mátti vera um röskvan mann, Fms. vii. 227.

2. ganga um sýslur manna, to go about or upon men’s business, as an overseer. Eg. 2; ganga um beina, to attend, see beini.

3. e-m er mikit (ekki) um e-t, to like, dislike; Guðrúnu var lítið um þat … lítið ætla ek þeim um þat bræðrum, at …, Ld. 246, 264, Fms. ii. 81; var honum ekki um Norðmenn, Hkr. i. 128; Þórði kvaðsk ekki vera um manna-setur, Ld. 42; er þér nökkut um ( hast thou any objection?), at vér rannsakim þik ok hús þin, Gísl. 53; sá er mönnum væri meira um, whom people liked more, Fms, ix. 36; ef þór er mikit um ráða-hug við mik, if thou art much bent on it, xi. 4.

4. búa um eitt lyndi, to be of one mind, Jb. 396; búa um nægtir, grun, skoll, búa um heilt, see búa (A. II); búa um hvílu, to make a bed; búa um okkr, Nj. 201 (see búa B. I. 2. γ); setjask um kyrt, to settle oneself to rest, take rest, Fas. ii. 530; or sitja um kyrt.

II. because of, for, Lat. ob; öfunda e-n um e-t ( invidere a-i a-d), Nj. 168; reiðask um e-t, um hvat reiddusk goðin þá, Bs. i. 22; telja á e-n of e-t, to blame one for a thing, Nj. 52; berja e-n íllyrðum um slikt, 64; lágu margir á hálsi honum þat, Fms. xi. 336; týna aldri um óra sök, Skv. 3. 49; verða útlagr um e-t, to be fined for a transgression, Grág. i. 16; dæmdr fjörbaugs-maðr um spellvirki, 129; maðr vegr mann um konu, if a man slays a person for [ violating] his wife, 61; um sakleysi, without cause, Nj. 106, 270, Bs. i. 19.

III. beyond, above; fimm hundruð gólfa ok um ( plus) fjórum togum, Gm. 24; kistan var eigi um vættar höfga, Bs. i. 712; margir fengu eigi hlaupit um röst, Karl. 351; lítið um tuttugu menn, Sturl. i. 183; hann var ekki um tvítugan, Róm. 327; hafa vetr um þrítugt, to be one beyond thirty, i. e. thirty-one, Sturl. i. 183: freq. in mod. usage, hafa tvo um þrítugt ( thirty-two), átta um fertugt ( forty-eight), tvo um fimtugt ( fifty-two), einn um áttrætt ( eighty-one); sá dagr, sem um vikur fullar er í árinu, Rb. 128: at yðr verði þat ekki um afl, beyond your strength, more than one can do, Band. 21 new Ed.; um megn, id., Fms. viii. 62; þetta mál er nökkut þér um megn, vi. 18; kasta steini um megn sér, to overstrain oneself: um of, excessive; þótti mörgum þetta um of, Vígl. 18: um fram (q. v.), beyond; um alla menn fram, above all men, Ld. 20, Fms. v. 343; um alla hluti fram, above all things; um þat fram sem ykkr var lofat, Sks.: um hug; vera e-t um hug, to have no mind for, dislike; ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss, Nj. 24.

IV. turned over, in exchange; skipta um, snúa um, venda um, see skipta III and snúa A. III.

V. over, across; detta, falla um e-t, to stumble over; hverr féll um annan, of heaps of slain. Eg. 24; fÉll bóandinn um hann, Nj. 96; detta um stein, þúfu, to stumble over a stone, mound; glotta um tönn, see tönn.

VI. by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats, Fb. i. 417; hefja upp of faðm saman, by a fathom, Grág. ii. 336; minka um helming, to decrease by one half; hverr um sik, each by himself, Rétt. 114.

VII. about; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing; þeir sögðu honum hvat um var at vera, what it was about, Hrafn. 18; sem engi ótti væri um at vera, no danger, Fms. iv. 57; eiga ekki um at vera, iii. 156; or, eiga um ekki at vera, Gísl. 30; eiga vandræði, fjölskyldi um at vera, Fms. vi. 378, xi. 78; hann segir honum um hvat vera er, what was the matter? Gísl. 36; þann sagði þvílíkt er hann hafði um at vera, Krok.; var fátt um með þeim, they were on cold terms, Nj. 2; var þá ekki lítið um, there was no little fuss about it, Bárð. 174; mikit er um þá maðrinn býr, mart hefir hann að hugsa, a ditty.

VIII. ellipt., til marks um, Nj. 56; þykkir honum vænkask um, Fms. xi. 135; þann mála-búnað at hann verðr sekr um, Nj. 88; ef satt skal um tala, 105; mér hefir tvennt um sýnzk, 3; menn ræddu um at vánt væri skip hans, 282; hér má ek vel svara þér um, 33; hann brá dúki um, Fms. x. 382; enda er þá djöfullinn um (about, lurking) at svíkja þann mann, Hom. 159; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out, Fms. xi. 64; ekki er við menn um at eiga, this is no dealing with men (but with trolls or devils), Nj. 97.

IX. with adverbs; í hring útan um, all round, Eg. 486; gékk um Veðrit, veered round, changed, Bs. i. 775; ríða um, to ride by, Eg. 748; sigla um, to sail by, Fms. x. 23; er konungr færi norðan ok suðr um, Eg. 53; langt um, far beyond, quite; fljótið var langt um úfært, quite impassable, Nj. 63, 144; þessi veðr eru langt um úfær, Grett. 181 new Ed.; cp. mod. það er langt um betra, by far better; kring-um, all around, see A.V.

2. um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku er um var liðin, in the past week, Ísl. ii. 332.

WITH DAT.

A. Local, over, Lat. super; but almost entirely confined to poets, sitja um matborði (of Hkr. iii. 109) = sitja yfir matborði, Fms. viii. 51; um verði, over the table, Hm. 30; sitja of (= yfir) skörðum hlut, Ó. H. 150; sá er tvá húskarla á, ok um sjálfum sér, two house-carles besides himself, Grág. (Kb.) i. 10; um alda sonum, Fm. 16; er ek hafðak veldi of héruðum þessum, Clem. 35; hár söngr of svírum, Hornklofi; nema þér syngi um höfði, Hkv. 2; sitja um sínum ver, Vsp.; er ek sat soltin um Sigurði, Gkv. 2. 11; opin-spjallr um e-u, … þagmælskr um þjóðlygi (dat.), Ad. 1; um styrkum ættar stuðli, 12; ægis-hjálm bar ek um alda sonum, meðan ek um menjum lák, Fm. 16; gól um hánum, Vsp.; úlfr þaut um hræfi, Ó. H. (in a verse); see ‘of,’ prep., p. 462, col. 2, and yfir.

B. Of time, by; um dögum, by day, Fms. vi. 98, ix. 48; um nóttum, by night, vii. 166; um haustum, in the autumn, Eb. 216; bæði um haustum ok várum, both in autumn and spring, Sks. 235 B; um sumrum, Fms. vi. 255; um sumrum herjuðu þeir í Noreg, Eb. 3; þakt með ísum um vetrum ok sumrum, both winter and summer, Sks. 181 B; opt um vetnim, Eg. 4; þeir liggja úti hvert sumar, en um vetrum eru þeir heima, Fms. xi. 97. This use with dat. is obsolete in mod. prose.

(-s, ar; pl. -ar, -ir, acc. -a, -u), m. path;

ryðja stíginn, to clear the way;

taka úkunna stíga, to walk in unknown paths;

stemma stíga fyrir e-m, to bar one’s way, cut one off;

kanna úkunna stigu, to visit unknown paths (foreign lands);

af hverjum stig, from everywhere.

* * *

(also sounded stígr, stíg and víg make rhyme in old poems), m., gen. stigs, dat. stig; n. pl. stigar, stiga, which forms seem older and better than stigir, stigu, which also occur: [A. S. stíg; Early Engl. stie; Engl. stair; Dan. sti; Germ. steg; cp. North. E. stye or stie, a steep ascent or pass, as in stye-head Pass]:—a path, footway; sveinarnir hljópu þegar á stiginn er heim lá til bæjarins, Fms. ii. 100; sá er stigana hafði bannat, Fs. 5; dreif liðit af hverjum stig (dat.). Anal. 88; ok ferr þá stigu, Edda 44; taka úkunna stiga, to walk in unknown paths, Fms, viii. 30; kanna ókunna stigu, to visit unknown paths, i. e. foreign lands; ganga þessa stigu, Fs. 32; þóttú lafir á stigum, id.; hylr stigu alla, of snow, Gísl. 28 (drífr í stigu alla, 112. l. c.); stemma stiga fyrir e-m, to bar one’s way, cut one off, Róm. 213; vega ok stiga, ways and paths, Sks. 625 B; götu ok stigu, Greg. 31; ryðja stiginn, to rid or clear the way, Eg. 289; af-stigr, Fs. 5; hjá-stigr, a by-path; leyni-stigr (q. v.), a hidden path; gagn-stígr, a ‘gain-path,’ short cut; glap-stigr, vil-stigr, stafkarls-stigr, ein-stigi, q. v. stiga-maðr, m. a highwayman. Eg. 537, Fs. 8, Gullþ. 10, Fms. v. 46; stigamenn ok ránsmenn, Hkr. ii. 336.

n. worth, price (galt hann þegar verðit í gulli ok brendu silfri); þetta eru þrenn verð, three times as much as the thing is worth; halda e-u til verðs, to put out for sale; marka v. á e-u, leggja v. í e-t, to fix the price of, set a value on.

* * *

n. [Ulf. wairþs = τιμή; A. S. weorð; Engl. worth; Germ. werth; Dan.-Swed. værd, värd]:—worth, price; taka hey ok mat ok leggja verð í staðinn, Nj. 73, Ísl. ii. 140; þrenn verð, Ld. 30, Hkr. iii. 408; bjóða tvenn verð, Ld. 146; gjalda verðit í gulli, Fms. vi. 248; selja við verði, v. 221, Fs. 151; halda til verðs, to put out for sale, Ó. H. 139; marka verð á e-u, to fix the price, Grág.; leggja verð á bókina, to tax, Bs. i. 248 (cp. leggja lag á varning, Ísl. ii. 126).

[lau:tʰa]

læt, lét, létum, látið (см. тж. látinn)

1. vt

1) класть; ставить

2) отпускать

3) отдавать (что-л.), расставаться (с чем-л.)

4) терять

5) разрешать, позволять, пускать, давать

6) делать вид, притворяться

2. vi

1) ( eftir e-m) уступать, подчиняться (кому-л.)

2) перен. слушаться

3) вести себя

4) звучать

5)

6)

láta aftur

láta undan

láta e-ð uppi

láta út

3. láta sig

1) терять силу

2) сдаваться; подчиняться

4.: látast

1) умирать

2) делать вид, притворяться

ppraes látandi:

n. tree-fruit (nuts, acorns, apples); fig., blezat sé a. kviðar þíns, the fruit of thy womb.

* * *

n., dat. aldini, [Dan. olden; a Scandinavian radical word (?) not found In Ulf.], gener. fruit of trees, including apples, nuts, acorns, and sometimes berries; gras ok aldin ok jarðar ávöxtr allr, herbs, fruits, and earth’s produce, K. Þ. K. 138; korn ok öllu aldini (dat.), K. Á. 178; þá verðr þegar eitr í öllu aldini á því tré, Rb. 358. It originally meant wild fruits, nuts and acorns; hafði hann enga aðra fæðu en aldin skógar ok vatn, Hom. 105; af korninu vex rót, en vöndr af rótinni, en af vendi a., 677. 14; lesa a., to gather nuts, acorns, Dropl. 5; úskapligt er at taka a. af trénu fyr en fullvaxið er, unripe fruit, Al. 18; epli stór ok fíktrés aldin, great apples and the fruit of fig-trees, Stj. 325. Numb. xiii. 23.

β. of garden fruit; allt þat a. er menn verja með görðum eðr gæzlu, Gþl. 544; akr einn harla góðr lá til kirkjunnar, óx þar it bezta aldini, the finest fruits, Fms. xi. 440.

γ. metaph., blezað sé a. kviðar þíns, the fruit of thy womb, Hom. 30. Luke i. 42.

COMPD: aldinsgarðr.

* * *

n. impetuosity, hurry (þegar eigi er of mikit ras á þér).

* * *

f. [perh. from renna; A. S. ræs; Engl. race], a race, running; hesta rás, Sighvat (Ó. H. 56); gullbitluð vart gör til rásar, Hkv. 1. 41; ef hestr bregðr rás, turns shy, N. G. L. ii. 132; of a man, ok hepta honum svá rás, and stop him thus, i. 68: the phrase, taka á rás, to take to one’s, heels, run off, Eg. 216, Nj. 253, Eb. 62; síðan tekr hann á mikilli rás ofan eptir götunum, Hrafn. 7; hefja á rás, id. Eg. 237:—metaph., of water, stóra læki stemmdi upp svá at eigi náðu sinni rás, Fms. vi. 67; tóku vötnin at bægja rás sinni, Landn. 251, v. l.; blóð-rás, vatns-rás, q. v.

2. a course, channel; um leyniligar jarðarinnar rásir, Stj. 13; rás heyrnar, the channel of hearing, the ears, Edda i. 538; bruðr lætr eigi fram ór enni sömu r́s bæði sætt vaða ok beiskt, Hom. (St.) James iii. 11: réttri rás Guðligra bóðorða, Fms. i. 304; lífs rás, the race of life, Hom. (St.)

II. plur. a race, host; engla rásir, Lil. 40; rásir dægra, the course of the days, Lil. 67; rásir heilagra manna, Mar.; rita tvennar rásir stafanna, MS. 544. 2; vitr ok smá-smugull í rásum ritninganna, Mar.; cp. ‘ race of heaven,’ Shakesp. rásar-skeið, n. a race-course, Sks. 631.