Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

submovere

  • 1 submovere

    удалять, устранять, submov. aliquem a provincia sua (1. 1 § 13 D. 1, 12. cf. 1. 239 § 8 D. 50, 16. 1. 3 § 5 D. 28, 2. 1. 4 § 2 D. 48, 17. 1. 30 § 1. 2. 1. 51 pr. D. 2, 14. 1. 2 D. 16, 2. 1. 27 § 7 D. 36, 1).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > submovere

  • 2 submoveo

    submovere, submovi, submotus V
    remove; drive off, dislodge; expel; ward off; keep at a distance; bar/debar

    Latin-English dictionary > submoveo

  • 3 concilium

    concilium, ī, n. (viell. *con-calion v. calāre, rufen), I) die Vereinigung, Verbindung, 1) im allg.: c. rerum, Lucr.: genitali concilio arcere, am Zeugungsakt hindern, Lucr.: hoc mihi tecum concilium manebit, so will ich vereint mit dir bleiben, Ov. met. 1, 710. – 2) insbes., die fleischliche Vereinigung, Begattung, concilia corporalia, Arnob. 2, 16. – dah. meton., die den Begattungstrieb erregende Pflanze iasine, Plin. 22, 82. – II) das bewirkte Zusammenkommen, die Zusammenkunft, das Stelldichein (Rendezvous) zweier od. mehrerer, 1) eig.: videre ambas si in uno miles concilio volet, sie beide an einem Orte zusammensehen will, Plaut.: hic c. fuit, hier standen zwei zusammen, Plaut.: quod earum (Camenarum) ibi concilia cum coniuge sua Egeria essent, Liv. – 2) meton., die Zusammenkunft = die Versammlung, a) übh. die Versammlung = der Verein, Kreis, die versammelte Schar, in concilium pastorum se recipere, Cic.: mortalium concilium adire, Curt.: (im Bilde) tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere, Cic.: bes. v. Versammlungen der Götter usw., seclusum a concilio deorum, Cic.: collocare alqm in concilio caelestium, Cic.: modo ex deorum concilio descendisse, Cic.: abigi ab sede piorum coetu concilioque, Liv.: in illud divinum animorum concilium coetumque proficisci, Cic.: alqm deorum concilio adicere, Val. Max. – b) insbes., die zu einem gemeinschaftlichen Zwecke u. unter Leitung eines Vorsitzenden abgehaltene Versammlung, bes. die der Vornehmen, Edlen, Vertreter eines Volks, Landtag, Bundestag, der versammelte Bund, od. die eines ganzen Volks, Volksversammlung, α) außer Rom, c. amicorum, Nep.: Gallorum, Liv.: Achaeorum, Arcadum, Liv.: commune Belgarum, Caes.: c. totius Graeciae (bei den isthmischen Spielen), Curt.: c. Achaicum, der ach. Bund (griech. συμπολιτεία τῶν Ἀχαιῶν), Liv.: antiquum gentis c., v. dems., Liv.: concilii eorum (ein Mitglied ihres [des achäischen] Bundes) esse recusare, Liv.: constituere diem concilio, Caes.: indicere concilium, Liv.: c. totius Galliae indicere in diem certam, Caes.: indicere c. Elin (nach E.), Liv.: indicere c. Aetolis Heracleam (nach H.), Liv.: belli pacisque causā c. indici vetare, Liv.: cogere c., Caes. u. Verg.: cogere c. Hypatam (nach H.), Liv.: convocare c., Caes.: c. Latinorum advocare, Liv.: habere extemplo c., Liv.: habere c. amicorum, Nep.: habere c. plebis (zu Athen), Curt.: ibi (in theatro) c. populi (zu Athen) habere, Nep.: colonos passim concilia facere, Liv.: concilia secreta agere, Liv.: differre concilium in posterum diem, Curt.: c. negare (verweigern), Liv.: c. transferre Lutetiam Parisiorum, Caes.: c. dimittere, Caes.: Boeoticum c. discutere, Liv. – vocare od. advocare alqm in concilium deorum (unter Jupiters Vorsitz), Cic.: alqm adhibere ad concilium, Caes.: adire concilium gentis, Liv.: adhiberi in concilia publica, Liv.: ex concilio abire, Liv.: excedere concilio, Liv.: consurgere ac relinquere concilium, Liv.: dare od. praebere concilium legatis, für die G. eine Vers. (einen Landtag) abhalten (um ihnen Audienz zu geben; auch m. Ang. wo? zB. Aegi, zu Ägium), Liv. – β) in Rom, c. sanctum patrum, Hor.: nullum futurum fuisse Romae nisi publicum concilium, Liv.: concilia privata principum cogere, Liv.: vocare in concilium multitudinem, Liv. – bes. von den Zenturiat- od. Tributkomitien (mit dem Zusatz plebis immer v. den Tributkomitien, mit dem Zusatz populi gew. v. den Kuriatkomitien, selten von den Tributkomitien), zB. concilium advocare legemque ferre, Cic.: plebi concilium edicere (v. den Volkstribunen), Liv.: concilium plebis habere, dimittere, Liv.: permixtum senatui esse populi concilium, Liv.: patres ex concilio (aus den Tributkom.) submovere, Liv. – / Synk. Genet. concili, Corp. inscr. Lat. 4, 2465.

    lateinisch-deutsches > concilium

  • 4 familia

    familia, ae ( auch as, nach den Wörtern pater, mater, filius, filia), f. (famulus), die Gesamtheit der unter einem dominus stehenden Sklaven, das Gesinde, die Dienerschaft, bes. als Angehörige u. Teil der Familie, dann übtr. die ganze Hausgenossenschaft (Freie u. Sklaven), die Familie, I) eig.: a) als Gesinde eines Hausherrn: neque dubium est, quin, si ad rem iudicandam verbo ducimur, non re, familiam intellegamus, quae constet ex servis pluribus; quin unus homo familia non sit (verbum certe hoc non modo postulat, sed etiam cogit), Cic. Caecin. 55: villicus familiam exerceat; consideret, quae dominus imperaverit fiant, Cato: cum insimularetur familia, partim etiam liberi, societatis eius, Cic.: neque cuiquam quam illi in nostra melius famulo familia, Plaut.: familiam Catonianam vendere, Cic.: familiā privatā (durch seine eigenen Sklaven) incendia exstinguere (löschen lassen), Vell.: Aesopus domino cum solus esset familia, die ganze Dienerschaft ausmachte, Phaedr. – b) die einem lanista als dominus zugehörige Truppe, Schar von Fechtern, gladiatoria, Caes. u. Sall.: gladiatorum, lanistae, Suet.: maxima, Cic.: comparare familiam, Cic.: dah. familiam ducere, an der Spitze stehen, in erster Linie stehen, die erste Stelle einnehmen, v. Pers., Cic. Phil. 5, 30; v. Lebl., Cic. de fin. 4, 45; ep. 7, 5, 3. – in der spät. Kaiserzt. eine zu einer Legion gehörige, aber noch nicht in die Stammliste eingetragene (wahrsch. unter einem Fechtmeister stehende) Rekrutentruppe, Cod. Theod. u. Amm. – c) die einem dominus zugehörige Truppe-, Gesellschaft von Schauspielern, Auct. prol. Plaut. Men. 74. – d) die einem Mächtigen angehörenden Hörigen, Leibeigenen, Caes. b. G. 1, 4, 2. – e) die einem Tempel angehörigen Sklaven, die Leibeigenen, Hörigen, Cic. Clu. 43. – f) f. publica, die der Staatsgemeinde angehörigen Sklaven, die Staatssklaven, niedere Staatsdiener, Corp. inscr. Lat. 6, 479. – ebenso das niedere Dienstpersonal einer Behörde, f. fiscalis, spät. ICt. – II) übtr.: A) der ganze Hausstand, zerfallend in die freie u. leibeigene Hausgenossenschaft u. in das bewegliche u. unbewegliche Vermögen, das Hauswesen, der Hausstand (vgl. Ulp. dig. 50, 16, 195), denen allen ein Hausherr vorsteht, dah. pater familias, Cic., od. familiae, Liv., Herr vom Hause, Hausherr, Hausvater; u. Plur., patres familias, Cic., od. familiae, Caes., od. familiarum, Suet. – mater familias, Cic., od. familiae, Caes. u. Liv., Frau vom Hause, Hausfrau; u. Plur. matres familias, Cic., od. familiarum, Ulp. dig. – filius familias, Sohn vom Hause, der noch unter des Vaters Gewalt steht, der unmündige, noch nicht volljährige Sohn, Cic.; Plur., filii familiarum, Sall. – filia familias, Tochter vom Hause, Sen.; Plur., filiae familiarum, ICt. – v. Hausbesitz, Vermögen usw., agnatus proximus familiam habeto, XII tabb. fr.: herciscundae familiae causam agere, Cic.: decem dierum vix mihi est familia, habe kaum Lebensunterhalt auf usw., Ter. heaut. 909. – B) die einem Stammvater Angehörigen, die Familie, 1) eig.: a) im weitern Sinne, die ganze Geschlechtslinie, das Geschlecht (synon. mit gens), M. Bruti rogatu Iuniam familiam a stirpe ad hanc aetatem ordine enumeravit, Nep.: familiam unam (sc. gentem Fabiam) subisse civitatis onus, Liv.: sunt praeterea feriae propriae familiarum, ut familiae Claudiae, vel Aemiliae, seu Iuliae, sive Corneliae, Macr. – b) im engern Sinne als Unterabteilung eines Geschlechts (gens), vetus et illustris, Cic.: nobilissima, Cic.: antiquissima, Caes.: ampla et honesta f. plebeia, Cic.: hospes familiae vestrae, Cic.: commune dedecus familiae, Cic. – übtr.: a) eine von einem Stifter abstammende philosophische Sekte, tota Peripateticorum, Cic.: Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, Cic. – b) von Schriften, libros, qui falso viderentur inscripti, tamquam subditos submovere familiā (Kanon), Quint. 1, 4, 3.

    lateinisch-deutsches > familia

  • 5 vectis [1]

    1. vectis, is, m. (veho), der Hebel, I) im allg., zum Heben = der Hebebaum, zum Aufbrechen = die Brechstange, das Brecheisen, quae molitio? quae ferramenta? qui vectes? Cic.: biremes impellere vectibus, Caes.: saxa vectibus submovere, Caes.: vectes subicere, Cic.: vectibus infima saxa turris convellere, Caes.: signum vectibus labefactare, Cic.: cum validis vecte certabat (v. Pompejus), Sall. fr. – II) insbes.: 1) die Preßhaspel in der Kelter, Vitr. 6, 6, 3. – 2) die Handramme, der Stößel, vectes lignei, Vitr. 7, 1, 3: vectes lignei ferrati, Vitr. 8, 6, 14. – 3) = κλείς, ein großer Balken zum Verrammen des Tores oder der Tür, der Tor-, Türriegel, Verg. Aen. 7, 609. Cic. de div. 2, 62. – 4) die Tragstange, Claud. IV. cons. Hon. 571. – / Abl. gew. vecte; doch vectī bei Ter. eun. 774.

    lateinisch-deutsches > vectis [1]

  • 6 concilium

    concilium, ī, n. (viell. *con-calion v. calāre, rufen), I) die Vereinigung, Verbindung, 1) im allg.: c. rerum, Lucr.: genitali concilio arcere, am Zeugungsakt hindern, Lucr.: hoc mihi tecum concilium manebit, so will ich vereint mit dir bleiben, Ov. met. 1, 710. – 2) insbes., die fleischliche Vereinigung, Begattung, concilia corporalia, Arnob. 2, 16. – dah. meton., die den Begattungstrieb erregende Pflanze iasine, Plin. 22, 82. – II) das bewirkte Zusammenkommen, die Zusammenkunft, das Stelldichein (Rendezvous) zweier od. mehrerer, 1) eig.: videre ambas si in uno miles concilio volet, sie beide an einem Orte zusammensehen will, Plaut.: hic c. fuit, hier standen zwei zusammen, Plaut.: quod earum (Camenarum) ibi concilia cum coniuge sua Egeria essent, Liv. – 2) meton., die Zusammenkunft = die Versammlung, a) übh. die Versammlung = der Verein, Kreis, die versammelte Schar, in concilium pastorum se recipere, Cic.: mortalium concilium adire, Curt.: (im Bilde) tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere, Cic.: bes. v. Versammlungen der Götter usw., seclusum a concilio deorum, Cic.: collocare alqm in concilio caelestium, Cic.: modo ex deorum concilio descendisse, Cic.: abigi ab sede piorum coetu concilioque, Liv.: in illud divinum animorum concilium coetumque proficisci, Cic.: alqm
    ————
    deorum concilio adicere, Val. Max. – b) insbes., die zu einem gemeinschaftlichen Zwecke u. unter Leitung eines Vorsitzenden abgehaltene Versammlung, bes. die der Vornehmen, Edlen, Vertreter eines Volks, Landtag, Bundestag, der versammelte Bund, od. die eines ganzen Volks, Volksversammlung, α) außer Rom, c. amicorum, Nep.: Gallorum, Liv.: Achaeorum, Arcadum, Liv.: commune Belgarum, Caes.: c. totius Graeciae (bei den isthmischen Spielen), Curt.: c. Achaicum, der ach. Bund (griech. συμπολιτεία τῶν Ἀχαιῶν), Liv.: antiquum gentis c., v. dems., Liv.: concilii eorum (ein Mitglied ihres [des achäischen] Bundes) esse recusare, Liv.: constituere diem concilio, Caes.: indicere concilium, Liv.: c. totius Galliae indicere in diem certam, Caes.: indicere c. Elin (nach E.), Liv.: indicere c. Aetolis Heracleam (nach H.), Liv.: belli pacisque causā c. indici vetare, Liv.: cogere c., Caes. u. Verg.: cogere c. Hypatam (nach H.), Liv.: convocare c., Caes.: c. Latinorum advocare, Liv.: habere extemplo c., Liv.: habere c. amicorum, Nep.: habere c. plebis (zu Athen), Curt.: ibi (in theatro) c. populi (zu Athen) habere, Nep.: colonos passim concilia facere, Liv.: concilia secreta agere, Liv.: differre concilium in posterum diem, Curt.: c. negare (verweigern), Liv.: c. transferre Lutetiam Parisiorum, Caes.: c. dimittere, Caes.: Boeoticum c. discutere, Liv. – vocare od. advocare
    ————
    alqm in concilium deorum (unter Jupiters Vorsitz), Cic.: alqm adhibere ad concilium, Caes.: adire concilium gentis, Liv.: adhiberi in concilia publica, Liv.: ex concilio abire, Liv.: excedere concilio, Liv.: consurgere ac relinquere concilium, Liv.: dare od. praebere concilium legatis, für die G. eine Vers. (einen Landtag) abhalten (um ihnen Audienz zu geben; auch m. Ang. wo? zB. Aegi, zu Ägium), Liv. – β) in Rom, c. sanctum patrum, Hor.: nullum futurum fuisse Romae nisi publicum concilium, Liv.: concilia privata principum cogere, Liv.: vocare in concilium multitudinem, Liv. – bes. von den Zenturiat- od. Tributkomitien (mit dem Zusatz plebis immer v. den Tributkomitien, mit dem Zusatz populi gew. v. den Kuriatkomitien, selten von den Tributkomitien), zB. concilium advocare legemque ferre, Cic.: plebi concilium edicere (v. den Volkstribunen), Liv.: concilium plebis habere, dimittere, Liv.: permixtum senatui esse populi concilium, Liv.: patres ex concilio (aus den Tributkom.) submovere, Liv. – Synk. Genet. concili, Corp. inscr. Lat. 4, 2465.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > concilium

  • 7 familia

    familia, ae ( auch as, nach den Wörtern pater, mater, filius, filia), f. (famulus), die Gesamtheit der unter einem dominus stehenden Sklaven, das Gesinde, die Dienerschaft, bes. als Angehörige u. Teil der Familie, dann übtr. die ganze Hausgenossenschaft (Freie u. Sklaven), die Familie, I) eig.: a) als Gesinde eines Hausherrn: neque dubium est, quin, si ad rem iudicandam verbo ducimur, non re, familiam intellegamus, quae constet ex servis pluribus; quin unus homo familia non sit (verbum certe hoc non modo postulat, sed etiam cogit), Cic. Caecin. 55: villicus familiam exerceat; consideret, quae dominus imperaverit fiant, Cato: cum insimularetur familia, partim etiam liberi, societatis eius, Cic.: neque cuiquam quam illi in nostra melius famulo familia, Plaut.: familiam Catonianam vendere, Cic.: familiā privatā (durch seine eigenen Sklaven) incendia exstinguere (löschen lassen), Vell.: Aesopus domino cum solus esset familia, die ganze Dienerschaft ausmachte, Phaedr. – b) die einem lanista als dominus zugehörige Truppe, Schar von Fechtern, gladiatoria, Caes. u. Sall.: gladiatorum, lanistae, Suet.: maxima, Cic.: comparare familiam, Cic.: dah. familiam ducere, an der Spitze stehen, in erster Linie stehen, die erste Stelle einnehmen, v. Pers., Cic. Phil. 5, 30; v. Lebl., Cic. de fin. 4, 45; ep. 7, 5, 3. – in der spät. Kaiserzt. eine zu einer
    ————
    Legion gehörige, aber noch nicht in die Stammliste eingetragene (wahrsch. unter einem Fechtmeister stehende) Rekrutentruppe, Cod. Theod. u. Amm. – c) die einem dominus zugehörige Truppe-, Gesellschaft von Schauspielern, Auct. prol. Plaut. Men. 74. – d) die einem Mächtigen angehörenden Hörigen, Leibeigenen, Caes. b. G. 1, 4, 2. – e) die einem Tempel angehörigen Sklaven, die Leibeigenen, Hörigen, Cic. Clu. 43. – f) f. publica, die der Staatsgemeinde angehörigen Sklaven, die Staatssklaven, niedere Staatsdiener, Corp. inscr. Lat. 6, 479. – ebenso das niedere Dienstpersonal einer Behörde, f. fiscalis, spät. ICt. – II) übtr.: A) der ganze Hausstand, zerfallend in die freie u. leibeigene Hausgenossenschaft u. in das bewegliche u. unbewegliche Vermögen, das Hauswesen, der Hausstand (vgl. Ulp. dig. 50, 16, 195), denen allen ein Hausherr vorsteht, dah. pater familias, Cic., od. familiae, Liv., Herr vom Hause, Hausherr, Hausvater; u. Plur., patres familias, Cic., od. familiae, Caes., od. familiarum, Suet. – mater familias, Cic., od. familiae, Caes. u. Liv., Frau vom Hause, Hausfrau; u. Plur. matres familias, Cic., od. familiarum, Ulp. dig. – filius familias, Sohn vom Hause, der noch unter des Vaters Gewalt steht, der unmündige, noch nicht volljährige Sohn, Cic.; Plur., filii familiarum, Sall. – filia familias, Tochter vom Hause, Sen.; Plur., filiae familiarum,
    ————
    ICt. – v. Hausbesitz, Vermögen usw., agnatus proximus familiam habeto, XII tabb. fr.: herciscundae familiae causam agere, Cic.: decem dierum vix mihi est familia, habe kaum Lebensunterhalt auf usw., Ter. heaut. 909. – B) die einem Stammvater Angehörigen, die Familie, 1) eig.: a) im weitern Sinne, die ganze Geschlechtslinie, das Geschlecht (synon. mit gens), M. Bruti rogatu Iuniam familiam a stirpe ad hanc aetatem ordine enumeravit, Nep.: familiam unam (sc. gentem Fabiam) subisse civitatis onus, Liv.: sunt praeterea feriae propriae familiarum, ut familiae Claudiae, vel Aemiliae, seu Iuliae, sive Corneliae, Macr. – b) im engern Sinne als Unterabteilung eines Geschlechts (gens), vetus et illustris, Cic.: nobilissima, Cic.: antiquissima, Caes.: ampla et honesta f. plebeia, Cic.: hospes familiae vestrae, Cic.: commune dedecus familiae, Cic. – übtr.: a) eine von einem Stifter abstammende philosophische Sekte, tota Peripateticorum, Cic.: Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia non dabit, Cic. – b) von Schriften, libros, qui falso viderentur inscripti, tamquam subditos submovere familiā (Kanon), Quint. 1, 4, 3.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > familia

  • 8 vectis

    1. vectis, is, m. (veho), der Hebel, I) im allg., zum Heben = der Hebebaum, zum Aufbrechen = die Brechstange, das Brecheisen, quae molitio? quae ferramenta? qui vectes? Cic.: biremes impellere vectibus, Caes.: saxa vectibus submovere, Caes.: vectes subicere, Cic.: vectibus infima saxa turris convellere, Caes.: signum vectibus labefactare, Cic.: cum validis vecte certabat (v. Pompejus), Sall. fr. – II) insbes.: 1) die Preßhaspel in der Kelter, Vitr. 6, 6, 3. – 2) die Handramme, der Stößel, vectes lignei, Vitr. 7, 1, 3: vectes lignei ferrati, Vitr. 8, 6, 14. – 3) = κλείς, ein großer Balken zum Verrammen des Tores oder der Tür, der Tor-, Türriegel, Verg. Aen. 7, 609. Cic. de div. 2, 62. – 4) die Tragstange, Claud. IV. cons. Hon. 571. – Abl. gew. vecte; doch vectī bei Ter. eun. 774.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > vectis

  • 9 imperium (inp-)

        imperium (inp-) ī, n    [impero], a command, order, direction, injunction: meum Inperium exequi, T.: imperio parere, Cs.: Iovis, V.: imperiis deūm expositis, L.: Naturae imperio gemimus, cum, etc., Iu.—Command, authority, control, power, ascendency, sway: mitto imperium, T.: tenere imperium in suos: Reges in ipsos imperium est Iovis, H.: mater, quoius sub imperiost, mala, T.: pro imperio submovere, arbitrarily, L.: domesticum: arcesse, aut imperium fer, give the order yourself, H.: imperio pueri leonem tradere, O.: Di, quibus imperium est animarum, V.: rerum imperiis hominumque minor, subject to, H.—Supreme power, sovereignty, sway, dominion, empire, supremacy, authority: regium, S.: cupidus imperi singularis, sole dominion: Caesaris, Cs.: imperium extra ordinem dare: sub populi R. imperium dicionemque cadere: Imperium Dido regit, V.: de imperio dimicare: civitati imperium totius provinciae pollicetur, Cs.: auctoritate magis quam imperio regere, L.: Romanorum imperia perferre, dominion, Cs.: imperia legum potentiora quam hominum, L.: gravidam imperiis Italiam regere, sovereignties, V. —A public office, magistracy: cuius (consulis) in imperio, term: nec imperia expetenda: gessi maxima imperia.—Command-in-chief, supreme command, military authority: cum imperio esse: unum imperium cum ipsis habere, be under the same military head, Cs.: mercatorem cum imperio ac securibus misimus.—A dominion, realm, empire: urbes inimicissimae huic imperio: contra imperium populi R. pugnare, Cs.: Imperium Oceano qui terminet, V.: auspicia imperi Romani, Ta.: luxuria imperii, i. e. of the court, Iu.—Of persons, an authority, officer, general: sine imperio copias relinquere, Cs.: imperia et potestates, military and civil authorities: Erat plena lictorum et imperiorum provincia, Cs.—Fig., rule, control: vide, si in animis hominum regale imperium sit: coactae Imperio sexūs, i. e. ambition, Iu.

    Latin-English dictionary > imperium (inp-)

  • 10 in-vertō (-vortō)

       in-vertō (-vortō) vertī, versus, ere,    to turn upside down, turn about, upset, invert, reverse: solum, plough up, V.: Allifanis vinaria, empty, H.: alveos navium invorsos pro tuguriis habere, S.: submovere Euros Pellibus inversis, turned inside out, Iu.: inversum contristat Aquarius annum, recurring cycle (of the sun), H.: cum in locum anulum inverterat: loca satis dentibus (i. e. ad dentes serendos), V.—Fig., to invert, transpose, change, reverse: ut invertatur ordo.—To pervert, abuse: inversi mores, corrupt, H.: virtutes, misrepresent, H.: quae invertere supersedeo, i. e. to paraphrase, Ta.—Of words, to misapply, use ironically: invertuntur verba, ut, etc.: Inversa verba, ambiguous, T.

    Latin-English dictionary > in-vertō (-vortō)

  • 11 prō

        prō praep. with abl.    [PRO-].—Of place, before, in front of, in face of: sedens pro aede Castoris: pro castris dimicare, Cs.: castra pro moenibus locata, L.: pro castris suas copias produxit, before the camp, Cs.: pro tectis aedificiorum, from the roofs, S.—Of conspicuous appearance or publicity, before, in the presence of, on, in, in front of: hac re pro suggestu pronuntiatā, coming forward on the tribune, Cs.: me significasse... idque pro tribunali, in open court: laudatus pro contione Iugurtha, before the assembled army, S.: pro contione litteras recitare, to the assembly, Cu.: uti pro consilio imperatum erat, in the council, S.: pro collegio pronuntiare, L.—Of defence or protection, for, in behalf of, in favor of, for the benefit of, in the service of, on the side of: contra omnia dici et pro omnibus: hoc non modo non pro me, sed contra me est potius: haec contra legem proque lege dicta, L.: labores dolorem pro patriā suscipere: pro patriā mori, H.: urbes pro hostibus et advorsum se opportunissumae, S.: et locus pro vobis et nox erit, L.—Of replacement or substitution, in the place of, instead of, for: ego pro te molam, T.: saepe et exin pro deinde et exinde dicimus: pro bene sano fictum vocamus, H.—Esp., in titles: pro consule in Ciliciam proficiscens, vice-consul: pro consulibus alqm mittere, non pro consule, instead of the consuls, not as proconsul: cum Alexandriae pro quaestore essem: pro magistro: ut, qui pro dictatore fuisset, dictator crederetur, L.—Of compensation, for, in exchange for, in return for: pro huius peccatis ego supplicium sufferam, T.: dimidium eius quod pactus esset, pro carmine daturum: id pro immolatis Romanis poenae hostibus redditum, L.: dedit pro corpore nummos, as a ransom, H.—Of equivalence, for, the same as, just as, as: hunc amavi pro meo, as my own, T.: qui mihi unus est pro centum milibus, of as much weight with me: quos pro nihilo putavit: pro occiso relictus, for dead: cum pro damnato esset, as good as condemned: neque recte neque pro bono facere (i. e. ita, ut pro bono habeatur), S.: pro vano nuntius audiri, as a boaster, L.—Esp., in phrases. —Pro eo, as an equivalent, just the same: sin minus, pro eo tamen id habeamus.—Pro eo atque, just the same as, even as: pro eo ac mereor, just as I deserve: pro eo ac debui, just as was my duty. —Pro eo quod, for the reason that, because: pro eo quod eius nomen erat magnā apud omnīs gloriā. —Of relation or proportion, for, in proportion, in comparison with, in accordance with, according to, conformably to, by virtue of: pro multitudine hominum angusti fines, Cs.: exercitum pro loco atque copiis instruit, S.: agere pro viribus: quia pro imperio palam interfici non poterat, in consideration of, L.: illum submovere pro imperio more maiorum, summarily, L.: satis pro imperio, dictatorially enough, T.: pro tuā prudentiā: pro tempore et pro re, according to time and circumstances, Cs.: pro facultatibus, N.—In phrases, with parte: quibus aliquid opis fortasse, pro suā quisque parte ferre potuisset, each according to his own measure of influence: pro meā tenui parte id defendere, to the best of my poor ability: pro virili parte, manfully: rerum gestarum memoriae pro virili parte consuluisse, i. e. to have done my share towards preserving, L.: beneficio plus quam pro virili parte obligatus, i. e. under more than personal obligations. —For pro ratā parte, see ratus.—With eo: pro magnitudine iniuriae, proque eo quod res p. temptatur, vindicare, as required by the fact that, etc.: pro antiquitate generis sui, pro eo, quod, etc., in view of the fact: ea pro eo, quantum in quoque sit ponderis, esse aestimanda, according to the weight of each.—Pro se quisque, each for himself, each in his measure, individually: pro se quisque quod ceperat adferebat: cum pro se quisque operam navare cuperet, Cs.: pro se quisque viri nituntur, V.
    * * *
    on behalf of; before; in front/instead of; for; about; according to; as, like

    Latin-English dictionary > prō

  • 12 urgueō or urgeō

        urgueō or urgeō ursī, —, ēre    [VERG-], to press, push, force, drive, impel, urge: unda impellitur undā Urgueturque eadem veniens urguetque priorem, O.: urgueris turbā circum te stante, H.: urgues ruiturum saxum, i. e. roll up, O.: in obnixos urguentur cornua, V.— Poet. intrans.: urguent ad litora fluctūs, press, V.— To press upon, weigh down, bear hard upon, press hard, beset: legionem urgueri ab hoste, Cs.: hinc Pallas instat et urguet Hinc contra Lausus, V.: te, H.— To weigh down, burden, oppress, clog: onus iam urguentis senectutis: Quod latus mundi malus Iuppiter urget, H.: urgeri longā Nocte, H.: populus militiā atque inopiā urguebatur, S.: urguens malum.— To urge, press, stimulate, drive, solicit: Milo unus urgebat: etiam atque etiam insto atque urgeo: nihil urget, is pressing.—To press upon, crowd, hem in, confine: urbem hanc urbe aliā: Quāque pharetratae vicinia Persidis urguet, V.—Fig., to press, ply, urge, insist: interrogando: illum neque ursi, neque levavi: sed urguetis hominum esse istam culpam non deorum.— To follow up, keep to, stick to, ply hard, push forward, urge on, drive: istam occasionem et facultatem: ius, aequitatem: Minyeīa proles Urget opus, O.: vestem, V.: Urget diem nox, H.: forum, i. e. frequent: altum, plunge into, H.: Marisque urges Submovere litora, hasten, H.: abrumpi dissimulationem urgebat, insisted, Ta.

    Latin-English dictionary > urgueō or urgeō

  • 13 imperium

    impĕrĭum ( inp-), ĭi, n. [impero], a command, order, direction.
    I.
    Lit. (mostly ante-class. and post-Aug.): si quid opus est, impera: imperium exsequar. Plaut. Am. 3, 3, 1; cf.:

    nunc pergam eri imperium exsequi,

    id. ib. 1, 1, 106:

    eri imperia persequi,

    id. ib. 2, 1, 75:

    imperium exsequi,

    id. Men. 5, 6, 16; Ter. Eun. 4, 1, 22:

    obsequens obediensque est mori atque imperiis patris,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 55; cf. id. Trin. 2, 2, 21; id. Men. 5, 7, 1:

    tuo facit jussu, tuo imperio paret,

    id. As. 1, 2, 21:

    malus et nequam est homo, qui nihili imperium eri Sui servus facit,

    id. Ps. 4, 7, 1; cf. id. As. 2, 4, 10:

    quod hi neque ad concilia veniebant neque imperio parebant,

    Caes. B. G. 5, 2 fin.:

    imperium neglegere,

    id. ib. 5, 7, 7:

    neque ab uno omnia imperia administrari poterant,

    id. ib. 2, 22 fin.:

    imperio Jovis huc venio,

    Verg. A. 5, 726; cf.:

    et Jovis imperium et cari praecepta parentis Edocet,

    id. ib. 5, 747:

    imperiis deūm propalam expositis,

    Liv. 8, 6, 12:

    quidam (pueri) imperia indignantur,

    Quint. 1, 3, 6:

    aegri quoquo neglecto medentium imperio, etc.,

    Plin. Pan. 22, 3:

    elephanti inest imperiorum obedientia,

    Plin. 8, 1, 1, § 1:

    naturae imperio gemimus, cum, etc.,

    Juv. 15, 138:

    cujus paruit imperiis,

    id. 14, 331.
    II.
    Transf., the right or power of commanding, authority, command, control (freq. and class.).
    A.
    In gen.: Mes. Nempe jubes? Me. Jubeo hercle, si quid imperii est in te mihi, Plaut. Men. 5, 7, 41; cf. id. Pers. 3, 1, 15:

    Appius et caecus et senex tenebat non modo auctoritatem sed etiam imperium in suos,

    Cic. de Sen. 11, 37:

    reges in ipsos imperium est Jovis,

    Hor. C. 3, 1, 6:

    eone es ferox, quia habes imperium in beluas?

    Ter. Eun. 3, 1, 25:

    mater, cujus sub imperio'st, mala,

    id. Heaut. 2, 2, 4: An. Sta ilico. Ge. Hem, sates pro imperio! quisquis es, i. e. authorilatively, imperiously, id. Phorm. 1, 4, 19:

    domesticum,

    Cic. Caecin. 18, 52; id. Inv. 2, 47, 140:

    (Juppiter) Divosque mortalesque turbas Imperio regit unus aequo,

    Hor. C. 3, 4, 48; cf.:

    sed me jussa deūm... Imperiis egere suis,

    Verg. A. 6, 463:

    Phyllius illic Imperio pueri volucresque ferumque leonem Tradiderat domitos,

    Ov. M. 7, 373:

    agricolae habent rationem cum terra, quae numquam recusat imperium,

    Cic. de Sen. 15, 51.—
    B.
    In partic.
    1.
    In publicists' lang., supreme power, sovereignty, sway, dominion, empire (cf.: principatus, dominatus, regnum; potestas, potentia).
    (α).
    Sing.: Tarquinio dedit imperium simul et sola regni, Enn. ap. Fest. p. 298 Müll. (Ann. v. 151 Vahl.); cf.:

    navorum imperium servare est induperantum,

    id. ib. 169 Müll. (Ann. v. 413 Vahl.); and:

    ipse (Numa rex) de suo imperio curiatam legem tulit,

    Cic. Rep. 2, 13; 2, 17; 18; [p. 901] 20;

    21: homo dominandi cupidus aut imperii singularis,

    sole dominion, id. ib. 1, 33:

    singulare et potestas regia,

    id. ib. 2, 9:

    esse consul cum summo imperio et potestate,

    id. Verr. 1, 13, 37; id. Fl. 8, 18; cf.:

    cum summo imperio et potestate versari,

    id. Q. Fr. 1, 1, 10, 31:

    qui (App. Claudius) tum erat summo imperio,

    id. Fin. 2, 20, 66:

    omne imperium nostri penes singulos esse voluerunt,

    id. Rep. 1, 40; 2, 32:

    de imperio Caesaris... gravissime decernitur,

    Caes. B. C. 1, 5, 4:

    imperium extra ordinem dare,

    Cic. Phil. 11, 10, 25:

    quod imperium potest esse praestantius quam, etc.,

    id. Rep. 1, 17:

    eos qui antea commodis fuerint moribus, imperio, potestate, prosperis rebus immutari,

    id. Lael. 15, 54:

    ad deponendum imperium tardior esse,

    id. Rep. 2, 12:

    expertes imperii,

    id. ib. 1, 31:

    deponentium imperium tyrannorum,

    Quint. 9, 2, 67 et saep.:

    sub populi Romani imperium dicionemque cadere,

    Cic. Font. 1, 2; so,

    with dicio,

    Caes. B. G. 1, 31, 7; cf.:

    Gallia sub populi Romani imperium redacta,

    id. ib. 5, 29, 4:

    totam ad imperium populi Romani Ciliciam adjunxit,

    Cic. de Imp. Pomp. 12, 35:

    majestas est in imperio atque in omni populi Romani dignitate,

    Quint. 7, 3, 35:

    cum duobus ducibus de imperio in Italia decertatum est, Pyrrho et Hannibale,

    Cic. Lael. 8, 28; cf.:

    de imperio dimicare,

    id. Off. 1, 12, 38:

    spes diuturnitatis atque imperii,

    id. Rep. 2, 3; cf.:

    sedem et domum summo imperio praebere,

    id. ib. 2, 5 fin.:

    quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,

    Caes. B. G. 1, 3, 6:

    civitati imperium totius provinciae pollicetur,

    id. ib. 7, 64 fin.:

    cum abunde expertus esset quam bene umeris tuis sederet imperium,

    Plin. Pan. 10 fin.:

    auctoritate magis quam imperio regere,

    Liv. 1, 7, 8; cf.:

    nec illum pro imperio submovere posse... quia ita dicatur: si vobis videtur, discedite, Quirites,

    id. 2, 56, 12.—
    (β).
    Plur.:

    nec vero imperia expetenda ac potius aut non accipienda interdum aut deponenda nonnumquam,

    i. e. public offices, Cic. Off. 1, 20, 68:

    (cives) mandant imperia,

    id. Rep. 1, 31; cf.:

    honores, magistratus, imperia, potestates, opes amicitiae anteponere,

    id. Lael. 17, 63:

    cui (duci) dantur imperia et ea continuantur, etc.,

    id. Rep. 1, 44:

    ita cepi et gessi maxima imperia, ut, etc.,

    id. Fam. 3, 7, 5:

    vides tyranni satellites in imperiis,

    id. Att. 14, 5, 2:

    quod praestare dicant Gallorum quam Romanorum imperia perferre,

    dominion, government, Caes. B. G. 1, 17, 3:

    qui mobilitate ac levitate animi novis imperiis studebant,

    id. ib. 2, 1, 3:

    imperia legum potentiora quam hominum,

    Liv. 2, 1, 1. —
    b.
    Hence, transf., concr.
    (α).
    Dominion, realm, empire (esp. freq. since the Aug. per.):

    duae urbes inimicissimae huic imperio,

    Cic. Lael. 3, 11:

    jam ipsa terra ita mihi parva visa est, ut me imperii nostri pæniteret,

    id. Rep. 6, 16 fin.:

    nostrum,

    id. ib. 3, 29; cf.:

    finium imperii nostri propagatio,

    id. Prov. Cons. 12, 29:

    fines imperii propagavit,

    id. Rep. 3, 12:

    imperium Oceano, famam qui terminet astris,

    Verg. A. 1, 287:

    per quas (artes) imperi Porrecta majestas ad ortus Solis ab Hesperio cubili,

    Hor. C. 4, 15, 14:

    adjectis Britannis Imperio,

    id. ib. 3, 5, 4:

    quem vocet divum populus ruentis Imperi rebus?

    id. ib. 1, 2, 26;

    1, 37, 8: immensum imperii corpus stare ac librari sine rectore non potest,

    Tac. H. 1, 16:

    reges socii, membra partesque imperii,

    Suet. Aug. 48:

    breviarium totius imperii,

    id. ib. 101:

    rationarium imperii,

    id. ib. 28:

    imperii fines Tiberinum natare,

    Juv. 8, 265:

    noverat luxuriam imperii veterem,

    i. e. of the Roman court, id. 4, 137.—
    c.
    Trop., rule, control (very rare but class.):

    illud vide, si in animis hominum regale imperium sit, unius fore dominatum, consilii scilicet,

    Cic. Rep. 1, 38.—Iron.:

    imperium judiciorum tenere,

    Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77:

    coactae imperio sexus,

    i. e. the ambition, Juv. 6, 135.—
    2.
    Law t. t., the jurisdiction or discretion of a magistrate:

    omnia autem judicia aut legitimo jure consistunt aut imperio continentur,

    Gai. Inst. 4, 103:

    ideo autem imperio contineri judicia dicuntur, quia tamdiu valent, quamdiu is qui ea praecepit imperium habet,

    id. ib. 4, 105; cf. 3, 181 al.—
    3.
    Milit., the chief command, command.
    (α).
    Sing.:

    victum atque expugnatum oppidum est Imperio atque auspicio Amphitruonis maxime,

    Plaut. Am. 1, 1, 37; 1, 1, 41: re impetrata contendunt, ut ipsis summa imperii transdatur, Caes. B. G. 7, 63, 5:

    delatam sibi summam imperii,

    Suet. Ner. 3:

    censet enim etiam ex iis, qui cum imperio sint,

    Cic. Fam. 1, 1, 3:

    nostri imperii dignitas,

    id. ib. 1, 7, 4:

    novem annis, quibus in imperio fuit,

    Suet. Caes. 25:

    legionum curam et imperium alicui demandare,

    id. ib. 76:

    alicui imperium prorogare,

    id. Tib. 30:

    imperii tempus explere,

    id. Caes. 26: cum imperio aut magistratu, i. e. a military or civil command, Suet. Tib. 12:

    qui dabat olim imperium, fasces, etc.,

    Juv. 10, 79; cf. in the foll.—
    (β).
    Plur.:

    mandant (cives) imperia, magistratus,

    i. e. military and civil commands, Cic. Rep. 1, 31; cf.:

    magistratus, imperia, amicitiae anteponere,

    id. Lael. 17, 63;

    so opp. magistratus,

    Suet. Caes. 54; 75; id. Aug. 61.—
    b.
    Transf.
    (α).
    Concr.: imperia, i. q. imperatores, commanding officers, commanders, generals:

    imperia, potestates, legationes, quom senatus creverit populusve jusserit, ex urbe exeunto,

    Cic. Leg. 3, 3, 9:

    nacti vacuas ab imperiis Sardiniam et Siciliam,

    Caes. B. C. 1, 31, 1; Val. Max. 1, 1, 9.—
    (β).
    Erat plena lictorum et imperiorum provincia, differta praefectis atque exactoribus, Caes. B. C. 3, 32, 4.—
    (γ).
    (Acc. to imperator, II. B. 3.) The imperial government, the government:

    tandem quasi coactus recepit imperium,

    Suet. Tib. 24; 55; 67; id. Calig. 12; 16; 24; id. Claud. 11; 35; 36 et saep.

    Lewis & Short latin dictionary > imperium

  • 14 inperium

    impĕrĭum ( inp-), ĭi, n. [impero], a command, order, direction.
    I.
    Lit. (mostly ante-class. and post-Aug.): si quid opus est, impera: imperium exsequar. Plaut. Am. 3, 3, 1; cf.:

    nunc pergam eri imperium exsequi,

    id. ib. 1, 1, 106:

    eri imperia persequi,

    id. ib. 2, 1, 75:

    imperium exsequi,

    id. Men. 5, 6, 16; Ter. Eun. 4, 1, 22:

    obsequens obediensque est mori atque imperiis patris,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 55; cf. id. Trin. 2, 2, 21; id. Men. 5, 7, 1:

    tuo facit jussu, tuo imperio paret,

    id. As. 1, 2, 21:

    malus et nequam est homo, qui nihili imperium eri Sui servus facit,

    id. Ps. 4, 7, 1; cf. id. As. 2, 4, 10:

    quod hi neque ad concilia veniebant neque imperio parebant,

    Caes. B. G. 5, 2 fin.:

    imperium neglegere,

    id. ib. 5, 7, 7:

    neque ab uno omnia imperia administrari poterant,

    id. ib. 2, 22 fin.:

    imperio Jovis huc venio,

    Verg. A. 5, 726; cf.:

    et Jovis imperium et cari praecepta parentis Edocet,

    id. ib. 5, 747:

    imperiis deūm propalam expositis,

    Liv. 8, 6, 12:

    quidam (pueri) imperia indignantur,

    Quint. 1, 3, 6:

    aegri quoquo neglecto medentium imperio, etc.,

    Plin. Pan. 22, 3:

    elephanti inest imperiorum obedientia,

    Plin. 8, 1, 1, § 1:

    naturae imperio gemimus, cum, etc.,

    Juv. 15, 138:

    cujus paruit imperiis,

    id. 14, 331.
    II.
    Transf., the right or power of commanding, authority, command, control (freq. and class.).
    A.
    In gen.: Mes. Nempe jubes? Me. Jubeo hercle, si quid imperii est in te mihi, Plaut. Men. 5, 7, 41; cf. id. Pers. 3, 1, 15:

    Appius et caecus et senex tenebat non modo auctoritatem sed etiam imperium in suos,

    Cic. de Sen. 11, 37:

    reges in ipsos imperium est Jovis,

    Hor. C. 3, 1, 6:

    eone es ferox, quia habes imperium in beluas?

    Ter. Eun. 3, 1, 25:

    mater, cujus sub imperio'st, mala,

    id. Heaut. 2, 2, 4: An. Sta ilico. Ge. Hem, sates pro imperio! quisquis es, i. e. authorilatively, imperiously, id. Phorm. 1, 4, 19:

    domesticum,

    Cic. Caecin. 18, 52; id. Inv. 2, 47, 140:

    (Juppiter) Divosque mortalesque turbas Imperio regit unus aequo,

    Hor. C. 3, 4, 48; cf.:

    sed me jussa deūm... Imperiis egere suis,

    Verg. A. 6, 463:

    Phyllius illic Imperio pueri volucresque ferumque leonem Tradiderat domitos,

    Ov. M. 7, 373:

    agricolae habent rationem cum terra, quae numquam recusat imperium,

    Cic. de Sen. 15, 51.—
    B.
    In partic.
    1.
    In publicists' lang., supreme power, sovereignty, sway, dominion, empire (cf.: principatus, dominatus, regnum; potestas, potentia).
    (α).
    Sing.: Tarquinio dedit imperium simul et sola regni, Enn. ap. Fest. p. 298 Müll. (Ann. v. 151 Vahl.); cf.:

    navorum imperium servare est induperantum,

    id. ib. 169 Müll. (Ann. v. 413 Vahl.); and:

    ipse (Numa rex) de suo imperio curiatam legem tulit,

    Cic. Rep. 2, 13; 2, 17; 18; [p. 901] 20;

    21: homo dominandi cupidus aut imperii singularis,

    sole dominion, id. ib. 1, 33:

    singulare et potestas regia,

    id. ib. 2, 9:

    esse consul cum summo imperio et potestate,

    id. Verr. 1, 13, 37; id. Fl. 8, 18; cf.:

    cum summo imperio et potestate versari,

    id. Q. Fr. 1, 1, 10, 31:

    qui (App. Claudius) tum erat summo imperio,

    id. Fin. 2, 20, 66:

    omne imperium nostri penes singulos esse voluerunt,

    id. Rep. 1, 40; 2, 32:

    de imperio Caesaris... gravissime decernitur,

    Caes. B. C. 1, 5, 4:

    imperium extra ordinem dare,

    Cic. Phil. 11, 10, 25:

    quod imperium potest esse praestantius quam, etc.,

    id. Rep. 1, 17:

    eos qui antea commodis fuerint moribus, imperio, potestate, prosperis rebus immutari,

    id. Lael. 15, 54:

    ad deponendum imperium tardior esse,

    id. Rep. 2, 12:

    expertes imperii,

    id. ib. 1, 31:

    deponentium imperium tyrannorum,

    Quint. 9, 2, 67 et saep.:

    sub populi Romani imperium dicionemque cadere,

    Cic. Font. 1, 2; so,

    with dicio,

    Caes. B. G. 1, 31, 7; cf.:

    Gallia sub populi Romani imperium redacta,

    id. ib. 5, 29, 4:

    totam ad imperium populi Romani Ciliciam adjunxit,

    Cic. de Imp. Pomp. 12, 35:

    majestas est in imperio atque in omni populi Romani dignitate,

    Quint. 7, 3, 35:

    cum duobus ducibus de imperio in Italia decertatum est, Pyrrho et Hannibale,

    Cic. Lael. 8, 28; cf.:

    de imperio dimicare,

    id. Off. 1, 12, 38:

    spes diuturnitatis atque imperii,

    id. Rep. 2, 3; cf.:

    sedem et domum summo imperio praebere,

    id. ib. 2, 5 fin.:

    quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset,

    Caes. B. G. 1, 3, 6:

    civitati imperium totius provinciae pollicetur,

    id. ib. 7, 64 fin.:

    cum abunde expertus esset quam bene umeris tuis sederet imperium,

    Plin. Pan. 10 fin.:

    auctoritate magis quam imperio regere,

    Liv. 1, 7, 8; cf.:

    nec illum pro imperio submovere posse... quia ita dicatur: si vobis videtur, discedite, Quirites,

    id. 2, 56, 12.—
    (β).
    Plur.:

    nec vero imperia expetenda ac potius aut non accipienda interdum aut deponenda nonnumquam,

    i. e. public offices, Cic. Off. 1, 20, 68:

    (cives) mandant imperia,

    id. Rep. 1, 31; cf.:

    honores, magistratus, imperia, potestates, opes amicitiae anteponere,

    id. Lael. 17, 63:

    cui (duci) dantur imperia et ea continuantur, etc.,

    id. Rep. 1, 44:

    ita cepi et gessi maxima imperia, ut, etc.,

    id. Fam. 3, 7, 5:

    vides tyranni satellites in imperiis,

    id. Att. 14, 5, 2:

    quod praestare dicant Gallorum quam Romanorum imperia perferre,

    dominion, government, Caes. B. G. 1, 17, 3:

    qui mobilitate ac levitate animi novis imperiis studebant,

    id. ib. 2, 1, 3:

    imperia legum potentiora quam hominum,

    Liv. 2, 1, 1. —
    b.
    Hence, transf., concr.
    (α).
    Dominion, realm, empire (esp. freq. since the Aug. per.):

    duae urbes inimicissimae huic imperio,

    Cic. Lael. 3, 11:

    jam ipsa terra ita mihi parva visa est, ut me imperii nostri pæniteret,

    id. Rep. 6, 16 fin.:

    nostrum,

    id. ib. 3, 29; cf.:

    finium imperii nostri propagatio,

    id. Prov. Cons. 12, 29:

    fines imperii propagavit,

    id. Rep. 3, 12:

    imperium Oceano, famam qui terminet astris,

    Verg. A. 1, 287:

    per quas (artes) imperi Porrecta majestas ad ortus Solis ab Hesperio cubili,

    Hor. C. 4, 15, 14:

    adjectis Britannis Imperio,

    id. ib. 3, 5, 4:

    quem vocet divum populus ruentis Imperi rebus?

    id. ib. 1, 2, 26;

    1, 37, 8: immensum imperii corpus stare ac librari sine rectore non potest,

    Tac. H. 1, 16:

    reges socii, membra partesque imperii,

    Suet. Aug. 48:

    breviarium totius imperii,

    id. ib. 101:

    rationarium imperii,

    id. ib. 28:

    imperii fines Tiberinum natare,

    Juv. 8, 265:

    noverat luxuriam imperii veterem,

    i. e. of the Roman court, id. 4, 137.—
    c.
    Trop., rule, control (very rare but class.):

    illud vide, si in animis hominum regale imperium sit, unius fore dominatum, consilii scilicet,

    Cic. Rep. 1, 38.—Iron.:

    imperium judiciorum tenere,

    Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77:

    coactae imperio sexus,

    i. e. the ambition, Juv. 6, 135.—
    2.
    Law t. t., the jurisdiction or discretion of a magistrate:

    omnia autem judicia aut legitimo jure consistunt aut imperio continentur,

    Gai. Inst. 4, 103:

    ideo autem imperio contineri judicia dicuntur, quia tamdiu valent, quamdiu is qui ea praecepit imperium habet,

    id. ib. 4, 105; cf. 3, 181 al.—
    3.
    Milit., the chief command, command.
    (α).
    Sing.:

    victum atque expugnatum oppidum est Imperio atque auspicio Amphitruonis maxime,

    Plaut. Am. 1, 1, 37; 1, 1, 41: re impetrata contendunt, ut ipsis summa imperii transdatur, Caes. B. G. 7, 63, 5:

    delatam sibi summam imperii,

    Suet. Ner. 3:

    censet enim etiam ex iis, qui cum imperio sint,

    Cic. Fam. 1, 1, 3:

    nostri imperii dignitas,

    id. ib. 1, 7, 4:

    novem annis, quibus in imperio fuit,

    Suet. Caes. 25:

    legionum curam et imperium alicui demandare,

    id. ib. 76:

    alicui imperium prorogare,

    id. Tib. 30:

    imperii tempus explere,

    id. Caes. 26: cum imperio aut magistratu, i. e. a military or civil command, Suet. Tib. 12:

    qui dabat olim imperium, fasces, etc.,

    Juv. 10, 79; cf. in the foll.—
    (β).
    Plur.:

    mandant (cives) imperia, magistratus,

    i. e. military and civil commands, Cic. Rep. 1, 31; cf.:

    magistratus, imperia, amicitiae anteponere,

    id. Lael. 17, 63;

    so opp. magistratus,

    Suet. Caes. 54; 75; id. Aug. 61.—
    b.
    Transf.
    (α).
    Concr.: imperia, i. q. imperatores, commanding officers, commanders, generals:

    imperia, potestates, legationes, quom senatus creverit populusve jusserit, ex urbe exeunto,

    Cic. Leg. 3, 3, 9:

    nacti vacuas ab imperiis Sardiniam et Siciliam,

    Caes. B. C. 1, 31, 1; Val. Max. 1, 1, 9.—
    (β).
    Erat plena lictorum et imperiorum provincia, differta praefectis atque exactoribus, Caes. B. C. 3, 32, 4.—
    (γ).
    (Acc. to imperator, II. B. 3.) The imperial government, the government:

    tandem quasi coactus recepit imperium,

    Suet. Tib. 24; 55; 67; id. Calig. 12; 16; 24; id. Claud. 11; 35; 36 et saep.

    Lewis & Short latin dictionary > inperium

  • 15 inverto

    in-verto, verti, versum, 3, v. a., to turn upside down, turn about, to upset, invert (class.).
    I.
    Lit.:

    pingue solum Fortes invertant tauri,

    to turn up, plough up, Verg. G. 1, 64:

    campum,

    id. ib. 3, 161:

    Boreas invertit ornos,

    upturns, overthrows, Luc. 6, 390:

    vinaria,

    to upset, empty, Hor. S. 2, 8, 39:

    mare,

    i. e. disturbed, rough, id. Epod. 10, 5:

    alveos navium inversos pro tuguriis habere,

    Sall. J. 18, 5:

    adeo vehementer talum inverti, ut minimum affuerim quin articulum defregerim,

    dislocated, App. Flor. 3, p. 134, 3:

    si polypus invertatur,

    Plin. 9, 30, 48, § 91:

    invertere se,

    to turn over, id. 32, 2, 5, § 13:

    cum in locum anulum inverterat,

    Cic. Off. 3, 9, 38. —
    2.
    Esp., to dip, dye:

    albentes lanas,

    Sil. 16, 568.—
    II.
    Trop., to invert, transpose; to change. alter; to pervert; to exchange:

    ut cum semel dictum sit directe, invertatur ordo, et idem quasi sursum versus retroque dicatur,

    Cic. Part. 7, 24: quae in vulgus edita ejus verbis, invertere supersedeo, to alter, give in another form, Tac. A. 15, 63:

    virtutes,

    to alter, misrepresent, Hor. S. 1, 3, 55:

    lanas,

    to dye, color, Sil. 16, 569:

    Vertumnus Deus invertendarum rerum est,

    i. e. of barter, trade, Ascon. ad Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154. —
    B.
    Esp. of words, to pervert, misapply, use ironically (cf. inversio, I.):

    invertuntur verba, ut, etc.,

    Cic. de Or. 2, 65, 262.—Hence, inversus, a, um, P. a., turned upside down, inverted.
    A.
    Lit.:

    vomer inversus,

    Hor. Epod. 2, 63:

    carinae,

    Plin. 9, 6, 5, § 15:

    manus (opp. supina),

    id. 12, 25, 54, § 121:

    charta,

    Mart. 4, 87, 11:

    submovere Euros Pellibus inversis,

    turned inside out, Juv. 14, 187.—
    B.
    Trop., inverted, perverted: annus, inverted, brought back to its beginning, i. e. completed, ended, Hor. S. 1, 1, 36:

    pro curia, inversique mores!

    perverted, corrupt, id. C. 3, 5, 7:

    consuetudo,

    Quint. 3, 9, 9:

    verba,

    perverted from their proper meanings, ambiguous, Ter. Heaut. 2, 3, 131; so,

    too, verba,

    dark, obscure, Lucr. 1, 642. — Neutr. sing. as adv.: inversum, upside down:

    surculis inversum superpositis,

    Sol. 8.

    Lewis & Short latin dictionary > inverto

  • 16 lictor

    lictor (pronounced līctor, Gell. 12, 3, 4), ōris, m. [1. ligo; cf. Gell. 12, 3, 1 sqq.], a lictor, i. e. an attendant granted to a magistrate, as a sign of official dignity. The Romans adopted this custom from the Etrurians:

    Romulus cum cetero habitu se augustiorem tum maxime lictoribus duodecim sumptis (a finitima Etruria) fecit,

    Liv. 1, 8. The lictors bore a bundle of rods, from which an axe projected. Their duty was to walk before the magistrate in a line, one after the other; to call out to the people to make way (submovere turbam);

    and to remind them of paying their respects to him (animadvertere, v. h. v.). The foremost one was called primus lictor: apud quem primus quievit lictor,

    Cic. Q. Fr. 1, 1, 7, § 21;

    the last and nearest to the consul, proximus lictor,

    Liv. 24, 44 fin. The lictors had also to execute sentences of judgment, to bind criminals to a stake, to scourge them, and to behead them, Liv. 1, 26; 8, 7; 38;

    26, 16.—It was necessary that lictors should be freeborn: not till the time of Tacitus were freedmen also appointed to the office. They were united into a company, and formed the decuriae apparitorum (public servants). In Rome they wore the toga, in the field the sagum, in triumphal processions a purple mantle and fasces wreathed with laurel: togulae lictoribus ad portam praesto fuerunt, quibus illi acceptis, sagula rejecerunt et catervam imperatori suo novam praebuerunt,

    Cic. Pis. 23, 55. Only those magistrates who had potestatem cum imperio had lictors. In the earliest times the king had twelve; immediately after the expulsion of the kings, each of the two consuls had twelve;

    but it was soon decreed that the consuls should be preceded for a month alternately by twelve lictors,

    Liv. 2, 1;

    a regulation which appears to have been afterwards, although not always, observed,

    Liv. 22, 41;

    Cæsar was the first who restored the old custom,

    Suet. Caes. 20.—The decemvirs had, in their first year of office, twelve lictors each one day alternately, Liv. 3, 33;

    in their second year each had twelve lictors to himself,

    id. 3, 36.—

    The military tribunes with consular power had also twelve lictors,

    Liv. 4, 7;

    and likewise the interrex,

    id. 1, 17.—The dictator had twenty-four, Dio, 54, 1; Polyb. 3, 87; Plut. Fab. 4;

    the magister equitum only six, Dio, 42, 27. The praetor urbanus had, in the earlier times, two lictors,

    Censor. de Die Natal. 24: at enim unum a praetura tua, Epidice, abest. Ep. Quidnam? Th. Scies. Lictores duo, duo viminei fasces virgarum, Plaut. Ep. 1, 1, 26; in the provinces he had six;

    but in the later times the praetor had in the city, as well as in the province, six lictors, Polyb. 3, 40: cum praetor lictorem impellat et ire praecipitem jubeat,

    Juv. 3, 128. The quaestor had lictors only in the province, when he, in consequence of the praetor's absence or death, performed the functions of propraetor, Sall. C. 19; Cic. Planc. 41, 98. Moreover, the flamen dialis, the vestals, and the magistri vicorum had lictors;

    these, however, appear to have had no fasces, which was also the case with the thirty lictores curiati (who summoned the curiae to vote),

    Cic. Agr. 2, 12, 81; Gell. 15, 27, 2; Inscr. Grut. 33, 4; 630, 9.—
    II.
    Transf.:

    lictorem feminae in publico unionem esse,

    a lady's mark of distinction, Plin. 9, 35, 56, § 114.

    Lewis & Short latin dictionary > lictor

  • 17 obstrepo

    ob-strĕpo, ŭi, ĭtum, 3, v. n. and a.
    A.
    Neutr.
    1.
    Prop., to make a noise against or at; to roar or resound at; to resound, sound.—With dat.:

    marisque Baiis obstrepentis urges Submovere litora,

    Hor. C. 2, 18, 20:

    remotis Obstrepit Oceanus Britannis,

    id. ib. 4, 14, 48:

    multaque nativis obstrepit arbor aquis,

    Prop. 4 (5), 4, 4:

    si, intrante te, clamor, et plausus, et pantomimica ornamenta obstrepuerint, si, etc.,

    Sen. Ep. 29, 12:

    fontesque lymphis obstrepunt manantibus,

    Hor. Epod. 2, 27:

    tympana... raucis Obstrepuere sonis,

    Ov. M. 4, 392:

    garrula per ramos avis obstrepit,

    sings aloud, Sen. Oedip. 454:

    jam genus totum obstrepit,

    makes loud lament, Sen. Herc. Oet. 758.— Impers., there is a noise, a noise arises:

    non statim, si quid obstrepet, abiciendi codices erunt, etc.,

    if there shall be a noise, Quint. 30, 3, 28.—
    2.
    Trop.
    a.
    To bawl or shout against; to clamor or cry out against.
    (α).
    Absol.:

    adversarius obstrepit,

    Quint. 12, 6, 5.—
    (β).
    With dat.:

    certatim alter alteri obstrepere,

    Liv. 1, 40 fin.:

    ut quodammodo ipsi sibi in dicendo obstrepere videantur,

    Cic. de Or. 3, 13, 50.—
    (γ).
    Impers. pass.:

    decemviro obstrepitur,

    Liv. 3, 49, 4.—
    b.
    To annoy, molest, be troublesome to.—With dat.:

    quae res fecit, ut tibi litteris obstrepere non auderem,

    Cic. Fam. 5, 4, 1.—
    c.
    To impede or hinder; to prove an obstacle, hinderance, or injury to.
    (α).
    With dat.:

    detrectare Pompeium, actisque ejus obstrepere,

    Flor. 4, 2, 9:

    remove parentem, ne tuae laudi obstrepat,

    Sen. Herc. Fur. 1030.—
    (β).
    Absol.:

    mhil sensere (Poeni), obstrepente pluviā,

    Liv. 21, 56, 9:

    ut accipiatur circumjecto candore lux, et, temperato repercussu, non obstrepat,

    Plin. 11, 37, 55, § 148: scelerati, conscientiā obstrepente, condormire non possunt, Curt. 6, 10, 14:

    sed clausae sunt aures, obstrepente irā,

    id. 8, 1, 48.—
    d.
    To cry out against, blame.—With dat.:

    huic definitioni ita obstrepunt,

    Gell. 6, 2, 4.—
    B.
    Act., to clamor against; to oppose, disturb:

    tamen ejus modi, etiam cum leguntur, obstrepi clamore militum videntur, et tubarum sono,

    Cic. Marcell. 3, 9:

    quae in Cn. Pompeium congesta sunt: hinc assensione favoris, illinc fremitu invidiae, litterarum monumentis obstrepuntur,

    are perverted, distorted, Val. Max. 8, 15, 8.—
    2.
    To fill with noise, cause to resound:

    secretus ab omni voce locus, si non opstreperetur aquis,

    Ov. F. 6, 9.

    Lewis & Short latin dictionary > obstrepo

  • 18 pro

    1.
    prō (archaic collat. form, posi in posimerium; cf. pono, from posino; cf. Gr. poti and pot with pros), adv. and prep. [root in Sanscr. prep. pra-, before, as in prathamas, first; Gr. pro; cf.: proteros, prôtos, etc.; Lat.: prae, prior, priscus, etc.; perh. old abl. form, of which prae is the loc. ], before, in front of; and, transf., for, with the idea of protection, substitution, or proportion.
    I.
    Adv., found only in the transf. comp. signif. (v. infra, II. B. 3.) in connection with quam and ut: pro quam and pro ut (the latter usually written in one word, prout), like prae quam and prae ut.
    * A.
    Pro quam, in proportion as, just as:

    nec satis est, pro quam largos exaestuat aestus,

    Lucr. 2, 1137. —
    B.
    Pro ut or prout, according as, in proportion, accordingly, proportionably as, just as, as (class.):

    compararat argenti bene facti, prout Thermitani hominis facultates ferebant, satis,

    Cic. Verr. 2, 2, 34, § 83:

    tuas litteras, prout res postulat, exspecto,

    id. Att. 11, 6 fin.:

    id, prout cujusque ingenium erat, interpretabantur,

    Liv. 38, 50:

    prout locus iniquus aequusve his aut illis, prout animus pugnantium est, prout numerus, varia pugnae fortuna est,

    id. 38, 40 fin. —With a corresp. ita:

    ejusque rationem ita haberi, prout haberi lege liceret,

    Cic. Phil. 5, 17, 46:

    prout sedes ipsa est, ita varia genera morborum sunt,

    Cels. 4, 4, 5:

    prout nives satiaverint, ita Nilum increscere,

    Plin. 5, 9, 10, § 51.—
    II.
    Prep. with abl. (late Lat. with acc.:

    PRO SALVTEM SVAM,

    Inscr. Grut. 4, 12; 46, 9; Inscr. Orell. 2360), before, in front of.
    A.
    Lit., of place:

    sedens pro aede Castoris,

    Cic. Phil. 3, 11, 27:

    praesidia, quae pro templis cernitis,

    id. Mil. 1, 2:

    ii qui pro portis castrorum in statione erant,

    Caes. B. G. 4, 32:

    pro castris copias habere,

    id. ib. 7, 66:

    pro castris dimicare,

    id. ib. 5, 16:

    pro oppido,

    id. ib. 7, 71:

    pro opere consistere,

    Sall. J. 92, 9:

    castra pro moenibus locata,

    Liv. 2, 53; 4, 17:

    pro muro,

    id. 30, 10:

    pro castris explicare aciem,

    id. 6, 23:

    pro vallo,

    Plin. 2, 37, 37, § 101; Vell. 2, 19, 1.—With verbs of motion:

    Caesar pro castris suas copias produxit,

    before the camp, Caes. B. G. 1, 48:

    hasce tabulas hic ibidem pro pedibus tuis obicito,

    before your feet, App. Mag. p. 337, 36; id. M. 4, p. 155, 2.—
    2.
    In partic., with the accessory idea of presence on the front part, on the edge or brink of a place, on or in the front of, often to be translated by a simple on or in:

    pro censu classis iuniorum, Serv. Tullius cum dixit, accipi debet in censu, ut ait M. Varro, sicuti pro aede Castoris, pro tribunali, pro testimonio,

    Fest. p. 246 Müll.; cf.: pro significat in, ut pro rostris, pro aede, pro tribunali, Paul. ex Fest. p. 228 Müll.; and:

    pro sententia ac si dicatur in sententiā, ut pro rostris id est in rostris,

    id. p. 226 Müll.: hac re pro suggestu pronunciata, qs. standing on the front part of the tribune, or, as we would say, on the tribune, Caes. B. G. 6, 3: pro tribunali cum aliquid ageretur, was transacted before or at my tribunal, Cic. Fam. 3, 8, 21; so,

    pro tribunali,

    id. Pis. 5, 11; id. Sest. 15, 34: pro contione, before the assembled army; and, in gen., before the assembly:

    laudatus pro contione Jugurtha,

    Sall. J. 8, 2; cf. Curt. 9, 1, 1:

    pro contione laudibus legati militumque tollere animos,

    Liv. 7, 7:

    fortes viros pro contione donantis,

    Curt. 10, 5, 10:

    pro contione litteras recitare,

    id. 4, 10, 16; Liv. 38, 23 fin.:

    pro contione palam utrumque temptavit,

    Suet. Vesp. 7; Tac. A. 3, 9; Front. Strat. 1, 11, 3: [p. 1448] 4, 5, 11; cf.:

    pro comitio,

    Suet. Aug. 43:

    uti pro consilio imperatum erat,

    in the council, Sall. J. 29, 6; cf.:

    supplicatio in triduum pro collegio decemvirūm imperata fuit,

    Liv. 38, 36:

    pontifices pro collegio decrevisse,

    Gell. 11, 3, 2:

    pro collegio pronuntiare,

    Liv. 4, 26, 9:

    suas simultates pro magistratu exercere,

    id. 39, 5:

    pro munimentis castelli manipulos explicat,

    before, on the fortifications, Tac. A. 2, 80; 12, 33: stabat pro litore diversa acies, in front of or upon the shore, id. ib. 14, 30:

    legionem pro ripā componere,

    id. ib. 12, 29:

    velamenta et infulas pro muris ostentant,

    in front of, from the walls, Tac. H. 3, 31; so,

    pro muris,

    id. A. 2, 81:

    ad hoc mulieres puerique pro tectis aedificiorum saxa et alia, quae locus praebebat, certatim mittere,

    standing on the edge of the roofs, from the roofs, Sall. J. 67, 1 Kritz.—
    B.
    Transf.
    1.
    To signify a standing before or in front of, for defence or protection; hence an acting for, in behalf of, in favor of, for the benefit of, on the side of (opp. contra, adversum):

    veri inveniendi causā contra omnia dici oportere et pro omnibus,

    Cic. Ac. 2, 18, 60; cf.:

    hoc non modo non pro me, sed contra me est potius,

    id. de Or. 3, 20, 75:

    partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esse,

    id. Clu. 32, 88:

    difficillimum videtur quod dixi, pro ipsis esse quibus eveniunt ista, quae horremus ac tremimus,

    Sen. Prov. 3, 2:

    haec cum contra legem proque lege dicta essent,

    Liv. 34, 8: pro Romano populo armis certare, Enn. ap. Non. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.); cf.: pro vostrā vitā morti occumbant, id. ap. Serv. ad Verg. A. 2, 62 (Trag. v. 176 Vahl.): quae ego pro re publica fecissem, Cato ap. Front. p. 149:

    nihil ab eo praetermissum est, quod aut pro re publicā conquerendum fuit, aut pro eā disputandum,

    Cic. Sest. 2, 3:

    omnia me semper pro amicorum periculis, nihil umquam pro me ipso deprecatum,

    id. de Or. 2, 49, 201:

    convenit dimicare pro legibus, pro libertate, pro patriā,

    id. Tusc. 4, 19, 43:

    dulce et decorum est pro patriā mori,

    Hor. C. 3, 2, 13; cf. id. ib. 3, 19, 2:

    pro sollicitis non tacitus reis,

    id. ib. 4, 1, 14:

    spondere levi pro paupere,

    id. A. P. 423:

    urbes, quae viris aut loco pro hostibus et advorsum se opportunissumae erant,

    Sall. J. 88, 4:

    nec aliud adversus validissimas gentes pro nobis utilius, quam, etc.,

    Tac. Agr. 12:

    et locus pro vobis et nox erit, Liv 9, 24, 8: et loca sua et genus pugnae pro hoste fuere,

    id. 39, 30, 3:

    pro Corbulone aetas, patrius mos... erant: contra, etc.,

    Tac. A. 3, 31; id. H. 4, 78; Curt. 4, 14, 16.—
    2.
    With the notion of replacement or substitution, in the place of, instead of, for.
    a.
    In gen.: numquam ego argentum pro vino congiario... disdidi, Cato ap. Front. p. 149:

    ego ibo pro te, si tibi non libet,

    Plaut. Most. 5, 2, 10:

    ego pro te molam,

    Ter. And. 1, 2, 29; Cic. Leg. 2, 5, 13:

    mutata (ea dico), in quibus pro verbo proprio subicitur aliud... ut cum minutum dicimus animum pro parvo, etc.,

    id. Or. 27, 92 sq.; cf.:

    libenter etiam copulando verba jungebant, ut sodes pro si audes, sis pro si vis... ain' pro aisne, nequire pro non quire, malle pro magis velle, nolle pro non velle. Dein etiam saepe et exin pro deinde et exinde dicimus,

    id. ib. 45, 154:

    pro vitulā statuis dulcem Aulide natam, Hor S. 2, 3, 199: pro bene sano Ac non incauto fictum astutumque vocamus,

    id. ib. 1, 3, 61; cf. Suet. Caes. 70:

    pro ope ferendā sociis pergit ipse ire, etc.,

    Liv. 23, 28, 11 Weissenb. ad loc.; Zumpt, Gram. § 667; cf.:

    pro eo, ut ipsi ex alieno agro raperent, suas terras, etc.,

    Liv. 22, 1, 2.—
    b.
    Esp. freq. in connection with the title of any officer, to denote his substitute' pro consule, pro praetore, pro quaestore, pro magistro, etc. (afterwards joined into one word, as proconsul, propraetor, proquaestor, promagister, etc.), proconsul, proprœtor, proquœstor, vice-director:

    cum pro consule in Ciliciam proficiscens Athenas venissem,

    Cic. de Or. 1, 18, 82; cf.:

    cum L. Philippus pro consulibus eum se mittere dixit, non pro consule,

    instead of the consuls, not as proconsul, id. Phil. 11, 8, 18:

    nec pro praetore, Caesarem (vocat),

    id. ib. 13, 10, 22; Liv. 35, 1. cum Alexandriae pro quaestore essem, Cic. Ac. 2, 4, 11' cf.:

    litteris Q. Caepionis Bruti pro consule... Q. Hortensii pro consule opera, etc.,

    id. Phil. 10, 11, 26: P. Terentius operas in portu et scripturā Asiae pro magistro dedit, id. Att. 11, 10, 1; cf. id. Verr. 2, 2, 70, § 169; id. Fam. 13, 65, 1; see also the words proconsul, promagister, propraetor, proquaestor, etc.—
    c.
    So of price, penalty, etc., in exchange, in return for:

    tres minas pro istis duobus dedi,

    Plaut. Most. 3, 2, 138; id. Aul. 3, 3, 8:

    pro hujus peccatis ego supplicium sufferam,

    Ter. And. 5, 3, 17:

    dimidium ejus quod pactus esset, pro carmine daturum,

    Cic. de Or. 2, 86, 351:

    pro vitā hominis nisi hominis vita reddatur, non posse deorum inmortalium numen placari,

    Caes. B. G. 6, 16:

    id pro immolatis in foro Tarquiniensium Romanis poenae hostibus redditum,

    Liv. 7, 19, 3:

    vos, pro paternis sceleribus, poenas date,

    Sen. Med. 925; Lact. 2, 7, 21:

    pro crimine poenas,

    Ov. Ib. 621.—
    3.
    Pro is also frequently used to denote the viewing, judging, considering, representing of a thing as something, for, the same as, just as, as:

    pro sano loqueris, quom me appellas nomine,

    Plaut. Men. 2, 2, 24:

    sese ducit pro adulescentulo,

    id. Stich. 3, 1, 65; id. Cist. 1, 3, 24:

    hunc Eduxi a parvulo, habui, amavi pro meo,

    as my own, Ter. Ad. 1, 1, 23:

    Cato ille noster qui mihi unus est pro centum milibus,

    whose voice I regard as equal to that of thousands, Cic. Att. 2, 5, 1:

    Siciliam nobis non pro penariā cellā, sed pro aerario fuisse,

    id. Verr. 2, 2, 2, § 5:

    P. Sestio pro occiso relictus est,

    id. Sest. 38, 81; Caes. B. G. 3, 109:

    cum pro damnato mortuoque esset,

    as good as condemned and dead, Cic. Verr. 2, 4, 15, § 33:

    summa ratio, quae sapientibus pro necessitate est,

    Plin. Ep. 1, 12, 3:

    negotia pro solatiis accipiens,

    Tac. A. 4, 13:

    consuli pro hostibus esse,

    Liv. 43, 5, 4:

    adeo incredibilis visa res, ut non pro vano modo, sed vix pro sano nuncius audiretur,

    as a boaster, Liv. 39, 49: quoniam de adventu Caesaris pro certo habebamus, to consider as certain, Mat. ap. Cic. Att. 9, 15, 6 et saep.; v. certus.—
    4.
    Esp. in certain phrases: pro eo, for the same thing, as just the same:

    ut si a Caesare, quod speramus, impetrarimus, tuo beneficio nos id consecutos esse judicemus: sin minus, pro eo tantum id habeamus, cum a te data sit opera, ut impetraremus,

    Cic. Fam. 13, 7, 5.—With the particles of comparison: atque ( ac), ac si, quasi, just the same as, even as, as though: pro eo ac debui, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 1:

    pro eo ac si concessum sit,

    Cic. Inv. 1, 32, 54:

    pro eo est atque si adhibitus non esset,

    Dig. 28, 1, 22:

    pro eo erit quasi ne legatum quidem sit,

    ib. 30, 1, 38: pro eo quod, for the reason that, because:

    pro eo quod ejus nomen erat magnā apud omnes gloriā,

    Cic. de Or. 2, 18, 75: pro eo quod pluribus verbis vos quam volui fatigavi, veniam a vobis petitam velim, Liv 38, 49 fin.
    5.
    On account of, for the sake of:

    dolor pro patriā,

    Cic. Fin. 1, 7, 24:

    tumultus pro recuperandā re publicā,

    id. Brut. 90, 311 dub. (B. and K. omit pro):

    dedit pro corpore nummos, i. e. to rescue his person,

    Hor. S. 1, 2, 43:

    aliquem amare pro ejus eximiā suavitate,

    Cic. de Or 1, 55, 234:

    pro quibus meritis quanto opere dilectus sit,

    Suet. Aug. 57:

    cum pro incolumitate principis vota susceperunt,

    Tac. A. 4, 17:

    pro bono (= bene),

    Sall. J. 22, 4.—
    6.
    Pro is used in its most general sense in stating the relation between two objects or actions, in proportion, in comparison with, according to or as, conformably to, by virtue of, for, etc.:

    meus pater nunc pro hujus verbis recte et sapienter facit,

    according to his story, Plaut. Am. 1, 1, 133:

    tu pro oratione nec vir nec mulier mihi's,

    id. Rud. 4, 4, 71: pro viribus tacere ac fabulari, according to one's ability, Enn. ap. Non. 475, 4 (Trag. v. 181 Vahl.):

    facere certum'st pro copiā ac sapientiā,

    Plaut. Merc. 3, 1, 8:

    agere pro viribus,

    Cic. Sen. 9, 27:

    aliquem pro dignitate laudare,

    id. Rosc. Am. 12, 33:

    proelium atrocius quam pro numero pugnantium fuit,

    Liv. 21, 29: pro imperio, by virtue of his office or authority:

    quia pro imperio palam interfici non poterat,

    Liv. 1, 51, 2; hence, imperatively, dictatorially, summarily:

    nec illum ipsum submovere pro imperio posse more majorum,

    id. 2, 56, 12 ' hem! satis pro imperio, quisquis es, Ter. Phorm. 1, 4, 18:

    pro tuā prudentiā,

    Cic. Fam. 4, 10, 2; 11, 12, 2:

    cum in eam rationem pro suo quisque sensu ac dolore loqueretur,

    id. Verr. 2, 1, 27, § 69:

    quibus aliquid opis fortasse ego pro meā, tu pro tuā, pro suā quisque parte ferre potuisset,

    id. Fam. 15, 15, 3: pro virili parte, according to one's ability, id. Sest. 66, 138; Liv. praef. 2; Ov. Tr. 5, 11, 23. —Esp. freq.: pro ratā parte and pro ratā, in proportion, proportionably; v. ratus:

    pro se quisque,

    each according to his ability, each one for himself, Cic. Off. 3, 14, 58; Caes. B. G. 2, 25; Verg. A. 12, 552 et saep.:

    pro tempore et pro re,

    according to time and circumstances, Caes. B. G. 5, 8:

    pro facultatibus,

    Nep. Epam. 3, 5.—Pro eo, quantum, or ut, in proportion to, as, according to, according as:

    eāque pro eo, quantum in quoque sit ponderis, esse aestimanda,

    Cic. Fin. 4, 21, 58:

    equidem pro eo, quanti te facio, quicquid feceris, approbabo,

    id. Fam. 3, 3, 2: tamen pro eo ut temporis difficultas tulit, etc., L. Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.
    In composition the o is long in some words, in others short (through the influence of the Gr.
    pro-): prōdeo, prŏfiteor; and even in words borrowed from the Greek, as prōlogus.—Its signification has reference either to place, before, forwards; or to protection, for; procedo, procurro, profanus; procuro, propugno, prosum, protego.
    2.
    prō (less correctly prōh), interj., an exclamation of wonder or lamentation, O! Ah! Alas! (class.).
    (α).
    With nom.:

    proh! bonae frugi hominem te jam pridem esse arbitror,

    Plaut. Cas. 2, 4, 4: pro Juppiter! Enn. ap. Varr L. L. 7, § 12 Müll. (Trag. v 225 Vahl.); Ter. And. 4, 3, 17; id. Eun. 3, 5, 2; id. Ad. 1, 2, 31; cf.:

    pro supreme Juppiter,

    id. ib. 2, 1, 42:

    pro Juppiter, Hominis stultitiam!

    id. ib. 3, 3, 12:

    pro di immortales,

    id. ib. 3, 4, 1; cf.: pro, dii immortales: Cic. Imp. Pomp. 12, 33:

    pro curia inversique mores!

    Hor. C. 3, 5, 7:

    pro scelus,

    Mart. 2, 46, 8.—
    (β).
    Parenthet.:

    pro, quanta potentia regni Est, Venus alma, tui,

    Ov. M. 13, 758:

    et mea, pro! nullo pondere verba cadunt,

    id. H. 3, 98:

    tantum, pro! degeneramus a patribus,

    Liv. 22, 14, 6; Curt. 4, 16, 10.—
    (γ).
    With acc.: pro divom fidem! Enn. ap. Don. ad. Ter. Phorm. 2, 2, 25 (Sat. v. 30 Vahl.); Ter. Ad. 4, 7, 28; cf.:

    pro deum atque hominum fidem!

    id. And. 1, 5, 2; 11; id. Heaut. 1, 1, 9; Cic. Tusc. 5, 16, 48;

    instead of which, ellipt.: pro deum immortalium!

    Ter. Phorm. 2, 3, 4:

    pro deum atque hominum,

    id. Hec. 2, 1, 1:

    pro fidem deum! facinus foedum,

    id. Eun. 5, 4, 21.—
    (δ).
    With gen.: pro malae tractationis! Tert. Poen. fin.

    Lewis & Short latin dictionary > pro

  • 19 propello

    prō-pello (prŏpellat, Lucr. 4, 195; 6, 1026), pŭli, pulsum, 3, v. a.
    I.
    Lit., to drive before one's self, to drive, push, or urge forward, to drive forth; to hurl, propel, hurl or cast down, to overthrow (class.;

    syn.: proturbo, protrudo): sacerdotem anum praecipem propulit,

    Plaut. Rud. 3, 3, 8:

    oves potum,

    Varr. R. R. 2, 2:

    in pabulum,

    id. ib. 2, 2:

    aëra prae se,

    Lucr. 4, 286:

    propellere ac submovere hostes,

    Caes. B. G. 4, 25:

    hostem a castris,

    Liv. 7, 24:

    nubes,

    Gell. 2, 22, 24:

    in profundum e scopulo corpora,

    Ov. M. 8, 593:

    hastam,

    Sil. 16, 571:

    urbem,

    to overthrow, Val. Fl. 6, 383:

    muros Oechaliae,

    to throw down, Sen. Herc. Oet. 162; cf.:

    orationem propellere dialecticorum remis,

    Cic. Tusc. 4, 5, 9:

    si paulo largius L. Caecilium pietas et fraternus amor propulisset,

    id. Sull. 23, 64.—
    II.
    Trop.
    A.
    To push or thrust forward (post-Aug.):

    cruda studia in forum,

    Petr. 4.—
    B.
    To drive on, impel, incite, urge ( poet. and in post-Aug. prose):

    corpus,

    Lucr. 3, 160:

    terrore carceris ad voluntariam mortem,

    Tac. A. 11, 2:

    agmina voce,

    Sil. 7, 530.—
    C.
    To drive away, to keep or ward off:

    periculum vitae ab aliquo,

    Liv. 40, 11 fin.:

    famem,

    Hor. S. 1, 2, 6:

    injurias hominum ac ferarum,

    Col. 7, 12, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > propello

  • 20 tum

    tum, adv. demonstr., of time [pronom. demonstr. stems to-, ta-; Gr. to, seen in ita, tam, etc.; cf. quom or cum], then.
    I.
    Absol.
    A.
    Referring to a time previously specified.
    1.
    To a definite past time.
    (α).
    To a period of time in which something was or happened (opp. later periods) = illis temporibus:

    is dictu'st ollis popularibus olim Qui tum vivebant homines,

    Enn. Ann. v. 308 Vahl.:

    quod tum erat res in pecore et locorum possessionibus, i. e. Romuli temporibus,

    Cic. Rep. 2, 9, 16:

    cum illi male dicerent, quod tum fieri licebat, i. e. Periclis temporibus,

    id. de Or. 3, 34, 138:

    erat omnino tum mos ut faciles essent in suum cuique tribuendo,

    id. Brut. 21, 85; cf. id. Tusc. 1, 46, 111:

    vastae tum in his locis solitudines erant,

    Liv. 1, 4, 6; 2, 6, 8; 3, 29, 3; 4, 6, 12; 42, 62, 11;

    44, 9, 4: ut tum erant tempora,

    Nep. Att. 1, 2; 12, 3; Liv. 1, 3, 3; 1, 8, 4; 2, 7, 4; 2, 9, 8; 2, 50, 2; 2, 63, 6;

    39, 6, 7 and 9.—With illis temporibus: nam jam tum illis temporibus fortius... loquebantur quam pugnabant,

    Nep. Thras. 2, 4.—
    (β).
    Referring to a point of time, then, at that time:

    insigneita fere tum milia militum octo Duxit,

    Enn. Ann. v. 336 Vahl.: ut jacui exsurgo;

    ardere censui aedis: ita tum confulgebant,

    Plaut. Am. 5, 1, 15:

    jam duo restabant fata tum,

    id. Bacch. 4, 9, 35; id. Cist. 1, 3, 14: quot eras annos gnatus tum, quom, etc.? Me Septuennis, nam tum dentes mihi cadebant primulum, id. Men. 5, 9, 56; id. Merc. prol. 66; id. Most. 1, 2, 49; id. Am. 2, 1, 56; Ter. And. 1, 1, 82: sic igitur tum se levis ac diffusilis aether... undique flexit. Lucr. 5, 467; 5, 837; 5, 911; 5, 432;

    5, 942: atque huic anno proximus Sulla consule et Pompejo fuit. Tum P. Sulpicii in tribunatu, cottidie contionantis, totum genus dicendi cognovimus,

    Cic. Brut. 89, 306; id. Ac. 2, 22, 69:

    scribit Eudemum Pheras venisse, quae erat urbs in Thessalia tum admodum nobilis,

    id. Div. 1, 25, 53; id. Rep. 2, 37, 63:

    hi tum in Asia rhetorum principes,

    id. Brut. 91, 316; id. Sest. 11, 26; id. Planc. 37, 90; id. Quint. 61, 170; id. Fam. 9, 21, 2:

    hoc tum veritus Caesar Pharum prehendit,

    Caes. B. C. 3, 112:

    eodem anno a Campanis Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur,

    Liv. 4, 44, 13; 1, 7, 14; 2, 9, 5;

    2, 37, 7: praetores tum duos Latium habebat,

    id. 8, 3, 9:

    Aemilius, cujus tum fasces erant, dictatorem dixit,

    id. 8, 12, 13; 5, 8, 4; 22, 46, 6;

    1, 7, 12: tum Athenis perpetui archontes esse desierunt,

    Vell. 1, 8, 3:

    tum Cimbri et Teutoni transcendere Rhenum,

    id. 2, 8, 3; Val. Max. 1, 5, 3; Tac. H. 4, 49; 3, 57:

    non timido, non ignavo cessare tum licuit,

    Curt. 3, 11, 5:

    Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat,

    Nep. Pelop. 3, 2; id. Phoc. 3, 3.—With in eo tempore: eum quem virile secus tum in eo tempore habebat, Asell. ap. Gell. 2, 13, 5.—Repeated by anaphora:

    quae nox omnium temporum conjurationis acerrima fuit. Tum Catilinae dies exeundi, tum ceteris manendi condicio, tum descriptio... constituta est, tum tuus pater, etc.,

    Cic. Sull. 18, 52; cf. Lucr. 5, 1377; 5, 1399.—
    (γ).
    Esp., referring to a former state, implying that it no longer exists:

    quaesivit ex lege illa Cornelia quae tum erat,

    Cic. Clu. 20, 55:

    cum sententias Oppianicus, quae tum erat potestas, palam ferri velle dixisset,

    id. ib. 27, 75:

    Caere, opulento tum oppido,

    Liv. 1, 2, 3; 3, 52, 3:

    praetores aerarii (nam tum a praetoribus tractabatur aerarium), etc.,

    Tac. H. 4, 9.—
    (δ).
    Expressly opposed to present time (hodie, nunc, hoc tempore, etc.; class. and very freq.; but in post-Aug. writers tunc is regularly used): prius non is eras qui eras;

    nunc is factu's qui tum non eras,

    Plaut. Trin. 4, 2, 138:

    tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?

    Ter. Ad. 1, 2, 25; id. Hec. 3, 3, 48:

    quae tabula, tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen reportata est,

    Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112:

    tum imperator populi Romani deos patrios reportabat, nunc praetor ejusdem populi eosdem illos deos... auferebat,

    id. ib. 2, 4, 35, § 77; cf. id. ib. 2, 4, 35, § 78; 2, 5, 20, § 51; id. Clu. 31, 86; id. Planc. 9, 22; id. Quint. 22, 71; id. Phil. 14, 8, 21; id. Leg. 2, 22, 57; Caes. B. C. 3, 17; Liv. 5, 3, 5; 6, 15, 11; 10, 9, 6.—
    (ε).
    Opposed to another time specified:

    itaque tum eos exire jussit. Post autem e provincia litteras ad conlegium misit, se, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat,

    id. Rep. 2, 30, 53; id. Mil. 21, 55:

    sicut legatorum antea, ita tum novorum colonorum caede imbutis armis,

    Liv. 4, 31, 7; 39, 22, 10; 9, 36, 1; 2, 52, 7; 4, 2, 10; 4, 57, 11;

    21, 17, 1: et tum sicca, prius celeberrima fontibus, Ide,

    Ov. M. 2, 218; Verg. A. 11, 33; Nep. Arist. 2, 3; id. Ham. 11, 7.—
    (ζ).
    In the historians in applying general statements or truths to the state of affairs spoken of: communi enim fit vitio naturae ut invisis atque incognitis rebus... vehementius exterreamur;

    ut tum accidit,

    Caes. B. C. 2, 4; 3, 68; id. B. G. 7, 3; 2, 6; id. B. C. 1, 80:

    foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus,

    Liv. 1, 24, 4; 1, 32, 14; 21, 31, 12.—
    (η).
    Denoting coincidence or inner connection with an action before mentioned = a temporal clause (tum = cum hoc fieret), then, on that occasion:

    quis tum non ingemuit?

    Cic. Vatin. 13, 31:

    ne tum quidem hominum venustatem et facetias perspicere potuisti? i. e. cum coronam auream imponebant,

    id. Fl. 31, 76: apud imperitos tum illa dicta sunt;

    nunc agendum est subtilius,

    id. Fin. 4, 27, 74:

    itaque tum Stajenus condemnatus est,

    i. e. in that trial, id. Clu. 36, 101; id. Sen. 7, 22:

    M. Porcius Cato qui, asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit,

    Liv. 45, 25; Val. Max. 8, 3, 3:

    sed tum supplicia dis... decernuntur,

    Tac. A. 3, 64; 3, 72:

    Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri,

    Ov. M. 14, 474.—

    With the occasion referred to specified in the same clause: Manlius... ex petulanti scurra in discordiis civitatis ad eam columnam tum suffragiis populi pervenerat,

    Cic. Clu. 13, 39:

    emisti tum in naufragio hujus urbis... tum, inquam, emisti ut, etc.,

    id. Prov. Cons. 4, 7.—Repeated by anaphora: et Capitolinis injecit sedibus ignes. Tum statua Nattae, tum simulacra deorum, Romulusque et Remus cum altrice belua vi fulminis icti conciderunt, Cic. Div. 2, 20, 45;

    so repeated seven times,

    id. Rep. 1, 40, 62.—
    (θ).
    Redundant, the time of the action being clear without it (esp. in Cic.):

    atque hoc tum judicio facto... tamen Avitus Oppianicum reum statim non facit,

    Cic. Clu. 20, 56:

    itaque tum ille inopia et necessitate coactus ad Caepasios confugit,

    id. ib. 20, 57; id. Brut. 23, 90; 39, 145; 43, 161; cf. id. Sull. 18, 51, where tum redundant occurs six times successively.—
    2.
    In oblique discourse, referring to the time of the speaker, = nunc in direct discourse:

    quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore?

    if they were not now so, Liv. 3, 62, 1:

    (dixit Sempronius)... nec tum agrum plebi, sed sibi invidiam quaeri,

    id. 4, 44, 9; 4, 57, 4:

    moenia eos tum transcendere non Italiae modo, sed etiam urbis Romanae,

    id. 21, 35, 9; 5, 21, 7 (in this use nunc is also freq.).—
    3.
    Referring to indefinite time.
    (α).
    Then, at such a time of the year, day, etc., at such a season:

    tum denique tauros in gregem redigo (after Lyra rises),

    Varr. R. R. 2, 5, 12; 1, 35 fin.; Col. 11, 2, 87.—
    (β).
    With the force of an indefinite temporal clause, at such a time, in such circumstances, i. e. when such a thing happens as has happened:

    qui (porci) a partu decimo die habentur puri, ab eo appellantur sacres, quod tum ad sacrificium idonei habentur primum,

    Varr. R. R. 2, 4, 16; 2, 7, 13:

    deinde cibum sequitur somnus... quia plurima tum se corpora conturbant (i. e. cum cibum ceperunt),

    Lucr. 4, 957; 3, 599; 4, 892; 4, 919;

    4, 1030: quam regionem cum superavit animus... finem altius se efferendi facit. Tum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus... nullam in partem movetur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43; 1, 31, 75; 3, 23, 55; 4, 24, 54; Tac. Dial. 7.—
    (γ).
    With the force of a conditional clause, then, in this instance, if so: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis. Ph. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, id expedi (i. e. si ita est), Plaut. Stich. 2, 2, 39; id. Most. 5, 1, 55; id. As. 1, 1, 93; 2, 2, 64; 3, 3, 36; id. Aul. 3, 6, 31; id. Capt. 3, 4, 108; 4, 2, 78: non potitus essem;

    fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,

    Ter. Phorm. 1, 3, 7; id. Eun. 2, 2, 50; 5, 1, 23; id. Hec. 3, 5, 12:

    ego C. Caesaris laudibus desim, quas, etc.? Tum hercule me confitear non judicium aliquod habuisse,

    Cic. Planc. 39, 93: scribant aliquid Isocrateo more...;

    tum illos existimabo non desperatione formidavisse genus hoc,

    id. Or. 70, 235; id. Font. 21, 49 (17, 39); id. Tusc. 1, 35, 85; id. Fam. 9, 8, 2; Ov. H. 18 (19), 81: vellem tam ferax saeculum haberemus...;

    tum ego te primus hortarer, etc.,

    Plin. Ep. 4, 15, 8.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    To a definite time before mentioned:

    ut sit satius perdere Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi,

    i. e. after my future return, Ter. Ad. 2, 2, 27:

    jam nunc mente prospicio quae tum studia hominum, qui concursus futuri sint,

    Cic. Div. in Caecin. 13, 42; id. Verr. 1, 13, 37; 1, 10, 30; id. Prov. Cons. 7, 17; id. Marcell. 9, 30:

    tum meae... Vocis accedet bona pars,

    Hor. C. 4, 2, 45.—
    (β).
    With the force of a conditional clause (cf. 3. b, supra), then, in this instance, if so: specta, tum scies. Plaut. Bacch. 4, 9, 100; cf.:

    quom videbis, tum scies,

    id. ib. 1, 2, 37: tuom incendes genus;

    Tum igitur aquae erit tibi cupido, etc.,

    id. Trin. 3, 2, 50; id. Curc. 2, 3, 17:

    confer sudantes, ructantes, refertos epulis... tum intelleges, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 34, 100; id. Planc. 18, 45; id. Phil. 2, 45, 115:

    agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem qui sciet, etc.,

    Liv. 2, 29, 12; Cic. Phil. 10, 3, 6; id. Or. 23, 78; 71, 235; Liv. 4, 22, 11; 5, 16, 10; 9, 11, 4.—
    B.
    Referring to a time subsequent to a time mentioned, then, thereupon.
    1.
    Simple sequence in time.
    (α).
    Time proper (only of an immediate sequence;

    otherwise deinde, postea, etc., are used): tum cum corde suo divum pater atque hominum rex Effatur, etc.,

    Enn. Ann. 179:

    dico ei quo pactod eam viderim erilem nostram filiam sustollere. Extimuit tum illa,

    Plaut. Cist. 2, 3, 9; id. Bacch. 3, 3, 29; id. As. 4, 1, 58: tum ille egens forte adplicat Primum ad Chrysidis patrem se. Ter. And. 5, 4, 21; id. Eun. 3, 1, 17; Cato, R. R. 48 (49); 135 (136); so id. ib. 112 (113): equos quinto anno... amittere binos (dentes);

    tum renascentes eis sexto anno impleri,

    Varr. R. R. 2, 7, 2 sq.: collo [p. 1909] cari jussit hominem in aureo lecto, abacosque complures ornavit... Tum ad mensam eximia forma pueros jussit consistere, eosque, etc., Cic. Tusc. 5, 21, 61:

    dixerat hoc ille, cum puer nuntiavit venire ad eum Laelium... Tum Scipio e cubiculo est egressus, etc.,

    id. Rep. 1, 12, 18; id. Div. 2, 66, 135; id. Clu. 14, 40; id. Cat. 3, 5, 10; id. Ac. 2, 5, 13; id. Div. 1, 35, 77:

    hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt ut, etc.,

    Caes. B. G. 5, 26; cf. id. ib. 7, 64; 5, 43 fin.;

    5, 48: adsurgentem ibi regem cuspide ad terram adfixit. Tum spolia caputque abscisum spiculo gerens... hostes fudit,

    Liv. 4, 19, 5; 5, 21, 1; 1, 26, 9; 1, 18, 10; 1, 20, 1; 1, 22, 6; 1, 28, 4; 1, 28, 9; 2, 24, 4;

    3, 8, 11, etc.: tum Caesar cum exercitu Thessaliam petit,

    Vell. 2, 52, 1; Val. Max. 5, 1, 3; Curt. 4, 3, 7; Tac. A. 3, 28; 11, 35; id. H. 4, 84; Ov. M. 2, 122; 4, 80; 7, 121; 10, 481; 14, 386; Flor. 1, 13, 12; Gell. 1, 19, 5; 1, 23, 5.—
    (β).
    In partic., foll. by an abl. absol.:

    tum, prope jam perculsis aliis tribunis, A. Verginius Caesoni capitis diem dicit,

    Liv. 3, 11, 9; 8, 32, 1; 10, 29, 12:

    tum omni spe perdita, Meherdates dolo ejus vincitur, traditurque victori,

    Tac. A. 12, 15; 12, 16:

    tum, ferro extracto, confestim exanimatus est,

    Nep. Epam. 9, 4.—
    (γ).
    Implying a connection between two events, hence, under these circumstances, accordingly, thereupon:

    at pater omnipotens ira tum percitus acri... Phaethonta... Deturbavit in terram,

    Lucr. 5, 399:

    madefactum iri Graeciam sanguine... tum neque te ipsum non esse commotum, Marcumque Varronem et M. Catonem... vehementer esse perterritos,

    Cic. Div. 1, 32, 68; cf. id. ib. 1, 34, 76; Caes. B. G. 4, 25; cf. id. ib. 5, 49; 5, 51;

    7, 59: quippe quibus nec domi spes prolis, nec cum finitimis conubia essent. Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit,

    Liv. 1, 9, 2; 3, 26, 1; 3, 31, 7; 4, 45, 7.—
    2.
    Enumeration of a series of events; the co-ordinate clauses introduced by tum... tum, or primum (primo)... deinde... tum, etc.
    (α).
    Succession of time proper:

    ducem Hannibali unum e concilio datum (a Jove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.,

    Cic. Div. 1, 24, 49; 1, 27, 57; 2, 28, 58 sq.:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. Fin. 1, 16, 50; 5, 23, 65; id. Tusc. 5, 2, 5:

    primum... deinde... tum... postremo,

    id. N. D. 2, 1, 3; 3, 3, 6: primum colonos inde Romanos expulit: inde in Latinam viam transgressus, etc., inde Lavinium recepit; tum deinceps Corbionem, Vitelliam;

    postremum, etc.,

    Liv. 2, 39, 4:

    primi consules sub jugum missi, tum ut quisque gradu proximus erat, tum deinceps singulae legiones,

    id. 9, 6, 1:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. 21, 22, 8; id. praef. 9; 3, 28, 8: 5, 39, 7;

    23, 23, 6: deinde... deinde... Tum... post quas, etc.,

    Curt. 3, 3, 24: primum... deinde... deinde... tum... postea, Masur. Gabin. ap. Gell. 5, 13, 5; Gai. Inst. 4, 60.—
    (β).
    So in partic.: tum (also hic, et;

    not deinde or postea), to denote the succession of speakers in dialogue: immo duas dabo, inquit adulescens... Tum senex ille: Si vis, inquit, quattuor sane dato,

    Plaut. Stich. 4, 1, 46 dub.:

    tum Piso... inquit, etc. Tum Quintus... inquit, etc. Hic ego... inquam, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Piso... inquit, etc. Et ille ridens... inquit, etc. Tum Piso exorsus est, etc.,

    Cic. Fin. 5, 1, 2 sqq.:

    tum Atticus... inquit, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Brutus, etc. Tum ille, etc. Tum Atticus, etc. Tum Pomponius... inquit, etc.,

    id. Brut. 3, 11 sqq., and through the whole treatise; cf. id. Ac. 1, 2, 4; 1, 3, 9; 1, 4, 13; 1, 12, 43 and 44; 2, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 15 sqq.; id. Rep. 1, 13, 19 sqq.; Liv. 7, 10, 2 sqq.; 23, 12, 8; Tac. Dial. 3; 15; 25; 42; Gell. 3, 1, 11 sqq.; 18, 1, 9 sqq.; Ov. M. 14, 594.—
    (γ).
    Transf., of sequence or succession of thought, passing into mere co-ordination (v. C. 2. b, g), then... again... furthermore:

    qui mi in cursu obstiterit, faxo vitae is obstiterit suae. Prius edico ne quis, etc. Tum pistores scrofipasci qui, etc. Tum piscatores.... Tum lanii autem qui, etc.,

    Plaut. Capt. 4, 2, 28; 4, 2, 34; 4, 2, 39: (res familiaris) primum bene parta sit, tum quam plurimis se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, etc., Cic. Off. 1, 26, 92; id. Ac. 2, 47, 146; id. Tusc. 1, 28, 68 sq.; 5, 40, 117; id. Ac. 2, 10, 30; id. de Or. 1, 42, 190; id. Cat. 4, 3, 5; id. Agr. 1, 2, 5; id. Clu. 2, 6; Liv. 3, 26, 11.—
    C.
    Hence, as co-ordinating conjunction, introducing an additional assertion, or thought.
    1.
    Alone, = praeterea, and then, besides, also, moreover, on the other hand (freq. in ante-class. style and in Cic.;

    rare in Livy and post-Aug. prose): argenti aurique advexit multum, lanam purpuramque multam... tum Babylonica peristromata, etc.,

    Plaut. Stich. 2, 3, 54; id. Rud. 2, 4, 10; id. Bacch. 4, 3, 71; 4, 8, 17; id. Ps. 3, 2, 78; id. Aul. 1, 2, 6; 1, 3, 16; id. Men. 5, 5, 41; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 15; 4, 2, 3; Ter. And. 1, 5, 27; 1, 2, 21; 2, 3, 7; id. Eun. prol. 4; 5, 6, 15; id. Heaut. 2, 1, 16; Lucr. 4, 680; cf. id. 1, 494; 4, 1152:

    magnum ingenium L. Luculli, magnumque optimarum artium studium, tum omnis ab eo percepta doctrina... caruit omnino rebus urbanis,

    Cic. Ac. 2, 1, 1; 2, 14, 43; id. Div. 1, 24, 50; 1, 42, 94; id. de Or. 1, 46, 201; id. Off. 1, 6, 19; id. Fin. 1, 6, 21; 2, 16, 53; id. Leg. 1, 5, 17; 1, 9, 26; id. Rab. Post. 14, 40; id. Phil. 13, 12, 26:

    altera ex parte Bellovaci instabant, alteram Camulogenus tenebat: tum legiones a praesidio interclusas maximum flumen distinebat,

    Caes. B. G. 7, 59; id. B. C. 3, 49: naves convenerunt duae Punicae quinqueremes;

    duae ab Heraclea triremes... tum quinque Rhodiae quadriremes,

    Liv. 42, 56, 6; 1, 40, 4; Sen. Vit. Beat. 3, 4; Just. 5, 10, 3.—Sometimes connecting two terms of the same clause, with the force of cum... tum (v. infra, 3. d.):

    quot me censes homines jam deverberasse, hospites tum civis?

    Ter. Phorm. 2, 2, 14:

    faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur,

    Cic. Phil. 3, 3, 7; Liv. 28, 43, 1 (in co-ordination often with etiam, autem, and sometimes with praeterea and porro; v. III. infra).—
    2.
    Tum as correlative of a preceding tum.
    (α).
    With an added assertion or thought: ita est haec hominum natio: voluptarii atque potatores, Tum sycophantae... plurimi In urbe habitant;

    tum meretrices mulieres Nusquam perhibentur blandiores gentium,

    Plaut. Men. 2, 1, 35; id. Ep. 2, 2, 28; id. Mil. 3, 1, 100; 3, 1, 102.—
    (β).
    Tum... tum = nunc... nunc (modo... modo), sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another (freq. in Cic., not in Caes., rare in Liv., and very rare in postAug. writers):

    tum huc, tum illuc inretitos impedit piscis,

    Plaut. Truc. 1, 1, 17:

    tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur,

    Cic. Ac. 2, 43, 134:

    mihi... tum hoc tum illud probabilius videtur,

    id. Off. 3, 7, 33; so id. Am. 4, 13; id. Sen. 13, 45; id. Top. 7, 31; id. N. D. 2, 19, 49:

    (alvus) tum restringitur, tum relaxatur,

    id. ib. 2, 54, 136; id. Rep. 3, 13 (14), 23; id. Leg. 2, 7, 16; id. Or. 63, 212; id. Sen. 3, 7; id. Inv. 1, 37, 66:

    dictator tum appellare tum adhortari milites,

    Liv. 8, 39, 4; Suet. Ner. 1; Gell. 1, 11, 15.—Tum may be repeated several times:

    plerique propter voluptatem tum in morbos graves, tum in damna, tum in dedecora incurrunt,

    Cic. Fin. 1, 14, 47; 3, 7, 26;

    so three times,

    id. N. D. 1, 12, 29; 1, 14, 37; 1, 15, 39; id. Inv. 1, 52, 98; id. Or. 3, 45, 177; id. Off. 1, 7, 22; id. Leg. 2, 17, 43; id. Top. 25, 96;

    four times,

    id. N. D. 1, 43, 120; 2, 20, 52; 2, 39, 101; id. Verr. 2, 4, 34, § 75;

    five times,

    id. N. D. 2, 5, 14; id. Inv. 1, 13, 17; 1, 41, 76; id. Verr. 2, 5, 36, § 94;

    six times,

    id. ib. 1, 53, 120;

    seven times,

    Quint. 9, 4, 133;

    nine times,

    Cic. N. D. 2, 50, 51.—And in chronological order (to be distinguished from the instances B. 2. a and g):

    Atheniensium (rem publicam constituerunt) tum Theseus, tum Draco, tum Solo, tum Clisthenes, tum multi alii,

    at different times, successively, Cic. Rep. 2, 1, 2.—
    (γ).
    Preceded or followed by other co-ordinate words (alias, modo, aliquando, aut... aut, nunc... nunc):

    ex quo intellegitur qualis ille sit quem tum moderatum, alias modestum, tum temperantem, alias constantem continentemque dicimus,

    Cic. Tusc. 4, 16, 36:

    tum... tum... aliquando,

    id. Div. 2, 2, 6:

    tum... tum... aut... aut,

    id. Or. 61, 204:

    modo... tum autem,

    id. N. D. 2, 40, 142:

    nunc... nunc... tum... tum,

    Flor. 1, 17, 5.—
    (δ).
    Tum... tum = et... et, both... and, not only... but also, partly... partly, without regard to time, the second term being frequently strengthened by etiam (mostly post-Aug.):

    Milo Compsam oppugnans, ictusque lapide tum Clodio, tum patriae, quam armis petebat, poenas dedit,

    Vell. 2, 68, 3:

    Muciam et Fulviam, tum a patre, tum a viro utramque inclitam,

    Val. Max. 9, 1, 8:

    Caesar Pompejo tum proprias, tum etiam filiae lacrimas reddidit,

    id. 5, 1, 10; Quint. 7, 3, 18; Sen. Q. N. 4, 2, 28; id. Clem. 1, 19, 2; Front. Aquaed. 1; Tac. A. 12, 33; Suet. Tit. 3; Nep. praef. 8;

    and with etiam,

    Val. Max. 2, 2, 8; 5, 9, 1; 7, 6 prooem.; Nep. Them. 2, 3.—
    3.
    As correlative with a preceding cum, introducing particular after a universal or a stronger or more important assertion after a weaker or less important.
    a.
    Connecting complete sentences with different predicates, cum... tum = as... so, while... (tum being not translated; ante-class. cum always with indic.; class. with subj. or indic.):

    quom antehac te amavi, et mihi amicam esse crevi... tum id mihi hodie aperuisti,

    Plaut. Cist. 1, 1, 2; id. Truc. 4, 1, 6:

    quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere,

    Ter. And. 1, 1, 69; id. Phorm. 1, 4, 10:

    quae cum res tota ficta sit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult,

    Cic. Fin. 1, 6, 19; id. Tusc. 5, 39, 13; id. Fam. 13, 16, 1; and so with subj., id. N. D. 1, 1, 1; id. Off. 3, 2, 5; id. Lael. 7, 23; id. Brut. 39, 145; 11, 250:

    cum omnium rerum simulatio est vitiosa, tum amicitiae repugnat maxime,

    id. Lael. 25, 91; id. Div. 2, 27, 58; and so with indic., id. Planc. 33, 80; id. Tull. 4, 8; id. Div. in Caecil. 20, 65; id. Sest. 1, 2; id. Fam. 16, 4, 4:

    haec cum merito ejus fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur, etc.,

    Caes. B. G. 5, 4; 3, 16; id. B. C. 1, 58; Liv. 3, 34, 1; 4, 53, 4.—
    b.
    Clauses with the same predicate, which is placed after the first clause (always with indic.):

    nam mihi, cum multa eximie divineque videntur Athenae tuae peperisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus, etc.,

    Cic. Leg. 2, 14, 36; id. Tusc. 4, 18, 42; id. Phil. 2, 5, 12; Liv. 4, 46, 10; 6, 38, 10.—
    c.
    Clauses with a common predicate placed before both co-ordinate terms, cum... tum = not only, but also; as... so especially:

    visa est Arcesilae cum vera sententia, tum honesta et digna sapiente,

    Cic. Ac. 2, 24, 77; id. Fin. 1, 16, 51; 2, 35, 119; 3, 1, 3:

    movit patres conscriptos cum causa tum auctor,

    Liv. 9, 10, 1; 4, 57, 2; Suet. Ner. 46 init.
    d.
    With a common predicate after both co-ordinate terms:

    quom virum tum uxorem, di vos perdant,

    Plaut. Men. 4, 2, 103:

    luxuria cum omni aetati turpis tum senectuti foedissima est,

    Cic. Off. 1, 34, 123; id. Clu. 59, 161; id. Verr. 2, 1, 34, § 86; id. N. D. 1, 21, 57; id. Deiot. 9, 26; id. Clu. 16, 46:

    concitatos animos flecti quam frangi putabat cum tutius tum facilius esse,

    Liv. 2, 23, 15; 6, 9, 8; 1, 57, 1; 10, 26, 13; Tac. Dial. 5.—With tum several times repeated:

    quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum aequitati magistratuum, tum judiciis vestris commendatum putavit,

    Cic. Verr. 2, 1, 58, § 151; cf. esp. id. Planc. 40, 95. —
    e.
    Tum, in this construction, is freq. strengthened,
    (α).
    By vero:

    cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.,

    in particular, Cic. Clu. 58, 159; id. Mur. 27, 55; id. Phil. 3, 5, 12; 7, 3, 9; cf. id. Or. 1, 23, 106; 3, 16, 60; Liv. 34, 39, 9; Quint. 12, 1, 25.—
    (β).
    By maxime, above all, most of all, especially, chiefly:

    cum omnibus in rebus temeritas in adsentando turpis est, tum in eo loco maxime in quo ju dicandum est quantum, etc.,

    Cic. Div. 1, 4, 7; id. Tusc. 4, 1, 1; 5, 12, 36; id. Rosc. Am. 25, 69:

    cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc.,

    Caes. B. G. 7, 56; Sall. J. 43, 5; Liv. 1, 8, 2; Suet. Claud. 30; Quint. 6, 1, 29.—
    (γ).
    By praecipue, especially, chiefly, above all:

    cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae,

    Cic. Verr. 2, 2, 1, § 2; id. Fam. 13, 11, 3:

    fortuna quae plurimum potest cum in reliquis rebus, tum praecipue in bello,

    Caes. B. C. 3, 68; Liv. 22, 43, 11; 1, 40, 3; Quint. 1, 1, 29; 1, 10, 13; 5, 10, 106; Plin. Ep. 4, 3, 2.—
    (δ).
    By inprimis, chiefly, principally:

    cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.,

    Cic. Fin. 1, 6, 18; id. Fam. 12, 22, 3.—
    (ε).
    By cumprimis, chiefly, principally: quapropter bene cum superis de rebus habenda Nobis est ratio... tum cumprimis Unde anima atque animi constet [p. 1910] natura videndum, Lucr. 1, 131.—
    (ζ).
    By certe, especially, at least, assuredly:

    at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis,

    Cic. Fin. 4, 5, 13; id. Fam. 7, 4; cf. Quint. 2, 1, 10.—
    (η).
    By nimirum, assuredly, undoubtedly:

    cum plurimas... commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus quod, etc.,

    Cic. Am. 7, 23. —
    (θ).
    By etiam, besides, as well:

    cum omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos... tenebat,

    Cic. Cael. 6, 14; id. Ac. 2, 10, 31; id. Tusc. 1, 1, 2:

    quos tu cum memoriter, tum etiam erga nos amice et benevole collegisti,

    id. Fin. 1, 10, 34; id. Verr. 2, 3, 23, § 56:

    cum sua virtute, tum etiam alienis vitiis,

    id. Leg. 23, 67; id. Fin. 2, 12, 38; id. N. D. 2, 37, 95; id. de Or. 3, 60, 225; Liv. 1, 21, 2; 7, 23, 6; 7, 32, 10; Val. Max. 7, 2, 3; 3, 2, 10; 9, 6, 3; Quint. 9, 1, 20; 9, 4, 143.—
    (ι).
    By quoque, also, besides, as well:

    cum potestas major, tum vir quoque potestati par hostes trans Anienem submovere,

    Liv. 4, 17, 11; 1, 22, 2; cf. Quint. 12, 10, 72.—
    (κ).
    By et, also, besides, too:

    cujus mortem cum luctus civitatis, tum et dictaturae undecim insignem fecere,

    Just. 19, 1, 7.—
    (λ).
    By praeterea, moreover, besides:

    dicimus C. Verrem cum multa libidinose fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia abstulisse,

    Cic. Verr. 1, 18, 56.
    II.
    Tum as correlative of dependent clauses (freq. in ante - class. writings and Cic., rare in post-Aug. writings).
    A.
    With temporal clauses, introduced by cum, = at the time when, at a time when.
    1.
    Referring to definite past time.
    a.
    Tum as antecedent of cum:

    jam tum cum primum jussit me ad se arcessier, Roget quis, Quid tibi cum illa?

    Ter. Eun. 3, 3, 4; id. Heaut. 2, 3, 21:

    qui (Hercules) tum dolore frangebatur cum immortalitatem ipsa morte quaerebat,

    Cic. Tusc. 2, 8, 20:

    bene apud majores nostros senatus tum cum florebat imperium decrevit ut, etc.,

    id. Div. 1, 41, 91; id. Phil. 2, 44, 114; id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 2, 66, § 160; id. Clu. 33, 89; id. Verr. 1, 2, 5; id. Brut. 2, 7; 23, 89; id. Off. 3, 27, 100; id. Agr. 2, 24, 64; id. Phil. 2, 39, 100; 3, 4, 11:

    tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret,

    Liv. 45, 3, 7:

    tum cum Vipereos sparsi... dentes,

    Ov. M. 4, 572; id. H. 3, 23; Val. Max. 6, 1, 12.—After pluperf.:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant scimus Romae solutione impedita fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19; Val. Max. 3, 6, 1; 2, 8, 15 fin. —Tum inserted in the temporal clause:

    cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam... quom ibi me adesse neuter tum praesenserat,

    Ter. And. 5, 1, 20.—
    b.
    Tum, introducing the apodosis of the temporal clause (generally not transl. in Engl.).
    (α).
    Of coincident events, cum... tum = while: quom genui tum morituros scivi, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. Rel. v. 361 Vahl.); Ter. Phorm. 3, 2, 18:

    cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,

    Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Agr. 2, 11, 26; id. Cael. 26, 63; id. Phil. 3, 5, 13:

    cum pavida mulier nullam opem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, etc.,

    Liv. 1, 58, 3; 5, 11, 4. —
    (β).
    Tum = deinde, usu. after a pluperf.:

    id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit,

    Cic. Div. 1, 33, 72; id. Brut. 92, 319; id. Ac. 2, 3, 9; 2, 3, 15; id. Fin. 1, 8, 26; id. Tusc. 4, 20, 45; id. Div. 1, 25, 53; 2, 2, 7; id. Rep. 2, 25, 47; Liv. 21, 11, 8; cf. id. 1, 26, 7; 23, 22, 4.—Inserted in the apodosis:

    cum jam humanae opes egestae a Veis essent, amoliri tum deum dona,

    Liv. 5, 22, 3.—
    2.
    Referring to definite present time:

    quem esse negas, eundem esse dicis. Cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit, dicis esse,

    Cic. Tusc. 1, 6, 12.—
    3.
    Referring to indefinite time.
    a.
    As antecedent of the clause, = at the time when, at a time when, whenever: hominum inmortalis est infamia;

    etiam tum vivit quom esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28; id. As. 1, 3, 55; id. Merc. 3, 2, 7; Cato, R. R. 31:

    nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt,

    Lucr. 3, 919; 4, 444; 4, 455;

    4, 1166: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adjungitur,

    Cic. Div. 2, 25, 54; id. Fin. 2, 32, 104; id. N. D. 2, 3, 9: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, Ov. H. 5, 109; Cic. Ac. 1, 12, 44; 2, 27, 88; id. Fin. 4, 8, 20; id. Tusc. 3, 9, 20; 5, 26, 73; id. N. D. 1, 4, 9; id. Off. 1, 27, 93.—Tum maxime... cum plurimum = eo magis quo magis:

    eam (partem animi) tum maxime vigere cum plurimum absit a corpore,

    Cic. Div. 1, 32, 70; so, cum maxime... tum maxime; v. b. a foll.—
    b.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    As coincident:

    quom amamus, tum perimus,

    Plaut. Truc. 1, 2, 94:

    ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; so id. ib. 155 (156):

    cum ea quae quasi involuta fuerunt, aperti sunt, tum inventa dicuntur,

    Cic. Ac. 2, 8, 26; id. Fin. 5, 10, 29; 1, 17, 57; id. N. D. 2, 52, 129; 1, 19, 49; id. Imp. Pomp. 6, 15.—Cum maxime... tum maxime = quo magis eo magis:

    nam quom pugnabant maxume, ego tum fugiebam maxume,

    Plaut. Am. 1, 1, 45:

    quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume Meditari secum oportet, etc.,

    Cic. Tusc. 3, 14, 30 poet. —
    (β).
    As subsequent:

    ad legionem quom itum, adminiculum eis danunt tum jam aliquem cognatum suum,

    Plaut. Most. 1, 2, 47:

    eo cum accessit ratio argumentique conclusio... tum et perceptio eorum omnium apparet,

    Cic. Ac. 2, 10, 30; 2, 41, 128; id. Fin. 5, 9, 24; 1, 20, 69; 5, 15, 41; id. Tusc. 1, 4, 8; 1, 24, 58; 3, 2, 3; id. N. D. 2, 48, 123; id. Div. 2, 19, 44.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    Tum as antecedent of cum:

    quom mi haec dicentur dicta, tum tu, furcifer, quasi mus in medio pariete vorsabere,

    Plaut. Cas. 1, 51; id. Bacch. 3, 4, 20:

    non committam ut tum haec res judicetur cum haec frequentia Roma discesserit,

    Cic. Verr. 1, 18, 54; id. Agr. 2, 17, 44; 2, 25, 67; id. Fin. 4, 22, 62; id. Tusc. 1, 20, 46; Liv. 23, 13, 4; 41, 10, 7; Ov. M. 2, 651; id. H. 15, 293; Nep. Them. 6, 5.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    quom videbis, tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; 4, 6, 30:

    de quo cum perpauca dixero, tum ad jus civile veniam,

    Cic. Leg. 1, 12, 34; id. Clu. 2, 6; 4, 9; Liv. 3, 56, 10.—
    B.
    With temporal clause, introduced by ubi.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    vitem novellam resecare tum erit tempus ubi valebit,

    Cato, R. R. 33:

    tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium?

    Plaut. Trin. 3, 3, 52.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Referring to definite past time (tum always = deinde):

    ubi eorum dolorem majorem quam ceterorum cognovi, tum meum animum in illos, tum mei consilii causam proposui, tum eos hortatus sum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 4, 63, § 140; Sall. J. 94, 3:

    ubi illuxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita, tum dubitationem exemere,

    Liv. 25, 10, 5; 1, 9, 10; 4, 57, 3; 9, 43, 16; 21, 25, 12; 23, 11, 4.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    post ubi tempust promissa jam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt,

    Ter. And. 4, 1, 8: Cato, R. R. 3 init.; 17:

    ubi jam morbi se flexit causa... Tum quasi vaccillans primum consurgit,

    Lucr. 3, 503; 6, 129; 6, 526.—
    (γ).
    Referring to future time:

    otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo,

    Plaut. Rud. 2, 4, 13; id. Stich. 4, 2, 14:

    ubi tu voles, Ubi tempus erit, sat habet si tum recipitur,

    Ter. Eun. 3, 2, 32; Plaut. Truc. 4, 4, 18; id. Bacch. 4, 3, 72; id. Pers. 4, 7, 19; id. Cas. 3, 2, 27:

    ut ubi id interrogando argumentis firmavero, tum testes ad crimen accommodem,

    Cic. Verr. 1, 18, 55:

    ubi haerere jam aciem videris, tum terrorem equestrem infer,

    Liv. 6, 12, 10; 22, 55, 8.—
    C.
    With a temporal clause introduced by postquam.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    Flaminius qui ne quieto quidem hoste ipse quieturus erat, tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc.,

    Liv. 22, 3, 7; Val. Max. 3, 8, 1 (v. infra, III. A. 2. a. b).—
    2.
    Tum introducing the apodosis (always = deinde).
    (α).
    Referring to definite past time:

    posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 38, § 100; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40 (al. tunc):

    postquam satis virium collectum videbat, tum ex suis unum sciscitatum Romam ad patrem misit,

    Liv. 1, 54, 5; 3, 66, 5; 6, 13, 4; 22, 48, 4; 25, 10, 6; Gell. 5, 3, 6.—
    (β).
    Referring to indefinite time: postquam vero commoditas quaedam... dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertere urbes adsuevit, Cic. Inv. 1, 2, 3.—
    D.
    With a temporal clause introduced by ut.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    tum vero ingentem gemitum dat Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici... conspexit,

    Verg. A. 1, 485; cf. id. ib. 12, 218.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of definite past time:

    nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi, puto, prae timore hic excidisse Cistellam,

    Plaut. Cist. 4, 2, 46:

    sed ut intellectum est quantam vim haberet accurata... oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt,

    Cic. Brut. 8, 30; id. Phil. 9, 4, 9; Liv. 24, 44, 10; id. 21, 54, 9; 23, 34, 6.—
    (β).
    Referring to future time:

    neque ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,

    Cic. de Or. 2, 34, 146:

    traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Vejentibus dari (= si quando),

    Liv. 5, 15, 11 Weissenb. ad loc.—
    E.
    With a temporal clause introduced by quando.
    1.
    Tum as antecedent of the clause.
    (α).
    Of definite past time:

    auctoritatem senatus exstare sentio, tum, quando Alexandro mortuo, legatos Tyrum misimus,

    Cic. Agr. 2, 16, 41.—
    (β).
    Of future time:

    at scire tum memento quando id quod voles habebis,

    Plaut. Capt. 2, 1, 41; id. Mil. 3, 1, 213; id. Most. 3, 1, 136; id. Men. 5, 7, 57:

    utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent,

    Cic. Off. 2, 21, 75.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of indefinite time (quando = whenever):

    quando esurio tum crepant (intestina),

    Plaut. Men. 5, 5, 27; id. Truc. 1, 1, 15; id. Ps. 4, 7, 85:

    quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat reciperare dicebatur,

    Gell. 17, 6, 6; 7 (6), 14, 4.—
    (β).
    Of future time:

    at tu, quando habebis, tum dato,

    Plaut. Men. 3, 3, 23:

    quando ab eadem parte sol eodemque tempore iterum defecerit, tum signis omnibus ad principium revocatis, expletum annum habeto,

    Cic. Rep. 6, 22, 24:

    quando mihi usus venerit, tum quaeram ex te atque discam,

    Gell. 6 (7), 17, 4.—
    F.
    In the apodosis after simul ac:

    an simul ac nubes successere, ipse in eas tum Descendit (Juppiter), prope ut hinc teli determinet ictus?

    Lucr. 6, 402.—
    G.
    With a temporal clause introduced by dum.
    1.
    Tum as antecedent:

    sanctius visum est nomen Augusti, ut scilicet jam tum dum colit terras, ipso numine ac titulo consecretur,

    Flor. 2, 33, 66 (4, 12, 66).—
    2.
    Tum introducing the apodosis:

    dum habeat, tum amet,

    Plaut. Truc. 2, 1, 23:

    dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit,

    Verg. A. 9, 540.—
    H.
    As antecedent of quamdiu:

    qui cum tibi amicus non modo tum fuerit quamdiu tecum in provincia fuerit, verum etiam nunc sit cum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 24, § 58.—
    K.
    Denoting a logical consequence after quando and cum:

    quando ergo erga te benignus fui... tum te mihi benigne itidem addecet... referre gratiam,

    Plaut. Rud. 5, 3, 35:

    cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum... substituere coepit cives Romanos,

    Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72.—
    L.
    After relative clauses denoting time: qua tempestate Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, Ego tum gravida expletis jam fere ad pariendum mensibus, Poet. ap. Cic. de Or. 3, 58, 219 (Trag. Rel. p. 246 Rib.).—
    M.
    With conditional clauses.
    1.
    With a conditional clause introduced by si, sin, ni (not nisi).
    (α).
    Tum as antecedent of clause:

    tum pol ego interii, homo si ille abiit,

    Plaut. Ps. 4, 1, 6; id. Men. 2, 2, 71; Ter. Heaut. 4, 3, 40:

    si tenuis causa est, tum etiam argumentandi tenue filum,

    Cic. Or. 36, 124; id. Rep. 1, 40, 62; 2, 9, 15; id. Fin. 1, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 13; id. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    tum vero ego nequiquam Capitolium servaverim si civem in servitutem duci videam,

    Liv. 6, 14, 4; 3, 9, 11; 6, 14, 4; 7, 34, 14; Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14; Gell. 2, 12, 1 sq.; 4, 13, 1; 14, 2, 21.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si triduum hoc hic erimus, tum arbores in te cadent,

    Plaut. Men. 2, 3, 30; id. Rud. 5, 2, 59; 3, 4, 49; id. As. 1, 3, 89; id. Rud. 1, 3, 13; id. Ps. 4, 1, 1; 4, 1, 48 (39); Ter. Eun. 2, 3, 64; 3, 1, 17; id. Phorm. 1, 3, 19; Cato, R. R. 26; cf. id. ib. 27:

    quod si, ut spero, cepero, tum vero litteras publice mittam,

    Cic. Fam. 2, 10, 3; id. Div. 1, 44, 100; cf. id. Ac. 2, 10, 32; id. Fin. 2, 4, 79; id. N. D. 3, 36, 87; id. Rep. 1, 43, 66: id. [p. 1911] Rosc. Am. 49, 142:

    si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito,

    Liv. 7, 40, 13; 8, 10, 12; Hor. S. 1, 2, 97; Ov. M. 7, 32.—

    Esp., denoting the consequences of perjury in ancient formulas of oaths: si ego injuste illos homines dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse,

    Liv. 1, 32, 7; 1, 24, 8; 22, 53, 11; hence, quid si falles? Me. Tum Mercurius Sosiae iratus siet, Plaut. Am. 1, 1, 239; 3, 2, 52; id. Aul. 4, 10, 50; cf. also Liv. 3, 64, 10.—
    2.
    With a condition contrary to fact.
    (α).
    Tum, antecedent of clause:

    tum esset ostentum, si anguem vectis circumplicavisset,

    Cic. Div. 2, 28, 62; id. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    tum id audirem si tibi soli viveres,

    id. Marcell. 8, 25; id. Fin. 4, 13, 33; id. Div. 2, 35, 73.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si quidem me amaret, tum istuc prodesset,

    Ter. Eun. 3, 1, 56:

    quodsi omnia nobis quae ad victum pertinent. suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio, totum se in cognitione et scientia collocaret,

    Cic. Off. 1, 44, 158. —
    N.
    After an abl. absol.
    1.
    With perfect participles (= postquam or cum... tum), mostly with denique, vero, demum.
    (α).
    Referring to definite past time:

    ut morte ejus nuntiata tum denique bellum confectum arbitraretur,

    Cic. Mur. 16, 34:

    sed confecto proelio tum vero cerneres quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae,

    Sall. C. 61, 1:

    ita rebus divinis peractis tum de bello deque republica dictator rettulit,

    Liv. 22, 11, 1; 2, 29, 1; 2, 29, 3; 3, 56, 1; 5, 50, 8; Plin. 11, 20, 22, § 68.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    hisce omnibus rebus consideratis, tum denique id quod primum est dicendum, postremum soleo cogitare, quo utar exordio,

    Cic. Or. 2, 77, 315.—
    (γ).
    Referring to future time (the abl. absol. = a fut. perf.):

    ita prope XL. diebus interpositis tum denique se responsuros esse arbitrantur,

    Cic. Verr. 1, 10, 31; 1, 18, 54; id. Fin. 4, 13, 32; id. Scaur. Fragm. 10, 22.—
    2.
    With pres. participles (post-class.):

    tacentibus cunctis, tum ipse (dixit), etc.,

    Just. 12, 15, 6.
    III.
    Particular connections.
    A.
    With other particles of time.
    1.
    Jam tum, already at that time, i. e. earlier than might be anticipated:

    jam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri,

    Ter. Eun. 3, 3, 8; cf. id. ib. 4, 4, 58; id. Phorm. 5, 8, 34:

    quippe etenim jam tum divom mortalia saecla Egregias animo facies vigilante videbant,

    Lucr. 5, 1169; 5, 1037:

    ut mihi jam tum divinasse ille (Romulus) videatur hanc urbem sedem aliquando summo esse imperio praebituram,

    Cic. Rep. 2, 5, 10; 2, 7, 12; id. Div. 2, 57, 118; id. Tusc. 4, 2, 4:

    jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt,

    Liv. 1, 5, 1; 1, 7, 16; 1, 41, 7; 10, 21, 14;

    24, 49, 1: ut jam tum qualis futurus esset ostenderet,

    Suet. Dom. 1; Curt. 4, 6, 29.—
    2.
    Tum demum and tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, i. e. later than might be expected, implying delayed action.
    a.
    Tum demum.
    (α).
    In gen.:

    adversisque in rebus noscere qui sit. Nam verae voces tum demum pectore ab imo Eiciuntur,

    Lucr. 3, 58:

    tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat proponit,

    Caes. B. G. 1, 17; 5, 33; Sall. J. 46, 1:

    nec ante in campum degressi sunt quam, etc. Tum demum castra Etruscorum pro moenibus Fidenarum posita,

    Liv. 4, 17, 12; 45, 12, 6; 2, 20, 11; 5, 39, 2; 23, 19, 15 et saep.; Val. Max. 1, 6, 10; 1, 7, 4; Curt. 3, 12, 12; Tac. A. 3, 18; 3, 47.—
    (β).
    In partic., referring to clauses introduced by cum, ubi, si, or abl. absol. (v. II. A. B. L. M.), denoting absolute restriction to the terms of the clause:

    imo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices,

    Plaut. Poen. 1, 1, 60:

    tum demum mihi procax Academia videbitur si aut consenserint omnes, aut, etc.,

    Cic. N. D. 1, 6, 13:

    cum is Casilini eo die mansurum dixisset, tum demum cognitus est error,

    Liv. 22, 13, 8; Vell. 2, 115, 4; Val. Max. 3, 8, 1 fin.; 7, 2, 4; Curt. 3, 11, 6; Plin. Ep. 8, 20, 7.—
    (γ).
    Sometimes = nunc demum (anteclass.): victus es, Chaline. St. Tum nos demum vivere. Olympio. Gaudeo, Plaut. Cas. 2, 6, 65.—
    b.
    Tum denique.
    (α).
    In gen.:

    tum denique tauros in gregem redigo,

    Varr. R. R. 2, 5:

    injecta glaeba tumulus is (locus) ubi humatus est vocatur, ac tum denique multa religiosa jura complectitur,

    Cic. Leg. 2, 22, 57; id. Fin. 3, 22, 76; id. Tusc. 3, 26, 61: nequiquam temptati ut tum denique desisterent impediendo bello, Liv. 4, 55, 5; Ov. M. 4, 519; 7, 857; 10, 664.—
    (β).
    Referring to clauses with cum, etc. (v. II. A. B. L. M.):

    tum denique homines nostra intellegimus bona quom quae in potestate habuimus ea amisimus,

    Plaut. Capt. 1, 2, 33:

    quo cum venerimus, tum denique vivemus,

    Cic. Tusc. 1, 31, 75; 3, 31, 75; id. Leg. 2, 4, 10; id. Rep. 1, 6, 11; so,

    tum denique si,

    id. Fam. 14, 2, 3; id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 29; id. Verr. 2, 2, 1, § 1:

    indicandum primum fuisse, dein petendum praesidium, postremo ni impetraretur, tum denique querendum,

    Liv. 23, 43, 2; Cato ap. Plin. 17, 18, 29, § 126 (for tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9, v. II. D. 2. a).—
    3.
    Tum primum (rarely primo), then for the first time:

    tum genus humanum primum mollescere coepit,

    Lucr. 5, 1014:

    ludorum gratia quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset,

    Cic. Rep. 2, 7, 12; id. Sen. 21, 78; Caes. B. G. 7, 11:

    ponte sublicio tum primum in Tiberi facto,

    Liv. 1, 33, 6; 2, 41, 3; 39, 22, 2; 2, 20, 6; 39, 49, 4; Vell. 2, 37, 5; Tac. A. 2, 27; id. H. 4, 57; Curt. 3, 12, 26. —
    4.
    With deinde, hic, postea, with consecutive force emphatic.
    a.
    Deinde tum (very rare):

    primum ea quae sumus acturi cogitare debemus, deinde tum dicere ac facere,

    Varr. L. L. 6, 6, 62.—
    b.
    Tum deinde.
    (α).
    = tum demum or tum denique, then at length, not till then, then only:

    nonne optime patronus occurrat prius conviciis luxuriae, etc., tum deinde narret de bonis Pallae? etc.,

    Quint. 4, 2, 27; 12, 10, 11:

    emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram: tum deinde lassam senectutem in otium referam,

    Sen. Ep. 101, 4; Plin. 16, 44, 95, § 251.—So corresp. with cum:

    quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia collegae subrogando habuit,

    Liv. 2, 8, 3 (Weissenb. demum, by conj.); Col. R. R. 1, 6, 13. —
    (β).
    = an emphatic deinde: nam praetermisit quod in prima parte sumere debuit;

    tum deinde eodem ipso quod omiserat quasi proposito ad confirmandum aliud utitur,

    Gell. 2, 8, 3; 13, 24 (23), 1; Just. 2, 1, 19.—
    c.
    With hic:

    hic tum repente Pacilius quidam accedit, ait, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94:

    hic ego tum ad respondendum surrexi,

    id. Clu. 18, 51; 27, 73:

    hic tum injectus est hominibus scrupulus,

    id. ib. 28, 76; id. Sest. 11, 25.—
    d.
    Tum postea:

    tum postea complorantibus nostris, dies quidem tandem inluxit,

    Gell. 19, 1, 3; so id. 14, 3, 10 (for quid tum postea, v. D. 1.).—
    5.
    With interim:

    unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat... Tum interim, Q. Hortensio, Q. Metello coss.... despondet ei filiam suam,

    Cic. Clu. 64, 179.—
    B.
    With particles of emphasis.
    1.
    Tum vero (sometimes tum enimvero or enimvero tum), then indeed, at that crisis, then if not before, etc., or merely = emphatic then, denoting either coincidence or sequence of action.
    (α).
    In gen.:

    discedit a Melino Cluentia. Tum vero illa egregia mater palam exsultare... coepit,

    Cic. Clu. 5, 14; 22, 61; id. Agr. 1, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 41, § 107:

    semper equidem magno cum metu incipio dicere... tum vero ita sum perturbatus ut, etc.,

    id. Clu. 18, 51:

    tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur,

    Caes. B. G. 2, 8; 5, 37; id. B. C. 1, 82; 2, 42:

    Aruns Tarquinius et Tullia minor... junguntur nuptiis. Tum vero in dies infestior Tulli senectus... coepit esse,

    Liv. 1, 47, 1; 2, 22, 6; 4, 49, 13; 10, 19, 12; 21, 45, 9; 21, 58, 5; Ov. M. 2, 227; 7, 685; Curt. 4, 13, 1; 3, 11, 5; Tac. Agr. 37.—And in enumerations:

    deinde... post autem... tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt,

    Cic. Agr. 1, 2, 5.—
    (β).
    As correlative of temporal or conditional clauses, and after abl. absol.:

    quod ubi Romam est nuntiatum, senatui metum injecit ne tum vero sustineri nec in urbe seditio, nec in castris posset,

    Liv. 5, 7, 4; Sall. J. 94, 3:

    tum vero... si,

    Cic. Fin. 1, 19, 63; Liv. 6, 14, 4 (v. II. M. 1. a, b).—With cum, Liv. 32, 12, 1:

    quae postquam frustra temptata rogumque parari... vidit, Tum vero gemitus... Edidit,

    Ov. M. 2, 621; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40; v. C. 1. b. (so, tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9; v. II. D. 2. and M. 1.).—
    2.
    Tum quidem, at that time, thereupon, then at least (usu. opposed to a later time): dixit sibi in somnis visum esse, etc. Et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem devovit se, etc., Cic. Div. 1, 24, 51; so,

    actum quidem,

    id. Fl. 25, 59; id. Lael. 11, 39:

    et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni recepit se... post dies paucos, etc.,

    Liv. 42, 39, 1; 1, 57, 10; 3, 2, 10;

    7, 17, 3.—Often in resuming the narrative after a digression: ac tum quidem regem... filium appellat,

    Curt. 4, 7, 25.—Merely emphatic:

    Duillio Cornelioque coss. etiam mari congredi ausus est. Tum quidem ipsa velocitas classis comparatae victoriae auspicium fuit,

    Flor. 1, 18 (2, 2), 7; so id. 1, 22 (2, 6), 20; 1, 40 (3, 5), 12.—With cum, Tac. Dial. 11.—
    3.
    Ne tum quidem, not even then:

    num quis horum miser hodie? Ne tum quidem, post spiritum extremum,

    Cic. Tusc. 1, 37, 89; id. Div. 1, 26, 55; id. Verr. 2, 2, 40, § 98:

    ubi ne tum quidem eos prodire intellexit,

    Caes. B. G. 1, 50; 7, 53; Tac. H. 5, 21; Curt. 3, 2, 18.—With cum:

    ille vere ne tum quidem miser cum ab Oroete in crucem actus est,

    Cic. Fin. 5, 30, 92; so id. Tusc. 5, 20, 57; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; Liv. praef. 12; 39, 39, 11.—
    4.
    Tum maxime (sometimes tum cummaxime).
    (α).
    Especially at that time, chiefly then: illi sumposia, nos convivia quod tum maxime simul vivitur, Cic. Fam. 9, 24, 35; id. Leg. 2, 11, 26.—With cum:

    quae quidem vis tum maxime cognita est cum... M. Cato, legem suadens, in Galbam multa dixit,

    Cic. Brut. 23, 89; id. Sest. 21, 47; id. Par. 4, 1, 29.—
    (β).
    Just then, just at that moment (not ante-Aug.):

    regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti,

    Liv. 43, 20, 3; 1, 10, 1:

    per totam aciem vulgatum est, castra amissa esse, et tum cummaxime ardere,

    id. 40, 32, 1; so,

    tum cummaxime,

    id. 43, 7, 8:

    corpus enim suum a caupone trucidatum tum maxime plaustro ad portam ferri,

    Val. Max. 1, 7, ext. 10; 2, 10, 2; 3, 2, 2 fin.; Curt. 3, 4, 14; 6, 6, 10; Plin. 2, 63, 63, § 154; Quint. 2, 15, 30; 2, 61, 31; Suet. Caes. 65; id. Calig. 53.—So with cum:

    et quod tum maxime Abydum oppugnaret cum rex ab Attalo et Rhodiis ultro se bello lacessitum diceret,

    Liv. 31, 18, 2; Sen. Ira, 1, 15, 2.—
    (γ).
    Strengthening the co-ordinate tum after cum, so especially; v. I. C. 3. e. b (for cum maxime... tum maxime and tum maxime... cum plurimum, v. II. A. 3. a. b.).—
    5.
    Tum potissimum = tum maxime, just then (rare):

    C. Caesar... tum potissimum acie commissa impeditos religione hostes vicit,

    Front. Strat. 2, 1, 16.—
    6.
    Etiam tum.
    (α).
    Even then:

    etiam tum vivit cum esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28:

    totum se Servilio etiam tum tradidit,

    even then, at so late a time, Cic. Sest. 62, 130:

    etiam tum cum verisimile erit,

    id. Rosc. Am. 20, 57.— So with cum, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; id. Dom. 13, 23; id. Sest. 38, 81.—
    (β).
    Still, as yet (also as one word; cf. etiamtum, and v. the foll. additional passages), Cic. Verr. 2, 4, 19, § 41; id. Fin. 3, 14, 48; id. Rep. 2, 12, 24; id. Arch. 3, 5; id. de Or. 2, 3, 12; id. Brut. 20, 80; id. Off. 2, 14, 47; Caes. B. C. 3, 93; Liv. 5, 40, 10; Val. Max. 9, 6, 3; Tac. A. 3, 72; Suet. Claud. 27 fin.; id. Dom. 22.—

    And with a negation, = nondum: ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos,

    not yet long, Ov. H. 8, 79.—
    7.
    Tum etiam.
    (α).
    Followed by si or cum, even if, even when:

    atque equidem filium Tum etiam si nolit, cogam,

    Ter. Ad. 5, 3, 65:

    qui tum etiam cum... circumfusi erant caligine,

    Cic. Tusc. 1, 19, 45.—
    (β).
    Then also, then too, besides:

    tum etiam illud cogitatote, sic vivere Cornelium ut, etc.,

    Cic. Balb. 28, 65; id. N. D. 1, 16, 43; so id. Leg. 1, 13, 35; id. Fin. 2, 16, 53; Col. 12 praef.—
    8.
    Tum quoque.
    (α).
    Also then, then likewise, then as before, then as on another occasion mentioned before: ceu lapidem si Percutiat lapis aut ferrum;

    nam tum quoque lumen Exsilit,

    Lucr. 6, 162:

    tum quoque homini plus tribui quam nescio cui necessitati,

    Cic. Prov. Cons. 11, 28:

    tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis,

    Liv. 1, 33, 5; 2, 52, 2; 21, 22, 4; Caes. B. C. 3, 37; Ov. M. 14, 369.—
    (β).
    Even then, = etiam tum (rare):

    et tamen tum quoque se absentes triumphare credunt,

    Liv. 45, 38, 13; 39, 41, 3; 39, 47, 11; Ov. H. 17 (18), 190.—
    (γ).
    In orat. obliq. (v. I. A. 2.), even now:

    quod si Romani tum quoque aequa aspernarentur,

    Liv. 42, 62, 7. —
    (δ).
    = sic quoque, even under the circumstances, even as it was, etc. (v. sic, V. 3.): ut si effugium patuisset in publicum, impleturae urbem tumultu fuerint. Tum quoque [p. 1912] aliquotiens integro corpore evaserunt, Liv. 24, 26, 13; 40, 16, 6; 43, 4, 1;

    9, 13, 9: tum quoque, amputata dextra, navem sinistra comprehendit,

    Just. 2, 9, 18.—
    9.
    Tum ipsum = eo ipso tempore, at the very time, just then, even then (only in Cic. in four passages; cf.:

    nunc ipsum): tota igitur ratio talium largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum... moderanda est,

    Cic. Off. 2, 17, 60:

    quem quidem cum sua voluntate ex patria Karthaginem revertisset, tum ipsum cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam Thorium,

    id. Fin. 2, 20, 65 Madv. ad loc.:

    tum ipsum cum immolare velis extorum fieri mutatio potest,

    id. Div. 1, 52, 118:

    ita (oratores), non injuria, quotienscunque dicerent, id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,

    id. Or. 1, 27, 123.—
    C.
    Tum with co-ordinating particles.
    1.
    Tum autem.
    (α).
    = praeterea, and then, besides (v. I. C. 1.): turpilucricupidum te vocant cives tui;

    tum autem sunt alii qui te volturium vocant,

    Plaut. Trin. 1, 2, 64:

    oves scabrae sunt... Tum autem Surorum nemo exstat qui ibi sex menses vixerit,

    id. ib. 2, 4, 141; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 4, 2, 3; id. Poen. 5, 5, 34; 5, 7, 22; Ter. And. 1, 5, 34; id. Eun. 5, 9, 7; id. Hec. 2, 1, 14; 3, 2, 10:

    tum autem qui non ipso honesto movemur... callidi sumus, non boni,

    Cic. Leg. 1, 14, 41; id. Or. 1, 58, 247; 2, 19, 80.—
    (β).
    = tum... tum:

    visne igitur inter hos populos inambulantes, tum autem residentes quaeramus eisdem de rebus?

    Cic. Leg. 1, 5, 15.—
    (γ).
    = eo tempore, with autem as connective:

    tum illic autem Lemnius... uxorem duxit, etc.,

    Plaut. Cist. 1, 3, 25:

    tum autem ex omnibus montibus nives proluit,

    Caes. B. C. 1, 48.—
    (δ).
    But in this instance:

    uxori emunda ancilla'st: tum autem pluscula Supellectile opus est,

    Ter. Phorm. 4, 3, 60; 5, 7, 25 sq.—
    2.
    For tum etiam, v. B. 7. b.—
    3.
    Tum praeterea:

    nam tui similis est probe. Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium,

    Ter. Heaut. 5, 3, 20; so id. Ad. 3, 2, 47; id. Phorm. 3, 2, 33; Cic. Verr. 1, 18, 56 (v. I. C. 3. e. l).—
    4.
    Tum porro:

    tum porro venti magnam quoque tollere partem Umoris possunt,

    Lucr. 6, 623; 4, 829 (827).—
    D.
    Quid tum?
    1.
    In dialogue, what then? what next? what further? novi ego hos pugnos meos. Ca. Quid tum? Th. Quid tum? Rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris, placidum te hodie reddam, Plaut. Curc. 5, 3, 49; so id. As. 2, 2, 83; Ter. Eun. 2, 2, 47; 3, 5, 66; id. Phorm. 3, 3, 8.—And strengthened:

    quid tum postea?

    Plaut. Trin. 3, 3, 41; id. As. 2, 2, 68; 2, 2, 79; Ter. Eun. 2, 3, 78; 4, 2, 9; 4, 7, 23; id. Ad. 4, 5, 15; id. Hec. 4, 1, 36: videsne abundare me otio? A. Quid tum? Cic. Tusc. 2, 11, 26.—
    2.
    In imitation of a dialogue:

    at mulctantur bonis exsules. Quid tum? Parumne multa de toleranda paupertate dicuntur?

    Cic. Tusc. 5, 37, 107; so id. Quint. 22, 72; 27, 84; id. Verr. 2, 4, 59, § 132; id. Dom. 47, 123; id. Dejot. 7, 22; id. Phil. 1, 10, 26; Hor. S. 2, 3, 230.—
    3.
    As emphatic co-ordinative in quoting the different items of a document, law, etc.: quive in senatu sententiam dixit, dixerit. Quid tum? Qui eorum coiit, coierit, etc., what next? i. e. and then, listen! Cic. Clu. 54, 148; so id. Agr. 1, 5, 16; 3, 3, 11; id. Mur. 12, 26; id. Fl. 23, 55.—
    E.
    Tum temporis = eo tempore (post class. and rare; cf.:

    tunc temporis): postera die civitas principem suum, ac tum temporis consulem in foro expectabat,

    Just. 31, 2, 6.

    Lewis & Short latin dictionary > tum

См. также в других словарях:

  • LIMES — omnis publico it ineriserviebat, adeoque quot limites, per quos iter populo praebebatur, tot publicae viae fuêre. Sed nec unum genus earum, nec una fuit latitudo: aliae pedes 60. aliae 40. aliae 30. aliae 20. aliae 12. aliae 8. latitudinis… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • SUMMOTO incedere — vel agere, dicebantur Magistratus Romani, quum inter frequentiam hominum, lictorum ministeriô et animadversione cedere locumque dare iussam, progrediebantur vel agebant. Ita apud Livium l. 25. c. 3. Quum in eo parum praesidii esset, turbandae rei …   Hofmann J. Lexicon universale

  • sommuovere — som·muò·ve·re v.tr. (io sommuòvo) CO 1. muovere, scuotere con impeto; agitare violentemente: le acque sono sommosse dal vento 2. fig., turbare, sconvolgere: sommuovere l animo 3. OB istigare la popolazione alla rivolta {{line}} {{/line}} VARIANTI …   Dizionario italiano

  • sommuovere — /so m:wɔvere/ (o sommovere) v. tr. [dal lat. submovēre, der. di movēre muovere , col pref. sub sotto ] (coniug. come muovere ), lett. 1. [smuovere violentemente: l esplosione ha sommosso il terreno ] ▶◀ sconvolgere. ↓ agitare, scuotere. 2. (fig.) …   Enciclopedia Italiana

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»