Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

tempus

  • 61 

    [ABCU]A - ad (arch. ar), prép. avec acc.: (Gaffiot P. 27-29 -- Lebaigue P. 20) [zapI]I [sens local] [zapA]A [idée générale de mouvement, de direction, au pr. et au fig.] [zapst]¶1 vers, à: legatos ad aliquem mittere: envoyer des ambassadeurs à qqn II avec les noms de lieu, ad exprime l'idée d'approche ou bien l'idée d'arrivée; l'idée d'entrée dans le lieu est exprimée par in: ad urbem proficisci, Caes. BC. 1, 32, 1: partir pour la ville [Rome] ; ad urbem venire, Cic. Verr. 2, 167: venir à la ville II avec les noms de villes et de petites îles, ad exprime la direction ou l'arrivée dans les environs: ad Genavam pervenit, Caes. BG. 1, 7, 1: il arriva près de Genève; ad Mutinam proficisci, Cic. Phil. 12, 8: partir pour Modène; dux classium fuit ad ilium, Cic. Div. 1, 87: il [Calchas] dirigea les flottes vers Ilion II [en lang. milit. vers, contre: ad hostes contendere, Caes. BG. 5, 9, 1: marcher contre les ennemis; ad castra pergere, Caes. BG. 3, 18, 8: se porter contre le camp II ad vim atque arma confugere, Cic. Verr. 1, 78: chercher un refuge dans (recourir à) la force et les armes; ad insolitum genus dicendi labi, Cic. Sest. 119: se laisser glisser vers un genre de discours insolite ; [avec ellipse du v.] nunc ad ea quae scripsisti, Cic. Att. 3, 8, 2: venons-en maintenant à ce que tu m'as écrit. [zapst]¶2 [idée d'attacher, lier]: ad terram naves deligare, Caes. BG. 4, 29, 2: attacher des vaisseaux au rivage II [idée d'ajouter, annexer]: complecti vis amplissimos vires ad tuum scelus, Cic. Pis. 75: tu veux envelopper dans ton crime les hommes les plus considérables; ad cetera volnera, Cic. Vat. 20: outre les autres blessures, cf. Clu. 30 ; Liv. 7, 16, 2; ad naves viginti quinque, Liv. 23, 38, 7: en plus des 25 navires, cf. 24, 45, 3 ; 25, 3, 7, etc ; ad haec, en outre: Varr. R. 3, 5, 11; Liv. 6, 20, 7, etc ; ou ad hoc, Sall. C. 14, 3 17, 4, etc ; ad id, Liv. 3,62, 1, etc. [zapst]¶3 [idée de diriger, incliner]: ad centuriones ora convertunt, Caes. G. 6, 39, 2: ils tournent leurs visages vers les centurions; omnium mentibus ad pugnam intentis, Caes. G. 3, 26, 2: l'attention de tous étant portée sur le combat; ad aegrotandum proclivitas, Cic. Tusc. 4, 28: tendance (disposition) à la maladie; paulatim angustiore ad infimum fastigio, Caes. BG. 7,73, 5: la pente allant en se resserrant peu à peu vers le bas [en entonnoir] II ad omne periculum opponitur (consulatus), Cic. Mur. 87: (le consulat) s'expose à tous les dangers; ergo haec ad populum, Cic. Att. 6, 8, 4, donc voilà pour le peuple. II [idée de protection, de defense contre]: ad meos impetus opponitur... Cic. Verr. 5, 2: à mes assauts on oppose. [zapst]¶4 [idée d'adresser par écrit, par la parole, etc.]: ad aliquem omnia in dies singulos persequi, Cic. Att. 15, 26, 1: envoyer à qqn une relation quotidienne de tous les événements; sibi a Lentulo ad Catilinam datas esse (litteras), Cic. Cat. 3, 12: que Lentulus lui avait remis une lettre à l'adresse de Catilina; epistula C. Verris ad Neronem, Cic. Verr. 1, 83: lettre de C. Verrès à Néron II [verbe non exprimé]: tu modo quam saepissime ad me aliquid, Cic. Att. 4, 6, 4: pourvu que tu m'envoies le plus souvent possible quelques lignes; velim scribas ad me primum placeatne tibi aliquid ad illum, Cic. Att. 13, 16, 2: je voudrais que tu m'écrives d'abord, si tu es d'avis que je lui dédie qq ouvrage. [zapst]¶5 [indication de distance, de limite] à, jusqu'à: ex eo oppido pons ad Helvetios pertinet, Caes. BG. 1, 6, 3: de cette ville un pont s'étend jusque chez les Helvètes; usque ad ultimas terras, Cic. Verr. 4, 64: jusqu'aux confins de la terre II [au fig.] ad vivum, Cic. Lael. 18: jusqu'au vif; ad plenum, Virg. G. 2, 244: jusqu'au plein; pecunia ad sanum modum habendi parata, Sen. Ben. 1, 11, 5: l'argent acquis jusqu'à un raisonnable degré de possession; non ad perfectum nec ad plenum, Sen. Ep. 71, 18: non pas jusqu'à la perfection ni à la plénitude; si ea mercatus esses ad eam summam quam volueram, Cic. Fam. 7, 23, 1: si tu avais fait l'achat en te limitant à la somme que je voulais II ad numerum obsides mittere, Caes. BG. 5, 20, 4: envoyer des otages jusqu'au nombre fixé; in eorum locum et ad eorum numerum, Cic. Verr. 5, 73: à leur place et en pareil nombre; equitatus omnis, ad numerum quattuor milium, Caes. BG. 1, 15, 1: toute la cavalerie, à l'effectif de 4.000 hommes; ad certum pondus examinare, Caes. BG. 5, 12, 4: peser jusqu'à un poids déterminé; Tossas ad eandem magnitudinem perficere, Caes. BC. 1, 42, 1: creuser des fossés à la même profondeur II ad verbum unum contracta brevitas, Cic. de Or. 3, 157: brièveté ramassée en un mot unique; numerum ad trecentorum summam explevit, Liv. 2, 1, 10: il compléta le nombre jusqu'à un total de 300 II usque ad novem, Cic. Ac. 2, 94: jusqu'à neuf; omnes ad unum, Cic. Lael. 86: tous jusqu'au dernier, tous sans exception; omnibus navibus ad unam incolumibus, Caes. BC. 3, 6, 3: tous les navires sans exception étant indemnes. [zapA]B [sans idée de mouvement] [zapst]¶1 près de, chez: fuit ad me sane diu, Cic. Att. 10, 4, 8: il resta chez moi très longtemps; in servitute ad suum patrem manere, Plaut. Cap 49: rester comme esclave chez son propre père, cf. Ter. Haut. 979 ; Varr. R. 1, 17, 3; Cato. Agr. 7, 2; Liv. 24, 48, 9; Sen. Ep. 108, 4 II ad recuperatores dicere, Cic. Verr. 3, 68: parler devant les récupérateurs; ad judicem Cic. Br. 289: devant le juge; ad populum agere, Cic. Phil. 12, 17: plaider devant le peuple II ad exercitum manere, Caes. BG. 5, 53: rester à l'armée, cf. 7, 5, 3; ad Caesarem primum pilum ducere, Caes. BG. 6, 38, 1: être centurion primipile dans l'armée de César II ad pedes: près des pieds, aux pieds: Cic. Div. 1, 46 ; Sen. Ben. 3, 27, 1, etc. II ad omnes nationes sanctum nomen, Caes. BG. 3, 9, 3: titre sacré auprès de toutes les nations, cf. BG. 4, 16,7 ; 7, 5, 3 ; 21, 60, 4, etc. [zapst]¶2 [proximité d'un lieu] près de: ad urbem esse, Cic. Verr. 2, 21: être près de la ville [Rome]; ad oppidum constitit, Caes. BC. 1, 16, 4: il s'arrêta près de la ville; pons qui erat ad Genavam, Caes. BG. 1, 7, 2: le pont qui était près de Genève. II [en parl. de batailles]: proelium ad Nolam, Cic. Br. 12: bataille de Nola; ad Tenedum, Cic. Mur. 33: de Ténédos; ad Magetobrigam, Caes. BG. 1, 31, 12: à Magetobriga; ad Cannas, Liv. 23, 11, 7, etc. II à, dans [emploi rare]: ad villam ali, Cic. Amer. 44: se nourrir dans la maison de campagne; quae ad aedem Felicitatis sunt, Cic. Verr. 4, 4: [statues] qui sont dans le temple du Bonheur [ABCR]II [avec ellipse de aedem]: ad Castoris, Cic. Quinct. 17: près du temple de Castor; senatus ad Apollinis fuit, Cic. Q. 2, 3, 3: le sénat tint séance au temple d'Apollon. II du côté de, vers: pugnatur acriter ad novissimum agmen, Caes. BC. 1, 80, 5: le combat est acharné du côté de l'arrière-garde, cf. BC. 1, 63, 3 ; 2, 42, 5; castris ad eam partem oppidi positis? Caes. BG. 7, 17, 1: le camp ayant été établi de ce côté de la ville; equestribus proeliis ad aquam factis, Caes. BG. 5, 50, 1: des engagements de cavalerie ayant eu lieu près du ruisseau; ad laevam, ad dextram, Cic. Tim. 48: vers la gauche, vers la droite (à g., à dr.); ad pulvinaria, Cic. Cat. 3, 23: [près des coussins] à tous les temples; ad solarium, Cic. Quinct. 59: aux alentours du cadran solaire; ad speculum barbam vellere, Sen. Nat. 1, 17, 2: s'épiler devant un miroir; ad ignem coquere, Cato. Agr. 81: cuire au feu, sur le feu. [zapst]¶3 [adaptation accompagnement]: cantare ad chordarum sonum, Nep. Epam. 2, 1: chanter aux sons d'un instrument à cordes; ad tibicinem, Cic. Agr. 2, 93; Tusc. 1, 3, etc.: avec accompagnement du joueur de flûte II ad lucernam, Sen. Ir. 3, 18, 4: à la lueur d'une lampe, cf. Cic. Q. 3, 7, 2; ad faces, Sen. Brev. 20, 5: à la lueur des torches; ad lunam, Virg, En. 4, 513: à la lumière de la lune; ad clepsydram, Cic. de Or. 3, 138: sous le contrôle de la clepsydre [avec un temps mesuré]. [zapst]¶4 [adhérence]: ad radices linguae haerens, Cic. Nat. 2, 135: fixé à la base de la langue; ad saxa inhaerens, Cic. Nat. 2, 100: attaché aux rochers. [zapst]¶5 [participation à], [au lieu de scribendo adesse, Cic. Fam. 8, 8, 5, etc.] ad scribendum esse: être à (participer à) la rédaction d'un sénatus-consulte: Cic. Att. 1, 19, 9 ; Fam. 12, 29, 2. [zapI]II [sens temporel]: [zapst]¶1 jusqu'à: ad summam senectutem, Cic. Br. 179: jusqu'à la plus grande vieillesse; usque ad hanc diem, Cic. Verr. 4, 130; ad hanc diem, Cic. Cat. 3, 17: jusqu'aujourd'hui; ad hoc tempus, Cic. Verr. 3, 216: jusqu'au moment présent; ad multam noctem, Caes. BG. 1, 26, 3: jusqu'à un moment avancé de la nuit; ad nostram memoriam, Nep. Them.10, 3: jusqu'à notre époque; ad reditum nostrum, Cic. Att. 8, 2, 3: jusqu'à notre retour; veteres illi usque ad Socratem, Cic. de Or. 3, 72: ces anciens jusqu'à Socrate. [zapst]¶2 [approximation] vers: ad vesperam, Catul. 2, 6: sur le soir; ad lucem, Cic. Div. 1, 99: vers le point du jour; ad extremam orationem, Caes. BG. 7, 53, 1: sur la fin du discours; ad exitum defensionis tuae, Cic. Verr. 5, 32: (sur) à la fin de ta défense; ad adventum imperatorum, Nep. Att. 10, 2: à l'arrivée des triumvirs, cf. Cic. Att. 2, 17,3; 13, 15, 2. [zapst]¶3 [précision] à: ad diem, Caes. BG. 2, 5, 1: au jour fixé, cf. 7, 77, 10 ; Cic. Off. 3, 45; ad idus, Caes. BG. 1, 7, 6: aux ides; ad tempus: à temps, au moment opportun Cic. Verr. 1, 141; Caes. BG. 4, 23, 5 [mais Fin. 5, 1 et Att. 16, 2, 2, au moment fixé] ; ad extremum, Cic. Or. 174 ; de Or. 1, 142: enfin. [zapst]¶4 [durée limitée, sens voisin de jusqu'à] pour: brevis est et ad tempus, Cic. Off. 1, 27: [passion qui] est courte et pour un temps; bestiae ex se natos amant ad quoddam tempus, Cic. Lael. 27: les bêtes aiment leur progéniture pour un temps limité; ad tempus lectus, Liv. 28, 24, 5: élu provisoirement, cf. 21, 25, 14. [zapst]¶5 [avenir] dans: ad annum, Cic. Att 5, 2, 1, [il sera tribun de la plèbe] dans un an, l'année prochaine, cf. de Or. 3, 92; ad decem milia annorum, Cic. Tusc. 1, 90: dans 10.000 ans. [zapI]III [rapports variés]: [zapst]¶1 pour, en vue de [avec les verbes qui signifient exhorter à, pousser à, préparer à, disposer pour; se servir pour; travailler à; envoyer pour, etc. ; avec les adjectifs et, d'une manière générale, les expressions qui marquent le but ; très souvent ad est suivi du gérondif ou de l'adj. verbal]: ad celeritatem onerandi paulo facit humiliores (naves), Caes. BG. 5, 1, 2: en vue de la promptitude du chargement, il fait faire les vaisseaux un peu plus bas; ad omnes casus, Caes. BG. 4, 31, 2, etc.: (en vue de) pour toutes les éventualités; naves factae ad quamvis vim perferendam, Caes. BG. 3, 13, 3: navires faits pour supporter n'importe quelle violence; tu omnia ad pacem; ego omnia ad libertatem, Cic. ad Br. 2, 7, 1: [ellipse du verbe] toi, c'était tout pour la paix; moi, tout pour la liberté; non ad eam rem, sed ut... Cic. Tusc. 49: ce n'est pas dans cette intention, c'est pour que... ; ad hoc, ut + subj. Liv. 28, 39, 7; 45, 39, 8: en vue de, pour que. [zapst]¶2 [marquant le résultat, l'aboutissement]: ex agresti vita exculti ad humanitatem, Cic. Lep. 2, 36: façonnés et amenés d'une vie sauvage à la civilisation; efferavit ea caedes Thebanos ad execrabile odium Romanorum, Liv. 33, 29, 1: ce meurtre déchaîna les Thébains et leur inspira une haine implacable contre les Romains; mutatis repente ad misericordiam animis, Liv. 24, 26, 14: la fureur populaire s'étant changée soudain en compassion II ad necem, Cic. Tusc. 2, 34: [frapper] jusqu'à ce que mort s'ensuive; ad insaniam aliquid concupiscere, Cic. Verr. 2, 87: désirer qqch jusqu'à être fou; nihil intolerabile ad demittendum animum, nimis laetabile ad ecferendum, Cic. Tusc. 4, 37: rien qui soit intolérable, au point d'abattre l'âme, qui cause trop de joie, au point de la transporter. [zapst]¶3 relativement à: genus praedandi ad magnitudinem quaestus immensum, Cic. Verr. 5, 22: genre de pillage sans limite quant à la grandeur des profits; ad cetera egregius, Liv. 37, 7, 15: remarquable sous tous les autres rapports II quid id ad rem? Cic. Quinct. 79: quel rapport cela a-t-il avec l'affaire? quid ad praetorem? Cic. Verr. 1, 116: en quoi cela intéresse-t-il le préteur? quid egerit, nihil ad causam, Cic. Sest. 71: ce qu'il a accompli? cela ne regarde pas le procès; ad ea quae scribis... Cic. Att. 11, 21, 1: quant à ce que tu écris... [zapst]¶4 suivant, conformément à, d'après: ad meam rationem usumque non aestimo, Cic. Verr. 4, 13: à consulter mes principes et mon usage personnel, je ne formule pas d'évaluation; versare suam naturam ad tempus, Cic. Cael. 13: modifier son caractère suivant les circonstances; hanc ad legem, Cic. de Or. 3, 190: d'après ces principes; ad naturam, Cic. Fin. 1, 30: conformément à la nature; ad nutum alicujus, Cic. Verr. pr. 13: selon la volonté de qqn; ad perpendiculum, Cic. Verr. 1, 133: suivant la perpendiculaire; ad istorum normam sapiens, Cic. Lael. 18: sage suivant leur (équerre) règle. [zapst]¶5 en comparaison de: terram ad universi caeli complexum quasi puncti instar obtinere, Cic. Tusc. 1, 40: que la terre occupe pour ainsi dire l'équivalent d'un point en comparaison de l'étendue qu'embrasse le ciel; sed nihil ad Persium, Cic. de Or. 2, 25, mais ce n'est rien au prix de Persius, cf. Leg. 1, 6. [zapst]¶6 comme suite à, par suite de: ad clamorem convenerunt, Caes. BG. 4, 37, 2: aux cris poussés, ils se rassemblèrent; ad infirmitatem laterum contentionem omnem remiserat, Cic. Br. 202: en raison de la faiblesse de ses poumons, il avait renoncé à tout effort violent; ad quorum stridorem odoremque et aspectum territi equi, Liv. 30, 18, 7: au bruit, à l'odeur et à l'aspect de ces animaux, les chevaux effrayés; obstupuerant ad magnitudinem pristinae ejus fortunae, Liv. 39, 50, 2: ils restaient béants devant la grandeur de son ancienne fortune; ad quorum discessum respiravit Mago, Liv. 28, 30, 2: à leur départ Magon respira II ad auditas voces, Ov. M. 5, 509: entendant ces paroles; ad haec visa auditaque, Liv. 2, 23, 7: à cette vue, à ces paroles; ad crescentem tumultum, Liv. 2, 45, 12: devant le tumulte croissant. [zapst]¶7 [direction vers, réponse à]: cum ad singula acclamaretur, Liv. 34, 37, 3: comme à chaque point énoncé des cris de protestation s'élevaient, cf. 24, 14, 9; est ridiculum ad ea quae habemus nihil dicere, Cic. Arch. 8: c'est une plaisanterie que de ne rien répliquer à des faits dont nous avons la constatation; ad tuam epistolam redditae sunt meae litterae, Cic. Att. 9, 9, 3: en réponse à ta missive on t'a remis ma lettre II [sans verbe]: longum est ad omnia, Cic. Nat. 1, 19: il serait trop long de faire réponse à tout; ad ista alias, Cic. Nat. 2, 1: à une autre fois la réponse à cela; haec fere ad litteras, Cic. Fam. 12, 30, 7: voilà d'une manière générale ma réponse à la lettre; nisi quid ad haec forte vultis, Cic. Lael. 32: à moins que vous ne vouliez par hasard faire qq objection. [zapst]¶8 [idée d'approcher, d'appliquer contre], [d'où sens instrumental]: cornu ad saxa limato, Plin. 8, 71: la corne étant limée aux rochers; ad cribrum, Plin. 16, 54; ad circinum, Vitr. 10, 4, 1; ad tornum, Lucr. 4, 361; ad cotem, Plin. 24, 89, au crible, au compas, au tour, à la pierre à aiguiser [comp. au figuré ad normam]; mucronem ad linguam probare, Petr. 70: éprouver une pointe à la langue II ad digiti sonum vocare aliquem, Tibul. 1, 2, 32: appeler qqn au bruit des doigts ; [enfin, dans la 1. vulg.]: ad pectinem capillum flectere, Spart. Hadr. 2, 6, 1: arranger au peigne sa chevelure; ad fundas lapides jacere, Veg. Mil. 2,15: jeter des pierres à la fronde; ad spongiam... detergere, Veg. Mut. 3, 4, 2: essuyer à l'éponge. [zapst]¶9 [approximation] vers, environ [devant un nom de nombre]: ad hominum milia decem, Caes. BG. 1, 4, 2: environ 10.000 hommes II [emploi adverbial]: occisis ad hominum milibus quattuor, Caes. BG. 2, 32, 5: 4.000 hommes environ ayant été tués.

    Dictionarium latinogallicum > 

  • 62 ante

    ante (alte Form anti, wovon antidea, antideo; altind. ánti, gegenüber, angesichts, griech. ἀντί, gegenüber, got. and, entlang, auf, über), vorn, vor (Ggstz. post), Adv. u. Praep., I) Adv.: A) im Raume, vorn, voran (Ggstz. post, a tergo), ante aut post pugnare, Liv.: ut et aliquis ante et a tergo complures, qui sequantur, retinaculis eos (boves) contineant, Col.: coronatus stabit et ante calix, Tibull.: ante volans, Verg.: Morbos agit ante (vor sich her), Verg. – in der Bewegung, nach vorn, vorwärts (Ggstz. retro), ante ingredi, Cic. de fin. 5, 35: ante ferre gressum, Verg. Aen. 6, 677: neque post respiciens, neque ante prospiciens, Varr. sat. Men. 260.
    B) übtr.: 1) in der Reihenfolge, vorher (s. Drak. Liv. 37, 6, 4), quem locum paulo ante perstrinxi, Cic.: fugitivus ille, ut dixeram ante, Plaut.: quem ante diximus, Liv.: ut od. sicut ante dictum est, Liv.: ante dictus perfuga, Amm.: dies triginta ante dicti, Scrib.: ante dicta medicamenta, Scrib. – 2) in der Zeit: a) in Beziehung auf eine andere vergangene Zeit, vor, vorher (wo dann die genauere Angabe der Zeit bald im Abl., bald im Acc. steht, nach dem gew. Gebrauch dieser Kasus in Zeitverhältnissen, s. Zumpt § 395 f.u. 476 ff.), ante actum tempus, Lucr.: ante acti anni, Tibull.: ante facta (Ggstz. futura), Turpil. fr. u. Vitr.: ante partum u. ante parta (perta), Komik.: ante
    ————
    ad te falsum scripseram, Cic.: multis ante saeculis, Cic.: aliquot annis ante, Liv.: paucis annis ante, Cic.: paucis ante annis, Sall.: paucis ante diebus, Cic. u. Sall.: paucis mensibus ante, Caes.: ante annum, ein Jahr vorher, Col.: ante annum Troianae cladis, ein Jahr vor Trojas Fall, Iustin. – Mit versch. Advv., multo ante, Ter., od. ante multo, Cic.: longe ante, aliquanto ante u. ante aliquanto, paulo ante, Cic.: haud multum ante, Tac.: ante posteaque, Plin.: non ante consulto senatu, Liv. – Oft folgt quam auf ante (mit dem es bei vermindertem Nachdruck zu einem Wort antequam verbunden wird), eher als, ehe, bevor (m. folg. Indicat. u. Coni., s. Weißenb. § 444 u. in bezug auf den Indicat. u. Coni. des Praes. die richtigere Ansicht b. Benecke Cic. Deiot. 7. p. 90), ut te ante videret, quam a vita discederet, Cic.: veniam ante, quam plane ex animo tuo effluo, Cic.: ante quam de incommodis dico, Cic.: anno ante, quam mortuus est, Cic.: neque defatigabor ante, quam percepero, Cic.: nec ante nos hinc moverimus, quam patres acciverint, Liv.: auch m. Indicat. Imperf., nec ante, quam vires ad standum in muris ferendaque arma deerant, expugnati sunt, Liv. 23, 30, 4 (vgl. 23, 48, 1). – Bei Dichtern zuw. quam ante, Lucr., Tibull. u.a.: ebenso bei Dichtern zuw. pleon. prius... ante... quam, Verg.: u. prius... quam... ante, Prop. – non ante (nicht eher) m. folg. dum (bis), non ante absolvit, dum omnes rediere
    ————
    captivi, Amm. 17, 10, 8. – b) in Beziehung auf die Folge od. Gegenwart, vormals, früher, ehemals, Ov. fast. 1, 337. – c) zur Angabe der Ordnung, vorerst, zuerst (für das klassische primum), mit folg. deinde od. tum, Cels.: ante..., deinde..., tum, Cels. – d) sehr selten adjekt., neque ignari sumus ante malorum (= τῶν πρὶν κακῶν), der frühern Leiden, Verg. Aen. 1, 198: u. so Ps. Quint. decl. 5, 15.
    II) Praep. m. Acc., vor, A) im Raume: 1) eig.: post me erat Aegina, ante me Megara, Sulpic. in Cic. ep.: ut (simiae) catulos, quos impendio diligunt, ante se ferant, quoniam neglecti pone matrem haerent, Solin.: quemadmodum aliquando umbra antecedit, aliquando a tergo est, ita gloria aliquando ante nos est visendamque se praebet, aliquando in averso est, Sen.: ante pedes, Ter. u. Cic.: ante ostium, ante fores, Komik.: ante urbem, Turpil. fr.: ante oppidum, Cic.: alqm vinctum ante se agere, Nep. – bei Verben der Bewegung (s. Weißenb. Liv. 7, 41, 1; 26, 48, 10), ante signa progredi, Liv.: ante aram stetuere, Liv. – 2) übtr., zur Bezeichnung des Vorzugs in der Beurteilung od. Rangordnung (eig. die Bed. des prae, w.s., u. dah. seltener als dieses, v. Cicero u. Cäsar gar nicht gebraucht), vor, quem ante me diligo, vor mir, mehr als mich, Balb. in Cic. ep.: ante alqm od. alqd esse, jmd. od. etw. übertreffen, Sall. u.a. (s. Fabri Sall. Cat. 53, 3): u. so ante Iovem haberi, höher ste-
    ————
    hen als J., Curt. 8, 7 (25), 13. – Dah. sehr häufig a) in der Verbindung ante alios, Plaut., Liv. u.a. (s. Müller Liv. 1, 9, 12), ante omnes, Komik. u. Tac., ante cunctos, Plin. u.a., ante ceteros, Apul. flor. 16. p. 24, 17 Kr., zur Bezeichnung eines komparativ. Verhältnisses: dah. auch zuw. zur Steigerung neben Kompar. u. Superl., scelere ante alios immanior omnes, Verg.: ante alios miserandi magis, Liv.: longe ante alios acceptissimus militum animis, Liv.: ante cunctas mulieres longe deterrima coniuga, Apul. – b) ante omnia, α) vor allem andern, d.h. ehe alles andere geschieht, Liv. u.a. (vgl. Drak. Liv. 35, 34, 4). – β) komparativ, überaus, ganz besonders, ante omnia insignis, Liv.: dulces ante omnia Musae, die vor allem geliebten, überaus geliebten Musen, Verg.: ante omnia deplorati erant equites, Liv. – γ) im Anfang abzuhandelnder Gegenstände od. aufzuführender Gründe, zuvörderst, zunächst (ac primum quidem, καὶ πρῶτον μὲν οὖν), Quint. ö.; vgl. Spalding Quint. 4, 2, 4. Frotscher Quint. 10, 2, 4.
    B) in der Zeit (Ggstz. post), vor, ante lucem, Komik., Cic. u.a.: ante hunc diem, Ter.: ante brumam, Ter.: cum ante meridiem dictioni operam dedissemus, post meridiem in Academiam descendimus, Cic.: verum nec ante tertium neque post quintum annum iuvencos domari placet, Col.: solus omnium ante se principum, Tac. hist. 1, 50: omnium ante se primus,
    ————
    Flor. 3, 5, 22: omnium ante se genitorum diligentissimus vitae, Plin. 25, 5. – m. Zeitadvv., multo ante noctem, Liv.: paulo ante lucem, Sulpic. in Cic. ep. – seinem Kasus (bes. bei qui) zuw. nachgesetzt, diem statuo, quam ante, Cic. – Häufig auch die Zeitbestimmung umschrieben, entweder durch eine Person, qui honos togato habitus ante me est nemini, Cic.: oder durch einen Gegenstand, der in jene Zeit fällt, ante has meas litteras, vor Empfang dieser meiner Briefe, Cic.: oder durch Angabe des Amtes einer Person, ante aedilitatem meam, Cic.: oft auch solchen Substst. zur Verdeutlichung ein partic. perf. od. futur. pass. beigefügt, ante hanc urbem conditam, Cic.: ante decemviros creatos, Liv. – Besondere Ausdrücke sind noch: a) ante rem, vor dem Kampfe, Liv. 9, 40, 5. – b) ante finem,vor Ende, Plin. ep. 1, 13, 2. – c) ante annum, vor einem Jahre, ein Jahr vorher, Plin. ep. 8, 23, 7. Col. arb. 4, 2: so auch ante quadriennium, vier Jahre vorher, Tac. Agr. 45, 6: ante aliquot dies, einige Tage vorher, Nep. Dat. 11, 2 (dazu Nipp.). – d) ante tempus, d.i. α) vor der rechten Zeit, Liv. 31, 36, 3. – β) vor der festgesetzten, gesetzlichen Zeit, Cic. u. Suet. – e) ante diem (poet.), d.i. α) vor der Zeit, Ov. u. Stat. – β) vor der vom Schicksal bestimmten Zeit, Verg. u. Ov.: u. so ante annos suos, Ov. am. 2, 2, 46. – f) ante id tempus, bis zu dieser Zeit, quod ante id tempus accidit nulli,
    ————
    Caes.: qui honos huic uni ante id tempus contigit, Nep.: ebenso armorum quantum quaeque civitas domi quodque ante tempus (bis zu welcher Zeit) efficiat, constituit, Caes. – u. ante hoc, bis dahin, Tac. Germ. 13. – ante hunc diem numquam,bisher nie, Plaut. u. Ter.: dass. non ante usquam prius, Plaut. – g) ante certam diem, vor Ablauf eines bestimmten Tages, binnen einer bestimmten Zeit, equites ante certam diem decederent, Cic.: ante quem diem iturus sit, Caes. – h) ante verb. mit dies ( abgekürzt a.d.) und einer Ordnungszahl zur Angabe des Datums u. zwar nicht des vorhergehenden, sondern eben dieses Tages, zB. a.d. VIII Kalendas Decembres, den 8. (nicht den 9.) Tag vor den Kalenden des Dezembers, d.i. den 24. November, Cic.: a.d. IV Id. Mart. (ante diem quartum Idus Martias), d.i. den 12. März, Cic. Urspr. gehört ante zu Kalendas u. man sagte entweder ante die octavo Kalendas (d.i. octavo die ante Kalendas) od. ante diem octavum Kalendas (wie auch wir sagen: am achten od. den achten); letztere Redeweise wurde die herrschende, u. ante verwuchs mit dem diem so sehr, daß ihm (gleichs. antediem, wie proconsule), noch die Präpositionen in u. ex beigefügt werden konnten, u. so sagte man in ante diem (differre u. dgl.), Cic. u. Liv.: ex ante diem, von dem Tage an, Varr., Cic. u.a. Vgl. Manuzzi Cic. ep. 3, 12. Benecke Cic. Cat. 1, 7. p. 34. – Im Vulgärlat. m.
    ————
    Abl. zB. ante oculis omnium, Itala 2. Mach. 2, 23. – ante nachgestellt, caput ante, Tibull. 2, 5, 66.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > ante

  • 63 consumo

    cōn-sūmo, sūmpsī, sūmptum, ere, I) verwendend, verbrauchend wegnehmen, A) benutzend = verwenden, aufwenden, a) m. Ang. wohin? = wozu? wofür? durch Adv. od. durch in u. Akk., gew. mater. Objj., non debuit is, qui dabat (verst. pecuniam), quo ille, qui accipiebat, consumeret, quaerere, Cic.: c. eam pecuniam in monumentum, ICt.: c. omne id aurum in ludos, Liv.: c. in id opus ingentem pecuniam, Val. Max.: c. bona paterna in opera publica, Quint.: c. pharetrae pondus in arcus, des Köchers Last für den Bogen aufw., poet. = die Pfeile verschießen, Prop.: tota ubera in dulces natos, Verg. – selten nicht mater. Objj., inventio in sex partes consumitur, wird in sechs T. verwendet = in sechs T. eingeteilt, Cornif. rhet. 1, 4. – b) m. Ang. worin? wobei? durch in (in, bei, auf) u. Abl., teils mater. Objj., c. aurum in monumento, Cic.: pecuniam in agrorum coëmptionibus, Cic.: in Samo oppugnanda mille et ducenta talenta, Nep. – c. manus suas non in defendenda re publica, sed in plaudendo, Cic. – teils eine Zeit, eine Tätigkeit u. dgl., c. omne tempus in litteris, Cic.: id tempus omne in reliquiis Amani delendis agrisque vastandis, Cic.: totum diem in uno (discipulo), Quint.: dies in ea re novem, Caes.: diem in apparando, Ter.: noctem totam in exinanienda nave, Cic.: aetatem in eo studio, Cic.; vgl. tempus aetatis omne in lustris, popinis,
    ————
    alea, vino, Cic.: adulescentiam in forensi opera, Cic.: otium suum in historia scribenda, Cic. – totum iter et navigationem partim in percontando a peritis partim in rebus gestis legendis, Cic. – ingenium in musicis, Cic.; vgl. omnem vim ingenii in populari levitate, Cic.: non mediocrem a primo tempore aetatis in eo studio operam curamque, Cic.: in praediis colendis operae plurimum studiique, Cic.: omnem laborem, operam, curam, studium in salute alcis, Cic.: omne studium suum in Plancii honore, Cic.: curam omnem in dialecticis, Cic.: omnes curas in alqo, Cic. – u. plura verba in castigandis matronis, quam in rogatione dissuadenda, Liv.
    B) aufbrauchend, vertilgend, a) auf dem Wege des Verbrauchs = aufbrauchen, verbrauchen, verwenden, α) übh.: c. omnia tela, verschießen, Caes. b. c. 1, 46, 1: consumptis lacrimis (sind auch meine Tr. versiegt) tamen infixus haeret animo dolor, Cic. Phil. 2, 64. – poet., c. omnem materiam ficti languoris, Ov. met. 9, 768: cum mare, cum terras consumpserit, aëra tentet, zum M. usw. (vergebens) seine Zuflucht genommen, Ov. her. 6, 161. – β) Nahrung verzehrend aufbrauchen, aufzehren, verzehren, omne frumentum, Caes.: pabulum, Caes.: aprum vitiatum, Hor.: cibum conficere et c., Cic.: angues interficere atque c. (v. Ibis), Cic.: draconem (v. Ameisen), Suet.: omnem materiam (v. der Gefräßigkeit), Ov.: vel statim con-
    ————
    sumi vel mandari condita vetustati (v. den Erdfrüchten), Cic. – mit Ang. wodurch? corpora parentum laniata epulando, Mela. – m. Ang. weshalb? murem captum leniendae famis gratiā, Val. Max. – γ) Hab und Gut verschwendend verbrauchen, verprassen, omnes fortunas sociorum, Caes.: patrimonia, Cic.: rem familiarem, Sall. fr.: u. (m. aus dem Zshg. zu ergänzendem Object) sumat, consumat, perdat (verst. rem meam), Ter.: rapere, consumere (verst. divitias), Sall. – m. Ang. auf welchem Wege? durch per u. Akk., quod adeptus est per scelus, id per luxuriam effundere atque c., Cic. Rosc. Am. 6. – δ) eine Zeit verbringen, hinbringen, zubringen, verstreichen lassen, Passiv consumi = verstreichen (s. Drak. Liv. 29, 33, 9), ohne nähere Ang., annos suos, Ov.: u. magnā diei parte consumptā, Caes.: nocte consumptā, Verg.: lascivae consumpto tempore noctis, Ov.: de his rebus consumendi otii causā disserere, Cic. – m. Angabe wo? durch Adv. od. Praepp., diem ibi, ut etc., Cic.: aestatem in Treviris, Caes.: inter Punica emporia gentemque Garamantum omne inde tempus usque ad C. Laelii classisque Romanae adventum in Africam, Liv.: omne tempus circa Medeam, bei der Bearbeitung der (Tragödie) Medea, Tac. dial. 3. – m. Ang. mit wem? durch cum u. Abl., ita sum ab omnibus destitutus, ut tantum requietis habeam, quantum cum uxore et filiola consumitur, Cic. ad Att. 1, 18, 1. – m.
    ————
    Ang. wie? durch Advv. od. Praepp. od. durch Abl. (mit, durch, unter usw.), haud segne id tempus, Liv.: multos dies per dubitationem, Sall.: per ludum iocumque paene totum diem, Curt.: diem inter metum laboremque, Curt.: totam eam noctem inter vigilias adhortationesque, Curt. – precando tempora cum blandis inania verbis, Ov.: matutina tempora lectiunculis, Cic.: horas multas saepe suavissimo sermone, Cic.: reliquum diei expediendis od. apparandis armis, Liv. (vgl. Fabri Liv. 24, 14, 10): biduum et tres noctes navigatione, Caes.: u. dies pariter noctesque intempestivis conviviis, Curt.: totum prope annum Cremonensibus Placentinisque cogendis redire in colonias, Liv. – zugl. m. Ang. mit wem? cum Pomponio Flacco et L. Pisone noctem continuumque biduum epulando potandoque, Suet. Tib. 42, 1. – mit Ang. wozu? durch ad u. Akk., decem dies maxime ad confirmandum pudorem apud Maracanda, Curt. 8, 2 (7), 13. – ε) ein Mittel, eine Tätigkeit u. dgl. aufwenden, aufbrauchen, verbrauchen, erschöpfen, auch vergeblich, ohne Erfolg usw., c. omnia remedia, Sen.: multis diebus laboribusque consumptis, Sall.: consumptā multā oratione, Sall.: precibus consumptis violentam transit in iram, Ov.: quin etiam ante quam ad me veniatur risus omnis paene consumitur, lacht man sich fast satt, Cic.: omnes opes et spes privatas suas consumpsisse, Sall. fr.: consumpsisse misericordiam, das Maß
    ————
    des M. erschöpft haben, Curt.: ignominiam consumpsisse, bis auf die Hefe ausgekostet haben, Tac.: c. consilium, das Plänchen verpuffen, Ter. – m. Ang. wie? durch Advv. od. durch Abl. (durch), multam operam frustra, Cic.: frustra verba, Curt.: vires ipsā subtilitate, Quint.: si (actio) esset consumpta superiore motu et exhausta, Cic.: pudor consumptus peccando, die Sch. durch Gewohnheit zu sündigen verlieren Sil. – m. Ang. wobei? durch Abl., quantum docendo (beim Vortrag) consumitur, tantum ex ultimo prorogetur, Quint. 10, 7, 10.
    b) auf dem Wege des Vernichtens, meist v. personif. lebl. Subjj., α) lebl. Objj., v. gleichs. nagenden usw. Subjj., zerfressen, zerreiben, ganz abreiben, zernagen, zerstören u. dgl., consumit rubigo ferrum, Curt.: consumitur anulus usu, Ov.: nihil est operā factum, quod aliquando non conficiat aut consumat vetustas, Cic.: cum eam (quercum) tempestas vetustasve consumpserit, Cic.: consumit vocem metus instans, erstickt die St., Tac. – vom Feuer, verzehren, consumpturae viscera mea flammae, Quint. 6. pr. § 3. – od. v. Pers., durch Feuer vernichten, zerstören, c. classem hostium incendio, Frontin. 4, 7, 14. – gew. im Passiv consumi incendio, flammā u. dgl. = durch Feuer verzehrt, vernichtet, zerstört werden, quae (aedes Fortunae et matris Matutae) priore anno incendio consumptae erant, Liv.: donec ipsa domus incen-
    ————
    dio consumpta sit, Suet.: ut uno tempore agger, turris... flammam conciperent et prius haec omnia consumerentur, quam etc., Caes. – β) ( wie ἀναλίσκω) leb. Wesen aufreiben, hinwegraffen, umbringen, vertilgen, jmdm. den Garaus machen, von lebl. Subjj., si me vis aliqua morbi aut natura ipsa consumpsisset, Cic.: multos autumni pestilentia consumpsit, Caes.: duo milia militum pestis illa consumpsit, Curt.: si omnes adversum proelium consumpsisset, Iustin.: illae provinciae Scipiones consumpserunt, Vell. – nachaug. u. poet. v. Pers., gew. m. Ang. womit? wodurch? durch Abl., alqm miserabili morte, Curt.: se veneno, Val. Max.: se suspendio, Val. Max.: alqm ferro, Auct. b. Afr.: totidem plagis hostem, Hor.: scherzh., garrulus hunc consumet, wird ihm den Garaus machen, Hor. sat. 1, 9, 33. – gew. Passiv consumi m. Ang. wodurch? durch Abl., aufgerieben- od. fast aufgerieben werden, auf- od. abgezehrt werden, hingerafft werden, umkommen, fame, Caes.: siti, Hirt. b. G.: inediā et purgationibus et vi ipsius morbi, Cic.: morbo, Nep.: morte per formidinem voluntariā, Aur. Vict.: senio et maerore, Liv.: beluarum impetu, Cic.: acie, Vell.: lacrimis, fast vor Tr. vergehen, Ov.
    c) auf dem Wege der einfachen Entfernung, verschwinden machen od. lassen, editi montes, quorum altitudo totius mundi collatione (im Vergleich mit der
    ————
    ganzen Welt) consumitur, in ein Nichts verschwindet, gar nicht in Betracht kommt, Sen. nat. qu. 4, 11, 3. – II) etw. an sich nehmen, aufnehmen, tela omnia solus pectore consumo, Sil. 5, 642: consumit tela clipeo, Sil. 10, 129: viden ut iugulo consumpserit ensem, Stat. Theb. 10, 813. – v. Lebl., terga consumunt pelagus, nehmen weg, decken ganz, Manil. 5, 586. – Synkop Perf.-Formen, consumpsti, Prop. 1, 3, 37: consumpse (Infin.), Lucr. 1, 233.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > consumo

  • 64 medius

    medius, a, um (altind. mádhya-h, griech. μέσσος, μέσος, gotisch midjis, ahd. mitti = nhd. mitten), I) der mittlere, mittelste, der in der Mitte befindliche, -gelegene, u. partitiv, mitten an, auf, in usw., in der Mitte von u. dgl. (Ggstz. summus u. infimus oder imus, od. primus u. extremus, postremus, od. oriens u. cadens u. dgl.), A) eig.: 1) v. Raume: a) im allg.: in triclinio medio... in summo... in imo, Sall. fr.: versus aeque prima et media et extrema pars extenditur, Cic. – unguis, Iuven.: digitus, Quint. (ders. bl. medius, Gromat. vet. 371, 26). – v. Pers., mediam locavit, gab ihr den mittleren Platz, Verg. – medius mundi od. terrae locus, Mittelpunkt, Cic. – mit Genet. partit., eligere locum earum regionum medium, Caes.: ut aliquem locum medium utriusque colloquio diceret, Caes. – v. Pers., medius omnium rex erat, Liv. – m. Abl. der Entfernung, Megara media Corintho Athenisque urbs, Vell.: si medius Polluce et Castore ponar, Ov. – m. inter u. Akk., media inter utraque (sc. Africam et Galliam), von Hispanien, Iustin.: (populus) Romanus medius inter Latium et Tuscos quasi in quodam bivio collocatus, Flor.: v. Pers., rapite sublimem foras; facite inter terram et caelum ut medius sit, Plaut. – u. dafür poet. mit dopp. Genet., medium caeli terraeque per aëra vecta est, Ov.: qui locus est iuguli medius summique lacerti, Ov. – m. ex u. Abl.,
    ————
    v. Pers., ne medius ex tribus (auf dem Speisesofa) Iugurtha foret, Sall. – mit dem Nbbgr. des Trennenden, quā (wo) medius liquor secernit Europen ab Afro, Hor.
    b) partitiv = mitten, in der Mitte, α) übh.: telam medium accensum mittere, Liv. – per media hostium tela, mitten durch die G., Liv.: medios in hostes, mitten in usw., Sall.: arida loca medii itineris, in der Mitte des Wegs, Iustin. – in medio foro, mitten auf usw., Cic.: in medio colle, Caes. – medio oppido fluere, in der Mitte der Stadt (deshalb noch nicht gerade im Mittelpunkte), Liv.: ponere in media via, Phaedr.: via... medio est altissima caelo, Ov. – a medio spatio, Caes.: ex medio monte, Sall.: ex medio itinere, Caes. – übtr. auf die Pers. (s. die Auslgg. zu Verg. georg. 4, 436; Aen. 7, 169), considit scopulo medius, mitten auf dem Felsen, Verg.: in ferarum concilio medius sedebat, Ov. – medium alqm arripere, Ter., od. complecti, in der Mitte, um den Leib, Ter. u. Liv. (s. Fabri Liv. 23, 9, 9). – β) ex media alqa re, v. dem, was mitten aus etw. herausgenommen so recht eigentlich dazu gehört, alteri sunt e mediis Caesaris partibus, Cic.: hoc e medio est iure civili, Cic.; vgl. Fabri Sall. orat. Licin. 8. Beier Cic. de off. 1, 63.
    c) subst., medium, iī, n., die Mitte, aa) der mittlere-, innere Raum, der Mittelpunkt, utrique imperatores in medium exeunt (treten in die Mitte vor);
    ————
    extra turbam ordinum colloquuntur simul, Plaut.: in medio aedium od. bl. medio aedium, Liv.: medio Capitolini montis, Tac.: poet. mit dopp. Genet., nocte volat medio caeli terraeque, zwischen Himmel und Erde, Verg. – v. Mittelpunkte, medium ferire, Cic.: in medium caestus proicere, Verg.: in medium vergere, Cic.: id autem medium infimum in sphaera est, Cic.: vom Mitteltreffen, Zentrum des Heeres, in agmine in primis modo, modo in postremis, saepe in medio adesse, Sall.: auxilia regum pro cornibus, medio sextam legionem constituit, Tac. – Insbes.: α) als Punkt, wohin alle ihr Gepäck usw. werfen, in medium oder (selten) in medio conicere sarcinas, Liv. (s. Drak. Liv. 10, 36, 1); – od. um den sich alle scharen, alqm in medium accipere, in ihre Mitte nehmen (um ihn zu decken, zu schützen), Liv. (s. Drak. u. Fabri Liv. 21, 46, 9); – od. auf den man feindlich von allen Seiten losgeht, utrimque hostem invehi nuntiatur. Diu in medio caesi milites, wurden die in die Mitte genommenen niedergehauen, Liv. – β) als Punkt, wo etwas als Kampfpreis so niedergelegt wird, daß jeder Preisbewerber es sehen und dazu gelangen kann, in medio palma est posita, jeder kann den Preis erringen, Ter. – ebenso als Gewinn für die Spielenden, in singulos talos singulos denarios in medium conferebat (setzte), quos tollebat universos, qui etc., Suet. – od. als Gemeingut, gemeinschaftliche Kasse usw., an
    ————
    dem alle teilhaben, das allen zu Gebote steht, zuteil werden kann, zugänglich ist, nach dem alle zulangen können, bona interfectorum in medium cedant, mögen Gemeingut werden, Tac.: in medium quaerere, zu gemeinschaftlichem Gebrauche, Verg.: discenda in medium dare, allgemein zugänglich machen, zum besten geben, Ov.: obscenas voluptates faciles, communes, in medio sitas dicunt, seien leicht erreichbar, jedermann zugänglich, könnten allen zuteil werden, Cic.: u. so laus in medio sita, Tac. dial.: velut in medio posita, als Gemeingut, wovon jeder nehmen könne, Curt.: u. so in medio posita, das allen zu Gebote Stehende, an der Hand Liegende, Hor.: u. ubi in medio praeda administrantibus esset, die nur zugreifen dürften, um die Beute an sich zu reißen, Liv. – u. so in medium afferre communes utilitates, Cic.: in m. conferre laudes, jeder für alle Ruhm erwerben (Ggstz. ex communi ad se trahere), Liv.: in medium referre ad vacuas aures, Ov.: in medium consulere, fürs Gemeinwohl, allgemeine Beste, Ter., Liv. u.a. (s. Ruhnken Ter. Andr. 3, 3, 16 u. die Auslgg. zu Liv. 24, 22, 15). – u. bei den Juristen als »Gesamtmasse« eines gemeinschaftlichen Vermögens, »Erbmasse« u. dgl., in medium conferre, ICt.: in medium venire, in die Masse fließen, ICt.: e medio deducere, ICt.: ex medio sumere, ferre, ICt. – γ) als Punkt, wo, umgeben vom Volke, vor Gericht die Parteien, Zeu-
    ————
    gen (zur Vernehmung) stehen, die Akten u. dgl. zur Einsicht vorliegen, mater virginis est in medio (ist da, frage sie), ipsa virgo, res ipsa; hic Geta praeterea, Ter.: veniant in m., mögen öffentlich (vor Gericht) auftreten, Cic.: tabulae sunt in medio, liegen (zu jedermanns Einsicht) vor, Cic.: removere e medio litteras, beiseite schaffen, Cic. – dah. v. strittigen Gegenständen, rem in medium vocare, vor ihr Gericht ziehen, Cic.: et regni crimen in medio (erit), wird vorliegen, Liv.: ego vero, si (regni crimen) in medio ponitur (in Frage gestellt wird, wem die Schuld beizulegen sei), non agnosco, Liv.: alqd in medio relinquere, unentschieden lassen, Cic.: ebenso (wie το μέσον θειναι) in medium relinquere, Claud. Quadrig. fr. u. Tac. – u. übtr. v. Auftreten der Parteien, prima veniat in medium Epicuri ratio, zuerst möge auftreten, Cic. – δ) als freier Raum, freie Straße, wo sich das Publikum einfindet, die Öffentlichkeit, ubi tabernis apertis omnia in medio vidit, alles (alle Waren) auf offener Straße ausgelegt sieht, Liv. – in medium procedere, öffentlich erscheinen, auftreten, Plaut.; übtr., loci in medium procedent, werden sich gleichs. deinem Blicke darbieten, Cic. – de medio recedere, aus dem Wege-, beiseite gehen, Raum geben, Cic. – aber e medio excedere, sich (aus der großen Welt) zurückziehen, Ter.: dass. secedere seque e medio amovere, Suet.: u. e medio discedere, sich verbergen, Suet.:
    ————
    emphat., e medio excedere od. abire, aus der Welt gehen, sterben, Ter.: u. alqm tollere de medio, aus dem Wege räumen, ermorden, Cic. – hoc deliberantium genus pellatur e medio, fort mit usw., Cic. – rem in medium proferre, etwas davon verlauten lassen, Cic. – in medium conferre, der Öffentlichkeit übergeben, Liv.: in medium vacuas referre ad aures, allgemein zum besten geben, Ov.: in medium dare, der Öffentlichkeit übergeben, verraten, Lucr.: aber omnia in medium dare discenda, alles zum Lernen darbieten, seinen Schülern zum besten geben, Ov.: dah. e medio = aus dem großen Publikum, ex medio res arcessit comoedia, Hor.: verba e medio, Ov.: vollst., verba e medio sumpta, Quint.: u. bl. e medio sumpta, Hor. u. Amm.: verba iacentia tollere e medio, Cic. – u. dah.: ε) in medio = sub divo, unter freiem Himmel, im Freien, Pallad. 1, 35, 12. – bb) der mittlere Teil, ovi medium, der Dotter, Apic. 9, 416.
    2) v. der Zeit: a) die mittlere, die dazwischenliegende = verflossene, α) übh.: ultimi temporis recordatione, proximi memoriā medium illud tristissimum tempus... ex animo excĭdere, Cic.: longa fuit medii mora temporis, der Zwischenzeit, Ov.: u. so oft m. tempus, Ov. u. Suet.: unum quasi comperendinatus medium diem fuisse, noch einen Tag Frist dazwischen hatte, Cic. – medio tempore, in der Zwischenzeit, mittlerweile, Suet. u. Iustin.: so medio temporis
    ————
    spatio, Suet.: mediis diebus, in den Zwischentagen, Liv.: mediis horis, Eutr. – poet. u. nachaug., medium esse = intercedere, dazwischen sein, -fallen, -verfließen, mit folg. et, zB. mediumque fuit breve tempus, et orsa est Leucothoë, Ov.: exiguum temporis medium, et etc., Plin. ep.: una dies m. est, et etc., Ov.. una nox m. erat, et etc., Prop. – β) insbes. v. Alter, das mittlere, m. aetas (Ggstz. aetas primae iuventae u. senectus, od. puer u. iuvenis), Plaut., Cic., Colum. u. o.: constans aetas, quae media dicitur, Cic.: v. Lebl., Falernum (vinum) nec in novitate, nec in nimia vetustate corpori salubre est. Media eius aetas a quindecimo anno incipit, Plin. – übtr. auf die Pers. od. Sache, in den mittleren Jahren stehend, uxor, Plaut.: quemcumque vis occupa, adulescentem, senem, medium, Sen.: Aeglen maximam natu appellavit, mediam Euphrosynen, tertiam Thalian, Sen.: v. Lebl., vinum novum, vetus, medium (weder zu jung, noch zu alt), Varro fr.
    b) partitiv, mitten in usw., in der Mitte, Mitt-, α) übh. v. Tage, aestas erat mediusque dies, die Zeit um Mittag, Ov.: in medios dormire dies, mitten in den T. hinein, Hor.: de medio potare die, vom hellen Mittag an, Hor.: medio die (Ggstz. ortu obituque), Ov.: u. übtr., m. dies, Mittag = Süden, stabula ad medium conversa diem, Verg.: occidens Zephyros, Austros medius dies mittit, Apul.; vgl. media ab regione diei,
    ————
    Lucr. – v. der Nacht, mediā nocte, Suet.: ad mediam noctem, Suet. – v. den Jahreszeiten, medium erat tempus sementis, es war mitten in der Zeit der Aussaat, Flor.: extremā hieme... ineunte vere... mediā aestate, Cic.: aestu medio, aestibus mediis, frigoribus mediis, Verg. – übtr., v. der Pers., duorum fratrum aetatibus medius interiectus, dem Alter nach mitten zwischen den beiden Br. stehend, Cic.: in mediis (illis), mitten unter ihnen, Verg. – β) von dem, was mitten im Gange ist, mitten in od. auf usw., medium iam classe tenebat iter, war im vollen Laufe, Verg.: in honore deûm medio, Verg.: medio sermone, Verg.: in media pace, Sen. de ira 2, 2, 6; ep. 18, 6 u. 91, 5. Curt. 8, 10 (36), 17.
    c) subst., medium, iī, n., die Mitte, die mittlere Zeit, iam diei medium erat, Liv.: noctis erat medium, Ov.: per medium diei, Tac.: medio diei, Tac. (s. Heräus Tac. hist. 1, 62, 7): medio noctis, Iustin.: medio temporis, in der Zwischenzeit, mittlerweile (διὰ μέσον), Tac.: so auch in medium, mittlerweile, indessen, Apic. 3, 63. – nec longum in medio tempus, cum etc., kurze Zeit verstrich dazwischen, als usw., Verg. Aen. 9, 395 (vgl. oben no. 2, a, α mediumque fuit breve tempus, et etc.).
    B) bildl.: 1) zwischen zwei Extremen als drittes in der Mitte stehend, -schwebend, sich in der Mitte haltend, a) im allg.: cum inter pacem et bellum medi-
    ————
    um nihil intersit, Cic.: u. dafür poet m. dopp. Genet., si quid medium mortis fugaeque, Ov. – multitudo aut servit humiliter aut superbe dominatur; libertatem, quae media est, nec spernere modice nec habere sciunt, Liv. – v. der Rede, m. dicendi genus, Quint. u. (Ggstz. uber u. gracile) Gell.: tum graves sumus, tum subtiles, tum medium quiddam tenemus, Cic.: u. übtr., v. Redner, alii (oratores) graves, alii subtiles, alii eis interiecti et tamquam medii, Cic. – in der Philos., der mittlere, von dem, was weder lobens- noch tadelnswert ist, weder gut noch böse, m. officium, Cic. (s. bes. Cic. de off. 1, 16; de fin. 3, 58): alia interiecta et media u. media illa, Mitteldinge, Cic.: mediae artes, Quint.: subst., minora quaeque sunt ex mediis, Quint. b) den Ansichten u. dem Verhalten nach = zwischen zwei Ansichten oder Parteien die Mitte haltend, einen Mittelweg einschlagend, media consilii via, Liv.: ex quibus partim tecum sentiebant, partim medium quendam cursum tenebant, Cic.: mediis consiliis stare, Liv.: m. oratio, m. sententia, Liv.: medium quiddam tenere, einen Mittelweg einschlagen, Plin. ep. – mit inter u. Akk., quod medium inter aequum et utile erat, decreverunt, Liv. – subst., media sequi, einen Mittelweg einschlagen, Tac.: mediis copulare concordiam, durch vermittelnde Maßregeln, durch Entgegenkommen, Liv. – übtr. auf die Pers., medium se gerere, parteilos sich in der Mitte halten,
    ————
    Liv.: agebat medium (er schlug einen Mittelweg ein), plurima dissimulans, aliqua inhibens, Vell.: aliis notantibus praefectum, aliis praemia decernentibus, mediis... dicentibus, Liv. – oder = sich neutral verhaltend, unparteiisch, neutral, utra castra (sc. sequar)? Media tollit Antonius, Cic. – u. übtr. auf die Pers., pacem utrique parti, ut medios deceat amicos, optent, Liv.: tamquam medios, nec in alterius favorem inclinatos, miserat rex, Liv.: medios et neutrius partis, Suet.: de mediis et neutram partem sequentibus, Suet.: qui se medium esse vult, Cic.: medios esse iam non licebit, Cic.: Eumenes in eo bello medius erat animo, Vell.: Macedonico bello medium agere, neutral bleiben, Liv. epit. – u. mit dem Nbbgr. des Unentschiedenen, Unbestimmtenunbestimmt, unentschieden, zweideutig, responsum, zwischen Ja u. Nein in der Mitte schwebend, Liv.: vocabula, gleichsam mitteldeutig, zweideutig, Gell.: medius ambiguusque sermo, Plin. ep.: sed haec quoque media relinquamus, Vopisc.: subst., ad Varum media scriptitabat, Tac. – übtr. auf die Pers., se dubium mediumque partibus praestitit, Vell.: medii inter duos exspectavere fortunam, Flor.
    c) dem Grade od. Maße nach zwischen dem Hohen u. Niederen, Ausgezeichneten und ganz Schlechten in der Mitte stehend, gewöhnlich, ziemlich, mäßig, mittelmäßig, media bella, Liv.: ipsi me-
    ————
    dium ingenium, magis extra vitium, quam cum virtutibus, Tac.: gratia non media, nicht gewöhnliche, ungemeine, Liv.: uxorum fides summa, libertorum media, servorum aliqua, filiorum nulla, Vell.: nihil medium, sed immensa omnia volvere animo, Liv.: pauca ille mediis sermonibus locutus, mit gewöhnlichen Worten, Ov. – übtr. auf die Pers., innocentiā eximius, sanctitate praecipuus, eloquentiā medius, Vell.: m. plebs, das gewöhnliche Volk, der gemeine Mann, Ov.: u. so m. vulgus, Ov.
    2) vermittelnd zwischen zwei Extremen stehend, a) nach beiden Seiten hinüberspielend, zu beidem geneigt, -befähigt, eine Mischung von beidem u. dgl., medium erat in Anco ingenium, et Numae et Romuli memor, Liv.: übtr. auf die Pers., multus in eo proelio Caesar fuit mediusque inter imperatorem et militem, Flor.: u. dafür poet. mit dopp. Genet., pacis eras mediusque belli, zu Frieden u. Krieg gleich befähigt, Hor.
    b) tätig als Mittler eingreifend, vermittelnd, hilfreich, der Vermittler, media quaedam manus, Quint.: medio Pompei capite, Flor. – v. der Pers., medium se offert, Verg.: mediis dis, Ov.: u. poet mit dopp. Genet., medius fratris sui maestaeque sororis, Ov. Vgl. übh. Drak. Sil. 16, 222. Juret. Symm. epist. 4, 51. Gronovii Obss. in Eccl. 13.
    3) störend zwischen eine Handlung tretend od.
    ————
    entzweiend zwischen zwei Personen tretend, ne medius occurrere possit, störend zur Unzeit erscheinen könne, Verg.: quos inter medius venit furor, Haß entzweite sie beide, Verg.
    II) (wie μέσος) übtr., weil die Mitte jeden Körper in zwei Hälften teilt = dimidius, halb, zur Hälfte (Ggstz. totus), mediā plus parte, Ov.: media Minerva, das Brustbild, die Büste der M., Iuven.: m. scrupulum croci, Pallad.: aurum coronarium Italicis totum, medium provincialibus reddidit, Capit.: quod (oculus) convexus mediusque quacumque cernatur, Plin.: Nepa (sidus) medius occĭdit (Ggstz. totus apparet), Colum. – subst., medium, iī, n., die Hälfte, in itineris medio, Eutr.: scillae medium conterunt cum aqua, Varro.: scrobem ad medium completo, Colum.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > medius

  • 65 praetereo

    praeter-eo, īvī u. öfter iī, itum, īre, I) intr. vorbei-, vorübergehen, praeteriens modo mihi inquit, im Vorbeigehen, Ter. – übtr. v. Lebl., unda praeteriit, Ov.: v. der Zeit, vorübergehen, vergehen, praeteriit tempus, Ter., hora, Ov.: tertius iam praeterit annus, Sen.: hiems praeteriit, imber abiit, discessit sol, Ambros. – II) tr. vor etw. vorbei-, vorübergehen, vorbeikommen, A) im allg.: 1) eig.: hortos, Cic.: nullas apertas fores, Sen. – v. Lebl., ripas flumina praetereunt, Hor. – dah. v. der Zeit, insofern sie als etwas Stetiges gedacht wird u. der Mensch vor ihr vorübergeht (verschieden von der Vorstellungsweise unter no. I), in der passiven Form praeteritus, a, um, wobei man vorübergegangen ist, vergangen, verflossen, tempus, Cic.: tempus praeteritum, instans, consequens, Cornif. rhet.: tempus praeteritum, praesens, futurum, Lact.: aetas, Cic.: nox, Prop.: diebus decem praeteritis, nachdem zehn Tage verflossen, nach zehn Tagen, Varro: in praeteritum (sc. tempus), für das Vergangene, in Anbetracht der vergangenen Zeit (Ggstz. in futurum), Suet. u.a. (s. Dederich Dict. 4, 15. p. 350) tempus praeteritum (als gramm. t. t.), Quint., u. bloß praeteritum, Quint. – praeterita, ōrum, n., vergangene Dinge, das Vergangene, Cic.; u. vorhergehende Begebenheiten, Vell.: viri praeteriti, ehemalige, die gestorben sind, Prop. – 2) bildl.: a)
    ————
    der Kenntnis entgehen, unbekannt sein, v. Dingen, non me praeterit, ich weiß, mir ist nicht unbekannt, Cic.: an quidquam Parmenonem praetereat? entgehe, unbekannt sei, nicht einfalle? Ter. – b) übergehen, α) übh.: locus, qui praeteritus neglegentiā est, aus Gleichgültigkeit übergangenes, nicht benutztes Thema, Ter. adelph. prol. 14: nullum genus crudelitatis praeterire (unverübt lassen, Cic. Phil. 3, 4. – tantā vi tantāque gravitate dixisse Galbam, ut nulla fere pars orationis silentio praeteriretur, ohne Beifall blieb, Cic. Brut. 88. – β) nicht erwähnen, unerwähnt lassen, weglassen, auslassen, αα) übh., mit u. ohne silentio, Cic.: verb. audistis haec, quae nunc ego omnia praetereo (unberührt lasse) ac relinquo (unbeachtet lasse), Cic.: caedes relinquo, libidines praetereo, Cic.: non praetereatur Asinii Pollionis factum et dictum memorabile, Vell. – praeterita, ōrum, n., übergangene Dinge heißen die Bücher der Chronik, weil da das steht, was in den Büchern der Könige übergangen worden ist, Hieron. epist. 18, 1: nihil in praeteritis relinquere, keinen Punkt ihrer Lehren unbeleuchtet lassen, Cic. – non praetereundus, erwähnenswert, vir non pr., Vell.: nec praetereundus Metellus, Vell. – ββ) v. Zensor, beim Verlesen der Senatoren nach dem Zensus als Strafe jmd. übergehen (der somit als aus dem Senate gestoßen erklärt wurde), quattuor praeteriti sunt, Liv. – γ) übergehen,
    ————
    überschlagen im Lesen, praetereas, si quid non facit ad stomachum, Mart. – u. im Schreiben weglassen, syllabas, Suet – δ) etw. zu tun unterlassen, vergessen, quae faenisices praeterierunt, Varro r. r. 1, 49, 2: m. folg. Infin., dicere, Plaut. merc. 403: sciscitari, Apul. met. 3, 23: m. folg. quin u. Konj., praeterire non potui, quin et scriberem ad te et illum mitterem gratiasque agerem, Caes. bei Cic. ad Att. 9, 6. litt. A. – ε) jmd. bei Erbschaften, Geschenken, Ämtern usw. übergehen, nicht berücksichtigen, vergessen, hintansetzen, zurücksetzen, strenuos, Plaut.: dignos, Cic.: Philippus et Marcellus praetereuntur, gehen leer aus, Caes.: filium fratris (im Testamente), Cic.: me quoque Romani praeteriere patres, Ov. – c) entgehen, nescis quid mali praeterieris, Ter. Hec. 419. – B) insbes., im Laufen überholen, 1) eig.: acri gaudet equo, iamque hos cursu, iam praeterit illos, Verg. Aen. 4, 157: praetereunt ortos isdem de partibus euros, Ov. met. 2, 160: praeterita est virgo, Ov. met. 10, 680. – 2) bildl.: a) überholen, übertreffen, alqm aut praeterire aut aequare posse, Vell.: virtus tua alios praeterit, Ov.: hos nobilitate Mago praeteriit, Varro. – b) überschreiten, modum (das Maß), Ov. fast. 5, 304. – Imperf. praeteriebat, Sen. contr. 7, 7 (22), 16: Futur. praeteriet, Vulg. sap. 1, 8. Iuvenc. 4, 159: praeterient, Vulg. Sirach 39, 37: Partiz. praeterientes, Corp. inscr. Lat. 5, 7464.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > praetereo

  • 66 differo

    dif-fĕro, distŭli, dīlātum, differre ( inf. differrier, Lucr. 1, 1088. In tmesi:

    disque tulissent,

    Plaut. Trin. 4, 1, 14), v. a. and n.
    I.
    Act., to carry different ways; to spread abroad, scatter, disperse, separate (cf.: reicere, proferre, procrastinare, producere, ampliare, prorogare—class.).
    A.
    Lit.:

    scintillas agere ac late differre favillam,

    Lucr. 2, 675; cf.:

    favillam longe (ventus),

    id. 6, 692:

    nubila (vis venti),

    id. 1, 273; Verg. G. 3, 197:

    ignem (ventus),

    Caes. B. C. 2, 14, 2:

    casae venti magnitudine ignem distulerunt,

    id. B. G. 5, 43, 2:

    majorem partem classis (vis Africi),

    Vell. 2, 79, 2:

    rudentes fractosque remos (Eurus),

    Hor. Epod. 10, 6 et saep.; cf. Plaut. Trin. 4, 1, 14:

    nos cum scapha tempestas dextrovorsum Differt ab illis,

    id. Rud. 2, 3, 39; cf. Lucr. 1, 1088: cytisum, to plant apart, in separate rows = disserere, digerere, Varr. R. R. 1, 43; Col. 11, 3, 30 sq.; 38; 42 al.; cf.:

    ulmos in versum,

    Verg. G. 4, 144:

    ut formicae frustillatim (te) differant,

    Plaut. Curc. 4, 4, 20; cf.:

    insepulta membra (lupi),

    Hor. Epod. 5, 99; and:

    Mettum in diversa (quadrigae),

    Verg. A. 8, 643. —
    B.
    Trop.
    1.
    To distract, disquiet, disturb a person (only ante-class.): vorsor in amoris rota miser, Exanimor, feror, differor, distrahor, diripior, Plaut. Cist. 2, 1, 5:

    differor clamore,

    id. Ep. 1, 2, 15:

    cupidine ejus,

    id. Poen. 1, 1, 28; cf.:

    amore istius,

    id. Mil. 4, 4, 27:

    laetitia,

    id. Truc. 4, 1, 3:

    doloribus,

    Ter. Ad. 3, 4, 40.—Less freq. act.:

    aliquem dictis,

    to confound, Plaut. Ps. 1, 3, 125; cf. Ter. And. 2, 4, 5 Ruhnk.—
    2.
    To spread abroad, publish, divulge; with a personal object, to cry down, to defame (mostly anteclass. and post-Aug.; not in Cic., Caes., or Sall.).
    (α).
    With acc. rei: cum de me ista foris sermonibus differs, Lucil. ap. Non. 284, 16; cf.:

    rumores famam differant licebit nosque carpant,

    Varr. ib. 18:

    commissam libertatem populo Rom. sermonibus,

    Liv. 34, 49:

    promissum jus anulorum fama distulit,

    Suet. Caes. 33.—With acc. and inf.:

    ne mi hanc famam differant, Me dedidisse, etc.,

    Plaut. Trin. 3, 2, 63; Ter. Heaut. prol. 16; Nep. Dion. 10; Val. Fl. 1, 753.—With quasi and dependent clause:

    rumore ab obtrectatoribus dilato, quasi eundem mox et discruciatum necasset,

    Suet. Aug. 14 et saep.— Pass. impers.:

    quo pertinuit differri etiam per externos, tamquam veneno interceptus esset,

    Tac. A. 3, 12; cf. id. ib. 4, 25.—
    (β).
    With acc. pers.:

    aliquem pipulo,

    Plaut. Aul. 3, 2, 32 (cf. Varr. L. L. 7, § 103 Müll., and see pipulum): aliquem maledicendo sermonibus, Lucil. ap. Non. 284, 24:

    dominos variis rumoribus,

    Tac. A. 1, 4:

    te circum omnes alias puellas,

    to bring into disrepute with them, Prop. 1, 4, 22.—In the pass.: differor sermone miser, Caecil. ap. Gell. 2, 93, 10:

    alterna differor invidia,

    Prop. 1, 16, 48.—
    3.
    With reference to time, to defer, put off, protract, delay any thing; with a personal object also to put off, amuse with promises, get rid of (class. and very freq.).
    (α).
    With acc. rei:

    cetera praesenti sermoni reserventur: hoc tamen non queo differre, etc.,

    Cic. Q. Fr. 2, 8:

    differre quotidie ac procrastinare rem,

    id. Rosc. Am. 9 fin.:

    saepe vadimonia,

    id. Quint. 5 fin.:

    iter in praesentia,

    Caes. B. C. 3, 85, 4:

    pleraque (with omittere in praesens tempus),

    Hor. A. P. 44:

    distulit ira sitim,

    Ov. M. 6, 366 et saep.:

    differri jam hora non potest,

    Cic. Phil. 6, 7, 19:

    tempus,

    id. ib. 8, 8; id. Prov. Cons. 11 fin.; Liv. 3, 46; Ov. M. 1, 724 al.:

    diem de die,

    Liv. 25, 25 et saep.—With inf.:

    quaerere distuli,

    Hor. Od. 4, 4, 21; so Liv. 42, 2 (but not Suet. Caes. 81, where agere belongs to proposuerat, cf. id. Aug. 72; id. Calig. 49).—With quin:

    nihil dilaturi, quin periculum summae rerum facerent,

    Liv. 6, 22 fin.; so Suet. Caes. 4; with in and acc.:

    reliqua in crastinum,

    Cic. Rep. 2, 44 fin.:

    in posterum diem,

    id. Deiot. 7, 21; cf. Caes. B. C. 1, 65 fin.:

    in posterum,

    Cic. Verr. 2, 1, 32; Caes. B. G. 7, 11, 5:

    in aliud tempus,

    Cic. Brut. 87; Caes. B. C. 1, 86, 2:

    in adventum tuum,

    Cic. Fam. 2, 3 fin.:

    diem edicti in a. d. IV. Kal. Dec.,

    id. Phil. 3, 8, 20:

    curandi tempus in annum,

    Hor. Ep. 1, 2, 39 et saep. — Poet.:

    tropaea in pueros suos,

    to reserve for, Prop. 4, 6, 82.—Rarely with ad:

    aliquid ad crudelitatis tempus,

    Cic. Vat. 11 fin.; cf. the foll.—
    (β).
    With acc. pers.:

    sin autem differs me in tempus aliud,

    Cic. Fam. 5, 12, 10; Liv. 26, 51; 41, 8:

    differri non posse adeo concitatos animos,

    id. 7, 14:

    dilatus per frustrationem,

    id. 25, 25; cf.:

    aliquem variis frustrationibus,

    Just. 9, 6 fin.:

    Campanos,

    Liv. 26, 33:

    aliquem petentem,

    Suet. Vesp. 23 Ern.:

    caros amicos (opp. properare),

    Mart. 13, 55 et saep.— Poet.: vivacem anum, to preserve alive, i. e. to postpone her death, Ov. M. 13, 519; cf.:

    decimum dilatus in annum (belli) Hector erat,

    id. ib. 12, 76:

    aliquem in spem impetrandi tandem honoris,

    Liv. 39, 32:

    aliquem in septimum diem,

    Suet. Tib. 32; id. Caes. 82 Oud.; id. Aug. 44 fin. et saep.— Rarely with ad:

    legati ad novos magistratus dilati,

    Liv. 41, 8:

    aliquem ad finem muneris,

    Suet. Vit. 12:

    quas (legationes) par tim dato responso ex itinere dimisit, partim distulit Tarraconem,

    Liv. 26, 51.—Once with post:

    aliquid post bellum differre,

    Liv. 4, 6, 4.—
    (γ).
    Absol. Prov.: differ;

    habent parvae commoda magna morae,

    Ov. F. 3, 394.
    II.
    Neut., to differ, be different (esp. freq. since the Ciceron. period—cf.:

    discrepare, distare, interesse): qui re consentientes vocabulis differebant,

    Cic. Fin. 4, 2 fin.; cf.:

    naturis differunt, voluntate autem similes sunt,

    id. de Or. 2, 23: verbo [p. 575] differre, re esse unum, id. Caecin. 21, 59:

    distare aliquid aut ex aliqua parte differre,

    id. ib. 14:

    nihil aut non fere multum differre,

    id. Brut. 40 fin.:

    paulum differre,

    id. Agr. 2, 31, 85 et saep.:

    nec quicquam differre, utrumne... an, etc.,

    Hor. S. 2, 3, 251; cf.:

    quid enim differt, barathrone Dones quicquid habes, an? etc.,

    id. ib. 166.—
    (β).
    With ab:

    ita ut pauxillum differat a cavillulis,

    Plaut. Truc. 3, 2, 18:

    quidnam esset illud, quo ipsi (poëtae) differrent ab oratoribus,

    Cic. Or. 19, 66; id. Off. 1, 27 fin.:

    quid hoc ab illo differt?

    id. Caecin. 14:

    non multum ab hostili expugnatione,

    id. de Imp. Pomp. 5 fin.:

    multum a Gallica consuetudine,

    Caes. B. G. 5, 14; cf. ib. 6, 21; 6, 28, 5:

    hoc fere ab reliquis differunt, quod, etc.,

    id. ib. 6, 18, 3 et saep.—
    (γ).
    With inter (esp. impers.):

    si nihil inter deum et deum differt,

    Cic. N. D. 1, 29, 80; id. Off. 1, 28, 99; id. Fin. 4, 25, 70:

    nequid inter privatum et magistratum differat,

    id. Rep. 1, 43:

    ut non multum differat inter summos et mediocres viros,

    id. Off. 2, 8, 30: multa sunt alia, quae inter locum et locum plurimum differunt (for which, shortly before, inter locorum naturas quantum intersit), id. Fat. 4:

    haec cogitatione inter se differunt, re quidem copulata sunt,

    id. Tusc. 4, 11: inter se aliqua re, id. Opt. gen. 2, 6; id. N. D. 1, 7, 16; Caes. B. G. 1, 1, 2; 6, 11, 1; Quint. 12, 10, 22; 34; 67 et saep.:

    quae quidem inter se plurimum differunt,

    id. 5, 14, 27.—
    (δ).
    Rarely with cum:

    occasio cum tempore hoc differt,

    Cic. Inv. 1, 27:

    hoc genus causae cum superiore hoc differt, quod, etc.,

    id. ib. 2, 30, 92 Orell. N. cr.
    (ε).
    Likewise rarely, differre in aliqua re, Lucr. 3, 314; Nep. Ages. 7 fin.
    (ζ).
    Rarely, and only poet. or in post-Aug. prose, with dat.:

    quod pede certo Differt sermoni sermo merus,

    Hor. S. 1, 4, 48:

    tragico differre colori,

    id. A. P. 236; Quint. 2, 21, 10; Plin. 9, 35, 54, § 107; cf. id. 9, 8, 7, § 23.—Hence, diffĕ-rens, entis, P. a., different, superior:

    differentius nomen,

    a more excellent name, Vulg. Heb. 1, 4; in Quintilian subst. n. (opp. proprium), a difference, Quint. 5, 10, 55; 58; 6, 3, 66; 7, 3, 3; 25 sq.—
    * Adv.: diffĕren-ter, differently, Sol. 1.

    Lewis & Short latin dictionary > differo

  • 67 convenio

    con-venio, vēnī, ventum, īre, beikommen = eintreffen, sich einfinden, bes. v. mehreren = auf einem Punkte = zusammenkommen, zusammentreffen, sich zusammenfinden, sich versammeln (Ggstz. abire, discedere), I) im allg.: A) v. intr.: a) übh.: α) v. leb. Wesen u. Schiffen: convenerant duces, waren (in derselben Gegend) eingetroffen, Liv.: conveniunt duces, kommen zusammen (versammeln sich); quaeritur, quid opus sit facto, Nep.: cum maiores manus hostium adiunctis Germanis convenissent, Caes.: cum omnes in verba iuraverint conventuros se iussu consulis nec iniussu abituros, Liv. – diem ad conveniendum edicere, Liv.: nunc enim ita convenimus, ut etc., ist unsere Zusammenkunft von der Art, daß wir usw., Cic. – boni (als G.) quoniam convenimus ambo, Verg.: Eporedorix Aeduus et unā Viridomarus in equitum numero convenerant nominatim ab eo evocati, Caes.: Tyrii per (über) limina laeta frequentes convenere, Verg.: v. einem, qui ex iis novissimus convenit, wer zuletzt eintrifft, Caes. b. G. 5, 56, 2. – m. Ang. wann? ante lucem, Plin. ep. (vgl. unten »m. Ang. wohin?«). – m. Ang. woher? durch Advv. od. durch Praepp., huc undique, Caes.: undique ex Gallia, Caes.: ad certam diem frequentes undique, Liv. – ex diversis regionibus, Liv.: ex provincia, Caes.: interea et ex proximis hibernis et a Caesare conventura auxilia, Caes.: naves, quas ex Pictonibus et Santonis convenire iusserat, Caes. – m. Ang. wohin? durch Advv., od. durch Praepp. (gew. in od. ad m. Akk.), od. durch Acc. loc., c. huc, Cic.: illuc, Ov.: quo (wohin) lege communi omnes puberes armati convenire consuerant, Caes.: colloquendi tempus sumitur locusque, quo (wohin) conveniretur, Nep.: omnes etiam gravioris aetatis eo (dahin) convenerant, Caes.: eo omnes cotidie convenire (iussit), Nep. – proximā nocte in oppidum, Caes.: quem in locum convenire possimus, rescribite, Brut. in Cic. ep.: c. in eum locum, Cic.: in unum locum, Pompei. in Cic. ep.: unum in locum, Cic. u. Caes.: od. bl. in unum, Liv.: in una moenia (Ggstz. incertis sedibus vagari), Sall.: in Remos, Tac.: c. Idibus Maiis in senatum, Cic.: c. in contionem, Cic.: c. in colloquium, Nep.: mane in consilium frequentes, Cic.: in coetus scholarum laeti et alacres conveniunt (discipuli), Quint.: v. einem, in mediam praeceps convenit ursa viam, Avian. fab. 9, 6: neque quam in partem quisque conveniat, provident, Caes. b. G. 6, 37, 6. – c. ad ripam Rhodani, Caes.: ad aedes alcis noctu, Cic.: ad signa (sich bei den F. einfinden,) Caes.: ad Isthmicum spectaculum, Val. Max.: ad hoc iudicium, Cic.: ad regem, Liv.: omnem senatum ad se c. iussit, Liv.: armati cum silentio ad se convenirent, Liv.: c. luce primā in Achradinam ad curiam, Liv.: esse homines, qui novum genus disciplinae instituerunt, ad quos iuventus in ludos conveniat, Vet. edict. – c. Romam, Liv.: Cales, Liv.: qui Romam frequentissimi convenerant, Cic. – m. Ang. woher? u. wohin? zugl. durch Advv. od. Praepp., huc undique, Caes.: undique frequentes, Caes.: ex fuga in oppidum, Caes.: eodem et ab Selymbria L. Cornelius et ex Thracia paucos post dies Antiochus convenerunt, Liv. – m. Ang. wo? (wenn die sich Versammelnden sich schon an dem Orte befinden) durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., zB. quanta illic multitudo convenisse dicebatur, Cic.: c. in colonia Agrippinensi in domum privatam, Tac.: Cyrri apud hiberna decumae legionis, Tac. – m. Ang. wobei? worauf? = infolge wessen? durch ad m. Akk., celeriter ad clamorem hominum circiter milia sex convenerunt, Caes.: ad nomen quoque barbari conveniunt, Curt.: ad bucinam inflatam certo tempore apros et capreas convenire ad pastum, Varro r. r. – m. Ang. zu welchem Zwecke? durch de (wegen, über), durch causā u. gratiā m. Genet. (wegen), durch ad od. in (zu) u. Akk., durch 1. Supin. (um zu), durch einen Finalsatz m. ut u. Konj., c. de communi officio (v. zwei Feldherren), Cic.: ad alqm de civitate impetranda (v. den Gesandten der Latiner), Val. Max. – uno tempore undique comitiorum ludorum censendique causā, Cic.: ex oppidis finitimis visendi causā, Cic.: visendi eius gratiā ad alqm, Vell.: spectandorum ludorum gratiā Romam, Val. Max.: ad decuriatum aut centuriatum, Liv.: in domum Calvini ad officium, Val. Max.: ad delectationem (v. Zuhörern), Quint.: c. ad auxilium, Caes.: ad eum defendendum, Nep.: ad eos defendendos, Caes.: ad prosequendum Scipionem officii causā, Liv.: funus, quo amici non conveniunt ad exsequias cohonestandas, sed etc., Cic.: c. in obsequium funeris, Sulp. Sev.: c. undique Romam gratulatum, Liv.: c. ad Caesarem gratulatum, Caes.: iussit eo omnes cotidie convenire, ut ibi de summis rebus consilia caperentur, Nep.: reguli in unum convenere, ut inter se de cunctis negotiis disceptarent, Sall. – β) v. lebl. Subjj.: conveniunt mihi munera multa huc ab amatoribus, kommen ein, Plaut.: huc convenit utrumque bivium, trifft zusammen, Plin. – v. Abstr., multa convenerunt, quae mentem exturbarent meam, Cic.: cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur, Cic.: quae (bellum intestinum et externum) si in unum conveniant, vix deorum opibus, quin obruatur Romana res, resisti posse, Liv.

    b) insbes.: α) als publiz. t. t.: c. alqo, zu irgend einem Gerichtsbezirk der Provinz gehören, civitates, quae in id forum conveniunt, in diese Kreisstadt gehören, Cic. Verr. 2, 38: Carthaginem conveniunt populi LXV, Plin. 3, 25; vgl. Plin. 5, 105. – β) als jurist. t. t., v. der Frau, c. in manum, durch Heirat (usus, coëmptio, confarreatio, w. vgl.) in die Gewalt des Mannes kommen, absol., Cic. top. 14: Flacc. 84. Quint. 5, 10, 62. Gaius inst. 3, 84: viro in manum, Cic. top. 23: in manum flaminis, Tac. ann. 4, 16. – u. übh. v. der Verheiratung, c. in matrimonium alcis, Papin. dig. 45, 1, 121. § 1; od. cum alqo, Gell. 18, 6, 8: c. in nuptias, Cod. Theod. 3, 7, 11.

    B) v. tr. gleichs. an od. zu jmd. beikommen = jmd. treffen, zufällig oder absichtlich mit jmd. zusammentreffen, jmd. aufsuchen, besuchen, sprechen, a) übh.: α) m. Acc.: hominem, fratrem, Plaut.: c. equites, Caes.: cotidie plurimos, Cic.: Epaminondam, Nep.: adversarios eius, Nep.: conveniri nolle, Cic.: nocte conveniri et interdiu ab omnibus mortalibus posse, Sen.: nunc conveniundus Phormio est, Ter.: conveniundi patris tempus capere, Ter.: alcis conveniendi habere potestatem, Nep.: in conveniendis magistratibus et senatoribus, Cic.: sunt qui volunt te conventam, Plaut.: quod esse ambas conventas volo, Plaut.: prius P. Scipione convento, Liv.: conventis proceribus, Symm.: opus esse sibi domino eius convento, er müsse den H. sprechen, Liv.: edit nomina eorum, quibus conventis opus esset, Liv. – m. Ang. wie? (= als wen? in welchem Zustande?) durch Prädik.-Acc. od. im Passiv durch Prädik.-Nom. eines Partiz., c. Atilium spargentem semen, Cic.: cum quo forte Romam rediens ab nuntio uxoris erat conventus, auf der Rückkehr nach R. begriffen getroffen worden war, Liv. – m. Ang. durch wen? (= wessen Vermittlung) durch per u. Akk., per Gabinium ceteros, Sall.: qui antea per tres consacerdotes nostros fuerat ex multorum auctoritate conventus, Symm. ep. 10, 74. – m. Ang. wo? durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., ubi eos convenit? Cic.: dic, ubi te conveniam? Mart.: Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis, qui ad eum confugerant, convenit, Caes.: cum legati eum in itinere convenissent, Caes.: ad Tempe Thessalica Philippus est conventus, Liv.: Bruti pueri Laodiceae me convenerunt, Cic.: convento Cn. Octavio Demetriade, Cic.: ubi (verst. Megarae) cum Theodorum domi convenire vellet, Val. Max.: non uno est omnis convenienda loco, Ov. art. am. 2, 394. – β) m. inter se (einander): tribuni plebis non desistebant clam inter se convenire, Cic. agr. 2, 12: nequeunt homines armenta feraeque inter sese ullam rem gignere conveniundo, Lucr. 2, 922 sq. – γ) absol. (wobei die Ang. wen? leicht aus dem Zshg. zu ergänzen): post convenero (verst. eum), Plaut.: die convenisse (verst. me), Ter.: aditum petentibus conveniundi non dabat, Nep. – b) als jurist. t. t., jmd. gerichtlich angehen, belangen, alqm, ICt. (u. so conventus debitor, Chalcid. Tim. 159): alqm de od. pro alqa re, ICt.: dah. alqd (nomen, culpam u. dgl.), wegen etw. klagbar werden, ICt.

    II) prägn.: A) beikommend-, sich anschließend in etw. hineingehen, an etw. darangehen, in od. an etw. passen, mit etw. zusammenpassen, 1) eig., m. in od. ad u. Akk., conveniebatne in vaginam tuam machaera militis? Plaut.: fistula ferrea, quae in columellam convenit et in cupam, Cato: si cothurni laus illa esset ad pedem apte convenire, Cic.: m. Dat. (wem?), dicitur Afrani toga convenisse Menandro (bildl.), Hor. – absol., noli mirari, si (corona) non convenit; caput enim magnum est, Cic.

    2) übtr., hinpassen, zusammenpassen, d.i. deutsch je nach dem Zusammenhang und nach der Konstruktion bald = passen, übereinstimmen, stimmen, zutreffen, bald = sich passen (sich reimen, sich schicken), passend-, geeignet-, anwendbar sein, zukommen, entsprechen, zusagen (vgl. Fronto de oratt. p. 159, 13 N. nam convenire et decere et aptum esse et congruere Graeci ἡρμόσθαι appellant), α) m. Subj.-Nom.: mores conveniunt, Ter.: atque ita cum et vultus similitudo et expositionis tempora et pastoris confessio convenirent, nepotem agnovit, Iustin.: nomen non convenit, Ter.: conveniet numerus quantum debui, Ter.: conveniet etiam ambulatio quaedam, Quint. – m. cum u. Abl., haec tua deliberatio non convenit cum oratione Largi, Cic.: quod quidem somnium Sisenna cum disputavisset mirifice ad verbum cum re convenisse, Cic.: qua ex coniunctione naturae... convenire potest aut fissum iecoris cum lucello meo aut meus quaesticulus cum caelo, terra rerumque natura? Cic. – m. in od. ad u. Akk., v. mater. Subjj., ceterae vites in quemvis agrum conveniunt, Cato: emplastrum viride ad podagram satis convenit, Scrib.: v. abstr. Subjj., non in omnes omnia convenire, Cic.: nec hoc in te convenit, Cic.: erat nemo, in quem ea suspicio conveniret, Cic.: quae vitia videntur in quemvis potius quam in istum convenire, Cic.: hoc maxime in Alcibiadem convenire videbatur, Nep.: poteram ego, verbum (πάθη) ipsum interpretans, morbos appellare, sed non conveniret ad omnia, Cic. – m. Dat. (wem?), v. leb. Wesen u. mater. Subjj., mulier mulieri magis convenit, Ter.: nihil autem minus perfecto duci quam festinationem temeritatemque convenire arbitrabatur, Suet. Aug. 25, 4: nervis et articulis convenit plantago trita cum sale, Plin.: v. abstr. Subjj., negavit id suae virtuti convenire, Nep.: munditias mulieribus, viris laborem convenire, Sall.: qui nihil rectum nisi quod ipsorum moribus conveniat putabunt, Nep.: quid posterius priori non convenit? Cic.: non enim hoc convenire Antigoni prudentiae, ut sic deuteretur victo, Nep. – poet. m. Acc. u. Infin. (zur Ang. wozu?), Prop. 2, 1, 41. – β) m. Infin. od. Acc. u. Infin. (s. Benecke Cic. Cat. 1, 4), quo sidere ulmis adiungere vites conveniat, Verg.: ilicone ad praetorem ire convenit? Cic.: quî convenit in minore negotio legem timere, cum eam in maiore neglexeris, Sall.: ubi sementem paraveris, glandem parari legique convenit, Cato: haud convenit unā ire cum amica imperatorem in via, Ter.: quibus de rebus nos dicere oporteat et quid vos sequi conveniat, Cic.: quo ex (infolge) senatus consulto confestim te interfectum esse convenit, Cic. – m. Dat., fundo suburbano arbustum maxime habere convenit, Cato: neque enim debet aut convenit nobis periculo ulli submittere animum nostrum, Brut. et Cass. in Cic. ep.: respondebam non convenire moribus meis aliud palam, aliud agere secreto, Plin. ep. – γ) unpers.: ad nummum convenit, es trifft auf den Heller, Cic. – videte nunc illum primum egredientem e villa, subito; cur? vesperi; quid necesse est? tarde; quî convenit, praesertim id temporis? Cic. – m. Dat., minime miror caelum et terras vim suam, si tibi ita conveniat (zusagt), dimittere, Cic.: in quam cuique feminae convenisset domum nuberet, Liv.: quam sibi conveniat, ipse viderit, Hor.: si tibi curae (est), quantae conveniat, Munatius, ob dir M. so lieb ist, wie er es verdient, Hor. – convenit, es sagt mir zu! Plaut. Cas. 272.

    B) zusammenkommend ein Ganzes bilden, sich vereinigen, sich verbinden, 1) eig., v. Atomen, Lucr. 5, 429. – v. leb. Wesen = sich begatten, inter se, Lucr. 2, 923: clunibus, Plin. 11, 85: m. Ang. wozu? in voluptatem veneriam, Apul. met. 4, 27: gignendis liberis, Arnob. 7, 9.

    2) übtr., der Ansicht, Meinung nach sich einigen, u. zwar klassisch nur res convenit od. unpers. bl. convenit, man einigt sich, wird od. ist einig (eins), man vereinbart (verständigt) sich über etw., man kommt über etw. überein, es kommt etw. durch Übereinkunft zustande, man beschließt etw. gemeinschaftlich, man behauptet etw. einstimmig (allgemein), erst bei Spät. homines conveniunt, die Leute einigen sich, a) übh. (s. über die Konstr. Spengel T. Maccius Plautus p. 40. Benecke Cic. Lig. 18 u. Iustin. 9, 5, 3. Held Caes. b. c. 1, 28, 2. Dietsch Sall. Iug. 83, 2), α) res convenit: tempus et locus convenit, Liv.: id convenerat signum, Liv.: Marcellus posse rem convenire ratus, Liv.: addebant praeterea rem conventuram, Cic. (vgl. Drak. Liv. 30, 3, 7): ubi ratio agendae rei (Operationsplan) et tempus convenit, Liv.: eo signo, quod convenerat, revocantur, Caes. – pax convenit, Sall. u. Liv., non convenit, Iustin.: si condiciones pacis non convenissent, Liv.: pax ita convenerat, ut Etruscis Latinisque fluvius Albula finis esset, Liv.: in eas condiciones cum pax conveniret, Liv.: Corinthus, ut ibi deponerentur obsides, convenit, Liv.: saepe pacem conventam frustra fuisse, Sall. Iug. 112, 2: quibus conventis, Liv. 30. 43, 7. – mit Dat., omnibus amicis idem convenit, Plaut.: saepius ultro citroque agitantibus rem conventuram, Liv.: pax, quae non ipsis civitatibus conveniret, Iustin. – m. cum u. Abl., cum his mihi nec locus nec sermo convenit, Plaut.: haec fratri mecum non conveniunt neque placent, Ter.: pax, quae cum T. Quinctio convenisset, ut rata esset petierunt, Liv.: quid nobis conveniat cum adversariis (Ggstz. quid in controversia relinquatur), Cornif. rhet.: ut notam apponam eam, quae mihi tecum convenit, Cic. – m. inter u. Akk., ratio inter nos convenit, Plaut.: si quid inter quos convenit, Cornif. rhet.: illud unum inter nos non convenit, Sen.: pactum est, quod inter aliquos convenit, Cic.: ea quae inter regem Pausaniamque convenerant, Nep.: quod tempus inter eos committendi proelii convenerat, Caes.: iudex inter adversarios convenit, Cic.: u. (m. dopp. Nom.) iudex (als R.) inter eos convenit Atilius Calatinus, Val. Max. – m. folg. quod (daß), id modo non conveniebat, quod senatus consulesque nusquam alibi spem quam in armis ponebant, plebes omnia quam bellum malebat, darin war man nicht einig, daß usw., Liv. 2, 39, 8. – β) convenit m. Acc. u. Infin., m. ut od. ne u. Konj., m. bl. Coni., m. indir. Fragesatz, Ggstz. discrepat, gew. m. Dat. od. m. cum u. Abl. od. m. inter u. Akk., interfectum esse a Clytaemnestra Agamemnonem convenit, Cic.: signum, quod ab eo dari convenerat, Suet.: convenit iam inde per consules reliqua belli perfecta (esse), Liv.: veneno quidem occisum (Claudium) convenit; ubi autem aut per quem dato discrepat, Suet.: inter omnes convenit Sibyllam tres libros attulisse, Plin. – convenisse, ut ne quid dotis mea ad te afferret filia, Plaut.: miles ea quae acta erant quaeque ut agerentur convenerat ad consulem refert, Liv.: pacto convenit, ut Himera amnis finis regni Syracusani ac Punici imperii esset, Liv.: mihi cum Deiotaro convenit, utille in meis castris esset cum suis copiis, Cic.: ita sibi cum Dolabella convenisse, ut etc., Cic.: convenit inter eos, cuius cornu prius laborare coepisset, ut is capite suo fata patriae lueret, Val. Max. – convenerat, ne interloquereris, Sen. de clem. 1, 9, 9. – u. (m. bl. Coni.) pro argento si aurum dare vellent, darent convenit, Liv. – u. (m. indir. Fragesatz) quibus consulibus interierit (Hannibal), non convenit, Nep.: cum eo sine ullo intertrimento convenerat iam, quemadmodum traderetur, Cic. – γ) convenit absol.: ita ut convenerat factum est, Liv.: ut od. uti convenerat, Hirt. b. G. u. Sall.: ita enim convenerat, Liv.: si ita conventum est, Cod. Iust. 5, 3, 7. – m. Dat. od. m. cum u. Abl., se dare operam, ut Lacedaemoniis cum rege conveniret, Nep.: sic sibi cum Caecina convenisse, Cic.: non modo inter patres, sed ne inter consules quidem satis conveniebat, Liv. – m. de u. Abl. (Ggstz. discrepat, controversia est), cum de facto conveniret, Cic.: cum de legibus conveniret, de latore tantum discreparet, Liv.: de verbo controversia est, de re quidem convenit, Sen.: mitterent ad eum, quibuscum sibi de pace conveniret, Iustin.: cum de pretio inter ementem vendentemque convenerit, Sen.: de qua (annona) inter licentem vendentemque conveniat, Plin. pan.: ea de quibus inter creditorem et debitorem conventum est, Cod. Iust. 8, 34, 3. § 1. – δ) homines conveniunt, die Leute einigen sich, cum de praeda non convenirent, Iustin. 15, 4, 23: de rebus litigiosis et convenire et transigere possumus, Paul. sent. 1, 1. § 5: quos negant inter se convenisse, Hyg. astr. 2, 4: ideo plerumque artifices convenire solent m. folg. Acc. u. Infin., Ulp. dig. 9, 2, 27. § 29.

    b) insbes., bene (optime) convenit (alci) cum alqo, es steht jmd. auf gutem Fuße-, in gutem Verhältnis od. Vernehmen mit jmd., es steht sich jmd. gut mit jmd. (Ggstz. animus alcis ab alqo alienus est), cui cum paupertate bene convenit, dives est, Sen.: sororis vir, quīcum optime convenisset, Cic.: pulchre convenit improbis cinaedis, Catull. – u. ebenso bene convenit od. bl. convenit inter aliquos, es besteht ein gutes Verhältnis zwischen usw., primo hos dies complusculos bene conveniebat sane inter eas, Ter.: nec conventurum inter nos posthac arbitror, Ter. Vgl. conveniens no. II, b. – / Archaist. synk. Präs. coveniatis, Cato oratt. 40. fr. 1: Futur. convenibo, Plaut. Cas. 548.

    lateinisch-deutsches > convenio

  • 68 do [2]

    2. do, dedī, datum, dare (altind. dádā-ti, er gibt, griech. δίδωμι), I) geben, reichen (Ggstz. accipere, annehmen, empfangen, reddere, zurück-, abgeben, remittere, zurück-, dagegenschicken, adimere, nehmen, ferre, davontragen, auferre, mit sich nehmen, entziehen, detrahere, entziehen, eripere, entreißen, poscere, fordern), I) alqd: A) eig.: I) die Hand od. mit der Hand geben, reichen, hergeben, herreichen, hingeben, hinreichen, darreichen, überreichen, schenken, dare (alci) manum, Ov. u. Quint.: dare dextram, Nep. (vgl. dextra unter dexter): alci primum digitum, Catull.: alci assem, Phaedr.: (alci) librum, Hor. u. Nep.: poculum veneni, Cic.: frumentum plebi, Vell.: alci triremem, Nep.: populo Romano hunc vestitum atque arma, Cic.: (alci) viaticum, Plaut. u. Plin. ep.: alci vinum, Verg. – m. Ang. von wo? u. dgl., ut quodcumque opus esset sciret unde daret et meminisset atque annotaret quid et quando et cui dedisset, Col. 12, 3, 4: pretium dedit. Cui dedit? per quem dedit? unde aut quantum dedit? Cic. Rosc. Am. 74: de pane tuo da esurienti et de vestimentis tuis nudis, Ambros. de Tob. 4. – m. Ang. auf welchem Wege? alci per fenestras gladium, Nep. Dion. 9, 6. – m. Ang. wofür? praemium pro pietate, Cic.: cum praemia mihi tanta pro hac industria sint data, Cic. – m. Ang. als was? durch Acc., dextram fidei suae pignus, Curt. 8, 12 (43), 10: pabula utilitatis eorum praemia (als B.) causā, Lucr. 5, 867: merces mihi gloria detur, Ov. fast. 3, 389: od. durch Partiz. Fut. Pass., alci librum ad alqm perferendum dare, Cic. ad Att. 2, 1, 1: saepe ferenda dedit blandis sua verba tabellis, gab zu bestellen, Ov. met. 14, 707. – m. Ang. zu welchem Zweck? fruges in (zur) segetem, Acc. tr. 672. Hyg. fab. 2. – quid do m. folg. ne u. Konj., was gäbe ich darum, daß usw., Sen. contr. 9 (3), 26. § 11 u. 12. Insbes.: a) Geschenke od. Mitgift od. als (zum) Geschenk od. zur Mitgift geben, bescheren, überreichen, schenken, dare donum, Ter. u. Cic.: alci dona, Plaut.: dona amicis ceterisque pro cuiusque merito, Curt.: (alci) munus, Verg. u.a.: dotes, Nep.: paulum des crebro, Nov. com. fr.: ut haberet quod statim daret, Nep.: si suum munus qui dedissent (die Geber) adimere vellent, Liv. – m. Ang. als was? alci canem munus (als G.), Ov.: alqd (alci) dotem (als M.), Komik. – mit Ang. zu welchem Zweck? maestas munus in (zu) exsequias, Tibull. 2, 4, 44. – m. Ang. wozu? durch Dat., alci alqd dono, Ter. u. Nep.: muneri alqd, Nep. u. Quint.: doti alci alqd, Nep. – quod praesens tamquam in manus datur iucundius est, Geschenke, die uns gleichsam bar in die Hand gedrückt werden, Cic. de off. 2, 60. – absol., illos qui dant, eos derides, Plaut.: prior ad dandum qui est, Ter. – Partiz. subst., α) dāns, antis, m., der Geber, Hor. ep. 2, 1, 246. – β) datum, ī, n., die Gabe, das Geschenk, Sing. bei Augustin. solil. 18, 5 (Liv. 22, 10, 3 Glossem); Plur. bei Plaut. asin. 166 u. Pseud. 306. Ov. met. 6, 463. Prop. 3, 15, 6.

    b) den Göttern, Manen od. übh. jmdm. ein Weihgeschenk, Opfer u. dgl. geben, bringen, darbringen, weihen, opfern, α) den Göttern, munera, Ov.: Apollini donum, Nep.: Apollini signa inaurata, Liv.: alci templum, Ov.: alci victimam, porcam, Ov.: alci piaculum porco, Macr.: sacra piaculaque apud lucum Dianae per pontifices, Tac.: more Romano suovetaurilia, Tac.: exta deo, Ov.: exta perperam, Liv.: tus, Ov.: tura, Tibull.: divis tura benignis, Hor.: tura focis vinumque, Ov.: Oceano libamenta, Iustin. – β) den Manen u. Toten, inferias manibus, Ov. u. Suet. (vgl. inferiae): germanae iusta ante suae, Ov. – γ) jmdm.: alci lacrimam od. lacrimas, Ov.: o quantum patriae sanguinis ille dedit! Ov.

    c) Briefe usw. jmdm. geben, u. zwar; α) jmdm. (zur Bestellung) geben, einhändigen, mitgeben, litteras od. epistulam alci, Cic.: alci litteras ad alqm, Cic.: datis iam epistulis diem commutare, Cic.: erit cotidie cui des, du wirst ja täglich Gelegenheit finden, Cic. – β) jmdm. geben = an jmd. abgeben, jmdm. einhändigen, alci litteras, Cic.: epistulam accubanti in convivio, Nep. – γ) (v. Briefschreiber) an jmd. geben, senden, absenden, tres epistulae eodem abs te datae tempore, Cic.: litteras ex Trebulano a Pontio, Cic.: litteras Trallibus (zu T., von T. aus), Cic.: ut quo dem (wir: wohin ich adressiere) posthac litteras sciam, Cic.: litteras publicas sine subscriptione ad alqm dare, Suet.: ante lucem V III. Kal. litteras ad alqm, Cic.: discedens dabo ad te aliquid, Cic.: data pridie Kal. Decembr., Cic.: datum VI. Id. Ian., Cic.

    d) Geld usw. (u. übtr. Strafe) geben, beitragen, zahlen, bezahlen, auszahlen, entrichten, für jmd. od. etw. ausgeben, α) eig.: symbolam, Ter.: aes u. aera, Hor. u. Ov.: pecuniam, Cic.: decies centena huic parco, Hor.: quantum quisque daret, Nep.: huic aliquid paulum prae manu, Ter.: dic, quid vis dari tibi in manum? Ter. – mit Ang. als was? alci magnam pecuniam mutuam, Cic. ad Att. 11, 3, 3: huic salarium (als B.) de nostro privato aerario annuos frumenti modios tria milia, Treb. Poll. Claud. 14, 3. – m. Ang. woher? pecuniam a se, Plaut, trin. 182 (vgl. im folg. aus Monum. Anc.): omnia ex sua re familiari, Nep. Att. 7, 1. – m. Ang. wofür? pecuniam pro praediis a se, Monum. Anc. col. I, 1, 19. p. LXVIII ed. Momms.: quantum pro Caesaris ipse avolsa cervice daret, Lucan. 8, 11: cogitans et in pontibus pro transitu dari, Passierzoll gegeben werde, Sen. de const. sap. 14, 2. – m. Ang. wozu? durch Dat., dare milia terna macello, Hor. sat. 2, 4, 76. – Partiz. subst, data, ōrum, n., die Ausgaben (Ggstz. accepta, die Einnahmen), ut par sit ratio acceptorum et datorum, Cic. de amic. 58. – β) übtr., Strafe usw. geben, dare poenas, Str. leiden, bestraft werden (Ggstz. poenas accipere, büßen lassen, bestrafen), Cic. u.a. (s. poenadas Nähere): d. damnum, s. damnum: pretium pro noxa, Liv. Andr. fr.: Novio Prisco et Glitio Gallo data exsilia, traf das Los der v., Tac.: daturos quod Lars Tolumnius dedisset responderi iussit. Liv.

    e) einen Stoff spenden, liefern, volucres mella daturae, Ov. fast. 5, 271: nec scombris tunicas (Hüllen zum Einpacken) dabis molestas, Mart. 4, 86, 8: u. so et laxas scombris saepe dabunt (Volusi annales) tunicas, Catull. 95, 8: im Bilde, materiam dare invidiae, Cic. Phil. 11, 21: materiam omnem sermonem eorum, qui de te detrahere vellent, Statium dedisse, Cic. ad Q. fr. 1, 2. 3.

    f) als publiz. t.t., dem Richter die Stimmtäfelchen einhändigen, an die Richter austeilen, tabellam dare de alqo, Cic.: alci dare in iudicando litteram salutarem od. tristem (ein Stimmtäfelchen mit A = absolvo, od. mit C = condemno), Cic.: tabellae ministrabantur ita, ut nulla daretur UTI ROGAS, Cic.

    g) als t.t. des Brettspiels, dare calculum, einen Stein ziehen (Ggstz. reducere, zurückziehen), Cic. Hortens. fr. 60 M. Quint. 11, 2, 88.

    h) eine Klageschrift abgeben, einreichen, dare libellum, s. libellus.

    i) (v. Reiter, Wagenlenker) die Zügel schießen lassen (Ggstz. premere), dare lora, Verg.: frena, Ov.: laxas habenas, die Z. verhängen, Verg.

    k) Speisen auf die Tafel geben, setzen, aufsetzen, austragen lassen, vorsetzen, partem ceteram (carnium) mensis, Ov.: alci turdum, Hor.: semesi lardi frusta, Hor.: absol., quid dem? quid non dem? renuis tu, quod iubet aster, Hor.: ›sume, catelle‹, negat; si non des, optat, Hor.

    l) Nahrung usw. od. zur Nahrung usw. reichen, α) übh., alimenta lactis puero, Ov.: u. (übtr.) ali menta igni, Curt.: de mensa sua ossa, Phaedr. – m. Ang. wozu? durch Dat., alqd esui dare, Plin.: potioni dare aquam, Cels. – m. Infin., dare bibere, Plaut. u. Cato: bibere da usque plenis cantharis, Plaut. – β) Arznei usw. reichen, geben, eingeben, beibringen, pueris absinthia taetra, Lucr.: abrotonum aegro, Hor.: aliquid potionis, Plaut.: alci potionem, Cels. u. Quint., potiones, Scrib.: alci medicamentum, Cels. u.a.: patri soporem, Nep.: alci venenum, Curt. u.a. (vgl. venenum).

    m) eine Mahlzeit, Festlichkeit geben, anstellen, veranstalten, alci cenam, Komik., Cic. u.a.: alci epulum, Cic. u.a. (dah. dans epulum, der Gastgeber, Sen.): alci epulas, Tac.: (alci) prandium, Cic. u.a.: nataliciam in hortis, Cic.: exsequias, Ov.: ludos, Suet.: munus (gladiatorium), s. mūnus: fabulam, zur Aufführung bringen, Ter. u. Cic.: so auch Menandri Phasma, Ter.

    n) einen Schlag geben, Wunden beibringen (Ggstz. accipere, ferre), dare alci alapam, Vulg., colaphum, Spart.: (alci) vulnus, vulnera, Ov. u.a. (vgl. vulnus).

    o) etw. einer Sache übergeben, überlassen, preisgeben, corpus quieti, Acc. fr.: ventis colla comasque, Verg.: undis latus (v. Schiffe), Verg.: boum caesorum membra palato, Ov.: telo pectus inermum, Verg. – bes. vela dare ventis, die Segel den Winden überlassen, preisgeben, Verg. u.a.: ebenso dare classem ventis, Pacat. pan. – u. vela od. lintea dare (die Segel richten) m. Advv. u. dgl., s. 1. vēlumu. linteum.

    p) wohin geben, bringen, legen, tun, werfen, α) m. Advv., scripta foras, herausgeben, Cic. ep.: alqd praeceps (bildl. = in Gefahr bringen, famam), Tac.: retro capillos, Ov.: iugulum retro, Cels.: arida circum nutrimenta, Verg.: d. pessum, s. 1. pessum. – β) m. Dat., bald = auf etw. od. in etw. werfen, vagae arenae ossibus particulam, Hor.: ignibus ista, Prop. – bald = in etw. legen, corpus tumulo, Ov.: urnae ossa, Pers. – bald = etw. an od. um etw. legen, einer Sache anlegen, brachia collo, Verg.: brachia nitidis virginibus, Hor.: alci rei frenos (bildl.), Liv. 34, 2, 13: posti florida serta, Tibull.: septena fila lyrae, Ov.: picta carinae vela (poet. = die Segel aufhissen), Ov. – γ) m. Praepp.: αα) m. in od. m. circum od. m. super u. Akk., funera in altos rogos, Ov.: in fluvios gelidos ardentia morbo membra, tauchen, Lucr.: pleraque secum in profundum, stürzen lassen, Curt.: in aurem castoreum cum aceto, Cels.: id in suam sedem, in seine gehörige Lage, Cels.: Tyrias circum illota toralia vestes, breiten um usw., Hor.: alteram fasciam ab altera parte super caput, führen, Cels.: u. so a (von) sinistro (iugulo) ad (bis zu) dextram alam rursusque sub ala sana (unter der gef. A. durch) fasciam d., Cels. – ββ) m. ad u. Akk., ad intortos brachia funes, ausstrecken nach usw., Ov. met. 3, 679.

    q) m. prädik. Acc. des Adi. = etw. so u. so geben, stellen, saepe dabis nudum latus, Tibull. 1, 4, 52.

    2) ein Zeichen (Kennzeichen, Merkmal) mit der Hand, mit einem Blasinstr. od. sonstwie geben, s. sīgnum, indicium, nota.

    3) die Kehle, den Nacken, den Rücken geben, hinreichen, reichen, hinhalten, iugulum (alci), Cic.: alci cervices, Cic.: cervicem ad ictum alcis, Vell.: cervices crudelitati nefariae, bildl. = sich fügen od. schmiegen unter usw., Cic.: terga verberibus, Pacat. pan. 30, 5. – insbes., als milit. t.t. u. übtr., terga dare, den Rücken wenden, fliehen, s. tergum.

    4) den Mund, einen Kuß geben, dare (alci) oscula, Ov. (vgl. osculum): alci basium, Petron., basia mille, Catull.: alci savium, Komik, u. Cic.

    B) übtr.: 1) geben, gewähren, verleihen, bestimmen, erweisen, a) übh.: α) im guten Sinne: da, nate, petenti, quod etc., Verg.: quod petis a nobis, obrutus ille dabit, Ov.: dare alci somnum (v. der Arbeit), Ov.: (alci) quietem, Cic. u. Curt.: requiem terrae, Ov.: tres horas exercitui ad quietem, Caes.: alci vitam, Cic.: his lacrimis vitam, schenken, Verg.: dare beneficia (Ggstz. reddere od. accipere), Cic. u. Sall.: merita (Ggstz. accipere), Cic.: alci civitatem (das Bürgerrecht), Vell.: nomen alci, Hor., alci rei, Liv. (vgl. nomen): alci cognomen pingui, Hor.: alci od. facto impunitatem, Iustin.: servis libertatem, Iustin.: honores, Hor.: alci caelestes honores, Curt.: alci od. huic consilio palmam, Cic. u. Ter.: alci pro tantis meritis honoris coronam, Nep.: alci caelum, Ov. u. Curt., aditum ad caelum, Cic.: alci victoriam, s. victōria: hanc gratiam, Ter.: alci multa solacia, Cic.: alci laetitiam, Cic.: soli et lunae divinitatem, Cic.: precibus eventum vestris, Liv.: mobilibus decorem naturis, Hor.: famam rebus, Pacat. pan.: novum his erroribus orbem, Tibull.: alci veniam, s. venia. – datum hoc nostro generi est, ut etc., es ist Bestimmung unseres G., daß usw., Liv. 10, 28, 13. – m. folg. Infin., est cui cognomen corvus habere dedit, Prop. 3, 11, 64: mihi multa vetustas scire dedit, Ov. met. 14, 696: u. so auch Lucan. 6, 775. Pers. 5, 104. – Partiz. subst., dāns, antis, m., der Geber (Ggstz. accipiens, der Empfänger), si summa petantur, et dantem et accipientem praegravatura, Liv. 35, 42, 14. – β) im üblen Sinne, jmdm. etw. bescheren, einbrocken, heimgeben (s. Brix Plaut, capt. 463. Lorenz Plaut. Pseud. 151. p. 94, b. Spengel Plaut. truc. 2, 8, 4), observa quid dabo, Plaut.: specta quid dedero, Plaut.: sic datur, da hast du deinen Lohn! Plaut.; od. so wird's gelohnt! da haben wir's! Plaut.

    b) insbes.: α) v. den Göttern: quod boni di mihi danunt, Plaut.: dato quae precamur tempore sacro, Hor.: si di dare cuncta potestis, Ov.: hoc tantum boni, quod vobis a dis immortalibus oblatum et datum est, Cic.: d. alci augurium, Ov.: nobis victoriam, Liv.: alci mentem, ut faciat huic insidias, Cic. – m. folg. Infin., di tibi dent captā classem reducere (al. deducere) Troiā, Hor. sat. 2, 3, 191: u. so Lucr. 3, 1028. Verg. Aen. 1, 79 u.ö. Ov. met. 1, 486 u.ö. Plin. ep. 6, 16, 3. – m. folg. ut u. Konj., quod nostrae aetati dii dederunt, ut videremus, Liv. 1, 19, 3: u. so Liv. 1, 54, 5; 30, 12, 12. – m. folg. ne u. Konj., da femina ne sim, Ov. met. 12, 202: u. so ibid. 12, 206.

    β) v. Schicksal usw., Cinarae breves annos fata dederunt, Hor.: ea fato quodam data nobis sors est, ut etc., Liv.: principatum fato dari, Suet.: quotiens fortuna contra daret, Tac. – m. folg. Infin., si vivere nobis fata diu dederint, Ov. met. 7, 692: u. so ibid. 14, 843. Sil. 13, 144: v. der Parze, Hor. carm. 2, 16, 39. – m. folg. ut u. Konj., quod mihi si tantum fata dedissent, ut etc., Prop. 2, 1, 17: u. so Plin. ep. 8, 18, 5. – absol., si fors dedit, Calp.: sat patriae Priamoque datum est, ist geschehen für usw., Verg.

    γ) v. der Natur, verleihen, oculos natura nobis ad motus animorum declarandos dedit, Cic.: illis maiorem natura modum dedit, his breve pondus, Hor.: leges, quae naturā sunt omnibus datae, Quint.: noli affectare quod tibi non est datum, Phaedr.: quod paucis datum est, Plin.: pennis non homini datis, Hor. – m. folg. Infin., varieque datum sit membra movere, Lucr. 4, 875: si modo senescere datum est, Plin. ep. 3, 1, 1; vgl. Hor. ep. 1, 1, 32.

    2) ein Geschäft, einen Auftrag, ein Amt usw. jmdm. geben, übergeben, zuteilen, erteilen, übertragen, überweisen, a) ein Geschäft, einen Auftrag, dare alci negotium, s. negōtium; alci mandata, s. mandātum. – u. bl. dare alci m. folg. Infin., datum (es wurde der Auftrag gegeben) posthac C. Cassio deducere iuvenem ripam ad Euphratis, Tac. ann. 12, 11. – b) ein Amt usw., dare alci potestatem, imperium, legationem u. dgl., s. potestāsusw.: dare alci fasces, Cic. u. Hor.: alci summam imperii, Nep.: alci provinciam, Cic.: alci Cappadociam, Nep.: alci regnum, Eutr.: alci diadema, Curt.

    3) einen Ort, eine Zeit usw. jmdm. anweisen, zuweisen, bestimmen, alci sedem inter inferos, Suet.: alci locum in theatro, Suet.: alci locum in theatro inter viatores tribunicios, Tac.: eum locum colloquio, Liv.: media acies Ubiis Lingonibusque data, Tac.: mille pedes in fronte, trecentos in agrum, Hor.: requiem modumque voce remis, gebieten, Ov.: detur nobis locus, hora, custodes, Hor.: nuptiis hanc diem, Pacuv. fr.: relicum noctis utrimque quieti datum, Liv.

    4) etw. bieten, α) darbieten, praeclare convenit, aut da melius, Cic.: accipio quod datur, Cic. – β) anheimgeben, ultionem privato odio magis quam publicae vindictae, Vell. 2, 7, 6.

    5) Zeit, Studium usw. einer Sache widmen, auf etw. verwenden, α) m. Dat.: corpori omne tempus, Cic.: agris tempus, Pacat. pan.: lucis partem ultimam mensae, Ov.: noctem somno, Ov.: prima tempora illis, Ov.: aestivos menses reliquos rei militari, hibernos iurisdictioni, Cic.: reliquam partem diei tribunali, Plin. ep.: studiis annos septem. Hor.: iis artibus a primis temporibus aetatis studium suum, Cic.: ingenium illustre altioribus studiis, Tac.: u. insbes., operam dare m. Dat. (wem?), s. opera. – β) m. ad od. in u. Akk., aliquid temporis ad ludum aetatis, Cic.: plus in hoc studii, Quint.

    6) einräumen = zugeben, zugestehen, das Zugeständnis machen, willfahren, nachlassen, a) übh.: id gratiae, Liv.: id misericordiae, Cic.: id precibus Artabani, Tac.: hoc precibus meis, Curt.: consanguinitati hoc, ut etc., Liv.: aliquid famae, Hor.: multa famae, Sen.: quantum autem consuetudini famaeque dandum sit, id curent vivi, Cic.: nihil neque gratiae dari neque de iure patriae decīdi posse, Iustin.: m. folg. ut u. Konj., dabat et famae (auch der öffentlichen Meinung tat er es zuliebe), ut etc., Tac. ann. 1, 7. – b) als philos t.t., einräumen, zugeben, zugestehen, si das hoc, Hor.: da supremum tempus, nimm das äußerste Lebensziel an, Cic.: id quoque damus et libenter quidem, Cic.: quem tibi hoc daturum putas? Cic.: quae dederam supra relego (nehme ich zurück), Pers. – m. folg. Acc. u. Infin., Cic. Acad. 2, 50; de fin. 2, 86; Verr. 3, 218. Lucr. 3, 539. Hor. sat. 1, 4, 39. – m. folg. ut u. Konj., da nunc, ut crimine manifesto prematur dux bonus, Quint. 12, 1, 43. – c) als publiz. t.t., v. Behörden, bewilligen, zugestehen, überlassen, gewähren, anordnen, dare alci senatum, Sall. u.a.: alci contionem, Cic.: iudicium iniuriarum, actionem rei, Cic.: alci pacem, Liv. u.a.: foedus et amicitiam, Sall.: alci indutias, Liv. (s. indūtiaedas Nähere). – bes. v. Prätor, dessen Vefugnis ist do (ich gewähre, näml. Klagen, Rechte), dico (ich spreche, näml. das Urteil), addico (ich spreche zu, näml. das Eigentum), Varro LL. 6, 30. Macr. sat. 1, 16, 14. – d) obszön, leisten, quod nec das et fers saepe, facis facinus, Catull. 110, 4: quando notum est, et quid ille tibi et quid illi tute dederis, Cic. fr. bei Suet. Caes. 49, 3: absol., nulla est poscendi, nulla est reverentia dandi, Prop. 3, 13, 13.

    7) einräumen = gestatten, zugestehen, bewilligen, überlassen, lassen, dare locum, spatium, viam, aditum, accessum, ascensum u. dgl., dare otium, tempus u. dgl., dare copiam, potestatem, facultatem, occasionem, optionem u. dgl., dare usum, usuram, s. alle diese Substst. – dah. dare m. Infin., da mihi fallere, Hor. ep. 1, 16, 61: u. so Iuven. 14, 30. Amm. 16, 12, 11. – dare (alci) m. ut u. Konj., Cic. Acad. 1, 24; ad Att. 14, 13. litt. A. § 3. Liv. 41, 8, 9. Tac. ann. 3, 69. – m. bl. Konj., Orest. tr. 15. – u. datur, es wird od. ist verstattet, erlaubt, man darf, man kann, m. Infin., Verg. Aen. 1, 409. (u.a. Dichter). Quint. 10, 7, 22. Plin. ep. 1, 10, 5. Tac. ann. 3, 67: m. folg. ut u. Konj., Tac. ann. 2, 53 u.a.: m. folg. ne u. Konj., Tac. ann. 3, 23. – absol., coëant in foedera dextrae, quā datur, Verg.: in quantum praeumbrante imperatoris fastigio datur, clarus, Tac. ann. 14, 47 in.

    8) alci m. prädik. Dat. (zu), zu od. als etw. anrechnen, in den Redensarten laudi, vitio, crimini dare od. dari, s. 1. laus, vitium, crīmen.

    9) einem Zustande aussetzen, preisgeben, überlassen, anheimgeben, dare alqd exitio, Lucr.: summas arces Italûm excidio, Verg.: urbem excidio ac ruinis, Liv.: captum oppidum praedae, Liv.: alia oblivioni aut neglegentiae, Liv. – m. in u. Akk., in praedas stantem urbem, Sil. 1, 455.

    10) m. in od. ad u. Akk., a) in eine Lage usw. bringen, stellen, alqd in conspectum, zur Schau stellen, Curt.: alqd in medium, der Öffentlichkeit übergeben, verraten, Lucr.: alqd ad populi partes, der Teilnahme des V. eröffnen, Cic. – b) in einen Zustand versetzen, in splendorem bullas has foribus nostris, Plaut. asin. 426.

    11) m. prädik. Partiz. Perf. od. Gerundivum, übergeben, darbieten, überlassen, lassen, Caere intactum inviolatumque crimine belli hospitio Vestalium cultisque diis darent, Liv. 7, 20, 7. – d. vineas colendas, Eutr.: diripiendam urbem, Cic.: laceranda suae viscera matri, Ov.: id alci cogitandum, zu bedenken geben, Cic.: tantas res alci scribendas, Cic.: librum ipsi legendum, Nep.: omnia in medium discenda, allen zum Lernen darbieten, Ov.

    II) alqm (auch corpus, membra, animum): A) eig.: 1) im allg., geben, überweisen, hanc mi in manum dat, sie legt unsere Hände ineinander, Ter. Andr. 297: alqm dare mancipio, s. mancipium.

    2) wohin bringen, infans aliorsum (anderswohin, aus dem Hause) datus, Gell. 12, 1, 22: alqm in hanc domum, Ter. eun. 365: hostem in medium, in die Mitte nehmen, einschließen, Lucan. 7, 366. – od. wohin stecken, m. Dat., catenis fatale monstrum, Hor. carm. 1, 37, 20: mollibus ora capistris, Verg. georg. 3, 188: m. in u. Akt., alqm in caveam, Plaut. capt. 124. – od. wo hinein tauchen, in fluvios gelidos ardentia morbo membra, Lucr. 6, 1171. – od. wohin strecken, stürzen, maerore dari in lectum, Lucr.: u. dare alqm ad terram, Plaut. u. Suet.: alqm in terram, Lucr.: alqm praecipitem ad terram, Liv.: u. bl. dare alqm praecipitem, zu Falle bringen, Ter., od. aus dem Hause werfen, Ter. (vgl. bildl., postea ambitione praeceps datus est, kam zu Falle, Sall. Iug. 63, 6): eoque ictu me ad casum dari, zum Falle gebracht werden, Acc. fr.

    3) jmd. (einem) in irgend einer Eigenschaft geben, a) geben = beigeben, stellen, vatem, Hor.: duos collegas, Nep.: alci uxorem, s. uxor: comites, Curt.: duces itineris de captivis, Curt.: obsides (alci), Caes.: milites, Eutr.: nullum militem dare posse, Liv.: dare arbitrum, Cic.: iudicem, praedem, testem, vadem, s. iūdex, 1. praes, 1. tēstis, 1. vas: alci custodem et paedagogum, Sen.: alci tutorem, Eutr.: alci successorem, Suet.: alqm alci in consilium, Nep.: dabo, cui credas, Tac. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu usw.), alqm comitem, Curt.: Phrygias catervas comites, Lucr.: alqm arbitrum inter etc., Cic.: libertinum militem, Vell.: obsidem filium, Eutr.: alqm alci coheredem, Suet.: alqm alci successorem, Suet. u. Iustin.: alqm vicarium, Traian. in Plin. ep. – im Passiv m. dopp. Nom., Hadrianus decemvir litibus iudicandis datus, Spart.: u. im Abl. absol. m. dopp. Abl., dato adiutore Pharnabazo, Nep. Con. 4, 2. – b) geben, verleihen, übergeben, anvertrauen, alci cognatos (v. der Natur), Hor.: natam od. filiam genero, Verg. u. Ov.: infantem nutrici, Ov.: alqm grammatico, Capit.: u. poet., fidibus divos puerosque deorum, Hor. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu), alci alqm virum (zum M. = zum Gatten), Ter.: alqm alci socerum, Ov.: nobilem virginem servo suo pelicem, Curt. – m. 1. Supin., dare alqam alci nuptum, eine an jmd. verheiraten, Komik., Nep. u.a. (s. Drak. Liv. 1, 49, 9). – u. alqm alci m. Gerundiv, dilaceranda feris dabor alitibusque, Catull.: datur mihi custodiendus, Afran. fr.: exsulibusne datur ducenda (wird hingegeben, um sie als Frau heimzuführen) Teucris? Verg. – zugl. m. dopp. Acc., equites pignora (als U.) pacis custodiendos Luceriam, Liv. 9, 15, 7.

    4) jmdm. geben = über jmd. setzen, an die Spitze stellen von usw., Albanis regem, Eutr.: Orienti Caesarem, Eutr.: principem Romanae rei publicae, Spart. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu), alqm tribunum quintae legioni, Treb. Poll.: trecentos exsules iudices rectoresque civitati, Iustin.: im Passiv mit dopp. Nom., leviter armatis dux (als A.) datus est Mullinus, Curt. B) übtr.: 1) in ein Verhältnis, eine Lage geben, hingeben, illam sine dote in tantas divitias (in ein so reiches Haus), Plaut.: filiam in sortem, der Losung unterwerfen, zum Losen stellen, Suet.: alqm in adoptionem, zur A. entlassen, Quint.: in adoptionem od. in familiam alcis dari, von jmd. adoptiert werden, Vell.: alqm aut vivum aut mortuum in potestatem, Liv.: alqam in matrimonium, zur Frau geben od. geben wollen (anbieten), Caes. u. Liv.: alqm in omnem memoriam, dem ewigen G. übergeben, Sen.

    2) jmd. in eine schlimme Lage bringen, alqm in praeceps (Gefahr), Liv.

    3) jmd. in einen andern äußern od. innern Zustand versetzen (s. Brix Plaut. capt. 959), alqm in ruborem dare totum, Plaut.: alqm in timorem, Plaut.: animum in luctus, in Tr. versenken, Ov.: alqm ad languorem, Komik.

    4) jmd. einem Zustande überlassen, placido sua corpora somno, Ov. met. 6, 489: caput et ceterum truncum sepulturae, begraben, Suet. Galb. 20, 2.

    5) jmd. einem Zustande aussetzen, preisgeben, im Passiv = anheimfallen, alqm tormentis, Capit.: alqm exitio, Lucr. u. Ov.: alqm morti, Hor.: catervatim morbo mortique dari, Lucr.: alqm neci, Acc. fr. u. Verg.: alqm leto, Enn. fr., Pacuv. fr., Ov. u.a. ( leto datus auch Cic. de legg. 2, 22 im archaist. Gesetzstil): fortia corpora leto, Verg. – m. ad u. Akk., alqm ad iniurias alcis, Cic.

    6) jmd. in einen Zustand nötigen, hostes in fugam, zur Fl. nötigen, in die Fl. schlagen, Caes.: Sestum incolentes in deditionem, zur Üb. zwingen, Liv.

    III) dare se (u. im Passiv dari), v. Pers.u.v. Lebl., A) eig.: 1) sich in den Bereich jmds. od. einer Örtl. begeben, sich jmdm. od. wo zeigen, det mihi se, käme er nur in meinen Bereich, mir zu nahe, Ov. met. 12, 12, 594: mi ipsum iam dudum optabam te dari, daß ich dich antreffe, Ter. heaut. 758: dare populo se et coronae, Cic. Verr. 3, 49: da te urbi, da te curiae, zeige dich in der St., zeige dich in der K., Vopisc. Florian. 16 (6), 5: non aequo dare se campo, sich nicht in das Blachfeld wagen, sich nicht zum Kampfe stellen, Verg. Aen. 9, 56: spumantem dari votis optat aprum, in seinen Jagdbereich komme, anlaufe, Verg. Aen. 4, 158. – mit in u. Akk., se in medias acies, mitten hinein in das Heer treten, Verg. Aen. 12, 227. – m. prädik. Acc., da mihi te talem, zeige dich (erscheine mir) als solcher, Ov. met. 3, 295.

    2) sich dem Feinde ergeben, dare se ultro, Amm. 15, 2, 60: sponte se propriā, Amm. 17, 2, 3.

    3) sich wohin begeben, werfen, stürzen, m. Advv., se intro, Cic. Caecin. 13: se super (sc. in ignem), Verg. Aen. 4, 606: exinde se ilico protenam, Plaut. Curc. 363: dari alci obviam, begegnen, Ter. adelph. 311: v. Lebl., hāc se foras, Lucr. 1, 1105 (1113). – m. Dat., pedibus se protinam, sich auf die Beine machen (Fersengeld geben), Naev. com. 35. – sese fluvio, Verg. Aen. 11, 565: u. (im Bilde) se civilibus fluctibus, Nep. Att. 6, 1. – m. Praepp., sese in pedes, sich auf die Beine machen (Fersengeld geben), Plaut.: se in viam, Cic.: e scopulo se in pontum, Ov.: se iactu aequor in altum, Verg.: v. Lebl., dabit se in tormenta vita beata, wird mit auf die Folter gehen, Cic. Tusc. 5, 80. – zugl. m. prädik. Nom. od. Acc., praeceps saltu sese dedit in fluvium, Verg.: semet ipsi in pelagus ex certa rupe praecipites dant, Mela: quo nunc me praecipitem darem, Ter.: hic se praecipitem tecto dedit, Hor.: dare se (alci) obvium, jmdm. entgegenkommen, -treten, Liv. 1, 16, 6, u. in den Wurf kommen = einfallen (v. Versen), Macr. 5, 3, 1: u. so (v. leb. Wesen) obvium dari, entgegen-, in den Wurf kommen, Liv. 26, 27, 12.

    4) sich einer Sache hingeben, α) tätig, v. Pers., an etw. teilnehmen, dare se convivio, Suet. Caes. 31: se haec in bella, Verg. Aen. 12, 633. – β) passiv, v. Schiffen, vento dare se, vor dem W. fahren, Caes. b.G. 3, 13, 9.

    B) übtr.: dare se, 1) sich fügen, sich hingeben, da modo te, Ov. her. 15, 57 R. (16, 161): dent modo se superi, seien mir gnädig, Sil. 3, 150: si se dant, wenn sie sich fügen, d.i. empfänglich sind, Cic. de or. 2, 187.

    2) sich zeigen, sich finden, sich darbieten, sich einstellen, v. Lebl., quocumque tempore se dabunt vires, Verg. Aen. 4, 627: an nesciebas, quam eius modi homini raro tempus se daret? sich die Gelegenheit uns bietet, Plaut. Bacch. 676: uni se ex Sabinis fors dare visa est privato consilio imperii recuperandi, Liv. 1, 45, 3.

    3) sich jmdm. hingeben, ergeben, sich an jmd. anschließen, jmdm. zu Willen sein, sich in jmds. Willen fügen, se alci, Komik., Cic. u.a.: se regibus, Cic.: se legionibus, Tac. – m. prädik. Acc. des Gerundiv, demus nos huic excolendos (zur Ausbildung), Cic. Tusc. 4, 84. 4) sich einer Lage, einem Zustande hingeben, überlassen, dare se somno, Cic.: se quieti, Caes. u. Plin. ep.: iterum se quieti et somno, Val. Max. (dah. im Passiv quieti datus, eingeschlummert, Arnob. 2, 21): se fugae, sich auf die Fl. begeben, Cic.: se gemitui, Cic. – m. in u. Akk., sese in fugam, Fersengeld geben, Cic. Verr. 4, 95: se in casum irrevocabilem, Liv.: se rempublicamque in casus, Tac. – m. ad u. Akt., se ad lenitatem, Milde eintreten lassen, Cic. ep. 13, 1, 4.

    5) sich in etw., bes. in ein Verhältnis einlassen, in etw. eintreten, treten, dare se in sermonem, Comic. fr. bei Cic.: familiariter se in eorum sermonem insinuare ac dare, Cic.: dare se in consuetudinem sic, ut etc., Cic.: bene penitus in istius familiaritatem sese dare, Cic.: u. dare alci se in adoptionem, sich von jmd. adoptieren lassen, Suet.

    6) sich einer Sache ergeben, hingeben, widmen, sich an etw. machen, sich auf etw. legen, α) m. Dat., se labori et itineribus, Cic.: se duritiae, Nep.: se rei familiari vitaeque rusticae, Cic.: se voluptatibus, Turpil. fr. u. Cic.: se iucunditati, Cic.: se historiae, Cic.: se philosophiae, Capit.: se huic generi litterarum, Cic.: se auctoritati senatus, das A. des S. zu sördern suchen, Cic.: mit prädik. Acc. eines Adi., se totos libidinibus, Cic. Tusc. 1, 72: des Gerundivi, non se luxu neque inertiae corrumpendum dare, Sall. Iug. 6, 1. – β) m. in u. Akk., in eam exercitationem ita se studiose, ut etc., Cic. Tusc. 1, 7. – γ) m. ad u. Akk., se ad συντάξεις, Cic. ad Att. 15, 14, 1. – bes. m. ad u. Akk. des Gerundii u. Gerundivi, se ad docendum, Cic.: se ad ius respondendum, Cic.: se ad defendendos homines, Cic.: se non modo ad legendos libros, sed etiam ad totam philosophiam pertractandam, Cic.

    7) dare se m. prädik. Acc., α) eines Subst., sich hergeben zu usw., temeritatis me omnium potius socium (zum G.) quam unius prudentiae dedi, Liv. 6, 24, 9. – β) eines Adi., sich so u. so zeigen, dare se facilem, Ter.: se alci hilarum, Plaut.: se alci placidum, Ov.

    8) dare se m. Adv., a) v. Pers., sich so u. so geben, -halten, -benehmen, mirum ni ego me turpiter hodie hic dabo, mich blamiere, Ter. eun. 230: usque quaque, inquis, se Domitii male dant, bringen uns Unglück, Cael. in Cic. ep. 8, 15, 2. – b) v. Lebl., sich so u. so machen, sich so u. so gestalten, ut se initia dederint perscribat, Cic. ad Att. 3, 23, 5: omnibus nobis ut res dant sese, ita etc., Ter. Hec. 380: ita dat se res, ut operam dabit, Enn. fr. scen. 269: eaque ferme se dedēre melius consultoribus quam etc., *Afran. com. 332: multa adeo gelidā melius se nocte dedēre, macht sich (wird getan) vorteilhafter, Verg. georg. 1, 287: omnibus feliciter hic locus se dedit, kam glücklich zustatten, Sen. ep. 79, 5: negotia ingentia nec se dant facile et etc., Sen. de ira 3, 7, 1.

    II) von sich geben, A) eig.: 1) aus sich hervorgeben, castum cruorem, vergießen, Ov.: u. so lacrimas, Tr. vergießen, weinen, Ov.: ore colores, strahlen lassen, Verg.: v. Lebl., ara dabat fumos, ließ aufsteigen, Ov.

    2) Töne od. Worte von sich geben, a) Töne von sich geben, hören-, verlauten-, vernehmen lassen, sonum, Verg.: sonitum, Lucr. u. Ov.: fragorem, Ov.: balatus, Hyg.; mugitum, mugitus, Ov.: plausum, Cic. u. Hor.: clamorem, Verg.: cantus, Verg.: Phrygios modos, Ov.: gemitum u. gemitus, Ov.: sibila vibratā linguā, Ov.: felices cantus ore sonante, Tibull.

    b) Worte von sich geben, hören-, vernehmen lassen, lingua vix tales icto dedit aëre voces, hauchte kaum hörbar solcherlei Worte, Ov.: talia dicta dabat (dedit), er ließ sich also vernehmen, Verg. u. Ov.: u. so haec dicta dabat, Liv.

    3) in Worten von sich geben, a) angeben, anzeigen, mitteilen, nennen, sagen, berichten, erzählen, ipsa quod res dedit ac docuit nos, Lucr.: cum auctoribus hoc dedi, quibus dignius credi est, Liv.: unum da mihi ex oratoribus illis, qui dicat etc., Cic. – m. dopp. Acc., qualem te fama dabat videmus, Val. Flacc. 5, 506. – m. folg. inoir. Fragesatz, da, si grave non est, quae prima iratum ventrem placaverit esca, Hor.: sed tamen iste qui deus sit, da nobis, Verg.: da, dea, quem sciter, Ov.: nunc quam ob rem has partes didicerim, paucis dabo, Ter.: immo etiam dabo, quo (damit du) magis credas, Ter.: m. Acc. u. mit indir. Fragesatz, dabis igitur tribunatum (das Jahr des Tr.) et, si poteris, Tubulus quo crimine (sc. accusatus fuerit), Cic. ad Att. 12, 5, 3. – datur mit folg. Nom. u. Infin., Aeneas eripuisse datur, Ov. fast. 6, 434 M. (Riese ferunt): quis tot templa, tot aras promeruisse datur, Stat. silv. 3, 3, 80; u. so auch Stat. Theb. 7, 315; 11, 572. Claud. rapt. Pros. 3, 337.

    b) mündlich verbreiten, hic primo sensim temptantium animos sermo per totam civitatem est datus, Liv. 2, 2, 4: sceleris data fama per urbes finitimas, Stat. Theb. 3, 10: inde dato passim varias rumore per urbes, Stat. Ach. 2, 352.

    c) mündlich geben, erteilen, lehren, dare alci consilium, Ter., Cic. u.a. (s. cōnsiliumno. II, b, S. 1531): dare (alci) responsum, Cic., Hor. u.a.: dare (alci) praecepta, Cic. u.a. (s. praeceptumdas Nähere): alci haec promissa, Catull.: dare testimonium, s. testimonium: dare legem, leges, s. lēx: dare ius, iura, s. 1. iūs: alci fidem, s. 1. fidēs(= Wort, Versprechen, sicheres Geleit; versch. alci rei fidem dare, Glauben verschaffen, bestätigen, s. 1. fidēs= Glaubwürdigkeit). – dah. als t.t., α) ein Orakel, eine Weissagung geben, abgeben, erteilen, sortem, Ov. u. Suet.: oracula, Spart.: data dictio erat, caveret etc., Liv.: prägn., data fata, das (durch das Orakel) verheißene Geschick, Verg. Aen. 1, 382. – β) als jurist. t.t., dare alci diem, Frist geben, Plin. ep. 3, 9, 32. – dare litem secundum alqm, den Prozeß zugunsten jmds. entscheiden, Cic. u. Liv.: u. so bl. dare secundum alqm, zugunsten jmds. entscheiden, Sen. rhet. u.a. – γ) als geschäftl. t.t., dare rationem, Rechnung ablegen, Plaut. u. Cic.: übtr., dare rationem alcis rei, von etwas Rechenschaft geben, Plaut. u. Cornif. rhet.

    d) als milit. u. publiz. t.t., anmelden, melden, nomen dare, sich melden, v. Soldaten zum Kriegsdienst, Cic. u.a., von neuen Kolonisten, Plaut, u. Liv., u. zu andern Diensten, Tac. (s. nōmendas Nähere).

    4) schaffend hervorbringen, a) erzeugen, α) v. leb. Wesen, αα) leb. Wesen: geminam partu prolem, Verg.: fetus, Tibull.: liberos, Catull.: progeniem vitiosiorem, Hor.: Augustos multos de se daturum, Treb. Poll. – ββ) lebl. Objj., entstehen lassen, non fumum ex fulgore, sed ex fumo lucem, Hor. de art. poët. 143. – β) v. Lebl., hervorbringen, erzeugen, entstehen lassen, aus sich liefern, quod sol atque imbres dederant, Lucr.: tellus dedit ferarum ingentia corpora partu, Lucr.: terra fabas tantum duraque farra dabat, Ov.: cum segetes occat tibi mox frumenta daturas, Hor.: quercus singulos ramos a frutice dedit (trieb), Suet.

    b) machen, bilden, α) im engern Sinne: cuneum, Verg.: sinum in medio, Liv.: gremium (v. der Erde), Mela: locum, Platz machen (Raum geben), Ov.: viam, einen Weg bahnen, Platz machen, Plaut., alci, Liv. u. Curt. – β) im weitern Sinne, umschreibend, αα) m. Objj., die den Begriff einer Bewegung enthalten, machen, tun, si quid proprio dat corpore motus, Lucr.: nullos audet dare corpore motus, wagt nicht sich zu rühren, Ov.: haud indecoros motus more Tusco dabant, Liv.: longos dat corpore tortus, krümmt sich in langen Windungen, Verg.: amplexus od. complexus d., umarmen, auch alci (jmd.), Ov.: dare saltum, Ov., dare undique saltus, Ov., in aëra saltus, Ov.: dare fugam, die Flucht ergreifen, Verg.: cursum in medios, eilen, stürmen, Verg.: impetum, Liv., impetum od. impetus in alqm, Liv.: impressionem, Liv. – ββ) m. Partiz. Perf. (f. Brix Plaut. capt. 342. Spengel Ter. Andr. 683), alqd effectum dare, Plaut.: perfectum hoc negotium, Plaut.: iam hoc tibi inventum dabo, Ter.: sic stratas legiones Latinorum dabo, quemadmodum etc., will so niederstrecken, Liv. 8, 6, 6: te mea dextra bello defensum dabit, wird dir Schutz gewähren im Kr., Verg. Aen. 12, 437: hanc mactatam victimam legatorum manibus dabo, will ich fällen als Sühnopfer für usw., Liv. 4, 19, 3. – γγ) m. Gerundiv, ego mecum hostium legiones mactandas Telluri et diis manibus dabo, will zum Sühnopfer für die T. usw. machen, Liv. 10, 28, 13. – δδ) m. prädik. Adi., anni multi me dubiam danunt, Plaut. Epid. 544: cautumque dabant exempla sequentem, Claud. IV. cons. Hon. 77. – alterum geminata victoria ferocem in certamen tertium dabat, Liv. 1, 25, 11.

    B) übtr.: 1) von sich geben, ablegen, geben, documentum dare m. folg. Akk. u. Infin., Liv.: documenta dare m. folg. indir. Fragesatz, Cic. u. Liv.: documenta sui dare, Curt.. legis in se documenta dare, Iustin.: u. so dare exemplum, ex-perimenfcum, specimen, w.s. – 2) geben, schaffen, verschaffen, beibringen, einflößen, animos (Mut), Ov.: spiritus, Liv.: vires, s. vīs: spem, s. spēs: suspicionem, s. 2. suspīcio: eo sibi minus dubitationis dari, quod etc., er könne sich um so weniger bedenken, sei vollkommen entschieden, Caes. – 3) bringen, bereiten, machen, verursachen, veranlassen, alci tussim, Catull.: risus, risus iocosque, Stoff geben zu usw., Hor.: sonitum, ein Geräusch erregen, Verg.: alci somnum, Hor.: alci curas, Cornif. rhet.: damnum, malum, ruinam, stragem u. dgl., w.s.: funera, Verg.: alci dolorem, Cic.: proelio od. bello finem, ein Ende machen, Eutr.: finem animae, ein Ende bereiten, Iuven..: causam bello, Veranlassung zum Kr. geben, Eutr. – 4) machen, bewirken, m. Infin., dat posse moveri, Ov. met. 11, 177: sed haec vetusta dent recordari, quemadmodum etc., Mamert. pan. Iulian. 19, 3.

    / Nbf. dano, ere, wov. danunt, Naev. b. Pun. 4. fr. 4. Plaut, capt. 819 u.ö. Caecil. com. 176. Corp. inscr. Lat. 1, 1175; vgl. Paul. ex Fest. 68, 12. Non. 97, 14. – Archaist. Konj. Präs. duas, duat, Plaut. – archaist. Konj. Präs. duim, duis, duit, duint, Trag. u. Comic. vett., Cato u.a.; vgl. Neue-Wagener Formenl.3 Bd. 3. S. 311 u. 312 u. Georges Lexik. d. lat. Wortf. S. 224 u. 225 u. (für Terenz) Spengel Ter. Andr. 666. – Archaist. Imperat. duitor, XII tabb. bei Plin. 21, 7 D. (wo Schöll XII tabb. X, 7 arduitur). – Synkop. Formen dan = dasne, Plaut. asin. 671 u. truc. 373: datin = datisne. Plaut. Curc. 311; truc. 631: dabin = dabisne, Plaut. Bacch. 883; Pseud. 536 u. 1078. – Apokop. Form dedistin = dedistine, Plaut. Curc. 345; trin. 127 u. 129 – Archaist. Infin. Präs. Pass. darei, Corp. inscr. Lat. 1, 205 sq. u.ö. – Parag. Infin. Präs. Pass. darier, Lex vet. bei Fest. 189 (a), 14. – Nach Diom. 379, 25 ist. Pers. Präs. Pass. dor selten, nach Macr. de diff. 23, 8 gar nicht gebräuchlich.

    lateinisch-deutsches > do [2]

  • 69 deficio

    dēfĭcĭo, ĕre, fēci, fectum [de + facio]    - arch. defexit = defecerit Liv. 1, 24, 8.    - passif: deficior mais aussi defit. - intr. - [st1]1 [-] se séparer de, se détacher de; quitter un parti, faire défection, renoncer.    - ab aliqua re deficere, Caes. BG. 3, 3, 3: se détacher d'une chose.    - ab aliquo deficere, Caes. BG. 2, 14, 3: se détacher de qqn.    - a patribus ad plebem deficere, Liv. 6, 20, 3: se détacher des patriciens pour embrasser la cause des plébéiens.    - ad Poenos deficere, Liv. 22, 61, 11: passer du côté des Carthaginois.    - absol. civitates quae defecerant, Caes. BG. 3, 17, 2: les cités qui avaient fait défection.    - si a virtute defeceris, Cic. Lae. 37: si tu abandonnes le parti de la vertu.    - si utilitas ab amicitia defecerit, Cic. Fin. 2, 79, si l'intérêt n'est plus d'accord avec l'amitié.    - deficere a cultu idolorum, Lact.: renoncer au culte des idoles.    - ut a me ipse deficerem, Cic. Fam. 2, 16, 1: pour me manquer à moi-même.    - deficere ab amicitia populi Romani, Caes. B. G. 5, 3, 3: renoncer à l'alliance du peuple romain.    - avec abl. illis legibus populus Romanus prior non deficiet, Liv. 1, 24, 8: le peuple romain ne s'écartera pas le premier de ces clauses. [st1]2 [-] cesser, faire faute, manquer.    - vires, tela nostris deficiunt Caes. BG. 3, 5, 1 [mss]: les forces, les traits manquent à nos soldats.    - absol. materia, frumentum deficit, Caes. BC. 2, 37, 6: le bois, le blé fait défaut.    - vererer ne vox viresque deficerent, Cic. Verr. 1, 31: je craindrais que la voix et les forces ne me fissent défaut.    - memoria deficit, Cic. Fin. 2, 44: la mémoire fait défaut.    - luna deficit, Cic. Rep. 1, 23: la lune s'éclipse.    - multi Gallicis tot bellis defecerant, Caes. BC. 3, 2, 3: beaucoup avaient été rendus invalides par tant de campagnes en Gaule.    - (animo) deficere, Caes. Cic.: perdre courage.    - jam stragis acervis deficiunt campi, Sil. 8: déjà la plaine ne suffit plus aux cadavres amoncelés.    - si tempus anni ad bellum gerendum deficeret, Caes. BG. 4: si la saison trop avancée ne lui laissait pas le temps de faire campagne.    - deficere legibus, Liv.: violer les lois.    - nisi debitores defecerint, Dig.: à moins que les débiteurs ne soient insolvables.    - non comminus pugnando deficiebant, Caes. BC. 2: ils ne lâchaient pas pied dans le combat corps à corps.    - singuli numquam exsatiabuntur, res publica deficiet, Tac. An. 2: aucun d'eux en particulier ne sera jamais rassasié et l'Etat s'épuisera (= fera faillite).    - deficere (vitā): mourir.    - in hac voce defecit: "Livia, nostri conjugii memor vive!" Suet.: il expira en prononçant ces mots: "Livie, souviens-toi de notre union." [st1]3 [-] finir, disparaître; se terminer en.    - progenies Caesarum in Nerone defecit, Suet. Galb. 1, l: la famille des Césars s'éteignit avec Néron.    - ultima pars aulae deficientis, Mart.: l'extrémité du palais qui a disparu.    - deficere mucrone, Plin.: se terminer en pointe.    - in deficiente porticu, Petr.: au bout d'un portique. - tr. - [st1]3 [-] abandonner, quitter, manquer à.    - quem jam sanguis viresque deficiunt, Caes. BG. 7, 50, 6: que déjà le sang et les forces abandonnent.    - me dies, vox, latera deficiant, si velim... Cic. Verr. 2, 52: le jour, la voix, les poumons me feraient défaut, si je voulais...    - tempus te citius quam oratio deficeret, Cic. Amer. 89: le temps te manquerait plus tôt que les paroles.    - poét., avec inf. nec me deficiet nautas rogitare, Prop. 1, 8, 23: et je ne cesserai pas d'interroger les matelots.    - deficiam scandere montes, Sil.: je me lasserai de gravir les montagnes.    - au passif cum a viribus deficeretur, Caes. BC. 3, 64, 3: comme ses forces l'abandonnaient.    - mulier consilio et ratione deficitur, Cic. Clu. 184: cette femme est dépourvue de sagesse et de raison.    - aqua ciboque defecti, Quint. 3, 8, 23: manquant d'eau et de vivres.    - defectus facultatibus, Dig. 23, 3, 33: privé de ses moyens.    - defici, Cic. Br. 34: être abandonné = être à court dans la respiration.    - voir defectus.
    * * *
    dēfĭcĭo, ĕre, fēci, fectum [de + facio]    - arch. defexit = defecerit Liv. 1, 24, 8.    - passif: deficior mais aussi defit. - intr. - [st1]1 [-] se séparer de, se détacher de; quitter un parti, faire défection, renoncer.    - ab aliqua re deficere, Caes. BG. 3, 3, 3: se détacher d'une chose.    - ab aliquo deficere, Caes. BG. 2, 14, 3: se détacher de qqn.    - a patribus ad plebem deficere, Liv. 6, 20, 3: se détacher des patriciens pour embrasser la cause des plébéiens.    - ad Poenos deficere, Liv. 22, 61, 11: passer du côté des Carthaginois.    - absol. civitates quae defecerant, Caes. BG. 3, 17, 2: les cités qui avaient fait défection.    - si a virtute defeceris, Cic. Lae. 37: si tu abandonnes le parti de la vertu.    - si utilitas ab amicitia defecerit, Cic. Fin. 2, 79, si l'intérêt n'est plus d'accord avec l'amitié.    - deficere a cultu idolorum, Lact.: renoncer au culte des idoles.    - ut a me ipse deficerem, Cic. Fam. 2, 16, 1: pour me manquer à moi-même.    - deficere ab amicitia populi Romani, Caes. B. G. 5, 3, 3: renoncer à l'alliance du peuple romain.    - avec abl. illis legibus populus Romanus prior non deficiet, Liv. 1, 24, 8: le peuple romain ne s'écartera pas le premier de ces clauses. [st1]2 [-] cesser, faire faute, manquer.    - vires, tela nostris deficiunt Caes. BG. 3, 5, 1 [mss]: les forces, les traits manquent à nos soldats.    - absol. materia, frumentum deficit, Caes. BC. 2, 37, 6: le bois, le blé fait défaut.    - vererer ne vox viresque deficerent, Cic. Verr. 1, 31: je craindrais que la voix et les forces ne me fissent défaut.    - memoria deficit, Cic. Fin. 2, 44: la mémoire fait défaut.    - luna deficit, Cic. Rep. 1, 23: la lune s'éclipse.    - multi Gallicis tot bellis defecerant, Caes. BC. 3, 2, 3: beaucoup avaient été rendus invalides par tant de campagnes en Gaule.    - (animo) deficere, Caes. Cic.: perdre courage.    - jam stragis acervis deficiunt campi, Sil. 8: déjà la plaine ne suffit plus aux cadavres amoncelés.    - si tempus anni ad bellum gerendum deficeret, Caes. BG. 4: si la saison trop avancée ne lui laissait pas le temps de faire campagne.    - deficere legibus, Liv.: violer les lois.    - nisi debitores defecerint, Dig.: à moins que les débiteurs ne soient insolvables.    - non comminus pugnando deficiebant, Caes. BC. 2: ils ne lâchaient pas pied dans le combat corps à corps.    - singuli numquam exsatiabuntur, res publica deficiet, Tac. An. 2: aucun d'eux en particulier ne sera jamais rassasié et l'Etat s'épuisera (= fera faillite).    - deficere (vitā): mourir.    - in hac voce defecit: "Livia, nostri conjugii memor vive!" Suet.: il expira en prononçant ces mots: "Livie, souviens-toi de notre union." [st1]3 [-] finir, disparaître; se terminer en.    - progenies Caesarum in Nerone defecit, Suet. Galb. 1, l: la famille des Césars s'éteignit avec Néron.    - ultima pars aulae deficientis, Mart.: l'extrémité du palais qui a disparu.    - deficere mucrone, Plin.: se terminer en pointe.    - in deficiente porticu, Petr.: au bout d'un portique. - tr. - [st1]3 [-] abandonner, quitter, manquer à.    - quem jam sanguis viresque deficiunt, Caes. BG. 7, 50, 6: que déjà le sang et les forces abandonnent.    - me dies, vox, latera deficiant, si velim... Cic. Verr. 2, 52: le jour, la voix, les poumons me feraient défaut, si je voulais...    - tempus te citius quam oratio deficeret, Cic. Amer. 89: le temps te manquerait plus tôt que les paroles.    - poét., avec inf. nec me deficiet nautas rogitare, Prop. 1, 8, 23: et je ne cesserai pas d'interroger les matelots.    - deficiam scandere montes, Sil.: je me lasserai de gravir les montagnes.    - au passif cum a viribus deficeretur, Caes. BC. 3, 64, 3: comme ses forces l'abandonnaient.    - mulier consilio et ratione deficitur, Cic. Clu. 184: cette femme est dépourvue de sagesse et de raison.    - aqua ciboque defecti, Quint. 3, 8, 23: manquant d'eau et de vivres.    - defectus facultatibus, Dig. 23, 3, 33: privé de ses moyens.    - defici, Cic. Br. 34: être abandonné = être à court dans la respiration.    - voir defectus.
    * * *
        Deficere, pro Deesse. Cic. Vererer ne mihi vox viresque deficerent. Que la force ne me defaillist.
    \
        Anima deficit per aestum. Cels. Le cueur default, On s'esvanouit.
    \
        In causa aliquem deficiunt omnia. Cic. Toutes choses luy defaillent.
    \
        Dolor me non deficit. Cic. Ma douleur ne cesse point, Ne me laisse point.
    \
        Improbitas aliquem defecit. Cic. Luy a defailli.
    \
        Deficit luna nocturno tempore. Plin. La lune eclipse, ou default par nuict.
    \
        Membra deficiunt. Lucret. Defaillent, et perdent toute force et vertu.
    \
        Deficit illum prudentia. Cic. Il ha faulte de prudence.
    \
        Deficit et extinguitur Sol. Cic. Le soleil eclipse et default.
    \
        Deficiunt me solatia. Cic. J'ay faulte de soulagement, ou de soulas.
    \
        Deficiunt syluae glandes. Virg. Les forests n'ont point de gland.
    \
        Tempus hercule te citius, quam oratio, deficeret. Cic. Tu aurois plus tost faulte de temps, que de parolle.
    \
        Discentes vita deficit. Cic. Ils meurent en apprenant, Leur vie n'est point assez longue pour apprendre, La vie leur default.
    \
        Vox eum defecit. Cic. La voix luy est faillie.
    \
        Deficit in mucronem figura. Plin. Elle va en aguisant, en poincte.
    \
        Deficere. Sallust. Se rendre du parti contraire, Se revolter.
    \
        Deficere a principe aliquo ad alium. Liu. Abandonner le service ou l'alliance d'un prince, et se mettre au service ou en l'alliance de son ennemi.
    \
        Quid ages, si vtilitas ab amicitia defecerit? Cic. Si prouffit se depart d'avec amitié? Si l'amitié d'autruy te vient à dommage, t'est dommageable? ou Si l'amitié d'autruy ne te porte point de prouffit?
    \
        Deficere a virtute. Cic. Delaisser vertu.
    \
        A seipso deficere, Est mores mutare. Cic. N'estre plus semblable à soymesme, Changer de conditions.
    \
        Deficere a vita. Cic. Se tuer.
    \
        Deficere, pro Defetisci, neutrum. Mart. Cic. Estre si las qu'on n'en puisse plus.
    \
        Concidere et deficere. Cic. Tomber et defaillir, Perdre toute force et vertu.
    \
        Deficere animo, animis, viribus. Cic. Defaillir de courage et de force.
    \
        Animo non deficiam. Cic. Le cueur ne me fauldra point, J'auray tousjours bon courage.
    \
        Deficere alimento. Colum. Avoir faulte de nourriture.
    \
        Deficere coeptis. Valer. Flac. Ne point poursuyvre et continuer son entreprinse, ou ce qu'on a commencé.
    \
        Mente deficere. Ouid. Perdre le sens et l'entendement.
    \
        Deficere visu. Sueton. Perdre la veue, Quand la veue default.
    \
        Deficior, passiue. Colum. Si memoria deficitur. Si la memoire luy default, S'il ha faulte de memoire.
    \
        Mulier abundat audacia, consilio et ratione deficitur. Cic. Elle est desprouveue, ou Elle ha faulte de bon sens et de raison.
    \
        Deficitur aqua salienti haec amoenitas. Plin. iunior. Elle ha faulte d'eaue vive.

    Dictionarium latinogallicum > deficio

  • 70 differo

    diffĕro, differre, distŭli, dilātum - tr. - [st2]1 [-] porter çà et là, disséminer, disperser, séparer, déchirer. [st2]2 [-] transplanter, repiquer (des arbres) en les espaçant. [st2]3 [-] répandre, colporter, divulguer. [st2]4 [-] diffamer. [st2]5 [-] mettre en pièces, mettre hors de soi, agiter, troubler, déconcerter. [st2]6 [-] différer, tarder, remettre. [st2]7 - intr. - être différent.    - ignem differre, Caes.: pousser la flamme de tous côtés (en parl. du vent).    - differre ulmos in versum, Virg. G. 4.144: planter des ormeaux sur plusieurs rangs.    - differri (au fig.): être tiraillé, être tourmenté, être déchiré.    - nihil differre quin: ne pas tarder à.    - diem de die differre: remettre de jour en jour.    - ex aliqua parte differre: différer en quelque point.    - quid differt ? Hor.: quelle différence y a-t-il ?    - differre ab aliquo, ab aliqua re: différer de qqn, de qqch.    - differre in posterum, in aliud tempus: renvoyer à un autre moment.    - tempus differre: user d’atermoiement.    - nemo se differt, Sen.: personne ne remet à plus tard ce qui le concerne.    - aetates vestrae et illorum differunt: votre âge et le leur sont différents.
    * * *
    diffĕro, differre, distŭli, dilātum - tr. - [st2]1 [-] porter çà et là, disséminer, disperser, séparer, déchirer. [st2]2 [-] transplanter, repiquer (des arbres) en les espaçant. [st2]3 [-] répandre, colporter, divulguer. [st2]4 [-] diffamer. [st2]5 [-] mettre en pièces, mettre hors de soi, agiter, troubler, déconcerter. [st2]6 [-] différer, tarder, remettre. [st2]7 - intr. - être différent.    - ignem differre, Caes.: pousser la flamme de tous côtés (en parl. du vent).    - differre ulmos in versum, Virg. G. 4.144: planter des ormeaux sur plusieurs rangs.    - differri (au fig.): être tiraillé, être tourmenté, être déchiré.    - nihil differre quin: ne pas tarder à.    - diem de die differre: remettre de jour en jour.    - ex aliqua parte differre: différer en quelque point.    - quid differt ? Hor.: quelle différence y a-t-il ?    - differre ab aliquo, ab aliqua re: différer de qqn, de qqch.    - differre in posterum, in aliud tempus: renvoyer à un autre moment.    - tempus differre: user d’atermoiement.    - nemo se differt, Sen.: personne ne remet à plus tard ce qui le concerne.    - aetates vestrae et illorum differunt: votre âge et le leur sont différents.
    * * *
        Differo, pen. corr. differs, distuli, pen. corr. dilatum, pen. prod. differre. Plaut. Porter ca et là.
    \
        Differre. Varro. Transposer, ou Transporter d'un lieu en autre.
    \
        Differre aliquem. Terent. Troubler et travailler aucun, Tormenter.
    \
        Differri, et differri doloribus, Idem. Plaut. Estre porté ca et là, tormenté et travaille de douleur, ou fendre et crever de douleur.
    \
        Differri amore vel cupiditate, aut laetitia. Plaut. Estre transporté et ravi d'amours, quasi porté ca et là.
    \
        Inuidia differri. Propert. Crever d'envie.
    \
        Differre famam aliquam alicui. Plaut. Semer quelque bruit d'aucun.
    \
        Differre rumorem. Terent. Semer un bruit.
    \
        Differre vlmos in versum. Virgil. Disposer et mettre par ordre et en ligne.
    \
        Differre, Distare: cui contrarium est Idem valere. Varie autem construitur. Estre different, Ne resembler point, N'accorder point.
    \
        Differre. Mart. Differer, Remettre à un autre temps, Delayer, Surseoir.
    \
        Differre aliquem. Mart. Faire attendre.
    \
        Aliquem in aliud tempus differre. Cic. Le remettre et faire attendre jusques à un autre temps.
    \
        Animum differre. Stat. Differer son courroux.
    \
        Diem de die. Liu. Delayer de jour en jour.
    \
        Honorem. Plin. iunior. Delayer de prendre un Magistrat.
    \
        Mortem per multa secula. Iuuen. Vivre long temps.
    \
        Differre se in horas venturas. Ouid. Attendre.
    \
        Differre sitim. Plin. iunior. Endurer la soif.
    \
        Vadimonium differre cum aliquo. Cic. Proroger, ou prolonger le delay que les parties avoyent prins de venir en personne en jugement pour contester.
    \
        Differre, pro Discerpere. Horat. Mettre en pieces, Demembrer, Deschirer.
    \
        Differre, pro Diducere. Horat. Jecter ca et là, Dissiper.

    Dictionarium latinogallicum > differo

  • 71 in

       - formes arch. endŏ et indŭ, cf. Enn. ap. Gell. 12, 4; id. ap. Macr. S. 6, 2; Lucil. ap. Lact. 5, 9, 20; Lucr. 2, 1096; 5, 102; 6, 890 etc.; gr. ἐν, ἐν-θα, ἐν-θεν, εἰς, i. e. ἐν-ς, ἀνά.    - voir l'article in de Gaffiot. [ABCU]A - ĭn, prép. [st1]1 [-] avec l'accusatif pour indiquer le lieu où l'on va, le but, l'aboutissement, la conformité, la distributivité, le temps (jusqu'à, pour) dans, en, sur, jusqu'à, pour, contre, conformément à, par (distributif).    - eo in urbem: je vais en ville.    - in meridiem: du côté du midi.    - in latitudinem: dans le sens de la largeur.    - in altitudinem: en hauteur.    - dormire in lucem: dormir jusqu'au jour.    - in diem vivere: vivre au jour le jour.    - in omnes partes: sous tous les rapports.    - in multam noctem: jusqu'au milieu de la nuit.    - amor in patria: l'amour pour la patrie.    - in rem esse: être utile.    - dicere in aliquem: parler contre qqn.    - in Verrem oratio: discours contre Verrès.    - in verba alicujus jurare: jurer selon la formule de qqn, prononcer le serment dicté par qqn.    - pacem dare in has leges: accorder la paix à ces conditions.    - servilem in modum: à la façon d'un esclave.    - in capita: par tête.    - in militem: par soldats.    - in singulos equites tunicas dare: donner une tunique à chaque cavalier.    - in perpetuum: pour toujours.    - in posterum diem: pour le lendemain.    - emere in diem: acheter pour une date fixée.    - in sex menses: pour six mois.    - in dies (singulos): [jour par jour] = au jour le jour.    - in universum: en général.    - in vicem (invicem, in vices): à son tour, en retour. [st1]2 [-] avec l'ablatif pour indiquer le lieu où l'on est, le temps dans diverses locutions dans, sur, en, à propos de, quand il s'agit de, parmi, pour    - sum in horto: je suis dans le jardin.    - in paucis diebus: en peu de jours.    - in primo congressu: au premier choc.    - in amicis eligendis: quand il s'agit de choisir des amis.    - in bonis oratoribus: parmi les bons orateurs.    - in salute reipublicae: quand il y va du salut de la république.    - in manu: à portée de la main.    - in aere alieno esse: avoir des dettes.    - in suis summis esse: ne pas avoir de dettes.    - in tempore: à temps.    - in oculis: sous les yeux.    - in tanta re: lorsqu'il s'agit d'une affaire si importante.    - in magna inopia: étant donné la disette.    - misericordes in furibus aerarii: compatissants pour les voleurs du trésor public. [ABCU]B - in, préfixe in-, i- parfois devant g ou n il- ou in- devant l im- ou in- devant m, p ir- ou in- devant r [st1]1 [-] dans, sur, contre (in-cidere → in + cadere: tomber sur; im- ponere ou in-ponere: placer sur; il-ludere ou in-ludere: jouer sur, se moquer de; ir-rumpere ou in-rumpere: s'élancer contre, s'élancer dans; in-fodere: creuser pour mettre dedans, enfouir). [st1]2 [-] valeur négative (i-gnavus: sans activité, paresseux, mou; i-gnoscere: ne pas reconnaître, pardonner; in-ers → in + ars: étranger à tout art, sans talent; il-lautus ou in-lautus: qui n'est pas lavé, sale; im-motus ou in-motus: immobile). [ABCU]C - in', pour isne.    - in' ? Ter.: vas-tu?
    * * *
       - formes arch. endŏ et indŭ, cf. Enn. ap. Gell. 12, 4; id. ap. Macr. S. 6, 2; Lucil. ap. Lact. 5, 9, 20; Lucr. 2, 1096; 5, 102; 6, 890 etc.; gr. ἐν, ἐν-θα, ἐν-θεν, εἰς, i. e. ἐν-ς, ἀνά.    - voir l'article in de Gaffiot. [ABCU]A - ĭn, prép. [st1]1 [-] avec l'accusatif pour indiquer le lieu où l'on va, le but, l'aboutissement, la conformité, la distributivité, le temps (jusqu'à, pour) dans, en, sur, jusqu'à, pour, contre, conformément à, par (distributif).    - eo in urbem: je vais en ville.    - in meridiem: du côté du midi.    - in latitudinem: dans le sens de la largeur.    - in altitudinem: en hauteur.    - dormire in lucem: dormir jusqu'au jour.    - in diem vivere: vivre au jour le jour.    - in omnes partes: sous tous les rapports.    - in multam noctem: jusqu'au milieu de la nuit.    - amor in patria: l'amour pour la patrie.    - in rem esse: être utile.    - dicere in aliquem: parler contre qqn.    - in Verrem oratio: discours contre Verrès.    - in verba alicujus jurare: jurer selon la formule de qqn, prononcer le serment dicté par qqn.    - pacem dare in has leges: accorder la paix à ces conditions.    - servilem in modum: à la façon d'un esclave.    - in capita: par tête.    - in militem: par soldats.    - in singulos equites tunicas dare: donner une tunique à chaque cavalier.    - in perpetuum: pour toujours.    - in posterum diem: pour le lendemain.    - emere in diem: acheter pour une date fixée.    - in sex menses: pour six mois.    - in dies (singulos): [jour par jour] = au jour le jour.    - in universum: en général.    - in vicem (invicem, in vices): à son tour, en retour. [st1]2 [-] avec l'ablatif pour indiquer le lieu où l'on est, le temps dans diverses locutions dans, sur, en, à propos de, quand il s'agit de, parmi, pour    - sum in horto: je suis dans le jardin.    - in paucis diebus: en peu de jours.    - in primo congressu: au premier choc.    - in amicis eligendis: quand il s'agit de choisir des amis.    - in bonis oratoribus: parmi les bons orateurs.    - in salute reipublicae: quand il y va du salut de la république.    - in manu: à portée de la main.    - in aere alieno esse: avoir des dettes.    - in suis summis esse: ne pas avoir de dettes.    - in tempore: à temps.    - in oculis: sous les yeux.    - in tanta re: lorsqu'il s'agit d'une affaire si importante.    - in magna inopia: étant donné la disette.    - misericordes in furibus aerarii: compatissants pour les voleurs du trésor public. [ABCU]B - in, préfixe in-, i- parfois devant g ou n il- ou in- devant l im- ou in- devant m, p ir- ou in- devant r [st1]1 [-] dans, sur, contre (in-cidere → in + cadere: tomber sur; im- ponere ou in-ponere: placer sur; il-ludere ou in-ludere: jouer sur, se moquer de; ir-rumpere ou in-rumpere: s'élancer contre, s'élancer dans; in-fodere: creuser pour mettre dedans, enfouir). [st1]2 [-] valeur négative (i-gnavus: sans activité, paresseux, mou; i-gnoscere: ne pas reconnaître, pardonner; in-ers → in + ars: étranger à tout art, sans talent; il-lautus ou in-lautus: qui n'est pas lavé, sale; im-motus ou in-motus: immobile). [ABCU]C - in', pour isne.    - in' ? Ter.: vas-tu?
    * * *
        Caue ne illi obiectes nunc, in aegritudine Te has emisse. Plaut. Que tu te repens de les avoir acheté, ou Que tu les as acheté à regret et contre ton coeur.
    \
        In aere alieno esse. Cic. Estre endebté.
    \
        Immane est facinus, verum in aetate vtile et conducibile. Plaut. En temps et lieu, Aucunesfois.
    \
        In aeuo nostro. Plin. De nostre temps.
    \
        In_aeternum. Plin. iunior. Eternellement, A jamais.
    \
        In agendo. Terent. En jouant la farce.
    \
        In apparando consumunt diem. Terent. A appareiller.
    \
        In alio facere. Gell. Quae ita acerbitas est, si idem fiat in te, quod tute in alio feceris? A un autre.
    \
        Inuadere in aliquem. Tacit. Assaillir aucun.
    \
        In aliquo referam gratiam. Plaut. En quelque autre chose.
    \
        In ambiguo esse. Plaut. Estre en doubte.
    \
        In amicitiam et in amicitia alicuius esse. Cic. Estre son ami.
    \
        In animis nostris et iudiciis es. Plin. iun. Tu as gaigné nostre coeur.
    \
        In animo est. Liu. J'ay fantasie et vouloir de, etc.
    \
        Designati Consules in eum annum fuerant. Liu. Pour ceste annee.
    \
        Magistratibus in annum creatis. Liu. Pour un an.
    \
        Inducias in triginta annos impetrarunt. Liu. Pour trente ans.
    \
        Sestertia centena in annum accepit. Suet. Pour une annee.
    \
        In annos singulos. Liu. Quae bina milia aeris in annos singulos penderent. Par chascun an.
    \
        In ante diem XV. Cal. distulit. Cic. Jusques au quinzieme jour des Calendes.
    \
        In apertum proferre aliquod opus. Cic. Publier.
    \
        Vti re aliqua in argumentum. Quint. Pour argument et preuve.
    \
        In armis erant. Liu. Ils estoyent en armes, En champ de bataille.
    \
        In articulo ipso temporis. Cic. Sur le point du temps.
    \
        In assem. Columel. En tout, Toutes sommes assemblees.
    \
        In aurem dicere. Plin. En l'oreille.
    \
        Neminem docere, in authoritatem scientiae est. Plin. Donne reputation d'estre scavant.
    \
        Sentio, nisi in bonis, amicitiam esse non posse. Cic. Entre les gens de bien.
    \
        Cui praeter honestum nihil est in bonis. Cic. Il n'estime nul autre bien qu'honnesteté.
    \
        In breui. Quintil. En brief, Briefvement.
    \
        Ire in caedes. Tacit. Aller faire meurtres.
    \
        In caelo esse. Cic. Estre le plus heureux du monde.
    \
        Sextantibus collatis in capita. Liu. Pour homme.
    \
        Dare aliquid in casum. Tacit. Mettre en hazard, Mettre à l'adventure, Adventurer, Hazarder.
    \
        In cibo et vino. Cic. En mangeant et beuvant.
    \
        Olera ferre in coenam seni. Terent. Pour le soupper.
    \
        In coenas singulas. Gell. Pour chascun soupper.
    \
        In cogitando. Plaut. Multum in cogitando dolorem indipiscor. D'y penser, ou en y pensant.
    \
        In cognoscendo tute ipse aderis Chaerea. Terent. Quand ce viendra à la recongnoistre.
    \
        In commune consulere. Terent. Autant pour l'un que pour l'autre.
    \
        In commune consultare. Plin. iunior. Ensemble.
    \
        In commune dicere. Plin. Tout ensemble, En general.
    \
        In commune loqui. Plin. iunior. Parler ensemble, Deviser.
    \
        In commune vocare honores. Liu. Mettre les offices en commun, Constituer en dignité aussi tost le filz d'un privé, que le filz d'un Senateur, Garder equalité en la collation des dignitez sans acception des personnes.
    \
        In conspectum aspice. Plaut. Devant toy, Devant tes yeulx.
    \
        In contrarium. Plin. Au contraire.
    \
        A quo factum sit, in controuersiam venit. Quintil. On est endebat et different.
    \
        In crastinum. Plaut. Demain, Pour demain.
    \
        In culpa inuenire aliquem. Terent. Trouver que c'est sa faulte de quelque chose.
    \
        In culpam dicere. Gell. Pour reproche et blasme.
    \
        In denegando modo quis pudor est paululum. Terent. Quand ce vient à renier la chose.
    \
        In diem istuc Parmeno est fortasse quod minitare. Terent. Tu me menaces de bien loing, Il y a long temps d'ici là.
    \
        In qua die. Terent. En quel jour.
    \
        In diem viuere. Cicero. Au jour la journee, Sans se soulcier du lendemain.
    \
        In diem abiit praesens quod fuerat malum. Terent. Ta punition n'est seulement que differee, Tu n'y pers que l'attente.
    \
        In diem. Ouid. Pour un jour seulement.
    \
        In hunc diem. Plaut. Pour aujourdhuy.
    \
        In hunc diem a me vt caueant ne credant mihi. Plaut. Du jourdhuy, ou desormais.
    \
        Illi heri me vocauerant in hunc diem. Plaut. Pour aujourdhuy.
    \
        In hunc diem. Plaut. Jusques aujourdhuy.
    \
        Confirmarunt Consules se his supplicationibus in hunc annum non vsuros. Caelius ad Ciceronem. De ceste annee.
    \
        In dies. Plaut. De jour en jour, Par chascun jour, Touts les jours.
    \
        Crescente in dies multitudine. Liu. Journellement.
    \
        In dies singulos. Cic. Par chascun jour.
    \
        In his diebus. Plaut. Ces jours ci.
    \
        Fere in diebus paucis quibus haec acta sunt, Chrysis vicina haec moritur. Terent. Peu de temps apres.
    \
        In difficili est casus ille. Scaeuola. Il est difficile.
    \
        In disciplinam tradere puerum. Suet. Bailler pour estre enseigné et endoctriné.
    \
        In diuersum. Plin. Donec in diuersum abducat a nidis. Autre part.
    \
        In diuersum sterni. Colum. Du travers.
    \
        Filiam suam despondit in diuitias maximas. Plaut. A un fort riche compaignon.
    \
        In diuitiis esse. Plaut. Estre riche.
    \
        In domo, pro Domi. Quintil. En la maison.
    \
        In dotem esse, et doti esse, Iulianus. Pour dot.
    \
        In dubio est animus. Terent. En doubte.
    \
        In dubio est vita. Terent. En dangier.
    \
        In dubio fuit vtrum L. Manilius, etc. Liu. On a doubté autresfois si, etc.
    \
        Iam ferme in exitu annus erat. Liu. L'annee estoit ja presque finee.
    \
        Quae in exemplum assumimus. Quintil. Que nous prenons pour preuve et exemple.
    \
        In expedito esse. Quintil. Prest et appareillé.
    \
        Sum in expectatione omnium rerum, quid in Gallia, etc. Plancus ad Ciceronem. J'attens toutes nouvelles de, etc.
    \
        In fabulis esse. Suet. Coena quoque eius secretior in fabulis fuit. On se mocquoit, et en faisoit on des contes, Il en fut moult parlé.
    \
        Quum exitus haud in facili essent. Liu. Ne fussent pas faciles.
    \
        In familiaribus alicuius esse. Cic. Estre du nombre de ses familiers.
    \
        In futurum. Plin. iunior. Pour l'advenir, Pour le temps advenir.
    \
        In genua astat. Plaut. Il est à genoulx, Agenouillé.
    \
        In gloria esse. Plin. Estre prisé et loué.
    \
        In gloriam referre aliquid. Liu. Pour en estre loué et honoré.
    \
        In hoc factum est. Colum. Pour servir à ce, Pour ce.
    \
        Cannensis praedicta clades in haec ferme verba erat. Liu. En telz mots.
    \
        In hoc similis illi. Cic. En ce.
    \
        In hoc sumus sapientes, quod, etc. Cic. En cela sommes, etc.
    \
        In hac parte. Plin. En ce.
    \
        In honore hominum, et in honore famae esse. Plin. iunior. Estre honoré des hommes, et avoir grand bruit.
    \
        In honore mensarum est buteo accipitrum genus. Plin. Est fort estimé en banquets.
    \
        In horam viuere. Cic. Ne se soulcier de son vivre sinon d'heure en autre.
    \
        In hora vna. Plaut. En une heure.
    \
        In horas expectare. Plin. iunior. D'heure en heure.
    \
        In horas, pro Saepissime. Horat. A toute heure, A touts propos, D'heure en heure.
    \
        In istac finem faciat. Terent. Avec ceste là.
    \
        Depicta tabula in imaginem rei. Quintil. A la semblance.
    \
        In immensum. Plin. Sans mesure, Oultre mesure.
    \
        In incertum. Liu. A toutes adventures, A l'adventure.
    \
        Res omnis in incerto sita est. Plaut. Est incertaine.
    \
        In incerto est vtrum, etc. Liu. Il est incertain, On ne scait si, etc.
    \
        In re incipiunda. Terent. Quand ce veint à commencer.
    \
        In infinitum epistolam extendam, si gaudio meo indulgeam. Plin. iunior. Sans fin.
    \
        In ingressu. Plin. iunior. A l'entree.
    \
        In insidiis esse. Terent. Faire le guet, Guetter, Estre aux embusches.
    \
        In integro res est. Cic. La chose est encore en son entier, Il n'y a encore rien faict, On en peult faire ce qu'on veult.
    \
        Quum tibi in integro tota res esset. Cic. Tu n'avois encore rien entamé ne commencé.
    \
        In integrum restitutus. Cic. Remis en son entier.
    \
        In inuidia et in odio esse apud aliquem. Cic. Estre envié et hay.
    \
        In itinere. Terent. Sur le chemin, En allant.
    \
        In itinere est Antonius. Brutus Ciceroni. Il est en chemin.
    \
        In iugerum, In iugera singula. Cic. Pour chascun demi arpent.
    \
        In legem. Senec. Pour loy, Au lieu de loy.
    \
        In loco. Terent. En temps et en lieu.
    \
        In loco fratris amare. Terent. Autant que son frere, que s'il estoit son frere.
    \
        In beneficii loco petere aliquid ab altero. Cic. Le requerir d'un plaisir.
    \
        In loco posita aedilitas. Cic. Baillee à celuy à qui elle appartenoit et qui en estoit digne.
    \
        In locum alterius consulatum petere. Cic. Pour tenir sa place, Au lieu de luy.
    \
        In longum trahere. Plin. Alonger.
    \
        In lucem semper Acerra bibit. Martial. Jusques au jour.
    \
        In manibus est res. Cic. L'affaire est sur le poinct d'estre despesché.
    \
        Quos libros Bruto mittimus, in manibus habent librarii. Cic. Mes escrivains les ont entre les mains, et les escrivent.
    \
        Ecce in manibus vir et praestantissimo ingenio, et flagrantistudio. Cic. Voici ci pres sans aller plus loing.
    \
        Libelli nominum vestrorum consiliique huius in manibus erant omnium. Cic. Il n'y avoit piece qui n'eust le roole de vous autres.
    \
        Non vacat, quia vindemiae in manibus. Plin. iunior. Car nous faisons vendenges.
    \
        Quum tantum belli in manibus esset. Liu. Veu les grands empeschements des guerres qu'ils avoyent sur les bras.
    \
        Quam spem nunc habeat in manibus. Cic. Qu'il ha à ceste heure.
    \
        Victoria in manibus est. Liu. La victoire est en nostre puissance, La victoire est nostre si nous voulons.
    \
        In manu mea est. Cic. Il est en moy et en ma puissance.
    \
        Tibi in manu est ne fiat. Terent. Il est en toy que la chose ne se face.
    \
        Si quidem licebit per illos, quibus est in manu. Plaut. Qui gouvernent l'affaire.
    \
        Agas quod in manu est. Plaut. Fay ce que tu pourras, ou ce que tu as entre mains.
    \
        Quo eueniat, diis in manu est. Plaut. C'est à Dieu d'en faire ce que luy plaira.
    \
        In materiam adhaerescere. Cic. S'attacher au bois.
    \
        In me. Terent. En moy.
    \
        Mater virginis in medio est. Terent. Au milieu, et devant voz yeulx.
    \
        In medium relinquere. Gell. Laisser la chose à disputer aux autres, En laisser penser à un chascun ce qu'il vouldra.
    \
        In memoriam redire et regredi. Plaut. Se souvenir.
    \
        In memoriam sempiternam. Cic. Pour perpetuelle memoire.
    \
        Vnum in mente est mihi nunc, satis vt commode, etc. Plau. J'ay une chose en la fantasie.
    \
        Qui istuc in mente est tibi, mi vir, percontarier? Plaut. Dont te vient la fantasie de, etc.
    \
        Nunc vero mihi in mentem fuit. Plautus. Il m'en souvient orprimes.
    \
        Illud de Rhodio dictum in mentem venit. Terent. Il me souvient, Il me vient en memoire.
    \
        In meridiem spectat. Cato. Il est tourné droict au midi.
    \
        In metu esse. Plaut. Terent. Estre en crainte, Avoir paour.
    \
        In militem, in capita, in naues, et similia. Var. Pour chasque homme de guerre.
    \
        In centum sues, decem verres satis esse putant. Var. Pour chasque cent de truyes.
    \
        In modum seruorum. Tacit. A la facon des serfz.
    \
        Peto a te maiorem in modum. Cic. Tresfort, Le plus fort que je puis.
    \
        In modum peregrinum. Plaut. En estrange facon.
    \
        In seruilem modum lacerati atque extorti. Liu. A la facon de serfz, Comme serfz.
    \
        In modum perpetuum perii. Plaut. A tousjours et à jamais.
    \
        In modum amici. Sueton. A la facon d'un ami, En ami.
    \
        In mora Tribuni erant. Liu. Retardoyent, Empeschoyent.
    \
        In more est. Plin. C'est la coustume.
    \
        In morem. Virgil. Selon la coustume.
    \
        In morte. Plaut. A la mort, Quand il mouroit.
    \
        In multum velociores. Plin. Beaucoup plus, etc.
    \
        In noctes singulas. Plaut. Par chasques nuicts.
    \
        In nominando. Var. En nommant.
    \
        In nouissimis esse. Cic. Estre des derniers et des moins estimez.
    \
        In noxa, vel noxia esse. Terent. Estre coulpable d'aucun cas, En estre attainct et convaincu.
    \
        In numerum ludere. Virgil. Danser de mesure.
    \
        In numerato habere. Quintil. Avoir tout comptant et tout prest.
    \
        In obliquum alios sequi. Liu. De travers, A la traverse.
    \
        In occulto. Plaut. En cachette.
    \
        Secreto et in occulto. Caes. A part, et en lieu privé.
    \
        In oculis exercitus. Cic. En la presence de son ost.
    \
        In oculis habitare. Cic. Ne partir ou bouger de la ville, et se monstrer ou faire veoir touts les jours.
    \
        In odio esse. Cic. Estre hay.
    \
        In odio. Plin. Par despit et haine.
    \
        In opere faciundo. Terent. En faisant la besongne.
    \
        In orbem se tutari. Liu. En rond.
    \
        In orbem. Liu. Par tour.
    \
        Vt vnus fasces haberet, et hoc insigne regium in orbem suam cuiusque vicem per omnes iret. Liu. Chascun sa fois et en son tour, Tour à tour.
    \
        In ordine. Plaut. Par ordre.
    \
        In ordinem reponere. Colum. En ordre.
    \
        In os. Senec. Si in ora parentum filios iugulat. En leur presence, A leur visage.
    \
        In ore est omni populo. Terent. Tout le peuple en bruit, Tout le monde en parle, Tout le monde parle de luy, On ne parle que de luy.
    \
        In pariundo. Terent. En travail d'enfant, En enfantant.
    \
        In parte causae. Plinius iunior. En certain poinct et partie du proces.
    \
        Velut ipse in parte laboris ac periculi fuissem. Liu. Comme si j'eusse porté une partie du faiz.
    \
        Cunctis in partes muneris sui benigne pollicentibus operam. Liu. Chascun en son endroict, Pour sa part, et pour le regard de sa charge.
    \
        In partem dimidiam decoquere. Colum. Jusques à la moitié.
    \
        In vtranque partem. Cic. De costé et d'autre.
    \
        In paucos dies. Liu. Pour quelque peu de temps.
    \
        Vbi vidi, ego me in pedes. Sub. conieci. Terent. Et moy de fuir.
    \
        Hinc me coniicerem protinus in pedes. Terent. Je m'en fuiroye.
    \
        In pedes nasci, Vide NASCOR. Naistre les pieds devant.
    \
        In pedem. Cic. Pour chasque pied.
    \
        In pedes soleas inducere. Cic. Chausser.
    \
        In perendinum. Plaut. Apres demain.
    \
        In perpetuum, contrarium habet In tempus. Terent. A tousjours et à jamais.
    \
        In perpetuum. Cic. Pour jamais.
    \
        In plenum. Plin. En general, Pour en parler en general.
    \
        In portu sum. Cic. A port, En sauveté.
    \
        In posterum. Cic. Doresenavant, D'ici en avant, Ci apres, Le temps advenir.
    \
        In posteritatem. Cic. Au temps advenir.
    \
        In potestate alicuius esse. Cic. En sa puissance et subjection, Se rendre obeissant à luy.
    \
        Tuum esse in potiundo periculum non vis. Terent. Tu ne veuls que la jouissance en soit tienne au danger d'autruy.
    \
        In praesentia. Pour le present. Presentement. Terentius, - ne in praesentia haec hinc abeat.
    \
        Auferre in praesentia. Terent. Presentement et tout à l'heure.
    \
        Si scripturam spreuissem in praesentia. Terent. Tout alors que, etc.
    \
        Debes animaduertere quot in praesentia cohortes contra te habeat. Caesar. Cic. Maintenant, A ceste heure.
    \
        Quum emere vellet in palatio domum, et pecuniam in praesens non haberet. Gell. Alors, A l'heure, Presentement.
    \
        In praesenti Cicero dixit de tempore in quo loquebatur: vt, Haec ad te in praesenti scripsi, vt speres, etc. Maintenant, Presentement.
    \
        In praeteritum. Quintil. Pour le temps passé.
    \
        In pretio esse. Plin. Estre prisé et estimé.
    \
        In primis. Sallust. Principalement, Plus que toute autre chose.
    \
        Omnes cupimus, ego in primis, quamprimum te videre. Cic. Plus que touts les autres.
    \
        In primis rogo te ad hominem ventosissimum Lepidum mittas, etc. Brutus ad Ciceronem. Tout premierement, Devant toutes choses.
    \
        In principibus. Cic. Entre les plus grans, Du nombre des plus grans.
    \
        In principio. Plaut. Iam in principio id mihi placet. Pour le commencement.
    \
        Blande in principio alloqui. Terent. Du commencement.
    \
        In priuato, et In publico, contraria. Liu. En privé et secrettement en sa maison.
    \
        In probro esse. Terent. Estre deshonoré, Estre à deshonneur, Estre honni.
    \
        In procliui est. Terent. Il est facile et aisé.
    \
        Iram in promptu gerere. Plaut. Se courroucer incontinent et tout à coup.
    \
        In promptu causa est. Ouid. La cause est evidente et manifeste.
    \
        Quum illa pateant, in promptuque sint omnibus. Cic. Veu que ces choses sont ouvertes et evidentes à touts.
    \
        In propatulo. Plin. iunior. Devant touts, Publiquement.
    \
        In propatulo aedium. Liu. Devant les maisons, En pleine rue.
    \
        Iam in propinquo certamen erat. Liu. Le combat estoit prest à donner.
    \
        In proximo. Terent. Tout aupres de nous.
    \
        In publico. Plin. Devant touts, Parmi les rues.
    \
        In publicum redigere bona. Liu. Confisquer.
    \
        In punctum. Sueton. Pour chascun poinct.
    \
        In queis sumus. Cic. Entre lesquels nous sommes.
    \
        In querelis mens. Plaut. Pleine de querelles.
    \
        In quinquennio. Cic. En cinq ans.
    \
        Duabus epistolis tuis perdiligenter in eandem rationem scriptis. Cic. Touchant le mesme affaire.
    \
        In reliquum tempus. Cic. Pour le temps advenir.
    \
        In remedio esse. Plin. Servir de remede.
    \
        In rem praesentem venire. Cic. Venir sur les lieux contentieux qui toutesfois se faisoit en autre maniere que celle d'aujourdhuy, Faire veue des lieux, Monstrer au doigt et à l'oeil.
    \
        Non potui te magis in rem praesentem perducere. Pli. iunior. Je ne t'eusse sceu plus clairement donner à entendre la chose.
    \
        In rem praesentem excurrere. Plin. iunior. Aller sur le lieu.
    \
        Ego in re praesenti inuenisse videor, quemadmodum huic periculo occurrerem. Plin. iunior. Moy estant sur le lieu.
    \
        In re praesenti, ex copia piscaria Consulere licebit quid emam. Plaut. Quand je seray là.
    \
        Fui illic in re praesenti. Plaut. Là, En ce lieu là, Quand la chose se faisoit.
    \
        In re praesenti deliberabis et constitues. Traianus ad Plinium. Sur le lieu.
    \
        Omnia quae in re praesenti accidisse credibile est. Quint. Alors, A l'heure, Sur le lieu.
    \
        In re mea est. Plaut. A mon prouffit.
    \
        In re ipsa. Terent. Par experience.
    \
        In eam rem siquid habebo. Plaut. Qui serve à cela, Qui soit afferent et pertinent à la matiere.
    \
        In rem nostram est. Plaut. C'est nostre prouffit.
    \
        Si in rem est vtrique, vt fiant, accersi iube. Terent. Si c'est le prouffit de touts deux.
    \
        In rem ventris. Plaut. Au prouffit du ventre.
    \
        In rem iurare. Vlpian. Jurer ou prester le serment de ce dont est proces simplement, non de son faict seulement, Jurer de la chose dont est question.
    \
        In rem concepta actio, vel scripta. Vlpian. Une action qu'il est permis intenter eu esgard à la chose seulement dont en icelle est question, non à la personne contre laquelle on agit, ou Une action de sa nature personnelle, laquelle à la maniere de reelles, compette contre touts ceulx qui detiennent la chose dont est question.
    \
        In illius respectum, iste populo praesideat. Senec. Pour l'esgard et en faveur de luy, Quand pour le respect des vertus du pere, on constitue le filz en dignité, combien que de soy il ne l'ait merité.
    \
        In ridiculo haberi. Plaut. Estre mocqué.
    \
        In saginam se coniicere. Plaut. Se mettre à gourmander et yvrongner.
    \
        In senecta. Plaut. En vieillesse.
    \
        Qui estis in senioribus. Plaut. Qui estes des plus anciens.
    \
        In sententia eadem esse. Cic. Tenir tousjours son opinion, Estre tousjours d'une opinion, Perseverer en son, etc.
    \
        In serum. Sueton. Jusques sur le soir.
    \
        In singulas ciuitates imposita pecunia. Liu. Sur chascune cité.
    \
        In singulos, HS. quinquagenis millibus dannari mauultis? Cic. Aimez vous mieulx estre condemnez un chascun de vous, etc.
    \
        In solatio est. Plaut. Cela me console.
    \
        In solutum accipere. Senec. Pour payement.
    \
        In solem proferre. Colum. Au soleil.
    \
        In somnis. Plaut. En dormant.
    \
        In speciem. Liu. Par faulx semblant.
    \
        Ducentes paucos in speciem captiuos. Liu. Faisants semblant de mener avec eulx, Pour monstre, Pour faire monstre.
    \
        Tenui vulnere in speciem. Liu. Ce semble à veoir.
    \
        Praeclara classis in speciem. Cic. D'apparence, Ce semble à veoir.
    \
        In spem vniuersae praedae flumen traiiciunt. Liu. En esperance d'avoir tout le pillage et la despouille.
    \
        In spem venire. Cic. Esperer.
    \
        In summa. Plin. iunior. En somme, Somme toute.
    \
        Hoc vix ab Apronio in summo beneficio impetratum est. Cic. Pour tout le plaisir qu'il leur eust peu faire.
    \
        In summum euadere. Liu. Au dessus, Au plus hault.
    \
        In superuacuum. Senec. En vain.
    \
        In suspenso relinquere. Plin. iunior. Laisser en doubte, et en balance, Laisser suspens, et comme entre deux fers.
    \
        In tam breui spatio. Terent. En si peu de temps.
    \
        Ista vulgo infixa sit fama in tantum, vt in maledictis, etc. Plin. Tant et si fort que, etc.
    \
        In talibus viris. Cic. De telles gens.
    \
        In te est mihi salus. Plaut. Mon aide et salut gist en toy.
    \
        In te. Plaut. Contre toy.
    \
        In tempore. Plaut. Liu. A temps, Tout à poinct, A l'heure qu'il falloit, Bien à poinct.
    \
        In tempore ipso Spes mihi sancta subuenit. Plaut. Tout à temps, Lors que besoing en estoit.
    \
        In ipso tempore eccum ipsum obuiam Chremetem. Terent. A l'heure qu'il falloit.
    \
        Studebat in coenae tempus. Plin. iunior. Jusques à ce qu'il falloit soupper.
    \
        In praesens tempus, pro Nunc. Cic. Maintenant.
    \
        In omne tempus. Cic. A tousjours et à jamais.
    \
        In tormentis esse. Plin. iunior. Estre tormenté.
    \
        In totum. Plin. iunior. Du tout, Totalement.
    \
        In tranquillo. Terent. En tranquillité, et sans plus de debat.
    \
        In transcursu. Plin. En passant.
    \
        Tractare aliquid in transitu. Quint. Legierement et en passant.
    \
        In triduo hoc. Plaut. D'ici à trois jours.
    \
        In triduo excludunt. Plin. Trois jours apres.
    \
        In turpissimis rebus habere. Caesar. Estimer entre les choses vilaines.
    \
        In tunicis albis venerunt. Plin. iun. Vestus d'habillements blancs.
    \
        In tussiendo. Plaut. En toussant.
    \
        In tuto res est. Plaut. La chose est en seureté.
    \
        In tutum eduxit legiones. Plaut. En lieu seur.
    \
        In vesperum parata. Plaut. Pour le vespre.
    \
        In via. Plaut. En chemin.
    \
        In vicem eorum succedente corporea cicatrice. Plin. En leur lieu et place.
    \
        In vicino sunt terrae. Plin. Prochaines.
    \
        In viros diuidere. Plaut. A chascun homme.
    \
        Suturae in vnguem commissae. Cels. Coustures dentelees des os de la teste, Coustures en forme d'ongles enclavez les uns dedens les autres, Assemblements ou assemblages à queue d'aronde.
    \
        In vniuersum. Quintil. En general.
    \
        In volatu. Plin. En volant.
    \
        Pessima Decemuirorum in vulgus fama est. Liu. Au grand deshonneur et reproche que le commun bailla.
    \
        In vulgus gratum. Cic. Aggreable au commun.

    Dictionarium latinogallicum > in

  • 72 praesens

    [ABCU]A - praesens, praesentis: part. prés. de praesum. [st1]1 [-] présent, qui assiste, qu'on a sous les yeux; présent, actuel.    - praesens adsum: je suis présent.    - praesens abest (praesens peregrinatur): il a l'esprit ailleurs.    - in praesens (tempus), in praesenti: pour le moment, en cet instant, actuellement.    - in praesentia (s.-ent. tempora): pour le moment, en cet instant, actuellement.    - praesens (tempus): le temps présent, le présent.    - praesentia, Tac. (quod praesens est, Cic.): le temps présent, le présent.    - praesens in praesentem (me) dixerat, Cic. Att. 11, 12, 1: il m'avait dit en face.    - coram et praesens, Tac.: en personne.    - praesens se permittit... Vell.: il remet sa personne...    - hic praesente quo... Cic.: celui sous les yeux de qui...    - praesens sermo, Cic. Q. Fr. 2, 8, 1: entretien de vive voix.    - praesens terra, Virg.: terre qu'on a sous les yeux.    - pars praesentia (s.-ent. loca) turbant, Tac.: les uns soulèvent le pays où ils se trouvent.    - in re praesenti, Plaut. Liv.: sur les lieux.    - in rem praesentem venire, Cic. Sen.: descendre sur les lieux, voir les choses par soi-même.    - praesente amicis (= praesentibus amicis, tournure archaïque), Pompon. ap. Don. ad Ter. Eun. 4, 3, 7: en présence des amis.    - praesente nobis, Plaut.: en notre présence.    - praesente his, Att.: devant eux.    - praesentes, Tac.: les contemporains.    - verba praesentia, Gell. 1, 10, 4: le langage d'aujourd'hui.    - signatum praesente notâ nomen, Hor.: expression frappée au coin de l'usage. [st1]2 [-] immédiat, instantané, prompt.    - pecunia praesens: argent comptant.    - praesens poena: punition immédiate.    - quod praesens et tanquam in manum datur, Cic.: ce qui se donne argent comptant et comme de la main à la main.    - solvi vel praesens vel in die, Dig.: se payer immédiatement ou à terme.    - praesenti die, Dig.: sur-le-champ.    - praesens facinus, Tac.: crime commis sur l'heure. [st1]3 [-] dispos, présent ( → esprit).    - vir praesentis animi, Sen.-rh.: homme d'inspiration.    - Crassus praesens ingenio... Plin.: Crassus, avec sa présence d'esprit...    - animus praesens: âme intrépide = intrépidité, sang-froid, résolution.    - praesentissimo animo pugnare, Hirt.: combattre avec un grand courage. [st1]4 [-] actif, énergique, efficace, puissant, capable de.    - praesentior medicina, Col.: remède plus puissant.    - si quid praesentius audes, Virg. En. 12.152: si tu veux porter un secours plus efficace.    - memoria praesentior, Liv.: souvenir plus vivace.    - praesens vertere, Hor.: qui a la puissance de changer, capable de changer. [st1]5 [-] favorable, propice, secourable.    - deus praesens: dieu favorable, dieu tutélaire.    - praesentior templorum majestas (erat), Juv.: la puissance divine était plus favorable.    - nihil illo praesentius, Flor.: nul présage plus heureux. [st1]6 [-] menaçant, imminent.    - jam praesentior res erat, Liv. 2: la circonstance était plus critique.    - praesens mors, Virg.: mort inévitable.    - omen praesentissimum, Amm.: présage terrible. [ABCU]B - Praesens, entis, m.: Présens (surnom romain).
    * * *
    [ABCU]A - praesens, praesentis: part. prés. de praesum. [st1]1 [-] présent, qui assiste, qu'on a sous les yeux; présent, actuel.    - praesens adsum: je suis présent.    - praesens abest (praesens peregrinatur): il a l'esprit ailleurs.    - in praesens (tempus), in praesenti: pour le moment, en cet instant, actuellement.    - in praesentia (s.-ent. tempora): pour le moment, en cet instant, actuellement.    - praesens (tempus): le temps présent, le présent.    - praesentia, Tac. (quod praesens est, Cic.): le temps présent, le présent.    - praesens in praesentem (me) dixerat, Cic. Att. 11, 12, 1: il m'avait dit en face.    - coram et praesens, Tac.: en personne.    - praesens se permittit... Vell.: il remet sa personne...    - hic praesente quo... Cic.: celui sous les yeux de qui...    - praesens sermo, Cic. Q. Fr. 2, 8, 1: entretien de vive voix.    - praesens terra, Virg.: terre qu'on a sous les yeux.    - pars praesentia (s.-ent. loca) turbant, Tac.: les uns soulèvent le pays où ils se trouvent.    - in re praesenti, Plaut. Liv.: sur les lieux.    - in rem praesentem venire, Cic. Sen.: descendre sur les lieux, voir les choses par soi-même.    - praesente amicis (= praesentibus amicis, tournure archaïque), Pompon. ap. Don. ad Ter. Eun. 4, 3, 7: en présence des amis.    - praesente nobis, Plaut.: en notre présence.    - praesente his, Att.: devant eux.    - praesentes, Tac.: les contemporains.    - verba praesentia, Gell. 1, 10, 4: le langage d'aujourd'hui.    - signatum praesente notâ nomen, Hor.: expression frappée au coin de l'usage. [st1]2 [-] immédiat, instantané, prompt.    - pecunia praesens: argent comptant.    - praesens poena: punition immédiate.    - quod praesens et tanquam in manum datur, Cic.: ce qui se donne argent comptant et comme de la main à la main.    - solvi vel praesens vel in die, Dig.: se payer immédiatement ou à terme.    - praesenti die, Dig.: sur-le-champ.    - praesens facinus, Tac.: crime commis sur l'heure. [st1]3 [-] dispos, présent ( → esprit).    - vir praesentis animi, Sen.-rh.: homme d'inspiration.    - Crassus praesens ingenio... Plin.: Crassus, avec sa présence d'esprit...    - animus praesens: âme intrépide = intrépidité, sang-froid, résolution.    - praesentissimo animo pugnare, Hirt.: combattre avec un grand courage. [st1]4 [-] actif, énergique, efficace, puissant, capable de.    - praesentior medicina, Col.: remède plus puissant.    - si quid praesentius audes, Virg. En. 12.152: si tu veux porter un secours plus efficace.    - memoria praesentior, Liv.: souvenir plus vivace.    - praesens vertere, Hor.: qui a la puissance de changer, capable de changer. [st1]5 [-] favorable, propice, secourable.    - deus praesens: dieu favorable, dieu tutélaire.    - praesentior templorum majestas (erat), Juv.: la puissance divine était plus favorable.    - nihil illo praesentius, Flor.: nul présage plus heureux. [st1]6 [-] menaçant, imminent.    - jam praesentior res erat, Liv. 2: la circonstance était plus critique.    - praesens mors, Virg.: mort inévitable.    - omen praesentissimum, Amm.: présage terrible. [ABCU]B - Praesens, entis, m.: Présens (surnom romain).
    * * *
        Praesens, praesentis, om. gen. Plaut. Present.
    \
        Quum hanc sibi videbit praesens praesenti eripi. Terent. En sa presence.
    \
        - mihi tua domus Te praesente, absente pateat. Terent. Soit que tu y sois, ou que tu n'y sois pas.
    \
        Non quia ades praesens, dico hoc. Terent. Non pas pource que tu es ici present.
    \
        Praesens tecum egi. Cic. En personne.
    \
        Quin inuisimus praesentes nostrarum ingenia? Liu. En noz propres personnes, allants sur les lieux.
    \
        Praesens succurre. Virgilius. Secoure moy presentement, Tout à ceste heure.
    \
        Praesens ingenio. Plin. Qui ha l'esprit prompt et à delivre.
    \
        Animus praesens. Cic. Un fort et vaillant courage, hardi, et qui ne s'estonne point.
    \
        Praesenti argento, vel pecunia mercari vel vendere. Plaut. Argent comptant, et baillé manuellement.
    \
        Praesentem pecuniam soluere. Cic. Argent comptant.
    \
        Pestis praesens. Cic. Qui tue incontinent, et faict mourir.
    \
        Venire in rem praesentem. Cic. Venir, ou aller sur les lieux.
    \
        Praesens, non in praeteritum modo accipitur, verunetiam in futurum: vt Horatius, Pleraque differat, et praesens in tempus omittat. Au temps advenir.
    \
        Praesens. Cic. Qui estoit pour lors present, ou sera.
    \
        Praesenti sermoni reseruantur. Cic. Quand nous parlerons ensemble.
    \
        Praesens Deus. Terent. Qui nous baille incontinent ce que nous demandons, et secoure, ou Qui est puissant.
    \
        Non vlla magis praesens fortuna loborum est. Virgil. Plus utile et prouffitable.
    \
        Praesentissimum. Virgil. Puissant, et de grande force et vertu.
    \
        Praesentissimum venenum. Seneca. Poison qui fait incontinent mourir la personne.
    \
        Praesens medicina. Columella. Qui guarist soubdainement et presentement.

    Dictionarium latinogallicum > praesens

  • 73 sub

    [st1]1 [-] sŭb (subs), prép.: a - avec abl. (lieu où l'on est; idée de sujétion, de dépendance, de dissimulation; valeur temporelle): sous, au-dessous de, au fond de, aux environs de; immédiatement après, au moment de; un peu avant.    - sub pectore: au fond du coeur.    - sub antro: dans la caverne.    - sub urbe: aux environs de la ville, dans le voisinage de la ville; au-dessous de la ville.    - sub corona vendere: vendre comme prisonniers de guerre (ils étaient exposés, couronnés de fleurs).    - sub pellibus: sous des peaux, sous la tente.    - sub ictu teli: à portée de trait.    - sub nomine (sub specie): sous le prétexte (de).    - sub hoc casu: aussitôt après ce malheur.    - sub ipsa profectione: au moment même du départ.    - sub die: de jour.    - sub nocte: de nuit. b - avec acc. (lieu vers lequel on se dirige; valeur temporelle; idée de sujétion): sous, au pied de, près de; aux environs de, un peu avant, un peu après, aussitôt après; sous la domination de.    - sub noctem: à l'approche de la nuit.    - sub jugum mittere: envoyer sous le joug.    - sub galli cantum: dès le chant du coq.    - sub alicujus imperium cadere: tomber sous l'autorité de qqn.    - sub adventum triumvirorum: immédiatement avant l'arrivée des triumvirs.    - sub idem tempus: vers le même temps. [st1]2 [-] sub- (sus-, suc-, suf-, sug-, sum-, sup-, sur-, su-), préfixes: a - dessous:    - sub-jicere: mettre dessous, soumettre. b - par dessous, de dessous:    - sub-trahere: tirer par dessous. c - en secret:    - sub-ripere (sub + rapere): soustraire, dérober. d - à la place de:    - suc-cedere: succéder.    - sub-sortiri: tirer au sort de nouveaux noms. e - de bas en haut:    - sub-spicere: regarder de bas en haut. f - un peu:    - sub-similis: assez semblable.
    * * *
    [st1]1 [-] sŭb (subs), prép.: a - avec abl. (lieu où l'on est; idée de sujétion, de dépendance, de dissimulation; valeur temporelle): sous, au-dessous de, au fond de, aux environs de; immédiatement après, au moment de; un peu avant.    - sub pectore: au fond du coeur.    - sub antro: dans la caverne.    - sub urbe: aux environs de la ville, dans le voisinage de la ville; au-dessous de la ville.    - sub corona vendere: vendre comme prisonniers de guerre (ils étaient exposés, couronnés de fleurs).    - sub pellibus: sous des peaux, sous la tente.    - sub ictu teli: à portée de trait.    - sub nomine (sub specie): sous le prétexte (de).    - sub hoc casu: aussitôt après ce malheur.    - sub ipsa profectione: au moment même du départ.    - sub die: de jour.    - sub nocte: de nuit. b - avec acc. (lieu vers lequel on se dirige; valeur temporelle; idée de sujétion): sous, au pied de, près de; aux environs de, un peu avant, un peu après, aussitôt après; sous la domination de.    - sub noctem: à l'approche de la nuit.    - sub jugum mittere: envoyer sous le joug.    - sub galli cantum: dès le chant du coq.    - sub alicujus imperium cadere: tomber sous l'autorité de qqn.    - sub adventum triumvirorum: immédiatement avant l'arrivée des triumvirs.    - sub idem tempus: vers le même temps. [st1]2 [-] sub- (sus-, suc-, suf-, sug-, sum-, sup-, sur-, su-), préfixes: a - dessous:    - sub-jicere: mettre dessous, soumettre. b - par dessous, de dessous:    - sub-trahere: tirer par dessous. c - en secret:    - sub-ripere (sub + rapere): soustraire, dérober. d - à la place de:    - suc-cedere: succéder.    - sub-sortiri: tirer au sort de nouveaux noms. e - de bas en haut:    - sub-spicere: regarder de bas en haut. f - un peu:    - sub-similis: assez semblable.
    * * *
        Sub, Ablatiuo iunctum. Plautus, Sub vestimentis secum habebant retia. Soubs leurs vestements.
    \
        Sub Alexandro. Quintil. Du temps d'Alexandre.
    \
        Sub aduentum, pro In aduentu. Liu. Soubs le poinct qu'il arrivoit, Sur le temps qu'il devoit venir.
    \
        Sub conditione. Cic. Soubs condition, Par tel si, Par telle condition.
    \
        Sub dio, siue diuo. Varro. A l'air.
    \
        Sub diuo carpere somnos. Virgil. Dormir soubs le ciel à l'air, et à descouvert.
    \
        Sub exemplo. Plin. iunior. En prenant exemple à quelque chose.
    \
        Sub exitu vitae. Sueton. A la fin de ses jours, Un peu devant qu'il mourut.
    \
        Sub ictu rem aliquam habere. Seneca. En estre si pres, qu'on la puisse attoucher.
    \
        Sub ipsa die. Plin. Au poinct du jour.
    \
        Sub manu tabellarios habere. Plancus Ciceroni. Pres et à main.
    \
        Hoc succedit sub manus negotium. Plaut. Se porte fort bien, Se laisse bien manier.
    \
        Tanto sub oculis accepto detrimento. Caes. En sa presence, Devant ses yeulx.
    \
        Sub poena capitis. Suet. Sur peine de la teste.
    \
        Sub somno sanescere. Cels. Se guarir en dormant.
    \
        Sub frigido sudore mori. Cels. Mourir avec une sueur froide.
    \
        Sub specie pacis. Liu. Soubs couleur ou espece de paix.
    \
        Sub vmbra foederis. Liu. Soubs ombre d'alliance.
    \
        Sub vrbe est agelli paululum. Terent. Aupres de la ville.
    \
        Sub, Accusatiuo fere iungitur, quum tempus significatur: vt Sub tempus, et Sub idem tempus. Suet. Environ ce temps, En ce mesme temps.
    \
        Sub finem. Liuius. Vers la fin.
    \
        Sub horam pugnae. Suet. A l'heure du combat.
    \
        Sub lucem. Virgil. Liu. Au poinct du jour.
    \
        Sub lucis ortum. Liu. Quand le jour commence à poindre.
    \
        Sub noctem. Caesar. Sur la nuict.
    \
        Sub vesperum. Caes. Sur le vespre.
    \
        Sub eas literas statim recitatae sunt tuae. Cic. Incontinent apres ces lettres.
    \
        Non statim sub mentionem. Caelius ad Ciceronem. Non point incontinent que m'en aurez parlé.
    \
        Sub diem aliquid quaerere: vt, Qui patrimonium non pararunt, sub diem quaerunt. Quintil. A l'heure qu'ils en ont à faire. B.
    \
        Postes sub ipsos. Virgil. Devant.
    \
        Sub ingenti lustrat dum singula templo. Virgil. Dedens le temple.
    \
        Exercet sub sole labor. Virgil. Au soleil.
    \
        Sub nocte silenti. Virgil. De nuict, Par nuict.

    Dictionarium latinogallicum > sub

  • 74 convenio

    con-venio, vēnī, ventum, īre, beikommen = eintreffen, sich einfinden, bes. v. mehreren = auf einem Punkte = zusammenkommen, zusammentreffen, sich zusammenfinden, sich versammeln (Ggstz. abire, discedere), I) im allg.: A) v. intr.: a) übh.: α) v. leb. Wesen u. Schiffen: convenerant duces, waren (in derselben Gegend) eingetroffen, Liv.: conveniunt duces, kommen zusammen (versammeln sich); quaeritur, quid opus sit facto, Nep.: cum maiores manus hostium adiunctis Germanis convenissent, Caes.: cum omnes in verba iuraverint conventuros se iussu consulis nec iniussu abituros, Liv. – diem ad conveniendum edicere, Liv.: nunc enim ita convenimus, ut etc., ist unsere Zusammenkunft von der Art, daß wir usw., Cic. – boni (als G.) quoniam convenimus ambo, Verg.: Eporedorix Aeduus et unā Viridomarus in equitum numero convenerant nominatim ab eo evocati, Caes.: Tyrii per (über) limina laeta frequentes convenere, Verg.: v. einem, qui ex iis novissimus convenit, wer zuletzt eintrifft, Caes. b. G. 5, 56, 2. – m. Ang. wann? ante lucem, Plin. ep. (vgl. unten »m. Ang. wohin?«). – m. Ang. woher? durch Advv. od. durch Praepp., huc undique, Caes.: undique ex Gallia, Caes.: ad certam diem frequentes undique, Liv. – ex diversis regionibus, Liv.: ex provincia, Caes.: interea et ex proximis hibernis et a Caesare conventura
    ————
    auxilia, Caes.: naves, quas ex Pictonibus et Santonis convenire iusserat, Caes. – m. Ang. wohin? durch Advv., od. durch Praepp. (gew. in od. ad m. Akk.), od. durch Acc. loc., c. huc, Cic.: illuc, Ov.: quo (wohin) lege communi omnes puberes armati convenire consuerant, Caes.: colloquendi tempus sumitur locusque, quo (wohin) conveniretur, Nep.: omnes etiam gravioris aetatis eo (dahin) convenerant, Caes.: eo omnes cotidie convenire (iussit), Nep. – proximā nocte in oppidum, Caes.: quem in locum convenire possimus, rescribite, Brut. in Cic. ep.: c. in eum locum, Cic.: in unum locum, Pompei. in Cic. ep.: unum in locum, Cic. u. Caes.: od. bl. in unum, Liv.: in una moenia (Ggstz. incertis sedibus vagari), Sall.: in Remos, Tac.: c. Idibus Maiis in senatum, Cic.: c. in contionem, Cic.: c. in colloquium, Nep.: mane in consilium frequentes, Cic.: in coetus scholarum laeti et alacres conveniunt (discipuli), Quint.: v. einem, in mediam praeceps convenit ursa viam, Avian. fab. 9, 6: neque quam in partem quisque conveniat, provident, Caes. b. G. 6, 37, 6. – c. ad ripam Rhodani, Caes.: ad aedes alcis noctu, Cic.: ad signa (sich bei den F. einfinden,) Caes.: ad Isthmicum spectaculum, Val. Max.: ad hoc iudicium, Cic.: ad regem, Liv.: omnem senatum ad se c. iussit, Liv.: armati cum silentio ad se convenirent, Liv.: c. luce primā in Achradinam ad curiam, Liv.: esse homines, qui novum
    ————
    genus disciplinae instituerunt, ad quos iuventus in ludos conveniat, Vet. edict. – c. Romam, Liv.: Cales, Liv.: qui Romam frequentissimi convenerant, Cic. – m. Ang. woher? u. wohin? zugl. durch Advv. od. Praepp., huc undique, Caes.: undique frequentes, Caes.: ex fuga in oppidum, Caes.: eodem et ab Selymbria L. Cornelius et ex Thracia paucos post dies Antiochus convenerunt, Liv. – m. Ang. wo? (wenn die sich Versammelnden sich schon an dem Orte befinden) durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., zB. quanta illic multitudo convenisse dicebatur, Cic.: c. in colonia Agrippinensi in domum privatam, Tac.: Cyrri apud hiberna decumae legionis, Tac. – m. Ang. wobei? worauf? = infolge wessen? durch ad m. Akk., celeriter ad clamorem hominum circiter milia sex convenerunt, Caes.: ad nomen quoque barbari conveniunt, Curt.: ad bucinam inflatam certo tempore apros et capreas convenire ad pastum, Varro r. r. – m. Ang. zu welchem Zwecke? durch de (wegen, über), durch causā u. gratiā m. Genet. (wegen), durch ad od. in (zu) u. Akk., durch 1. Supin. (um zu), durch einen Finalsatz m. ut u. Konj., c. de communi officio (v. zwei Feldherren), Cic.: ad alqm de civitate impetranda (v. den Gesandten der Latiner), Val. Max. – uno tempore undique comitiorum ludorum censendique causā, Cic.: ex oppidis finitimis visendi causā, Cic.: visendi eius gratiā ad alqm,
    ————
    Vell.: spectandorum ludorum gratiā Romam, Val. Max.: ad decuriatum aut centuriatum, Liv.: in domum Calvini ad officium, Val. Max.: ad delectationem (v. Zuhörern), Quint.: c. ad auxilium, Caes.: ad eum defendendum, Nep.: ad eos defendendos, Caes.: ad prosequendum Scipionem officii causā, Liv.: funus, quo amici non conveniunt ad exsequias cohonestandas, sed etc., Cic.: c. in obsequium funeris, Sulp. Sev.: c. undique Romam gratulatum, Liv.: c. ad Caesarem gratulatum, Caes.: iussit eo omnes cotidie convenire, ut ibi de summis rebus consilia caperentur, Nep.: reguli in unum convenere, ut inter se de cunctis negotiis disceptarent, Sall. – β) v. lebl. Subjj.: conveniunt mihi munera multa huc ab amatoribus, kommen ein, Plaut.: huc convenit utrumque bivium, trifft zusammen, Plin. – v. Abstr., multa convenerunt, quae mentem exturbarent meam, Cic.: cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur, Cic.: quae (bellum intestinum et externum) si in unum conveniant, vix deorum opibus, quin obruatur Romana res, resisti posse, Liv.
    b) insbes.: α) als publiz. t. t.: c. alqo, zu irgend einem Gerichtsbezirk der Provinz gehören, civitates, quae in id forum conveniunt, in diese Kreisstadt gehören, Cic. Verr. 2, 38: Carthaginem conveniunt populi LXV, Plin. 3, 25; vgl. Plin. 5, 105. – β) als jurist. t. t., v. der Frau, c. in manum, durch Heirat
    ————
    (usus, coëmptio, confarreatio, w. vgl.) in die Gewalt des Mannes kommen, absol., Cic. top. 14: Flacc. 84. Quint. 5, 10, 62. Gaius inst. 3, 84: viro in manum, Cic. top. 23: in manum flaminis, Tac. ann. 4, 16. – u. übh. v. der Verheiratung, c. in matrimonium alcis, Papin. dig. 45, 1, 121. § 1; od. cum alqo, Gell. 18, 6, 8: c. in nuptias, Cod. Theod. 3, 7, 11.
    B) v. tr. gleichs. an od. zu jmd. beikommen = jmd. treffen, zufällig oder absichtlich mit jmd. zusammentreffen, jmd. aufsuchen, besuchen, sprechen, a) übh.: α) m. Acc.: hominem, fratrem, Plaut.: c. equites, Caes.: cotidie plurimos, Cic.: Epaminondam, Nep.: adversarios eius, Nep.: conveniri nolle, Cic.: nocte conveniri et interdiu ab omnibus mortalibus posse, Sen.: nunc conveniundus Phormio est, Ter.: conveniundi patris tempus capere, Ter.: alcis conveniendi habere potestatem, Nep.: in conveniendis magistratibus et senatoribus, Cic.: sunt qui volunt te conventam, Plaut.: quod esse ambas conventas volo, Plaut.: prius P. Scipione convento, Liv.: conventis proceribus, Symm.: opus esse sibi domino eius convento, er müsse den H. sprechen, Liv.: edit nomina eorum, quibus conventis opus esset, Liv. – m. Ang. wie? (= als wen? in welchem Zustande?) durch Prädik.-Acc. od. im Passiv durch Prädik.-Nom. eines Partiz., c. Atilium spargentem semen, Cic.: cum quo forte Romam rediens ab nuntio uxoris erat conventus, auf
    ————
    der Rückkehr nach R. begriffen getroffen worden war, Liv. – m. Ang. durch wen? (= wessen Vermittlung) durch per u. Akk., per Gabinium ceteros, Sall.: qui antea per tres consacerdotes nostros fuerat ex multorum auctoritate conventus, Symm. ep. 10, 74. – m. Ang. wo? durch Advv., durch Praepp. od. durch Genet. od. Abl. loc., ubi eos convenit? Cic.: dic, ubi te conveniam? Mart.: Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis, qui ad eum confugerant, convenit, Caes.: cum legati eum in itinere convenissent, Caes.: ad Tempe Thessalica Philippus est conventus, Liv.: Bruti pueri Laodiceae me convenerunt, Cic.: convento Cn. Octavio Demetriade, Cic.: ubi (verst. Megarae) cum Theodorum domi convenire vellet, Val. Max.: non uno est omnis convenienda loco, Ov. art. am. 2, 394. – β) m. inter se (einander): tribuni plebis non desistebant clam inter se convenire, Cic. agr. 2, 12: nequeunt homines armenta feraeque inter sese ullam rem gignere conveniundo, Lucr. 2, 922 sq. – γ) absol. (wobei die Ang. wen? leicht aus dem Zshg. zu ergänzen): post convenero (verst. eum), Plaut.: die convenisse (verst. me), Ter.: aditum petentibus conveniundi non dabat, Nep. – b) als jurist. t. t., jmd. gerichtlich angehen, belangen, alqm, ICt. (u. so conventus debitor, Chalcid. Tim. 159): alqm de od. pro alqa re, ICt.: dah. alqd (nomen, culpam u. dgl.), wegen etw. klagbar werden, ICt.
    ————
    II) prägn.: A) beikommend-, sich anschließend in etw. hineingehen, an etw. darangehen, in od. an etw. passen, mit etw. zusammenpassen, 1) eig., m. in od. ad u. Akk., conveniebatne in vaginam tuam machaera militis? Plaut.: fistula ferrea, quae in columellam convenit et in cupam, Cato: si cothurni laus illa esset ad pedem apte convenire, Cic.: m. Dat. (wem?), dicitur Afrani toga convenisse Menandro (bildl.), Hor. – absol., noli mirari, si (corona) non convenit; caput enim magnum est, Cic.
    2) übtr., hinpassen, zusammenpassen, d.i. deutsch je nach dem Zusammenhang und nach der Konstruktion bald = passen, übereinstimmen, stimmen, zutreffen, bald = sich passen (sich reimen, sich schicken), passend-, geeignet-, anwendbar sein, zukommen, entsprechen, zusagen (vgl. Fronto de oratt. p. 159, 13 N. nam convenire et decere et aptum esse et congruere Graeci ἡρμόσθαι appellant), α) m. Subj.-Nom.: mores conveniunt, Ter.: atque ita cum et vultus similitudo et expositionis tempora et pastoris confessio convenirent, nepotem agnovit, Iustin.: nomen non convenit, Ter.: conveniet numerus quantum debui, Ter.: conveniet etiam ambulatio quaedam, Quint. – m. cum u. Abl., haec tua deliberatio non convenit cum oratione Largi, Cic.: quod quidem somnium Sisenna cum disputavisset mirifice ad verbum cum re convenisse, Cic.: qua ex coniunctione na-
    ————
    turae... convenire potest aut fissum iecoris cum lucello meo aut meus quaesticulus cum caelo, terra rerumque natura? Cic. – m. in od. ad u. Akk., v. mater. Subjj., ceterae vites in quemvis agrum conveniunt, Cato: emplastrum viride ad podagram satis convenit, Scrib.: v. abstr. Subjj., non in omnes omnia convenire, Cic.: nec hoc in te convenit, Cic.: erat nemo, in quem ea suspicio conveniret, Cic.: quae vitia videntur in quemvis potius quam in istum convenire, Cic.: hoc maxime in Alcibiadem convenire videbatur, Nep.: poteram ego, verbum (πάθη) ipsum interpretans, morbos appellare, sed non conveniret ad omnia, Cic. – m. Dat. (wem?), v. leb. Wesen u. mater. Subjj., mulier mulieri magis convenit, Ter.: nihil autem minus perfecto duci quam festinationem temeritatemque convenire arbitrabatur, Suet. Aug. 25, 4: nervis et articulis convenit plantago trita cum sale, Plin.: v. abstr. Subjj., negavit id suae virtuti convenire, Nep.: munditias mulieribus, viris laborem convenire, Sall.: qui nihil rectum nisi quod ipsorum moribus conveniat putabunt, Nep.: quid posterius priori non convenit? Cic.: non enim hoc convenire Antigoni prudentiae, ut sic deuteretur victo, Nep. – poet. m. Acc. u. Infin. (zur Ang. wozu?), Prop. 2, 1, 41. – β) m. Infin. od. Acc. u. Infin. (s. Benecke Cic. Cat. 1, 4), quo sidere ulmis adiungere vites conveniat, Verg.: ilicone ad praetorem ire convenit? Cic.: quî convenit in minore
    ————
    negotio legem timere, cum eam in maiore neglexeris, Sall.: ubi sementem paraveris, glandem parari legique convenit, Cato: haud convenit unā ire cum amica imperatorem in via, Ter.: quibus de rebus nos dicere oporteat et quid vos sequi conveniat, Cic.: quo ex (infolge) senatus consulto confestim te interfectum esse convenit, Cic. – m. Dat., fundo suburbano arbustum maxime habere convenit, Cato: neque enim debet aut convenit nobis periculo ulli submittere animum nostrum, Brut. et Cass. in Cic. ep.: respondebam non convenire moribus meis aliud palam, aliud agere secreto, Plin. ep. – γ) unpers.: ad nummum convenit, es trifft auf den Heller, Cic. – videte nunc illum primum egredientem e villa, subito; cur? vesperi; quid necesse est? tarde; quî convenit, praesertim id temporis? Cic. – m. Dat., minime miror caelum et terras vim suam, si tibi ita conveniat (zusagt), dimittere, Cic.: in quam cuique feminae convenisset domum nuberet, Liv.: quam sibi conveniat, ipse viderit, Hor.: si tibi curae (est), quantae conveniat, Munatius, ob dir M. so lieb ist, wie er es verdient, Hor. – convenit, es sagt mir zu! Plaut. Cas. 272.
    B) zusammenkommend ein Ganzes bilden, sich vereinigen, sich verbinden, 1) eig., v. Atomen, Lucr. 5, 429. – v. leb. Wesen = sich begatten, inter se, Lucr. 2, 923: clunibus, Plin. 11, 85: m. Ang. wozu? in voluptatem veneriam, Apul. met. 4, 27: gignendis
    ————
    liberis, Arnob. 7, 9.
    2) übtr., der Ansicht, Meinung nach sich einigen, u. zwar klassisch nur res convenit od. unpers. bl. convenit, man einigt sich, wird od. ist einig (eins), man vereinbart (verständigt) sich über etw., man kommt über etw. überein, es kommt etw. durch Übereinkunft zustande, man beschließt etw. gemeinschaftlich, man behauptet etw. einstimmig (allgemein), erst bei Spät. homines conveniunt, die Leute einigen sich, a) übh. (s. über die Konstr. Spengel T. Maccius Plautus p. 40. Benecke Cic. Lig. 18 u. Iustin. 9, 5, 3. Held Caes. b. c. 1, 28, 2. Dietsch Sall. Iug. 83, 2), α) res convenit: tempus et locus convenit, Liv.: id convenerat signum, Liv.: Marcellus posse rem convenire ratus, Liv.: addebant praeterea rem conventuram, Cic. (vgl. Drak. Liv. 30, 3, 7): ubi ratio agendae rei (Operationsplan) et tempus convenit, Liv.: eo signo, quod convenerat, revocantur, Caes. – pax convenit, Sall. u. Liv., non convenit, Iustin.: si condiciones pacis non convenissent, Liv.: pax ita convenerat, ut Etruscis Latinisque fluvius Albula finis esset, Liv.: in eas condiciones cum pax conveniret, Liv.: Corinthus, ut ibi deponerentur obsides, convenit, Liv.: saepe pacem conventam frustra fuisse, Sall. Iug. 112, 2: quibus conventis, Liv. 30. 43, 7. – mit Dat., omnibus amicis idem convenit, Plaut.: saepius ultro citroque agitantibus rem conventuram,
    ————
    Liv.: pax, quae non ipsis civitatibus conveniret, Iustin. – m. cum u. Abl., cum his mihi nec locus nec sermo convenit, Plaut.: haec fratri mecum non conveniunt neque placent, Ter.: pax, quae cum T. Quinctio convenisset, ut rata esset petierunt, Liv.: quid nobis conveniat cum adversariis (Ggstz. quid in controversia relinquatur), Cornif. rhet.: ut notam apponam eam, quae mihi tecum convenit, Cic. – m. inter u. Akk., ratio inter nos convenit, Plaut.: si quid inter quos convenit, Cornif. rhet.: illud unum inter nos non convenit, Sen.: pactum est, quod inter aliquos convenit, Cic.: ea quae inter regem Pausaniamque convenerant, Nep.: quod tempus inter eos committendi proelii convenerat, Caes.: iudex inter adversarios convenit, Cic.: u. (m. dopp. Nom.) iudex (als R.) inter eos convenit Atilius Calatinus, Val. Max. – m. folg. quod (daß), id modo non conveniebat, quod senatus consulesque nusquam alibi spem quam in armis ponebant, plebes omnia quam bellum malebat, darin war man nicht einig, daß usw., Liv. 2, 39, 8. – β) convenit m. Acc. u. Infin., m. ut od. ne u. Konj., m. bl. Coni., m. indir. Fragesatz, Ggstz. discrepat, gew. m. Dat. od. m. cum u. Abl. od. m. inter u. Akk., interfectum esse a Clytaemnestra Agamemnonem convenit, Cic.: signum, quod ab eo dari convenerat, Suet.: convenit iam inde per consules reliqua belli perfecta (esse), Liv.: veneno quidem occisum (Claudium) convenit; ubi autem aut
    ————
    per quem dato discrepat, Suet.: inter omnes convenit Sibyllam tres libros attulisse, Plin. – convenisse, ut ne quid dotis mea ad te afferret filia, Plaut.: miles ea quae acta erant quaeque ut agerentur convenerat ad consulem refert, Liv.: pacto convenit, ut Himera amnis finis regni Syracusani ac Punici imperii esset, Liv.: mihi cum Deiotaro convenit, utille in meis castris esset cum suis copiis, Cic.: ita sibi cum Dolabella convenisse, ut etc., Cic.: convenit inter eos, cuius cornu prius laborare coepisset, ut is capite suo fata patriae lueret, Val. Max. – convenerat, ne interloquereris, Sen. de clem. 1, 9, 9. – u. (m. bl. Coni.) pro argento si aurum dare vellent, darent convenit, Liv. – u. (m. indir. Fragesatz) quibus consulibus interierit (Hannibal), non convenit, Nep.: cum eo sine ullo intertrimento convenerat iam, quemadmodum traderetur, Cic. – γ) convenit absol.: ita ut convenerat factum est, Liv.: ut od. uti convenerat, Hirt. b. G. u. Sall.: ita enim convenerat, Liv.: si ita conventum est, Cod. Iust. 5, 3, 7. – m. Dat. od. m. cum u. Abl., se dare operam, ut Lacedaemoniis cum rege conveniret, Nep.: sic sibi cum Caecina convenisse, Cic.: non modo inter patres, sed ne inter consules quidem satis conveniebat, Liv. – m. de u. Abl. (Ggstz. discrepat, controversia est), cum de facto conveniret, Cic.: cum de legibus conveniret, de latore tantum discreparet, Liv.: de verbo controversia est, de re quidem convenit, Sen.: mitterent ad eum,
    ————
    quibuscum sibi de pace conveniret, Iustin.: cum de pretio inter ementem vendentemque convenerit, Sen.: de qua (annona) inter licentem vendentemque conveniat, Plin. pan.: ea de quibus inter creditorem et debitorem conventum est, Cod. Iust. 8, 34, 3. § 1. – δ) homines conveniunt, die Leute einigen sich, cum de praeda non convenirent, Iustin. 15, 4, 23: de rebus litigiosis et convenire et transigere possumus, Paul. sent. 1, 1. § 5: quos negant inter se convenisse, Hyg. astr. 2, 4: ideo plerumque artifices convenire solent m. folg. Acc. u. Infin., Ulp. dig. 9, 2, 27. § 29.
    b) insbes., bene (optime) convenit (alci) cum alqo, es steht jmd. auf gutem Fuße-, in gutem Verhältnis od. Vernehmen mit jmd., es steht sich jmd. gut mit jmd. (Ggstz. animus alcis ab alqo alienus est), cui cum paupertate bene convenit, dives est, Sen.: sororis vir, quīcum optime convenisset, Cic.: pulchre convenit improbis cinaedis, Catull. – u. ebenso bene convenit od. bl. convenit inter aliquos, es besteht ein gutes Verhältnis zwischen usw., primo hos dies complusculos bene conveniebat sane inter eas, Ter.: nec conventurum inter nos posthac arbitror, Ter. Vgl. conveniens no. II, b. – Archaist. synk. Präs. coveniatis, Cato oratt. 40. fr. 1: Futur. convenibo, Plaut. Cas. 548.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > convenio

  • 75 do

    1. dō (δῶ d.i. δῶμα) = (Acc.) domum, Enn. b. Auson. Technop. (XXVII) 13, 18. p. 139 Schenkl.
    ————————
    2. do, dedī, datum, dare (altind. dádā-ti, er gibt, griech. δίδωμι), I) geben, reichen (Ggstz. accipere, annehmen, empfangen, reddere, zurück-, abgeben, remittere, zurück-, dagegenschicken, adimere, nehmen, ferre, davontragen, auferre, mit sich nehmen, entziehen, detrahere, entziehen, eripere, entreißen, poscere, fordern), I) alqd: A) eig.: I) die Hand od. mit der Hand geben, reichen, hergeben, herreichen, hingeben, hinreichen, darreichen, überreichen, schenken, dare (alci) manum, Ov. u. Quint.: dare dextram, Nep. (vgl. dextra unter dexter): alci primum digitum, Catull.: alci assem, Phaedr.: (alci) librum, Hor. u. Nep.: poculum veneni, Cic.: frumentum plebi, Vell.: alci triremem, Nep.: populo Romano hunc vestitum atque arma, Cic.: (alci) viaticum, Plaut. u. Plin. ep.: alci vinum, Verg. – m. Ang. von wo? u. dgl., ut quodcumque opus esset sciret unde daret et meminisset atque annotaret quid et quando et cui dedisset, Col. 12, 3, 4: pretium dedit. Cui dedit? per quem dedit? unde aut quantum dedit? Cic. Rosc. Am. 74: de pane tuo da esurienti et de vestimentis tuis nudis, Ambros. de Tob. 4. – m. Ang. auf welchem Wege? alci per fenestras gladium, Nep. Dion. 9, 6. – m. Ang. wofür? praemium pro pietate, Cic.: cum praemia mihi tanta pro hac industria sint data, Cic. – m. Ang. als was? durch Acc., dextram fidei suae pig-
    ————
    nus, Curt. 8, 12 (43), 10: pabula utilitatis eorum praemia (als B.) causā, Lucr. 5, 867: merces mihi gloria detur, Ov. fast. 3, 389: od. durch Partiz. Fut. Pass., alci librum ad alqm perferendum dare, Cic. ad Att. 2, 1, 1: saepe ferenda dedit blandis sua verba tabellis, gab zu bestellen, Ov. met. 14, 707. – m. Ang. zu welchem Zweck? fruges in (zur) segetem, Acc. tr. 672. Hyg. fab. 2. – quid do m. folg. ne u. Konj., was gäbe ich darum, daß usw., Sen. contr. 9 (3), 26. § 11 u. 12. Insbes.: a) Geschenke od. Mitgift od. als (zum) Geschenk od. zur Mitgift geben, bescheren, überreichen, schenken, dare donum, Ter. u. Cic.: alci dona, Plaut.: dona amicis ceterisque pro cuiusque merito, Curt.: (alci) munus, Verg. u.a.: dotes, Nep.: paulum des crebro, Nov. com. fr.: ut haberet quod statim daret, Nep.: si suum munus qui dedissent (die Geber) adimere vellent, Liv. – m. Ang. als was? alci canem munus (als G.), Ov.: alqd (alci) dotem (als M.), Komik. – mit Ang. zu welchem Zweck? maestas munus in (zu) exsequias, Tibull. 2, 4, 44. – m. Ang. wozu? durch Dat., alci alqd dono, Ter. u. Nep.: muneri alqd, Nep. u. Quint.: doti alci alqd, Nep. – quod praesens tamquam in manus datur iucundius est, Geschenke, die uns gleichsam bar in die Hand gedrückt werden, Cic. de off. 2, 60. – absol., illos qui dant, eos derides, Plaut.: prior ad dandum qui est, Ter. – Partiz. subst., α) dāns, antis, m., der Geber,
    ————
    Hor. ep. 2, 1, 246. – β) datum, ī, n., die Gabe, das Geschenk, Sing. bei Augustin. solil. 18, 5 (Liv. 22, 10, 3 Glossem); Plur. bei Plaut. asin. 166 u. Pseud. 306. Ov. met. 6, 463. Prop. 3, 15, 6.
    b) den Göttern, Manen od. übh. jmdm. ein Weihgeschenk, Opfer u. dgl. geben, bringen, darbringen, weihen, opfern, α) den Göttern, munera, Ov.: Apollini donum, Nep.: Apollini signa inaurata, Liv.: alci templum, Ov.: alci victimam, porcam, Ov.: alci piaculum porco, Macr.: sacra piaculaque apud lucum Dianae per pontifices, Tac.: more Romano suovetaurilia, Tac.: exta deo, Ov.: exta perperam, Liv.: tus, Ov.: tura, Tibull.: divis tura benignis, Hor.: tura focis vinumque, Ov.: Oceano libamenta, Iustin. – β) den Manen u. Toten, inferias manibus, Ov. u. Suet. (vgl. inferiae): germanae iusta ante suae, Ov. – γ) jmdm.: alci lacrimam od. lacrimas, Ov.: o quantum patriae sanguinis ille dedit! Ov.
    c) Briefe usw. jmdm. geben, u. zwar; α) jmdm. (zur Bestellung) geben, einhändigen, mitgeben, litteras od. epistulam alci, Cic.: alci litteras ad alqm, Cic.: datis iam epistulis diem commutare, Cic.: erit cotidie cui des, du wirst ja täglich Gelegenheit finden, Cic. – β) jmdm. geben = an jmd. abgeben, jmdm. einhändigen, alci litteras, Cic.: epistulam accubanti in convivio, Nep. – γ) (v. Briefschreiber) an jmd. geben, senden, absenden, tres epistulae eodem
    ————
    abs te datae tempore, Cic.: litteras ex Trebulano a Pontio, Cic.: litteras Trallibus (zu T., von T. aus), Cic.: ut quo dem (wir: wohin ich adressiere) posthac litteras sciam, Cic.: litteras publicas sine subscriptione ad alqm dare, Suet.: ante lucem V III. Kal. litteras ad alqm, Cic.: discedens dabo ad te aliquid, Cic.: data pridie Kal. Decembr., Cic.: datum VI. Id. Ian., Cic.
    d) Geld usw. (u. übtr. Strafe) geben, beitragen, zahlen, bezahlen, auszahlen, entrichten, für jmd. od. etw. ausgeben, α) eig.: symbolam, Ter.: aes u. aera, Hor. u. Ov.: pecuniam, Cic.: decies centena huic parco, Hor.: quantum quisque daret, Nep.: huic aliquid paulum prae manu, Ter.: dic, quid vis dari tibi in manum? Ter. – mit Ang. als was? alci magnam pecuniam mutuam, Cic. ad Att. 11, 3, 3: huic salarium (als B.) de nostro privato aerario annuos frumenti modios tria milia, Treb. Poll. Claud. 14, 3. – m. Ang. woher? pecuniam a se, Plaut, trin. 182 (vgl. im folg. aus Monum. Anc.): omnia ex sua re familiari, Nep. Att. 7, 1. – m. Ang. wofür? pecuniam pro praediis a se, Monum. Anc. col. I, 1, 19. p. LXVIII ed. Momms.: quantum pro Caesaris ipse avolsa cervice daret, Lucan. 8, 11: cogitans et in pontibus pro transitu dari, Passierzoll gegeben werde, Sen. de const. sap. 14, 2. – m. Ang. wozu? durch Dat., dare milia terna macello, Hor. sat. 2, 4, 76. – Partiz. subst, data, ōrum, n., die Ausgaben (Ggstz. accepta, die Einnah-
    ————
    men), ut par sit ratio acceptorum et datorum, Cic. de amic. 58. – β) übtr., Strafe usw. geben, dare poenas, Str. leiden, bestraft werden (Ggstz. poenas accipere, büßen lassen, bestrafen), Cic. u.a. (s. poena das Nähere): d. damnum, s. damnum: pretium pro noxa, Liv. Andr. fr.: Novio Prisco et Glitio Gallo data exsilia, traf das Los der v., Tac.: daturos quod Lars Tolumnius dedisset responderi iussit. Liv.
    e) einen Stoff spenden, liefern, volucres mella daturae, Ov. fast. 5, 271: nec scombris tunicas (Hüllen zum Einpacken) dabis molestas, Mart. 4, 86, 8: u. so et laxas scombris saepe dabunt (Volusi annales) tunicas, Catull. 95, 8: im Bilde, materiam dare invidiae, Cic. Phil. 11, 21: materiam omnem sermonem eorum, qui de te detrahere vellent, Statium dedisse, Cic. ad Q. fr. 1, 2. 3.
    f) als publiz. t.t., dem Richter die Stimmtäfelchen einhändigen, an die Richter austeilen, tabellam dare de alqo, Cic.: alci dare in iudicando litteram salutarem od. tristem (ein Stimmtäfelchen mit A = absolvo, od. mit C = condemno), Cic.: tabellae ministrabantur ita, ut nulla daretur UTI ROGAS, Cic.
    g) als t.t. des Brettspiels, dare calculum, einen Stein ziehen (Ggstz. reducere, zurückziehen), Cic. Hortens. fr. 60 M. Quint. 11, 2, 88.
    h) eine Klageschrift abgeben, einreichen, dare libellum, s. libellus.
    ————
    i) (v. Reiter, Wagenlenker) die Zügel schießen lassen (Ggstz. premere), dare lora, Verg.: frena, Ov.: laxas habenas, die Z. verhängen, Verg.
    k) Speisen auf die Tafel geben, setzen, aufsetzen, austragen lassen, vorsetzen, partem ceteram (carnium) mensis, Ov.: alci turdum, Hor.: semesi lardi frusta, Hor.: absol., quid dem? quid non dem? renuis tu, quod iubet aster, Hor.: ›sume, catelle‹, negat; si non des, optat, Hor.
    l) Nahrung usw. od. zur Nahrung usw. reichen, α) übh., alimenta lactis puero, Ov.: u. (übtr.) ali menta igni, Curt.: de mensa sua ossa, Phaedr. – m. Ang. wozu? durch Dat., alqd esui dare, Plin.: potioni dare aquam, Cels. – m. Infin., dare bibere, Plaut. u. Cato: bibere da usque plenis cantharis, Plaut. – β) Arznei usw. reichen, geben, eingeben, beibringen, pueris absinthia taetra, Lucr.: abrotonum aegro, Hor.: aliquid potionis, Plaut.: alci potionem, Cels. u. Quint., potiones, Scrib.: alci medicamentum, Cels. u.a.: patri soporem, Nep.: alci venenum, Curt. u.a. (vgl. venenum).
    m) eine Mahlzeit, Festlichkeit geben, anstellen, veranstalten, alci cenam, Komik., Cic. u.a.: alci epulum, Cic. u.a. (dah. dans epulum, der Gastgeber, Sen.): alci epulas, Tac.: (alci) prandium, Cic. u.a.: nataliciam in hortis, Cic.: exsequias, Ov.: ludos, Suet.: munus (gladiatorium), s. munus: fabulam, zur
    ————
    Aufführung bringen, Ter. u. Cic.: so auch Menandri Phasma, Ter.
    n) einen Schlag geben, Wunden beibringen (Ggstz. accipere, ferre), dare alci alapam, Vulg., colaphum, Spart.: (alci) vulnus, vulnera, Ov. u.a. (vgl. vulnus).
    o) etw. einer Sache übergeben, überlassen, preisgeben, corpus quieti, Acc. fr.: ventis colla comasque, Verg.: undis latus (v. Schiffe), Verg.: boum caesorum membra palato, Ov.: telo pectus inermum, Verg. – bes. vela dare ventis, die Segel den Winden überlassen, preisgeben, Verg. u.a.: ebenso dare classem ventis, Pacat. pan. – u. vela od. lintea dare (die Segel richten) m. Advv. u. dgl., s. velum u. linteum.
    p) wohin geben, bringen, legen, tun, werfen, α) m. Advv., scripta foras, herausgeben, Cic. ep.: alqd praeceps (bildl. = in Gefahr bringen, famam), Tac.: retro capillos, Ov.: iugulum retro, Cels.: arida circum nutrimenta, Verg.: d. pessum, s. pessum. – β) m. Dat., bald = auf etw. od. in etw. werfen, vagae arenae ossibus particulam, Hor.: ignibus ista, Prop. – bald = in etw. legen, corpus tumulo, Ov.: urnae ossa, Pers. – bald = etw. an od. um etw. legen, einer Sache anlegen, brachia collo, Verg.: brachia nitidis virginibus, Hor.: alci rei frenos (bildl.), Liv. 34, 2, 13: posti florida serta, Tibull.: septena fila lyrae, Ov.: picta carinae vela (poet. = die Segel aufhissen), Ov. – γ) m.
    ————
    Praepp.: αα) m. in od. m. circum od. m. super u. Akk., funera in altos rogos, Ov.: in fluvios gelidos ardentia morbo membra, tauchen, Lucr.: pleraque secum in profundum, stürzen lassen, Curt.: in aurem castoreum cum aceto, Cels.: id in suam sedem, in seine gehörige Lage, Cels.: Tyrias circum illota toralia vestes, breiten um usw., Hor.: alteram fasciam ab altera parte super caput, führen, Cels.: u. so a (von) sinistro (iugulo) ad (bis zu) dextram alam rursusque sub ala sana (unter der gef. A. durch) fasciam d., Cels. – ββ) m. ad u. Akk., ad intortos brachia funes, ausstrecken nach usw., Ov. met. 3, 679.
    q) m. prädik. Acc. des Adi. = etw. so u. so geben, stellen, saepe dabis nudum latus, Tibull. 1, 4, 52.
    2) ein Zeichen (Kennzeichen, Merkmal) mit der Hand, mit einem Blasinstr. od. sonstwie geben, s. signum, indicium, nota.
    3) die Kehle, den Nacken, den Rücken geben, hinreichen, reichen, hinhalten, iugulum (alci), Cic.: alci cervices, Cic.: cervicem ad ictum alcis, Vell.: cervices crudelitati nefariae, bildl. = sich fügen od. schmiegen unter usw., Cic.: terga verberibus, Pacat. pan. 30, 5. – insbes., als milit. t.t. u. übtr., terga dare, den Rücken wenden, fliehen, s. tergum.
    4) den Mund, einen Kuß geben, dare (alci) oscula, Ov. (vgl. osculum): alci basium, Petron., basia mille, Catull.: alci savium, Komik, u. Cic.
    ————
    B) übtr.: 1) geben, gewähren, verleihen, bestimmen, erweisen, a) übh.: α) im guten Sinne: da, nate, petenti, quod etc., Verg.: quod petis a nobis, obrutus ille dabit, Ov.: dare alci somnum (v. der Arbeit), Ov.: (alci) quietem, Cic. u. Curt.: requiem terrae, Ov.: tres horas exercitui ad quietem, Caes.: alci vitam, Cic.: his lacrimis vitam, schenken, Verg.: dare beneficia (Ggstz. reddere od. accipere), Cic. u. Sall.: merita (Ggstz. accipere), Cic.: alci civitatem (das Bürgerrecht), Vell.: nomen alci, Hor., alci rei, Liv. (vgl. nomen): alci cognomen pingui, Hor.: alci od. facto impunitatem, Iustin.: servis libertatem, Iustin.: honores, Hor.: alci caelestes honores, Curt.: alci od. huic consilio palmam, Cic. u. Ter.: alci pro tantis meritis honoris coronam, Nep.: alci caelum, Ov. u. Curt., aditum ad caelum, Cic.: alci victoriam, s. victoria: hanc gratiam, Ter.: alci multa solacia, Cic.: alci laetitiam, Cic.: soli et lunae divinitatem, Cic.: precibus eventum vestris, Liv.: mobilibus decorem naturis, Hor.: famam rebus, Pacat. pan.: novum his erroribus orbem, Tibull.: alci veniam, s. venia. – datum hoc nostro generi est, ut etc., es ist Bestimmung unseres G., daß usw., Liv. 10, 28, 13. – m. folg. Infin., est cui cognomen corvus habere dedit, Prop. 3, 11, 64: mihi multa vetustas scire dedit, Ov. met. 14, 696: u. so auch Lucan. 6, 775. Pers. 5, 104. – Partiz. subst., dāns, antis, m., der Geber (Ggstz. accipiens, der Empfänger), si
    ————
    summa petantur, et dantem et accipientem praegravatura, Liv. 35, 42, 14. – β) im üblen Sinne, jmdm. etw. bescheren, einbrocken, heimgeben (s. Brix Plaut, capt. 463. Lorenz Plaut. Pseud. 151. p. 94, b. Spengel Plaut. truc. 2, 8, 4), observa quid dabo, Plaut.: specta quid dedero, Plaut.: sic datur, da hast du deinen Lohn! Plaut.; od. so wird's gelohnt! da haben wir's! Plaut.
    b) insbes.: α) v. den Göttern: quod boni di mihi danunt, Plaut.: dato quae precamur tempore sacro, Hor.: si di dare cuncta potestis, Ov.: hoc tantum boni, quod vobis a dis immortalibus oblatum et datum est, Cic.: d. alci augurium, Ov.: nobis victoriam, Liv.: alci mentem, ut faciat huic insidias, Cic. – m. folg. Infin., di tibi dent captā classem reducere (al. deducere) Troiā, Hor. sat. 2, 3, 191: u. so Lucr. 3, 1028. Verg. Aen. 1, 79 u.ö. Ov. met. 1, 486 u.ö. Plin. ep. 6, 16, 3. – m. folg. ut u. Konj., quod nostrae aetati dii dederunt, ut videremus, Liv. 1, 19, 3: u. so Liv. 1, 54, 5; 30, 12, 12. – m. folg. ne u. Konj., da femina ne sim, Ov. met. 12, 202: u. so ibid. 12, 206.
    β) v. Schicksal usw., Cinarae breves annos fata dederunt, Hor.: ea fato quodam data nobis sors est, ut etc., Liv.: principatum fato dari, Suet.: quotiens fortuna contra daret, Tac. – m. folg. Infin., si vivere nobis fata diu dederint, Ov. met. 7, 692: u. so ibid. 14, 843. Sil. 13, 144: v. der Parze, Hor. carm. 2, 16, 39. – m.
    ————
    folg. ut u. Konj., quod mihi si tantum fata dedissent, ut etc., Prop. 2, 1, 17: u. so Plin. ep. 8, 18, 5. – absol., si fors dedit, Calp.: sat patriae Priamoque datum est, ist geschehen für usw., Verg.
    γ) v. der Natur, verleihen, oculos natura nobis ad motus animorum declarandos dedit, Cic.: illis maiorem natura modum dedit, his breve pondus, Hor.: leges, quae naturā sunt omnibus datae, Quint.: noli affectare quod tibi non est datum, Phaedr.: quod paucis datum est, Plin.: pennis non homini datis, Hor. – m. folg. Infin., varieque datum sit membra movere, Lucr. 4, 875: si modo senescere datum est, Plin. ep. 3, 1, 1; vgl. Hor. ep. 1, 1, 32.
    2) ein Geschäft, einen Auftrag, ein Amt usw. jmdm. geben, übergeben, zuteilen, erteilen, übertragen, überweisen, a) ein Geschäft, einen Auftrag, dare alci negotium, s. negotium; alci mandata, s. mandatum. – u. bl. dare alci m. folg. Infin., datum (es wurde der Auftrag gegeben) posthac C. Cassio deducere iuvenem ripam ad Euphratis, Tac. ann. 12, 11. – b) ein Amt usw., dare alci potestatem, imperium, legationem u. dgl., s. potestas usw.: dare alci fasces, Cic. u. Hor.: alci summam imperii, Nep.: alci provinciam, Cic.: alci Cappadociam, Nep.: alci regnum, Eutr.: alci diadema, Curt.
    3) einen Ort, eine Zeit usw. jmdm. anweisen, zuweisen, bestimmen, alci sedem inter inferos, Suet.:
    ————
    alci locum in theatro, Suet.: alci locum in theatro inter viatores tribunicios, Tac.: eum locum colloquio, Liv.: media acies Ubiis Lingonibusque data, Tac.: mille pedes in fronte, trecentos in agrum, Hor.: requiem modumque voce remis, gebieten, Ov.: detur nobis locus, hora, custodes, Hor.: nuptiis hanc diem, Pacuv. fr.: relicum noctis utrimque quieti datum, Liv.
    4) etw. bieten, α) darbieten, praeclare convenit, aut da melius, Cic.: accipio quod datur, Cic. – β) anheimgeben, ultionem privato odio magis quam publicae vindictae, Vell. 2, 7, 6.
    5) Zeit, Studium usw. einer Sache widmen, auf etw. verwenden, α) m. Dat.: corpori omne tempus, Cic.: agris tempus, Pacat. pan.: lucis partem ultimam mensae, Ov.: noctem somno, Ov.: prima tempora illis, Ov.: aestivos menses reliquos rei militari, hibernos iurisdictioni, Cic.: reliquam partem diei tribunali, Plin. ep.: studiis annos septem. Hor.: iis artibus a primis temporibus aetatis studium suum, Cic.: ingenium illustre altioribus studiis, Tac.: u. insbes., operam dare m. Dat. (wem?), s. opera. – β) m. ad od. in u. Akk., aliquid temporis ad ludum aetatis, Cic.: plus in hoc studii, Quint.
    6) einräumen = zugeben, zugestehen, das Zugeständnis machen, willfahren, nachlassen, a) übh.: id gratiae, Liv.: id misericordiae, Cic.: id precibus Artabani, Tac.: hoc precibus meis, Curt.: consanguinitati
    ————
    hoc, ut etc., Liv.: aliquid famae, Hor.: multa famae, Sen.: quantum autem consuetudini famaeque dandum sit, id curent vivi, Cic.: nihil neque gratiae dari neque de iure patriae decīdi posse, Iustin.: m. folg. ut u. Konj., dabat et famae (auch der öffentlichen Meinung tat er es zuliebe), ut etc., Tac. ann. 1, 7. – b) als philos t.t., einräumen, zugeben, zugestehen, si das hoc, Hor.: da supremum tempus, nimm das äußerste Lebensziel an, Cic.: id quoque damus et libenter quidem, Cic.: quem tibi hoc daturum putas? Cic.: quae dederam supra relego (nehme ich zurück), Pers. – m. folg. Acc. u. Infin., Cic. Acad. 2, 50; de fin. 2, 86; Verr. 3, 218. Lucr. 3, 539. Hor. sat. 1, 4, 39. – m. folg. ut u. Konj., da nunc, ut crimine manifesto prematur dux bonus, Quint. 12, 1, 43. – c) als publiz. t.t., v. Behörden, bewilligen, zugestehen, überlassen, gewähren, anordnen, dare alci senatum, Sall. u.a.: alci contionem, Cic.: iudicium iniuriarum, actionem rei, Cic.: alci pacem, Liv. u.a.: foedus et amicitiam, Sall.: alci indutias, Liv. (s. indutiae das Nähere). – bes. v. Prätor, dessen Vefugnis ist do (ich gewähre, näml. Klagen, Rechte), dico (ich spreche, näml. das Urteil), addico (ich spreche zu, näml. das Eigentum), Varro LL. 6, 30. Macr. sat. 1, 16, 14. – d) obszön, leisten, quod nec das et fers saepe, facis facinus, Catull. 110, 4: quando notum est, et quid ille tibi et quid illi tute dederis, Cic. fr. bei Suet. Caes.
    ————
    49, 3: absol., nulla est poscendi, nulla est reverentia dandi, Prop. 3, 13, 13.
    7) einräumen = gestatten, zugestehen, bewilligen, überlassen, lassen, dare locum, spatium, viam, aditum, accessum, ascensum u. dgl., dare otium, tempus u. dgl., dare copiam, potestatem, facultatem, occasionem, optionem u. dgl., dare usum, usuram, s. alle diese Substst. – dah. dare m. Infin., da mihi fallere, Hor. ep. 1, 16, 61: u. so Iuven. 14, 30. Amm. 16, 12, 11. – dare (alci) m. ut u. Konj., Cic. Acad. 1, 24; ad Att. 14, 13. litt. A. § 3. Liv. 41, 8, 9. Tac. ann. 3, 69. – m. bl. Konj., Orest. tr. 15. – u. datur, es wird od. ist verstattet, erlaubt, man darf, man kann, m. Infin., Verg. Aen. 1, 409. (u.a. Dichter). Quint. 10, 7, 22. Plin. ep. 1, 10, 5. Tac. ann. 3, 67: m. folg. ut u. Konj., Tac. ann. 2, 53 u.a.: m. folg. ne u. Konj., Tac. ann. 3, 23. – absol., coëant in foedera dextrae, quā datur, Verg.: in quantum praeumbrante imperatoris fastigio datur, clarus, Tac. ann. 14, 47 in.
    8) alci m. prädik. Dat. (zu), zu od. als etw. anrechnen, in den Redensarten laudi, vitio, crimini dare od. dari, s. laus, vitium, crimen.
    9) einem Zustande aussetzen, preisgeben, überlassen, anheimgeben, dare alqd exitio, Lucr.: summas arces Italûm excidio, Verg.: urbem excidio ac ruinis, Liv.: captum oppidum praedae, Liv.: alia oblivioni aut neglegentiae, Liv. – m. in u. Akk., in praedas
    ————
    stantem urbem, Sil. 1, 455.
    10) m. in od. ad u. Akk., a) in eine Lage usw. bringen, stellen, alqd in conspectum, zur Schau stellen, Curt.: alqd in medium, der Öffentlichkeit übergeben, verraten, Lucr.: alqd ad populi partes, der Teilnahme des V. eröffnen, Cic. – b) in einen Zustand versetzen, in splendorem bullas has foribus nostris, Plaut. asin. 426.
    11) m. prädik. Partiz. Perf. od. Gerundivum, übergeben, darbieten, überlassen, lassen, Caere intactum inviolatumque crimine belli hospitio Vestalium cultisque diis darent, Liv. 7, 20, 7. – d. vineas colendas, Eutr.: diripiendam urbem, Cic.: laceranda suae viscera matri, Ov.: id alci cogitandum, zu bedenken geben, Cic.: tantas res alci scribendas, Cic.: librum ipsi legendum, Nep.: omnia in medium discenda, allen zum Lernen darbieten, Ov.
    II) alqm (auch corpus, membra, animum): A) eig.: 1) im allg., geben, überweisen, hanc mi in manum dat, sie legt unsere Hände ineinander, Ter. Andr. 297: alqm dare mancipio, s. mancipium.
    2) wohin bringen, infans aliorsum (anderswohin, aus dem Hause) datus, Gell. 12, 1, 22: alqm in hanc domum, Ter. eun. 365: hostem in medium, in die Mitte nehmen, einschließen, Lucan. 7, 366. – od. wohin stecken, m. Dat., catenis fatale monstrum, Hor. carm. 1, 37, 20: mollibus ora capistris, Verg. georg.
    ————
    3, 188: m. in u. Akt., alqm in caveam, Plaut. capt. 124. – od. wo hinein tauchen, in fluvios gelidos ardentia morbo membra, Lucr. 6, 1171. – od. wohin strecken, stürzen, maerore dari in lectum, Lucr.: u. dare alqm ad terram, Plaut. u. Suet.: alqm in terram, Lucr.: alqm praecipitem ad terram, Liv.: u. bl. dare alqm praecipitem, zu Falle bringen, Ter., od. aus dem Hause werfen, Ter. (vgl. bildl., postea ambitione praeceps datus est, kam zu Falle, Sall. Iug. 63, 6): eoque ictu me ad casum dari, zum Falle gebracht werden, Acc. fr.
    3) jmd. (einem) in irgend einer Eigenschaft geben, a) geben = beigeben, stellen, vatem, Hor.: duos collegas, Nep.: alci uxorem, s. uxor: comites, Curt.: duces itineris de captivis, Curt.: obsides (alci), Caes.: milites, Eutr.: nullum militem dare posse, Liv.: dare arbitrum, Cic.: iudicem, praedem, testem, vadem, s. iudex, praes, testis, vas: alci custodem et paedagogum, Sen.: alci tutorem, Eutr.: alci successorem, Suet.: alqm alci in consilium, Nep.: dabo, cui credas, Tac. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu usw.), alqm comitem, Curt.: Phrygias catervas comites, Lucr.: alqm arbitrum inter etc., Cic.: libertinum militem, Vell.: obsidem filium, Eutr.: alqm alci coheredem, Suet.: alqm alci successorem, Suet. u. Iustin.: alqm vicarium, Traian. in Plin. ep. – im Passiv m. dopp. Nom., Hadrianus decemvir litibus iudicandis datus, Spart.:
    ————
    u. im Abl. absol. m. dopp. Abl., dato adiutore Pharnabazo, Nep. Con. 4, 2. – b) geben, verleihen, übergeben, anvertrauen, alci cognatos (v. der Natur), Hor.: natam od. filiam genero, Verg. u. Ov.: infantem nutrici, Ov.: alqm grammatico, Capit.: u. poet., fidibus divos puerosque deorum, Hor. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu), alci alqm virum (zum M. = zum Gatten), Ter.: alqm alci socerum, Ov.: nobilem virginem servo suo pelicem, Curt. – m. 1. Supin., dare alqam alci nuptum, eine an jmd. verheiraten, Komik., Nep. u.a. (s. Drak. Liv. 1, 49, 9). – u. alqm alci m. Gerundiv, dilaceranda feris dabor alitibusque, Catull.: datur mihi custodiendus, Afran. fr.: exsulibusne datur ducenda (wird hingegeben, um sie als Frau heimzuführen) Teucris? Verg. – zugl. m. dopp. Acc., equites pignora (als U.) pacis custodiendos Luceriam, Liv. 9, 15, 7.
    4) jmdm. geben = über jmd. setzen, an die Spitze stellen von usw., Albanis regem, Eutr.: Orienti Caesarem, Eutr.: principem Romanae rei publicae, Spart. – m. dopp. Acc. (jmd. als od. zu), alqm tribunum quintae legioni, Treb. Poll.: trecentos exsules iudices rectoresque civitati, Iustin.: im Passiv mit dopp. Nom., leviter armatis dux (als A.) datus est Mullinus, Curt. B) übtr.: 1) in ein Verhältnis, eine Lage geben, hingeben, illam sine dote in tantas divitias (in ein so reiches Haus), Plaut.: filiam in sortem, der Losung
    ————
    unterwerfen, zum Losen stellen, Suet.: alqm in adoptionem, zur A. entlassen, Quint.: in adoptionem od. in familiam alcis dari, von jmd. adoptiert werden, Vell.: alqm aut vivum aut mortuum in potestatem, Liv.: alqam in matrimonium, zur Frau geben od. geben wollen (anbieten), Caes. u. Liv.: alqm in omnem memoriam, dem ewigen G. übergeben, Sen.
    2) jmd. in eine schlimme Lage bringen, alqm in praeceps (Gefahr), Liv.
    3) jmd. in einen andern äußern od. innern Zustand versetzen (s. Brix Plaut. capt. 959), alqm in ruborem dare totum, Plaut.: alqm in timorem, Plaut.: animum in luctus, in Tr. versenken, Ov.: alqm ad languorem, Komik.
    4) jmd. einem Zustande überlassen, placido sua corpora somno, Ov. met. 6, 489: caput et ceterum truncum sepulturae, begraben, Suet. Galb. 20, 2.
    5) jmd. einem Zustande aussetzen, preisgeben, im Passiv = anheimfallen, alqm tormentis, Capit.: alqm exitio, Lucr. u. Ov.: alqm morti, Hor.: catervatim morbo mortique dari, Lucr.: alqm neci, Acc. fr. u. Verg.: alqm leto, Enn. fr., Pacuv. fr., Ov. u.a. ( leto datus auch Cic. de legg. 2, 22 im archaist. Gesetzstil): fortia corpora leto, Verg. – m. ad u. Akk., alqm ad iniurias alcis, Cic.
    6) jmd. in einen Zustand nötigen, hostes in fugam, zur Fl. nötigen, in die Fl. schlagen, Caes.: Sestum
    ————
    incolentes in deditionem, zur Üb. zwingen, Liv.
    III) dare se (u. im Passiv dari), v. Pers.u.v. Lebl., A) eig.: 1) sich in den Bereich jmds. od. einer Örtl. begeben, sich jmdm. od. wo zeigen, det mihi se, käme er nur in meinen Bereich, mir zu nahe, Ov. met. 12, 12, 594: mi ipsum iam dudum optabam te dari, daß ich dich antreffe, Ter. heaut. 758: dare populo se et coronae, Cic. Verr. 3, 49: da te urbi, da te curiae, zeige dich in der St., zeige dich in der K., Vopisc. Florian. 16 (6), 5: non aequo dare se campo, sich nicht in das Blachfeld wagen, sich nicht zum Kampfe stellen, Verg. Aen. 9, 56: spumantem dari votis optat aprum, in seinen Jagdbereich komme, anlaufe, Verg. Aen. 4, 158. – mit in u. Akk., se in medias acies, mitten hinein in das Heer treten, Verg. Aen. 12, 227. – m. prädik. Acc., da mihi te talem, zeige dich (erscheine mir) als solcher, Ov. met. 3, 295.
    2) sich dem Feinde ergeben, dare se ultro, Amm. 15, 2, 60: sponte se propriā, Amm. 17, 2, 3.
    3) sich wohin begeben, werfen, stürzen, m. Advv., se intro, Cic. Caecin. 13: se super (sc. in ignem), Verg. Aen. 4, 606: exinde se ilico protenam, Plaut. Curc. 363: dari alci obviam, begegnen, Ter. adelph. 311: v. Lebl., hāc se foras, Lucr. 1, 1105 (1113). – m. Dat., pedibus se protinam, sich auf die Beine machen (Fersengeld geben), Naev. com. 35. – sese fluvio, Verg. Aen. 11, 565: u. (im Bilde) se civi-
    ————
    libus fluctibus, Nep. Att. 6, 1. – m. Praepp., sese in pedes, sich auf die Beine machen (Fersengeld geben), Plaut.: se in viam, Cic.: e scopulo se in pontum, Ov.: se iactu aequor in altum, Verg.: v. Lebl., dabit se in tormenta vita beata, wird mit auf die Folter gehen, Cic. Tusc. 5, 80. – zugl. m. prädik. Nom. od. Acc., praeceps saltu sese dedit in fluvium, Verg.: semet ipsi in pelagus ex certa rupe praecipites dant, Mela: quo nunc me praecipitem darem, Ter.: hic se praecipitem tecto dedit, Hor.: dare se (alci) obvium, jmdm. entgegenkommen, -treten, Liv. 1, 16, 6, u. in den Wurf kommen = einfallen (v. Versen), Macr. 5, 3, 1: u. so (v. leb. Wesen) obvium dari, entgegen-, in den Wurf kommen, Liv. 26, 27, 12.
    4) sich einer Sache hingeben, α) tätig, v. Pers., an etw. teilnehmen, dare se convivio, Suet. Caes. 31: se haec in bella, Verg. Aen. 12, 633. – β) passiv, v. Schiffen, vento dare se, vor dem W. fahren, Caes. b.G. 3, 13, 9.
    B) übtr.: dare se, 1) sich fügen, sich hingeben, da modo te, Ov. her. 15, 57 R. (16, 161): dent modo se superi, seien mir gnädig, Sil. 3, 150: si se dant, wenn sie sich fügen, d.i. empfänglich sind, Cic. de or. 2, 187.
    2) sich zeigen, sich finden, sich darbieten, sich einstellen, v. Lebl., quocumque tempore se dabunt vires, Verg. Aen. 4, 627: an nesciebas, quam eius
    ————
    modi homini raro tempus se daret? sich die Gelegenheit uns bietet, Plaut. Bacch. 676: uni se ex Sabinis fors dare visa est privato consilio imperii recuperandi, Liv. 1, 45, 3.
    3) sich jmdm. hingeben, ergeben, sich an jmd. anschließen, jmdm. zu Willen sein, sich in jmds. Willen fügen, se alci, Komik., Cic. u.a.: se regibus, Cic.: se legionibus, Tac. – m. prädik. Acc. des Gerundiv, demus nos huic excolendos (zur Ausbildung), Cic. Tusc. 4, 84. 4) sich einer Lage, einem Zustande hingeben, überlassen, dare se somno, Cic.: se quieti, Caes. u. Plin. ep.: iterum se quieti et somno, Val. Max. (dah. im Passiv quieti datus, eingeschlummert, Arnob. 2, 21): se fugae, sich auf die Fl. begeben, Cic.: se gemitui, Cic. – m. in u. Akk., sese in fugam, Fersengeld geben, Cic. Verr. 4, 95: se in casum irrevocabilem, Liv.: se rempublicamque in casus, Tac. – m. ad u. Akt., se ad lenitatem, Milde eintreten lassen, Cic. ep. 13, 1, 4.
    5) sich in etw., bes. in ein Verhältnis einlassen, in etw. eintreten, treten, dare se in sermonem, Comic. fr. bei Cic.: familiariter se in eorum sermonem insinuare ac dare, Cic.: dare se in consuetudinem sic, ut etc., Cic.: bene penitus in istius familiaritatem sese dare, Cic.: u. dare alci se in adoptionem, sich von jmd. adoptieren lassen, Suet.
    6) sich einer Sache ergeben, hingeben, widmen,
    ————
    sich an etw. machen, sich auf etw. legen, α) m. Dat., se labori et itineribus, Cic.: se duritiae, Nep.: se rei familiari vitaeque rusticae, Cic.: se voluptatibus, Turpil. fr. u. Cic.: se iucunditati, Cic.: se historiae, Cic.: se philosophiae, Capit.: se huic generi litterarum, Cic.: se auctoritati senatus, das A. des S. zu sördern suchen, Cic.: mit prädik. Acc. eines Adi., se totos libidinibus, Cic. Tusc. 1, 72: des Gerundivi, non se luxu neque inertiae corrumpendum dare, Sall. Iug. 6, 1. – β) m. in u. Akk., in eam exercitationem ita se studiose, ut etc., Cic. Tusc. 1, 7. – γ) m. ad u. Akk., se ad συντάξεις, Cic. ad Att. 15, 14, 1. – bes. m. ad u. Akk. des Gerundii u. Gerundivi, se ad docendum, Cic.: se ad ius respondendum, Cic.: se ad defendendos homines, Cic.: se non modo ad legendos libros, sed etiam ad totam philosophiam pertractandam, Cic.
    7) dare se m. prädik. Acc., α) eines Subst., sich hergeben zu usw., temeritatis me omnium potius socium (zum G.) quam unius prudentiae dedi, Liv. 6, 24, 9. – β) eines Adi., sich so u. so zeigen, dare se facilem, Ter.: se alci hilarum, Plaut.: se alci placidum, Ov.
    8) dare se m. Adv., a) v. Pers., sich so u. so geben, -halten, -benehmen, mirum ni ego me turpiter hodie hic dabo, mich blamiere, Ter. eun. 230: usque quaque, inquis, se Domitii male dant, bringen uns Unglück, Cael. in Cic. ep. 8, 15, 2. – b) v. Lebl., sich
    ————
    so u. so machen, sich so u. so gestalten, ut se initia dederint perscribat, Cic. ad Att. 3, 23, 5: omnibus nobis ut res dant sese, ita etc., Ter. Hec. 380: ita dat se res, ut operam dabit, Enn. fr. scen. 269: eaque ferme se dedēre melius consultoribus quam etc., *Afran. com. 332: multa adeo gelidā melius se nocte dedēre, macht sich (wird getan) vorteilhafter, Verg. georg. 1, 287: omnibus feliciter hic locus se dedit, kam glücklich zustatten, Sen. ep. 79, 5: negotia ingentia nec se dant facile et etc., Sen. de ira 3, 7, 1.
    II) von sich geben, A) eig.: 1) aus sich hervorgeben, castum cruorem, vergießen, Ov.: u. so lacrimas, Tr. vergießen, weinen, Ov.: ore colores, strahlen lassen, Verg.: v. Lebl., ara dabat fumos, ließ aufsteigen, Ov.
    2) Töne od. Worte von sich geben, a) Töne von sich geben, hören-, verlauten-, vernehmen lassen, sonum, Verg.: sonitum, Lucr. u. Ov.: fragorem, Ov.: balatus, Hyg.; mugitum, mugitus, Ov.: plausum, Cic. u. Hor.: clamorem, Verg.: cantus, Verg.: Phrygios modos, Ov.: gemitum u. gemitus, Ov.: sibila vibratā linguā, Ov.: felices cantus ore sonante, Tibull.
    b) Worte von sich geben, hören-, vernehmen lassen, lingua vix tales icto dedit aëre voces, hauchte kaum hörbar solcherlei Worte, Ov.: talia dicta dabat (dedit), er ließ sich also vernehmen, Verg. u. Ov.: u. so haec dicta dabat, Liv.
    ————
    3) in Worten von sich geben, a) angeben, anzeigen, mitteilen, nennen, sagen, berichten, erzählen, ipsa quod res dedit ac docuit nos, Lucr.: cum auctoribus hoc dedi, quibus dignius credi est, Liv.: unum da mihi ex oratoribus illis, qui dicat etc., Cic. – m. dopp. Acc., qualem te fama dabat videmus, Val. Flacc. 5, 506. – m. folg. inoir. Fragesatz, da, si grave non est, quae prima iratum ventrem placaverit esca, Hor.: sed tamen iste qui deus sit, da nobis, Verg.: da, dea, quem sciter, Ov.: nunc quam ob rem has partes didicerim, paucis dabo, Ter.: immo etiam dabo, quo (damit du) magis credas, Ter.: m. Acc. u. mit indir. Fragesatz, dabis igitur tribunatum (das Jahr des Tr.) et, si poteris, Tubulus quo crimine (sc. accusatus fuerit), Cic. ad Att. 12, 5, 3. – datur mit folg. Nom. u. Infin., Aeneas eripuisse datur, Ov. fast. 6, 434 M. (Riese ferunt): quis tot templa, tot aras promeruisse datur, Stat. silv. 3, 3, 80; u. so auch Stat. Theb. 7, 315; 11, 572. Claud. rapt. Pros. 3, 337.
    b) mündlich verbreiten, hic primo sensim temptantium animos sermo per totam civitatem est datus, Liv. 2, 2, 4: sceleris data fama per urbes finitimas, Stat. Theb. 3, 10: inde dato passim varias rumore per urbes, Stat. Ach. 2, 352.
    c) mündlich geben, erteilen, lehren, dare alci consilium, Ter., Cic. u.a. (s. consilium no. II, b, S. 1531): dare (alci) responsum, Cic., Hor. u.a.: dare
    ————
    (alci) praecepta, Cic. u.a. (s. praeceptum das Nähere): alci haec promissa, Catull.: dare testimonium, s. testimonium: dare legem, leges, s. lex: dare ius, iura, s. ius: alci fidem, s. fides (= Wort, Versprechen, sicheres Geleit; versch. alci rei fidem dare, Glauben verschaffen, bestätigen, s. fides = Glaubwürdigkeit). – dah. als t.t., α) ein Orakel, eine Weissagung geben, abgeben, erteilen, sortem, Ov. u. Suet.: oracula, Spart.: data dictio erat, caveret etc., Liv.: prägn., data fata, das (durch das Orakel) verheißene Geschick, Verg. Aen. 1, 382. – β) als jurist. t.t., dare alci diem, Frist geben, Plin. ep. 3, 9, 32. – dare litem secundum alqm, den Prozeß zugunsten jmds. entscheiden, Cic. u. Liv.: u. so bl. dare secundum alqm, zugunsten jmds. entscheiden, Sen. rhet. u.a. – γ) als geschäftl. t.t., dare rationem, Rechnung ablegen, Plaut. u. Cic.: übtr., dare rationem alcis rei, von etwas Rechenschaft geben, Plaut. u. Cornif. rhet.
    d) als milit. u. publiz. t.t., anmelden, melden, nomen dare, sich melden, v. Soldaten zum Kriegsdienst, Cic. u.a., von neuen Kolonisten, Plaut, u. Liv., u. zu andern Diensten, Tac. (s. nomen das Nähere).
    4) schaffend hervorbringen, a) erzeugen, α) v. leb. Wesen, αα) leb. Wesen: geminam partu prolem, Verg.: fetus, Tibull.: liberos, Catull.: progeniem vitiosiorem, Hor.: Augustos multos de se daturum, Treb.
    ————
    Poll. – ββ) lebl. Objj., entstehen lassen, non fumum ex fulgore, sed ex fumo lucem, Hor. de art. poët. 143. – β) v. Lebl., hervorbringen, erzeugen, entstehen lassen, aus sich liefern, quod sol atque imbres dederant, Lucr.: tellus dedit ferarum ingentia corpora partu, Lucr.: terra fabas tantum duraque farra dabat, Ov.: cum segetes occat tibi mox frumenta daturas, Hor.: quercus singulos ramos a frutice dedit (trieb), Suet.
    b) machen, bilden, α) im engern Sinne: cuneum, Verg.: sinum in medio, Liv.: gremium (v. der Erde), Mela: locum, Platz machen (Raum geben), Ov.: viam, einen Weg bahnen, Platz machen, Plaut., alci, Liv. u. Curt. – β) im weitern Sinne, umschreibend, αα) m. Objj., die den Begriff einer Bewegung enthalten, machen, tun, si quid proprio dat corpore motus, Lucr.: nullos audet dare corpore motus, wagt nicht sich zu rühren, Ov.: haud indecoros motus more Tusco dabant, Liv.: longos dat corpore tortus, krümmt sich in langen Windungen, Verg.: amplexus od. complexus d., umarmen, auch alci (jmd.), Ov.: dare saltum, Ov., dare undique saltus, Ov., in aëra saltus, Ov.: dare fugam, die Flucht ergreifen, Verg.: cursum in medios, eilen, stürmen, Verg.: impetum, Liv., impetum od. impetus in alqm, Liv.: impressionem, Liv. – ββ) m. Partiz. Perf. (f. Brix Plaut. capt. 342. Spengel Ter. Andr. 683), alqd effectum dare, Plaut.:
    ————
    perfectum hoc negotium, Plaut.: iam hoc tibi inventum dabo, Ter.: sic stratas legiones Latinorum dabo, quemadmodum etc., will so niederstrecken, Liv. 8, 6, 6: te mea dextra bello defensum dabit, wird dir Schutz gewähren im Kr., Verg. Aen. 12, 437: hanc mactatam victimam legatorum manibus dabo, will ich fällen als Sühnopfer für usw., Liv. 4, 19, 3. – γγ) m. Gerundiv, ego mecum hostium legiones mactandas Telluri et diis manibus dabo, will zum Sühnopfer für die T. usw. machen, Liv. 10, 28, 13. – δδ) m. prädik. Adi., anni multi me dubiam danunt, Plaut. Epid. 544: cautumque dabant exempla sequentem, Claud. IV. cons. Hon. 77. – alterum geminata victoria ferocem in certamen tertium dabat, Liv. 1, 25, 11.
    B) übtr.: 1) von sich geben, ablegen, geben, documentum dare m. folg. Akk. u. Infin., Liv.: documenta dare m. folg. indir. Fragesatz, Cic. u. Liv.: documenta sui dare, Curt.. legis in se documenta dare, Iustin.: u. so dare exemplum, ex-perimenfcum, specimen, w.s. – 2) geben, schaffen, verschaffen, beibringen, einflößen, animos (Mut), Ov.: spiritus, Liv.: vires, s. vis: spem, s. spes: suspicionem, s. suspicio: eo sibi minus dubitationis dari, quod etc., er könne sich um so weniger bedenken, sei vollkommen entschieden, Caes. – 3) bringen, bereiten, machen, verursachen, veranlassen, alci tussim, Catull.: risus, risus iocosque, Stoff geben zu usw., Hor.: sonitum,
    ————
    ein Geräusch erregen, Verg.: alci somnum, Hor.: alci curas, Cornif. rhet.: damnum, malum, ruinam, stragem u. dgl., w.s.: funera, Verg.: alci dolorem, Cic.: proelio od. bello finem, ein Ende machen, Eutr.: finem animae, ein Ende bereiten, Iuven..: causam bello, Veranlassung zum Kr. geben, Eutr. – 4) machen, bewirken, m. Infin., dat posse moveri, Ov. met. 11, 177: sed haec vetusta dent recordari, quemadmodum etc., Mamert. pan. Iulian. 19, 3.
    Nbf. dano, ere, wov. danunt, Naev. b. Pun. 4. fr. 4. Plaut, capt. 819 u.ö. Caecil. com. 176. Corp. inscr. Lat. 1, 1175; vgl. Paul. ex Fest. 68, 12. Non. 97, 14. – Archaist. Konj. Präs. duas, duat, Plaut. – archaist. Konj. Präs. duim, duis, duit, duint, Trag. u. Comic. vett., Cato u.a.; vgl. Neue-Wagener Formenl.3 Bd. 3. S. 311 u. 312 u. Georges Lexik. d. lat. Wortf. S. 224 u. 225 u. (für Terenz) Spengel Ter. Andr. 666. – Archaist. Imperat. duitor, XII tabb. bei Plin. 21, 7 D. (wo Schöll XII tabb. X, 7 arduitur). – Synkop. Formen dan = dasne, Plaut. asin. 671 u. truc. 373: datin = datisne. Plaut. Curc. 311; truc. 631: dabin = dabisne, Plaut. Bacch. 883; Pseud. 536 u. 1078. – Apokop. Form dedistin = dedistine, Plaut. Curc. 345; trin. 127 u. 129 – Archaist. Infin. Präs. Pass. darei, Corp. inscr. Lat. 1, 205 sq. u.ö. – Parag. Infin. Präs. Pass. darier, Lex vet. bei Fest. 189 (a), 14. – Nach Diom. 379, 25 ist. Pers. Präs. Pass. dor
    ————
    selten, nach Macr. de diff. 23, 8 gar nicht gebräuchlich.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > do

  • 76 spatium

    spătĭum, ii, n. [root spa-, to draw; Gr. spaô; span-, to stretch; Gr. spanis, want; cf.: penomai, penês; Germ. spannen; Dor. spadion (=stadion), race-course; cf. Lat. penuria], room, a space (very freq. and class.).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.: est natura loci spatiumque profundi, Quod neque percurrere flumina possint, Nec, etc.... Usque adeo passim patet ingens copia rebus;

    Finibus exemptis,

    Lucr. 1, 1002; 5, 370; 1, 389:

    locus ac spatium, quod inane vocamus,

    id. 1, 426; cf. id. 1, 523:

    per totum caeli spatium diffundere sese (solis lux),

    id. 4, 202; cf.:

    tres pateat caeli spatium non amplius ulnas,

    Verg. E. 3, 105:

    flumen Dubis paene totum oppidum cingit: reliquum spatium, quā flumen intermittit, mons continet,

    Caes. B. G. 1, 38:

    temporibus rerum et spatiis locorum animadversis,

    id. B. C. 3, 61 fin.:

    quod spatium non esset agitandi,

    Nep. Eum. 5, 4:

    spatium loci,

    Quint. 8, 3, 84:

    spatio distante,

    Ov. M. 11, 715.—
    B.
    In partic.
    1.
    A (limited) space, distance, interval (syn. intervallum):

    siderum genus spatiis immutabilibus ab ortu ad occasum commeans,

    Cic. N. D. 2, 19, 49:

    magno spatio paucis diebus confecto,

    Caes. B. G. 3, 29:

    itineris spatium,

    id. B. C. 1, 24 fin.:

    viae spatium,

    the distance, length, Ov. M. 8, 794:

    trabes paribus intermissae spatiis (shortly before: paribus intervallis),

    Caes. B. G. 7, 23; cf.:

    alios ineunt cursus aliosque recursus Adversi spatiis,

    Verg. A. 5, 584 Coningt. ad loc.:

    hic locus aequo fere spatio ab castris utrisque aberat,

    Caes. B. G. 1, 43:

    inter duas acies tantum erat relictum spatii, ut, etc.,

    id. B. C. 3, 92:

    cum Viridorix contra eum duum milium spatio consedisset,

    id. B. G. 3, 17:

    magnum spatium abesse,

    id. ib. 2, 17:

    quo tanta machinatio ab tanto spatio institueretur?

    id. ib. 2, 30:

    tormentorum usum spatio propinquitatis interire,

    id. B. C. 2, 16 fin.:

    jamque tenebat Nox medium caeli spatium,

    Hor. S. 2, 6, 101:

    illi medio in spatio chorus Occurrit,

    Verg. A. 10, 219:

    dimidium fere spatium confecerat, cum, etc.,

    Nep. Eum. 9, 1:

    spatium discrimina fallit,

    the distance, Ov. M. 8, 577.—
    b.
    Size, bulk, extent:

    dum spatium victi considerat hostis (serpentis),

    Ov. M. 3, 95:

    elephantis,

    Luc. 9, 732:

    oris Et colli, ov. M. 2, 672: dat spatium collo,

    id. ib. 3, 195:

    breve lateris,

    Juv. 6, 503; cf.:

    quod sit homini spatium a vestigio ad verticem,

    Plin. 7, 17, 17, § 77:

    spatia montis,

    id. 35, 1, 1, § 2:

    spatium admirabile rhombi,

    very large, Juv. 4, 39:

    vasti corporis,

    Sen. Hippol. 806:

    plantae Herculis,

    Gell. 1, 1, 2: trahit aures in spatium, in length, i. e. lengthens them out, Ov. M. 11, 176; so,

    in spatium,

    id. ib. 2, 197; 7, 783; Sil. 13, 562.—
    2.
    An open space for walking, racing, etc., in.
    a.
    A walk, promenade; a public place or square, etc. (cf. ambulatio):

    urbs delubris distincta spatiisque communibus,

    Cic. Rep. 1, 26, 41:

    templaque et innumeris spatia interstincta columnis,

    i. e. colonnades, porticos, Stat. S. 3, 5, 90:

    quin igitur ad illa spatia nostra sedesque pergimus, ubi cum satis erit deambulatum, requiescemus,

    Cic. Leg. 1, 4, 14:

    spatia silvestria,

    id. ib. 1, 5, 15:

    orator ex Academiae spatiis,

    id. Or. 3, 12 (quoted by Quint. 12, 2, 23, and by Tac. Or. 32):

    Academiae non sine causā nobilitata spatia,

    Cic. Fin. 5, 1, 1: locus planis Porrectus spatiis, in level spaces, i. e. plains, Hor. Ep. 1, 7, 42:

    ille actus habenā Curvatis fertur spatiis,

    Verg. A. 7, 381.—
    b.
    A race-course, track:

    sicut fortis equus, spatio qui saepe supremo Vicit Olympia,

    Enn. Ann. 18, 22:

    nec vero velim quasi decurso spatio a calce ad carceres revocari,

    Cic. Sen. 23, 83:

    amat spatiis obstantia rumpere claustra,

    Hor. Ep. 1, 14, 9:

    cum carceribus sese effudere quadrigae, Addunt in spatia,

    Verg. G. 1, 513 Forbig. ad loc.:

    hic ad Elei metas et maxuma campi Sudabit spatia,

    id. ib. 3, 202: signoque repente Corripiunt spatia [p. 1736] audito, id. A. 5, 316:

    tritumque relinquunt Quadrijugi spatium,

    Ov. M. 2, 168; cf.:

    equi Pulsabant pedibus spatium declivis Olympi,

    id. ib. 6, 487:

    abstulere me velut de spatio Graeciae res immixtae Romanis,

    Liv. 35, 40, 1:

    nobilis equos cursus et spatia probant,

    Tac. Or. 39.—
    c.
    Poet., in gen., room or space in a building:

    Phocus in interius spatium pulchrosque recessus Cecropidas ducit,

    the inner space, the interior, Ov. M. 7, 670.—
    3.
    Transf., the action of walking, a walk, promenade; a turn, course:

    cum in ambulationem ventum esset, Scaevolam, duobus spatiis tribusve factis, dixisse, etc.,

    Cic. de Or. 1, 7, 28; cf. id. Rep. 1, 12, 18; Suet. Aug. 83:

    si interdum ad forum deducimur, si uno basilicae spatio honestamur,

    Cic. Mur. 34, 70:

    septem spatiis circo meruere coronam,

    Ov. Hal. 68:

    (agitatores) septimo spatio palmae appropinquant,

    Sen. Ep. 30, 13.—
    II.
    Trop.
    A.
    Of time.
    1.
    In gen., a space of time, interval, period:

    spatia omnis temporis non numero dierum sed noctium finiunt,

    Caes. B. G. 6, 18:

    spatium praeteriti temporis,

    Cic. Arch. 1, 1:

    quantum fuit diei spatium,

    as the portion of the day allowed, Caes. B. G. 2, 11 fin.:

    annuum spatium,

    id. B. C. 3, 3:

    annuum, menstruum, diurnum, nocturnum,

    Cic. Inv. 1, 26, 39:

    dierum triginta,

    id. Verr. 2, 2, 39, § 96:

    parvo dilexit spatio Minoida Theseus,

    Prop. 2, 24, 43 (3, 19, 27):

    spatio brevi,

    Hor. C. 1, 11, 6:

    in brevi spatio mutantur secla animantum,

    Lucr. 2, 77; so,

    in brevi spatio,

    Ter. Heaut. 5, 2, 2:

    aliquid longo spatio tenere,

    Cic. Off. 2, 23, 81:

    me ex comparato et constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgisti,

    id. Rab. Perd. 2, 6:

    hoc interim spatio conclave illud concidisse,

    id. de Or. 2, 86, 353:

    spatia annorum,

    Prop. 3 (4), 21, 31:

    spatium juventae Transire,

    Ov. M. 15, 225:

    illa dies... incerti spatium mihi finiat aevi,

    id. ib. 15, 874:

    post sexagesimum vitae spatium,

    i. e. after the sixtieth year, Plin. 7, 50, 51, § 170.—
    2.
    In partic.
    a.
    Of a portion of time in which to do any thing, space, time, leisure, opportunity:

    neque, ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

    Ter. Hec. 3, 3, 14:

    nisi tempus et spatium datum sit,

    Cic. Quint. 1, 4:

    irae suae spatium et consilio tempus dare,

    Liv. 8, 32:

    ubicumque datum erat spatium solitudinis,

    Ter. Hec. 1, 2, 55:

    quantum spatii nobis datur,

    Cic. de Or. 1, 59, 252:

    tempus inane peto, requiem spatiumque furori,

    Verg. A. 4, 433: ne properes, oro;

    spatium pro munere posco,

    Ov. R. Am. 277:

    proin quicquid est, da tempus ac spatium tibi. Quod ratio non quit, saepe sanavit mora,

    Sen. Agam. 2, 129.—Esp.: spatium (aliquid, nihil spatii, etc.) alicui faciendi or ad faciendum aliquid, time to do a thing:

    breve spatium'st perferundi quae minitas mihi,

    Plaut. Capt. 3, 5, 85:

    ut Ne esset spatium cogitandi ad disturbandas nuptias,

    Ter. And. 1, 2, 11:

    quam longum spatium amandi amicam tibi dedi!

    id. Hec. 4, 4, 62:

    dare alicui spatium ad se colligendum,

    Cic. Caecin. 2, 6:

    ad scribendum,

    id. Fam. 15, 17, 1:

    pila in hostes coniciendi,

    Caes. B. G. 1, 52; 4, 13; Ov. M. 10, 163:

    nec fuit spatium ad contrahenda castra,

    Caes. B. G. 7, 40:

    cum erit spatium, utrumque praestabo,

    Cic. Att. 5, 14, 1:

    si spatium ad dicendum habuissemus,

    id. Verr. 1, 18, 56:

    spatium sumamus ad cogitandum,

    id. Fin. 4, 1, 1; id. de Or. 1, 33, 150:

    sex dies ad eam rem conficiendam spatii postulant,

    Caes. B. C. 1, 3 fin.:

    vix explicandi ordines spatium Etruscis fuit,

    Liv. 2, 46, 3:

    spatium Vitellianis datum refugiendi,

    Tac. H. 2, 25.—Rarely with dat.:

    spatium quidem tandem adparandis nuptiis, vocandi, sacruficandi dabitur paululum,

    Ter. Phorm. 4, 4, 20.—
    b.
    A year of life:

    quosdam (morbos) post sexagesimum vitae spatium non accidere,

    Plin. 7, 50, 51, § 170. —
    c.
    Metrical time, measure, quantity:

    trochaeus, qui est eodem spatio quo choreus,

    Cic. Or. 57, 193; cf. Quint. 1, 5, 18:

    neu sermo subsultet imparibus spatiis ac sonis, miscens longa brevibus, etc.,

    id. 11, 3, 43; cf. id. 11, 3, 40; 11, 3, 17 al.—
    B.
    (Acc. to I. B.) A path, course, race, track:

    ut eadem spatia quinque stellae dispari motu cursuque conficiant,

    Cic. de Or. 3, 45, 178:

    quid mihi opu'st, decurso aetatis spatio, cum meis gerere bellum?

    Plaut. Stich. 1, 2, 14:

    prope jam excurso spatio,

    Ter. Ad. 5, 4, 6:

    te vero, mea quem spatiis propioribus aetas Insequitur,

    Verg. A. 9, 275: deflexit jam aliquantulum de spatio curriculoque consuetudo majorum, Cic. Lael. 12, 40; cf.:

    quemadmodum simus in spatio Q. Hortensium ipsius vestigiis persecuti,

    id. Brut. 90, 307:

    currenti spatium praemonstra,

    Lucr. 6, 93:

    pede inoffenso spatium decurrere vitae,

    Ov. Tr. 3, 4, 33; Sen. Troad. 398.

    Lewis & Short latin dictionary > spatium

  • 77 statuo

    stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).
    I.
    Corporeally.
    A.
    To cause to stand, set up, set, station, fix in an upright position.
    1.
    To set up, set in the ground, erect:

    ibi arbores pedicino in lapide statuito,

    Cato, R. R. 18:

    inter parietes arbores ubi statues,

    id. ib.:

    stipites statuito,

    id. ib.:

    palis statutis crebris,

    Varr. R. R. 1, 14 init.:

    pedamenta jacentia statuenda,

    are to be raised, Col. 4, 26:

    pedamentum inter duas vitis,

    Plin. 17, 22, 21, § 194:

    hic statui volo primum aquilam,

    the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:

    signifer, statue signum,

    plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—
    2.
    To plant (rare):

    eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,

    Plin. 17, 22, 35, § 198:

    agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),

    Hor. C. 2, 13, 10.—
    3.
    In gen., to place, set or fix, set up, set forth things or persons.
    a.
    Without specifying the place:

    ollam statuito cum aqua,

    let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):

    crateras magnos statuunt, i. e. on the table,

    Verg. A. 1, 724; so,

    crateras laeti statuunt,

    id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:

    bene lineatam carinam collocavit, v. 42),

    Plaut. Mil. 3, 3, 44:

    nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,

    Liv. 21, 58, 7:

    eo die tabernacula statui passus non est,

    to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:

    aciem quam arte statuerat, latius porrigit,

    Sall. J. 52, 6.—
    b.
    With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):

    statuite hic lectulos,

    Plaut. Pers. 5, 1, 7:

    etiamsi in caelo Capitolium statueretur,

    Cic. Or. 3, 46, 180:

    statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,

    is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:

    tabernacula in foro statuere,

    Liv. 39, 46, 3:

    in principiis statuit tabernaculum,

    Nep. Eum. 7, 1:

    in nostris castris tibi tabernaculum statue,

    Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:

    statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,

    id. 9, 6, 1:

    (sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,

    id. 8, 14, 19:

    sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,

    Tac. A. 2, 83:

    donum deae apud Antium statuitur,

    id. ib. 3, 71:

    pro rigidis calamos columnis,

    Ov. F. 3, 529:

    jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,

    Val. Fl. 3, 653:

    statuere vas in loco frigido,

    Pall. Oct. 22.—Of living beings:

    capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,

    Ter. Ad. 3, 2, 18:

    qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),

    i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:

    patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,

    Cic. Or. 1, 57, 245:

    captivos vinctos in medio statuit,

    Liv. 21, 42, 1:

    ubi primum equus Curtium in vado statuit,

    id. 1, 13, 5:

    quattuor cohortes in fronte statuit,

    id. 28, 33, 12:

    ante se statuit funditores,

    id. 42, 58, 10:

    puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,

    id. 7, 2, 9:

    procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,

    id. 39, 49, 11:

    media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,

    id. 23, 16, 8:

    bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,

    id. 1, 45, 6:

    cum Calchanta circa aram statuisset,

    Val. Max. 8, 11, ext. 6:

    marium si qui eo loci statuisset,

    id. 3, 1, 2 fin.:

    adulescentes ante Caesarem statuunt,

    Tac. A. 4, 8:

    in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,

    id. ib. 3, 45:

    puer quis Ad cyathum statuetur?

    Hor. C. 1, 29, 8:

    tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,

    id. S. 2, 3, 199:

    et statuam ante aras aurata fronte juvencum,

    Verg. A. 9, 627:

    clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,

    Stat. Th. 3, 525.—
    4. a.
    Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:

    siquidem mihi aram et statuam statuis,

    Plaut. As. 3, 3, 122:

    huic statuam statui decet ex auro,

    id. Bacch. 4, 4, 1:

    ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,

    id. Curc. 1, 2, 52:

    eique statuam equestrem in rostris statui placere,

    Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,

    simulacrum alicui statuere,

    Val. Max. 1, 1, 8:

    effigiem,

    Verg. A. 2, 184:

    Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),

    Plin. 34, 5, 10, § 18:

    simulacrum in curia,

    Tac. A. 14, 12:

    quanam in civitate tempium statueretur,

    id. ib. 4, 55:

    se primos templum urbis Romae statuisse,

    id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:

    nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,

    Ov. P. 4, 8, 31:

    templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,

    id. M. 14, 128:

    super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,

    Cic. Leg. 2, 26, 66:

    victimas atque aras diis Manibus statuentes,

    Tac. A. 3, 2:

    statuitque aras e cespite,

    Ov. M. 7, 240:

    statuantur arae,

    Sen. Med. 579:

    aeneum statuerunt tropaeum,

    Cic. Inv. 2, 23, 69:

    monumentum,

    id. ib. § 70; so,

    in alio orbe tropaea statuere,

    Curt. 7, 7, 14;

    so,

    Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:

    princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,

    Plin. 7, 60, 60, § 213:

    a miliario in capite Romani fori statuto,

    id. 3, 5, 9, § 66:

    carceres eo anno in Circo primum statuti,

    Liv. 8, 20, 1:

    quo molem hanc immanis equi statuere?

    Verg. A. 2, 150:

    multo altiorem statui crucem jussit,

    Suet. Galb. 9:

    obeliscam,

    Plin. 36, 9, 14, § 71:

    at nunc disturba quas statuisti machinas,

    Plaut. Ps. 1, 5, 137:

    incensis operibus quae statuerat,

    Nep. Milt. 7, 4:

    si vallum statuitur procul urbis illecebris,

    Tac. A. 4, 2:

    castra in quinto lapide a Carthagine statuit,

    Just. 22, 6, 9.—
    b.
    Poet. and in post-class. prose (rare):

    aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,

    Ov. H. 2, 67:

    statuarque tumulo hilaris et coronatus,

    my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.

    in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,

    Mart. 4, 28, 8.—
    5.
    Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):

    Agamemnon tres ibi urbes statuit,

    Vell. 1, 1, 2:

    urbem quam statuo vestra est,

    Verg. A. 1, 573:

    urbom praeclaram,

    id. ib. 4, 655:

    Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,

    Prop. 3, 11 (4, 10), 21:

    ibi civitatem statuerunt,

    Just. 23, 1; so,

    licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),

    Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:

    nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,

    Stat. S. 4, 5, 12.—
    B.
    To cause to stand still, to stop (rare; cf.

    sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 57:

    et statuit fessos, fessus et ipse, boves,

    Prop. 4 (5), 9, 4:

    famuli hoc modo statuerunt aquas,

    Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—
    C.
    To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).
    II.
    Trop.
    A.
    To establish, constitute (= constituo).
    1.
    Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:

    statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,

    Plaut. Rud. 3, 2, 6:

    exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,

    Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:

    ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,

    Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:

    in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,

    id. ib. 2, 3, 90, §

    210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,

    Just. 8, 7, 14:

    documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,

    Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—
    2.
    Jus statuere, to establish a principle or relation of law:

    ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,

    Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:

    si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,

    if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:

    si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,

    equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —
    3.
    In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):

    (Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,

    Cic. Rep. 2, 14, 26:

    hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,

    id. Tull. 15, 36:

    ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,

    Sen. Ep. 79, 10:

    vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,

    Liv. 29, 37, 2:

    novos statuere fines,

    id. 42, 24, 8:

    neque eos quos statuit terminos observat,

    id. 21, 44, 5:

    quibus rebus cum pax statuta esset,

    Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:

    sedesque ibi statuentibus,

    id. 18, 5, 11.—
    4.
    With double acc., to constitute, appoint, create:

    Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,

    Cic. Att. 14, 1, a, 2:

    telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,

    Hor. S. 2, 2, 130:

    de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,

    Plin. 14, 6, 8, § 59:

    praefectus his statuitur Andragoras,

    Just. 21, 4, 5.—
    B.
    To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.
    1.
    Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.
    (α).
    With dat.:

    diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,

    that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:

    statui mihi tum modum et orationi meae,

    imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:

    non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,

    by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:

    cupidinibus statuat natura modum,

    Hor. S. 1, 2, 111:

    quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?

    Val. Max. 9, 2 pr.:

    modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),

    Plin. 28, 15, 61, § 216:

    modum nuptiarum sumptibus statuerunt,

    Just. 21, 4, 5:

    timori quem meo statuam modum?

    Sen. Thyest. 483;

    and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,

    id. Herc. Fur. 206. —
    (β).
    With gen.:

    honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,

    Cic. Sull. 17, 48:

    ipse modum statuam carminis,

    Ov. Tr. 1, 11, 44:

    errorisque sui sic statuisse modum,

    Prop. 3, 12 (4, 11), 36:

    modum statuunt fellis pondere denarii,

    they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—
    2.
    Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:

    hanc tu condicionem statuis Gaditanis,

    Cic. Balb. 10, 25:

    providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,

    id. Rab. Post. 6, 15:

    alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,

    id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:

    pacis legem universae Graeciae statuit,

    Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:

    statutis condicionibus,

    Just. 6, 1, 3:

    omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,

    id. 18, 5, 14. —
    3.
    Finem, to assign or put an end to, make an end of:

    haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,

    Ter. Hec. 1, 2, 21:

    et finem statuit cuppedinis atque timoris,

    Lucr. 6, 25:

    cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,

    Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,

    terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,

    Stat. S. 3, 1, 180:

    cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,

    since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—
    4.
    Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:

    quae probast mers, pretium ei statuit,

    Plaut. Mil. 3, 1, 132:

    numquam avare pretium statui arti meae,

    Ter. Heaut. prol. 48:

    statuit frumento pretium,

    Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:

    ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,

    Liv. 45, 42, 7:

    pretium statuit (i. e. vecturae et sali),

    id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—
    5.
    Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):

    statutus est comitiis dies,

    Liv. 24, 27, 1:

    diem patrando facinori statuerat,

    id. 35, 35, 15:

    multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,

    Sall. C. 36, 2:

    dies insidiis statuitur,

    id. J. 70, 3:

    ad tempus locumque colloquio statuendum,

    Liv. 28, 35, 4:

    subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,

    Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:

    observans quem statuere diem,

    Mart. 4, 54, 6:

    noctem unam poscit: statuitur nox,

    Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):

    institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,

    Suet. Claud. 42:

    ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,

    Just. 1, 10, 1:

    quaedam (genera) statutum tempus anni habent,

    Plin. 17, 18, 30, § 135:

    fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,

    Curt. 6, 3, 7:

    sacrificium non esse redditum statuto tempore,

    id. 8, 2, 6:

    statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,

    Just. 16, 4, 9:

    cum ad statutam horam omnes convenissent,

    id. 1, 10, 8:

    intra tempus statutum,

    fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—
    6.
    To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:

    Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,

    Ov. P. 2, 7, 29.—
    C.
    To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.
    1.
    Of disputes, differences, questions, etc., between others.
    (α).
    With interrog.-clause:

    ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,

    Cic. Balb. 28, 65:

    eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,

    id. Mil. 2, 4:

    in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,

    id. Verr. 1, 16, 47:

    vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,

    id. Caecin. 27, 77:

    decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,

    id. Quint. 4, 17:

    magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,

    id. Off. 3, 17, 70:

    mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,

    id. Mil. 6, 15:

    semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,

    Liv. 42, 23:

    nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,

    decide, dictate, id. 44, 22:

    nondum statuerat conservaret eum necne,

    Nep. Eum. 11, 2:

    statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,

    Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —
    (β).
    With de:

    ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,

    Cic. Att. 16, 16, B, 8:

    et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,

    id. ib. 4, 2, 4:

    ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,

    Liv. 42, 22:

    si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,

    id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:

    cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,

    Sall. C. 52, 17:

    satis visum de Vestilia statuere,

    to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:

    jus statuendi de procuratoribus,

    id. ib. 12, 54:

    facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,

    id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:

    eorum qui de se statuebant humabantur corpora,

    Tac. A. 6, 29.—
    (γ).
    With de and abl. and interrog.-clause:

    si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,

    Cic. Balb. 8, 22.—
    (δ).
    With contra:

    consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,

    Cic. Or. 10, 34. —
    (ε).
    With indef. obj., usu. a neutr. pron.:

    utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?

    Cic. Fl. 12, 27:

    dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,

    id. Mur. 30, 62:

    eoque utrique quod statuit contenti sunt,

    Caes. B. C. 1, 87:

    senatus, ne quid absente rege statueret,

    Liv. 39, 24, 13:

    maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),

    id. 8, 13, 17:

    id ubi in P. Licinio ita statutum est,

    id. 41, 15, 10:

    interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,

    Curt. 8, 14, 43:

    quid in futurum statuerim, aperiam,

    Tac. A. 4, 37:

    utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,

    Suet. Claud. 12;

    qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,

    Sen. Med. 2, 199:

    non ergo quod libet statuere arbiter potest,

    Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:

    earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,

    Cic. Att. 16, 16, C, 11.—
    (ζ).
    With de or super and abl.:

    vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?

    Sall. C. 52, 31:

    nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,

    Suet. Tib. 13:

    ne quid super tanta re absente principe statueretur,

    Tac. H. 4, 9.—
    (η).
    Absol., mostly pass. impers.:

    ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,

    Liv. 8, 14, 1:

    tunc ut quaeque causa erit statuetis,

    id. 3, 53, 10:

    non ex rumore statuendum,

    decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—
    (θ).
    With cognoscere, to examine ( officially) and decide:

    petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,

    Caes. B. G. 1, 19:

    consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,

    Liv. 39, 3, 2:

    missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,

    id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:

    quod causa cognita erit statuendum,

    Dig. 2, 11, 2, § 8.—
    2.
    With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:

    numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,

    Cic. Phil. 2, 12, 30:

    illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,

    id. Mur. 12, 27:

    neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,

    id. de Or. 3, 22, 82:

    ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,

    id. Tull. 5, 12:

    ut statuerem quid esset faciendum,

    id. Att. 7, 26, 3:

    statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,

    id. Ac. 2, 3, 9:

    si habes jam statutum quid tibi agendum putes,

    id. Fam. 4, 2, 4:

    tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,

    id. ib. 5, 8, 4:

    vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,

    Liv. 45, 19, 6:

    quam satis statuerat, utram foveret partem,

    id. 42, 29, 11:

    posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,

    Tac. A. 4, 40:

    statue quem poenae extrahas,

    Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:

    vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,

    Liv. 34, 2, 4:

    proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,

    id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:

    quidquid nos de communi sententia statuerimus,

    Cic. Fam. 4, 1, 2:

    sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,

    Sen. Herc. Fur. 1306.—
    D.
    To decree, order, prescribe.
    1.
    With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:

    eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,

    Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:

    statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,

    id. ib. 2, 2, 71, §

    173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,

    id. ib. 2, 3, 15, §

    38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,

    id. ib. 2, 2, 42, §

    103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,

    id. Phil. 2, 38, 97:

    (Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,

    Tac. A. 14, 28:

    statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,

    id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:

    statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,

    Liv. 23, 16, 6:

    Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,

    Cic. Off. 3, 11, 48:

    statuunt ut fallere custodes tentent,

    Ov. M. 4, 84.—
    2.
    With acc. (post-Aug.):

    remedium statuere,

    to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:

    Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,

    decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):

    sic, di, statuistis,

    Ov. M. 4, 661.—
    3.
    With dat. and acc. (not ante-Aug.):

    eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,

    decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:

    Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,

    decreed, granted, Tac. A. 13, 34:

    biduum criminibus obiciendis statuitur,

    are allowed, id. ib. 3, 13:

    itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,

    Just. 12, 4, 8:

    ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,

    Stat. Th. 6, 300:

    non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,

    id. ib. 7, 219:

    statuere alicui munera,

    Val. Fl. 2, 566.—
    4.
    With dat. and interrog.-clause:

    cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,

    Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:

    ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,

    Liv. 7, 28, 8.—
    5.
    In partic., of punishment, etc., to decree, measure out, inflict.
    (α).
    With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):

    considerando... in utra (lege) major poena statuatur,

    Cic. Inv. 2, 49, 145:

    poenam statui par fuisse,

    Tac. A. 14, 49:

    qui non judicium, sed poenam statui videbant,

    id. ib. 11, 6:

    eadem poena in Catum Firmium statuitur,

    id. ib. 6, 31:

    senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,

    Suet. Caes. 14;

    so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,

    Liv. 39, 55, 3; cf.

    also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,

    Tac. A. 14, 48.— Absol.:

    non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),

    Tac. A. 3, 70.—
    (β).
    With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:

    obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,

    Caes. B. G. 1, 20:

    fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,

    Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:

    res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,

    Sall. C. 52, 3:

    qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,

    Ov. P. 2, 2, 119:

    si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,

    Just. 2, 15, 10.—
    (γ).
    With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):

    in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,

    Tac. A. 6, 24 (18).—
    (δ).
    De capite, to pass sentence of death:

    legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,

    Cic. Rep. 2, 36, 61.—
    E.
    Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;

    freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,

    Cic. Prov. Cons. 5, 10:

    P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,

    id. Mil. 9, 24:

    statuerat excusare,

    to decline the office, id. Lig. 7, 21:

    cum statuissem scribere ad te aliquid,

    id. Off. 1, 2, 4:

    quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,

    id. Verr. 2, 1, 1, § 1:

    se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,

    id. ib. 2, 5, 40, §

    105: nam statueram in perpetuum tacere,

    id. Fam. 4, 4, 4:

    statueram... nihil de illo dicere,

    id. Fragm. Clod. 1, 1:

    statueram recta Appia Romam (i. e. venire),

    id. Att. 16, 10, 1:

    Pompeius statuerat bello decertare,

    Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:

    triumphare mense Januario statuerat,

    id. 39, 15:

    immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,

    id. 39, 48:

    rex quamquam dissimulare statuerat,

    id. 42, 21:

    opperiri ibi hostium adventum statuit,

    id. 42, 54, 9:

    ut statuisse non pugnare consules cognitum est,

    id. 2, 45, 9:

    exaugurare fana statuit,

    id. 1, 55, 2:

    Delphos mittere statuit,

    id. 1, 56, 5:

    eos deducere in agros statuerunt,

    id. 40, 38, 2:

    tradere se, ait, moenia statuisse,

    id. 8, 25, 10:

    Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,

    id. 7, 37, 4:

    statuit sic adfectos hosti non obicere,

    id. 44, 36, 2:

    sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,

    Vell. 1, 12, 2:

    statui pauca disserere,

    Tac. H. 4, 73:

    amoliri juvenem specie honoris statuit,

    id. A. 2, 42:

    statuerat urbem novam condere,

    Curt. 4, 8, 1:

    statuerat parcere urbi conditae a Cyro,

    id. 7, 6, 20:

    rex statuerat inde abire,

    id. 7, 11, 4:

    Alexander statuerat ex Syria petere Africam,

    id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,

    statutum habere cum animo ac deliberatum,

    to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:

    caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,

    id. Phil. 3, 7, 29.—
    F.
    To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).
    1.
    With acc. and inf.
    a.
    In gen.:

    senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,

    Cic. Phil. 12, 5, 12:

    statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,

    id. Verr. 2, 3, 35, § 81:

    quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,

    id. ib. 2, 3, 62, §

    144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?

    id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:

    is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,

    id. Pis. 13, 29:

    tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?

    id. Verr. 2, 3, 58, § 133:

    si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,

    we were sure, id. Quint. 30, 92:

    non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,

    id. Verr. 2, 3, 90, § 211:

    hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,

    assume, id. Off. 3, 6, 28:

    cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,

    had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:

    quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,

    id. Planc. 21, 51:

    quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,

    id. Fam. 5, 13, 1:

    hoc anno statuit temporis esse satis,

    Ov. F. 1, 34:

    nolim statuas me mente maligna id facere,

    Cat. 67, 37.— So with sic:

    velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,

    Cic. Fam. 7, 33 fin.:

    ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,

    I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:

    quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,

    id. ib. 64, 135:

    sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,

    id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:

    ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,

    Cic. Att. 1, 5, 4:

    qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,

    id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:

    si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,

    that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:

    quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,

    id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—
    b.
    Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):

    cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,

    Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:

    quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?

    id. Quint. 24, 76:

    ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    id. Off. 3, 16, 67:

    Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,

    Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:

    hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,

    Cic. Prov. Cons. 6, 14:

    quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?

    id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,

    hoc si ita statuetis,

    id. ib. 16, 47.—
    c.
    Esp. with gerund.-clause.
    (α).
    To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:

    tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?

    did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §

    103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,

    id. Fam. 5, 2, 10:

    statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,

    id. Sest. 10, 24:

    Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,

    Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:

    ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,

    acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —
    (β).
    To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:

    manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,

    Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:

    ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,

    id. Fam. 5, 2, 1:

    statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,

    id. Clu. 6, 16:

    Caesar statuit exspectandam classem,

    Caes. B. G. 3, 14:

    non expectandum sibi statuit dum, etc.,

    id. ib. 1, 11:

    quod eo tempore statuerat non esse faciendum,

    id. B. C. 3, 44:

    statuit sibi nihil agitandum,

    Sall. J. 39, 5:

    Metellus statuit alio more bellum gerendum,

    id. ib. 54, 5:

    Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,

    Nep. Alcib. 10, 2:

    sororis filios tollendos statuit,

    Just. 38, 1.—
    2.
    With ut:

    si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),

    Cic. Caecin. 24, 69:

    ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),

    id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:

    cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,

    Cic. Mur. 14, 32.—
    3.
    With two acc. (= duco, existimo):

    omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,

    regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:

    Anaximenes aera deum statuit,

    id. N. D. 10, 26:

    voluptatem summum bonum statuens,

    id. Off. 1, 2, 5:

    video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,

    id. Sest. 69, 144:

    si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,

    id. Lael. 11, 38:

    Hieronymus summum bonum statuit non dolere,

    id. Fin. 2, 6, 19:

    noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,

    id. Leg. 3, 2, 5:

    decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,

    Tac. A. 12, 7:

    optimum in praesentia statuit reponere odium,

    id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):

    vidistis senem... statutum, ventriosum?

    Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):

    Dei,

    Lact. 2, 16, 14:

    Parcarum leges ac statuta,

    id. 1, 11, 14:

    statuta Dei et placita,

    id. 7, 25, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > statuo

  • 78 annus

    annus, ī, m. (aus *atnos, gotisch athn, das Jahr; vgl. altindisch átati, ›geht‹), eig. der Umlauf der Zeit, der Kreislauf, die periodische Wiederkehr, wie das griech. ενιαυτός; dah. das Jahr, I) eig.: 1) übh.: annus solaris, Sonnenjahr, Mart. Cap. 8. § 866: anni tempus, Caes.: anni principium, Liv.: principio anni, Liv.: initio anni, Liv.: exitu anni, Tac.: ineunte anno, Suet.: exeunte anno, Cic.: anno superiore, Cic.: postero anno, Cic.: extremo anno, Liv.: anno vertente, Cic.: abhinc annos D, Cic.: abhinc amplius annis XX V, Cic.: anno ante, Liv.: lex anno post, quam lata sit, abrogata, Cic.: nondum centum et decem anni sunt, cum (seitdem) lex lata est, Cic.: paucis annis, Caes.: omnibus annis, alljährlich, Caes.: multis annis, in vielen J., in einer Reihe von J., Cic.: indutiae annorum octo, Liv.: vinum huius anni, diesjähriger, Porphyr. Hor.: Falernum centum annorum, Petr.: multorum annorum laetitia, Cic.: multorum annorum tyrannis, Nep.: superioris anni (vorjährigen) munitiones, Caes.: consul anni prioris (Ggstz. consul novus), Liv.: idem annus gravi igne urbem afficit, Tac. – der Genet. anni bei dies u. tempus, zB. ad hunc diem anni, bis heutigestags, Gell. 20, 1, 6: tempus anni (Jahreszeit, Witterung), Cic., Caes. u.a.: ex anni tempore, Sall.: hiberno tempore anni, Auct. b. Afr.: durissimo tempore anni, Caes.: extremo anni tempore, Iustin.: u. bei Jahreszeiten u. Witterung, aestas anni, Gell. 2, 21, 2; 19, 5, 1.: aestate anni novi, Gell. 18, 1, 3: hiems anni, Suet. Caes. 35, 1. Gell. 3, 10, 5. Apul. apol. 72. Serv. Verg. Aen. 1, 125: aestu anni, Gell. 1, 2, 2; 17, 10, 1: anni verno, Amm. 15, 10, 4. – Adverbial-Ausdrücke: a) anno, vorm Jahre (Ggstz. horno, Lucil. 28, 23), Plaut. Amph. 91; Men. 205. – od. innerhalb eines ganzen Jahres, ein volles Jahr, Liv. 25, 16, 5 zw. Liv. epit. 2. – od. in jedem Jahre, jährlich, Liv.: häufig auch in anno, wenn angegeben wird, wie oft etw. im Jahre geschieht, zB. semel anno, in anno, Plin.: in anno bis, Varr.: ter in anno, Plaut. u. Cic.: tres in anno stati dies, Liv.: tribus in anno diebus, Liv. – b) annum, ein Jahr lang, ein volles Jahr, Cic. u.a. – c) in annum, auf ein Jahr, Liv.: so auch in hunc annum, für dieses Jahr, Cic.: in annos, auf Jahre hinaus, Caes.: u. so in multos annos, Cic. – aber in annum auch = übers Jahr, fürs nächste Jahr, Varr. r.r. 2, 2, 12. – d) ad annum, übers Jahr, künftiges Jahr, Lucil. fr. u. Cic.: u. so ad decem annos, über 10 J., Cic. – e) ante annum, ein Jahr vorher, Col. u. Plin. ep. – f) intra annum, innerhalb eines Jahres, Liv. 6, 4, 6. – 2) v. den Jahren des menschl. Lebens, (vollst. annus aetatis erst Hier. in Dan. 6, 1), annos LXX natus, Cic.: Hannibal annorum ferme novem, als Knabe von fast 9 Jahren, Liv.: u. so primum stipendium meruit annorum decem septemque, als junger Mensch von 17 Jahren, Nep.: habere annos viginti, Cic.: annum agere quartum et octogesimum, im 84. Jahre stehen, Cic.: centum complevisse annos, volle 100 Jahre alt geworden sein, Cic. – dah. anni = die Jahre, in denen jmd. steht, das Alter, anni pueriles, Quint.: iuveniles, Ov. u. Sen. (selten so Sing. annus, wie Prop. 4, 5, 57: rugis integer annus). – u. wie aetas = die Jahre = das höhere od. hohe Alter, confectus annis, Sall.: gravis annis, Liv.: corpus infirmum annis, Sall.: per annos, vermöge der Jahre, Ter. adelph. 931. Hier. in Matth. 3, 18, 3. Vgl. übh. Fabri Sall. Cat. 6, 6 u. Iug. 11, 5. die Auslgg. zu Hor. sat. 1, 1, 4. – 3) das Altersjahr, in dem jmd. zuerst um eine Ehrenstelle sich bewerben durfte (vgl. Caes. b.c. 3, 1: is enim erat annus, quo per leges ei consulem fieri liceret), annus meus, tuus, suus, Cic.; vgl. die Auslgg. zu Cic. Mil. 24. – u. das Amtsjahr, prorogare annum, Cic. ad Q. fr. 1, 1, 10. § 30. – 4) das Jahr in bezug auf seine Beschaffenheit, auf die Ereignisse in ihm, sterilis aut fertilis, Sen.: locuples frugibus, Hor.: gravis, Sen.: gravissimus et pestilentissimus, Cic.: turbulentior inde annus excepit, Liv.: magnanimi heroës nati melioribus annis, in besseren J., besseren Zeiten, Verg.: anni famis, Hungerjahre (Ggstz. anni ubertatis), Oros. 1, 8, 11. – 5) ein Jahr = ein langer Zeitraum, eine lange Zeit, dum moliuntur, dum conantur, annus est (vergeht), Ter. heaut. 240: dum venit huc rumor, annus abisse potest, Ov. ex Pont. 3, 4, 59: differs curandi tempus in annum, Hor. ep. 1, 2, 39. – 6) annus magnus od. maximus, das große Weltjahr, ein Zeitraum von ungefähr 25800 gewöhnlichen Jahren, ann. magnus, Cic., maximus, Censor.: dass. ann. mundanus, Macr. – II) meton. (poet.): 1) die Jahreszeit, frigidus, Verg.: formosissimus, v. Frühling, Verg.: pomifer, hibernus, Hor.; vgl. Orelli Hor. carm. 3, 23, 8. – 2) der Ertrag des Jahres, Jahrwuchs, unius anni quaestus, Cic. I. Verr. 40; u. oft bei nachaug. Dichtern u. Prof., s. die Auslgg. zu Tac. Germ. 14, 9 u. Stat. silv. 3, 2, 22. Schwarz Plin. pan. 29, 3. – / Dat. od. Abl. Plur. anneis, Corp. inscr. Lat. 1, 1008.

    lateinisch-deutsches > annus

  • 79 cum [1]

    1. cum (altl. quom), Coni. (ein alter Acc. gen. neutr. von qui), I) zu Angabe der Zeit, A) im allg.: 1) wenn, als, is qui non defendit iniuriam, cum potest, iniuste facit, Cic.: bes. mit vorausgehendem tum, tunc, nunc, iam, od. einem die Zeit bestimmenden Substant., wie tempus, annus, mensis u.a., fructus ingenii tum maxime capitur, cum in proximum quemque confertur, Cic.: cum primum, sobald als, Cic. – m. Praes. hist. od. aorist. Perf. od. Imperf., auch mit Infin. hist., wenn in der lebhaften Darstellung das Verhältnis der Sätze umgekehrt wird, dies haud multi intercesserant, cum legati venerunt, Liv.: dies nondum decem intercesserant, cum ille necatur, Cic.: caedebatur, cum nullus gemitus audiebatur, Liv.: iam dies consumptus erat, cum tamen barbari nihil remittere atque acrius instare, Sall.: häufig mit repente, subito, interim, interea u.a. verb., cum repente iubetur dicere, Cic. – 2) so oft als, so oft etwa, wenn etwa, cum ad aliquod oppidum venerat, in cubiculum deferebatur, Cic. – mit Coniunctiv, veniebat in theatrum, cum ibi concilium populi haberetur, Nep. – 3) seit, multi anni sunt, cum Fabius in aere meo est, Cic.

    B) insbes., mit dem Nbbegr. 1) einer relativen Bestimmung, bes. nach Substst. wie tempus, dies u.a., als, wo, fuit quoddam tempus, cum homines vagabantur, Cic.: fuit, cum hoc dici poterat, Liv. – m. Coniunctiv, wenn der Zeitbegriff nach seiner Beschaffenheit näher erklärt werden soll, fuit tempus, cum rura colerent homines, Varro: fuit, cum arbitrarer, Cic.: saepe audivi, cum diceret, Cic. – 2) eines kausalen Zusammenhangs, wenn, cum imperium abrogabat, poterat videri facere id iniuste, Cic.: tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, Cic. – 3) eines hypothetischen Zusammenhangs, wenn, nulla est haec amicitia, cum alter verum audire non vult, alter ad mentiendum paratus est, Cic.: in hominem dicendum est, cum oratio argumentationem non habet, Cic.: praeclare facis, cum puerum diligis, Cic.: dah. auch in konzessivem Zusammenhange, wenn, wenn auch, pauci potentes cum tabulas... emunt, tamen divitias vincere nequeunt, Sall. – Bes. in der Verbindung cum... tum, die zwei Sätze aneinander reiht. Steht in beiden Sätzen nur ein Verbum, so ist der Indicat. regelmäßig; hat jeder einzelne aber sein eigenes Verbum, so findet sich in dem mit cum eingeleiteten gewöhnlich der Coniunctiv. Im ersten Falle übersetzen wir cum... tum durch sowohl... als auch, nicht nur... sondern auch, im zweiten Falle durch wenn auch... so doch, sowohl... als auch ganz besonders, te cum semper valere cupio, tum certe, dum hic sumus, Cic.: cum plurimas commoditates amicitia contineat, tum illa praestat omnibus, Cic.: das zweite Glied auch noch durch etiam, vero, maxime, praecipue, imprimis u.a. verstärkt, Cic.: auch können sowohl die mit cum gebildeten Sätze (Cic. ep. 6, 4, 1) als auch die mit tum gebildeten (Cic. ep. 9, 13, 2) gehäuft werden; bisweilen wird das zweite Glied auch durch simul angereiht, Liv. 3, 50, 10. – dah. steht cum maxime ellipt., gerade, besonders, vorzüglich, auch noch, cum maxime volo, Ter.: nunc cum maxime, Cic.: hanc amabat, ut cum maxime, Ter.: paret cum maxime mortuo, er gehorcht ihm auch noch, wenn er tot ist, Cic.: quae fiunt cum maxime, was häufig noch geschieht, Cic.

    II) zur Angabe der Ursache, mit Coniunctiv, A) im allg., da, cum valetudo et vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare, Cic.: cum in communibus suggestis consistere non auderet, contionari ex turri alta solebat, Cic.: cum interemisset Clitum, vix a se manus continuit, Cic.: dah. quippe cum, utpote cum, zum Ausdruck einer subjektiven Ansicht des Redenden, Cic.

    B) insbes., mit dem Nbbgr. 1) des zeitlichen Zusammenhangs, bes. in der Erzählung, wo im Nebensatz das Imperf. od. Plusquamperf. steht, als, da, Zenonem, cum Athenis essem, audiebam frequenter, Cic.: Antigonus cum pugnaret, occisus est, Nep.: Epaminondas cum vicisset Lacedaemonios, quaesivit, Cic. – 2) eines konzessiven Zusammenhangs, da doch, obgleich, Druentiae flumen, cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est, Liv.: cum rho dicere nequiret, exercitatione fecisse, ut etc., Cic.: Socratis ingenium immortalitati Plato scriptis suis tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset, Cic. – / Im Plaut. schreibt man quom, in allen übrigen Schriftstellern cum, bisweilen quum; vgl. Georges Lexik. d. lat. Wortf. S. 183.

    lateinisch-deutsches > cum [1]

  • 80 absumo

    absūmo, ĕre, sumpsi, sumptum - tr. -    - forme apsumo dans qqs mss de Plaut. et Liv. [st1]1 [-] prendre entièrement; user entièrement, consumer, consommer, dépenser, dissiper, épuiser.    - quid vini absumpsit ! Ter.: que de vin elle a consommé !    - absumi lacrimis, Ov.: se consumer en larmes.    - absumere pecuniam in re (in rem): dépenser de l'argent pour qqch.    - absumendi modum tenere, Suet.: limiter ses dépenses.    - absumere satietatem rei, Ter.: user d'une chose jusqu'à la satiété.    - putant dentes in cornua absumi, Plin.: on pense que leurs dents se changent en cornes.    - magna vis frumenti, pecuniae absumitur, Liv. 23, 12, 4: une grande quantité de blé et d’argent se consomme.    - id tempus conloquiis absumptum est, Liv. 28, 6, 1: ce laps de temps se consuma en entretiens.    - res paternas absumere, Hor Ep. 1, 15, 26: dissiper son patrimoine. --- cf. Suet. Ner. 26.    - absumptis frugum alimentis, Liv. 23, 30, 3: après avoir épuisé tous les moyens d’alimentation en céréales.    - dicendo tempus absumere, Cic. Quinct. 34: épuiser le temps en parlant. --- cf. Liv. 2, 4, 3 ; 22, 49. [st1]2 [-] détruire, anéantir, faire périr.    - quot dies quam frigidis rebus absumpsi, Plin. Ep. 1, 9, 3: que de jours j’ai perdus à des occupations combien frivoles!    - plus hostium fuga absumpsit quam proelium, Liv. 2, 42: la fuite coûta plus d'hommes à l'ennemi que le combat.    - au passif absumi: être emporté, périr, être perdu.    - ubi avunculus ejus absumptus erat, Liv. 9, 17, 17: où son oncle avait péri.    - jamjam absumor, Att. ap. Cic.: je me meurs.    - absumpti sumus, Plaut.: nous sommes perdus.    - multi ferro ignique absumpti sunt, Liv. 5, 7, 3: beaucoup périrent par le fer et par le feu.    - Glauci Potniades malis membra absumpsere quadrigae, Virg. G. 3, 268: les cavales de Potnies dévorèrent de leurs mâchoires les membres de Glaucus.    - absumet Caecuba, Hor. O. 2, 15, 25: il engloutira ton Cécube.
    * * *
    absūmo, ĕre, sumpsi, sumptum - tr. -    - forme apsumo dans qqs mss de Plaut. et Liv. [st1]1 [-] prendre entièrement; user entièrement, consumer, consommer, dépenser, dissiper, épuiser.    - quid vini absumpsit ! Ter.: que de vin elle a consommé !    - absumi lacrimis, Ov.: se consumer en larmes.    - absumere pecuniam in re (in rem): dépenser de l'argent pour qqch.    - absumendi modum tenere, Suet.: limiter ses dépenses.    - absumere satietatem rei, Ter.: user d'une chose jusqu'à la satiété.    - putant dentes in cornua absumi, Plin.: on pense que leurs dents se changent en cornes.    - magna vis frumenti, pecuniae absumitur, Liv. 23, 12, 4: une grande quantité de blé et d’argent se consomme.    - id tempus conloquiis absumptum est, Liv. 28, 6, 1: ce laps de temps se consuma en entretiens.    - res paternas absumere, Hor Ep. 1, 15, 26: dissiper son patrimoine. --- cf. Suet. Ner. 26.    - absumptis frugum alimentis, Liv. 23, 30, 3: après avoir épuisé tous les moyens d’alimentation en céréales.    - dicendo tempus absumere, Cic. Quinct. 34: épuiser le temps en parlant. --- cf. Liv. 2, 4, 3 ; 22, 49. [st1]2 [-] détruire, anéantir, faire périr.    - quot dies quam frigidis rebus absumpsi, Plin. Ep. 1, 9, 3: que de jours j’ai perdus à des occupations combien frivoles!    - plus hostium fuga absumpsit quam proelium, Liv. 2, 42: la fuite coûta plus d'hommes à l'ennemi que le combat.    - au passif absumi: être emporté, périr, être perdu.    - ubi avunculus ejus absumptus erat, Liv. 9, 17, 17: où son oncle avait péri.    - jamjam absumor, Att. ap. Cic.: je me meurs.    - absumpti sumus, Plaut.: nous sommes perdus.    - multi ferro ignique absumpti sunt, Liv. 5, 7, 3: beaucoup périrent par le fer et par le feu.    - Glauci Potniades malis membra absumpsere quadrigae, Virg. G. 3, 268: les cavales de Potnies dévorèrent de leurs mâchoires les membres de Glaucus.    - absumet Caecuba, Hor. O. 2, 15, 25: il engloutira ton Cécube.
    * * *
        Absumo, absumis, pen. prod. absumpsi, absumptum, absumere, Consumer, Mettre à fin, User.
    \
        Lacessendoque leuibus praeliis diem absumpsit. Liu. Il employa tout le jour.
    \
        Argentum absumere. Plaut. Despendre.
    \
        Re aliqua absumi, vt fame. Liu. Mourir de faim.
    \
        Morte. Colum. Mourir.
    \
        Obseruatio obsumpta. Plin. Abolie, Qu'on ne garde plus.
    \
        Putant dentes in cornua absumi. Plin. Que les dents se perdent, et s'en vont en cornes.
    \
        Absumpti sumus. Plaut. c'est faict de nous, Nous sommes perduz.

    Dictionarium latinogallicum > absumo

См. также в других словарях:

  • Tempus — *Tempus is a Latin word meaning time. *Tempus is a character that featured in Superhero Tryouts , a sketch from the BBC television program The Wrong Door *Tempus is also a Finnish, Swedish and German word meaning grammatical tense. *Tempus is a… …   Wikipedia

  • Tempus — (lat.), 1) Zeit; 2) bes. Abschnitt der Zeit im Allgemeinen u. jede Zeit u. jeder Theil derselben; 3) bei der rechtlichen Zeitberechnung so v.w. Zeitraum, Zeitpunkt. Im Römischen Recht wurde bei dem T. unterschieden: a) das T. continŭum (stete… …   Pierer's Universal-Lexikon

  • Tempus — Sn Angabe der Verlaufszeit per. Wortschatz fach. (15. Jh.) Entlehnung. Als Terminus der Grammatik entlehnt aus l. tempus Zeit .    Ebenso nndl. tempus, nfrz. temps, nschw. tempus, nnorw. tempus; Tempo. lateinisch l …   Etymologisches Wörterbuch der deutschen sprache

  • TEMPUS — in Saturno cultum Gentilibus; qui unâ manu, scilicet dexterâ, falcem tenere, et in ea serpentis portare effigiem, qui caudam propriam dentibus commordebat, fingebatur, uti ait Albinus, peioris aevi Scriptor, sed meliorum exscriptor, addens,… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • tempus — index date, emergency, occasion Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 tempus …   Law dictionary

  • tempus — tèmpus m DEFINICIJA glazb. u teoriji menzuralne notacije 13. st. naziv za osnovnu vremensku jedinicu (izraženu notom brevis) ETIMOLOGIJA lat. tempus …   Hrvatski jezični portal

  • Tempus — (lat., Plur. tempora), Zeit; in der Grammatik der Ausdruck der Zeitbeziehung am Verbum oder in konkreter Bedeutung eine Gruppe von Verbalformen, die je ein bestimmtes Zeitverhältnis ausdrücken. S. Verbum …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • Tempus — Tempus, (lat., »Zeit«; Mehrzahl Tempŏra, in der Grammatik die eine bestimmte Zeit ausdrückenden Formen des Verbums (Präsens, Imperfektum, Perfektum, Plusquamperfektum, Futurum, Futurum exaktum). T. clausum, T. feriātum, Geschlossene Zeit (s.d.).… …   Kleines Konversations-Lexikon

  • Tempus — Tempus, lat., Zeit; tempora, Zeiten, Zeitformen des Verbum (s. Präsens, Imperfect, Perfect, Plusquamperfect, Futurum, Futurum exactum); t. clausum, geschlossene Zeit (Fasten u. Adventzeit); tempora vigilantiae, die vorgeschriebene Zeit, welche… …   Herders Conversations-Lexikon

  • Tempus — [Network (Rating 5600 9600)] Auch: • Zeit …   Deutsch Wörterbuch

  • Tempus — Das Tempus [ˈtɛmpʊs] (lat. Zeit; Plural: Tempora [ˈtɛmpɔra]) gibt an, in welcher Zeit (auf welcher Zeitstufe) aus der Sicht des Sprechers (oder Schreibers) das Besprochene (=die Proposition) stattfindet. Zeitstufen sind (neben dem Modus) eine… …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»