Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

tempus

  • 81 adsum

    adsum (assum), ădesse, adfŭi (affŭi) - intr. -    - subj. prés. arch. adsiet, Plaut. As. 415, etc. ; adsient, Ter. Phorm. 313; imparf. adesent = adessent, Bacch. CIL 1, 196, 6. - fut. adessint = aderunt, CIL 1, 198, 63; parf. arfuerunt = adfuerunt, CIL 1,196, 2 ; inf. parf. arfuisse = adfuisse, CIL 1, 196, 21. [st1]1 [-] être auprès de, être présent, être là, se présenter.    - adsum praesens praesenti tibi, Plaut. Ps. 5, 1, 27: me voici devant toi en personne.    - ad diem adesse, Cic. Verr. 2, 99: être présent au jour fixé.    - ad tempus adesse, Cic. Att. 5, 15, 3: être présent au moment voulu.    - adest a milite, Plaut. Ps. 924: il est là venant de la part du militaire.    - dona adsunt tibi a Phædria, Ter. Eun. 465: il y a là pour toi des présents de la part de Phædria.    - aderant unguenta, coronae, Cic. Tusc. 5, 62: il y avait là parfums, couronnes.    - isto bono utare, dum adsit, Cic. CM 33: usons de cet avantage tant qu'il est présent (tant que nous l'avons).    - his erat rebus effectum, ut Pompeianorum impetum, cum adesset usus, sustinere auderent, Caes. BC. 3, 84, 4: le résultat en était qu'ils osaient soutenir, quand le besoin se présentait, le choc des Pompéiens.    - Cimmeriis ignes tamen aderant, Cic. Att. 2, 61: les Cimmériens avaient tout de même le feu à leur disposition.    - alicui virtus adest, Cic. Ac. 1, 38: qqn possède la vertu.    - Domitiano aderat animus, Tac. H. 3, 59: Domitien avait de l'énergie.    - vim affore verbo crediderat, Virg. En. 10, 547: il avait cru que l'effet accompagnerait les paroles. [st1]2 [-] arriver, venir, approcher, apparaître.    - cum hostes adessent, pro se quisque in urbem ex agris demigrant, Liv. 2, 10: comme les ennemis approchaient, chacun pour son compte, ils quittèrent la campagne pour s'installer dans la ville.    - mane ad portam adesse, Cic. Div. 1: venir le matin à la porte de la ville.    - illis robur aetatis adfuerat, Tac. An. 14, 63: elles étaient parvenues à la force de l'âge.    - nunc adest occasio bene facta cumulare, Plaut. Cap. 423: voici l'occasion de couronner tes bons offices.    - dolor saepe adest, Cic. Tusc. 5, 15: la douleur est souvent là.    - adsunt Kalendae Januariae, Cic. Phil. 3, 2: nous voici aux calendes de janvier.    - cum sibi finem vitae adesse intellegeret, Sall. J. 9, 4: comme il sentait sa mort (présente) prochaine.    - finem bello Punico adesse, Liv. 29, 14, 1: [espoir] que la fin de la guerre punique était imminente. [st1]3 [-] se présenter sur ordre du magistrat, comparaître en justice, assister comme témoin.    - Verres adesse jubebat, Cic. Verr. 2, 26: Verrès ordonnait de comparaître.    - promissi testis adesto dis juranda palus, Ov. M. 2: que soit témoin de ma promesse le marais par lequel jurent les dieux. [st1]4 [-] assister qqn, défendre qqch, soutenir, favoriser, prendre part à, participer.    - adesse alicui: assister qqn.    - adesse amicis: assister ses amis.    - adesse alicui rei, assister à qqch, y prendre part, y coopérer.    - adesse decreto scribendo, Cic. Flacc. 43: prendre part à la rédaction d'un décret.    - scribendo adfuerunt... Cic. Fam. 8, 8, 5: assistèrent à la rédaction... (noms énumérés ensuite).    - adesse pugnis, Cic. Phil. 2, 75: prendre part à des combats.    - cf. Sall. C. 59, 4, etc. ; Liv. 7, 26, 8, etc.    - adesse rei agendae, Liv. 29, 6, 9: participer à l'entreprise.    - adesse ad rem divinam, Cato. Agr. 83: participer à un sacrifice.    - adesse ad suffragium, Liv. 45, 35, 8: prendre part au vote.    - adesse in pugna, Cic. de Or. 2, 272: prendre part au combat.    - adesse in aliqua re decernenda, Cic. Att. 1, 17, 8: prendre part à un décret.    - cf. Cic. Rab. Post. 10; Att. 4, 16, 3. [st1]5 [-] nota bene    - adesse animo (adesse animis): - [abcl]a - être présent d'esprit, faire attention. - [abcl]b - être présent de coeur, avoir du courage.    - testis non adfuit animo, cum.... Cic. Caec. 30: ce témoin avait l'esprit ailleurs, quand...    - adeste omnes animis, Cic. Sull. 33: ayez tous l'esprit attentif.    - ades animo et omitte timorem, Cic. Rep. 6, 10: rassure-toi et bannis ton effroi. --- cf. Mil. 4; Phil. 8, 30.
    * * *
    adsum (assum), ădesse, adfŭi (affŭi) - intr. -    - subj. prés. arch. adsiet, Plaut. As. 415, etc. ; adsient, Ter. Phorm. 313; imparf. adesent = adessent, Bacch. CIL 1, 196, 6. - fut. adessint = aderunt, CIL 1, 198, 63; parf. arfuerunt = adfuerunt, CIL 1,196, 2 ; inf. parf. arfuisse = adfuisse, CIL 1, 196, 21. [st1]1 [-] être auprès de, être présent, être là, se présenter.    - adsum praesens praesenti tibi, Plaut. Ps. 5, 1, 27: me voici devant toi en personne.    - ad diem adesse, Cic. Verr. 2, 99: être présent au jour fixé.    - ad tempus adesse, Cic. Att. 5, 15, 3: être présent au moment voulu.    - adest a milite, Plaut. Ps. 924: il est là venant de la part du militaire.    - dona adsunt tibi a Phædria, Ter. Eun. 465: il y a là pour toi des présents de la part de Phædria.    - aderant unguenta, coronae, Cic. Tusc. 5, 62: il y avait là parfums, couronnes.    - isto bono utare, dum adsit, Cic. CM 33: usons de cet avantage tant qu'il est présent (tant que nous l'avons).    - his erat rebus effectum, ut Pompeianorum impetum, cum adesset usus, sustinere auderent, Caes. BC. 3, 84, 4: le résultat en était qu'ils osaient soutenir, quand le besoin se présentait, le choc des Pompéiens.    - Cimmeriis ignes tamen aderant, Cic. Att. 2, 61: les Cimmériens avaient tout de même le feu à leur disposition.    - alicui virtus adest, Cic. Ac. 1, 38: qqn possède la vertu.    - Domitiano aderat animus, Tac. H. 3, 59: Domitien avait de l'énergie.    - vim affore verbo crediderat, Virg. En. 10, 547: il avait cru que l'effet accompagnerait les paroles. [st1]2 [-] arriver, venir, approcher, apparaître.    - cum hostes adessent, pro se quisque in urbem ex agris demigrant, Liv. 2, 10: comme les ennemis approchaient, chacun pour son compte, ils quittèrent la campagne pour s'installer dans la ville.    - mane ad portam adesse, Cic. Div. 1: venir le matin à la porte de la ville.    - illis robur aetatis adfuerat, Tac. An. 14, 63: elles étaient parvenues à la force de l'âge.    - nunc adest occasio bene facta cumulare, Plaut. Cap. 423: voici l'occasion de couronner tes bons offices.    - dolor saepe adest, Cic. Tusc. 5, 15: la douleur est souvent là.    - adsunt Kalendae Januariae, Cic. Phil. 3, 2: nous voici aux calendes de janvier.    - cum sibi finem vitae adesse intellegeret, Sall. J. 9, 4: comme il sentait sa mort (présente) prochaine.    - finem bello Punico adesse, Liv. 29, 14, 1: [espoir] que la fin de la guerre punique était imminente. [st1]3 [-] se présenter sur ordre du magistrat, comparaître en justice, assister comme témoin.    - Verres adesse jubebat, Cic. Verr. 2, 26: Verrès ordonnait de comparaître.    - promissi testis adesto dis juranda palus, Ov. M. 2: que soit témoin de ma promesse le marais par lequel jurent les dieux. [st1]4 [-] assister qqn, défendre qqch, soutenir, favoriser, prendre part à, participer.    - adesse alicui: assister qqn.    - adesse amicis: assister ses amis.    - adesse alicui rei, assister à qqch, y prendre part, y coopérer.    - adesse decreto scribendo, Cic. Flacc. 43: prendre part à la rédaction d'un décret.    - scribendo adfuerunt... Cic. Fam. 8, 8, 5: assistèrent à la rédaction... (noms énumérés ensuite).    - adesse pugnis, Cic. Phil. 2, 75: prendre part à des combats.    - cf. Sall. C. 59, 4, etc. ; Liv. 7, 26, 8, etc.    - adesse rei agendae, Liv. 29, 6, 9: participer à l'entreprise.    - adesse ad rem divinam, Cato. Agr. 83: participer à un sacrifice.    - adesse ad suffragium, Liv. 45, 35, 8: prendre part au vote.    - adesse in pugna, Cic. de Or. 2, 272: prendre part au combat.    - adesse in aliqua re decernenda, Cic. Att. 1, 17, 8: prendre part à un décret.    - cf. Cic. Rab. Post. 10; Att. 4, 16, 3. [st1]5 [-] nota bene    - adesse animo (adesse animis): - [abcl]a - être présent d'esprit, faire attention. - [abcl]b - être présent de coeur, avoir du courage.    - testis non adfuit animo, cum.... Cic. Caec. 30: ce témoin avait l'esprit ailleurs, quand...    - adeste omnes animis, Cic. Sull. 33: ayez tous l'esprit attentif.    - ades animo et omitte timorem, Cic. Rep. 6, 10: rassure-toi et bannis ton effroi. --- cf. Mil. 4; Phil. 8, 30.
    * * *
        Adsum, ades, adfui, adesse, adfuturus, pen. prod. Cic. Estre present, ou aupres.
    \
        Quandiu affutura sint, certum sciri nullo modo potest. Cic. Combien de temps ils demoureront.
    \
        Adesse pugnae. Cic. Assister.
    \
        Adesse in re aliqua. Terent. Assister.
    \
        Adesse in aliquo loco. Cic. Estre en quelque lieu.
    \
        Adesse ad iudicium. Cic. Comparoistre en jugement.
    \
        Adero hic continuo. Terent. Je seray ici incontinent.
    \
        Adesse domi. Terent. Estre en la maison.
    \
        Eccum Dromonem cum Syro vna adsunt tibi. Terent. Vous les avez touts deux ici.
    \
        Adesse senatusconsulto scribendo. Cic. Estre present à l'enregistrement.
    \
        Adesse iudici, pro Assidere. Cic. Estre assis aupres du juge.
    \
        Adest praesens, pro Praesens est. Cic. Il est present.
    \
        Coram adesse. Cic. Estre present.
    \
        Adesse. Approcher, Venir. Plaut. Huc ades. Virg. Vien ca.
    \
        Adesse. Virgil. Arriver.
    \
        Adest dies, vel tempus. Virg. Le temps est venu.
    \
        Adesse ad tempus. Cic. Estre, ou arriver à temps.
    \
        Adesse pro Consistere. Plaut. Isthic adesto. Tien toy là, Ne bouge de là.
    \
        Adesse pro Inesse. Terent. Nihil aderat adiumenti ad pulchritudinem. Il n'y avoit point, etc.
    \
        Adsit modus amori. Virg. Quis enim modus adsit amori? Quel moyen, ou attrempance scauroit estre en amour?
    \
        Adest occasio. Plaut. L'occasion est preste, ou se presente.
    \
        Quod adest. Cic. Qui est devant soy, ou devant ses yeuls.
    \
        Adesse, Paratum esse. Terent. Estre prest et appareillé.
    \
        Dona adsunt tibi a Phaedria. Terent. Voici des dons que Phedria t'envoye.
    \
        Adesse animo, vel animis. Cic. Estre attentif, Bien escouter, Prester faveur.
    \
        Adesse animo. Cic. Avoir bon courage, et ne craindre rien.
    \
        Adesse animo. Cic. Estre attentif, et penser aux affaires.
    \
        Adest ei animus. Plaut. Il ha bon courage, Il est bien deliberé.
    \
        Adesse alicui. Virgil. Liu. Aider, Defendre, Favoriser.
    \
        Pater liberis suis adest. Quintil. Le pere defend ses enfants en jugement, et advocasse pour euls.
    \
        Adesse alicui ad rem aliquam. Cic. L'aider et defendre en quelque affaire.
    \
        Adesse alicui in consilio. Cic. Assister à un juge pour conseil.
    \
        Adesse alicui contra alium. Plin. iunior. Advocasser pour quelcun contre un autre.
    \
        Adesse rebus alicuius. Cic. L'aider et secourir en ses affaires.

    Dictionarium latinogallicum > adsum

  • 82 climactericus

    climactericus, a, um climactérique, dangereux.    - climactericus annus: année climactérique (époque où la vie humaine est particulièrement menacée et qui revient tous les sept ans).    - habes climactericum tempus, sed evades, Plin. 2, 20: tu te trouves dans l'année dangereuse, mais tu t'en tireras.
    * * *
    climactericus, a, um climactérique, dangereux.    - climactericus annus: année climactérique (époque où la vie humaine est particulièrement menacée et qui revient tous les sept ans).    - habes climactericum tempus, sed evades, Plin. 2, 20: tu te trouves dans l'année dangereuse, mais tu t'en tireras.
    * * *
        Climactericus, pen. corr. Adiect. vt Climactericus annus. Gel. Perilleux, Estant en un degré difficile.
    \
        Climactericum tempus. Plin. iunior. Habes climactericum tempus. Tu as un temps fort contraire à ta maladie.

    Dictionarium latinogallicum > climactericus

  • 83 do

    do, dăre, dĕdi, dătum - tr. -    - Quelques formes archaïques:    - danunt = dant    - duim = dem    - duis = des    - duit = det    - duint = dent    - duas = des    - dane = dasne.    - voir datum.    - voir datus.    - voir dato. [st1]1 [-] donner, offrir, confier, remettre, admettre, accorder, permettre, concéder, présenter.    - Ea causa illam (= ancillam) emi, dono quam darem matri meae - Ne duas (illam), neve te advexisse dixeris, Plaut. Merc.: Je l'ai achetée pour la donner à ma mère - Ne la lui donne pas et ne dis pas que tu l'as ramenée.    - dare alicui aliquid in manus: donner qqch à qqn en mains propres.    - dare alicui copiam: donner à qqn la possibilité.    - manus dare: se rendre.    - dare terga: tourner le dos, fuir.    - dare ut: - [abcl]a - accorder de (que). - [abcl]b - admettre que.    - id certe non dant ut... Cic.: ils n'admettent certainement pas que...    - dabat et famae, ut... Tac.: il tenait aussi à faire croire que...    - da femina ne sim, Ov. M. 12: accorde-moi de n'être pas femme.    - dare iter alicui per provinciam: permettre à qqn de passer par la province.    - dare + adj. verbal: donner à (l’adjectif verbal a le sens de l’infinitif de but.)    - agros locupletium colendos dedit, Cic.: il donna les terres des riches à cultiver.    - dare id alicui cogitendum, Cic.: soumettre cela aux réflexions de qqn.    - dare operam alicui rei: se consacrer à qqch.    - dare operam ut + subj.: faire en sorte que.    - dare bibere: donner à boire.    - da mihi castra sequi: permets-moi de suivre le camp.    - dare inter sese: [donner entre eux]= échanger mutuellement.    - dantur opes nulli nunc nisi divitibus, Mart. 5, 81, 2: on ne prête qu'aux riches.    - dare nomen: donner son nom, s’enrôler (pour le service militaire).    - impers. - datur: il est donné, il est permis, on permet, on peut.    - interim recedere sensim datur, Quint. 11, 3, 127: on peut toutefois se reculer tout doucement.    - nonne cernere datur...? Plin-jn.: ne nous est-il pas donné de voir...?    - dari sibi diem postulabat, Plin. Ep. 9: il demanda qu'on lui accordât un délai.    - locus se dat: l’occasion se présente.    - ut res dant sese, Ter.: selon que les choses se présentent, selon les circonstances. [st1]2 [-] mettre, remettre, livrer, abandonner; jeter, placer; servir (à table).    - data pridie Kal. Decembr.: (lettre) datée de la veille des calendes de décembre.    - hostes in fugam dare: mettre les ennemis en fuite.    - aliquem in custodiam dare: mettre qqn en prison.    - ad terram aliquem dare: jeter qqn à terre.    - dare se aegritudini: s'abandonner à la tristesse.    - dare aliquem leto, Phaedr.: mettre à mort qqn.    - dare diripiendam urbem, Cic.: livrer la ville au pillage.    - dare praedae, Liv.: livrer au pillage.    - dare funera in rogos, Ov.: jeter des cadavres sur les bûchers.    - dare alicui turdum, Hor.: servir une grive à qqn. [st1]3 [-] attribuer, imputer; fixer (un jour); imposer.    - avec double dat. - vitio alicui aliquid dare: reprocher qqch à qqn.    - crimini dedit mihi meam fidem: il m’a reproché ma bonne foi.    - dare aliquid alicui laudi: louer qqn pour qqch.    - dare diem colloquio: fixer un jour pour un entretien.    - dare diem alicui: assigner qqn en justice.    - dare alicui negotium ut...: donner à qqn la mission de...    - Fabio datum ut... Liv.: on chargea Fabius de... [st1]4 [-] causer, provoquer, produire.    - alicui damnum dare: causer du dommage à qqn.    - dare foras librum (= edere librum), Cic. Att. 13: publier un livre.    - dabat omnia tellus, Ov.: la terre produisait tout. [st1]5 [-] dire, exposer, raconter.    - iste deus qui sit, da nobis, Virg.: dis-nous quel est ce dieu.    - quam ob rem has partes didicerim, paucis dabo, Ter. Heaut.: pourquoi ai-je appris ce rôle? Je vais le dire en peu de mots.    - Thessalici da bella ducis, Val. Fl. 5: chante les combats du héros thessalien. [st1]6 [-] nommer, prononcer (un jugement); juger.    - dare sententiam: prononcer une sentence.    - absentibus secundum praesentes dabat, Suet.: il donnait gain de cause aux parties présentes contre les absents.    - dare litem secundum aliquem: donner gain de cause à qqn.    - si contra te lis data erit, Gell.: si c'est à toi qu'on donne tort. [st1]7 [-] faire jouer, jouer, représenter une pièce (de théâtre).    - dare fabulam: jouer une pièce. [st1]8 [-] locutions diverses.    - in pedes se dare: s’enfuir.    - se dare alicui, alicui rei: se consacrer à qqn, à qqch.    - dare operam alicui rei: s'adonner à qqch, s'appliquer à qqch.    - dare operam valetudini: s'occuper de sa santé.    - poenas dare: subir un châtiment, être puni.    - sic datur, Plaut.: tel est ton destin! tu as ce que tu mérites: attrape!    - dare tabellam de aliquo: **donner au juge un bulletin pour qu'il prononce la sentence de qqn** = faire prononcer une sentence.
    * * *
    do, dăre, dĕdi, dătum - tr. -    - Quelques formes archaïques:    - danunt = dant    - duim = dem    - duis = des    - duit = det    - duint = dent    - duas = des    - dane = dasne.    - voir datum.    - voir datus.    - voir dato. [st1]1 [-] donner, offrir, confier, remettre, admettre, accorder, permettre, concéder, présenter.    - Ea causa illam (= ancillam) emi, dono quam darem matri meae - Ne duas (illam), neve te advexisse dixeris, Plaut. Merc.: Je l'ai achetée pour la donner à ma mère - Ne la lui donne pas et ne dis pas que tu l'as ramenée.    - dare alicui aliquid in manus: donner qqch à qqn en mains propres.    - dare alicui copiam: donner à qqn la possibilité.    - manus dare: se rendre.    - dare terga: tourner le dos, fuir.    - dare ut: - [abcl]a - accorder de (que). - [abcl]b - admettre que.    - id certe non dant ut... Cic.: ils n'admettent certainement pas que...    - dabat et famae, ut... Tac.: il tenait aussi à faire croire que...    - da femina ne sim, Ov. M. 12: accorde-moi de n'être pas femme.    - dare iter alicui per provinciam: permettre à qqn de passer par la province.    - dare + adj. verbal: donner à (l’adjectif verbal a le sens de l’infinitif de but.)    - agros locupletium colendos dedit, Cic.: il donna les terres des riches à cultiver.    - dare id alicui cogitendum, Cic.: soumettre cela aux réflexions de qqn.    - dare operam alicui rei: se consacrer à qqch.    - dare operam ut + subj.: faire en sorte que.    - dare bibere: donner à boire.    - da mihi castra sequi: permets-moi de suivre le camp.    - dare inter sese: [donner entre eux]= échanger mutuellement.    - dantur opes nulli nunc nisi divitibus, Mart. 5, 81, 2: on ne prête qu'aux riches.    - dare nomen: donner son nom, s’enrôler (pour le service militaire).    - impers. - datur: il est donné, il est permis, on permet, on peut.    - interim recedere sensim datur, Quint. 11, 3, 127: on peut toutefois se reculer tout doucement.    - nonne cernere datur...? Plin-jn.: ne nous est-il pas donné de voir...?    - dari sibi diem postulabat, Plin. Ep. 9: il demanda qu'on lui accordât un délai.    - locus se dat: l’occasion se présente.    - ut res dant sese, Ter.: selon que les choses se présentent, selon les circonstances. [st1]2 [-] mettre, remettre, livrer, abandonner; jeter, placer; servir (à table).    - data pridie Kal. Decembr.: (lettre) datée de la veille des calendes de décembre.    - hostes in fugam dare: mettre les ennemis en fuite.    - aliquem in custodiam dare: mettre qqn en prison.    - ad terram aliquem dare: jeter qqn à terre.    - dare se aegritudini: s'abandonner à la tristesse.    - dare aliquem leto, Phaedr.: mettre à mort qqn.    - dare diripiendam urbem, Cic.: livrer la ville au pillage.    - dare praedae, Liv.: livrer au pillage.    - dare funera in rogos, Ov.: jeter des cadavres sur les bûchers.    - dare alicui turdum, Hor.: servir une grive à qqn. [st1]3 [-] attribuer, imputer; fixer (un jour); imposer.    - avec double dat. - vitio alicui aliquid dare: reprocher qqch à qqn.    - crimini dedit mihi meam fidem: il m’a reproché ma bonne foi.    - dare aliquid alicui laudi: louer qqn pour qqch.    - dare diem colloquio: fixer un jour pour un entretien.    - dare diem alicui: assigner qqn en justice.    - dare alicui negotium ut...: donner à qqn la mission de...    - Fabio datum ut... Liv.: on chargea Fabius de... [st1]4 [-] causer, provoquer, produire.    - alicui damnum dare: causer du dommage à qqn.    - dare foras librum (= edere librum), Cic. Att. 13: publier un livre.    - dabat omnia tellus, Ov.: la terre produisait tout. [st1]5 [-] dire, exposer, raconter.    - iste deus qui sit, da nobis, Virg.: dis-nous quel est ce dieu.    - quam ob rem has partes didicerim, paucis dabo, Ter. Heaut.: pourquoi ai-je appris ce rôle? Je vais le dire en peu de mots.    - Thessalici da bella ducis, Val. Fl. 5: chante les combats du héros thessalien. [st1]6 [-] nommer, prononcer (un jugement); juger.    - dare sententiam: prononcer une sentence.    - absentibus secundum praesentes dabat, Suet.: il donnait gain de cause aux parties présentes contre les absents.    - dare litem secundum aliquem: donner gain de cause à qqn.    - si contra te lis data erit, Gell.: si c'est à toi qu'on donne tort. [st1]7 [-] faire jouer, jouer, représenter une pièce (de théâtre).    - dare fabulam: jouer une pièce. [st1]8 [-] locutions diverses.    - in pedes se dare: s’enfuir.    - se dare alicui, alicui rei: se consacrer à qqn, à qqch.    - dare operam alicui rei: s'adonner à qqch, s'appliquer à qqch.    - dare operam valetudini: s'occuper de sa santé.    - poenas dare: subir un châtiment, être puni.    - sic datur, Plaut.: tel est ton destin! tu as ce que tu mérites: attrape!    - dare tabellam de aliquo: **donner au juge un bulletin pour qu'il prononce la sentence de qqn** = faire prononcer une sentence.
    * * *
        Do, das, dedi, datum, dare. Donner, et faire celuy à qui l'on donne, seigneur de la chose donnee.
    \
        Da te mihi. Terent. Fay ce que je te diray.
    \
        Alicui se dare. Cic. S'addonner à suyvre aucun et le hanter, et aucunement s'assubjectir à luy.
    \
        Si viuo, adeo exornatum dabo, vt dum viuat, meminerit semper mei. Terent. Je l'accoustreray en telle sorte.
    \
        Oculos natura nobis ad motus animorum declarandos dedit. Cic. Nous a donné pour, etc.
    \
        Quis enim tibi dederit aut Deum omnia posse, aut, etc. Qui est ce qui t'accordera que, etc.
    \
        Puero quoque hoc a me dabis. Cic. De par moy.
    \
        Sed do hoc vobis et concedo, esse multos, etc. Cic. Je vous donne, accorde, et concede cela que, etc.
    \
        Da hoc illi mortuae, da caeteris amicis Cic. Fay cela pour l'amour et en faveur de la trespassee et de tes autres amis.
    \
        Exinde me ilico protinam dedi. Plaut. Je suis saillie incontinent hors de là.
    \
        Dare, Dicere. Plaut. Declarer, Dire.
    \
        Paucis dabo. Terent. Je declareray en brief.
    \
        Dare, Facere. Terent. Pol haud paternum istud dedisti. Ton pere ne t'avoit pas monstré de faire ceci, Tu as faict ici un tour que tu n'as pas apprins de ton pere.
    \
        Dabo statuam faciendam. Plaut. Je bailleray à faire.
    \
        Datur haec sexaginta minis. Plaut. On te la laisse pour, etc.
    \
        Vt res dant sese. Terent. Selon que les choses s'addonnent, ou viennent à poinct.
    \
        Vt se initia dederint, perscribas. Cic. Comme s'est porté le commencement.
    \
        Quod datur, accipio. Cic. Je me contente de ce qu'on me baille.
    \
        Dare actionem dicitur iudex, quando actiorem ad intendendam actionem admittit. Dicitur et Dare iudicium. Vlp. Vide actionem dare in AGO. Presenter ou mettre en barbe.
    \
        Dare aditum. Colum. Donner ou faire entree, Donner accez.
    \
        Adiumentum. Plaut. Aider, Faire avance.
    \
        Adiutorem ad rem aliquam. Terent. Donner aucun pour aide.
    \
        In adoptionem filium. Quintil. Donner son fils pour estre adopté par un autre.
    \
        In aequor se dare. Virgil. Se jecter en la mer.
    \
        Amplexus dare. Virgil. Embrasser.
    \
        Animam sub fasce dare. Virgil. Mourir soubs le fardeau.
    \
        Animos dare. Virgil. Donner courage, Encourager.
    \
        Animum suum alicui. Plaut. Mettre son cueur et son affection en luy.
    \
        Dant animum ad loquendum libere. Liu. Me donnent cueur et hardiesse de parler librement.
    \
        Animum moerori. Cic. Se contrister.
    \
        Annos venatibus. Valer. Flac. User ou employer son aage à la chasse.
    \
        Ansam ad reprehendendum. Cic. Bailler occasion.
    \
        Dare aquam in aluum. Celsus. Jecter dedens le ventre, comme un clystere.
    \
        Aquam manibus. Plaut. Verser de l'eaue sur les mains, Bailler à laver.
    \
        Arbitros dare. Caesar. Prouvoir les parties d'arbitres.
    \
        Auribus alicuius dare. Trebonius Ciceroni. Flatter aucun.
    \
        Aures dare. Seneca. Escouter, Prester l'oreille.
    \
        Aures suas alicui. Cic. Prester l'oreille, Donner audience.
    \
        Rem authorem. Plaut. Vide AVTHOR. Monstrer par effect.
    \
        Auxilia dare. Liu. Donner ou envoyer secours.
    \
        Beneficium dare. Cic. Faire plaisir.
    \
        Dare bibere. Terent. Donner à boire.
    \
        Boni multum alicui dare. Plaut. Faire grand bien.
    \
        Brachia dare ad funes. Ouid. Tendre les bras pour empoigner les chordes.
    \
        Brachia collo. Virgil. Accoller.
    \
        Caliginem dare. Liu. Donner obscurité.
    \
        Campo se dare. Virgil. Se mettre en plain champ.
    \
        Cantus dare. Virgil. Chanter.
    \
        Ad carnuficem dare. Plaut. Mettre entre les mains du bourreau.
    \
        Dare se in casum. Liu. Se mettre à l'adventure, et au hazard, Se hazarder.
    \
        Rem in casum dare, praelioque experiri statuit. Tacit. Adventurer.
    \
        In caueam dabo te. Plaut. Je te mettray en une cage.
    \
        Causam recusandi dare. Cic. Donner occasion.
    \
        Cibum ouibus dare. Varro. Donner à manger.
    \
        Ciuitatem alicui dare. Cic. Octroyer le droict de citoyen et de bourgeois en une ville.
    \
        Clamorem ad astra dare. Sil. Crier hault à merveilles.
    \
        Claritatem alicui dare. Plin. Le mettre en reputation, et luy donner bruit.
    \
        Claritatem arti alicui. Plin. La mettre en bruit.
    \
        Coenam alicui. Plaut. Donner à soupper.
    \
        Cognitionem Consulibus dat lex. Cic. Leur donne povoir et authorité d'en congnoistre.
    \
        Lacertis colla dare. Stat. Se laisser accoller.
    \
        Retro colla dare. Ouid. Tourner le col derriere.
    \
        Colloquium alicui dare. Liu. Le laisser parlementer avec soy.
    \
        Se comitem alicui. Liu. L'accompaigner, Luy faire compagnie.
    \
        Commeatum militi dare. Liu. Vide COMMEATVS. Luy donner congé pour quelque temps.
    \
        Connubia gentibus. Ouid. Donner des femmes en mariage.
    \
        Consilium dare. Terent. Donner conseil.
    \
        In conspectum dare. Terent. Presenter aucun, Mettre devant les yeulx, Mettre en barbe.
    \
        Se in conspectum alicuius dare. Cic. Se monstrer.
    \
        Se in consuetudinem vel familiaritatem alterius. Cic. Le hanter ordinairement, Prendre familiarité avec luy, Estre grandement son familier.
    \
        Copiam dare. Terent. Donner permission, Permettre.
    \
        Crimini dare. Cic. Accuser aucun, Mettre sus quelque cas à quelqu'un.
    \
        Crucibus. Plaut. Crucifier.
    \
        Curam alicui dare. Cic. Luy bailler charge.
    \
        In custodiam vel custodias dare. Liu. Emprisonner, Mettre en prison.
    \
        Se in custodiam dare. Cic. S'emprisonner soymesme.
    \
        Damnum dare. Plaut. Nuire et faire dommage.
    \
        Auxilia decus id non dant. Plin. Ne font pas avoir cest honneur.
    \
        Vos illi fugati exercitus dedistis decus. Liu. Vous luy avez donné l'honneur d'avoir mis en fuite, etc.
    \
        Defensionem dare. Suet. Ouir quelqu'un en ses defenses.
    \
        Dare se in delicias. Seneca. S'addonner à delices.
    \
        Dare dexteras. Plaut. Toucher en la main d'un autre.
    \
        Dextris inter se datis. Liuius. Ayant touché en la main l'un de l'autre.
    \
        Dexteram dare misero. Virgil. Aider et secourir.
    \
        Dare dextras, fidemque, haud impune adultero fore. Liu. Promettez en touchant en la main l'un de l'autre.
    \
        Haec vbi dicta dedit, stringit gladium. Liu. Apres avoir dict ces parolles.
    \
        Dicta dulcia dare. Plaut. Parler doulcement.
    \
        Diem. Cic. Donner jour, Adjourner.
    \
        Dari sibi diem ad diluenda crimina postulant. Plin. iunior. Ils demandent delay.
    \
        In discrimen legiones dare. Tacit. Mettre en danger.
    \
        Dare in diuitias filiam. Plaut. Marier richement.
    \
        Quo documentum dedistis hostibus, non cum Scipionibus extinctum esse nomen Romanum. Liu. Vous leur avez donné à congnoistre.
    \
        Dolorem alicui dare. Cic. Contrister aucun, Luy donner et faire ennuy.
    \
        Dolores ingentes. Horat. Donner et faire grans ennuis.
    \
        Se dolori dare. Plin. iunior. Se contrister.
    \
        Dare dono. Virgil. Donner en pur don.
    \
        Dotem dare. Terent. Donner dot, Assigner.
    \
        Dubitationem alicui. Caesar. Mettre en doubte et en crainte.
    \
        Duras alicui dare. Sub. poenas. Terent. Luy bailler fort à faire.
    \
        Epulas oculis dare. Plaut. Repaistre ses yeulx.
    \
        Esui dare. Plin. Bailler à manger.
    \
        Exceptionem alicui dare. Cic. Bailler exception.
    \
        Excidio ac ruinis opus aliquod dare. Liu. Destruire et ruiner, Demolir.
    \
        Da me excruciatum. Plaut. Tormente moy.
    \
        Exercitum ducendum dare. Liu. Donner la charge de conduire l'armee. \ Exilium dare alicui. Tacit. Bannir.
    \
        Exitio dare. Tacit. Faire mourir.
    \
        Expectationem dare. Cic. Mettre les gens en esperance.
    \
        Experimentum insignis artificii. Sueton. Faire preuve, Faire chef d'oeuvre.
    \
        Exuuias ad hostes dare. Plaut. Estre despouillé des ennemis.
    \
        Fabulam dare. Cic. Jouer une farce, ou Bailler une farce pour estre jouee. \ Factum dare. Plaut. Rendre faict.
    \
        Dare facere. Cic. Donner ou faire.
    \
        - dare facultatem obsecro Huic pariundi. Terent. Donnez luy l'aisance d'enfanter, Donnez luy le moyen.
    \
        His ego duobus generibus facultatem ad se aere alieno liberandas aut leuandas dedi. Cic. Je leur donnay le moyen.
    \
        Data est mihi facultas, vt meo arbitratu facerem. Cic. On m'a donné permission.
    \
        Famae aliquid dare. Horat. Faire quelque chose pour acquerir bruit et renommee.
    \
        Famae dare. Tacit. Publier, Divulguer, Semer par tout.
    \
        Famam celeritatis dare. Plin. Donner bruit.
    \
        Fidem dare. Cic. Promettre, Asseurer, Jurer.
    \
        Dare fiduciam. Liu. Asseurer, Donner hardiesse.
    \
        Flammas. Ouid. Jecter flamme.
    \
        Fluctibus dare se. Valer. Flac. Aller sur la mer, Se mettre sur mer.
    \
        Foenore dare. Plaut. Prester à usure, ou à interest.
    \
        In foenus. Varro. Bailler à usure, ou à interest.
    \
        Foras se dare. Lucret. Sortir dehors.
    \
        Foras vestem dare. Plaut. Prester sa robbe à quelqu'un qui n'est point de nostre maison.
    \
        Dare fraenos impotenti naturae et indomito animali. Liu. Bailler un mors pour donter, Bailler une bride, Tenir en bride et subjection.
    \
        Fructum meliorem arbores dare dicuntur. Columel. Porter meilleur fruict.
    \
        Fugam, stragemque. Liu. Mettre en fuite et tuer beaucoup de gens.
    \
        Dare aliquem in fugam. Caesar. Le faire fuir, Le mettre en fuite, Luy donner la chasse.
    \
        Gemitum dare. Virgil. Gemir.
    \
        Se gemitui dare. Cic. Se prendre à escrier doloreusement, et Mener dueil.
    \
        Gemmas digitis dare. Ouidius. Mettre en ses doigts des anneaux garniz de pierreries.
    \
        Dare aliquid gratiae alicuius. Liu. Faire quelque chose pour l'amour d'aucun.
    \
        Gustum dare. Senec. Donner une preuve ou essay, Faire une monstre de quelque chose parquoy on puist juger du reste, Donner à gouster et taster.
    \
        Gyros. Virgil. Apprendre à voltiger un cheval.
    \
        Habenas laxas dare. Virgil. Lascher la bride.
    \
        Quin te hilarem das mihi? Plautus. Que ne te resjouis tu, et fais bonne chere avec moy?
    \
        Dare aliquid honori alicuius. Senec. Faire quelque chose pour l'honneur d'aucun.
    \
        Hospitium dare. Ouid. Loger quelqu'un.
    \
        Hostem. Tacit. Presenter en barbe.
    \
        Iacturam dare. Plaut. Porter dommage.
    \
        Immunitatem muneris alicuius. Cic. Donner exemption d'aucune charge, Exempter.
    \
        Impetum dare. Liu. Donner dedens les ennemis, Courir de grand force et randon dedens les ennemis.
    \
        Impressionem. Liu. Donner de grande puissance dedens les ennemis, Choquer.
    \
        Impunitatem dare. Cic. Remettre la peine, Donner grace et remission ou pardon.
    \
        Incommodum. Cic. Faire dommage.
    \
        Indicia. Cic. Donner signes ou enseignes.
    \
        Inducias. Liu. Donner treves.
    \
        Insidias alicui dare. Plaut. Guetter, Espier, Tromper.
    \
        Iter. Liu. Donner passage.
    \
        Dare se itineribus. Cic. Se mettre à cheminer, S'acheminer.
    \
        Iucunditati se dare. Cic. S'esjouir.
    \
        Iugulum. Cic. Presenter le gosier pour souffrir et endurer la mort.
    \
        Iumentum. Terent. Donner aide, Aider et secourir.
    \
        Quum ius mihi dederis referendi ad te de quibus dubito. Plin. iunior. Veu que tu m'as donné loy et permission.
    \
        Iusiurandum. Plaut. Promettre par son serment, Promettre avec jurement.
    \
        Labem dare. Lucret. Cheoir, Tomber.
    \
        Se labori dare. Cic. Se mettre à travailler.
    \
        Lachrymas dare. Virgil. Larmoyer, Pleurer.
    \
        Me haec deambulatio ad languorem dedit. Terent. M'a fort lassé. \ Se in laqueum dare. Plaut. Se pendre.
    \
        Dat nemo largius. Terent. Il n'y a homme qui donne plus liberalement que luy.
    \
        Laudem alicui rei dare. Plin. La louer et priser.
    \
        Laudi dare. Cic. Louer.
    \
        Laxamentum legi dare. Cic. Donner quelque relasche.
    \
        Do lego. Iabolenus. Je luy donne et laisse.
    \
        Letho dare. Virgil. Tuer, Mettre à mort.
    \
        Libellos de re aliqua dare. Quintil. Composer et publier.
    \
        Pueris licentiam ludendi. Cic. Donner congé.
    \
        Linamentum dare in plagam. Celsus. Mettre de la charpie dedens la playe, ou une tente.
    \
        Lintea ventis dare. Ouid. Mettre la voile au vent.
    \
        Literas alicui dare. Cic. Bailler.
    \
        Literas alicui per aliquem. Cic. Envoyer par aucun.
    \
        Literas alicui ad aliquem. Cic. Bailler à quelqu'un pour porter à un autre.
    \
        Ad tuas literas ego eo ipso die dederam. Cic. Ce mesme jour j'avoye faict response à tes lettres.
    \
        Se alicui generi literarum dare. Cic. S'addonner, etc.
    \
        Locum dare. Plaut. Donner lieu.
    \
        Dare locum, pro Cedere. Terent. Faire place.
    \
        Ad ludendum se dare. Cic. S'addonner à jouer.
    \
        Magistros rerum esse dedit. Virg. Il les a faict et establi maistres et gouverneurs.
    \
        Malum alicui dare. Plaut. Faire du mal.
    \
        Mammam. Terent. Allaicter.
    \
        Dare mancipio, vel mancupio. Plaut. Vendre avec promesse de garantir.
    \
        Mandata dare. Cic. Bailler charge et commission.
    \
        Aliquid in mandatis. Plaut. Donner charge de quelque chose specialement parmi d'autres.
    \
        De manu pabulum porcis dare, cui opponitur Foris. Columel. De celuy qu'on ha de provision en sa maison, quand ils ne trouvent dequoy paistre aux champs.
    \
        Manum alicui dare. Plaut. Toucher en la main d'aucun en signe d'accord.
    \
        Manus alicui. Cic. Luy bailler ses mains, confessant estre vaincu, Se rendre et consentir à aucun, Luy donner gaigné.
    \
        Do manus. Cic. J'ay tort, Je le quicte, Je le vous donne gaigné.
    \
        Manus intus dare. Celsus. Mettre dedens, Fourrer dedens.
    \
        In manu dare. Cic. Bailler entre les mains, ou manuellement.
    \
        Aliquid in manum. Terent. Donner à aucun quelque chose secrettement, et sans tesmoing: comme à un juge qu'on veult corrompre, Mettre dedens la main.
    \
        Aliquid in manus hominum. Plin. iunior. Publier et mettre entre les mains des hommes quelque chose qu'on a faict.
    \
        Dare virginem alicui in manum. Terent. Quand un pere ou les tuteurs donnoyent une fille à aucun en mariage pour estre sa mere de famille et en puissance du mari, ce que toutes femmes n'estoyent pas.
    \
        Manu plena dare. Senec. Donner largement et beaucoup.
    \
        Dare manibus alterius. Liu. Faire quelque chose pour l'amour d'un trespassé. \ Materiam inuidiae. Cic. Donner occasion.
    \
        Ei filiam suam in matrimonium dat. Caesar. Il luy baille sa fille en mariage.
    \
        Super medicamentum glutinans dandum. Cels. Il fault mettre le medicament ou emplastre dessus.
    \
        Memoriae dare. Gell. Mettre par memoire et escrire.
    \
        Merita. Cic. Faire plaisir.
    \
        Modum alicui. Horat. Donner mesure.
    \
        Ad mortem dare. Plaut. Faire mourir, Mettre à mort.
    \
        Mores suos alteri dare. Plin. Luy apprendre sa facon de faire.
    \
        Motus dare. Virgil. Danser.
    \
        Muneri dare aliquid. Quintil. Donner en don.
    \
        Murmura dare. Ouid. Murmurer.
    \
        Mutuum. Terent. Cic. Prester.
    \
        Natalia dare. Cic. Faire banquet le jour de sa nativité.
    \
        Animal neci dare. Virgil. Tuer.
    \
        Dare negotium. Terent. Bailler charge.
    \
        Corpus in neruum ac supplicia dare. Liu. Pour estre mis au sep, et estre tormenté.
    \
        Nomen militiae et ad militiam dare. Liu. Se faire enrouler.
    \
        Nomen dare suo authori dicitur libellus. Ouid. Donner bruit et renommee.
    \
        Nomen alicui rei. Plin. Luy bailler nom, ou imposer.
    \
        Nouitatem vetustis dare. Plin. Faire une vieille chose neufve.
    \
        In nuptias dare. Terent. Bailler en mariage.
    \
        Nuptum dare filiam. Plaut. Bailler sa fille en mariage.
    \
        Obliuioni dare. Liu. Oublier.
    \
        Obsides dare. Caesar. Bailler ostage.
    \
        Obsidio datus alicui. Tacit. Baillé en ostage.
    \
        Obuiam dari. Terent. Estre rencontré.
    \
        Nihil est quod malim, quam illam totam familiam dari mihi obuiam. Terent. Rencontrer.
    \
        Operam. Terent. Mettre peine.
    \
        Operam alicui dare. Plaut. Luy aider.
    \
        Da mihi paulum operae. Terent. Aide moy un petit.
    \
        Ei rei operam dabant. Plaut. Ils ne taschoyent qu'à cela.
    \
        Ne te abduceret, operam dedi. Plaut. J'ay mis peine, J'ay donné ordre que, etc.
    \
        Benigne vt operam detis ad nostrum gregem. Plaut. Que vous nous oyez paisiblement.
    \
        Operam amori et desidiae. Plaut. Estre amoureux et s'addonner à paresse.
    \
        Operam aurium alicui dare. Plaut. L'escouter.
    \
        Operam auscultando. Plaut. Escouter.
    \
        Dare operam fabulae. Plaut. Escouter une fable.
    \
        Operam dare Platoni, et caeteris, pro Discipulum ei esse. Cic. L'ouir et estudier soubs luy, Estre son disciple.
    \
        Operam veteri domino. Plaut. Servir.
    \
        Id operam do vt, etc. Terent. Je mets peine à cela que, etc.
    \
        Operam liberis. Cic. Engendrer enfants.
    \
        Operam malam alicui dare. Plaut. Nuire.
    \
        Operam mutuam. Gell. Aider pour la pareille, A la charge d'en faire autant pour eulx, Prester une corvee.
    \
        Operam promissam. Plaut. Aider comme on a promis.
    \
        Operam rei. Terent. Mettre peine à acquerir des biens.
    \
        Operam sermoni reliquo. Cic. Parachever le reste de quelque propos.
    \
        Operam sermoni alicuius. Plaut. Escouter ce qu'il dit.
    \
        Operam somno. Plaut. Liu. Dormir.
    \
        Dare operam iuris ciuilis studio Q. Scaeuolae. Cic. Apprendre le droict civil soubs Scevola.
    \
        Operam tonsoribus. Suet. Faire accoustrer sa barbe et ses cheveuls et se faire peigner par le barbier.
    \
        Operam virtuti. Cic. Estudier à vertu.
    \
        - da mihi operam, vt Narrem quae volo. Plaut. Laisse moy raconter ce que je veulx.
    \
        Si des operam vt cum ratione insanias. Terent. Si tu mets peine, etc. \ Dabitur opera. Plaut. On y mettra peine.
    \
        Operas in portu dare. Cic. Avoir charge et entendre au faict du peage des ports et passages.
    \
        Operas in scriptura pro magistro. Cic. Entendre au faict de la ferme des forests et herbages pour le fermier.
    \
        Optionem dare. Liu. Donner le cheois.
    \
        Orationem alicui. Plaut. Donner audience, Laisser parler.
    \
        Oratorem. Plaut. Envoyer embassade.
    \
        Osculum dare, Osculari. Plaut. Baiser.
    \
        Se otio dare. Plaut. Se reposer.
    \
        Pacem dare. Plaut. Donner paix.
    \
        Danda palma docto oratori. Cic. Luy fault donner le pris.
    \
        Dare palmam alicui rei. Plin. La priser par dessus une autre.
    \
        Do palmam huic consilio. Terent. Ce conseil est le meilleur, Je luy donne le pris.
    \
        Partes alicui dare. Liu. Luy bailler charge.
    \
        Eloquentia, varietate, copia quam se cunque in partem dedisset, omnium fuit facile princeps. Cic. De quelque part qu'il se tournast.
    \
        Pausam conciliis. Lucret. Donner repos, Mettre fin.
    \
        Pectus dare ensibus. Seneca. Presenter et exposer sa poictrine aux espees.
    \
        In sumptum pecunias. Terent. Pour faire la despence.
    \
        Se in pedes dare. Terent. S'enfuir, Gaigner aux pieds.
    \
        Perniciem alicui dare. Cic. Donner malencontre.
    \
        Nae ego cum illo pignus haud ausim dare. Plaut. Je n'oseroye pas gager contre luy.
    \
        Da pignus, ni nunc peieres. Plaut. Fay gajure à moy que tu te parjures.
    \
        Pignori dare. Plaut. Bailler en gage, Engager.
    \
        Plagas dare. Plaut. Estre fouetté et batu.
    \
        Plausum. Cic. Heurter ou Frapper des pieds, Claquer des mains en signe de faveur.
    \
        Plausum pennis dare. Virgil. Battre des aelles.
    \
        Poculum alicui. Cic. Luy bailler quelque bruvage.
    \
        Poenas. Cic. Estre puni pour quelque meffaict, Comparoir quelque faulte.
    \
        Dedit poenas populo Romano. Cic. Le peuple romain a esté vengé de luy.
    \
        Potestatem. Plaut. Donner povoir et puissance.
    \
        In potestatem. Liu. Livrer entre les mains.
    \
        Potui dare. Celsus. Donner pour bruvages.
    \
        Potum arenti solo. Plin. Arrouser.
    \
        Praecipitem dare. Terent. Ruer du hault en bas, Precipiter.
    \
        In praeceps. Liu. Jecter du hault en bas. Et per translationem, Ruiner et destruire.
    \
        Praecepta dare. Virgil. Donner enseignements et doctrine.
    \
        Praeceptum. Liu. Faire commandement.
    \
        Ad eas res ab Epicuro praecepta dantur. Cic. Enseignements sont donnez.
    \
        In praemium. Liu. Pour remuneration et guerdon.
    \
        Quod praesens, tanquam in manu datur, iucundius est. Cic. Ce qu'on donne et qu'on livre quand et quand.
    \
        Dare praestare. Scaeuola. Bailler et delivrer.
    \
        Prandium. Plaut. Donner à disner.
    \
        Dare precibus alicuius. Plin. iunior. Octroyer la requeste à aucun, Faire quelque chose pour les prieres d'aucun.
    \
        Primas alicui rei dare. Cic. L'estimer la plus excellente de toutes les autres, Luy donner le premier lieu, La priser sur toutes les autres.
    \
        Principatum. Cic. Donner le premier lieu.
    \
        - quod dedit Principium adueniens? Terent. Quelle entree a il faicte?
    \
        Principium alicui rei dare. Lucret. Donner commencement.
    \
        Prolem dare. Virgil. Engendrer lignee.
    \
        Promissa. Catullus. Promettre.
    \
        Prouincias magistratibus, aut iis qui magistratu abierunt. Cic. Assigner et bailler à un d'iceulx le gouvernement de quelque province.
    \
        In publicum aliquid dare. Plin. iunior. Publier.
    \
        Pugnam. Plaut. Donner un assault, et faire quelque fascherie.
    \
        Ad purgationes cloacarum dare. Plin. iunior. Condemner à curer et nettoyer les esgousts de la ville.
    \
        In quaestionem dare seruos dicebatur dominus. Author ad Heren. Quand le maistre anciennement livroit ses serfs, et consentoit qu'on leur baillast la torture pour enquerir la verité de quelque faict concernant l'interest d'autruy.
    \
        Quietem membris dare. Virgil. Donner repos.
    \
        Quieti corpora. Liu. Reposer et dormir.
    \
        Se dare quieti ex labore. Caes. Se reposer apres avoir travaillé.
    \
        Rationem dare. Plaut. Donner le moyen de faire quelque chose.
    \
        Receptum facilem aut celerem. Caesar. Bailler aisee retraicte à gens de guerre.
    \
        Recessum. Caesar. Donner lieu pour reculer.
    \
        Reditum gloriosum alicui. Cic. Donner retour honorable.
    \
        Seruos ad remum dabamus. Liu. Nous fournissions chascun d'un nombre de serfs pour tirer à la rame.
    \
        Requiem nullam dare. Plin. iunior. Ne cesser.
    \
        Responsum dare. Cic. Faire response.
    \
        Risus alicui dare. Horat. Luy donner occasion de rire, le faire rire.
    \
        Oculis ruborem dare. Ouid. Faire rougir.
    \
        Dare in ruborem. Plaut. Faire devenir rouge.
    \
        Ruinam dare. Virgil. Tomber impetueusement.
    \
        Dare saltus. Ouid. Saulter.
    \
        Salutem alicui. Cic. Luy sauver la vie.
    \
        Salutem aduenienti. Plaut. Le saluer.
    \
        Quaenam vnquam ob mortem Myrtili poenis luendis dabitur satietas supplicii? Cic. Quand sera on saoul de, etc.
    \
        Dare se alicui. Terent. Se donner à aucun, et se mettre en sa sauvegarde. C'est aussi se laisser gouverner par aucun, et faire tout ce qu'il vouldra.
    \
        Alicui se dare ad docendum. Cic. Prendre la peine d'enseigner aucun.
    \
        Senatum legatis dare. Liu. Assembler le Senat pour donner audience aux embassadeurs.
    \
        Sententiam dare. Cic. Dire sa sentence.
    \
        Ad sepulturam dare. Cic. Enterrer.
    \
        Se sermonibus vulgi dare. Cic. Tascher à avoir la grace du peuple, et estre haultement loué de luy.
    \
        Se in sermonem aliorum dare familiariter. Cic. Se mesler parmi leur propos.
    \
        Seruandum dare. Terent. Donner en garde, Donner à garder.
    \
        Signum dare. Terent. Faire signe.
    \
        Signum oculis. Plautus, Oculis mihi signum dedit ne se appellarem. Il me feit signe des yeulx que je ne disse point son nom.
    \
        Signum tuba. Caes. Sonner la trompette.
    \
        Signum receptui. Liu. Sonner la retraicte.
    \
        Signi satis dedit, siquid esset quod posset dicere, se tacere non posse. Cic. Il a assez monstré et donné à congnoistre que, etc.
    \
        Silentium dare. Terent. Se taire, Faire silence, Ne faire point de bruit.
    \
        Solatia. Cic. Donner grand soulas et passetemps.
    \
        Se somno dare. Cic. Se mettre à dormir.
    \
        Membra sopori dare. Horat. Dormir.
    \
        Spatium conglobandi se, respirandi, aut docendi aliquem: et ad se colligendum et deliberandum. Liu. Caesar. Cic. Donner le temps et le loisir.
    \
        Speciem indolis clarum dare. Plin. iunior. Donner quelque grand signe et enseigne de bonté naturelle.
    \
        Specimen sui. Liu. Faire preuve de soy.
    \
        Spectandum dare. Plaut. Monstrer à quelqu'un, Bailler à regarder.
    \
        Spem dare. Plaut. Cic. Donner esperance.
    \
        Spiramentum. Plin. Bailler air.
    \
        In splendorem bullas forium dare. Plaut. Les brunir et faire reluire.
    \
        In stipendium pecuniam dare. Caesar. Pour la soulde des gensd'armes.
    \
        Stragem dare, pro Facere. Liu. Faire grande tuerie de gens.
    \
        Studii plurimum in literis dare. Quintil. Mettre grande estude aux lettres.
    \
        Suauium dare. Cic. Atticae meis verbis suauium des. Baise la à ma requeste.
    \
        Supplicium alicui de se dare. Plaut. Estre puni par aucun.
    \
        Suspicionem timoris dare. Caes. Faire semblant qu'on ha crainte, Mettre les gens en souspecon qu'on ha crainte d'eulx.
    \
        Symbolum dare. Terent. Contribuer à l'escot pour sa part avec les autres.
    \
        Da te hodie mihi. Terent. Je te prie fay aujourd'huy à ma fantasie, Fay ce que je vouldray.
    \
        Tempus, menses, diem alicui rei dare. Cic. Employer.
    \
        Tempus colloquio non dare. Caes. N'assigner point jour pour parlementer.
    \
        Nesciebas quam eiusmodi homini raro tempus se daret? Plaut. Combien peu souvent l'opportunite et occasion s'addonnoit.
    \
        Dum tempus datur. Terentius. Ce pendant que nous avons le temps.
    \
        Terga dare. Liu. Monstrer les talons, Tourner le dos et s'enfuir.
    \
        Ad terram dare. Suet. Jecter par terre.
    \
        Testes in aliquem dare. Cic. Produire tesmoings.
    \
        Testem Iouem dare. Plaut. Jurer par Jupiter.
    \
        Testimonium dare. Cic. Porter tesmoignage.
    \
        Testimonium quod ei apud me dederas. Cic. Le tesmoignage que tu m'avois porté de luy.
    \
        In timorem dare. Plaut. Faire peur à quelqu'un, Espovanter.
    \
        Se in tormenta dare. Cic. Aller franchement aux torments.
    \
        Transitum. Liu. Donner passage.
    \
        Tribunali reliquam partem diei dare. Plin. iunior. Employer certaines heures du jour à ouir les plaids, et dire droict, et rendre justice.
    \
        Turbas dare. Plaut. Faire troubles, Fascheries, Grandes crieries.
    \
        Vadem. Cic. Donner caution en matiere capitale de se representer au jour.
    \
        Vbera. Ouid. Allaicter, Donner la mammelle.
    \
        Vela. Ouid. Faire voile.
    \
        Vela in altum dare. liu. Desployer les voiles pour aller en haulte mer.
    \
        Vela dare, per translationem. Cic. Faire voile.
    \
        Ad id, vnde aliquis flatus ostenditur, vela do. Cic. Je fay voile à touts vents.
    \
        Vela indignationi dare. Plin. iunior. Parler de grande vehemence et cholere, et se laisser quasi emporter à son affection.
    \
        Veniam. Plaut. Pardonner.
    \
        Age, da veniam. Terent. Accorde luy sa requeste, Ne le tiens plus en si grand transe.
    \
        Da mihi hanc veniam. Cic. Fay moy ce bien de me laisser, etc. Octroye moy ceste requeste.
    \
        Veniam alicuius diei dare. Liu. Dispenser aucun de povoir faire en un jour, ce qui ne se povoit faire par les loix, Dispenser aucun contre la rigueur d'un jour qui est festé ou ferié.
    \
        Verbera Ponto dare. Ouid. Battre la mer.
    \
        Verba dare alicui. Valer. Flac. Le laisser parler.
    \
        In verba dare recuperatores. Cic. Quaerebant quae in verba recuperatores daret. Ils demandoyent la teneur de la commission addressant à ceulx qui devoyent congnoistre de la cause.
    \
        Verba alicui dare. Plaut. Paistre aucun de parolles et le tromper.
    \
        Viam. Plaut. Liu. Faire voye.
    \
        Dare viam, per translationem. Cic. Donner le moyen.
    \
        In viam se dare. Cic. Se mettre en chemin, S'acheminer.
    \
        Victum dare. Plaut. Donner à manger.
    \
        In vincula dare. Liu. Mettre en prison.
    \
        Vitio dare. Cic. Blasmer ou reprendre.
    \
        Voces dare. Ouid. Parler, Prononcer parolles.
    \
        Alicui voluptatem. Plaut. Resjouir aucun et bailler esbat.
    \
        Voluptatibus se dare. Cic. S'addonner à voluptez.
    \
        Vsum nominis dare. Ouid. Permettre qu'on use de quelque nom.
    \
        Vsuram horae gladiatori isti ad viuendum non dedissem. Cic. Je ne l'eusse pas laissé vivre une heure.
    \
        Vsuram lucis dare. Cic. Laisser vivre aucun, Ne le tuer point.
    \
        Vtendum aliquid dare. Plaut. Prester quelque chose.
    \
        Vxorem alicui dare. Terent. Luy bailler sa fille ou parente à femme.
    \
        Datum. Teren. Est istuc datum profecto, vt grata mihi sint quae facio omnia. C'est un don que Dieu m'a donné, etc.
    \
        Datum III Idus Iunii. Cic. Donné le, etc. ou Ces lettres furent donnees aux messagiers le, etc.
    \
        Siccine oportet ire amicos homini amanti operam datum? Plaut. L'aider en ceste maniere?
    \
        Quantum mihi cernere datur. Plin. iunior. Autant que je puis veoir, Selon que je puis veoir et juger.
    \
        Si dabitur. Quintil. Si je puis, S'il m'est permis.

    Dictionarium latinogallicum > do

  • 84 instans

    instans, antis part. présent de insto. [st2]1 [-] qui presse, qui poursuit; qui fait front, qui tient ferme. [st2]2 [-] présent, actuel. [st2]3 [-] imminent, prochain, voisin. [st2]4 [-] menaçant, pressant.    - cum proficiscentes Julianos insequerentur, refugerent instantes, Caes.: comme ils poursuivaient les troupes juliennes quand elles avançaient, qu'ils fuiyaient quand elles faisaient front...    - Alexander, instantibus suis ne inpune abeuntem hostem intermitteret, Curt. 4: Alexandre, que ses soldats pressaient de ne pas laisser partir l'ennemi qui s'en allait impuni...    - quibus rationibus instantia feruntur, eisdem contemnuntur sequentia, Cic. Tusc. 4: on supporte les maux présents pour les mêmes raisons qu'on méprise les maux à venir.    - instantior argumentatio, Quint.: argumentation plus serrée.    - scriptor sibi instans, Quint.: écrivain rapide.    - instantissima petitio, Aug.: demande très pressante.    - tempus instans, Quint.: le présent.    - praeteritaque et instantia, Tac.: le passé et le présent.    - de instantibus verissime judicabat et de futuris callidissime conjiciebat, Nep.: il jugeait du présent avec un tact extrêmement sûr et devinait l'avenir avec une remarquable sagacité.    - aestivum tempus instantis belli non quaestionis esse arbitrabatur, Caes. BG. 6: il estimait que la saison d’été, moment où la guerre est imminente, n’était pas faite pour mener des enquêtes.    - voltus instantis tyranni, Hor.: le visage d'un tyran menaçant.    - instans periculum depellere, Nep.: écarter le danger imminent.
    * * *
    instans, antis part. présent de insto. [st2]1 [-] qui presse, qui poursuit; qui fait front, qui tient ferme. [st2]2 [-] présent, actuel. [st2]3 [-] imminent, prochain, voisin. [st2]4 [-] menaçant, pressant.    - cum proficiscentes Julianos insequerentur, refugerent instantes, Caes.: comme ils poursuivaient les troupes juliennes quand elles avançaient, qu'ils fuiyaient quand elles faisaient front...    - Alexander, instantibus suis ne inpune abeuntem hostem intermitteret, Curt. 4: Alexandre, que ses soldats pressaient de ne pas laisser partir l'ennemi qui s'en allait impuni...    - quibus rationibus instantia feruntur, eisdem contemnuntur sequentia, Cic. Tusc. 4: on supporte les maux présents pour les mêmes raisons qu'on méprise les maux à venir.    - instantior argumentatio, Quint.: argumentation plus serrée.    - scriptor sibi instans, Quint.: écrivain rapide.    - instantissima petitio, Aug.: demande très pressante.    - tempus instans, Quint.: le présent.    - praeteritaque et instantia, Tac.: le passé et le présent.    - de instantibus verissime judicabat et de futuris callidissime conjiciebat, Nep.: il jugeait du présent avec un tact extrêmement sûr et devinait l'avenir avec une remarquable sagacité.    - aestivum tempus instantis belli non quaestionis esse arbitrabatur, Caes. BG. 6: il estimait que la saison d’été, moment où la guerre est imminente, n’était pas faite pour mener des enquêtes.    - voltus instantis tyranni, Hor.: le visage d'un tyran menaçant.    - instans periculum depellere, Nep.: écarter le danger imminent.
    * * *
        Instans, instantis, om. ge. Cic. Qui est present.

    Dictionarium latinogallicum > instans

  • 85 maturus

    mātūrus, a, um [st2]1 [-] mûr (à propos des fruits, des productions du sol). [st2]2 [-] arrivé à maturité, arrivé à un développement complet. [st2]3 [-] qui est dans l'âge convenable, qui est en âge de. [st2]4 [-] qui se fait dans le temps convenable; (moment) propice, opportun. [st2]5 [-] qui est d'un âge avancé, vieux. [st2]6 [-] muri par l'expérience, sage, expérimenté, prudent. [st2]7 [-] prompt, prochain; hâtif, précoce.    - maturus militiae, Liv. 42, 52: en âge de servir.    - filia matura viro (dat.), Virg. En. 7.53: fille nubile.    - maturus venter, Ov. M. 11.311: grossesse arrivée à son terme.    - tempus maturum mortis: le moment voulu de la mort.    - maturae hiemes: hivers hâtifs.    - maturum est + inf.: l’heure est venue de...
    * * *
    mātūrus, a, um [st2]1 [-] mûr (à propos des fruits, des productions du sol). [st2]2 [-] arrivé à maturité, arrivé à un développement complet. [st2]3 [-] qui est dans l'âge convenable, qui est en âge de. [st2]4 [-] qui se fait dans le temps convenable; (moment) propice, opportun. [st2]5 [-] qui est d'un âge avancé, vieux. [st2]6 [-] muri par l'expérience, sage, expérimenté, prudent. [st2]7 [-] prompt, prochain; hâtif, précoce.    - maturus militiae, Liv. 42, 52: en âge de servir.    - filia matura viro (dat.), Virg. En. 7.53: fille nubile.    - maturus venter, Ov. M. 11.311: grossesse arrivée à son terme.    - tempus maturum mortis: le moment voulu de la mort.    - maturae hiemes: hivers hâtifs.    - maturum est + inf.: l’heure est venue de...
    * * *
        Maturus, pen. prod. Adiectiuum. Meur.
    \
        Matura cibo olea. Plin. Bonne à manger, Assez meure pour manger.
    \
        Maturus aeui, per translationem, pro Sene quandoque accipitur. Virgil. Meur d'aage, Aagé.
    \
        Animi maturus. Virgil. Homme prudent et sage.
    \
        Annis maturus. Ouid. Vieil, Aagé.
    \
        Militiae maturus. Liu. Qui est d'aage suffisant pour aller en la guerre.
    \
        Hic sponsae maturus, illa marito. Stat. Mariable.
    \
        Consilium maturum. Claud. Meur et rassis, Prudent.
    \
        Dies matura. Lucret. Temps propre et idoine.
    \
        Facultas maturior discendi. Cic. Plus soubdaine, ou plus meure.
    \
        Viro matura filia. Virgil. Mariable.
    \
        Funeri maturo propior. Horat. Prochain de la mort, Fort vieil, Qui est sur le bord de sa fosse.
    \
        Matura gloria, necdum se vertente in inuidiam, mortem occubuit. Liu. Son bruit estant encore en saison, et en sa fleur.
    \
        Taedio regum maturior venit libertas. Liu. Plustost.
    \
        Puer maturus alicui rei faciendae. Quintil. Idoine.
    \
        Reditus maturus. Horat. Retour hastif.
    \
        Scribendi expectandum tempus maturius. Cic. Plus propre et convenant.
    \
        Tempus maturum vino. Cels. Temps et saison de donner du vin à boire au malade.
    \
        Mentis cogitata iampridem maturo tempore enuntiare. Plancus ad Ciceronem. Lors que le temps est venu qu'il le fault dire.
    \
        Tempore maturo adepta coniugium. Catull. En temps deu et convenable, Quand il estoit temps et saison.
    \
        Venter maturus. Ouid. Quand l'enfant est prest de sortir du ventre de la mere au bout de neuf mois.
    \
        Matura viro virgo. Gell. Mariable.
    \
        Maturum. Cic. Qui vient, ou est faict soubdain.
    \
        Maturum malum. Plaut. Qui vient soubdain.
    \
        Ignauia maturam senectutem reddit. Cels. Advance et haste de venir la vieillesse.
    \
        Maturum facere. Gell. Despescher soubdainement.

    Dictionarium latinogallicum > maturus

  • 86 per

    [ABCU]A - pĕr, prép. + acc.: [st1]1 [-] à travers, par, tout le long de, devant, par-dessus.    - per membranas oculorum cernere, Cic. Nat. 2, 57, 142: voir à travers les membranes qui entourent les yeux.    - per forum, Cic. Att. 14, 16, 2: à travers le forum.    - per ora vestra, Sall.: devant vos yeux.    - per corpora transire, Caes. BG. 2, 10, 2: passer par-dessus les cadavres.    - per terga caedi: être frappé sur le dos.    - per manus tradere: faire passer de main en main.    - per domos invitati, Liv. 1, 9: invités les uns dans une maison les autres dans une autre, invités dans les différentes maisons.    - per omnes ire, Liv. 25: passer par tous, se transmettre à tous. [st1]2 [-] durant, pendant, au cours de.    - per triennium: pendant trois ans.    - per decem dies: pendant dix jours.    - per singulos dies, Suet.: tous les jours, chaque jour.    - per hospitium, Cic. Verr. 5, 109: au cours d'une hospitalité. [st1]3 [-] par le moyen de, par l'entremise de, par.    - per noctem: à la faveur de la nuit.    - sacra per mulieres confici solent, Cic. Verr. 4, 1, 99: les sacrifices se font d'ordinaire par l'entremise des femmes.    - per litteras petere, Cic. Fam. 2, 6, 2: demander par lettre.    - per iram facere aliquid, Cic. Tusc. 4, 37, 79: faire qqch sous le coup de la colère.    - per leges licet, Cic.: les lois permettent.    - cum per valetudinem posses, tamen... Cic. Fam. 7: bien que ta santé te le permît, cependant...    - per senatum agere aliquid non posse, Cic. Verr. 4, 61: ne pouvoir obtenir du sénat l'autorisation de faire quelque chose.    - per aetatem non potuisti, Cic. Fam. 12: l'âge ne t'a pas permis de.    - trahantur per me pedibus omnes rei, Cic.: que tous les accusés soient traînés par les pieds avec ma permission.    - per me, per te factum est: il est arrivé par moi, par toi.    - per te factum est quominus pax fieret, Cic.: c'est vous qui avez empêché que la paix ne se fît.    - quominus discessio fieret, per adversarios tuos factum est, Cic. Fam. 1, 4: ce sont vos adversaires qui ont empêché que le vote par séparation n'eût lieu.    - per me stat quominus, Ter. And. 699: j'empêche que.    - non stat per Afranium quominus, Caes.: il ne dépend pas d'Afranius que... (ce n'est pas la faute d'Afranius si...). [st1]4 [-] [idée de manière].    - per summum dedecus vitam amittere, Cic. Amer. 30: mourir dans (avec) le plus grand déshonneur.    - vitam extrema per omnia duco, Virg. En. 3: je traîne ma vie dans les pires épreuves.    - per ludum et neglegentiam, Cic. Verr. 5, 181: en se jouant et insouciamment.    - per ridiculum, Cic. Off. 1, 134: en plaisantant.    - per causam, Caes. BC. 3, 24: sous le prétexte de, ou per speciem, Liv. 1, 41, 6.    - per mollitiam agere = molliter, Sall. J. 85, 35: vivre dans la mollesse.    - per omnia: en tout, entièrement. --- Quint. 5, 2, 3.    - vir per omnia laudabilis, Vell. 2, 33: homme digne de tous les éloges.    - per omnia expertus, Liv. 1, 34: qui a fait pleinement ses preuves. [st1]5 [-] [idée d'occasionner] par suite de, par.    - per imprudentiam vestram, Cic. Agr. 2, 25: par votre imprudence.    - per fidem deceptus sum, Plaut. Most. 500: j'ai été trompé par suite de confiance.    - cf. Caes. BG. 1, 46, 3; Cic. Inv. 1, 71.    - depulsus per invidiam tribunatu, Cic. de Or. 3, 11: chassé du tribunat par suite des cabales envieuses.    - plus per seditionem militum quam bello amissum, Liv. 29, 19, 4: il y a eu plus de pertes par suite de la révolte des soldats que par la guerre. [st1]6 [-] [dans les supplications et serments] au nom de.    - per deos! Cic. Off. 2, 5: au nom des dieux!    - per fortunas vestras, per liberos vestros, Cic. Planc. 103: au nom de vos biens, de vos enfants.    - [séparé de son régime]: per ego te deos oro, Ter. And. 834: au nom des dieux je te prie. --- cf. Liv. 23, 9, 1. [st1]7 [-] remarque.    - per omnia saecula saeculorum, Eccl.: pour les siècles des siècles. [ABCU]B - per-, préfixe: 1 - à travers    - per-currere: parcourir. [st1]2 [-] de bout en bout    - per-fodere: percer d'outre en outre. [st1]3 [-] achèvement de l'action    - per-ficere: faire complètement, achever. [st1]4 [-] valeur superlative    - per-magnus: très grand. [st1]5 [-] intensité de l'action    - per-odisse: haïr violemment. [st1]6 [-] déviation, destruction    - per-ire: périr.    - per-vertere: retourner sens dessus dessous.
    * * *
    [ABCU]A - pĕr, prép. + acc.: [st1]1 [-] à travers, par, tout le long de, devant, par-dessus.    - per membranas oculorum cernere, Cic. Nat. 2, 57, 142: voir à travers les membranes qui entourent les yeux.    - per forum, Cic. Att. 14, 16, 2: à travers le forum.    - per ora vestra, Sall.: devant vos yeux.    - per corpora transire, Caes. BG. 2, 10, 2: passer par-dessus les cadavres.    - per terga caedi: être frappé sur le dos.    - per manus tradere: faire passer de main en main.    - per domos invitati, Liv. 1, 9: invités les uns dans une maison les autres dans une autre, invités dans les différentes maisons.    - per omnes ire, Liv. 25: passer par tous, se transmettre à tous. [st1]2 [-] durant, pendant, au cours de.    - per triennium: pendant trois ans.    - per decem dies: pendant dix jours.    - per singulos dies, Suet.: tous les jours, chaque jour.    - per hospitium, Cic. Verr. 5, 109: au cours d'une hospitalité. [st1]3 [-] par le moyen de, par l'entremise de, par.    - per noctem: à la faveur de la nuit.    - sacra per mulieres confici solent, Cic. Verr. 4, 1, 99: les sacrifices se font d'ordinaire par l'entremise des femmes.    - per litteras petere, Cic. Fam. 2, 6, 2: demander par lettre.    - per iram facere aliquid, Cic. Tusc. 4, 37, 79: faire qqch sous le coup de la colère.    - per leges licet, Cic.: les lois permettent.    - cum per valetudinem posses, tamen... Cic. Fam. 7: bien que ta santé te le permît, cependant...    - per senatum agere aliquid non posse, Cic. Verr. 4, 61: ne pouvoir obtenir du sénat l'autorisation de faire quelque chose.    - per aetatem non potuisti, Cic. Fam. 12: l'âge ne t'a pas permis de.    - trahantur per me pedibus omnes rei, Cic.: que tous les accusés soient traînés par les pieds avec ma permission.    - per me, per te factum est: il est arrivé par moi, par toi.    - per te factum est quominus pax fieret, Cic.: c'est vous qui avez empêché que la paix ne se fît.    - quominus discessio fieret, per adversarios tuos factum est, Cic. Fam. 1, 4: ce sont vos adversaires qui ont empêché que le vote par séparation n'eût lieu.    - per me stat quominus, Ter. And. 699: j'empêche que.    - non stat per Afranium quominus, Caes.: il ne dépend pas d'Afranius que... (ce n'est pas la faute d'Afranius si...). [st1]4 [-] [idée de manière].    - per summum dedecus vitam amittere, Cic. Amer. 30: mourir dans (avec) le plus grand déshonneur.    - vitam extrema per omnia duco, Virg. En. 3: je traîne ma vie dans les pires épreuves.    - per ludum et neglegentiam, Cic. Verr. 5, 181: en se jouant et insouciamment.    - per ridiculum, Cic. Off. 1, 134: en plaisantant.    - per causam, Caes. BC. 3, 24: sous le prétexte de, ou per speciem, Liv. 1, 41, 6.    - per mollitiam agere = molliter, Sall. J. 85, 35: vivre dans la mollesse.    - per omnia: en tout, entièrement. --- Quint. 5, 2, 3.    - vir per omnia laudabilis, Vell. 2, 33: homme digne de tous les éloges.    - per omnia expertus, Liv. 1, 34: qui a fait pleinement ses preuves. [st1]5 [-] [idée d'occasionner] par suite de, par.    - per imprudentiam vestram, Cic. Agr. 2, 25: par votre imprudence.    - per fidem deceptus sum, Plaut. Most. 500: j'ai été trompé par suite de confiance.    - cf. Caes. BG. 1, 46, 3; Cic. Inv. 1, 71.    - depulsus per invidiam tribunatu, Cic. de Or. 3, 11: chassé du tribunat par suite des cabales envieuses.    - plus per seditionem militum quam bello amissum, Liv. 29, 19, 4: il y a eu plus de pertes par suite de la révolte des soldats que par la guerre. [st1]6 [-] [dans les supplications et serments] au nom de.    - per deos! Cic. Off. 2, 5: au nom des dieux!    - per fortunas vestras, per liberos vestros, Cic. Planc. 103: au nom de vos biens, de vos enfants.    - [séparé de son régime]: per ego te deos oro, Ter. And. 834: au nom des dieux je te prie. --- cf. Liv. 23, 9, 1. [st1]7 [-] remarque.    - per omnia saecula saeculorum, Eccl.: pour les siècles des siècles. [ABCU]B - per-, préfixe: 1 - à travers    - per-currere: parcourir. [st1]2 [-] de bout en bout    - per-fodere: percer d'outre en outre. [st1]3 [-] achèvement de l'action    - per-ficere: faire complètement, achever. [st1]4 [-] valeur superlative    - per-magnus: très grand. [st1]5 [-] intensité de l'action    - per-odisse: haïr violemment. [st1]6 [-] déviation, destruction    - per-ire: périr.    - per-vertere: retourner sens dessus dessous.
    * * *
        Per, Praepositio accusatiuo iungitur. Terentius, Falli per seruum senem. Par.
    \
        Per cornu aliquid infundere. Colum. Par dedens une corne.
    \
        Per adoptionem pater. Plin. iunior. Qui m'a adopté en filz.
    \
        Per aetatem posse. Terent. Estre en aage de povoir faire quelque chose.
    \
        Per aetatem non posse. Cic. Estre trop jeune pour povoir faire quelque chose.
    \
        Per multas aetates fuerunt antistites sacri eius ab Euandro edocti. Liu. Long temps durant.
    \
        Per annonam iam caram natus. Plaut. Du temps de la cherté.
    \
        Per eos dies. Cic. Durant ces jours là.
    \
        Aliquot iam per annos concepta turpitudo. Cicero. Il y a aucuns ans.
    \
        Per causam. Liu. Soubz couleur de faire quelque chose, Faisant semblant, etc.
    \
        Per cinerem alicuius mortui aliquem obsecrare. Cic. Pour l'amour d'un trespassé.
    \
        Per comitatem omnia disperdidit. Plautus. Par estre trop doulx et gratieulx.
    \
        Per compita supplicatum. Liu. Par les carrefours.
    \
        Quos seruare per compositionem volebat. Cic. Par composition.
    \
        Per summum dedecus vitam amittere. Cic. Avec grand deshonneur.
    \
        Per deos, per dextram, per fortunas, per fidem, per homines, Modus deprecandi elegantissimus. Terent. Je te prie pour l'amour de Dieu, Pour l'honneur de Dieu.
    \
        Per deridiculum verba dare alicui. Plaut. En ce mocquant de luy.
    \
        Per dilationes. Liu. Par delais, En delayant.
    \
        Per directum. Plin. A droict fil.
    \
        Per dolum. Hirtius. Par tromperie.
    \
        Per fas, et fidem deceptus. Liu. Trompé à la bonne foy, et soubz couleur de religion et preud'hommie.
    \
        Per gratiam abire. Plaut. Avec la bonne grace d'aucun, sans qu'il en soit mal content.
    \
        Per gratiam absoluere. Cic. Par faveur.
    \
        Per ignauiam in praelio sonum tubae ferre non potes. Author ad Herennium. Par ta couardise et lascheté, Tant tu es couard.
    \
        Per me licet. Plaut. J'en suis content, Je n'empesche point.
    \
        Per illos licet. Plaut. Ils en sont contents.
    \
        Per infrequentiam. Liu. Pource qu'ils estoyent trop petit nombre, ou trop petite compagnie.
    \
        Per iniuriam. Cic. A tort et par force, Contre droict et raison.
    \
        Per summam iniuriam, Per summum dedecus. Cic. Avec grand deshonneur.
    \
        Per insidias. Cic. Par trahison.
    \
        Per interualla. Plin. Par intervalles.
    \
        Per iram et leuitatem. Liu. Par courroux.
    \
        Per leges id fieri non potuit. Quintil. Les loix ne permettoyent point de faire cela.
    \
        Caesar mihi ignoscit per literas. Cic. Cesar m'escript qu'il me pardonne.
    \
        Per ludum et iocum. Cic. En jouant, Par esbat, Par jeu.
    \
        Per ludum et negligentiam peruenire ad honores. Cic. Parvenir à degrez d'honneur sans peine et en se jouant.
    \
        Per manus prouinciam alteri tradere. Cic. De main en main.
    \
        Per maturitatem dehiscens. Plin. De force d'estre meur.
    \
        Per me nulla est mora. Terent. Il ne tient pas à moy.
    \
        Per me percontatus sum, sineque indice aliquo. Plautus. De moymesme.
    \
        Per medios ruit. Virgil. Il se jecte tout au milieu d'eulx.
    \
        Per membranas oculorum vt cerni posset, fecit eas perlucidas natura. Cic. Au travers des, etc.
    \
        Dirae noctes per metum vigilabantur. Plinius iunior. De paour qu'ils avoyent.
    \
        Per momenta. Plin. iunior. Par fois.
    \
        Per naturam fas est, aut per leges licet. Cicero. Nature le permet.
    \
        Per nebulam aliquid scire. Plaut. Scavoir quelque chose à demi, non point certainement et clairement.
    \
        Rem nisi per necessitatem aperiri noluerat. Liu. S'il n'estoit necessité, Si necessité ne contraignoit.
    \
        Per vltimam necessitatem. Liu. Par le moyen de l'extreme necessité.
    \
        Per noctem cernuntur sidera. Plin. De nuict, ou Par nuict.
    \
        Per nos. Plin. iunior. De par nous.
    \
        Per nos quidem hercle egebit, qui suum prodegerit. Plaut. Quant est de nous, il aura de la necessité: car nous ne luy baillerons rien.
    \
        Per occasionem. Liu. L'occasion s'y offrant.
    \
        Subuertere aliquem per occultum. Tacit. Occultement.
    \
        Druso propinquanti, quasi per officium obuiae fuere legiones. Tacit. Soubz couleur et semblant de faire leur debvoir.
    \
        Per omnia. Columel. En tout et par tout.
    \
        Per omnes dies. Plin. De jour en jour, Touts les jours.
    \
        Per ordinem fungi honoribus. Plin. iunior. Par ordre.
    \
        Per otium. Liu. Tout à loisir.
    \
        Obsecro vt per pacem liceat te alloqui. Plautus. En paix, Sans courroux.
    \
        Per partes emendare. Plin. iunior. Par parties.
    \
        Per potestatem auferre aliquid alicui. Cic. Soubz ombre de l'authorité de son office.
    \
        Per quod effectum est vt te consulerem. Plin. iunior. Dont est advenu.
    \
        Ita illud sacerdotium per hanc rationem Theomnasto datur. Cic. Par ce moyen, En ceste maniere.
    \
        Per ridiculum. Plaut. En se mocquant.
    \
        Per se. Cic. Par son moyen.
    \
        Amicitia per se et propter se expetita. Cic. Pour l'amour d'elle mesme.
    \
        Furnium per se vidi libentissime. Cic. Pour l'amour de luymesme.
    \
        Per se aliquid posse. Caesar. De soymesme.
    \
        Per se sibi quisque charus est. Cic. De sa nature.
    \
        Per se solus exercebat. Liu. Luy tout seul, Sans aide.
    \
        Per silentium adesse aequo animo. Terent. Escouter sans dire mot.
    \
        Per silentium eo deducti. Liu. Coyement, Sans faire bruit.
    \
        Per speciem venandi, vrbe egressi. Liu. Faisants semblant d'aller à la chasse, Soubz ombre d'aller chasser.
    \
        Per stadia duo. Plin. Le long de deux stades.
    \
        Per te stetit quominus hae fierent nuptiae. Terent. Il a tenu à toy.
    \
        Per tempus. Plaut. Tout à poinct, Tout à temps.
    \
        Per tempus salices legere. Cato. En temps et saison.
    \
        Per omne tempus quo fuimus vna. Plin. iunior. Tout le temps qu'avons esté ensemble.
    \
        Per id tempus. Liu. Ce temps pendant.
    \
        Per ista tempora. Cic. Durant ce temps.
    \
        Per triennium. Cic. Trois ans durants, Par l'espace de trois ans.
    \
        Per triumphum. Cic. Parmi l'appareil de triumphe.
    \
        Per Ver. Plin. Par le printemps, Au printemps.
    \
        Per viam. Plaut. En chemin.
    \
        Per vices. Plin. iunior. Chascun sa fois, Par tournees.
    \
        Per vices annorum. Plin. Chascun son annee.
    \
        Per vim. Cic. Par force et violence.
    \
        Per vinum, exortum dissidium. Plaut. Par trop boire.
    \
        Per visum. Cic. En vision d'esprit.
    \
        Si per vos vitam et famam potest obtinere. Cic. De par vous, De vostre grace, Par vostre moyen.
    \
        Per. Entredeux. Virgil. Via secta per ambas.
    \
        Fructus per folia solibus coctus praedulci sapore. Plin. Au travers des fueilles.
    \
        Per enim magni aestimo tibi factum nostrum probari. Cic. J'estime beaucoup, et prise fort, etc.
    \
        Per mihi mirum visum est Scaeuola, te hoc illi concedere, etc. Cic. Je me suis fort esmerveillé, etc.

    Dictionarium latinogallicum > per

  • 87 praetereo

    praetĕrĕo, īre, ĭī (qqf. īvī), ĭtum    - fut. décad. praeteriet, Vulg. Sap. 1, 8 ; Juvc. 4, 159. - intr. - [st1]1 [-] passer au-delà, passer devant.    - si nemo hac praeteriit, Plaut. Cist. 683: si personne n'est passé par ici.    - praeteriens judicat, Cic. Br. 200: en passant, il juge.    - unda quae praeteriit, Ov. A. A. 3, 63: l'eau qui s'est écoulée. [st1]2 [-] passer, s'écouler, fuir (en parl. du temps).    - nox quae praeteriit, Plaut. Merc. 227: la nuit qui s'est écoulée. --- cf. Cic. Att. 13, 12, 3. - tr. - [st1]3 [-] passer devant, le long de.    - hortos praeterire, Cic. Fin. 5, 3: passer devant des jardins. --- cf. Cic. Att. 10, 4, 8.    - ripas flumina praetereunt, Hor. O. 4, 7, 3: les rivières coulent le long de leurs rives. [st1]4 [-] dépasser [à la course].    - Virg. En. 4, 157 ; Ov. M. 2, 160 ; 10, 680. [st1]5 [-] surpasser.    - Varr. R. 1, 1; Ov. P. 4,7, 51; Juv. 14, 214. [st1]6 [-] passer (en parl. du temps), trépasser.    - praeteritus, a, um: écoulé, passé.    - praeteritum tempus, Cic. CM 69: le temps écoulé.    - praeteriti viri, Prop. 2, 10, 52: les trépassés, les gens d'autrefois.    - gram. praeteritum tempus ou praeteritum seul, Quint. 1, 4, 29: le prétérit, le parfait.    - in praeteritum, Suet. Dom. 9: pour le passé.    - plur. n. praeterita, orum: le passé. --- Cic. Pis. 59 ; Br. 266 ; Div. 1, 63. [st1]7 [-] échapper.    - me (te) non praeterit + prop. inf.: il ne m'échappe pas, il ne t'échappe pas que ; je sais bien, tu sais bien que. --- Cic. Caec. 101.    - avec int. ind. te non praeterit quam sit difficile, Cic. Fam. 1, 8, 2: tu sais combien il est difficile...    - multa quae nos praeterierunt, Plin. praef. 18: beaucoup de choses qui nous ont échappé. [st1]8 [-] omettre, laisser de côté.    - praeterire nullum genus crudelitatis, Cic. Phil. 3, 4: ne laisser de côté aucun genre de cruauté.    - locus, qui praeteritus neglegentiā est, Ter. Ad. 14: un sujet qui a été laissé de côté par indifférence.    - ut nulla fere pars orationis silentio praeteriretur, Cic. Br. 88: au point que presque chaque partie du discours souleva des acclamations. [st1]9 [-] passer sous silence, ne pas mentionner.    - Cic. Verr. 3, 178 ; Prov. 6, etc.    - praetereo quod eam sibi domum delegit, Cic. Clu. 188: je laisse de côté le fait qu'il s'est choisi cette maison.    - passif impers. de Apollonio praeteriri potest ? Cic. Verr. 5, 16: peut-on passer sous silence ce qui concerne Apollonius ?    - nihil in praeteritis relinquere, Cic. Ac. 2, 45: ne rien laisser de côté.    - octo praeteritis, Liv. 27, 11. 12: huit étant omis sur la liste des sénateurs, huit étant exclus. [st1]10 [-] négliger de faire une chose.    - quae foenisices praeterierunt, Varr. R. 1, 49, 2: ce que les faucheurs ont laissé.    - avec inf. Plaut. Merc 403 ; Apul. M. 3, 23.    - avec quin praeterire non potui, quin... Caes. d. Att. 9, 6 a: je n'ai pu négliger de... [st1]11 [-] omettre qqn [dans une élection, dans une distribution, etc.], ne pas faire cas de.    - Cic. Planc. 8 ; Tusc. 5, 54 ; Phil. 2, 41.    - Philippus et Cotta praetereuntur, Caes. BC. 1, 6, 5: Philippus et Cotta sont laissés de côté.
    * * *
    praetĕrĕo, īre, ĭī (qqf. īvī), ĭtum    - fut. décad. praeteriet, Vulg. Sap. 1, 8 ; Juvc. 4, 159. - intr. - [st1]1 [-] passer au-delà, passer devant.    - si nemo hac praeteriit, Plaut. Cist. 683: si personne n'est passé par ici.    - praeteriens judicat, Cic. Br. 200: en passant, il juge.    - unda quae praeteriit, Ov. A. A. 3, 63: l'eau qui s'est écoulée. [st1]2 [-] passer, s'écouler, fuir (en parl. du temps).    - nox quae praeteriit, Plaut. Merc. 227: la nuit qui s'est écoulée. --- cf. Cic. Att. 13, 12, 3. - tr. - [st1]3 [-] passer devant, le long de.    - hortos praeterire, Cic. Fin. 5, 3: passer devant des jardins. --- cf. Cic. Att. 10, 4, 8.    - ripas flumina praetereunt, Hor. O. 4, 7, 3: les rivières coulent le long de leurs rives. [st1]4 [-] dépasser [à la course].    - Virg. En. 4, 157 ; Ov. M. 2, 160 ; 10, 680. [st1]5 [-] surpasser.    - Varr. R. 1, 1; Ov. P. 4,7, 51; Juv. 14, 214. [st1]6 [-] passer (en parl. du temps), trépasser.    - praeteritus, a, um: écoulé, passé.    - praeteritum tempus, Cic. CM 69: le temps écoulé.    - praeteriti viri, Prop. 2, 10, 52: les trépassés, les gens d'autrefois.    - gram. praeteritum tempus ou praeteritum seul, Quint. 1, 4, 29: le prétérit, le parfait.    - in praeteritum, Suet. Dom. 9: pour le passé.    - plur. n. praeterita, orum: le passé. --- Cic. Pis. 59 ; Br. 266 ; Div. 1, 63. [st1]7 [-] échapper.    - me (te) non praeterit + prop. inf.: il ne m'échappe pas, il ne t'échappe pas que ; je sais bien, tu sais bien que. --- Cic. Caec. 101.    - avec int. ind. te non praeterit quam sit difficile, Cic. Fam. 1, 8, 2: tu sais combien il est difficile...    - multa quae nos praeterierunt, Plin. praef. 18: beaucoup de choses qui nous ont échappé. [st1]8 [-] omettre, laisser de côté.    - praeterire nullum genus crudelitatis, Cic. Phil. 3, 4: ne laisser de côté aucun genre de cruauté.    - locus, qui praeteritus neglegentiā est, Ter. Ad. 14: un sujet qui a été laissé de côté par indifférence.    - ut nulla fere pars orationis silentio praeteriretur, Cic. Br. 88: au point que presque chaque partie du discours souleva des acclamations. [st1]9 [-] passer sous silence, ne pas mentionner.    - Cic. Verr. 3, 178 ; Prov. 6, etc.    - praetereo quod eam sibi domum delegit, Cic. Clu. 188: je laisse de côté le fait qu'il s'est choisi cette maison.    - passif impers. de Apollonio praeteriri potest ? Cic. Verr. 5, 16: peut-on passer sous silence ce qui concerne Apollonius ?    - nihil in praeteritis relinquere, Cic. Ac. 2, 45: ne rien laisser de côté.    - octo praeteritis, Liv. 27, 11. 12: huit étant omis sur la liste des sénateurs, huit étant exclus. [st1]10 [-] négliger de faire une chose.    - quae foenisices praeterierunt, Varr. R. 1, 49, 2: ce que les faucheurs ont laissé.    - avec inf. Plaut. Merc 403 ; Apul. M. 3, 23.    - avec quin praeterire non potui, quin... Caes. d. Att. 9, 6 a: je n'ai pu négliger de... [st1]11 [-] omettre qqn [dans une élection, dans une distribution, etc.], ne pas faire cas de.    - Cic. Planc. 8 ; Tusc. 5, 54 ; Phil. 2, 41.    - Philippus et Cotta praetereuntur, Caes. BC. 1, 6, 5: Philippus et Cotta sont laissés de côté.
    * * *
        Praetereo, praeteris, pen. corr. praeteriui vel praeterii, praeteritum, pen. corr. praeterire. Plaut. Passer oultre, ou par aupres, ou par devant quelque chose.
    \
        AEstas praeterit. Virgil. L'esté se passe.
    \
        Praeterierat iam ad ducendum aetas. Terent. Tu estois hors d'aage. \ Dies praeteriit. Terent. Le jour est passé.
    \
        Sine biduum hoc praetereat. Terentius. Laisse passer ces deux jours.
    \
        Nescis quid mali praeterieris, qui nunquam es ingressus mare. Terent. Combien tu as evité de dangers.
    \
        Praeterire aliquid. Terent. Passer quelque chose sans en dire mot, Omettre.
    \
        Praeterire silentio. Cic. Se taire de quelque chose.
    \
        Praeterire non potui quin et scriberem ad te, et illum mitterem. Cic. Je n'ay peu laisser que je, etc.
    \
        Praeteriit me haec res. Terent. J'ay oublié cela.
    \
        Et hoc te praeterit, non id solum spectari solere, etc. Cic. Et ne scais tu pas cela que, etc.
    \
        Non me praeterit, nos eam rem Ephesi expertos esse. Cic. Je scay bien que, etc.
    \
        Non me praeterit Recuperatores, etc. Cic. Je scay bien.
    \
        Animo praeterire suos annos. Ouid. Quand le courage et hardiesse surpasse l'aage, Avoir le courage plus grand et plus hardi que l'aage ne donne ou requiert.
    \
        Suffragiis praeterire, et repulsam ferre. Cicero. Perdre sa brigue.
    \
        Filium fratris praeterire. Cic. Ne luy rien laisser par testament, Ne faire aucune mention de luy en son testament.
    \
        Hos nobilitate Mago praeteriit. Cic. Les a passé et surmonté.

    Dictionarium latinogallicum > praetereo

  • 88 annus

    annus, ī, m. (aus *atnos, gotisch athn, das Jahr; vgl. altindisch átati, ›geht‹), eig. der Umlauf der Zeit, der Kreislauf, die periodische Wiederkehr, wie das griech. ενιαυτός; dah. das Jahr, I) eig.: 1) übh.: annus solaris, Sonnenjahr, Mart. Cap. 8. § 866: anni tempus, Caes.: anni principium, Liv.: principio anni, Liv.: initio anni, Liv.: exitu anni, Tac.: ineunte anno, Suet.: exeunte anno, Cic.: anno superiore, Cic.: postero anno, Cic.: extremo anno, Liv.: anno vertente, Cic.: abhinc annos D, Cic.: abhinc amplius annis XX V, Cic.: anno ante, Liv.: lex anno post, quam lata sit, abrogata, Cic.: nondum centum et decem anni sunt, cum (seitdem) lex lata est, Cic.: paucis annis, Caes.: omnibus annis, alljährlich, Caes.: multis annis, in vielen J., in einer Reihe von J., Cic.: indutiae annorum octo, Liv.: vinum huius anni, diesjähriger, Porphyr. Hor.: Falernum centum annorum, Petr.: multorum annorum laetitia, Cic.: multorum annorum tyrannis, Nep.: superioris anni (vorjährigen) munitiones, Caes.: consul anni prioris (Ggstz. consul novus), Liv.: idem annus gravi igne urbem afficit, Tac. – der Genet. anni bei dies u. tempus, zB. ad hunc diem anni, bis heutigestags, Gell. 20, 1, 6: tempus anni (Jahreszeit, Witterung), Cic., Caes. u.a.: ex anni tempore, Sall.: hiberno tempore anni, Auct. b. Afr.: durissimo tempore anni, Caes.: extremo anni tempore, Iustin.: u. bei Jah-
    ————
    reszeiten u. Witterung, aestas anni, Gell. 2, 21, 2; 19, 5, 1.: aestate anni novi, Gell. 18, 1, 3: hiems anni, Suet. Caes. 35, 1. Gell. 3, 10, 5. Apul. apol. 72. Serv. Verg. Aen. 1, 125: aestu anni, Gell. 1, 2, 2; 17, 10, 1: anni verno, Amm. 15, 10, 4. – Adverbial-Ausdrücke: a) anno, vorm Jahre (Ggstz. horno, Lucil. 28, 23), Plaut. Amph. 91; Men. 205. – od. innerhalb eines ganzen Jahres, ein volles Jahr, Liv. 25, 16, 5 zw. Liv. epit. 2. – od. in jedem Jahre, jährlich, Liv.: häufig auch in anno, wenn angegeben wird, wie oft etw. im Jahre geschieht, zB. semel anno, in anno, Plin.: in anno bis, Varr.: ter in anno, Plaut. u. Cic.: tres in anno stati dies, Liv.: tribus in anno diebus, Liv. – b) annum, ein Jahr lang, ein volles Jahr, Cic. u.a. – c) in annum, auf ein Jahr, Liv.: so auch in hunc annum, für dieses Jahr, Cic.: in annos, auf Jahre hinaus, Caes.: u. so in multos annos, Cic. – aber in annum auch = übers Jahr, fürs nächste Jahr, Varr. r.r. 2, 2, 12. – d) ad annum, übers Jahr, künftiges Jahr, Lucil. fr. u. Cic.: u. so ad decem annos, über 10 J., Cic. – e) ante annum, ein Jahr vorher, Col. u. Plin. ep. – f) intra annum, innerhalb eines Jahres, Liv. 6, 4, 6. – 2) v. den Jahren des menschl. Lebens, (vollst. annus aetatis erst Hier. in Dan. 6, 1), annos LXX natus, Cic.: Hannibal annorum ferme novem, als Knabe von fast 9 Jahren, Liv.: u. so primum stipendium meruit annorum decem sep-
    ————
    temque, als junger Mensch von 17 Jahren, Nep.: habere annos viginti, Cic.: annum agere quartum et octogesimum, im 84. Jahre stehen, Cic.: centum complevisse annos, volle 100 Jahre alt geworden sein, Cic. – dah. anni = die Jahre, in denen jmd. steht, das Alter, anni pueriles, Quint.: iuveniles, Ov. u. Sen. (selten so Sing. annus, wie Prop. 4, 5, 57: rugis integer annus). – u. wie aetas = die Jahre = das höhere od. hohe Alter, confectus annis, Sall.: gravis annis, Liv.: corpus infirmum annis, Sall.: per annos, vermöge der Jahre, Ter. adelph. 931. Hier. in Matth. 3, 18, 3. Vgl. übh. Fabri Sall. Cat. 6, 6 u. Iug. 11, 5. die Auslgg. zu Hor. sat. 1, 1, 4. – 3) das Altersjahr, in dem jmd. zuerst um eine Ehrenstelle sich bewerben durfte (vgl. Caes. b.c. 3, 1: is enim erat annus, quo per leges ei consulem fieri liceret), annus meus, tuus, suus, Cic.; vgl. die Auslgg. zu Cic. Mil. 24. – u. das Amtsjahr, prorogare annum, Cic. ad Q. fr. 1, 1, 10. § 30. – 4) das Jahr in bezug auf seine Beschaffenheit, auf die Ereignisse in ihm, sterilis aut fertilis, Sen.: locuples frugibus, Hor.: gravis, Sen.: gravissimus et pestilentissimus, Cic.: turbulentior inde annus excepit, Liv.: magnanimi heroës nati melioribus annis, in besseren J., besseren Zeiten, Verg.: anni famis, Hungerjahre (Ggstz. anni ubertatis), Oros. 1, 8, 11. – 5) ein Jahr = ein langer Zeitraum, eine lange Zeit, dum moliuntur, dum conantur, annus est (vergeht), Ter.
    ————
    heaut. 240: dum venit huc rumor, annus abisse potest, Ov. ex Pont. 3, 4, 59: differs curandi tempus in annum, Hor. ep. 1, 2, 39. – 6) annus magnus od. maximus, das große Weltjahr, ein Zeitraum von ungefähr 25800 gewöhnlichen Jahren, ann. magnus, Cic., maximus, Censor.: dass. ann. mundanus, Macr. – II) meton. (poet.): 1) die Jahreszeit, frigidus, Verg.: formosissimus, v. Frühling, Verg.: pomifer, hibernus, Hor.; vgl. Orelli Hor. carm. 3, 23, 8. – 2) der Ertrag des Jahres, Jahrwuchs, unius anni quaestus, Cic. I. Verr. 40; u. oft bei nachaug. Dichtern u. Prof., s. die Auslgg. zu Tac. Germ. 14, 9 u. Stat. silv. 3, 2, 22. Schwarz Plin. pan. 29, 3. – ⇒ Dat. od. Abl. Plur. anneis, Corp. inscr. Lat. 1, 1008.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > annus

  • 89 cum

    1. cum (altl. quom), Coni. (ein alter Acc. gen. neutr. von qui), I) zu Angabe der Zeit, A) im allg.: 1) wenn, als, is qui non defendit iniuriam, cum potest, iniuste facit, Cic.: bes. mit vorausgehendem tum, tunc, nunc, iam, od. einem die Zeit bestimmenden Substant., wie tempus, annus, mensis u.a., fructus ingenii tum maxime capitur, cum in proximum quemque confertur, Cic.: cum primum, sobald als, Cic. – m. Praes. hist. od. aorist. Perf. od. Imperf., auch mit Infin. hist., wenn in der lebhaften Darstellung das Verhältnis der Sätze umgekehrt wird, dies haud multi intercesserant, cum legati venerunt, Liv.: dies nondum decem intercesserant, cum ille necatur, Cic.: caedebatur, cum nullus gemitus audiebatur, Liv.: iam dies consumptus erat, cum tamen barbari nihil remittere atque acrius instare, Sall.: häufig mit repente, subito, interim, interea u.a. verb., cum repente iubetur dicere, Cic. – 2) so oft als, so oft etwa, wenn etwa, cum ad aliquod oppidum venerat, in cubiculum deferebatur, Cic. – mit Coniunctiv, veniebat in theatrum, cum ibi concilium populi haberetur, Nep. – 3) seit, multi anni sunt, cum Fabius in aere meo est, Cic.
    B) insbes., mit dem Nbbegr. 1) einer relativen Bestimmung, bes. nach Substst. wie tempus, dies u.a., als, wo, fuit quoddam tempus, cum homines vagabantur, Cic.: fuit, cum hoc dici poterat, Liv. – m.
    ————
    Coniunctiv, wenn der Zeitbegriff nach seiner Beschaffenheit näher erklärt werden soll, fuit tempus, cum rura colerent homines, Varro: fuit, cum arbitrarer, Cic.: saepe audivi, cum diceret, Cic. – 2) eines kausalen Zusammenhangs, wenn, cum imperium abrogabat, poterat videri facere id iniuste, Cic.: tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, Cic. – 3) eines hypothetischen Zusammenhangs, wenn, nulla est haec amicitia, cum alter verum audire non vult, alter ad mentiendum paratus est, Cic.: in hominem dicendum est, cum oratio argumentationem non habet, Cic.: praeclare facis, cum puerum diligis, Cic.: dah. auch in konzessivem Zusammenhange, wenn, wenn auch, pauci potentes cum tabulas... emunt, tamen divitias vincere nequeunt, Sall. – Bes. in der Verbindung cum... tum, die zwei Sätze aneinander reiht. Steht in beiden Sätzen nur ein Verbum, so ist der Indicat. regelmäßig; hat jeder einzelne aber sein eigenes Verbum, so findet sich in dem mit cum eingeleiteten gewöhnlich der Coniunctiv. Im ersten Falle übersetzen wir cum... tum durch sowohl... als auch, nicht nur... sondern auch, im zweiten Falle durch wenn auch... so doch, sowohl... als auch ganz besonders, te cum semper valere cupio, tum certe, dum hic sumus, Cic.: cum plurimas commoditates amicitia contineat, tum illa praestat omnibus, Cic.: das zweite Glied auch noch durch etiam,
    ————
    vero, maxime, praecipue, imprimis u.a. verstärkt, Cic.: auch können sowohl die mit cum gebildeten Sätze (Cic. ep. 6, 4, 1) als auch die mit tum gebildeten (Cic. ep. 9, 13, 2) gehäuft werden; bisweilen wird das zweite Glied auch durch simul angereiht, Liv. 3, 50, 10. – dah. steht cum maxime ellipt., gerade, besonders, vorzüglich, auch noch, cum maxime volo, Ter.: nunc cum maxime, Cic.: hanc amabat, ut cum maxime, Ter.: paret cum maxime mortuo, er gehorcht ihm auch noch, wenn er tot ist, Cic.: quae fiunt cum maxime, was häufig noch geschieht, Cic.
    II) zur Angabe der Ursache, mit Coniunctiv, A) im allg., da, cum valetudo et vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare, Cic.: cum in communibus suggestis consistere non auderet, contionari ex turri alta solebat, Cic.: cum interemisset Clitum, vix a se manus continuit, Cic.: dah. quippe cum, utpote cum, zum Ausdruck einer subjektiven Ansicht des Redenden, Cic.
    B) insbes., mit dem Nbbgr. 1) des zeitlichen Zusammenhangs, bes. in der Erzählung, wo im Nebensatz das Imperf. od. Plusquamperf. steht, als, da, Zenonem, cum Athenis essem, audiebam frequenter, Cic.: Antigonus cum pugnaret, occisus est, Nep.: Epaminondas cum vicisset Lacedaemonios, quaesivit, Cic. – 2) eines konzessiven Zusammenhangs, da doch, obgleich, Druentiae flumen, cum aquae vim
    ————
    vehat ingentem, non tamen navium patiens est, Liv.: cum rho dicere nequiret, exercitatione fecisse, ut etc., Cic.: Socratis ingenium immortalitati Plato scriptis suis tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset, Cic. – ⇒ Im Plaut. schreibt man quom, in allen übrigen Schriftstellern cum, bisweilen quum; vgl. Georges Lexik. d. lat. Wortf. S. 183.
    ————————
    2. cum, Praep. m. Abl. (auf Inschrn. auch cun u. con u. quom, in Hdschrn. auch quom geschr.) = ξύν od. σύν, mit, samt, nebst, nicht ohne (Ggstz. sine), zuw. verb. unā cum, simul cum (s. unā u. simul), zusammen mit, zugleich mit, I) im Raume: a) zur Ang. des Zusammenseins, der Gesellschaft, der Begleitung, semper ille antea cum uxore, tum sine ea, Cic. Mil. 55. – u. so esse, vivere, agitare, habitare, cenare, dormire cum alqo, w. s.: ire, abire, redire cum alqo, w. s.: mittere, dimittere, praemittere cum alqo, w. s.: alqm secum habere, secum ducere und ähnliche Verba, wo das Nähere zu finden sein wird. – m. Lebl., cum omnibus suis carris sequi, Caes.: cum impedimentis venire, Caes.: alqm cum litteris dimittere, Sall.: in tabernaculo sellam auream cum sceptro ac diademate iussit poni, Nep.: semper aliquid secum afferunt tuae litterae, Cic.: quidquid vides currit cum tempore, Sen. – u. im Unwillen (s. Fabri Sall. orat. Licin. § 18. p. 436), abi hinc cum donis tuis tam lepidis, Ter.: abi hinc cum tribunatibus et rogationibus tuis, Liv.: abi hinc cum immaturo amore ad sponsum, Liv. – ⇒ Auch in Verbindungen wie Liber pater et cum Castore Pollux, Hor., oder negaretis hoc mihi cum dis, Liv., od. dux cum principibus capiuntur, Liv., od. Demosthenes cum ceteris erant expulsi, Nep. ist der Begriff der Begleitung festzuhalten.
    ————
    So nun bes.: α) bei Ang. der Begleitung eines Befehlshabers od. Untergebenen, eines Wächters od. Schützers, mit = in Begleitung, im Geleite von usw., eā (auf diesem Wege) cum Magone equites Hispanorum praemissos, Liv.: duumviros navales cum classe Pisas ire, Liv.: rex Hellespontum cum exercitu transiit, Liv.: consul iam cum legionibus mare traiecit, Liv.: reliquos cum custodibus in aedem Concordiae venire iubet, mit (unter) Bedeckung, Sall.: in hanc opimam mercedem, agite, cum dis bene iuvantibus arma capite, im Geleite der h. G., Liv.: so auch cum dis volentibus, Cato. – β) bei Ang. des gemeinschaftl. Besitzes mit jmd., unum imperium unumque magistratum habere cum ipsis, Liv.: alia omnia sibi cum collega (esse) ratus, alle anderen Obliegenheiten habe er mit dem K. gemeinschaftlich, Liv. – γ) bei Ang. des gemeinschaftlichen Wirkens mit jmd., mit = in Gemeinschaft mit, in Verbindung mit, im Verein mit, unter Mitwirkung von, verbunden mit, praedas bellicas imperatores cum paucis diripiebant, Sall.: Varro cum iis quas habebat legionibus ulteriorem Hispaniam tueatur, Caes.: in postremo C. Marius cum equitibus curabat, Sall.: Bocchus cum peditibus invadunt, Sall.: bellum gerere cum Aegyptiis ad versus regem, Nep.: cum alqo contra alqm arma ferre, Nep. – ebenso facere, stare cum alqo, w. s. – δ) bei Ang. des Verkehrs, mit = im Verkehre, im Umgange
    ————
    mit, in Verbindung mit, cum alqo se delectare od. se oblectare, Cic.: is quicum (= quocum) familiaritas fuerat, societas erat, Cic. (so auch pax, foedus cum alqo, s. pax, foedus): nihil cum potentiore iuris humani relinquitur inopi, Liv.: cum patrono Epicureo mihi omnia sunt, Cic.: mihi ante aedilitatem nihil erat cum Cornificio, Cic.: u. (mit Lebl.) quid mihi, inquit, cum ista summa sanctimonia ac diligentia? Cic. – orationem habere cum multitudine, Cic.: agere cum alqo, w. s.: reputare cum animo, secum und dgl., w. s. – und v. feindl. Verkehre, mit, pugnare, dimicare, certare, confligere, contendere cum alqo, w. s.: queri cum alqo, querelae cum alqo, w. s. – ε) bei Ang. der Vereinigung, Verknüpfung, der Übereinstimmung, sowie der Trennung, Abweichung u. dgl., zB. iungere, coniungere, conectere cum alqo u. dgl., w. s. – sentire, consentire, congruere cum alqo u. dgl., w. s. – distractum esse, dissidere, discrepare, dissentire, differre cum alqo u. dgl., w. s.
    b) zur Ang. des Versehenseins mit etw., mit, in = versehen, bekleidet, ausgerüstet, ausgestattet, bewaffnet, begabt, behaftet mit usw., α) v. leb. Wesen: cursitare cum Sicyoniis (in siz. Schuhen), Cornif. rhet.: cum pallio purpureo versabatur in conviviis, Cic.: cum tunica pulla sedere solebat et pallio, Cic.: cives Romanos cum mitella saepe vidimus, Cic.: cum purpurea veste processit, Cic.: cum ramis oleae in-
    ————
    gressi curiam, Liv.: quaestores cum fascibus mihi praesto fuerunt, Cic.: illum dicis cum armis aureis, mit der g. Rüstung (= der die g. Rüstung trägt, anhat), Plaut.: alqm pingere cum clipeo, Plin.: esse cum libro (ein Buch in der Hand haben), Cic.: esse cum catenis, K. tragen, Plaut.: esse cum telo, eine Waffe bei sich führen (was in Rom verboten war), Cic.: domi Caesaris deprehensum esse cum sica, Cic.: cum gladio cruento comprehensum esse in illo ipso loco, Cic.: in alqm cum ferro invadere, Cic.: cum telis impetum facere in alqm, Cic.: collocari cum gladiis, Cic. – porcus cum capite humano natus, Liv.: agnus biceps cum quinque pedibus natus, Liv.: Auximi nata puella cum dentibus, Liv. – iste adulescens cum hac dis irata fronte, Cic.: cum febri domum redire, Cic.: cum gravi vulnere ferri ex proelio, referri in castra, Liv. – legatos cum auctoritate (Vollmacht) mittere, Cic.: esse cum imperio, unumschränkte Gewalt-, den Oberbefehl haben (dagegen esse in imperio = ein höheres Staatsamt bekleiden), Cic.: ebenso nemine cum imperio aut magistratu tendente quoquam quin deverteret Rhodum, Suet: alqm cum imperio habere apud exercitum, Nep.: privatus sit an cum potestate, Cic. (vgl. Korte Cic. ep. 1, 1, 7. Zumpt Cic. Verr. 3, 74. p. 890). – erat T. Iuventius non indoctus et magna cum iuris civilis intellegentia, Cic.: abire cum gloria poterant, si etc., Curt. – β) v. Lebl.: salinum cum sale,
    ————
    Plaut.: olla cum aqua, Cato: fisci complures cum pecunia Siciliensi, Cic.: scrinium cum litteris, Sall.: duo pocula non magna, verum tamen cum emblemate, Cic.: currus cum falcibus et elephanti cum turribus, Gell. – bei Ang. des Ertrags, ager efficit cum octavo, cum decimo, bringt das achte, zehnte Korn, achtfältig, zehnfältig, Cic.: ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo, Varro: cum centesima fruge agris fenus reddente terrā, Plin. – v. Zuständen, gloria est frequens de aliquo fama cum laude, Cic.: ut viginti annorum militiam cum illa virtute, cum illa fortuna taceam, Liv.
    c) bei Ang. des Mittels u. Werkzeugs, mit, zB. ista cum lingua culos lingere, Catull.: extemplo silentio facto cum voce maxima conclamat, Claud. Quadrig. fr.: caede caudam cum tabula aliqua non ponderosa, Veget. mul. – u. so der gramm. t.t., scribi cum littera quadam, zB. terra in augurum libris scripta cum R uno, Varro LL. 5, 21.
    II) in der Zeit, a) übh. bei Ang. des Gleichzeitigen, mit, bei, gleichzeitig mit, unmittelbar nach (zuw. auch verb. pariter cum, simul cum; s. die Auslgg. zu Ter. adelph. 5, 3, 55. Korte Sall. Iug. 68, 2 u. Lucan. 5, 678), abs te abii hinc hodie cum diluculo, Plaut.: cum prima luce Pomponii domum venire, Cic.: cum primo mane Leptim vehi, Auct. b. Afr.: so cum primo lumine solis, Verg.: u. bei den Dichtern oft cum side-
    ————
    re, Catull., cum luce, Ov., cum sole, Verg. – pariter cum ortu solis castra metari, Sall.: pariter cum occasu solis expeditos educere, Sall.: simul cum sole expergisci, Cic.: simul cum occasu solis egredi, Sall. – exiit cum nuntio Crassus, Caes.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit, Liv.: simul cum domo designavit templo Iovis fines, Liv. – Ggstz., ut quaeratur, quid ante rem, quid cum re, quid post rem evenerit, Cic. top. 51.
    b) bei Ang. gleichzeitiger Nebenumstände (sowohl äußerer Umstände als Gemütszustände), mit, unter, nicht ohne (Ggstz. sine, s. Suet. Cal. 16, 3 legata ex testamento Iuliae Augustae cum fide ac sine calumnia repraesentata persolvit), alqm cum cruciatu necare, Caes.: risus omnium cum hilaritate coortus est, Nep.: cum clamore in forum curritur, Liv.: cum silentio (in der Stille, lautlos, geräuschlos) audiri, ad alqm convenire, Liv. – obsides summa cum contumelia extorquere, Caes.: magno cum periculo suo (für sie) in eam turbam incĭderunt, Liv.: summa cum celeritate ad exercitum redire, Hirt. b. G.: multis cum lacrimis obsecrare, Caes.: alqd magno cum gemitu civitatis auferre, Cic.: cum gratulatione et ingenti favore populi domum reduci, Liv.: semper magno cum metu incipio dicere, Cic. – so oft in den Verbindungen cum (magna) cura, cum (bona) gratia, cum (bona) pace, cum (bona) venia, s. cura, gratia, pax, venia. – zuw.
    ————
    auch bei Ang. von unmittelbar aus einer Handlung hervorgehenden Wirkungen u. Folgen, zu, zur, zum, quo die ad Alliam cum exitio urbis foede pugnatum, Liv.: illo itinere venit Lampsacum cum magna calamitate et prope pernicie civitatis, Cic.: magno cum periculo provinciae futurum, ut etc., Caes.: magna cum offensione civium suorum redire, Nep.: maxima cum offensione patrum abire consulatu, Liv.: summa cum offensione Pompeii domi remanere, Cic. – endlich auch bei Ang. eines gleichzeitig als Bedingung od. Beschränkung eintretenden Nebenumstandes, nur mit, doch nur mit (s. Fabri Sall. Iug. 86, 3), zB. liberalitas si cum mercede (benigna est), conducta est, Cic.: quibus videmus optabiles mortes fuisse cum gloria, Cic.: omnia cum pretio honesta videntur, wenn es nur Geld einträgt, Sall. – so bes. cum eo, quod od. ut od. ne, unter der Bedingung (Beschränkung), daß od. daß nicht usw., dergestalt-, doch so-, außerdem daß od. daß nicht usw. (griech. επὶ τούτῳ, εφ ᾽ᾧτε u. bl. εφ᾽ ᾧτε m. folg. Infin.), sit sane, quoniam ita tu vis, sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat, Cic.: Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, Liv.: obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites id opus geometrarum magis esse quam rusticorum, Col.: cum eo tamen, ne quis, qui valere et sanescere volet, hoc cotidianum habeat, Cels.; vgl. Brolén de eloc. Cels. p.
    ————
    44. – u. cum eo, quod = außerdem daß, hoc cum eo quod candidos facit dentes, tum etiam confirmat, Scrib. 60: u. cum eo, ut = mit dem Umstande, daß usw., so daß zugleich, Liv. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 35, 3. – ⇒ cum wird dem Abl. der Personalpron. immer (s. Cic. or. 154), dem Abl. des Relativpron. häufig angehängt, also mecum, tecum, secum, nobiscum, vobiscum, quocum (quîcum), quācum, quocum, quibuscum; nicht selten aber auch (bei Livius, Vellejus u. Curtius immer) cum quo, cum qua, cum quibus. Vgl. Greef im Philol. 32, 711 ff. – Spätlat. mit Acc., cum uxorem suam, Rossi inscr. Chr. 144.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > cum

  • 90 differō

        differō distulī, dīlātus, ferre    [dis- + fero], to carry apart, spread abroad, scatter, disperse, separate: venti magnitudine ignem, Cs.: Nubila, V.: rudentis (Eurus), H.: in versum ulmos, i. e. planted, V.: Mettum in diversa, tore to pieces, V.—Fig., to distract, disquiet, disturb, confound: (Oratione) te, T.: differor doloribus, T.— To spread abroad, publish, report, circulate: male commissam libertatem populo R. sermonibus, L.: rumores, T.: celeri rumore dilato, N.: alqm rumoribus, make notorious, Ta.: alqm circum puellas, Pr.— To defer, put off, postpone, adjourn, protract, delay: rem cotidie: bellum: iter in praesentia, Cs.: pleraque, H.: vadimonia, to adjourn court, Iu.: distulit ira sitim, O.: differri iam hora non potest: diem de die, L.: impetūs, i. e. make no rash attacks, Ta.: quaerere distuli, H.: nihil dilaturi, quin, etc., L.: in posterum diem: vim doloris in posterum: in aliud tempus, Cs.: (diem edicti) in a. d. IV Kal. Dec.: curandi tempus in annum, H.: id ad crudelitatis tempus: quas (legationes) partim distulit Tarraconem, till he should reach, L.: contentionem totam post bellum, L.: Differ; habent commoda morae, O.: differendum negat, says there must be no delay, L.—Of personal objects, to put off, get rid of, keep off, keep: me in tempus aliud: differri non posse adeo concitatos animos, L.: decumum quos distulit Hector in annum, V.: vivacem anum, i. e. to postpone her death, O.: hi repulsi in spem impetrandi tandem honoris dilati, L.: legati ad novos magistratūs dilati, L.—Intrans. (only praes. system), to differ, vary, be different: verbo differre, re esse unum: paulum: quid enim differt, barathrone Dones quicquid habes, an? etc., H.: a vobis vestitu: multum a Gallicā consuetudine, Cs.: ut in nullā re (domus) differret cuiusvis inopis (sc. a domo), N.: hi (populi) omnes linguā inter se differunt, Cs.: non multum inter summos et mediocrīs viros: cogitatione inter se: (occasio) cum tempore hoc differt: pede certo Differt sermoni sermo, H.: tragico differre colori, H.
    * * *
    differre, distuli, dilatus V
    put off; delay; differ; spread, publish, scatter, disperse

    Latin-English dictionary > differō

  • 91 confero

    confĕro, contŭli, collātum (conl-), conferre, v. a.
    I.
    To bring, bear, or carry together, to collect, gather (freq. and class.).
    A.
    In gen.:

    ligna circa casam,

    Nep. Alcib. 10, 4:

    arma,

    Vell. 2, 114, 4:

    cibos ore suo (aves),

    Quint. 2, 6, 7:

    undique collatis membris,

    Hor. A. P. 3 al.:

    sarcinas in unum locum,

    Caes. B. G. 1, 24; cf. id. ib. 2, 25:

    collatis militaribus signis,

    id. ib. 7, 2:

    ut premerer sacrā Lauroque collatāque myrto,

    Hor. C. 3, 4, 19:

    quo (sc. in proximum horreum) omne rusticum instrumentum,

    Col. 1, 6, 7:

    illuc (sc. in castella) parentes et conjuges,

    Tac. A. 4, 46 fin.:

    dentes in corpore (canes),

    Ov. M. 3, 236:

    materiam omnem, antequam dicere ordiamur,

    Quint. 3, 9, 8:

    summas (scriptorum) in commentarium et capita,

    id. 10, 7, 32:

    plura opera in unam tabulam,

    id. 8, 5, 26:

    quae in proximos quinque libros conlata sunt,

    id. 8, prooem. 1: res Romanas Graeco peregrinoque sermone in historiam, Just. pr. 1; cf. Suet. Caes. 44; cf. I. B. 5. infra.; Quint. 4, 1, 23:

    rogus inimicis collatus manibus,

    Petr. 115 fin. —
    B.
    In partic.
    1.
    To collect money, treasures, etc., for any object, to bring offerings, contribute:

    dona mihi,

    Plaut. Men. 1, 2, 20:

    contulit aes populus,

    Ov. F. 4, 351;

    so freq. on monuments: AERE CONLATO,

    Inscr. Orell. 3648; 74; Suet. Aug. 59:

    EX AERE CONLATO,

    Inscr. Orell. 3991:

    aurum argentumque in publicum,

    Liv. 28, 36, 3:

    munera ei,

    Nep. Ages. 7, 3:

    tributa quotannis ex censu,

    Cic. Verr. 2, 2, 53, § 131:

    conferre eo minus tributi,

    Liv. 5, 20, 5:

    in commune,

    Cic. Verr. 2, 2, 59, § 145; id. Quint. 3, 12:

    quadringena talenta quotannis Delum,

    Nep. Arist. 3, 1:

    (pecunia) ad ejus honores conlata,

    Cic. Fl. 25, 59:

    ad honorem tuum pecunias maximas contulisse,

    id. Verr. 2, 2, 65, § 157:

    sextantes in capita,

    Liv. 2, 33, 11:

    pecunias,

    Suet. Caes. 19; id. Aug. 57; 30; Just. 3, 6:

    vinum alius, alius mel,

    Dig. 41, 1, 7; 47, 7, 3 pr.:

    sua bona in medium,

    ib. 37, 6, 1 pr.:

    magnam partem patrimonii alicui rei,

    ib. 50, 4, 5:

    cum et Socrati collatum sit ad victum,

    Quint. 12, 7, 9.— Absol.:

    nos dabimus, nos conferemus, nostro sumptu, non tuo,

    Plaut. Most. 5, 2, 39.—Hence,
    b.
    Trop., like the Gr. sumpherô (v. Lidd. and Scott in h. v. 5.), to be useful, profitable, to profit, serve, be of use to ( = prosum; cf. also conduco, II.; post-Aug., and only in the third person; most freq. in Quint.); constr. with ad, in, the dat., inf., or absol.
    (α).
    With ad:

    naturane plus ad eloquentiam conferat an doctrina,

    Quint. 2, 19, 1; so id. 1, 8, 7; 2, 5, 1; 3, 6, 7 al.; Cels. 6, 6, 1; Col. 12, prooem. § 6; Suet. Tib. 4.—
    * (β).
    With in:

    rursus in alia plus prior (exercitatio) confert,

    Quint. 10, 7, 26.—
    (γ).
    With dat.:

    Gracchorum eloquentiae multum contulisse matrem,

    Quint. 1, 1, 6; so id. prooem. § 6; 2, 9, 2; 3, 7, 12 al.; Plin. 20, 6, 23, § 54; 20, 23, 98, § 261; 29, 1, 6, § 13; Suet. Vesp. 6.—
    (δ).
    With subj. inf.:

    incipiente incremento confert alterna folia circum obruere,

    Plin. 19, 5, 26, § 83.—
    (ε).
    Absol.:

    multum veteres etiam Latini conferunt, imprimis copiam verborum,

    Quint. 1, 8, 8; 2, 5, 16; 4, 2, 123 al.; cf. Sillig ad Plin. 35, 10, 36, § 67.—
    2.
    To bring into connection, to unite, join, connect:

    membris collatis, of an embrace,

    Lucr. 4, 1101; cf.

    ora,

    App. M. 5, p. 161, 17:

    fontes e quibus collatae aquae flumen emittunt,

    Curt. 7, 11, 3: capita, to lay heads together (in conferring, deliberating, etc.), Cic. Verr. 2, 3, 12, § 31; Liv. 2, 45, 7: pedem, to go or come with one, Plaut. Merc. 5, 2, 41; so,

    gradum ( = congredi),

    id. Men. 3, 3, 30; id. Ps. 2, 4, 17; Verg. A. 6, 488.—Of chemical union:

    dissimiles et dispares res in unam potestatem,

    Vitr. 2, 6, 4.—
    b.
    Trop.:

    collatis viribus,

    Plin. Ep. 8, 14, 17; cf.:

    conferre vires in unum,

    Liv. 33, 19, 7:

    collata omnium vota in unius salutem,

    Plin. Pan. 23, 5:

    e singulis frustis collata oratio,

    Quint. 8, 5, 27; cf. id. 2, 9, 3:

    velut studia inter nos conferebamus,

    id. 4, prooem. § 1.— So esp. of conferences, consultations, etc., to consult together, confer, consider or talk over together:

    si quid res feret, coram inter nos conferemus,

    Cic. Att. 1, 20, 1:

    sollicitudines nostras inter nos,

    id. Fam. 6, 21, 2:

    rationes,

    id. Att 5, 21, 12: familiares sermones cum aliquo, to unite in familiar conversation with, id. Off. 2, 11, 39:

    cum hoc in viā sermonem contulit,

    id. Inv. 2, 4, 14; cf.:

    cum aliquo aut sermones aut consilia,

    id. Phil. 2, 15, 38:

    consilia ad adulescentes,

    Ter. Heaut. 3, 1, 64; cf.:

    consilia dispersim antea habita,

    Suet. Caes. 80:

    injurias,

    to deliberate together concerning, Tac. Agr. 15; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 15, 2.— Absol.:

    omnes sapientes decet conferre et fabulari,

    Plaut. Rud. 2, 3, 8.—With a rel.clause:

    fusi contulerimus inter nos... quid finis,

    Cic. Fin. 2, 2, 4:

    ibi conferentibus, quid animorum Hispanis esset,

    Liv. 27, 20, 4.—
    3.
    To bring or join together in a hostile manner, to set together (most freq. in milit. lang.):

    (Galli) cum Fontejo ferrum ac manus contulerunt,

    Cic. Font. 5, 12 (1, 2):

    signa cum Alexandrinis,

    id. Pis. 21, 49; cf.:

    collatis signis depugnare,

    Plaut. Cas. 2, 5, 44; Cic. Imp. Pomp. 23, 66:

    arma cum aliquo,

    Nep. Eum. 11, 5; 3, 6; cf.:

    arma inter se,

    Liv. 21, 1, 2:

    castra cum hoste,

    id. 26, 12, 14; cf.:

    castra castris,

    id. 23, 28, 9; 8, 23, 9; Cic. Div. 2, 55, 114; Caes. B. C. 3, 79:

    pedem cum pede,

    to fight foot to foot, Liv. 28, 2, 6; cf.:

    pede conlato,

    id. 6, 12, 10; 10, 29, 6; 26, 39, 12 al.:

    gradum cum aliquo,

    id. 7, 33, 11:

    pectora luctantia nexu pectoribus,

    Ov. M. 6, 242:

    stat conferre manum Aeneae,

    Verg. A. 12, 678:

    prima movet Cacus collatā proelia dextrā,

    Ov. F. 1, 569:

    collatis cursibus hastas conicere,

    Val. Fl. 6, 270:

    seque viro vir contulit,

    Verg. A. 10, 735.— Poet.:

    inter sese duri certamina belli,

    Verg. A. 10, 147:

    contra conferre manu certamina pugnae,

    Lucr. 4, 843:

    collato Marte,

    Ov. M. 12, 379.— Absol.:

    mecum confer, ait,

    fight with me, Ov. M. 10, 603.—
    b.
    Transf. from milit. affairs to lawsuits: pedem, to encounter, come in contact with one, to attack:

    non possum magis pedem conferre, ut aiunt, aut propius accedere?

    Cic. Planc. 19, 48:

    pedem cum singulis,

    Quint. 5, 13, 11; cf. id. 8, 6, 51; cf.:

    qui illi concedi putem utilius esse quod postulat quam signa conferri,

    Cic. Att. 7, 5, 5.— Poet.:

    lites,

    to contend, quarrel, Hor. S. 1, 5, 54.—
    4.
    To bring together for comparison, to compare; constr. with cum, inter se, ad, the dat., or acc. only.
    (α).
    With cum:

    quem cum eo (sc. Democrito) conferre possumus non modo ingenii magnitudine sed etiam animi?

    Cic. Ac. 2, 23, 73; so id. Verr. 2, 4, 52, § 115:

    ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius,

    id. ib. 2, 4, 20, § 45; id. Sull. 26, 72:

    cum maximis minima,

    id. Opt. Gen. Or. 6, 17; Quint. 5, 13, 12; 8, 4, 2 al.:

    nostras leges cum illorum Lycurgo et Dracone et Solone,

    Cic. de Or. 1, 44, 197; cf.:

    illa cum Graeciā,

    id. Tusc. 1, 1, 2; v. also d. —
    (β).
    With inter se (rare):

    vitam inter se utriusque conferte,

    Cic. Rosc. Com. 7, 20.—
    * (γ).
    With ad:

    bos ad bovem collatus,

    Varr. L. L. 9, § 28 Müll.—
    (δ).
    With dat.:

    tempora praesentia praeteritis,

    Lucr. 2, 1166:

    parva magnis,

    Cic. Or. 4, 14:

    alicui illud,

    id. Inv. 2, 50, 151:

    lanam tinctam Tyriae lacernae,

    Quint. 12, 10, 75:

    ingenia ingeniis,

    Sen. Contr. 5, 33:

    illam puellis,

    Prop. 1, 5, 7; 1, 4, 9:

    nil jucundo amico,

    Hor. S. 1, 5, 44:

    (Pausanias et Lysander) ne minimā quidem ex parte Lycurgi legibus et disciplinae conferendi sunt,

    Cic. Off. 1, 22, 76; cf. supra, a.—
    (ε).
    With acc. only:

    tesseram hospitalem,

    Plaut. Poen. 5, 2, 88:

    conferte Verrem: non ut hominem cum homine comparetis, etc.,

    Cic. Verr. 2, 4, 54, § 121:

    exemplum,

    Plaut. Poen. 1, 2, 85; Ter. Ad. 1, 2, 14; Ov. M. 7, 696:

    nec cum quaereretur gener Tarquinio, quisquam Romanae juventutis ullā arte conferri potuit,

    Liv. 1, 39, 4; Suet. Caes. 47:

    census,

    Plin. 7, 48, 49, § 159.—Of documents:

    haec omnia summā curā et diligentiā recognita et conlata sunt,

    Cic. Verr. 2, 2, 77, § 190.—
    5.
    With the idea of shortening by bringing together (cf. colligo), to compress, abridge, condense, make or be brief:

    quam potero in verba conferam paucissima,

    Plaut. Men. prol. 6; cf.:

    in pauca, ut occupatus nunc sum, confer, quid velis,

    id. Ps. 1, 3, 44:

    rem in pauca,

    id. Poen. 5, 4, 68; and:

    in pauca verba,

    id. As. 1, 1, 75; id: Pers. 4, 4, 109:

    totam Academiam... ex duobus libris contuli in quattuor,

    Cic. Att. 13, 13, 1:

    ut in pauca conferam,

    id. Caecin. 6, 17:

    sua verba in duos versus,

    Ov. F. 1, 162:

    ex immensā diffusāque legum copiā optima quaeque et necessaria in paucissimos libros,

    Suet. Caes. 44.— [p. 412] *
    6.
    To join in bringing forward, to propose unitedly (as a law; cf.

    fero, II. B. 8. b.): cur enim non confertis, ne sit conubium divitibus et pauperibus,

    Liv. 4, 4, 9 Weissenb. ad loc.
    II.
    (Con intens.) To bear, carry, convey, direct a thing somewhere (in haste, for protection, etc.); and conferre se, to betake or turn one's self anywhere, to go (very freq. and class.).
    A.
    Prop.
    1.
    In gen.
    (α).
    With the designation of the goal: quo me miser conferam? Gracch. ap. Cic. de Or. 3, 56, 214:

    qui cum se suaque omnia in oppidum Bratuspantium contulissent,

    Caes. B. G. 2, 13:

    se suaque eo,

    id. ib. 3, 28:

    se suaque in naves,

    Nep. Them. 2, 7 al.:

    iter Brundisium versus,

    Cic. Att. 3, 4 med.; cf.: iter eo, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, 4:

    suas rationes et copias in illam provinciam,

    id. Imp. Pomp. 7, 17: legiones in mediam aciem, Auct. B. Alex. 39;

    Auct. B. Afr. 60: quos eodem audita Cannensis clades contulerat,

    Liv. 23, 17, 8:

    parentes illuc,

    Tac. A. 4, 46:

    se Rhodum conferre,

    Cic. de Or. 3, 56, 213: se Laodiceam, Lent. ap. Cic. Fam. 12, 14, 4:

    se Colonas,

    Nep. Paus. 3, 3:

    quo se fusa acies,

    Liv. 9, 16, 1 al.:

    se ad Tissaphernem,

    Nep. Alcib. 5, 2; so,

    se ad Pharnabazum,

    id. Con. 2, 1:

    se in fugam,

    Cic. Caecin. 8, 22: sese in pedes, Enn. ap. Non. p. 518, 20; Plaut. Bacch. 3, 1, 7 (cf.:

    conicere se in pedes,

    Ter. Phorm. 1, 4, 13).—Of things:

    pituita eo se umorve confert,

    Cels. 2, 12.—
    (β).
    Absol.:

    pulcre haec confertur ratis,

    is borne away, Plaut. Bacch. 4, 6, 27.—
    2.
    Esp., in Ov. M. (cf. abeo, II.): aliquem in aliquid, to change into, transform to something:

    aliquem in saxum,

    Ov. M. 4, 278: versos vultus ( poet. circumlocution for se) in hanc, id. ib. 9, 348:

    corpus in albam volucrem,

    id. ib. 12, 145.—
    B.
    Trop.
    1.
    In gen., to bring, turn, direct something to; and conferre se, to turn, apply, devote one's self to, etc.:

    quo mortuo me ad pontificem Scaevolam contuli,

    Cic. Lael. 1, 1:

    (Crassus) cum initio aetatis ad amicitiam se meam contulisset,

    id. Brut. 81, 281; id. Fam. 11, 29, 2:

    qui se ad senatūs auctoritatem, ad libertatem vestram contulerunt,

    id. Phil. 4, 2, 5; id. Ac. 1, 9, 34:

    se ad studium scribendi,

    id. Arch. 3, 4:

    se ad studia litterarum,

    id. ib. 7, 16; cf. Suet. Gram. 24:

    meus pater eam seditionem in tranquillum conferet (the figure taken from the sea when in commotion),

    Plaut. Am. 1, 2, 16: verba ad rem, to bring words to actions, i. e. to pass from words to deeds, Ter. Eun. 4, 6, 4; id. Hec. 3, 1, 17:

    suspitionem in Capitonem,

    Cic. Rosc. Am. 35, 100:

    ut spes votaque sua non prius ad deos quam ad principum aures conferret,

    Tac. A. 4, 39:

    lamentationes suas etiam in testamentum,

    id. ib. 15, 68.—More freq., in partic.,
    2.
    With the access. idea of application or communication, to devote or apply something to a certain purpose, to employ, direct, confer, bestow upon, give, lend, grant, to transfer to (a favorite word with Cic.).
    (α).
    With dat.:

    dona quid cessant mihi Conferre?

    Plaut. Men. 1, 2, 20:

    tibi munera,

    Prop. 2, 3, 25; Nep. Ages. 7, 3:

    victoribus praemia,

    Suet. Calig. 20:

    puellae quinquaginta milia nummūm,

    Plin. Ep. 6, 32, 2:

    fructum alio,

    Ter. Eun. 3, 1, 60; Dig. 37, 6, 1, § 24.—
    (β).
    With ad and acc.:

    hostiles exuvias ornatum ad urbis et posterum gloriam,

    Tac. A. 3, 72:

    Mithridates omne reliquum tempus non ad oblivionem veteris belli, sed ad comparationem novi contulit,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 9:

    omne studium atque omne ingenium ad populi Romani gloriam laudemque celebrandam,

    id. Arch. 9, 19; id. Fam. 10, 1, 3:

    omnem meam curam atque operam ad philosophiam,

    id. ib. 4, 3, 4:

    omnem tuum amorem omnemque tuam prudentiam... confer ad eam curam,

    id. Att. 7, 1, 2:

    animum ad fodiendos puteos, Auct. B. Alex. 9: ad naturae suae non vitiosae genus consilium vivendi omne,

    Cic. Off. 1, 33, 120:

    orationem omnem ad misericordiam,

    id. Lig. 1, 1.—
    (γ).
    With in:

    omnes curas cogitationesque in rem publicam,

    Cic. Off. 2, 1, 2:

    diligentiam in valetudinem tuam,

    id. Fam. 16, 4, 4:

    praedas ac manubias suas non in monumenta deorum immortalium, neque in urbis ornamenta conferre, sed, etc.,

    id. Agr. 2, 23, 60:

    in eos, quos speramus nobis profuturos, non dubitamus officia conferre,

    id. Off. 1, 15, 48; so,

    plurimum benignitatis in eum,

    id. ib. 1, 16, 50; id. Lael. 19, 70: curam restituendi Capitolii in L. Vestinum confert, i. e. assigns to, charges with, Tac. H. 4, 53:

    in unius salutem collata omnium vota,

    Plin. Pan. 23, 5.—
    (δ).
    With erga:

    commemoratio benevolentiae ejus, quam erga me a pueritiā contulisses,

    Cic. Fam. 10, 5, 1.—
    3.
    With aliquid ad or in aliquem or aliquid, to refer or ascribe something to a person or thing as its possessor, author (in a good, and freq. in a bad sense), to attribute, impute, assign, ascribe to one, to lay to the charge of:

    species istas hominum in deos,

    Cic. N. D. 1, 27, 77:

    res ad imperium deorum,

    Lucr. 6, 54:

    permulta in Plancium, quae ab eo numquam dicta sunt, conferuntur... Stomachor vero, cum aliorum non me digna in me conferuntur,

    Cic. Planc. 14, 35; id. Fam. 5, 5, 2:

    mortis illius invidiam in L. Flaccum,

    id. Fl. 17, 41:

    suum timorem in rei frumentariae simulationem angustiasque itinerum,

    Caes. B. G. 1, 40:

    sua vitia et suam culpam in senectutem,

    Cic. Sen. 5, 14:

    hanc ego de re publicā disputationem in Africani personam et Phili contuli,

    id. Att. 4, 16, 2.—So esp.:

    culpam in aliquem,

    Plaut. Am. 2, 2, 156; Ter. Eun. 2, 3, 97; Cic. Att. 9, 2, a, 1:

    causam in aliquem,

    id. ib. 12, 31, 1; Liv. 5, 11, 6; cf.:

    causam in tempus,

    Cic. de Or. 3, 61, 228.—
    4.
    To transfer to a fixed point of time, fix, assign, refer, appoint, put off, defer, postpone (cf. differo):

    Carthaginis expugnationem in hunc annum,

    Liv. 27, 7, 5: in posterum diem iter suum contulit, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, 3:

    omnia in mensem Martium,

    Cic. Att. 6, 1, 24:

    aliquid in ambulationis tempus,

    id. Q. Fr. 3, 3, 1:

    eam pecuniam in rei publicae magnum aliquod tempus,

    id. Off. 3, 24, 93:

    quod in longiorem diem conlaturus fuisset,

    Caes. B. G. 1, 40 fin.:

    alicujus consulatum in annum aliquem,

    Plin. Pan. 61.—Rarely of place:

    idoneum locum in agris nactus... ibi adventum expectare Pompei eoque omnem belli rationem conferre constituit,

    Caes. B. C. 3, 81 fin. —
    5.
    To bring on, cause, occasion, induce:

    pestem alicui,

    Col. 1, 5, 4:

    candorem mollitiamque,

    Plin. 35, 15, 50, § 175.

    Lewis & Short latin dictionary > confero

  • 92 reliqua

    rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).
    (α).
    With dat.:

    hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,

    Ter. Hec. 4, 1, 55:

    ut spes nulla reliqua in te siet tibi,

    id. Eun. 2, 2, 9:

    potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,

    Cic. Fam. 9, 18, 4:

    quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,

    id. Verr. 2, 2, 27, § 65:

    quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,

    id. ib. 2, 4, 50, §

    120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,

    Sall. C. 28, 4:

    reliqua alia optio,

    Quint. 7, 7, 8.—
    (β).
    Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:

    neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,

    Ter. Hec. 4, 2, 11:

    ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,

    Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:

    reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,

    id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:

    moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,

    id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):

    qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?

    Cic. Prov. Cons. 4, 7:

    si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,

    id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:

    numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,

    Plaut. Truc. prol. 15:

    quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,

    Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:

    addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,

    Cic. Off. 1, 18, 59:

    quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,

    Ter. Heaut. 1, 2, 19:

    quid enim est huic reliqui, quod, etc.,

    Cic. Sull. 31, 89:

    cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,

    id. Fin. 2, 31, 101:

    quid reliqui habemus praeter,

    Sall. C. 20, 13:

    nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,

    Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:

    Agrigentum, quod belli reliquum erat,

    i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:

    reliqua belli perfecta,

    id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:

    ubi reliquum vitae degere tuto posset,

    Liv. 39, 13:

    reliquum dici,

    id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:

    corporis reliqua,

    Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:

    reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,

    Vulg. 3 Reg. 11, 41:

    urbis,

    id. 1 Par. 11, 8.—
    2.
    Partic. constructions.
    a.
    Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:

    relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,

    Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:

    reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,

    Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,

    reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,

    id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:

    nunc hortari modo reliquum est et ire,

    Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—
    b.
    Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.
    (α).
    To leave behind, leave remaining:

    ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,

    Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    quos belli calamitas reliquos fecerat,

    id. ib. 2, 3, 53, §

    126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,

    id. Att. 3, 8, 2:

    si quos fortuna fecisset reliquos,

    Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:

    quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,

    Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:

    duarum mihi civitatum reliquos feci agros,

    i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):

    quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:

    quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,

    id. Sull. 32, 89.—

    Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,

    have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:

    quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,

    id. Verr. 2, 3, 48, § 115:

    hi milites nihil reliqui victis fecere,

    Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:

    quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,

    id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:

    ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—
    (β).
    To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;

    also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,

    omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:

    prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,

    Sall. J. 76, 4:

    me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,

    Nep. Att. 21, 5:

    nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,

    Tac. A. 1, 21 fin. —
    B.
    In partic.
    1.
    Of time, that is left or remains, future, subsequent:

    spe reliquae tranquillitatis,

    Cic. Sest. 34, 73:

    reliquae vitae dignitas,

    id. Fam. 10, 3, 2:

    reliqua et sperata gloria,

    id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    reliquum in tempus,

    id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.

    so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),

    Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:

    numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,

    in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—
    2.
    In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:

    reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,

    Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:

    nunc quod reliquom restat, volo persolvere,

    Plaut. Cist. 1, 3, 40:

    quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,

    id. ib. 2, 1, 30:

    rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,

    Cato, R. R. 2, 5:

    erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,

    Ter. Phorm. 1, 1, 3:

    ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,

    Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:

    maxime me angit ratio reliquorum meorum,

    id. ib. 16, 3, 5:

    cum tanta reliqua sint,

    id. ib. 16, 15, 4;

    15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,

    Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,

    reliqua trahere,

    ib. 26, 7, 46:

    computare,

    ib. 40, 7, 34:

    in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),

    Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:

    nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,

    Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:

    accipite reliquom, alieno uti nil moror,

    Plaut. Capt. prol. 16; cf.

    also the passage cited above,

    id. Cist. 1, 3, 40.
    II.
    Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).
    (α).
    Plur.:

    murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,

    Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:

    decemviros... reliquos magistratus,

    id. ib. 2, 31, 54; cf.:

    Servilius consul reliquique magistratus,

    Caes. B. C. 3, 21:

    sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,

    Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:

    ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,

    id. Rep. 2, 23, 43:

    res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,

    id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:

    ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,

    Caes. B. G. 2, 10:

    oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,

    id. ib. 1, 5:

    octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,

    Sall. C. 59, 2.—As subst.:

    princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,

    the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:

    in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,

    id. Att. 16, 15, 1:

    aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,

    Just. 2, 2, 7:

    deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,

    Cic. Univ. 11; cf.

    thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,

    and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:

    Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,

    id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:

    si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,

    Cic. Rep. 2, 44, 71:

    audi reliqua,

    Plaut. As. 4, 1, 46:

    age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,

    id. Poen. 3, 4, 8:

    reliqua vaticinationis brevi esse confecta,

    Cic. Div. 1, 32, 68:

    aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,

    and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;

    but post-class.: et reliqua,

    Vop. Firm. 5 fin. —
    (β).
    Sing.:

    corpore relicuo pugnam caedesque petessit,

    Lucr. 3, 648 Lachm.:

    equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,

    Cic. Rep. 2, 22, 39:

    scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,

    Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:

    neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,

    id. ib. 3, 3:

    militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,

    Cic. Att. 5, 20, 5:

    jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,

    id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:

    paene oblitus sum, reliquom dicere,

    Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:

    reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,

    Suet. Ner. 34:

    haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,

    as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,

    quod reliquum est,

    id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:

    de reliquo quid tibi ego dicam?

    Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100.

    Lewis & Short latin dictionary > reliqua

  • 93 reliquom

    rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).
    (α).
    With dat.:

    hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,

    Ter. Hec. 4, 1, 55:

    ut spes nulla reliqua in te siet tibi,

    id. Eun. 2, 2, 9:

    potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,

    Cic. Fam. 9, 18, 4:

    quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,

    id. Verr. 2, 2, 27, § 65:

    quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,

    id. ib. 2, 4, 50, §

    120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,

    Sall. C. 28, 4:

    reliqua alia optio,

    Quint. 7, 7, 8.—
    (β).
    Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:

    neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,

    Ter. Hec. 4, 2, 11:

    ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,

    Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:

    reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,

    id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:

    moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,

    id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):

    qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?

    Cic. Prov. Cons. 4, 7:

    si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,

    id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:

    numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,

    Plaut. Truc. prol. 15:

    quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,

    Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:

    addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,

    Cic. Off. 1, 18, 59:

    quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,

    Ter. Heaut. 1, 2, 19:

    quid enim est huic reliqui, quod, etc.,

    Cic. Sull. 31, 89:

    cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,

    id. Fin. 2, 31, 101:

    quid reliqui habemus praeter,

    Sall. C. 20, 13:

    nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,

    Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:

    Agrigentum, quod belli reliquum erat,

    i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:

    reliqua belli perfecta,

    id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:

    ubi reliquum vitae degere tuto posset,

    Liv. 39, 13:

    reliquum dici,

    id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:

    corporis reliqua,

    Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:

    reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,

    Vulg. 3 Reg. 11, 41:

    urbis,

    id. 1 Par. 11, 8.—
    2.
    Partic. constructions.
    a.
    Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:

    relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,

    Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:

    reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,

    Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,

    reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,

    id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:

    nunc hortari modo reliquum est et ire,

    Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—
    b.
    Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.
    (α).
    To leave behind, leave remaining:

    ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,

    Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    quos belli calamitas reliquos fecerat,

    id. ib. 2, 3, 53, §

    126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,

    id. Att. 3, 8, 2:

    si quos fortuna fecisset reliquos,

    Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:

    quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,

    Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:

    duarum mihi civitatum reliquos feci agros,

    i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):

    quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:

    quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,

    id. Sull. 32, 89.—

    Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,

    have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:

    quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,

    id. Verr. 2, 3, 48, § 115:

    hi milites nihil reliqui victis fecere,

    Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:

    quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,

    id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:

    ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—
    (β).
    To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;

    also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,

    omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:

    prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,

    Sall. J. 76, 4:

    me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,

    Nep. Att. 21, 5:

    nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,

    Tac. A. 1, 21 fin. —
    B.
    In partic.
    1.
    Of time, that is left or remains, future, subsequent:

    spe reliquae tranquillitatis,

    Cic. Sest. 34, 73:

    reliquae vitae dignitas,

    id. Fam. 10, 3, 2:

    reliqua et sperata gloria,

    id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    reliquum in tempus,

    id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.

    so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),

    Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:

    numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,

    in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—
    2.
    In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:

    reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,

    Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:

    nunc quod reliquom restat, volo persolvere,

    Plaut. Cist. 1, 3, 40:

    quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,

    id. ib. 2, 1, 30:

    rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,

    Cato, R. R. 2, 5:

    erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,

    Ter. Phorm. 1, 1, 3:

    ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,

    Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:

    maxime me angit ratio reliquorum meorum,

    id. ib. 16, 3, 5:

    cum tanta reliqua sint,

    id. ib. 16, 15, 4;

    15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,

    Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,

    reliqua trahere,

    ib. 26, 7, 46:

    computare,

    ib. 40, 7, 34:

    in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),

    Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:

    nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,

    Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:

    accipite reliquom, alieno uti nil moror,

    Plaut. Capt. prol. 16; cf.

    also the passage cited above,

    id. Cist. 1, 3, 40.
    II.
    Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).
    (α).
    Plur.:

    murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,

    Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:

    decemviros... reliquos magistratus,

    id. ib. 2, 31, 54; cf.:

    Servilius consul reliquique magistratus,

    Caes. B. C. 3, 21:

    sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,

    Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:

    ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,

    id. Rep. 2, 23, 43:

    res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,

    id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:

    ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,

    Caes. B. G. 2, 10:

    oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,

    id. ib. 1, 5:

    octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,

    Sall. C. 59, 2.—As subst.:

    princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,

    the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:

    in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,

    id. Att. 16, 15, 1:

    aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,

    Just. 2, 2, 7:

    deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,

    Cic. Univ. 11; cf.

    thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,

    and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:

    Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,

    id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:

    si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,

    Cic. Rep. 2, 44, 71:

    audi reliqua,

    Plaut. As. 4, 1, 46:

    age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,

    id. Poen. 3, 4, 8:

    reliqua vaticinationis brevi esse confecta,

    Cic. Div. 1, 32, 68:

    aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,

    and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;

    but post-class.: et reliqua,

    Vop. Firm. 5 fin. —
    (β).
    Sing.:

    corpore relicuo pugnam caedesque petessit,

    Lucr. 3, 648 Lachm.:

    equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,

    Cic. Rep. 2, 22, 39:

    scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,

    Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:

    neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,

    id. ib. 3, 3:

    militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,

    Cic. Att. 5, 20, 5:

    jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,

    id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:

    paene oblitus sum, reliquom dicere,

    Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:

    reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,

    Suet. Ner. 34:

    haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,

    as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,

    quod reliquum est,

    id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:

    de reliquo quid tibi ego dicam?

    Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100.

    Lewis & Short latin dictionary > reliquom

  • 94 reliqus

    rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).
    (α).
    With dat.:

    hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,

    Ter. Hec. 4, 1, 55:

    ut spes nulla reliqua in te siet tibi,

    id. Eun. 2, 2, 9:

    potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,

    Cic. Fam. 9, 18, 4:

    quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,

    id. Verr. 2, 2, 27, § 65:

    quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,

    id. ib. 2, 4, 50, §

    120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,

    Sall. C. 28, 4:

    reliqua alia optio,

    Quint. 7, 7, 8.—
    (β).
    Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:

    neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,

    Ter. Hec. 4, 2, 11:

    ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,

    Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:

    reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,

    id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:

    moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,

    id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):

    qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?

    Cic. Prov. Cons. 4, 7:

    si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,

    id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:

    numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,

    Plaut. Truc. prol. 15:

    quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,

    Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:

    addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,

    Cic. Off. 1, 18, 59:

    quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,

    Ter. Heaut. 1, 2, 19:

    quid enim est huic reliqui, quod, etc.,

    Cic. Sull. 31, 89:

    cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,

    id. Fin. 2, 31, 101:

    quid reliqui habemus praeter,

    Sall. C. 20, 13:

    nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,

    Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:

    Agrigentum, quod belli reliquum erat,

    i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:

    reliqua belli perfecta,

    id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:

    ubi reliquum vitae degere tuto posset,

    Liv. 39, 13:

    reliquum dici,

    id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:

    corporis reliqua,

    Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:

    reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,

    Vulg. 3 Reg. 11, 41:

    urbis,

    id. 1 Par. 11, 8.—
    2.
    Partic. constructions.
    a.
    Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:

    relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,

    Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:

    reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,

    Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,

    reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,

    id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:

    nunc hortari modo reliquum est et ire,

    Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—
    b.
    Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.
    (α).
    To leave behind, leave remaining:

    ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,

    Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    quos belli calamitas reliquos fecerat,

    id. ib. 2, 3, 53, §

    126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,

    id. Att. 3, 8, 2:

    si quos fortuna fecisset reliquos,

    Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:

    quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,

    Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:

    duarum mihi civitatum reliquos feci agros,

    i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):

    quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:

    quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,

    id. Sull. 32, 89.—

    Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,

    have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:

    quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,

    id. Verr. 2, 3, 48, § 115:

    hi milites nihil reliqui victis fecere,

    Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:

    quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,

    id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:

    ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—
    (β).
    To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;

    also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,

    omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:

    prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,

    Sall. J. 76, 4:

    me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,

    Nep. Att. 21, 5:

    nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,

    Tac. A. 1, 21 fin. —
    B.
    In partic.
    1.
    Of time, that is left or remains, future, subsequent:

    spe reliquae tranquillitatis,

    Cic. Sest. 34, 73:

    reliquae vitae dignitas,

    id. Fam. 10, 3, 2:

    reliqua et sperata gloria,

    id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    reliquum in tempus,

    id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.

    so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),

    Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:

    numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,

    in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—
    2.
    In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:

    reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,

    Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:

    nunc quod reliquom restat, volo persolvere,

    Plaut. Cist. 1, 3, 40:

    quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,

    id. ib. 2, 1, 30:

    rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,

    Cato, R. R. 2, 5:

    erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,

    Ter. Phorm. 1, 1, 3:

    ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,

    Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:

    maxime me angit ratio reliquorum meorum,

    id. ib. 16, 3, 5:

    cum tanta reliqua sint,

    id. ib. 16, 15, 4;

    15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,

    Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,

    reliqua trahere,

    ib. 26, 7, 46:

    computare,

    ib. 40, 7, 34:

    in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),

    Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:

    nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,

    Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:

    accipite reliquom, alieno uti nil moror,

    Plaut. Capt. prol. 16; cf.

    also the passage cited above,

    id. Cist. 1, 3, 40.
    II.
    Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).
    (α).
    Plur.:

    murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,

    Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:

    decemviros... reliquos magistratus,

    id. ib. 2, 31, 54; cf.:

    Servilius consul reliquique magistratus,

    Caes. B. C. 3, 21:

    sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,

    Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:

    ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,

    id. Rep. 2, 23, 43:

    res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,

    id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:

    ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,

    Caes. B. G. 2, 10:

    oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,

    id. ib. 1, 5:

    octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,

    Sall. C. 59, 2.—As subst.:

    princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,

    the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:

    in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,

    id. Att. 16, 15, 1:

    aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,

    Just. 2, 2, 7:

    deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,

    Cic. Univ. 11; cf.

    thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,

    and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:

    Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,

    id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:

    si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,

    Cic. Rep. 2, 44, 71:

    audi reliqua,

    Plaut. As. 4, 1, 46:

    age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,

    id. Poen. 3, 4, 8:

    reliqua vaticinationis brevi esse confecta,

    Cic. Div. 1, 32, 68:

    aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,

    and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;

    but post-class.: et reliqua,

    Vop. Firm. 5 fin. —
    (β).
    Sing.:

    corpore relicuo pugnam caedesque petessit,

    Lucr. 3, 648 Lachm.:

    equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,

    Cic. Rep. 2, 22, 39:

    scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,

    Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:

    neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,

    id. ib. 3, 3:

    militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,

    Cic. Att. 5, 20, 5:

    jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,

    id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:

    paene oblitus sum, reliquom dicere,

    Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:

    reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,

    Suet. Ner. 34:

    haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,

    as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,

    quod reliquum est,

    id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:

    de reliquo quid tibi ego dicam?

    Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100.

    Lewis & Short latin dictionary > reliqus

  • 95 reliquum

    rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).
    (α).
    With dat.:

    hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,

    Ter. Hec. 4, 1, 55:

    ut spes nulla reliqua in te siet tibi,

    id. Eun. 2, 2, 9:

    potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,

    Cic. Fam. 9, 18, 4:

    quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,

    id. Verr. 2, 2, 27, § 65:

    quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,

    id. ib. 2, 4, 50, §

    120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,

    Sall. C. 28, 4:

    reliqua alia optio,

    Quint. 7, 7, 8.—
    (β).
    Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:

    neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,

    Ter. Hec. 4, 2, 11:

    ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,

    Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:

    reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,

    id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:

    moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,

    id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):

    qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?

    Cic. Prov. Cons. 4, 7:

    si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,

    id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:

    numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,

    Plaut. Truc. prol. 15:

    quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,

    Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:

    addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,

    Cic. Off. 1, 18, 59:

    quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,

    Ter. Heaut. 1, 2, 19:

    quid enim est huic reliqui, quod, etc.,

    Cic. Sull. 31, 89:

    cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,

    id. Fin. 2, 31, 101:

    quid reliqui habemus praeter,

    Sall. C. 20, 13:

    nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,

    Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:

    Agrigentum, quod belli reliquum erat,

    i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:

    reliqua belli perfecta,

    id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:

    ubi reliquum vitae degere tuto posset,

    Liv. 39, 13:

    reliquum dici,

    id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:

    corporis reliqua,

    Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:

    reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,

    Vulg. 3 Reg. 11, 41:

    urbis,

    id. 1 Par. 11, 8.—
    2.
    Partic. constructions.
    a.
    Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:

    relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,

    Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:

    reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,

    Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,

    reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,

    id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:

    nunc hortari modo reliquum est et ire,

    Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—
    b.
    Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.
    (α).
    To leave behind, leave remaining:

    ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,

    Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    quos belli calamitas reliquos fecerat,

    id. ib. 2, 3, 53, §

    126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,

    id. Att. 3, 8, 2:

    si quos fortuna fecisset reliquos,

    Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:

    quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,

    Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:

    duarum mihi civitatum reliquos feci agros,

    i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):

    quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:

    quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,

    id. Sull. 32, 89.—

    Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,

    have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:

    quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,

    id. Verr. 2, 3, 48, § 115:

    hi milites nihil reliqui victis fecere,

    Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:

    quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,

    id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:

    ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—
    (β).
    To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;

    also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,

    omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:

    prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,

    Sall. J. 76, 4:

    me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,

    Nep. Att. 21, 5:

    nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,

    Tac. A. 1, 21 fin. —
    B.
    In partic.
    1.
    Of time, that is left or remains, future, subsequent:

    spe reliquae tranquillitatis,

    Cic. Sest. 34, 73:

    reliquae vitae dignitas,

    id. Fam. 10, 3, 2:

    reliqua et sperata gloria,

    id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    reliquum in tempus,

    id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.

    so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),

    Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:

    numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,

    in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—
    2.
    In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:

    reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,

    Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:

    nunc quod reliquom restat, volo persolvere,

    Plaut. Cist. 1, 3, 40:

    quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,

    id. ib. 2, 1, 30:

    rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,

    Cato, R. R. 2, 5:

    erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,

    Ter. Phorm. 1, 1, 3:

    ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,

    Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:

    maxime me angit ratio reliquorum meorum,

    id. ib. 16, 3, 5:

    cum tanta reliqua sint,

    id. ib. 16, 15, 4;

    15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,

    Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,

    reliqua trahere,

    ib. 26, 7, 46:

    computare,

    ib. 40, 7, 34:

    in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),

    Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:

    nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,

    Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:

    accipite reliquom, alieno uti nil moror,

    Plaut. Capt. prol. 16; cf.

    also the passage cited above,

    id. Cist. 1, 3, 40.
    II.
    Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).
    (α).
    Plur.:

    murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,

    Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:

    decemviros... reliquos magistratus,

    id. ib. 2, 31, 54; cf.:

    Servilius consul reliquique magistratus,

    Caes. B. C. 3, 21:

    sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,

    Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:

    ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,

    id. Rep. 2, 23, 43:

    res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,

    id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:

    ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,

    Caes. B. G. 2, 10:

    oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,

    id. ib. 1, 5:

    octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,

    Sall. C. 59, 2.—As subst.:

    princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,

    the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:

    in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,

    id. Att. 16, 15, 1:

    aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,

    Just. 2, 2, 7:

    deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,

    Cic. Univ. 11; cf.

    thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,

    and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:

    Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,

    id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:

    si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,

    Cic. Rep. 2, 44, 71:

    audi reliqua,

    Plaut. As. 4, 1, 46:

    age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,

    id. Poen. 3, 4, 8:

    reliqua vaticinationis brevi esse confecta,

    Cic. Div. 1, 32, 68:

    aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,

    and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;

    but post-class.: et reliqua,

    Vop. Firm. 5 fin. —
    (β).
    Sing.:

    corpore relicuo pugnam caedesque petessit,

    Lucr. 3, 648 Lachm.:

    equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,

    Cic. Rep. 2, 22, 39:

    scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,

    Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:

    neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,

    id. ib. 3, 3:

    militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,

    Cic. Att. 5, 20, 5:

    jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,

    id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:

    paene oblitus sum, reliquom dicere,

    Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:

    reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,

    Suet. Ner. 34:

    haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,

    as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,

    quod reliquum est,

    id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:

    de reliquo quid tibi ego dicam?

    Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100.

    Lewis & Short latin dictionary > reliquum

  • 96 reliquus

    rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).
    (α).
    With dat.:

    hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,

    Ter. Hec. 4, 1, 55:

    ut spes nulla reliqua in te siet tibi,

    id. Eun. 2, 2, 9:

    potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,

    Cic. Fam. 9, 18, 4:

    quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,

    id. Verr. 2, 2, 27, § 65:

    quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,

    id. ib. 2, 4, 50, §

    120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,

    Sall. C. 28, 4:

    reliqua alia optio,

    Quint. 7, 7, 8.—
    (β).
    Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:

    neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,

    Ter. Hec. 4, 2, 11:

    ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,

    Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:

    reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,

    id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:

    moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,

    id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):

    qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?

    Cic. Prov. Cons. 4, 7:

    si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,

    id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:

    numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,

    Plaut. Truc. prol. 15:

    quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,

    Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:

    addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,

    Cic. Off. 1, 18, 59:

    quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,

    Ter. Heaut. 1, 2, 19:

    quid enim est huic reliqui, quod, etc.,

    Cic. Sull. 31, 89:

    cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,

    id. Fin. 2, 31, 101:

    quid reliqui habemus praeter,

    Sall. C. 20, 13:

    nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,

    Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:

    Agrigentum, quod belli reliquum erat,

    i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:

    reliqua belli perfecta,

    id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:

    ubi reliquum vitae degere tuto posset,

    Liv. 39, 13:

    reliquum dici,

    id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:

    corporis reliqua,

    Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:

    reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,

    Vulg. 3 Reg. 11, 41:

    urbis,

    id. 1 Par. 11, 8.—
    2.
    Partic. constructions.
    a.
    Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:

    relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,

    Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:

    reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,

    Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,

    reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,

    id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:

    nunc hortari modo reliquum est et ire,

    Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—
    b.
    Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.
    (α).
    To leave behind, leave remaining:

    ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,

    Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    quos belli calamitas reliquos fecerat,

    id. ib. 2, 3, 53, §

    126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,

    id. Att. 3, 8, 2:

    si quos fortuna fecisset reliquos,

    Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:

    quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,

    Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:

    duarum mihi civitatum reliquos feci agros,

    i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):

    quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:

    quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,

    id. Sull. 32, 89.—

    Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,

    have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:

    quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,

    id. Verr. 2, 3, 48, § 115:

    hi milites nihil reliqui victis fecere,

    Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:

    quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,

    id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:

    ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—
    (β).
    To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;

    also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,

    omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:

    prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,

    Sall. J. 76, 4:

    me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,

    Nep. Att. 21, 5:

    nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,

    Tac. A. 1, 21 fin. —
    B.
    In partic.
    1.
    Of time, that is left or remains, future, subsequent:

    spe reliquae tranquillitatis,

    Cic. Sest. 34, 73:

    reliquae vitae dignitas,

    id. Fam. 10, 3, 2:

    reliqua et sperata gloria,

    id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    reliquum in tempus,

    id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.

    so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),

    Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:

    numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,

    in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—
    2.
    In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:

    reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,

    Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:

    nunc quod reliquom restat, volo persolvere,

    Plaut. Cist. 1, 3, 40:

    quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,

    id. ib. 2, 1, 30:

    rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,

    Cato, R. R. 2, 5:

    erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,

    Ter. Phorm. 1, 1, 3:

    ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,

    Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:

    maxime me angit ratio reliquorum meorum,

    id. ib. 16, 3, 5:

    cum tanta reliqua sint,

    id. ib. 16, 15, 4;

    15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,

    Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,

    reliqua trahere,

    ib. 26, 7, 46:

    computare,

    ib. 40, 7, 34:

    in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),

    Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:

    nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,

    Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:

    accipite reliquom, alieno uti nil moror,

    Plaut. Capt. prol. 16; cf.

    also the passage cited above,

    id. Cist. 1, 3, 40.
    II.
    Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).
    (α).
    Plur.:

    murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,

    Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:

    decemviros... reliquos magistratus,

    id. ib. 2, 31, 54; cf.:

    Servilius consul reliquique magistratus,

    Caes. B. C. 3, 21:

    sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,

    Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:

    ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,

    id. Rep. 2, 23, 43:

    res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,

    id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:

    ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,

    Caes. B. G. 2, 10:

    oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,

    id. ib. 1, 5:

    octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,

    Sall. C. 59, 2.—As subst.:

    princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,

    the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:

    in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,

    id. Att. 16, 15, 1:

    aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,

    Just. 2, 2, 7:

    deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,

    Cic. Univ. 11; cf.

    thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,

    and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:

    Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,

    id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:

    si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,

    Cic. Rep. 2, 44, 71:

    audi reliqua,

    Plaut. As. 4, 1, 46:

    age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,

    id. Poen. 3, 4, 8:

    reliqua vaticinationis brevi esse confecta,

    Cic. Div. 1, 32, 68:

    aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,

    and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;

    but post-class.: et reliqua,

    Vop. Firm. 5 fin. —
    (β).
    Sing.:

    corpore relicuo pugnam caedesque petessit,

    Lucr. 3, 648 Lachm.:

    equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,

    Cic. Rep. 2, 22, 39:

    scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,

    Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:

    neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,

    id. ib. 3, 3:

    militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,

    Cic. Att. 5, 20, 5:

    jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,

    id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:

    paene oblitus sum, reliquom dicere,

    Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:

    reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,

    Suet. Ner. 34:

    haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,

    as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,

    quod reliquum est,

    id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:

    de reliquo quid tibi ego dicam?

    Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100.

    Lewis & Short latin dictionary > reliquus

  • 97 relliquus

    rĕlĭquus (sometimes written rĕlĭcuus, rell-, -qus, v. Lachm. ad Lucr. p. 305; Freund ad Cic. Mil. p. 31-34. Rēlĭcŭus as a quadrisyl., Lucr. 1, 560 Munro ad loc.; 4, 976), a, um, adj. [relinquo, I.], that is left or remains, that is left behind, remaining, = relictus (freq. and a good prose word; not found in Cat., Tib., Verg., or Hor.).
    (α).
    With dat.:

    hoc mihi unum ex plurimis miseriis reliquom fuerat malum,

    Ter. Hec. 4, 1, 55:

    ut spes nulla reliqua in te siet tibi,

    id. Eun. 2, 2, 9:

    potes mulo isto, quem tibi reliquum dicis esse, Romam pervehi,

    Cic. Fam. 9, 18, 4:

    quod erant oppida mihi etiam complura reliqua,

    id. Verr. 2, 2, 27, § 65:

    quae deprecatio est igitur ei reliqua, qui, etc.,

    id. ib. 2, 4, 50, §

    120: quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerat,

    Sall. C. 28, 4:

    reliqua alia optio,

    Quint. 7, 7, 8.—
    (β).
    Without a dat., Cato ap. Prisc. p. 696 P.: ne a stirpe genus nostrum interiret et uti aliqua propago generis nostri reliqua esset (just before, restare), C. Gracch. ap. Schol. Cic. Sull. 9, p. 365 Orell.; cf.:

    neu causa ulla restet reliqua, Quin, etc.,

    Ter. Hec. 4, 2, 11:

    ex quā (familiā) reliquus est M. Titurnius Rufus,

    Cic. Fam. 13, 39; cf. id. Clu. 7, 22:

    reliquos hos esse non ex bello... sed ex tuo scelere,

    id. Verr. 2, 3, 54, § 124; and:

    moriar, si praeter te quemquam reliquum habeo, in quo, etc.,

    id. Fam. 9, 15, 2; and with this cf. Sall. H. Fragm. 1, 15 (p. 216 Gerl.):

    qui lucus in Graeciā totā tam sanctus fuit, in quo ullum simulacrum, ullum ornamentum reliquum sit?

    Cic. Prov. Cons. 4, 7:

    si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit,

    id. Div. in Caecil. 5, 18. — Esp., subst.: rĕlĭquum ( - quom), i, n., that is left, a remainder, residue, rest:

    numquam ab amatore suo postulat id, quod datum est, Sed reliquom dat operam, ne sit reliquum,

    Plaut. Truc. prol. 15:

    quod ad vos, spectatores, reliquum relinquitur, More majorum date plausum, id. Cist. grex 5: ut pernoscatis, ecquid spei sit relicuom,

    Ter. And. prol. 25; cf. id. Eun. 5, 5 (6), 26:

    addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fuit,

    Cic. Off. 1, 18, 59:

    quid reliqui'st, quin habeat quae quidem in homine dicuntur bona,

    Ter. Heaut. 1, 2, 19:

    quid enim est huic reliqui, quod, etc.,

    Cic. Sull. 31, 89:

    cum reliqui nihil sit omnino, quod pertinet ad nos,

    id. Fin. 2, 31, 101:

    quid reliqui habemus praeter,

    Sall. C. 20, 13:

    nec, quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quicquam fuit,

    Liv. 32, 13.— With gen. (syn. reliquiae): illud breve vitae reliquum nec avide adpetendum senibus sit, Cic. Sen. 20, 72:

    Agrigentum, quod belli reliquum erat,

    i. e. where alone the war was afterwards carried on, Liv. 26, 40; cf., in plur.:

    reliqua belli perfecta,

    id. 9, 16; and Tac. H. 4, 2:

    ubi reliquum vitae degere tuto posset,

    Liv. 39, 13:

    reliquum dici,

    id. 2, 25, 2; 3, 15, 8; 3, 52, 5:

    corporis reliqua,

    Aur. Vict. Caes. 21 fin. (but in Plaut. Merc. 3, 2, 4, the correct read. is:

    reliquom vitae spatium, v. Ritschl ad h. l.).— So in late Lat. persaep.: reliqua verborum,

    Vulg. 3 Reg. 11, 41:

    urbis,

    id. 1 Par. 11, 8.—
    2.
    Partic. constructions.
    a.
    Reliquum est, ut, or with inf., it remains, that (syn.:

    relinquitur, restat, superest): reliquum est, ut officiis certemus inter nos,

    Cic. Fam. 7, 31, 1; id. Att. 7, 13, 4; id. Fl. 14, 32; Nep. Att. 21, 5; Quint. 5, 7, 19; cf.:

    reliquum est, ubi nunc est res publica, ibi simus,

    Cic. Fam. 9, 9, 3 (where B. and K. supply ut, ex conj.); so,

    reliquum est, tuam profectionem amore prosequar,

    id. ib. 15, 21, 5.—With inf.:

    nunc hortari modo reliquum est et ire,

    Sall. H. Fragm. 3,22 (p. 232 Gerl.).—
    b.
    Reliquum (aliquem, aliquid) or aliquid reliqui facere, a periphrase for relinquere, and in the twofold signification of that word.
    (α).
    To leave behind, leave remaining:

    ut arent, quibus aratrum saltem aliquod satelles istius Apronius relicum fecit,

    Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    quos belli calamitas reliquos fecerat,

    id. ib. 2, 3, 53, §

    126: haec addita cura vix mihi vitam reliquam fecit,

    id. Att. 3, 8, 2:

    si quos fortuna fecisset reliquos,

    Hirt. B. G. 8, 24 fin.; cf.:

    quos reliquos fortuna ex nocturnā caede ac fugā fecerat,

    Liv. 9, 24; Curt. 6, 9, 27:

    duarum mihi civitatum reliquos feci agros,

    i. e. have left to be considered, Cic. Verr. 2, 3, 44, § 104.— Subst.: rĕlĭquum, i, n., a remnant, remainder (cf. 1, b fin. supra):

    quod reliquum vitae viriumque fames fecerat, id, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:

    quod fortuna in malis reliqui fecit, id, etc.,

    id. Sull. 32, 89.—

    Esp. negatively: te nullum munus officii cuiquam reliquum fecisse,

    have left behind you, Cic. Fam. 3, 13, 1:

    quibus nihil non modo de fructu, sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit,

    id. Verr. 2, 3, 48, § 115:

    hi milites nihil reliqui victis fecere,

    Sall. C. 11, 7 Kritz; cf.: captā urbe nihil fit reliqui victis, id ib. 52, 4:

    quibus libido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant,

    id. ib. 28, 4; cf. Liv. 7, 35:

    ne hoc quidem sibi reliqui facit, ut, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 1, § 2.—
    (β).
    To leave undone, to omit, neglect (rare and perh. only in the historians;

    also only negatively): nihil ad celeritatem sibi reliqui fecerunt,

    omitted nothing, made every exertion, Caes. B. G. 2, 26 fin.:

    prorsus ab utrisque nihil reliquum fieri,

    Sall. J. 76, 4:

    me nihil reliqui fecisse, quod, etc.,

    Nep. Att. 21, 5:

    nihil reliqui faciunt, quominus, etc.,

    Tac. A. 1, 21 fin. —
    B.
    In partic.
    1.
    Of time, that is left or remains, future, subsequent:

    spe reliquae tranquillitatis,

    Cic. Sest. 34, 73:

    reliquae vitae dignitas,

    id. Fam. 10, 3, 2:

    reliqua et sperata gloria,

    id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43: in reliquum tempus vectigalibus prospexi, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:

    reliquum in tempus,

    id. Agr. 1, 4, 13; Caes. B. G. 1, 20 fin.; 3, 16 fin.; cf.

    so, reliquum tempus (opp. praesenti bello),

    Nep. Them, 2, 1.—In the neutr. absol.:

    numquam ecastor ullo die risi adaeque, neque hoc, quod reliquom est (sc. vitae), plus risuram opinor,

    in all my life, to the end of my days, Plaut. Cas. 5, 1, 4.—Hence, in reliquum, adverb., for the future, in future, henceforward, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2; Sall. J. 42, 4; Liv. 23, 20; 25, 32; 36, 10 fin. al.—
    2.
    In mercantile lang., of debts, remaining, outstanding, in arrear:

    reliquom, quod ex eo quod debitum reliquom,

    Varr. L. L. 5, § 175 Müll.:

    nunc quod reliquom restat, volo persolvere,

    Plaut. Cist. 1, 3, 40:

    quod dedi datum non vellem, quod reliquom est non dabo,

    id. ib. 2, 1, 30:

    rationes putare argentariam... quid venierit, quid exactum siet, quid reliquum siet,

    Cato, R. R. 2, 5:

    erat ei de ratiunculā Jampridem apud me reliquom pauxillulum Nummorum,

    Ter. Phorm. 1, 1, 3:

    ut pecuniam reliquam Buthrotii ad diem solverent,

    Cic. Att. 16, 16, A, § 4 (Cod. Faerni: pecuniae reliquum).—As subst.: rĕlĭqua, ōrum, n. (less freq. rĕlĭquum, i, n.), the remainder of a debt, balance, arrears: reliqua mea Camillus scribit se accepisse, Cic. Att. 6, 1, 19; cf.:

    maxime me angit ratio reliquorum meorum,

    id. ib. 16, 3, 5:

    cum tanta reliqua sint,

    id. ib. 16, 15, 4;

    15, 15, 3: dum reliqua colonorum minuit ad tempus, vires in posterum exhausit, quarum defectione rursus reliqua creverunt,

    Plin. Ep. 3, 19, 6; 9, 37, 2: Sticho reliqua habente, holding a balance, i. e. being in arrears, Dig. 35, 1, 81; so,

    reliqua trahere,

    ib. 26, 7, 46:

    computare,

    ib. 40, 7, 34:

    in adaerandis reliquorum debitis (= reliquiis debitorum),

    Amm. 31, 14, 2; 16, 5, 15.— In sing.:

    nisi forte fidejussores minus idonei sunt et in reliquum non exsolutae quantitatis accesserint,

    Dig. 49, 14, 45 fin.; Symm. Ep. 10, 47.—Hence, by a lusus verbb., of a narration in arrears, the rest, remainder:

    accipite reliquom, alieno uti nil moror,

    Plaut. Capt. prol. 16; cf.

    also the passage cited above,

    id. Cist. 1, 3, 40.
    II.
    Transf., of that which remains after a part just mentioned, the remaining, the other; and, in the sing., the remainder, the rest of a thing (diff. from ceteri, q. v.).
    (α).
    Plur.:

    murus cum Romuli tum etiam reliquorum regum sapientiā definitus,

    Cic. Rep. 2, 6, 11; cf. id. ib. 2, 11, 22:

    decemviros... reliquos magistratus,

    id. ib. 2, 31, 54; cf.:

    Servilius consul reliquique magistratus,

    Caes. B. C. 3, 21:

    sol dux et princeps et moderator luminum reliquorum,

    Cic. Rep. 6, 17, 17; cf. id. ib. 6, 9, 9; 6, 20, 22; id. Planc. 1, 3:

    ipsum regale genus civitatis haud scio an reliquis simplicibus longe anteponendum,

    id. Rep. 2, 23, 43:

    res capitales et reliquas omnes judicabant iidem,

    id. ib. 3, 35, 48; cf. id. ib. 6, 17, 17; id. Leg. 3, 7, 16:

    ad eam sententiam, cum reliquis causis, haec quoque ratio eos deduxit,

    Caes. B. G. 2, 10:

    oppida, vicos, reliqua privata aedificia incendunt,

    id. ib. 1, 5:

    octo cohortes in fronte constituit, reliquarum signa in subsidio collocat,

    Sall. C. 59, 2.—As subst.:

    princeps ille (Plato) aream sibi sumpsit, in quā, etc.... Reliqui disseruerunt, etc.,

    the others, the rest, Cic. Rep. 2, 11, 21; 1, 4, 7:

    in quā (causā) et ipse sentiat et reliqui omnes me, etc.,

    id. Att. 16, 15, 1:

    aurum perinde aspernantur (Scythae) ac reliqui mortales appetunt,

    Just. 2, 2, 7:

    deinceps Jovem atque Junonem, reliquos, quos, etc.,

    Cic. Univ. 11; cf.

    thus, without a copula, Brutorum, C. Cassii, Cn. Domitii, C. Trebonii, reliquorum,

    and so forth, id. Phil. 2, 12, 30; cf.:

    Africanus, cum patria illo modo loquens. reliquaque praeclare,

    id. Fin. 2, 32, 106, Quint. 9, 4, 124:

    si placet, in hunc diem hactenus. Reliqua (satis enim multa restant) differamus in crastinum,

    Cic. Rep. 2, 44, 71:

    audi reliqua,

    Plaut. As. 4, 1, 46:

    age, ambula, ibique reliqua alia fabulabimur,

    id. Poen. 3, 4, 8:

    reliqua vaticinationis brevi esse confecta,

    Cic. Div. 1, 32, 68:

    aderat janitor carceris et carnifex praetoris, reliqua,

    and the like, and so forth, and so on, Quint. 9, 4, 124;

    but post-class.: et reliqua,

    Vop. Firm. 5 fin. —
    (β).
    Sing.:

    corpore relicuo pugnam caedesque petessit,

    Lucr. 3, 648 Lachm.:

    equitum magno numero ex omni populi summa separato, reliquum populum distribuit in quinque classes, etc.,

    Cic. Rep. 2, 22, 39:

    scribit Labieno... cum legione ad fines Nerviorum veniat, reliquam partem exercitūs non putat exspectandam,

    Caes. B. G. 5, 46 fin.; 1, 18:

    neque de frumento reliquoque commeatu satis esse provisum,

    id. ib. 3, 3:

    militibus quoque equis exceptis reliquam praedam concessimus,

    Cic. Att. 5, 20, 5:

    jampridem cupio Alexandream reliquamque Aegyptum visere,

    id. ib. 2, 5, 1; cf. id. Lael. 2, 6; id. Rep. 2, 38, 64.— As subst.:

    paene oblitus sum, reliquom dicere,

    Plaut. Poen. prol. 118; Cic. Verr. 2, 3, 43, § 103:

    reliquum temporis cum magnā trepidatione vigilavit,

    Suet. Ner. 34:

    haec quidem hactenus: quod reliquum est, cottidie tabellarios habebis,

    as for the rest, as for what remains, Cic. Att. 16, 15, 3; so,

    quod reliquum est,

    id. Fam. 13, 72, 2; id. Planc. 10, 11; Ter. Ad. 3, 2, 48; cf.:

    de reliquo quid tibi ego dicam?

    Cic. Att. 16, 13, c, 2; id. Fam. 6, 20, 3; id. de Or. 1, 22, 100.

    Lewis & Short latin dictionary > relliquus

  • 98 serus

    sērus, a, um, adj. [cf. series; Sanscr. sărat, thread; that which is long drawn out], late (freq. and class.; cf.: tardus, lentus): nescis quid vesper serus vehat (the title of a work by Varro), Varr. ap. Gell. 1, 22, 4; 13, 11, 1:

    sero a vespere,

    Ov. M. 4, 415:

    serā nocte,

    Liv. 1, 57, 9; Col. 1 praef.; Prop. 1, 3, 10; Val. Fl. 7, 400:

    crepuscula,

    Ov. M. 1, 219:

    lux,

    id. ib. 15, 651:

    dies,

    Tac. H. 3, 82 (cf. infra, B.):

    hiems,

    Liv. 32, 28, 6:

    anni,

    i. e. ripe years, age, Ov. M. 6, 29; 9, 434; id. F. 5, 63; cf.

    aetas,

    id. A. A. 1, 65; Plaut. Aul. 4, 1, 4:

    gratulatio,

    Cic. Fam. 2, 7, 1:

    portenta deūm Tarda et sera nimis, id. poët. Div. 2, 30, 64: nepotes,

    Ov. M. 6, 138:

    posteritas,

    id. P. 1, 4, 24: sera eruditio, quam Graeci opsimathian appellant, Gell. 11, 7, 3; cf. poet., of persons, with gen.: o seri studiorum! ye late-learned, opsimatheis (i. e. backward, ignorant), Hor. S. 1, 10, 21 (v. infra, b. a): ulmus, late - or slowly-growing (acc. to others, old), Verg. G. 4, 144; so,

    ficus,

    late in bearing, Col. 5, 10, 10; cf. serotinus, and v. the foll. under sup.—Comp. (rare; not in Cic. or Cæs.; cf. adv. infra fin.):

    serior mors (opp. maturior),

    Cels. 2, 6 med.:

    senectus,

    Mart. 5, 6, 3:

    spe omnium serius bellum,

    Liv. 2, 3, 1:

    serior putatio,

    Col. 4, 23, 1; 2, 10, 15.— Poet., for posterior:

    serior aetas,

    Ov. Tr. 5, 9, 7; Tib. 1, 4, 33:

    hora,

    Ov. H. 19, 14.— Sup.:

    successores quam serissimi,

    Vell. 2, 131, 2:

    serissima omnium (pirorum) Amerina, etc.,

    ripening the latest, Plin. 15, 15, 16, § 55; cf. supra.—
    b.
    Poet.
    (α).
    For the adv. sero, of one who does any thing late:

    serus in caelum redeas,

    Hor. C. 1, 2, 45:

    serus Graecis admovit acumina chartis,

    id. Ep. 2, 1, 161:

    jusserit ad se Maecenas serum sub lumina prima venire Convivam,

    late in the day, id. S. 2, 7, 33:

    nec nisi serus abi,

    Ov. A. A. 2, 224:

    poena tamen tacitis sera venit pedibus,

    Tib. 1, 10, 3:

    (me) Arguit incepto serum accessisse labori,

    Ov. M. 13, 297.—So with things as subjects:

    sera rubens accendit lumina Vesper,

    Verg. G. 1, 251:

    imposita est sero tandem manus ultima bello,

    Ov. M. 13, 403:

    seros pedes assumere,

    id. ib. 15, 384:

    Cantaber serā domitus catenā,

    Hor. C. 3, 8, 22:

    serum ut veniamus ad amnem Phasidos,

    Val. Fl. 4, 708.—With gen.:

    o seri studiorum!

    Hor. S. 1, 10, 21 (v. supra); so,

    belli serus,

    Sil. 3, 255.—With inf.:

    cur serus versare boves et plaustra Bootes?

    Prop. 3, 5 (4, 4), 35.—
    (β).
    For adverb. use of sera and serum, v. adv. infra.—
    B.
    Substt. ‡
    1.
    sēra, ae, f. (sc. hora), a late hour, the evening hour, hespera, sera, vespra, crepusculum, Gloss. Vet.—
    2.
    sērum, i, n., late time, late hour (of the day or night; first in Liv.;

    esp. in the historians): serum erat diei,

    Liv. 7, 8, 4:

    quia serum diei fuerit,

    id. 26, 3, 1:

    jamque sero diei subducit ex acie legionem,

    Tac. A. 2, 21 fin.:

    extrahebatur in quam maxime serum diei certamen,

    Liv. 10, 28, 2 Drak. N. cr.:

    in serum noctis convivium productum,

    id. 33, 48; cf.: ad serum [p. 1682] usque diem, Tac. H. 3, 82.— Absol., in Sueton., of a late hour of the day:

    in serum dimicatione protractā,

    Suet. Aug. 17; id. Ner. 22:

    in serum usque patente cubiculo,

    id. Oth. 11.—
    II.
    Pregn., too late (class.):

    ut magis exoptatae Kalendae Januariae quam serae esse videantur,

    Cic. Phil. 5, 1:

    neque rectae voluntati serum est tempus ullum, etc.,

    Quint. 12, 1, 31:

    tempus cavendi,

    Sen. Thyest. 487: bellum, Sall. Fragm. ap. Philarg. Verg. G. 4, 144:

    Antiates serum auxilium post proelium venerant,

    Liv. 3, 5 fin.; 31, 24:

    auxilia,

    Val. Fl. 3, 562:

    improbum consilium serum, ut debuit, fuit: et jam profectus Virginius erat, etc.,

    Liv. 3, 46 fin.:

    redit Alcidae jam sera cupido,

    Val. Fl. 4, 247:

    seras conditiones pacis tentare,

    Suet. Aug. 17:

    cum tandem ex somno surrexissent, in quod serum erat, aliquot horas remis in naves collocandis absumpserunt,

    which was too late, Liv. 33, 48, 8:

    hoc serum est,

    Mart. 8, 44, 1; and with a subj.-clause:

    dum deliberamus, quando incipiendum sit, incipere jam serum est,

    Quint. 12, 6, 3; so,

    serum est, advocare iis rebus affectum, etc.,

    id. 4, 2, 115.—
    b.
    Poet. for the adverb (cf. supra, I. b. a):

    tum decuit metuisse tuis: nunc sera querelis Haud justis assurgis,

    too late, Verg. A. 10, 94:

    ad possessa venis praeceptaque gaudia serus,

    Ov. H. 17, 107:

    Herculeas jam serus opes spretique vocabis Arma viri,

    Val. Fl. 3, 713:

    serā ope vincere fata Nititur,

    Ov. M. 2, 617:

    auxilia ciere,

    Val. Fl. 3, 562.—Hence, adv., in three forms.
    1.
    sēră, late ( poet. and very rare):

    sera comans Narcissus,

    late in flowering, Verg. G. 4, 122.—
    2.
    sērum, late at night ( poet. and very rare):

    quae nocte sedens serum canit,

    Verg. A. 12, 864.—
    3.
    sērō̆.
    A.
    (Acc. to I.) Late.
    a.
    Late, at a late hour of the day or night (rare but class.):

    eo die Lentulus venit sero,

    Cic. Att. 7, 21, 1 (cf. infra, B.):

    domum sero redire,

    id. Fam. 7, 22.—
    b.
    Late, at a late period of time, in gen. (freq. and class.):

    res rustica sic est: si unam rem sero feceris omnia opera sero facies,

    Cato, R. R. 5, 7; Cic. Brut. 10, 39; Quint. 6, 3, 103:

    doctores artis sero repertos,

    id. 2, 17, 7; 2, 5, 3.— Comp.:

    modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

    Ov. M. 4, 198; Liv. 31, 11, 10:

    serius, quam ratio postulat,

    Quint. 2, 1, 1:

    scripsi ad Pompeium serius quam oportuit,

    Cic. Fam. 14, 10; 15, 1, 4; id. Sest. 31, 67; Liv. 37, 45, 18; 42, 28, 1:

    itaque serius aliquanto notatus et cognitus (numerus),

    Cic. Or. 56, 186:

    serius egressus vestigia vidit in alto Pulvere,

    Ov. M. 4, 105:

    ipse salutabo decimā vel serius horā,

    Mart. 1, 109, 9: omnium Versatur urna serius ocius Sors exitura, later or earlier (or, as we say, inverting the order, sooner or later), Hor. C. 2, 3, 26; so,

    serius aut citius sedem properamus ad unam,

    Ov. M. 10, 33:

    serius ei triumphandi causa fuit, ne, etc.,

    Liv. 39, 6, 4; 38, 27, 4:

    in acutis morbis serius aeger alendus est,

    Cels. 3, 2.— Sup.:

    ut quam serissime ejus profectio cognosceretur,

    Caes. B. C. 3, 75 (Scaliger ex conj.); so,

    legi pira Tarentina,

    Plin. 15, 17, 18, § 61 (al. serissima).—
    B.
    (Acc to II.) Too late (freq. and class.):

    abi stultus, sero post tempus venis,

    Plaut. Capt. 4, 2, 90:

    idem, quando illaec occasio periit, post sero cupit,

    id. Aul. 2, 2, 71; id. Am. 2, 2, 34; id. Men. 5, 6, 31; id. Pers. 5, 1, 16 (Opp. temperi); id. Trin. 2, 4, 14; 2, 4, 167; 4, 2, 147; Ter. Heaut. 2, 3, 103; id. Ad. 2, 4, 8. (Scipio) factus est consul bis:

    primum ante tempus: iterum sibi suo tempore, rei publicae paene sero,

    Cic. Lael. 3, 11; id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9:

    sero resistimus ei, quem per annos decem aluimus contra nos,

    id. Att. 7, 5, 5; id. Verr. 2, 5, 63, § 164 et saep.:

    ne nimis sero ad extrema veniamus,

    far too late, id. Phil. 2, 19, 47; Liv. 21, 3, 5.—Hence, in a double sense, alluding to the signif. A. a.:

    cum interrogaret (accusator), quo tempore Clodius occisus esset? respondit (Milo), Sero,

    Quint. 6, 3, 49.—Prov.: sero sapiunt Phryges, are wise too late, are troubled with after-wit; v. sapio.— Comp., in the same sense:

    possumus audire aliquid, an serius venimus?

    Cic. Rep. 1, 13, 20:

    ad quae (mysteria) biduo serius veneram,

    id. de Or. 3, 20, 75:

    doleo me in vitam paulo serius tamquam in viam ingressum,

    id. Brut. 96, 330: erit verendum mihi, ne non hoc potius omnes boni serius a me, quam quisquam crudelius factum esse dicat, id. Cat. 1, 2, 5:

    serius a terrā provectae naves,

    Caes. B. C. 3, 8; Suet. Tib. 52.

    Lewis & Short latin dictionary > serus

  • 99 summum

    sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:

    super inferque vicinus,

    Cato, R. R. 149, 1:

    totus super ignis,

    Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].
    I.
    Posit.
    A.
    Adj.
    1.
    In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:

    at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,

    Plaut. Cist. 2, 1, 36:

    omnes di deaeque superi, inferi,

    Ter. Phorm. 4, 4, 6:

    ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,

    Cic. Lael. 3, 12:

    limen superum inferumque salve,

    Plaut. Merc. 5, 1, 1:

    portae Phrygiae limen,

    id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):

    carmine di superi placantur, carmine manes,

    Hor. Ep. 2, 1, 138:

    di,

    id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:

    superis deorum Gratus et imis,

    id. ib. 1, 10, 19:

    ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,

    Cic. Tusc. 1, 26, 64:

    spectatores superarum rerum atque caelestium,

    id. N. D. 2, 56, 140:

    omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,

    Verg. A. 6, 788:

    supera ad convexa,

    to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):

    lumen,

    Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:

    domus deorum,

    Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;

    so without mare (colloq.): iter ad superum,

    Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:

    de supero, quom huc accesserit,

    from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,

    ex supero,

    Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —
    2.
    In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):

    supera de parte,

    i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:

    superas evadere ad auras,

    Verg. A. 6, 128:

    superum ad lumen ire,

    id. ib. 6, 680:

    aurae,

    Ov. M. 5, 641:

    orae,

    Verg. A. 2, 91:

    limen,

    id. ib. 6, 680.—
    B.
    Substt.
    1.
    Sŭpĕri, orum, m.
    (α).
    They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:

    multum fleti ad superos,

    i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:

    (Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,

    the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:

    ut oblitos superum paterere dolores,

    Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:

    epistula ad superos scripta,

    i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—
    (β).
    (Sc. di.) The gods above, the celestial deities:

    quae Superi Manesque dabant,

    Verg. A. 10, 34:

    aspiciunt Superi mortalia,

    Ov. M. 13, 70:

    o Superi!

    id. ib. 1, 196; 14, 729;

    pro Superi,

    id. Tr. 1, 2, 59:

    terris jactatus et alto Vi Superum,

    Verg. A. 1, 4:

    illa propago Contemptrix Superum,

    Ov. M. 1, 161:

    exemplo Superorum,

    id. Tr. 4, 4, 19; so,

    Superorum,

    id. P. 1, 1, 43:

    postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,

    Verg. A. 3, 2:

    scilicet is Superis labor est,

    id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:

    superis deorum Gratus et imis,

    id. ib. 1, 10, 19:

    flectere Superos,

    Verg. A. 7, 312:

    te per Superos... oro,

    id. ib. 2, 141 et saep.—
    2.
    sŭpĕra, orum, n.
    (α).
    The heavenly bodies:

    Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,

    Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:

    cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,

    id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—
    (β).
    Higher places (sc. loca):

    supera semper petunt,

    tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:

    (Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,

    the upper world, Verg. A. 7, 562.
    II.
    Comp.: sŭpĕrĭor, ius.
    A.
    Lit., of place, higher, upper:

    inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,

    Caes. B. G. 7, 46:

    dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?

    Cic. Caecin. 18, 50:

    in superiore qui habito cenaculo,

    Plaut. Am. 3, 1, 3:

    tota domus superior vacat,

    the upper part of, Cic. Att. 12, 10:

    superior accumbere,

    Plaut. Most. 1, 1, 42:

    de loco superiore dicere,

    i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:

    agere,

    i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;

    and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,

    id. Fam. 3, 8, 2:

    sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,

    id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,

    ex loco superiore,

    id. ib. 3, 4:

    loca,

    id. ib. 1, 10, 4;

    3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,

    id. B. C. 3, 98:

    qui in superiore acie constiterant,

    id. B. G. 1, 24:

    ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,

    i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:

    posteriori superius non jungitur,

    id. Ac. 2, 14, 44.—
    B.
    Trop.
    1.
    Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:

    superiores solis defectiones,

    Cic. Rep. 1, 16, 25:

    quid proxima, quid superiore nocte egeris,

    id. Cat. 1, 1, 1:

    refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,

    Caes. B. G. 7, 58:

    superioribus aestivis,

    Hirt. B. G. 8, 46:

    superioribus temporibus,

    Cic. Fam. 5, 17, 1:

    tempus (opp. posterius),

    id. Dom. 37, 99:

    tempora (opp. inferiora),

    Suet. Claud. 41:

    annus,

    Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:

    anno superiore,

    id. Har. Resp. 8, 15:

    superioris anni acta,

    Suet. Caes. 23:

    in superiore vita,

    Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:

    testimonium conveniens superiori facto,

    Hirt. B. G. 8, 53:

    superius facinus novo scelere vincere,

    Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:

    superioris more crudelitatis uti,

    Nep. Thras. 3, 1:

    superius genus,

    mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:

    nuptiae,

    former marriage, Cic. Clu. 6, 15:

    vir,

    first husband, id. Caecin. 6, 17.—
    b.
    Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:

    omnis juventus omnesque superioris aetatis,

    Caes. B. C. 2, 5:

    aetate superiores,

    Varr. R. R. 2, 10, 1:

    superior Africanus,

    the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:

    Dionysius,

    id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:

    quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,

    Cic. Or. 34, 120.—
    2.
    Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:

    Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,

    Caes. B. G. 7, 65:

    numero superiores,

    Hirt. B. G. 8, 12:

    hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,

    id. ib. 8, 19:

    se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,

    Cic. Caecin. 1, 2:

    semper discessit superior,

    Nep. Hann. 1, 2:

    si primo proelio Catilina superior discessisset,

    Sall. C. 39, 4:

    ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,

    Caes. B. G. 5, 15:

    multo superiores bello esse,

    Nep. Alcib. 4, 7:

    superiorem Appium in causa fecit,

    Liv. 5, 7, 1.—
    3.
    Of quality, condition, number, etc., higher, more distinguished, greater, superior.
    (α).
    With abl. respect.:

    pecuniis superiores,

    Cic. Rep. 2, 34, 59:

    loco, fortuna, fama superiores,

    id. Lael. 25, 94:

    habes neminem honoris gradu superiorem,

    id. Fam. 2, 18, 2:

    ordine,

    id. ib. 13, 5, 2:

    facilitate et humanitate superior,

    id. Off. 1, 26, 90:

    si superior ceteris rebus esses,

    id. Div. in Caecil. 19, 61.—
    (β).
    Absol.:

    ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,

    Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:

    ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,

    id. Off. 1, 26, 90:

    invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,

    id. de Or. 2, 52, 209:

    premendoque superiorem sese extollebat,

    Liv. 22, 12, 12:

    cui omnem honorem, ut superiori habuit,

    Vell. 2, 101, 1.
    III.
    Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.
    A.
    ‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—
    B.
    sū̆prēmus, a, um, highest, loftiest, topmost.
    1.
    Lit. (only poet.; cf.

    summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,

    the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,

    montes,

    Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:

    rupes,

    Sen. Oedip. 95:

    arx,

    Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:

    supremae Tethyos unda,

    Mart. Spect. 3, 6.—
    2.
    Trop.
    a.
    Of time or order of succession, last, latest, extreme, final, = ultimus (class.).
    (α).
    In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;

    sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,

    Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:

    quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,

    Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:

    supremo te sole domi manebo,

    at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:

    jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,

    last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:

    quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,

    Ov. M. 12, 526.—
    (β).
    In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:

    supremo vitae die,

    Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:

    dies,

    id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:

    hora,

    Tib. 1, 1, 59:

    tempus,

    Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:

    incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,

    i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:

    mors,

    Hor. Ep. 2, 2, 173:

    finis,

    id. ib. 2, 1, 12:

    iter,

    id. C. 2, 17, 11:

    lumen,

    Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,

    ore,

    id. Tr. 3, 3, 87:

    haec digressu dicta supremo Fundebat,

    Verg. A. 8, 583:

    Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,

    in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;

    supremis suis annis,

    in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:

    suprema ejus cura,

    id. 7, 45, 46, § 150:

    spoliatus illius supremi diei celebritate,

    Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:

    funera,

    Ov. M. 3, 137:

    oscula,

    id. ib. 6, 278:

    tori,

    i. e. biers, id. F. 6, 668:

    ignis,

    id. Am. 1, 15, 41:

    ignes,

    id. M. 2, 620; 13, 583:

    officia,

    Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,

    tabulae,

    Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:

    tituli,

    i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:

    Troiae sorte suprema,

    Verg. A. 5, 190:

    dies regnis,

    Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:

    animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,

    for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:

    anima exitura supremo,

    Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.
    1.
    sŭprēmum, i, n., the last moment, end (very rare):

    ventum ad supremum est,

    Verg. A. 12, 803.—
    2.
    suprēma, orum, n.
    (α).
    The last moments, the close of life, death:

    ut me in supremis consolatus est!

    Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:

    statua Herculis sentiens suprema tunicae,

    the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:

    circa suprema Neronis,

    the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—
    (β).
    The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:

    supremis divi Augusti,

    Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:

    suprema ferre (sc. munera),

    Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—
    (γ).
    A last will, testament:

    nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,

    Tac. A. 1, 8:

    miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,

    Dig. 29, 1, 36, § 2.—
    (δ).
    The relics, remains of a burned corpse, the ashes, = reliquiae, Amm. 25, 9, 12; Sol. 1 med. —
    b.
    Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:

    multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,

    Gell. 11, 1, 2 sq.:

    macies,

    Verg. A. 3, 590:

    Juppiter supreme,

    Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:

    med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,

    most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—
    C.
    summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).
    1.
    Lit. (class., while supremus is mostly poet.):

    summum oportet olfactare vestimentum muliebre,

    the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):

    summum jugum montis,

    Caes. B. G. 1, 21:

    summus mons,

    the top of, id. ib. 1, 22:

    feriunt summos fulmina montes,

    the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:

    locus castrorum,

    Caes. B. G. 2, 23:

    in summa sacra via,

    on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:

    in summa columna conlocare,

    id. Div. 1, 24, 48:

    quam (urbem) ad summum theatrum,

    id. Verr. 2, 4, 53, § 119:

    Janus summus ab imo,

    Hor. Ep. 1, 1, 54:

    ad aquam summam appropinquare,

    Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:

    in aqua summa natare,

    the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:

    apud summum puteum,

    id. Mil. 4, 4, 16:

    per summa volare aequora,

    Verg. A. 5, 819:

    summa cacumina linquunt,

    id. ib. 6, 678:

    mari summo,

    id. ib. 1, 110:

    prospexi Italiam summa ab unda,

    id. ib. 6, 357:

    summaque per galeam delibans oscula,

    id. ib. 12, 434:

    amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,

    Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:

    summam cutem novacula decerpito,

    Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:

    summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,

    I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:

    standum est in lecto, si quid de summo petas,

    Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,

    a summo dare (bibere),

    Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—
    b.
    summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:

    ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,

    Caes. B. G. 6, 26:

    qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,

    Cic. Fin. 3, 14, 48:

    leviter a summo inflexum bacillum,

    id. Div. 1, 17, 30:

    igitur discubuere... in summo Antonius,

    Sall. H. 3, 4 Dietsch:

    puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,

    Plin. Ep. 2, 17, 25:

    nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,

    Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:

    summa petere,

    Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—
    2.
    Transf., of the voice:

    jubeo te salvere voce summa,

    Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:

    citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,

    at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:

    vox (opp. ima),

    Quint. 11, 3, 15:

    summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,

    Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:

    summo haec clamore,

    Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:

    exspectabam hodie, aut summum cras,

    Cic. Att. 13, 21, 2:

    bis, terve summum,

    id. Fam. 2, 1, 1:

    triduo aut summum quatriduo,

    id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—
    2.
    Trop.
    a.
    Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):

    haec est praestituta summa argento dies,

    Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,

    venit summa dies,

    Verg. A. 2, 324:

    ad summam senectutem jactari, quam, etc.,

    Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:

    cum esset summa senectute,

    id. Phil. 8, 10, 31:

    in fluvium primi cecidere, in corpora summi,

    Luc. 2, 211:

    summo carmine,

    at the end, Hor. C. 3, 28, 13:

    eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,

    the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;

    quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,

    at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:

    nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,

    Albin. 1, 137. —
    b.
    Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):

    summi puerorum amores,

    Cic. Lael. 10, 33:

    spes civium,

    id. ib. 3, 11:

    fides, constantia justitiaque,

    id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:

    qui in virtute summum bonum ponunt,

    id. ib. 6, 20:

    non agam summo jure tecum,

    id. Verr. 2, 5, 2, § 4:

    tres fratres summo loco nati,

    id. Fam. 2, 18, 2:

    qui summo magistratui praeerat,

    Caes. B. G. 1, 16:

    concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,

    Cic. Imp. Pomp. 17, 51:

    quae (vitia) summo opere vitare oportebit,

    id. Inv. 1, 18, 26:

    turpitudo,

    id. Lael. 17, 61:

    summum in cruciatum se venire,

    Caes. B. G. 1, 31:

    scelus,

    Sall. C. 12, 5:

    hiems,

    the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:

    cum aestas summa esse coeperat,

    id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:

    ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,

    id. Rep. 1, 34, 51:

    summi ex Graecia sapientissimique homines,

    id. ib. 1, 22, 36; cf.:

    summi homines ac summis ingeniis praediti,

    id. de Or. 1, 2, 6:

    optimi et summi viri diligentia,

    id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:

    summus Juppiter,

    id. Cist. 2, 1, 40:

    ubi summus imperator non adest ad exercitum,

    id. Am. 1, 2, 6:

    miles summi inperatoris,

    Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:

    amicus summus,

    the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:

    nam is nostro Simulo fuit summus,

    id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:

    summa ducum Atrides,

    the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:

    summo rei publicae tempore,

    at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:

    in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

    id. Fl. 3, 6; cf.:

    summa salus rei publicae,

    id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,

    res publica,

    id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:

    ad summam rem publicam,

    Liv. 33, 45, 4 al.:

    quo res summa loco, Panthu?

    the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:

    non agam summo jure tecum,

    deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;

    ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,

    id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:

    quod me sollicitare summe solet,

    Cic. de Or. 2, 72, 295:

    cupere aliquid,

    id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:

    contendere,

    Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:

    diffidere,

    Cic. Fam. 4, 7, 2:

    admirari,

    Quint. 10, 1, 70:

    summe jucundum,

    Cic. Fam. 13, 18, 2:

    officiosi,

    id. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    summe disertus vir,

    Quint. 12, 1, 23:

    summe munitus locus,

    Hor. Ep. 2, 2, 31:

    summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,

    Cic. Div. in Caecil. 17, 57:

    mei summe observantissimus,

    Plin. Ep. 10, 26 (11), 1.

    Lewis & Short latin dictionary > summum

  • 100 Superi

    sŭpĕrus, a, um (ante-class. collat. form of the nom. sing. sŭpĕr in two passages:

    super inferque vicinus,

    Cato, R. R. 149, 1:

    totus super ignis,

    Lucr. 1, 649; gen. plur. in signif. I. B. 1. infra, superum, Verg. A. 1, 4; Ov. M. 1, 251 et saep.), adj. [super].
    I.
    Posit.
    A.
    Adj.
    1.
    In gen., that is above, upper, higher: inferus an superus tibi fert deus funera, Liv. And. ap. Prisc. p. 606 P.:

    at ita me di deaeque superi atque inferi et medioxumi,

    Plaut. Cist. 2, 1, 36:

    omnes di deaeque superi, inferi,

    Ter. Phorm. 4, 4, 6:

    ad superos deos potius quam ad inferos pervenisse,

    Cic. Lael. 3, 12:

    limen superum inferumque salve,

    Plaut. Merc. 5, 1, 1:

    portae Phrygiae limen,

    id. Bacch. 4, 9, 31; 4, 9, 63; Novat. ap. Non. p. 336, 13 (Com. Rel. v. 49 Rib.):

    carmine di superi placantur, carmine manes,

    Hor. Ep. 2, 1, 138:

    di,

    id. C. 1, 1, 30; 4, 7, 18:

    superis deorum Gratus et imis,

    id. ib. 1, 10, 19:

    ut omnia supera, infera, prima, ultima, media videremus,

    Cic. Tusc. 1, 26, 64:

    spectatores superarum rerum atque caelestium,

    id. N. D. 2, 56, 140:

    omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes,

    Verg. A. 6, 788:

    supera ad convexa,

    to heaven, id. ib. 6, 241 (Rib. super); 6, 750; 10, 251: cum superum lumen nox intempesta teneret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, 14 (Ann. v. 106 Vahl.):

    lumen,

    Lucr. 6, 856: templum superi Jovis, i. e. of the Capitoline Jupiter (opp. Juppiter inferus, i. e. Pluto), Cat. 55, 5; Sen. Herc. Fur. 48:

    domus deorum,

    Ov. M. 4, 735: mare superum, the upper, i. e. the Adriatic and Ionian Sea (opp. mare inferum, the lower or Etruscan Sea), Plaut. Men. 2, 1, 11; Cic. de Or. 3, 19, 69; id. Att. 9, 3, 1; Liv. 41, 1, 3; Mel. 2, 4, 1; Plin. 3, 5, 10, § 44; Suet. Caes. 34; 44;

    so without mare (colloq.): iter ad superum,

    Cic. Att. 9, 5, 1.—Adverb.:

    de supero, quom huc accesserit,

    from above, Plaut. Am. 3, 4, 18; so,

    ex supero,

    Lucr. 2, 227; 2, 241; 2, 248. —
    2.
    In partic., upper, i. e. of the upper regions or upper world (opp. the lower regions):

    supera de parte,

    i. e. of the earth, Lucr. 6, 855:

    superas evadere ad auras,

    Verg. A. 6, 128:

    superum ad lumen ire,

    id. ib. 6, 680:

    aurae,

    Ov. M. 5, 641:

    orae,

    Verg. A. 2, 91:

    limen,

    id. ib. 6, 680.—
    B.
    Substt.
    1.
    Sŭpĕri, orum, m.
    (α).
    They who are above (opp. inferi, those in the dungeon), Plaut. Aul. 2, 7, 6:

    multum fleti ad superos,

    i. e. those living on earth, Verg. A. 6, 481:

    (Pompeius) Quam apud superos habuerat magnitudinem, illibatam detulisset ad Inferos,

    the inhabitants of the upper world, Vell. 2, 48, 2; cf.:

    ut oblitos superum paterere dolores,

    Val. Fl. 1, 792: si nunc redire posset ad superos pater, Poet. ap. Charis. 5, p. 252:

    epistula ad superos scripta,

    i. e. to the survivors, Plin. 2, 109, 112, § 248.—
    (β).
    (Sc. di.) The gods above, the celestial deities:

    quae Superi Manesque dabant,

    Verg. A. 10, 34:

    aspiciunt Superi mortalia,

    Ov. M. 13, 70:

    o Superi!

    id. ib. 1, 196; 14, 729;

    pro Superi,

    id. Tr. 1, 2, 59:

    terris jactatus et alto Vi Superum,

    Verg. A. 1, 4:

    illa propago Contemptrix Superum,

    Ov. M. 1, 161:

    exemplo Superorum,

    id. Tr. 4, 4, 19; so,

    Superorum,

    id. P. 1, 1, 43:

    postquam res Asiae Priamique evertere gentem Immeritam visum Superis,

    Verg. A. 3, 2:

    scilicet is Superis labor est,

    id. ib. 4, 379; Hor. C. 1, 6, 16:

    superis deorum Gratus et imis,

    id. ib. 1, 10, 19:

    flectere Superos,

    Verg. A. 7, 312:

    te per Superos... oro,

    id. ib. 2, 141 et saep.—
    2.
    sŭpĕra, orum, n.
    (α).
    The heavenly bodies:

    Hicetas caelum, solem, lunam, stellas, supera denique omnia stare censet,

    Cic. Ac. 2, 39, 123; cf.:

    cogitantes supera atque caelestia, haec nostra contemnimus,

    id. ib. 2, 41, 127: di, quibus est potestas motus superum atque inferum, Enn. ap. Auct. Her. 2, 25, 38 (Trag. Rel. v. 163 Vahl.).—
    (β).
    Higher places (sc. loca):

    supera semper petunt,

    tend upwards, Cic. Tusc. 1, 18, 42:

    (Alecto) Cocyti petit sedem, supera ardua relinquens,

    the upper world, Verg. A. 7, 562.
    II.
    Comp.: sŭpĕrĭor, ius.
    A.
    Lit., of place, higher, upper:

    inferiore omni spatio vacuo relicto, superiorem partem collis castris compleverant,

    Caes. B. G. 7, 46:

    dejectus qui potest esse quisquam, nisi in inferiorem locum de superiore motus?

    Cic. Caecin. 18, 50:

    in superiore qui habito cenaculo,

    Plaut. Am. 3, 1, 3:

    tota domus superior vacat,

    the upper part of, Cic. Att. 12, 10:

    superior accumbere,

    Plaut. Most. 1, 1, 42:

    de loco superiore dicere,

    i. e. from the tribunal, Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:

    agere,

    i. e. from the rostra, id. ib. 2, 1, 5, § 14;

    and in gen. of the position of the speaker: multos et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos,

    id. Fam. 3, 8, 2:

    sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore loquitur,

    id. de Or. 3, 6, 23: ex loco superiore in ipsis fluminis ripis praeliabantur, from a height or eminence, Caes. B. G. 2, 23; so,

    ex loco superiore,

    id. ib. 3, 4:

    loca,

    id. ib. 1, 10, 4;

    3, 3, 2: ex superioribus locis in planitiem descendere,

    id. B. C. 3, 98:

    qui in superiore acie constiterant,

    id. B. G. 1, 24:

    ex superiore et ex inferiore scriptura docendum,

    i. e. what goes before and after, the context, Cic. Inv. 2, 40, 117; cf.:

    posteriori superius non jungitur,

    id. Ac. 2, 14, 44.—
    B.
    Trop.
    1.
    Of time or order of succession, former, past, previous, preceding:

    superiores solis defectiones,

    Cic. Rep. 1, 16, 25:

    quid proxima, quid superiore nocte egeris,

    id. Cat. 1, 1, 1:

    refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant,

    Caes. B. G. 7, 58:

    superioribus aestivis,

    Hirt. B. G. 8, 46:

    superioribus temporibus,

    Cic. Fam. 5, 17, 1:

    tempus (opp. posterius),

    id. Dom. 37, 99:

    tempora (opp. inferiora),

    Suet. Claud. 41:

    annus,

    Cic. Verr. 2, 3, 18, § 47:

    anno superiore,

    id. Har. Resp. 8, 15:

    superioris anni acta,

    Suet. Caes. 23:

    in superiore vita,

    Cic. Sen. 8, 26: milites superioribus proeliis exercitati, [p. 1811] Caes. B. G. 2, 20:

    testimonium conveniens superiori facto,

    Hirt. B. G. 8, 53:

    superius facinus novo scelere vincere,

    Cic. Verr. 2, 5, 44, § 116:

    superioris more crudelitatis uti,

    Nep. Thras. 3, 1:

    superius genus,

    mentioned previously, Plin. 13, 25, 48, § 146:

    nuptiae,

    former marriage, Cic. Clu. 6, 15:

    vir,

    first husband, id. Caecin. 6, 17.—
    b.
    Esp., of age, time of life, etc., older, elder, senior, more advanced, former:

    omnis juventus omnesque superioris aetatis,

    Caes. B. C. 2, 5:

    aetate superiores,

    Varr. R. R. 2, 10, 1:

    superior Africanus,

    the Elder, Cic. Verr. 2, 5, 10, § 25; id. Off. 1, 33, 121:

    Dionysius,

    id. ib. 2, 7, 25; Nep. Dion, 1, 1; cf.:

    quid est aetas hominis, nisi memoria rerum veterum cum superiorum aetate contexitur,

    Cic. Or. 34, 120.—
    2.
    Of strength or success in battle or any contest, victorious, conquering, stronger, superior:

    Caesar quod hostes equitatu superiores esse intellegebat,

    Caes. B. G. 7, 65:

    numero superiores,

    Hirt. B. G. 8, 12:

    hoc ipso fiunt superiores, quod nullum acceperant detrimentum,

    id. ib. 8, 19:

    se quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum,

    Cic. Caecin. 1, 2:

    semper discessit superior,

    Nep. Hann. 1, 2:

    si primo proelio Catilina superior discessisset,

    Sall. C. 39, 4:

    ut nostri omnibus partibus superiores fuerint,

    Caes. B. G. 5, 15:

    multo superiores bello esse,

    Nep. Alcib. 4, 7:

    superiorem Appium in causa fecit,

    Liv. 5, 7, 1.—
    3.
    Of quality, condition, number, etc., higher, more distinguished, greater, superior.
    (α).
    With abl. respect.:

    pecuniis superiores,

    Cic. Rep. 2, 34, 59:

    loco, fortuna, fama superiores,

    id. Lael. 25, 94:

    habes neminem honoris gradu superiorem,

    id. Fam. 2, 18, 2:

    ordine,

    id. ib. 13, 5, 2:

    facilitate et humanitate superior,

    id. Off. 1, 26, 90:

    si superior ceteris rebus esses,

    id. Div. in Caecil. 19, 61.—
    (β).
    Absol.:

    ut ii, qui superiores sunt, submittere se debent in amicitia, sic quodam modo inferiores extollere,

    Cic. Lael. 20, 72; cf. id. ib. 20, 71:

    ut quanto superiores sumus, tanto nos geramus summissius,

    id. Off. 1, 26, 90:

    invident homines maxime paribus aut inferioribus... sed etiam superioribus invidetur,

    id. de Or. 2, 52, 209:

    premendoque superiorem sese extollebat,

    Liv. 22, 12, 12:

    cui omnem honorem, ut superiori habuit,

    Vell. 2, 101, 1.
    III.
    Sup., in three forms, ‡ superrimus, supremus, and summus.
    A.
    ‡ sŭperrĭmus, assumed as orig. form of supremus by Varr. L. L. 7, § 51 Mull.; Charis. p. 130 P.—
    B.
    sū̆prēmus, a, um, highest, loftiest, topmost.
    1.
    Lit. (only poet.; cf.

    summus, C. 1.): montesque supremos Silvifragis vexat flabris,

    the highest points, the tops, summits, Lucr. 1, 274; so,

    montes,

    Verg. G. 4, 460; Hor. Epod. 17, 68:

    rupes,

    Sen. Oedip. 95:

    arx,

    Claud. III. Cons. Hon. 167; cf.:

    supremae Tethyos unda,

    Mart. Spect. 3, 6.—
    2.
    Trop.
    a.
    Of time or order of succession, last, latest, extreme, final, = ultimus (class.).
    (α).
    In gen.: SOL OCCASVS SVPREMA TEMPESTAS ESTO, XII. Tab. ap. Gell. 17, 2, 10.—Hence, as subst.: suprēma, ae, f. (sc. tempestas), the last part of the day, the hour of sunset: suprema summum diei; hoc tempus duodecim Tabulae dicunt occasum esse solis;

    sed postea lex praetoria id quoque tempus jubet esse supremum, quo praeco in comitio supremam pronuntiavit populo,

    Varr. L. L. 6, § 5 Mull.; cf. Censor. de Die Nat. 24; Plin. 7, 60, 60, § 212:

    quae (urbs), quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur,

    Cic. Verr. 2, 4, 53, § 119:

    supremo te sole domi manebo,

    at sunset, Hor. Ep. 1, 5, 3:

    jubare exorto jam nocte suprema, Col. poet. 10, 294: in te suprema salus,

    last hope, Verg. A. 12, 653: supremam bellis imposuisse manum, the last or finishing hand, Ov. R. Am. 114. — suprēmum, adverb., for the last time:

    quae mihi tunc primum, tunc est conspecta supremum,

    Ov. M. 12, 526.—
    (β).
    In partic., with regard to the close of life, last, closing, dying:

    supremo vitae die,

    Cic. Tusc. 1, 29, 71; id. Sen. 21, 78; id. Mur. 36, 75:

    dies,

    id. Phil. 1, 14, 34; Hor. C. 1, 13, 20; id. Ep. 1, 4, 13:

    hora,

    Tib. 1, 1, 59:

    tempus,

    Hor. S. 1, 1, 98; Cat. 64, 151:

    incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,

    i. e. the penalty of death, Cic. Leg. 2, 9, 22:

    mors,

    Hor. Ep. 2, 2, 173:

    finis,

    id. ib. 2, 1, 12:

    iter,

    id. C. 2, 17, 11:

    lumen,

    Verg. A. 6, 735: sociamque tori vocat ore supremo, with his dying mouth, dying breath, Ov. M. 8, 521; so,

    ore,

    id. Tr. 3, 3, 87:

    haec digressu dicta supremo Fundebat,

    Verg. A. 8, 583:

    Nero in suprema ira duos calices crystallinos fregit,

    in his last agony, Plin. 37, 2, 10, § 29;

    supremis suis annis,

    in his last years, id. 23, 1, 27, § 58:

    suprema ejus cura,

    id. 7, 45, 46, § 150:

    spoliatus illius supremi diei celebritate,

    Cic. Mil. 32, 86: honor, the last honors, i. e. funeral rites or ceremonies, Verg. A. 11, 61:

    funera,

    Ov. M. 3, 137:

    oscula,

    id. ib. 6, 278:

    tori,

    i. e. biers, id. F. 6, 668:

    ignis,

    id. Am. 1, 15, 41:

    ignes,

    id. M. 2, 620; 13, 583:

    officia,

    Tac. A. 5, 2; Petr. 112, 1: judicia hominum, a last will or testament, Quint. 6, 3, 92; Plin. Ep. 7, 20, 7; 7, 31, 5; so,

    tabulae,

    Mart. 5, 33, 1; 5, 41, 1:

    tituli,

    i. e. an epitaph, id. ib. 9, 19, 3.—So of cities, etc.:

    Troiae sorte suprema,

    Verg. A. 5, 190:

    dies regnis,

    Ov. F. 2, 852. — suprēmum and suprēmō, adverb.:

    animam sepulcro Condimus, et magna supremum voce ciemus,

    for the last time, for a last farewell, Verg. A. 3, 68; Plin. 11, 37, 55, § 150; Tac. H. 4, 14; Ov. M. 12, 526:

    anima exitura supremo,

    Plin. 11, 53, 115, § 277.— Substt.
    1.
    sŭprēmum, i, n., the last moment, end (very rare):

    ventum ad supremum est,

    Verg. A. 12, 803.—
    2.
    suprēma, orum, n.
    (α).
    The last moments, the close of life, death:

    ut me in supremis consolatus est!

    Quint. 6, prooem. § 11; Tac. A. 6, 50; 12, 66; cf.:

    statua Herculis sentiens suprema tunicae,

    the last agonies caused by it, Plin. 34, 8, 19, § 93:

    circa suprema Neronis,

    the time of his death, id. 16, 44, 86, § 236; 7, 3, 3, § 33.—
    (β).
    The last honors paid to the dead, funeral rites or ceremonies, a funeral:

    supremis divi Augusti,

    Plin. 7, 3, 3, § 33; 16, 44, 86, § 236; Tac. A. 1, 61; 3, 49; 4, 44; id. H. 4, 59; 4, 45:

    suprema ferre (sc. munera),

    Verg. A. 6, 213; cf. id. ib. 11, 25 al.—
    (γ).
    A last will, testament:

    nihil primo senatus die agi passus, nisi de supremis Augusti,

    Tac. A. 1, 8:

    miles in supremis ordinandis ignarus uxorem esse praegnantem, etc.,

    Dig. 29, 1, 36, § 2.—
    (δ).
    The relics, remains of a burned corpse, the ashes, = reliquiae, Amm. 25, 9, 12; Sol. 1 med. —
    b.
    Of degree or rank, the highest, greatest, most exalted, supreme:

    multa, quae appellatur suprema, instituta in singulos duarum ovium, triginta boum... ultra quam (numerum) multam dicere in singulos jus non est, et propterea suprema appellatur, id est, summa et maxima,

    Gell. 11, 1, 2 sq.:

    macies,

    Verg. A. 3, 590:

    Juppiter supreme,

    Plaut. Men. 5, 9, 55; id. Capt. 2, 3, 66; 5, 2, 23; id. Ps. 2, 2, 33; Ter. Ad. 2, 1, 42: Junonis supremus conjunx, Poet. ap. Plin. 35, 10, 37, § 115:

    med antidhac Supremum habuisti com item consiliis tuis,

    most intimate, Plaut. Ps. 1, 1, 15.—
    C.
    summus, a, um [from sup-imus, sup-mus], uppermost, highest, topmost; the top of, highest part of (cf. Roby, Gram. 2, § 1295).
    1.
    Lit. (class., while supremus is mostly poet.):

    summum oportet olfactare vestimentum muliebre,

    the top, outside of, Plaut. Men. 1, 2, 56: Galli summa arcis adorti Moenia, Enn. ap. Macr. S. 1, 4 (Ann. v. 169 Vahl.): Thyestes summis saxis fixus, id. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 413 ib.): montibus summis, id. ap. Varr. L. L. 7, 71 Mull. (Epigr. v. 43 ib.):

    summum jugum montis,

    Caes. B. G. 1, 21:

    summus mons,

    the top of, id. ib. 1, 22:

    feriunt summos fulmina montes,

    the mountain tops, Hor. C. 2, 10, 11; cf.: in summo montis vertice, Poet. ap. Quint. 8, 3, 48:

    locus castrorum,

    Caes. B. G. 2, 23:

    in summa sacra via,

    on the highest part of, Cic. Planc. 7, 17; cf. id. Verr. 2, 4, 53, § 119:

    in summa columna conlocare,

    id. Div. 1, 24, 48:

    quam (urbem) ad summum theatrum,

    id. Verr. 2, 4, 53, § 119:

    Janus summus ab imo,

    Hor. Ep. 1, 1, 54:

    ad aquam summam appropinquare,

    Cic. Fin. 4, 23, 64: mento summam aquam attingens enectus siti, Poet. ap. Cic. Tusc. 1, 5, 10:

    in aqua summa natare,

    the top, surface of, Plaut. Cas. 2, 6, 33:

    apud summum puteum,

    id. Mil. 4, 4, 16:

    per summa volare aequora,

    Verg. A. 5, 819:

    summa cacumina linquunt,

    id. ib. 6, 678:

    mari summo,

    id. ib. 1, 110:

    prospexi Italiam summa ab unda,

    id. ib. 6, 357:

    summaque per galeam delibans oscula,

    id. ib. 12, 434:

    amphoras complures complet plumbo, summas operit auro,

    Nep. Hann. 9, 3: summa procul villarum culmina fumant, Verg. E. 1, 83:

    summam cutem novacula decerpito,

    Col. 12, 56, 1.—Of position, place, at table:

    summus ego (in triclinio) et prope me Viscus Thurinus et infra Varius, etc.,

    I was highest, I reclined at the top, Hor. S. 2, 8, 20.—Hence, subst.: summus, i, m., he who sits in the highest place, at the head of the table:

    standum est in lecto, si quid de summo petas,

    Plaut. Men. 1, 1, 27: is sermo, qui more majorum a summo adhibetur in poculis, by the head of the table, i. e. by the president of the feast, Cic. Sen. 14, 46; so,

    a summo dare (bibere),

    Plaut. As. 5, 2, 41; Pers. 5, 1, 19.—
    b.
    summum, i, n., the top, surface; the highest place, the head of the table, etc.:

    ab ejus (frontis) summo, sicut palmae, rami quam late diffunduntur,

    Caes. B. G. 6, 26:

    qui demersi sunt in aqua... si non longe absunt a summo,

    Cic. Fin. 3, 14, 48:

    leviter a summo inflexum bacillum,

    id. Div. 1, 17, 30:

    igitur discubuere... in summo Antonius,

    Sall. H. 3, 4 Dietsch:

    puteos ac potius fontes habet: sunt enim in summo,

    Plin. Ep. 2, 17, 25:

    nuces mersit in vinum et sive in summum redierant, sive subsederant, etc.,

    Petr. 137 fin.: oratori summa riguerunt, the extremities of his body, Sen. Ira, 2, 3, 3.—In mal. part.:

    summa petere,

    Mart. 11, 46, 6; Auct. Priap. 76.—
    2.
    Transf., of the voice:

    jubeo te salvere voce summa,

    Plaut. As. 2, 2, 30; cf.:

    citaret Io Bacche! modo summa Voce, modo, etc.,

    at the top of his voice, Hor. S. 1, 3, 7:

    vox (opp. ima),

    Quint. 11, 3, 15:

    summa voce versus multos uno spiritu pronuntiare,

    Cic. de Or. 1, 61, 261; cf.:

    summo haec clamore,

    Plaut. Merc. prol. 59. —Adverb.: summum, at the utmost or farthest:

    exspectabam hodie, aut summum cras,

    Cic. Att. 13, 21, 2:

    bis, terve summum,

    id. Fam. 2, 1, 1:

    triduo aut summum quatriduo,

    id. Mil. 9, 26; cf. Liv. 21, 35, and 31, 42 Drak.—
    2.
    Trop.
    a.
    Of time or order of succession, last, latest, final (rare but class.):

    haec est praestituta summa argento dies,

    Plaut. Ps. 1, 3, 140; so,

    venit summa dies,

    Verg. A. 2, 324:

    ad summam senectutem jactari, quam, etc.,

    Cic. Rep. 1, 1, 1: vixit ad summam senectutem, to extreme old age, id. Fragm. ap. Non. 401, 31:

    cum esset summa senectute,

    id. Phil. 8, 10, 31:

    in fluvium primi cecidere, in corpora summi,

    Luc. 2, 211:

    summo carmine,

    at the end, Hor. C. 3, 28, 13:

    eadem in argumentis ratio est, ut potentissima prima et summa ponantur,

    the first and the last, at the beginning and the end, Quint. 6, 4, 22; cf. neutr. absol.: Celsus putat, primo firmum aliquod (argumentum) esse ponendum, summo firmissimum, imbecilliora medio;

    quia et initio movendus sit judex et summo impellendus,

    at the last, at the close, id. 7, 1, 10.— Adverb.: summum, for the last time:

    nunc ego te infelix summum teneoque tuorque,

    Albin. 1, 137. —
    b.
    Of rank, etc., highest, greatest, first, supreme, best, utmost, extreme; most distinguished, excellent, or noble; most important, weighty, or critical, etc. (so most freq. in prose and poetry): summa nituntur vi, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 168 Vahl.): bellum gerentes summum summa industria, id. ap. Non. p. 402, 3 (Trag. v. 104 ib.):

    summi puerorum amores,

    Cic. Lael. 10, 33:

    spes civium,

    id. ib. 3, 11:

    fides, constantia justitiaque,

    id. ib. 7, 25: in amore summo summaque inopia, Caec. ap. Cic. N. D. 3, 29, 72:

    qui in virtute summum bonum ponunt,

    id. ib. 6, 20:

    non agam summo jure tecum,

    id. Verr. 2, 5, 2, § 4:

    tres fratres summo loco nati,

    id. Fam. 2, 18, 2:

    qui summo magistratui praeerat,

    Caes. B. G. 1, 16:

    concedunt in uno Cn. Pompeio summa esse omnia,

    Cic. Imp. Pomp. 17, 51:

    quae (vitia) summo opere vitare oportebit,

    id. Inv. 1, 18, 26:

    turpitudo,

    id. Lael. 17, 61:

    summum in cruciatum se venire,

    Caes. B. G. 1, 31:

    scelus,

    Sall. C. 12, 5:

    hiems,

    the depth of winter, Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86; id. Fam. 13, 60, 2:

    cum aestas summa esse coeperat,

    id. Verr. 2, 5, 12, § 29; 2, 5, 31, § 80:

    ut summi virtute et animo praeessent imbecillioribus,

    id. Rep. 1, 34, 51:

    summi ex Graecia sapientissimique homines,

    id. ib. 1, 22, 36; cf.:

    summi homines ac summis ingeniis praediti,

    id. de Or. 1, 2, 6:

    optimi et summi viri diligentia,

    id. Rep. 1, 35, 54: cum par habetur honos summis et infimis [p. 1812] id. ib. 1, 34, 53: He. Quo honore'st illic? Ph. Summo atque ab summis viris, Plaut. Capt. 2, 2, 29:

    summus Juppiter,

    id. Cist. 2, 1, 40:

    ubi summus imperator non adest ad exercitum,

    id. Am. 1, 2, 6:

    miles summi inperatoris,

    Cic. Imp. Pomp. 10, 28: deum qui non summum putet (amorem), Caecil. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 68:

    amicus summus,

    the best friend, Ter. Phorm. 5, 8 (9), 60; 1, 1, 1; id. And. 5, 6, 6; cf. absol.:

    nam is nostro Simulo fuit summus,

    id. Ad. 3, 2, 54; so id. Eun. 2, 2, 40.— Poet. in neutr. plur.:

    summa ducum Atrides,

    the chief, Ov. Am. 1, 9, 37; cf. Lucr. 1, 86:

    summo rei publicae tempore,

    at a most important period, most critical juncture, Cic. Phil. 5, 17, 46:

    in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

    id. Fl. 3, 6; cf.:

    summa salus rei publicae,

    id. Cat. 1, 5, 11: quod summa res publica in hujus periculo tentatur, the highest welfare of the State, the common welfare, the good of the State, the whole State or commonwealth, id. Rosc. Am. 51, 148; so,

    res publica,

    id. Planc. 27, 66; id. Verr. 2, 2, 10, § 28; id. Cat. 1, 6, 14; 3, 6, 13; id. Inv. 1, 16, 23; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:

    ad summam rem publicam,

    Liv. 33, 45, 4 al.:

    quo res summa loco, Panthu?

    the general cause, Verg. A. 2, 322: mene igitur socium summis adjungere rebus, Nise, fugis? in these enterprises of highest moment, etc., id. ib. 9, 199; esp.: summum jus, a right pushed to an extreme:

    non agam summo jure tecum,

    deal exactingly, Cic. Verr. 2, 5, 2, § 4; cf.: exsistunt etiam saepe injuriae calumnia quadam et nimis callida juris interpretatione;

    ex quo illud summum jus summa injuria factum est, jam tritum sermone proverbium,

    id. Off. 1, 10, 33. — Hence, summē, adv., in the highest degree, most highly or greatly, extremely:

    quod me sollicitare summe solet,

    Cic. de Or. 2, 72, 295:

    cupere aliquid,

    id. Quint. 21, 69; Caes. B. C. 3, 15:

    contendere,

    Cic. Quint. 24, 77: studere, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 2:

    diffidere,

    Cic. Fam. 4, 7, 2:

    admirari,

    Quint. 10, 1, 70:

    summe jucundum,

    Cic. Fam. 13, 18, 2:

    officiosi,

    id. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    summe disertus vir,

    Quint. 12, 1, 23:

    summe munitus locus,

    Hor. Ep. 2, 2, 31:

    summe haec omnia mihi videntur esse laudanda,

    Cic. Div. in Caecil. 17, 57:

    mei summe observantissimus,

    Plin. Ep. 10, 26 (11), 1.

    Lewis & Short latin dictionary > Superi

Страницы

См. также в других словарях:

  • Tempus — *Tempus is a Latin word meaning time. *Tempus is a character that featured in Superhero Tryouts , a sketch from the BBC television program The Wrong Door *Tempus is also a Finnish, Swedish and German word meaning grammatical tense. *Tempus is a… …   Wikipedia

  • Tempus — (lat.), 1) Zeit; 2) bes. Abschnitt der Zeit im Allgemeinen u. jede Zeit u. jeder Theil derselben; 3) bei der rechtlichen Zeitberechnung so v.w. Zeitraum, Zeitpunkt. Im Römischen Recht wurde bei dem T. unterschieden: a) das T. continŭum (stete… …   Pierer's Universal-Lexikon

  • Tempus — Sn Angabe der Verlaufszeit per. Wortschatz fach. (15. Jh.) Entlehnung. Als Terminus der Grammatik entlehnt aus l. tempus Zeit .    Ebenso nndl. tempus, nfrz. temps, nschw. tempus, nnorw. tempus; Tempo. lateinisch l …   Etymologisches Wörterbuch der deutschen sprache

  • TEMPUS — in Saturno cultum Gentilibus; qui unâ manu, scilicet dexterâ, falcem tenere, et in ea serpentis portare effigiem, qui caudam propriam dentibus commordebat, fingebatur, uti ait Albinus, peioris aevi Scriptor, sed meliorum exscriptor, addens,… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • tempus — index date, emergency, occasion Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 tempus …   Law dictionary

  • tempus — tèmpus m DEFINICIJA glazb. u teoriji menzuralne notacije 13. st. naziv za osnovnu vremensku jedinicu (izraženu notom brevis) ETIMOLOGIJA lat. tempus …   Hrvatski jezični portal

  • Tempus — (lat., Plur. tempora), Zeit; in der Grammatik der Ausdruck der Zeitbeziehung am Verbum oder in konkreter Bedeutung eine Gruppe von Verbalformen, die je ein bestimmtes Zeitverhältnis ausdrücken. S. Verbum …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • Tempus — Tempus, (lat., »Zeit«; Mehrzahl Tempŏra, in der Grammatik die eine bestimmte Zeit ausdrückenden Formen des Verbums (Präsens, Imperfektum, Perfektum, Plusquamperfektum, Futurum, Futurum exaktum). T. clausum, T. feriātum, Geschlossene Zeit (s.d.).… …   Kleines Konversations-Lexikon

  • Tempus — Tempus, lat., Zeit; tempora, Zeiten, Zeitformen des Verbum (s. Präsens, Imperfect, Perfect, Plusquamperfect, Futurum, Futurum exactum); t. clausum, geschlossene Zeit (Fasten u. Adventzeit); tempora vigilantiae, die vorgeschriebene Zeit, welche… …   Herders Conversations-Lexikon

  • Tempus — [Network (Rating 5600 9600)] Auch: • Zeit …   Deutsch Wörterbuch

  • Tempus — Das Tempus [ˈtɛmpʊs] (lat. Zeit; Plural: Tempora [ˈtɛmpɔra]) gibt an, in welcher Zeit (auf welcher Zeitstufe) aus der Sicht des Sprechers (oder Schreibers) das Besprochene (=die Proposition) stattfindet. Zeitstufen sind (neben dem Modus) eine… …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»