patiens

lātus, a, um, adj. [old Lat. stlātus, Paul. ex Fest. p. 313; Sanscr. root star-, strnāmi = sterno; Gr. stor- in stornumi, stratos; Lat. sterno, stratus, torus; cf. strāges, struo; not connected with platus, nor with 3. lātus = tlêtos], broad, wide.

Lit.:

fossa,

Cic. Tusc. 5, 20, 59:

mare,

id. Verr. 2, 4, 46, § 103:

via,

id. ib. 2, 4, 53, §

119: agri,

id. Rep. 5, 2, 3:

clavus,

Quint. 11, 3, 138 (v. clavus):

umeri,

Verg. A. 9, 725; cf.:

artus barbarorum,

Tac. A. 2, 21:

lati et lacertosi viri,

broad-shouldered, Col. 1, 9, 4; Cic. Rep. 6, 20, 21:

rana bove latior,

Phaedr. 1, 24, 5:

palus non latior pedibus quinquaginta,

Caes. B. G. 7, 19:

latissimum flumen,

id. ib. 2, 27:

latissimae solitudines,

id. ib. 6, 22:

comesse panem tris pedes latum,

Plaut. Bacch. 4, 1, 8:

fossae quindecim pedes latae,

Caes. B. G. 7, 72:

areas latas pedum denum facito,

Col. 2, 10, 26:

populi,

Verg. A. 1, 225:

moenia lata videt,

id. ib. 6, 549:

latis otia fundis,

id. G. 2, 468: ne latos fines parare studeant. Caes. B. G. 6, 21:

ager,

Liv. 23, 46:

orbis,

Hor. C. 1, 12, 57:

terrae,

Ov. M. 2, 307:

lata Polyphemi acies,

wide eye, Juv. 9, 64.— Neutr. absol.:

crescere in latum,

to increase in width, widen, Ov. M. 1, 336.— Absol.:

per latum,

Vulg. Ezech. 46, 22:

in lato pedum centum,

Lampr. Alex. Sev. 26, 7.—

Transf., poet., for proud, swelling (cf. Eng. vulg. spreading):

latus ut in circo spatiere,

that you may stalk along largely, proudly, Hor. S. 2, 3, 183:

lati incesserunt et cothurnati (histriones),

Sen. Ep. 76, 31. —

Trop.

In gen., broad, wide, wide-spread, extended (mostly post-Aug.):

vox,

Quint. 11, 3, 82; cf.:

verba,

pronounced broadly, Cic. de Or. 3, 12, 46:

gloria,

widespread, Plin. Ep. 4, 12, 7:

lato Murrus caligat in hoste,

Sil. 1, 499:

interpretatio,

broad, not strict, lenient, Dig. 22, 1, 1:

culpa,

great, ib. 50, 16, 213; 11, 6, 1 fin.:

fuga,

a kind of banishment, whereby all places are forbidden to the exile but one, ib. 48, 22, 5.—

In partic., of style, diffuse, detailed, copious, prolix:

oratio Academicorum liberior et latior (opp. Stoicorum oratio astrictior et contractior),

Cic. Brut. 31, 120:

latum atque fusum,

Quint. 11, 3, 50:

latiore varioque tractatu,

id. 7, 3, 16:

latiore quadam comprehensione,

id. 2, 5, 14:

genus orandi latum et sonans,

Tac. H. 1, 90:

Aeschines his latior et audentior,

Quint. 12, 10, 23.— Hence, adv.: lātē, broadly, widely, extensively; with longe, on all sides, far and wide, everywhere.

Lit.:

late longeque diffusus,

Cic. Leg. 1, 12, 34:

omnibus longe lateque aedificiis incensis,

Caes. B. G. 4, 35:

minus late vagari,

id. ib. 1, 2:

regnare,

Just. 13, 7:

populus late rex,

Verg. A. 1, 21; cf.:

diu Lateque victrix,

Hor. C. 4, 4, 23:

cladem inferre,

Tac. H. 3, 23.— Comp.:

latius demum operaest pretium ivisse,

Plaut. Most. 3, 2, 156:

itaque latius quam caedebatur ruebat (murus),

Liv. 21, 11:

possidere (agros),

Ov. M. 5, 131:

metui,

Tac. A. 12, 43. — Sup.:

ager latissime continuatus,

Cic. Agr. 2, 26, 70:

quam latissime possint, ignes faciant,

Nep. Eum. 9, 3.—

Trop.: ars late patet, widely. Cic. de Or. 1, 55, 235:

Phrygiae late refer primordia gentis,

Ov. H. 17, 57.— Comp.:

latius loquuntur rhetores, dialectici compressius,

Cic. Fin. 2, 6, 17: quod [p. 1042] pateat latius, of rather extensive application, Cic. Off. 3, 4, 19:

latius perscribere,

Caes. B. C. 2, 17:

uti opibus,

more lavishly, Hor. S. 2, 2, 113.— Sup.:

fidei bonae nomen latissime manat,

Cic. Off. 3, 17, 70:

latissime patere,

id. ib. 3, 17, 69.

lătus, ĕris, n. [cf. Gr. platus; Lat. lăter, Latium, plautus or plotus], the side, flank of men or animals.

Lit.:

ego vostra faciam latera lorea,

Plaut. Mil. 2, 1, 2: quid conminatu's mihi? Con. Istud male factum arbitror, quia non latus fodi, id. Aul. 3, 2, 4:

occidisse ex equo dicitur, et latus offendisse vehementer,

Cic. Clu. 62, 175:

cujus latus ille mucro petebat,

id. Lig. 3, 9:

laterique accommodat ensem,

Verg. A. 2, 393; Quint. 2, 13, 12; 11, 3, 69; 118:

laterum inclinatione forti ac virili,

id. 1, 11, 18: vellere latus digitis, to twitch one by the side (in order to attract attention), Ov. A. A. 1, 606; cf.:

si tetigit latus acrior,

Juv. 7, 109:

tum latus ei dicenti condoluisse... dieque septimo est lateris dolore consumptus,

pleurisy, Cic. de Or. 3, 2, 6; so,

lateris dolor,

Cato, R. R. 125; Cels. 2, 7; 8; Plin. 21, 21, 89, § 155:

lateris vigili cum febre dolor,

Juv. 13, 229; cf.:

laterum dolor aut tussis,

Hor. S. 1, 9, 32: artifices lateris, i. e. those who make skilful side movements or evolutions, ballet-dancers, Ov. A. A. 3, 351:

latus tegere alicui,

to walk by the side of one, Hor. S. 2, 5, 18:

claudere alicui,

Juv. 3, 131; and:

mares inter se uxoresque contendunt, uter det latus illis (sc. pantomimis),

Sen. Q. N. 7, 32, 3.—Of animals:

equorum,

Lucr. 5, 1324:

cujus (equi aënei) in lateribus fores essent,

Cic. Off. 3, 9, 38.—

Of orators, the lungs:

lateribus aut clamore contendere,

Cic. de Or. 1, 60, 255:

quae vox, quae latera, quae vires, etc.,

id. Verr. 2, 4, 30, § 67:

ut lateris conatus sit ille, non capitis,

Quint. 1, 11, 8; cf.:

lateris pectorisve firmitas an capitis etiam plus adjuvet,

id. 11, 3, 16; so id. 11, 3, 40:

dum vox ac latus praeparetur,

id. 10, 7, 2; 11, 3, 13:

voce, latere, firmitate (constat orator),

id. 12, 11, 2:

neque enim ex te umquam es nobilitatus, sed ex lateribus et lacertis tuis,

Cic. de Sen. 9, 27:

cum legem Voconiam voce magna et bonis lateribus suasissem,

id. ib. 5, 14:

illa adhuc audaciora et majorum, ut Cicero existimat, laterum,

Quint. 9, 1, 29.—

Poet., in mal. part., Lucil. ap. Non. 260, 30; Ov. H. 2, 58; 19, 138; Prop. 2, 2, 12:

lateri parcere,

Juv. 6, 37.—

Transf., in gen.

The side, flank, lateral surface of a thing (opp. frons and tergum;

v. h. vv.): collis ex utraque parte lateris dejectus habebat et in frontem leniter fastigatus paulatim ad planiciem redibat,

on each side, Caes. B. G. 2, 8; cf. Plin. 17, 23, 35, § 202:

terra angusta verticibus, lateribus latior,

Cic. Rep. 6, 20, 21:

latus unum castrorum,

Caes. B. G. 2, 5:

insula, cujus unum latus est contra Galliam,

id. ib. 5, 13:

et (Fibrenus) divisus aequaliter in duas partis latera haec (insulae) adluit,

Cic. Leg. 2, 3, 6.—Of a maritime country, the coast, seaboard:

Illyricum,

Juv. 8, 117:

castelli,

Sall. J. 93:

tum prora avertit et undis Dat latus,

the ship's side, Verg. A. 1, 105:

ubi pulsarunt acres latera ardua fluctus,

Ov. M. 11, 529:

nudum remigio,

Hor. C. 1, 14, 4; id. Epod. 10, 3:

dextrum (domus),

id. Ep. 1, 16, 6:

mundi,

id. C. 1, 22, 19:

crystallus sexangulis nascitur lateribus,

surfaces, Plin. 37, 2, 9, § 26.—Of an army, the flank, Tac. Agr. 35:

reliquos equites ad latera disponit,

Caes. B. G. 6, 7:

ex itinere nostros latere aperto aggressi,

id. ib. 1, 25; cf. id. ib. 2, 23 fin.:

ad latus apertum hostium constitui,

id. ib. 4, 25:

ne simul in frontem, simul in latera, pugnaretur,

Tac. Agr. 35.—So in fighting: latus dare, to expose one's side or flank to the adversary, Val. Fl. 4, 304 (v. II. A. infra).—

Esp. freq.: a (ab) latere, on or at the side or flank; a or ab lateribus, on or at the sides or flanks (opp. a fronte, in front, before, and a tergo, at the back, behind):

a tergo, a fronte, a lateribus tenebitur,

Cic. Phil. 3, 13, 32:

a fronte atque ab utroque latere cratibus ac pluteis protegebat,

Caes. B. C. 1, 25 fin.; id. B. G. 2, 25:

ab omni latere securus,

Amm. 16, 9, 3:

ab latere aggredi,

Liv. 27, 48:

disjectos ab tergo aut lateribus circumveniebant,

Sall. J. 50 fin.:

ne quis inermibus militibus ab latere impetus fieri posset,

Caes. B. G. 3, 29:

Sulla profligatis iis, quos advorsum ierat, rediens ab latere Mauris incurrit,

Sall. J. 101, 8: si ex hac causa unda prorumperet, a lateribus undae circumfunderentur, Sen. Q. N. 6, 6, 4:

a lateribus, a fronte, quasi tria maria prospectat,

Plin. Ep. 2, 17, 5.—

Less freq. with ex:

latere ex utroque,

Lucr. 2, 1049:

ex lateribus aggredi aliquem,

Sall. C. 60:

tribus ex lateribus (locus) tegebatur,

Hirt. B. Alex. 28, 4:

ex alio latere cubiculum est politissimum,

Plin. Ep. 2, 17, 10:

omni ex latere armorum molibus urgeri,

Amm. 19, 7, 7.—

With de:

de latere ire,

Lucr. 6, 117.—Without prep.:

alio latere,

Tac. A. 3, 74.—

Poet. (pars pro toto), the body:

penna latus vestit, tenet,

Ov. M. 2, 376:

nunc latus in fulvis niveum deponit harenis,

id. ib. 2, 865; cf. id. ib. 3, 23;

14, 710: forte,

Hor. Ep. 1, 7, 26:

fessum longā militiā,

id. C. 2, 7, 18:

credidit tauro latus,

id. ib. 3, 27, 26:

liminis aut aquae Caelestis patiens latus,

id. ib. 3, 10, 20.—

Trop.

In gen.: in latera atque in terga incurrere, to attack the sides, i. e. the unguarded points, Quint. 9, 1, 20:

aliena negotia centum Per caput et circa saliunt latus,

encompass on every side, Hor. S. 2, 6, 34:

ut a sems latere numquam discederem,

never left his side, Cic. Lael. 1, 1; cf.: aliquem lateri alicujus adjungere, to attach to his side, i. e. to give him for a companion, Quint. 1, 2, 5; so,

alicui latus dare, of a client,

Sen. Q. N. 7, 32, 3 (cf. B. 1. infra):

lateri adhaerere gravem dominum,

hung about them, threatened them, Liv. 39, 25:

Illyriorum rex, lateri ejus haerens, assiduis precibus promissa exigebat,

Just. 29, 4, 8; cf.:

Agathocles regis lateri junctus, civitatem regebat,

id. 30, 2, 5:

circumfusa turba lateri meo,

Liv. 6, 15.—Esp.:

sacpe dabis nudum latus,

expose, Tib. 1, 4, 52:

la. tus imperii nudum,

Flor. 3, 5, 4:

nec adulatoribus latus praebeas,

expose yourself, lay yourself open to, Sen. Q. N. 4 praef.: latere tecto abscedere, i. e safe, unharmed, Ter. Heaut. 4, 2, 5:

hic fugit omnes Insidias nullique malo latus obdit apertum,

Hor. S. 1, 3, 59:

ex uno latere constat contractus,

on one side, Dig. 19, 1, 13 fin.; so ib. 3, 5, 5:

nulla ex utroque latere nascitur actio,

ib. 3, 5, 6, § 4.—

In partic.

To express intimacy, attachment:

latus alicui cingere,

to cling to, Liv. 32, 39, 8; esp. in the phrase: ab latere, at the side of, i. e. in intimate association with (rare, and perh. not ante-Aug.):

ab latere tyranni: addit eos ab latere tyranni,

Liv. 24, 5, 13; Curt. 3, 5, 15; cf.:

ille tuum, Castrice, dulce latus,

your constant associate, Mart. 6, 68, 4.—

Relationship, kindred, esp. collateral relationship (post-Aug.):

quibus (liberis) videor a meo tuoque latere pronum ad honores iter relicturus,

Plin. Ep. 8, 10, 3:

sunt et ex lateribus cognati ut fratres sororesque,

Dig. 38, 10, 10, § 8:

ex latere uxorem ducere,

ib. 23, 2, 68:

latus omne divinae domus,

Stat. S. 5 praef.: omnes personae cognatorum aut supra numerantur, aut infra, aut ex transverso, sive a latere... a latere, fratres et sorores, liberique eorum; item parentium fratres et sorores liberique eorum, (Ulp.) de Grad. Cogn. 2 ap. Huschke, Jurisp. Antejust. p. 530.

lātus, a, um, Part., v. fero.

lentus, a, um, adj. [cf. lenis], pliant, flexible, tough, tenacious, sticky, viscous (syn.: flexilis, tardus, serus).

Lit.:

viburna,

Verg. E. 1, 26:

vitis,

id. ib. 3, 38:

genistae,

id. G. 2, 12:

rami,

id. ib. 4, 558:

flagellum,

Phaedr. 3, 6, 6:

verbera,

i. e. produced with the limber whip, Verg. G. 3, 208:

argentum,

id. A. 7, 634; Cat. 61, 106; Tib. 4, 1, 171:

lentior salicis virgis,

Ov. M. 13, 800:

gluten visco et pice lentius,

tougher, more tenacious, Verg. G. 4, 41:

ita istaec nimis lenta vincla sunt escaria,

adhesive, tenacious, Plaut. Men. 1, 1, 18; cf.:

lentis adhaerens brachiis,

Her. Epod. 15, 6:

quoniam mas (aron) esset in coquendo lentior,

Plin. 24, 16, 92, § 143.—

Transf., slow, sluggish, immovable:

tellus lenta gelu,

Prop. 4 (5), 3, 39:

amnis,

Plin. 36, 26, 65, § 190:

in lento luctantur marmore tonsae,

sluggish, motionless, Verg. A. 7, 28:

lento pilo,

Tib. 4, 1, 90:

asinus,

Phaedr. 1, 15, 7:

uteri pondera lenta,

immovable, heavy, Prop. 4 (5), 1, 96 (100):

herba durior et in coquendo lentior,

slower, longer, Plin. 24, 16, 92, § 143:

venenum,

Tac. A. 6, 32:

remedia,

Curt. 3, 5, 13; Suet. Tib. 73:

miserum populum Romanum, qui sub tam lentis maxillis erit,

id. ib. 21:

lentaque fori pugnamus harena,

Juv. 7, 47:

funus matris,

slow in coming, id. 6, 565.—

Trop.

Lasting or continuing long:

militiae,

Tib. 1, 3, 82:

amor,

id. 1, 4, 81:

spes,

Ov. H. 2, 9:

tranquillitatis lentissimae taedium,

Sen. Ep. 70:

lentus abesto,

remain long away, Ov. R. Am. 243:

vivacitas adeo lenta,

persistent, Plin. 8, 27, 41, § 100.—

Slow, lingering, lazy:

lentus in dicendo,

drawling, Cic. Brut. 48:

mortis genus,

Suet. Caes. 87:

si lentus pigrā muniret castra dolabra,

Juv. 8, 248:

ira deorum,

id. 13, 100.—

With gen.:

lentus coepti,

Sil. 3, 176.—

With inf.:

nec Idalia lenta incaluisse sagitta,

Sil. 5, 19.—

Of bad payers, slow, backward:

infitiatores,

Cic. Cat. 2, 10:

negotium,

tedious, id. Att. 1, 12; 1, 13 fin. —

Of character, easy, calm, indifferent, unconcerned, phlegmatic, sluggish, obstinate:

ut multa verba feci, ut lenta materies fuit,

Plaut. Mil. 4, 5, 4:

genus ridiculi patientis ac lenti,

Cic. de Or. 2, 69:

nimium patiens et lentus existimor,

id. ib. 2, 75:

Hannibalem lenti spectamus,

Liv. 22, 14:

lentus in suo dolore,

Tac. A. 3, 70:

tu, Tityre, lentus in umbra,

at ease, Verg. E. 1, 4: lentissima pectora, insensible, cold (to love), Ov. H. 15, 169.—

(Pliant, hence) Ready, willing, Lucil. ap. Non. 22, 32, and 338, 13.—Hence, adv.: lentē, slowly, without haste, leisurely.

Lit.:

lente ac paulatim proceditur,

Caes. B. C. 1, 80:

currere,

Ov. Am. 1, 13, 40:

corpora lente augescunt, cito exstinguuntur,

Tac. Agr. 3:

Nilus evagari incipit, lente primo, deinde vehementius,

Plin. 18, 18, 47, § 167. — Comp.:

ipse cum reliquis copiis lentius subsequitur,

Caes. B. C. 2, 40.— Sup.:

asinus lentissime mandit,

Col. 2, 15.—

Transf., pliantly, readily:

arida ligna lentius serrae cedunt,

Plin. 16, 43, 83, § 227. —

Trop.

Calmly, dispassionately, indifferently:

aliquid lente ferre,

Cic. de Or. 2, 45, 190; cf. id. Fragm. ap. Non. 338, 9:

agere,

Liv. 1, 10: respondere, to answer [p. 1051] cooly, phlegmatically, Cic. de Or. 2, 71, 287. — Comp.:

sed haec videri possunt odiosiora, cum lentius disputantur,

Cic. Par. 1, 2, 10:

quid lentius, celerius dicendum,

Quint. 1, 8, 1.—

In a good sense, calmly, considerately, attentively:

nisi eum (librum) lente ac fastidiose probavissem,

Cic. Att. 2, 1, 1.

lĭgo, āvi, ātum, 1, v. a. [Gr. root lugin lugos, lugoô], to tie, bind, bind together, [p. 1065] bind up, bandage, bind fast, etc. (syn.: vincio, destino; perh. only poet. and post-Aug. prose).

Lit.:

manus post terga ligatae,

Ov. M. 3, 575:

ligare et vincire crura et manus,

Gell. 12, 3, 1:

crus fasciā,

Phaedr. 5, 7, 36:

laqueo guttura,

to tie up, Ov. M. 6, 134:

vulnera veste,

to bind up, bandage, id. ib. 7, 849:

dum mula ligatur,

is harnessed, Hor. S. 1, 5, 13:

funem litoribus,

Luc. 8, 61:

sudarium circum collum,

to bind around, Suet. Ner. 51:

pisces in glacie ligatos,

i. e. frozen fast, Ov. Tr. 5, 10, 49:

nimbi ligati,

i. e. ice, Petr. 123.—

Transf., to wind round, to surround:

balteus loricam ligat,

Val. Fl. 4, 94:

digitosque ligat junctura,

Ov. M. 2, 375; Sil. 7, 589.—

To fix or fasten in:

igne cremato lapide caementa in tectis ligantur,

Plin. 36, 27, 68, § 200.—

Trop., to bind up, bind together, unite:

dissociata locis concordi pace ligavit,

Ov. M. 1, 25:

vinclo propiore cum aliquo ligari,

id. ib. 9, 548:

laqueo colla,

id. P. 1, 6, 39.—

To ratify, confirm:

pacta,

Prop. 4 (5), 4, 82:

conjugia artibus magicis,

Sen. Herc. Oet. 452: argumenta in catenas, * Quint. 5, 14, 32.—Hence, P. a.: lĭgātus, a, um, connected with, adjoining:

Tartari ripis ligatos squalidae mortis specus,

Sen. Med. 742.

lĭgo, ōnis, m., a mattock, grub-axe, hoe.

Lit.:

longis purgare ligonibus arva,

Ov. P. 1, 8, 59:

ligonibus duris humum Exhaurire,

Hor. Epod. 5, 30:

ligonibus Versare glebas,

id. C. 3, 6, 38; Ov. Am. 3, 10, 31:

centeno ligone domare arva,

Mart. 4, 64, 32:

fractus, so called from the bent form of the iron, Col. poët. 10, 88: erectum domito referens a monte ligonem,

Juv. 11, 89.—

Poet.:

defluit aetas Et pelagi patiens et cassidis atque ligonis,

i. e. tillage, agriculture, Juv. 7, 33.

lĭgo, āvi, ātum, 1, v. a. [Gr. root lugin lugos, lugoô], to tie, bind, bind together, [p. 1065] bind up, bandage, bind fast, etc. (syn.: vincio, destino; perh. only poet. and post-Aug. prose).

Lit.:

manus post terga ligatae,

Ov. M. 3, 575:

ligare et vincire crura et manus,

Gell. 12, 3, 1:

crus fasciā,

Phaedr. 5, 7, 36:

laqueo guttura,

to tie up, Ov. M. 6, 134:

vulnera veste,

to bind up, bandage, id. ib. 7, 849:

dum mula ligatur,

is harnessed, Hor. S. 1, 5, 13:

funem litoribus,

Luc. 8, 61:

sudarium circum collum,

to bind around, Suet. Ner. 51:

pisces in glacie ligatos,

i. e. frozen fast, Ov. Tr. 5, 10, 49:

nimbi ligati,

i. e. ice, Petr. 123.—

Transf., to wind round, to surround:

balteus loricam ligat,

Val. Fl. 4, 94:

digitosque ligat junctura,

Ov. M. 2, 375; Sil. 7, 589.—

To fix or fasten in:

igne cremato lapide caementa in tectis ligantur,

Plin. 36, 27, 68, § 200.—

Trop., to bind up, bind together, unite:

dissociata locis concordi pace ligavit,

Ov. M. 1, 25:

vinclo propiore cum aliquo ligari,

id. ib. 9, 548:

laqueo colla,

id. P. 1, 6, 39.—

To ratify, confirm:

pacta,

Prop. 4 (5), 4, 82:

conjugia artibus magicis,

Sen. Herc. Oet. 452: argumenta in catenas, * Quint. 5, 14, 32.—Hence, P. a.: lĭgātus, a, um, connected with, adjoining:

Tartari ripis ligatos squalidae mortis specus,

Sen. Med. 742.

lĭgo, ōnis, m., a mattock, grub-axe, hoe.

Lit.:

longis purgare ligonibus arva,

Ov. P. 1, 8, 59:

ligonibus duris humum Exhaurire,

Hor. Epod. 5, 30:

ligonibus Versare glebas,

id. C. 3, 6, 38; Ov. Am. 3, 10, 31:

centeno ligone domare arva,

Mart. 4, 64, 32:

fractus, so called from the bent form of the iron, Col. poët. 10, 88: erectum domito referens a monte ligonem,

Juv. 11, 89.—

Poet.:

defluit aetas Et pelagi patiens et cassidis atque ligonis,

i. e. tillage, agriculture, Juv. 7, 33.

mălignus, a, um, adj. [for maligenus, malus, and gen-, root of gigno; cf. the opp. benignus], of an evil nature or disposition, ill-disposed, wicked, mischievous, malicious, spiteful, envious, malignant, malign ( poet. and post-Aug.; syn.: invidus, malevolus, parcus).

In gen.:

maligni caupones,

Hor. S. 1, 5, 4:

magnaque numinibus vota exaudita malignis,

unkind, Juv. 10, 111.—

Of inanim. and abstr. things: malignissima capita,

Sen. Vit. Beat. 18:

litus,

Luc. 8, 565:

portus,

id. 5, 651:

leges,

Ov. M. 10, 329:

votum,

Cat. 67, 5:

verba,

Manil. 4, 573:

mente malignā,

Cat. 68, 37:

studia,

Ov. Tr. 4, 1, 101:

vulgus,

Hor. C. 2, 16, 40:

oculi,

Verg. A. 5, 654.—

In partic.

Stingy, niggardly:

malignus, largus,

Plaut. Bacch. 3, 2, 17.—Of favors, Ter. Hec. 1, 2, 84: vagae ne parce malignus arenae ossibus particulam dare, Hor. C. 1, 28, 23.— Trop.:

fama,

Ov. H. 16, 143:

in laudandis dictionibus,

Quint. 2, 2, 6.—

Transf.

Barren, unfruitful:

terra malignior ceteris,

Plin. Ep. 2, 17, 15:

colles,

Verg. G. 2, 179.—

Scanty, insufficient, dim, petty, small, narrow:

ostium,

too narrow, Sen. Q. N. 3, 27:

aditus,

Verg. A. 11, 525:

ignis,

Mart. 10, 96, 7:

lux,

Verg. A. 6, 270:

conspecta est parva maligna Unda procul venā,

Luc. 9, 500:

munus,

Plin. 7, 50, 51, § 167.—Hence, adv.: mălignē.

In gen., ill-naturedly, spitefully, enviously, malignantly (not in Cic. or Cæs.):

maledice ac maligne loqui,

Liv. 45, 39.— Comp.:

malignius habitum esse sermonem,

Curt. 8, 1, 8.—

In partic.

Stingily, grudgingly:

ager maligne plebi divisus,

Liv. 8, 12:

famem exstinguere,

sparingly, Sen. Ep. 18, 9: non mihi fuit tam maligne, ut, etc., it has not gone so poorly with me that, etc., Cat. 10, 18:

dispensare,

Sen. Ben. 6, 16, 7:

laudare,

Hor. Ep. 2, 1, 209.— Comp.:

dicis, malignius tecum egisse naturam,

Sen. Ep. 44, 1.—

Little, scantily:

terra eorum, quae seruntur, maligne admodum patiens,

a very little, Mel. 2, 2:

apertus,

Sen. Ben. 6, 34, 3:

virens,

Plin. 34, 11, 26, § 112.

per-fĕro, tŭli, lātum, ferre, v. a., to bear or carry through to a certain place or end.

Lit. ( poet. and in post-Aug. prose):

lapis nec pertulit ictum,

did not bring the blow home, did not reach the mark, Verg. A. 12, 907:

hasta perlata sub papillam,

id. ib. 11, 803:

per arma pertulit ictum,

Sil. 5, 326:

partum,

to go the full time, Plin. 7, 13, 11, § 58.— Pass., Plin. 7, 11, 9, § 49; cf.:

ventrem perferre,

Col. 6, 24, 2; 6, 27, 7:

Aeneas tulit patrem per ignes, et pertulit,

Sen. Ben. 3, 37, 1.—

Transf.

To carry, bring, convey (class.;

syn.: refero, defero): perferre mandata alicujus ad aliquem,

Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 18:

cum has quam primum ad te perferri litteras vellemus,

id. Fam. 2, 6, 1:

alicui nuntium alicujus rei,

id. Q. Fr. 1, 1, 1; 2, 11, 1; Verg. A. 11, 825:

epistulam,

Nep. Paus. 4, 1.— Pass.: perferri, to be brought, conveyed to a person or place, to reach, arrive, come: cum ad eum fama tanti exercitūs perlata esset, Liv. 28, 13:

perfertur circa collem clamor,

resounds round the hill, id. 7, 36, 12; Curt. 5, 12, 13; Liv. 5, 28, 12:

ad urbem terror,

id. 3, 3.—

In partic., to convey news, to announce, state, etc. (class.):

et litteris multorum et sermone omnium perfertur ad me, incredibilem tuam virtutem et fortitudinem esse,

I am informed, Cic. Fam. 14, 1, 1; Nep. Lys. 4, 1:

nuntius perfert incensas naves,

Verg. A. 5, 665; Cic. Att. 4, 1; Liv. 3, 23.—

Se, to betake one's self somewhere, to go:

hinc te reginae ad limina perfer,

Verg. A. 1, 389. —

Trop.

To bear, support, or endure to the end:

decem annorum poenam,

Nep. Arist. 1 fin.:

onus,

Hor. Ep. 1, 17, 41:

intrepidos ad fata novissima vultus,

kept, maintained, Ov. M. 13, 478:

leve est miserias ferre, perferre est grave,

Sen. Thyest. 307.—

To bring to an end, to carry through, carry out; to complete, accomplish:

laborem,

Stat. Th. 12, 406:

id quod suscepi, quoad potero, perferam,

Cic. Rosc. Am. 4, 10:

jussa omnia,

Prop. 1, 18, 26:

suum imperium,

i. e. to do what one bids others do, Sil. 1, 250:

est utique jus vetandi, cum lex feratur, quamdiu non perfertur, Cic. Cornel. Fragm. ap. Ascon.: legem pertulit, ut, etc.,

carried it through, got it passed, Liv. 33, 46; cf. id. 2, 56:

actionem,

Dig. 48, 16, 11:

causam,

ib. 5, 2, 6:

rogationem,

Cic. Q. Fr. 2, 2; Liv. 36, 1.—

To carry out, conduct, manage (post-Aug.):

patronum perferendae pro se legationis eligere,

Suet. Claud. 6.—

In gen., to bear, suffer, put up with, brook, submit to, endure (class.; cf.:

patior, sino, tolero): perfer, si me amas,

Cic. Att. 5, 21, 7:

perfero et perpetior omnes,

id. de Or. 2, 19, 77:

pati, perferre, non succumbere,

id. Tusc. 2, 7, 17:

frigore, et fame, et siti, ac vigiliis perferendis,

id. Cat. 2, 5, 9:

luxuriem, crudelitatem, avaritiam, superbiam,

id. Verr. 2, 2, 3, § 8:

pauperiem,

Verg. A. 6, 437:

perfer et obdura,

Ov. Am. 3, 11, 7; Cat. 8, 11:

omnes indignitates contumeliasque,

Caes. B. G. 2, 14:

laborem,

Verg. G. 2, 343:

monstra,

id. A. 3, 584.—

(Like pati.) To permit, suffer; with an object-clause:

excindi urbes suas seque cremari pertulerunt,

Tac. H. 4, 58:

Achilles Cessare in Teucros pertulit arma sua,

Prop. 2, 8, 30 (8, b, 14).—

Transf., to bear the penalty of (eccl. Lat.):

qui peccata nostra ipse pertulit in corpore,

Vulg. 1 Pet. 2, 24.—Hence, perfĕrens, entis, P. a., bearing, brooking, patient; with gen., analog. to patiens:

injuriarum,

Cic. de Or. 2, 43, 184.

pūbes and pūber (cf. Prisc. p. 707 P.; also pūbis, ĕris, Caes. ib.), ĕris, adj. [root pu-, to beget; in Sanscr. putras, son; pumans, man; cf.: puer, pūpa, putus, etc.], that is grown up, of ripe age, adult, pubescent.

Lit. (class.):

pubes et puber qui generare potest: is incipit esse a quattuordecim annis: femina a duodecim viri potens, sive patiens, ut quidam putant,

Fest. p. 250 Müll.; Crass. ap. Cic. de Or. 2, 55, 224:

filii,

Cic. Off. 1, 35, 129: priusquam pubes esset, Nep. Dion, 4, 4:

ad puberem aetatem,

Liv. 1, 3.—

Subst.: pūbĕres, um, m., grown-up persons, adults, men (cf.:

adulescens, ephebus): omnes puberes armati convenire consuerunt,

Caes. B. G. 5, 56; id. B. C. 2, 13; 3, 9; Sall. J. 26, 3; 54, 6; Tac. A. 13, 39.— Sing. collect.:

omnem Italiae pubem commiserat,

Cic. Mil. 23, 61; Liv. 1, 9, 6; Suet. Ner. 43; Tac. H. 2, 47.— Rarely, of one person, a youth:

ne praejudicium fiat impuberi per puberis personam,

Dig. 37, 10, 3, § 8.—

Transf., of plants, covered with soft down, downy, pubescent, ripe:

folia,

Verg. A. 12, 413:

uvae,

Front. Ep. ad M. Caes. 4, 4 Mai.

pūbes (nom. pubis, Prud. Cath. 7, 162), is, f. [1. pubes], the signs of manhood, i. e. the hair which appears on the body at the age of puberty, Gr. hêbê.

Lit.:

si inguen jam pube contegitur,

Cels. 7, 19:

capillus et pubes,

Plin. 34, 8, 19, § 58.—

Transf.

The hair in gen.:

ciliorum,

Mart. Cap. 2, § 132.—

The private parts, Verg. A. 3, 427; Ov. Am. 3, 12, 22; Plin. 11, 37, 83, § 208; 28, 15, 60, § 215; App. M. 10, p. 254, 3.—

Collect., grown-up males, youth, young men (class.):

omnem Italiae pubem,

Cic. Mil. 23, 61; Verg. A. 5, 573:

robora pubis Lecta,

id. ib. 8, 518:

Romana,

Liv. 1, 9; Tac. A. 6, 1; id. H. 2, 47; Sil. 1, 667.— Poet., transf., of bullocks, Verg. G. 3, 174.—

In gen., men, people, population:

pube praesenti,

Plaut. Ps. 1, 1, 124; Cat. 64, 4; 268; 68, 101:

Dardana,

Verg. A. 7, 219:

captiva,

Hor. C. 3, 5, 18:

Romana,

id. ib. 4, 4, 46 al.—

Trop., fulness, ripeness:

pube agri variorum seminum laeti,

Amm. 24, 5, 1.

pūbes and pūber (cf. Prisc. p. 707 P.; also pūbis, ĕris, Caes. ib.), ĕris, adj. [root pu-, to beget; in Sanscr. putras, son; pumans, man; cf.: puer, pūpa, putus, etc.], that is grown up, of ripe age, adult, pubescent.

Lit. (class.):

pubes et puber qui generare potest: is incipit esse a quattuordecim annis: femina a duodecim viri potens, sive patiens, ut quidam putant,

Fest. p. 250 Müll.; Crass. ap. Cic. de Or. 2, 55, 224:

filii,

Cic. Off. 1, 35, 129: priusquam pubes esset, Nep. Dion, 4, 4:

ad puberem aetatem,

Liv. 1, 3.—

Subst.: pūbĕres, um, m., grown-up persons, adults, men (cf.:

adulescens, ephebus): omnes puberes armati convenire consuerunt,

Caes. B. G. 5, 56; id. B. C. 2, 13; 3, 9; Sall. J. 26, 3; 54, 6; Tac. A. 13, 39.— Sing. collect.:

omnem Italiae pubem commiserat,

Cic. Mil. 23, 61; Liv. 1, 9, 6; Suet. Ner. 43; Tac. H. 2, 47.— Rarely, of one person, a youth:

ne praejudicium fiat impuberi per puberis personam,

Dig. 37, 10, 3, § 8.—

Transf., of plants, covered with soft down, downy, pubescent, ripe:

folia,

Verg. A. 12, 413:

uvae,

Front. Ep. ad M. Caes. 4, 4 Mai.

pūbes (nom. pubis, Prud. Cath. 7, 162), is, f. [1. pubes], the signs of manhood, i. e. the hair which appears on the body at the age of puberty, Gr. hêbê.

Lit.:

si inguen jam pube contegitur,

Cels. 7, 19:

capillus et pubes,

Plin. 34, 8, 19, § 58.—

Transf.

The hair in gen.:

ciliorum,

Mart. Cap. 2, § 132.—

The private parts, Verg. A. 3, 427; Ov. Am. 3, 12, 22; Plin. 11, 37, 83, § 208; 28, 15, 60, § 215; App. M. 10, p. 254, 3.—

Collect., grown-up males, youth, young men (class.):

omnem Italiae pubem,

Cic. Mil. 23, 61; Verg. A. 5, 573:

robora pubis Lecta,

id. ib. 8, 518:

Romana,

Liv. 1, 9; Tac. A. 6, 1; id. H. 2, 47; Sil. 1, 667.— Poet., transf., of bullocks, Verg. G. 3, 174.—

In gen., men, people, population:

pube praesenti,

Plaut. Ps. 1, 1, 124; Cat. 64, 4; 268; 68, 101:

Dardana,

Verg. A. 7, 219:

captiva,

Hor. C. 3, 5, 18:

Romana,

id. ib. 4, 4, 46 al.—

Trop., fulness, ripeness:

pube agri variorum seminum laeti,

Amm. 24, 5, 1.

sōl, sōlis, m. [Sanscr. svar, shine; cf. Gr. Seirios, seir, selas, Helenê; and Lat. serenus].

Sing., the sun, as a heavenly body.

In gen.:

tempora duorum generum sunt, unum annale, quod sol circuitu suo finit,

Varr. R. R. 1, 27:

solis cursus lunaeque meatus,

Lucr. 5, 77:

annum ad cursum solis accommodavit,

Suet. Caes. 40:

liquidi fons luminis aetherius sol,

Lucr. 5, 282:

quid potest esse sole majus?

Cic. Ac. 2, 26, 82:

illud dubium esse nulli potest quin arcus imago solis sit,

Sen. Q. N. 1, 3, 11.—

Esp.

Sol oriens or solis ortus, the east, as a quarter of the heavens:

spectant in septemtrionem et orientem solem,

Caes. B. G. 1, 1; 5, 13; 7, 69; cf.:

a sole exoriente supra Maeotis paludes, Cic. poët. Tusc. 5, 17, 49: si illud signum solis ortum conspiceret,

id. Cat. 3, 8, 20:

facem stellae ab ortu solis ad occidentem porrigi visam,

Liv. 29, 14, 3:

ab ortu solis flare venti,

id. 25, 27, 6.—

Sol occidens or solis occasus, the west:

alterum (litus) vergit ad solem occidentem,

Caes. B. G. 5, 13:

laborant ut spectent sua triclinaria ad solem occidentem,

Varr. R. R. 1, 13 fin.:

spectat inter occasum solis et septemtriones,

north-west, Caes. B. G. 1, 1:

quae (pars insulae) est propius solis occasum,

id. ib. 4, 28.—Cf. poet.:

sub sole cadente,

Manil. 4, 791.—In phrases, sol is often omitted by ellipsis: unde sol oritur oriens nuncupatur aut ortus;

quo demergitur occidens vel occasus,

Mel. 1, 1 init.; v. orior, ortus, occĭdo.—

Sol oriens or sol (solis) ortus= sunrise; sol occidens or solis (sol) occasus = sunset:

qui solem nec occidentem umquam viderint, nec orientem,

Cic. Fin. 2, 8, 23:

sole orto Gracchus copias educit,

Liv. 24, 15, 1:

prius orto Sole,

Hor. Ep. 2, 1, 113:

certi solis lunaeque et ortus et occasus sunt,

Liv. 44, 37, 7:

numquam ab orto sole ad occidentem... a curiā abscessit,

id. 27, 50, 4:

ut, equis insidentes, solis ortu cursum in quemdam locum dirigerent,

Val. Max. 7, 3, 2 ext.:

solis occasu,

Caes. B. G. 1, 50; Liv. 24, 17, 7:

ad (sub) solis occasum,

towards sunset, Caes. B. G. 5, 8; 2, 11:

in occasum declivi sole,

Plin. 8, 50, 76, § 203.— Poet.:

surgente a sole,

Hor. S. 1, 4, 29.—For sol occasus, v. occidere, and Plaut. Men. 2, 3, 87 (ante solem occasum); id. ib. 5, 7, 35 (ad solem occasum); cf.:

ab exortu ad occasum perstare contuentis solem,

Plin. 7, 2, 2, § 22.—

To designate a clime, country, etc., as eastern or southern (post-Aug.):

ille Liberi currus triumphantem usque ad Thebas a solis ortu vehat,

Sen. Vit. Beat. 25, 4:

terminos civitatis nostrae cum sole metimur,

id. Ot. Sap. 4 (31), 1. it tamen ultra oceanum solemque, id. Ep. 94, 63:

sub alio sole,

in another clime, Manil. 4, 171; cf.:

ut sua orientis occidentisque terminis finiat (sc. solis),

Sen. Ep. 92, 32.—

Trop., of a great good or a great man:

sol excidisse mihi e mundo videtur,

Cic. Att. 9, 10, 3:

solem e mundo tollere videntur qui, etc.,

id. Lael. 13, 47:

P. Africanus, sol alter (with sole geminato),

id. N. D. 2, 5, 14; cf. Hor. S. 1, 7, 24:

neque mundum posse duobus solibus regi, neque orbem, etc.,

Just. 11, 12.—

Prov.:

et sceleratis sol oritur,

Sen. Ben. 4, 26, 1; cf.:

qui solem suum oriri facit super bonos et malos,

Vulg. Matt. 5, 45: nondum omnium dierum sol occidit (Germ. Es ist noch nicht aller Tage Abend) = there are more days yet to come, sc. when the tables may be turned, Liv. 39, 26, 9.—

The poets reckon time in many ways by the movement, etc., of the sun:

bis me sol adiit gelidae post frigora brumae,

two years, Ov. Tr. 4, 7, 1:

donec sol annuus omnes conficeret metas,

within a year, Stat. Achill. 1, 455; cf. Nemes. Cyn. 122:

octavo lumine solis,

on the eighth day, Lucr. 6, 1195:

sol septimus,

Juv. 15, 44:

cum sol Herculei terga leonis adit,

in midsummer, Ov. A. A. 1, 68: O sol Pulcher, O laudande (= dies;

sc. Augusti reditus),

Hor. C. 4, 2, 46; cf. id. S. 1, 9, 72:

supremo sole,

at noon, id. Ep. 1, 5, 3:

sub medium solem,

Manil. 4, 651; cf. id. 4, 593:

sol abit,

it is growing late, Plaut. Merc. 5, 2, 32; cf.:

a primo ad ultimum solem,

all day long, Amm. 14, 6, 10.—

Transf., the sun, sunlight, sunshine, heat of the sun:

ager soli ostentus,

exposed to the sun, Cato, R. R. 6:

sarmenta imponito quae frigus defendant et solem,

id. ib. 48 (49):

uvas ponite in sole biduum,

id. ib. 112 (113):

sol semper hic est a mani ad vesperum,

Plaut. Most. 3, 2, 80:

quin exta inspicere in sole etiam vivo licet,

id. Aul. 3, 6, 29:

nec res posse in sole videri, ni, etc.,

Lucr. 5, 292:

nunc quidem paululum a sole,

out of the sun, Cic. Tusc. 5, 32, 92:

cum in sole ambulem,

id. de Or. 2, 14, 60:

apricatio in illo Lucretino tuo sole,

id. Att. 7, 11, 1; cf. id. ib. 12, 6, 1:

iter in calescente sole factum erat,

Liv. 44, 36 init.:

torrente meridiano sole,

id. 44, 38:

ex vehementi sole,

id. 28, 15, 11:

urente assiduo sole,

id. 44, 33 fin.:

ut veniens dextrum latus aspiciat sol,

light of the morning sun, Hor. Ep. 1, 16, 6:

reformidant insuetum lumina solem,

Ov. P. 3, 4, 49; cf.:

nam et solem lumina aegra formidant,

Sen. Vit. Beat. 20, 6:

adversi solis ab ictu,

sunstroke, Ov. M. 3, 183:

altera (spelunca) solem non recipit,

Sen. Ep. 55, 6:

sole correptis,

Plin. 29, 6, 38, § 119:

pisces, quos sole torreant,

id. 7, 2, 2, § 30:

siccatur in sole,

id. 19, 1, 3, § 16:

in agmine (Caesar) anteibat capite detecto, seu sol seu imber esset,

Suet. Caes. 57:

patiens pulveris atque solis,

Hor. C. 1, 8, 4.— And trop.: in solem ac pulverem procedere, or producere, into heat and dust, i. e. into practical life (opp. umbra eruditorum), Cic. Brut. 9, 37; id. Leg. 3, 6, 14.—In a similar sense:

cedat stilus gladio, umbra soli,

Cic. Mur. 14, 30.—Prov.:

clarior quam solis radii,

Plaut. Mil. 1, 1, 2:

sole ipso est clarius,

Arn. 1, n. 47; cf.

the class. luce clarius, and: cum id solis luce videatur clarius,

Cic. Div. 1, 3, 6.

Suns, images of the sun (class.):

neque pauci neque leves sunt qui se duo soles vidisse dicant,

Cic. Rep. 1, 10, 15:

Albae duos soles visos ferebant,

Liv. 28, 11, 3:

et rursus plures soles simul cernuntur,

Plin. 2, 31, 31, § 99:

quid eas vocem? imagines solis? Historici soles vocant, et binos ternosque adparuisse memoriae tradunt,

Sen. Q. N. 1, 11, 2.—

Poet. = days (v. I. C.):

nec tamen illis solibus ulla comparebat avis,

Lucr. 6, 1219:

saepe ego longos Cantando puerum memini me condere soles,

to spend the long summer days in singing, Verg. E. 9, 52:

tres soles... Erramus,

id. A. 3, 203; cf. Sil. 3, 554:

Bajani soles,

the sunny days of Bajœ, Mart. 6, 43, 5:

O soles!

id. 10, 51, 6: soles fulsere quondam tibi candidi, Cat. 8, 3, 8:

soles occidere et redire possunt,

id. 5, 4:

longis solibus,

Stat. Th. 5, 460:

solibus arctis,

short winter days, id. S. 1, 3, 88.—So, to describe certain seasons:

solibus hibernis... gratior,

than the sun in winter, Ov. M. 13, 793:

si numeres anno soles et nubila toto,

the sunny and cloudy days, id. Tr. 5, 8, 31.—

Light or heat of the sun ( poet. and in postAug. prose; cf.

D. supra): pars terrai perusta solibus assiduis,

Lucr. 5, 253; cf. Ov. H. 5, 112:

pluviis et solibus icta,

Lucr. 6, 1101:

quae carent ventis et solibus,

i. e. are buried, Hor. Epod. 16, 13; 2, 41:

et soles melius nitent,

id. C. 4, 5, 8; cf. id. Ep. 1, 10, 17:

ex imbri soles Prospicere... poteris,

Verg. G. 1, 393:

inque novos soles audent se gramina tuto Credere,

id. ib. 2, 332;

similarly,

Ov. F. 4, 404; Stat. Th. 1, 363; 4, 421; 4, 831:

tum blandi soles,

Ov. F. 1, 157:

frigore soles juvant,

id. R. Am. 405; so Mart. 10, 42:

Romulus et frater... Solibus et campo corpora nuda dabant,

Ov. F. 2, 366:

aequora semper solibus orba tument,

id. P. 1, 3, 54:

solibus rupta glacies,

Juv. 4, 43:

geminā pereunt caligine soles,

Stat. Th. 5, 154:

aestivos quo decipis aere soles?

id. S. 4, 4, 19:

tacent exhausti solibus amnes,

id. Th. 3, 2, 59; 4, 56; Mart. 10, 12, 7; 8, 14, 4; 14, 28; Ov. M. 1, 435:

cura soles assiduo quaerendi,

Plin. 26, 3, 8, § 16:

perpeti soles,

id. 36, 22, 45, § 162:

evitatis solibus,

id. 28, 12, 50, § 186:

(sal) siccatur aestivis solibus,

id. 31, 7, 39, § 73:

merguntur in aquam solibus tepefactam,

id. 19, 1, 3, § 17:

nec campi minus soles accipiunt,

id. 17, 4, 3, § 29:

sarculatio novos soles admittit,

id. 18, 21, 50, § 184; cf. id. 12, 5, 11, § 23; 12, 7, 14, § 26:

aurea pellebant tepidos umbracula soles,

Ov. F. 2, 311:

dum patula defendimus arbore soles,

Stat. S. 3, 1, 70.—Very rarely of the sun's revolution, without reference to light or heat:

quae via soles praecipitet,

Stat. Th. 6, 362.—In class. prose sometimes solis ardores, with the force of the poet. soles:

et nimios solis defendit ardores,

Cic. Sen. 15, 53; cf.:

propter nimios solis ardores,

Sen. Ep. 90, 17.

Sol, the Sun-god.

Lit.

The ancient Italian deity Sol, represented as driving the four-horse sun-chariot from east to west; later identified with the Greek Helios, and hence often called Titan or Phœbus by the poets:

signi dic quid est? Cum quadrigis Sol exoriens,

Plaut. Am. 1, 1, 269:

Sol... aeternam suscepit lampada mundi,

Lucr. 5, 402:

rapax vis Solis equorum,

id. 5, 402:

quod magni filia Solis eram,

Ov. R. Am. 276; id. M. 14, 346:

Solis currus,

id. P. 4, 6, 48:

secundum (invocabis) Solem et Lunam,

Varr. R. R. 1, 1 med.:

grates tibi ago, summe Sol,

Cic. Rep. 6, 9, 9:

Sol Phaëthonti filio facturum se esse dixit quidquid optasset,

id. Off. 3, 25, 94:

Quid? illum filium Solis nonne patris ipsius luce indignum putas?

id. Tusc. 3, 12, 26:

qui Solem aurigando aequiperare existimaretur,

Suet. Ner. 53:

Solis colossus Rhodi,

Plin. 34, 7, 18, § 41; 34, 8, 19, § 63.—Comic.:

credo edepol equidem dormire Solem atque adpotum probe,

Plaut. Am. 1, 1, 129.—

The Phœnician sun-god Heliogabalus (Elagabal), whose worship was introduced by the later emperors (Aurelianus, Heliogabalus):

ad templum Heliogabali tetendit... et Romae Soli templum posuit,

Vop. Aur. 25; cf. id. ib. 4; 14; 35; 39; Lampr. Heliog. 1; 3; afterwards called Sol Invictus, whose birthday, acc. to the Calendar. Const., was celebrated December 25th; cf. Julian. Or. 4, p. 156.—

Of the sun-worship of other nations:

(Germani) deorum numero ducunt Solem et Vulcanum et Lunam,

Caes. B. G. 6, 21; cf.:

rex regum, frater Solis et Lunae,

of the king of Persia, Amm. 17, 5, 3.—

The sun-god as emblem of omniscience:

non potuit reperire, si ipsi Soli quaerundas dares, lepidiores ad hanc rem quam ego dabo,

Plaut. Mil. 3, 1, 206:

meliorem neque tu reperis, neque Sol videt,

id. Stich. 1, 2, 53:

at vigiles mundi... Sol et Luna,

Lucr. 5, 1435:

si hoc uno quicquam Sol vidisset iniquius,

Cic. Off. 2, 8, 28:

O Solem ipsum beatissimum, qui antequam se abderet fugientem vidit Antonium,

id. Phil. 14, 10, 27:

Solem consule, qui late facta diurna videt,

Ov. F. 4, 582:

quis Solem fallere possit?

id. A. A. 2, 573; cf. Plaut. Bacch. 2, 3, 21; Sen. Herc. Fur. 595.—Hence represented as betrayer of conspiracies: propiusque honos [p. 1718] Boli, qui occulta conjurationis retexisset, Tac. A. 15, 74;

to him was commended the detection of murderers, in inscriptions over the slain: SOL, TIBI COMMENDO QVI MANVS INTVLIT EI,

Inscr. Orell. 4791:

SOL, TV INDICES EIVS MORTEM,

ib. 4792.—

Poet., to describe the times of the day: solverat flagrantes Sol pronus equos, = it was night, Stat. Th. 3, 408: Sol operum medius summo librabat Olympo Lucentes, ceu staret, equos, = it was mid-day, id. ib. 5, 85.

In gen., solis as an appellation.

DIES SOLIS, Sunday (late Lat.), Inscr. Orell. 508.—

Solis gemma, a precious stone, Plin. 37, 10, 67, § 181.—

Solis insula, off the coast of Gedrosia, Plin. 6, 22, 24, § 86; 6, 23, 26, § 97.—

Solis fons, in Marmorica, Curt. 4, 7, 22; Mela, 1, 8, 1; Plin. 5, 5, 5, § 31.—

Solis promunturium, in Africa, Plin. 5, 1, 1, § 9.—

Solis oppidum, a town in Ægina, Plin. 5, 9, 11, § 61.

sŭi ( gen.), dat. sibī̆, acc. and abl. se or sese, sing. and plur. (old dat. sibei, C. I. L. 1, 38; 1, 1056;

1, 1180 et saep.: sibe,

ib. 1, 1267; 5, 300; cf. Quint. 1, 7, 24; and v. Neue, Formenl. 2, p. 180 sq.; on the quantity of the final i, v. Ritschl, Opusc. 2, p. 632 sqq.; old acc. sed, C. I. L. 1, 196, 13 sq.; 1, 197, 21; strengthened acc. sepse = se ipse, Cic. Rep. 3, 8, 12; cf. Sen. Ep. 108, 32:

semet,

Hor. S. 1, 6, 78; Liv. 2, 12, 7; 2, 44, 8 al.), pron. of 3d pers. in recipr. and reflex. sense [Sanscr. sva-, svajam-, self; Gr. he, We, sphe (hou, hoi, he); cf. suus, old Lat. sovos; v. Curt. Gr. Etym. p. 396; Corss. Ausspr. 2, p. 54], of himself, of herself, of itself, of themselves; one another, each other, etc.; him, her, it, them; and, as subj. of inf., he, she, it, they (on the use of se or sese in acc., cf.: ut se dicamus, cum aliquem quid in alium fecisse ostendimus, ut puta: ille dicit se hoc illi fecisse;

cum autem in se ipsum, tunc dicamus sese, velut: dixit sese hoc sibi fecisse,

Charis. 1, 15, p. 86 P.; but the distinction is not commonly observed; the two forms being used indifferently, except that sese is preferred where there is emphasis, especially at the beginning or end of a clause, or in reference to a preceding ipse; v. infra; and cf. Neue, Formenl. 2, p. 182 sqq.).

Prop., as pron. reflex., of an object considered as receiving or affected by its own act, himself, herself, itself, themselves.

In all clauses, referring to the grammatical subject of the clause.

As direct obj. of verb:

dedistine gladium, qui se occideret?

Plaut. Trin. 1, 2, 92:

artis eloquar quem ad modum se expediant,

id. ib. 2, 1, 10:

se in plagas conicere,

id. ib. 2, 1, 12:

numquam erit alienis gravis qui suis se concinnat levem,

id. ib. 3, 2, 58: se aperiunt, Ter. And. 4, 1, 8:

adplicat ad Chrysidis patrem se,

id. ib. 5, 4, 22:

si is posset ab ea sese avellere,

id. Hec. 4, 1, 39:

hi se ad nos adplicant,

id. Heaut. 2, 4, 13:

per eos, ne causam diceret, se eripuit,

Caes. B. G. 1, 4:

cum ferrum se inflexisset,

id. ib. 1, 25:

praecipites fugae sese mandabant,

id. ib. 2, 24:

si se telo defenderet fur,

Cic. Mil. 3, 9:

Catoni licuit Tusculi se in otio delectare,

id. Rep. 1, 1, 1:

solum igitur quod se ipsum movet, numquam ne moveri quidem desinit,

id. ib. 6, 25, 27:

statim homo se erexit,

id. Rosc. Am. 22, 60:

majores acceperamus se a Gallis auro redemisse,

Liv. 22, 59, 7:

in montem sese recipere,

Caes. B. G. 1, 25; 1, 26; Cic. Fin. 3, 19, 63:

ad inpedimenta se conferre,

Caes. B. G. 1, 26:

sese alicui ad pedes proicere,

id. ib. 1, 31:

se gerere,

to behave, Cic. Agr. 2, 19, 53:

sic se res habet, ut, etc.,

id. de Or. 2, 67, 271; id. Fin. 1, 7, 25; 5, 10, 27 sq.:

quod uxor sua ex fico se suspendisset,

Quint. 6, 3, 88. — Strengthened by ipse, nom.:

hic se ipsus fallit,

Ter. And. 3, 2, 15:

ut se ipse diliget,

Cic. Fin. 2, 11, 33:

ipse enim se quisque diligit,

id. Lael. 21, 80:

ita non modo superiores, sed etiam se ipse correxerat,

id. Or. 52, 176:

omne animal se ipsum diligit,

id. Fin. 5, 9, 24:

neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,

Nep. Paus. 4, 3:

miles se ipse interfecit,

Tac. H. 3, 51; 4, 11:

ne, ignorando regem, semet ipse aperiret quis esset,

Liv. 2, 12, 7:

nec sese ipsi gravant,

Quint. 1, 12, 10.—Sometimes acc.:

inperator qui se ipsum non continet,

Cic. Imp. Pomp. 13, 38:

quid est enim se ipsum colligere, nisi, etc.,

id. Tusc. 4, 36, 78; 1, 23, 53:

ut quidam imperatores se ipsos dis inmortalibus devoverent,

id. N. D. 2, 3, 10:

quod si se ipsos illi nostri liberatores e conspectu nostro abstulerunt,

id. Phil. 2, 44, 114:

admovisse semet ipsos lateri suo,

Curt. 7, 1, 14:

gladio se ipsam transfixit,

Vell. 2, 26, 3.—In gerund. construction:

ne sui in perpetuum liberandi occasionem dimittant,

Caes. B. G. 5, 38; 3, 6; 4, 34:

principes sui conservandi causa profugerunt,

Cic. Cat. 1, 3, 7:

maximam causam ad se inundandam terra praestabit,

Sen. Q. N. 3, 29, 4.—

As indirect obj.:

animo servit, non sibi,

Plaut. Trin. 2, 2, 27:

sapiens ipsus fingit fortunam sibi,

id. ib. 2, 2, 84:

ne ibi diffregisset crura aut cervices sibi,

id. Mil. 3, 1, 126:

nil aliud nisi quod sibi soli placet consulit,

id. Trin. 2, 3, 4:

quaerunt sibi liberos,

id. Ps. 1, 1, 21:

aurum habeat sibi,

id. Mil. 4, 2, 108:

illum multae sibi expetessunt,

id. ib. 4, 6, 16:

tum me convivam solum abducebat sibi,

Ter. Eun. 3, 1, 17:

non sibi soli postulat, etc.,

id. ib. 3, 2, 27:

nunc sibi uxorem expetit,

id. And. 3, 2, 40:

is sibi legationem ad civitates suscepit,

Caes. B. G. 1, 3:

neque sibi homines feros temperaturos existimabat, quin exirent, etc.,

id. ib. 1, 33:

hoc sibi nomen adrogare,

Cic. Rep. 1, 33, 50; 1, 5, 9:

alia sunt tamquam sibi nata,

id. Fin. 3, 19, 63:

proposita sibi morte,

id. Sest. 21, 48; id. Fin. 5, 11, 31:

ne, illo cunctante, Numidae sibi consulant,

Sall. J. 62, 1:

ut populum Romanum sibi desumerent hostem,

Liv. 7, 20, 5:

Turnus, praelatum sibi advenam aegre patiens,

id. 1, 2:

petebant ut regis sui filiam matrimonio sibi jungeret,

Curt. 8, 1, 9:

nemo sibi tantummodo errat,

Sen. Vit. Beat. 1, 4:

locum sibi ad formam sui exsculpsit,

id. Q. N. 4, 3, 4.—With ipse:

ipse tantos sibi spiritus sumpserat,

Caes. B. G. 1, 33 fin.:

nec ipsi sibi exemplo sunt,

Cic. Lael. 21, 80:

iste, quasi praeda sibi advecta, ducit,

id. Verr. 2, 5, 25, § 64:

Junius necem sibi ipse conscivit,

id. N. D. 2, 3, 7:

voluntarium non sibimet ipse solum, sed etiam funeri suo exilium indixit,

Liv. 39, 52, 9:

proinde consulant sibi ipsi,

Just. 16, 4, 15:

avaritia, quae quicquid omnibus abstulit, sibi ipsi neget,

Sen. Q. N. 1, prol. 6; cf. Cic. Marc. 5, 13. —

After substt., adjj., etc.:

omnino est amans sui virtus,

Cic. Lael. 26, 98:

ut sit sui similis,

Plaut. Trin. 2, 2, 7:

omnem naturam esse servatricem sui,

Cic. Fin. 5, 9, 26:

cum videret, si non paruisset, dissimilem se futurum sui,

id. Phil. 9, 3, 6; id. Tusc. 1, 19, 43: nihil malo quam et me mei similem esse et illos sui, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A, 2:

habetis ducem memorem vestri, oblitum sui,

Cic. Cat. 4, 9, 19:

potens sui,

Hor. C. 3, 29, 41:

nihil est tam incontinens sui,

Sen. Q. N. 3, 30, 6:

quod sibi obsit, quia sit sibi inimicus,

Cic. Fin. 5, 10, 28: inimicus ipse [p. 1795] sibi putandus est, id. ib.:

cum ipsi homines sibi sint per se cari,

id. ib. 5, 13, 38:

Medus infestus sibi,

Hor. C. 3, 8, 19:

crescit indulgens sibi hydrops,

id. ib. 2, 2, 13; cf.:

nec enim utilius quicquam est quam sibi utilem fieri,

Sen. Ben. 1, 11, 5:

Campanus se digna probra in insontem jacere,

Liv. 25, 18, 8:

(mundus) se ipse consumptione alebat sui,

Cic. Univ. 6:

cum multa adsoleat veritas praebere vestigia sui,

Liv. 40, 54, 8:

caecus amor sui,

Hor. C. 1, 18, 14:

sui contemptor,

Quint. 12, 1, 20:

in spem sui bonam adducitur,

Sen. Ira, 2, 21, 3:

(aer) ima sui parte maxime varius est,

id. Q. N. 2, 11, 1:

ipsa (virtus) pretium sui,

id. Vit. Beat. 9, 4:

neque est quod existimes illum vilem sibi fuisse: pretium se sui fecit,

id. Ben. 1, 9, 1:

saepe taedio laboris ad vilitatem sui compelluntur ignavi,

Curt. 5, 9, 7:

nemo non benignus est sui judex,

Sen. Ben. 2, 26, 1:

Romanus in ipso fine vitae vindex sui exstitit,

Val. Max. 3, 2, 11:

equestris ordinis juventus omnibus annis bis urbem spectaculo sui celebrabat,

id. 2, 2, 9; cf. with ipse:

utpote ipsa sui appellatione virorum majestati debitum a feminis reddens honorem,

id. 2, 1, 7. —

With prepp.:

qui admisit in se culpam,

Plaut. Trin. 1, 2, 6:

culpam ut ab se segregent,

id. ib. 1, 2, 42:

segregat ab se omnis,

id. Mil. 4, 6, 17; 4, 6, 62:

me ad se deduxit,

id. ib. 2, 1, 121; 3, 1, 118; id. Ps. 3, 2, 6:

quae me non excludit ab se, sed apud se occludet domi,

id. Men. 4, 2, 108:

habet aliud (negotium) magis ex se et majus,

Ter. And. 5, 4, 51:

et fingunt quandam inter se nunc fallaciam,

id. ib. 1, 3, 15:

duxit secum virginem,

id. Eun. 2, 1, 23; Cic. Att. 5, 17, 3; Liv. 35, 30; 43, 18:

ex se generare,

Quint. 1, 1, 36: — pro se quisque = unusquisque, every one, each one singly, etc., freq. in Livy (cf. suus, II. D. 2.):

Pro se quisque id quod quisque potest... Edit,

Plaut. Am. 1, 1, 76:

pro se quisque alius agnum inmolabat, alius pullum,

Sen. Q. N. 4, 6, 2:

pro se quisque sedulo Faciebant,

Ter. Heaut. 1, 1, 74:

cum pro se quisque tenderet ad portas,

Liv. 6, 3; 6, 8; 1, 9; 1, 59;

2, 6: — Boiosque receptos ad se socios sibi adsciscunt,

Caes. B. G. 1, 5 fin.:

exercitum ante se mittit,

id. ib. 1, 21:

supra se collocare,

id. ib. 1, 24:

ex materia in se omnia recipiente mundum factum esse,

Cic. Ac. 2, 37, 118:

litteras ad se ab amico missas protulit,

id. Phil. 2, 4, 7:

praedam prae se agentes,

Liv. 5, 45; 38, 21:

quam (rem publicam) exercitus, quantum in se fuit, prodebat,

id. 2, 43; 9, 40; Nep. Iphic. 3, 4; cf. id. Hann. 12, 2 (v. infra, II. B. 2.):

quibus poterat sauciis ductis secum,

Liv. 4, 39.—Rarely referring to subj. inf.:

nam dicere apud eum de facinore... cum per se ipsum consideres, grave est,

Cic. Deiot. 2, 4:

non quia per se beatum est malo caruisse,

Sen. Q. N. 1, prol. 6. —

With inf. pass. in obj.-clause:

ne quis se aut suorum aliquem praetermissum queratur,

Cic. Rep. 1, 1, 1:

quibus (nominibus) illae res publicae sese appellari velint,

id. ib. 1, 33, 50:

qui se minus timidos existimari volebant,

Caes. B. G. 1, 39, 6.—

As predicate ( = suus, II. B. 2. d; very rare):

quisquis est deus, si modo est alius... totus est sensuus, totus visuus, totus audituus, totus animae, totus animi, totus sui,

in his own power, independent, Plin. 2, 7, 5, § 14. —

Referring to a logical subject, other than the grammatical subj. of the clause.

To a definite subj.:

neque praeter se umquam ei servos fuit,

Plaut. Capt. 3, 4, 48:

hunc aiebant indignum civitate ac sese vivere,

id. Trin. 1, 2, 176: exercitum consumptum videtis;

quem turpiter se ex fuga recipientem ne qua civitas recipiat, etc.,

Caes. B. G. 7, 20 fin.:

reliquos sese convertere cogunt,

id. B. C. 1, 46:

multis illi in urbibus reficiendi se et curandi potestas fuit,

Cic. Phil. 9, 3, 6:

cur his persequendi juris sui adimis potestatem,

id. Div. in Caecil. 6, 21:

cum nihil sit periculosius quam spatium confirmandi sese Antonio dari,

id. Fam. 10, 33, 5:

tantam ingenuit animantibus conservandi sui natura custodiam,

id. N. D. 2, 48, 124:

neque sui colligendi hostibus facultatem relinquunt,

Caes. B. G. 3, 6:

ut quam minimum spatii ad se colligendos Romanis daretur,

id. ib. 3, 19; 3, 4; 4, 34; Hirt. B. G. 8, 16:

Gallica acies nullum spatium respirandi recipiendique se dedit,

Liv. 10, 28, 11:

nec raptis aut spes de se melior aut indignatio est minor,

id. 1, 9, 14: Faustulo spes fuerat regiam stirpem apud se educari, id. 1, 5, 5:

proelium cum fiducia sui commissum est,

id. 7, 33, 5; 10, 14, 17:

detecta fraus cautiores Thyreensis fecit: dato responso, nullam se novam societatem accepturos, etc.,

id. 36, 12, 8:

patres censuerunt, qui honorem, quem sibi capere per leges liceret, peteret, etc.,

id. 32, 7, 11:

jusso magistro equitum abdicare se magistratu,

id. 4, 35; 22, 33, 12:

haec cum apud timentes sibimet ipsos increpuissent,

id. 6, 37, 1:

ab ipso, quaerenti sibi commendationem ad gentem monitus,

id. 36, 8, 4 Weissenb. ad loc.:

signa peditum, prae se habentium scuta,

id. 38, 21, 3:

invenere oppidanos vim hostium ab se arcentes,

id. 6, 9, 7:

exire enim sua secum efferentibus jussis primum arma ademit,

id. 43, 18, 11; cf.

§ 10: quos in numerum pecorum redegit ignoratio sui,

Sen. Vit. Beat. 5, 2:

quia nullum illis sui regimen est,

id. Ep. 94, 67:

inter se nihil inlicitum,

Tac. H. 5, 5; 1, 64:

quasi objurgatio sui est,

Quint. 11, 3, 49.—

To indefinite subj.:

deforme est de se ipsum praedicare,

Cic. Off. 1, 38, 137:

posse enim liberalitate uti non spoliantem se patrimonio nimirum est pecuniae fructus maximus,

id. ib. 2, 18, 64:

non arbitrari sese scire quod nesciat,

id. Ac. 1, 4, 16:

cui proposita sit conservatio sui,

id. Fin. 5, 13, 37:

sic amicitiae... effectrices sunt voluptatum tam amicis quam sibi,

id. ib. 1, 20, 67:

amare... etiam si ad se ex iis nihil redeat,

id. ib. 2, 24, 78:

(judicatio) quae aut sui laudem aut adversarii vituperationem contineat,

id. Inv. 1, 51, 97; id. Or. 36, 124; id. Off. 1, 39, 139:

ut, quanti quisque se faciat, tanti fiat ab amicis,

id. Lael. 16, 59; id. Off. 1, 28, 99; id. Rosc. Com. 17, 52 fin.:

si nullus ex se metus aut spes,

Tac. A. 2, 38:

ceterum et interrogandi se ipsum et respondendi sibi solent esse non ingratae vices,

Quint. 9, 2, 14:

sibi servire gravissima est servitus,

Sen. Q. N. 3, praef. 17:

quam multa sunt vota, quae etiam sibi fateri pudet,

id. Ben. 6, 38, 5:

nec haec vilitas sui est,

id. Clem. 1, 3, 4:

culpa est, immiscere se rei ad se non pertinenti,

Dig. 50, 17, 36:

profecto est supplicio se liberare tam facile quam supplicium perpeti,

Val. Max. 3, 2, 6.

Hence, in dependent clauses, transf., as pers. pron. 3d pers., with reflex. reference, him, her, it, them; he, she, they, etc.

In gen., of an obj. indentified with,

The gram. subj. of the principal clause:

qui omnis se amare credit, quemque aspexerit,

Plaut. Mil. 4, 9, 14:

illa mulier lapidem silicem subigere ut se amet, potest,

id. Poen. 1, 2, 77; id. Cas. prol. 46:

orare jussit, si se ames, jam ut ad sese venias,

Ter. And. 4, 2, 4:

ait, si... non id metuat, ne, ubi acceperim, Sese relinquam,

id. Eun. 1, 2, 61:

timet animum amicae se erga ut sit suae,

id. Heaut. 1, 2, 15:

utrumque jussit interfici, alterum, quia viam demonstravisset interimendi sui,

Cic. Tusc. 5, 20, 60:

qui precabantur, ut sibi sui liberi superstites essent,

id. N. D. 2, 28, 72; id. Prov. Cons. 17, 42:

ne ipse quidem sua tanta eloquentia mihi persuasisset, ut se dimitterem,

id. Or. 28, 100:

impetrat a senatu, ut dies sibi prorogaretur,

id. Verr. 2, 1, 38, § 98:

hunc sibi ex animo scrupulum, qui se dies noctisque stimulat, ut evellatis, postulat,

id. Rosc. Am. 2, 6:

Iccius nuntios ad eum mittit, nisi subsidium sibi submittatur,

Caes. B. G. 2, 6 fin.:

quos cum apud se conspexisset... quid ad se venirent,

id. ib. 1, 47:

mittit, qui petant atque orent, ut sibi subveniat,

id. B. C. 1, 17:

Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux lectus esset, praestantem virum credebat,

Liv. 21, 39, 8:

Pausanias orare coepit, ne se prodiret,

Nep. Paus. 8, 6:

cum ejus principes animadvertisset timere, ne propter se bellum eis Lacedaemonii indicerent,

id. Them. 8, 3:

Ubii legatos mittunt, qui doceant... neque ab se fidem laesam,

Caes. B. G. 6, 9:

tum Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc.,

Liv. 2, 55, 6:

transfugit, patris in se saevitiam conquerens,

id. 1, 53, 5:

praesidia imposuit in urbibus, quae ad se defecerant,

Sall. J. 61, 1:

navigia sarcina depressa parum ostendunt non aquam sibi resistere?

Sen. Q. N. 2, 9, 3.—So in phrases incorporated with a principal clause:

Nicias vehementer tua sui memoria delectatur,

Cic. Att. 13, 1, 3:

nihil est appetentius similium sui,

id. Lael. 14, 50: Pompeius facultatem sui insequendi ademerat, Caes. B. C. 1, 29:

praefectum in se ruentem trans fixit,

Curt. 4, 16, 23:

rediere cum legatis ad redimendos sese missis,

Liv. 22, 59, 18:

potestatem omnibus adeundi sui fecit,

Suet. Tib. 40:

Germanicus legiones universas sibi summam reipublicae deferentes compescuit,

id. Calig. 1:

quam si di inmortales potestatem visendi sui faciant,

Sen. Clem. 1, 19, 9:

(terra) non potest tam multa tantoque se ipsa majora nutrire, nisi, etc.,

id. Q. N. 6, 16, 3.—

Of an obj. indentified with a logical subj., other than the gram. subj. of the leading clause:

a Caesare valde liberaliter invitor, sibi ut sim legatus,

Cic. Att. 2, 18, 3:

horum unum quidque... a se potius quam ab adversariis stare demonstrabitur,

id. Inv. 1, 43, 81; id. Mil. 16, 44:

nam mihi scito jam a regibus adlatas esse litteras, quibus mihi gratias agant, quod se mea sententia reges appellaverim,

id. Fam. 9, 15, 4:

testem rei publicae relinquere, meae perpetuae erga se voluntatis,

id. ib. 1, 4, 10:

quos non tam ulcisci studeo quam sanare sibi ipsos,

id. Cat. 2, 8, 17:

quo ex oppido cum legati ad eum venissent oratum, ut sibi ignosceret,

Caes. B. G. 7, 12; Liv. 6, 42; 1, 5:

cum ei in suspitionem venisset, aliquid in epistula de se esse scriptum,

Nep. Paus. 4, 1:

cohortem octavam decimam Lugduni, solitis sibi hibernis, relinqui placuit,

Tac. H. 1, 64. —

In partic., in reported words or thoughts (orat. obliqua) referring to the person to whom they are ascribed.

As subj. or obj., direct or indirect, with inf.:

quos Hannibal misit astrictos jure jurando se redituros esse, nisi, etc.,

Cic. Off. 1, 13, 40:

Postumius mihi nuntiavit... se a Marcello ad me missum esse,

id. Fam. 4, 12, 2:

qui dixisse fertur a se visum esse Romulum... eum sibi mandasse ut populum rogaret ut sibi eo in colle delubrum fieret: se deum esse,

id. Rep. 2, 10, 20; id. Mil. 35, 95 sqq.:

nuntium mittit... sese diutius sustinere non posse,

Caes. B. G. 2, 6 fin.:

Divitiacus Caesarem obsecrare coepit... scire se illa esse vera, nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere... sese tamen amore fraterno commoveri,

id. ib. 1, 20:

unum se esse, qui, etc.... ob eam rem se ex civitate profugisse,

id. ib. 1, 31:

haec sibi esse curae,

id. ib. 1, 40:

non sese Gallis, sed Gallos sibi bellum intulisse,

id. ib. 1, 44:

ipsos se inter multitudinem militum occultasse,

id. ib. 7, 38:

sensit Themistocles, si eo pervenisset, sibi esse pereundum,

Nep. Them. 8, 6:

dato responso (sc. a Thyreensibus), nullam se novam societatem accepturos,

Liv. 36, 12, 8.—

In subordinate clauses, questions, exhortations, etc., with subj.

In gen.:

qui abs te taciti requirunt, cur sibi hoc oneris imposueris, cur se potissimum delegeris,

Cic. Planc. 18, 46; 2, 6; id. Marc. 10, 30:

conclamavit, quid ad se venirent?

Caes. B. G. 1, 47:

unum petere ac deprecari... ne se armis despoliaret,

id. ib. 2, 31:

ad quos cum Caesar nuntios misisset, qui postularent, eos qui sibi bellum intulissent, sibi dederent,

id. ib. 4, 16:

cur sui quicquam esse imperii trans Rhenum postularet?

id. ib.:

Cicero respondit, si ab armis discedere velint, se adjutore utantur,

id. ib. 5, 41:

Veneti legationem ad Crassum mittunt, si velit suos recipere, obsides sibi remittat,

id. ib. 7, 4:

rex ignarus quae legati ejus (Hannibalis) ad se adlaturi fuissent,

Liv. 23, 39:

hac necessitate coactus, domino navis, qui sit, aperit, multa pollicens, si se conservasset,

Nep. Them. 8, 6:

legatos in Bithyniam miserunt, qui ab rege peterent, ne inimicissimum suum secum haberent sibique dederet (for secum, v. I. A. 4. supra),

id. Hann. 12, 2.—

Esp., in subordinate clauses (sub-oblique), with subj. expressing the assertion or view of the person reported as speaking:

magnam Caesarem injuriam facere, qui vectigalia sibi deteriora faceret,

Caes. B. G. 1, 36:

quod sibi Caesar denuntiaret,

id. ib.:

sed eo deceptum, quod neque commissum a se intellegeret, quare timeret,

id. ib. 1, 14:

quod nec paratus... obsecutus esset, credidissetque, cum se vidissent Aetoli, omnia, etc.,

Liv. 35, 44, 3:

Ambiorix locutus est,... sua esse ejusmodi imperia, ut non minus haberet juris in se multitudo, quam ipse in multitudinem,

Caes. B. G. 5, 27:

Divitiacus ait,... nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, propterea quod per se crevisset,

id. ib. 1, 20: eos incusavit, quod sibi [p. 1796] quaerendum aut cogitandum putarent, etc., id. ib. 1, 40:

decima legio Caesari gratias egit, quod de se optimum judicium fecisset,

id. ib. 1, 41:

doluisse se, quod populi Romani beneficium sibi extorqueretur,

id. B. C. 1, 9:

tum ei dormienti eundem visum esse rogare ut, quoniam sibi vivo non subvenisset, etc.,

Cic. Div. 1, 27, 57:

Scipionem Hannibal eo ipso, quod adversus se dux potissimum lectus esset, praestantem virum credebat,

Liv. 21, 39, 8:

Pausanias orare coepit... quod si eam veniam sibi dedisset, magno ei praemio futurum,

Nep. Paus. 4, 6:

neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,

id. ib. 4, 3:

Caesar legatos cum his mandatis mittit, Quoniam... hanc sibi populoque Romano gratiam referret,

Caes. B. G. 1, 35:

nos esse iniquos, quod in suo jure se interpellaremus,

id. ib. 1, 44:

neque ipsos in his contentionibus, quas Aedui secum habuissent, usos esse, etc.,

id. ib.:

maximae sibi laetitiae esse praedicavit, quod aliquos patria sua se meliores viros haberet,

Val. Max. 6, 4, ext. 5.—Rarely with indic. when the author asserts the action as a fact: Volero, ubi indignantium pro se acerrimus erat clamor, etc. ( = eo; cf.

infra, C.),

Liv. 2, 55, 6.—

Without reflex. reference, = an oblique case of is or ipse (in the best prose rare, and mostly where the conception of the orat. obliq. is suggested by the context; cf.

B. 2. b. supra): i, seis, jube transire huc quantum possit, se ut videant domi Familiares ( = eam),

Plaut. Mil. 2, 2, 26; 1, 1, 6:

me misit miles ad Eam... ut hinc in Elatiam hodie eat secum semul,

id. Bacch. 4, 2, 9:

ut eum, qui se hic vidit, verbis vincat, ne is se viderit,

id. Mil. 2, 2, 31; cf. v. 35;

3, 2, 54: ut eam in se dignam condicicnem conlocem,

id. Trin. 1, 2, 122:

ipsi hi mihi dant viam, quo pacto ab se argentum auferam,

id. Ep. 2, 2, 9; id. Poen. 5, 2, 123:

dicit capram, quam dederam servandam sibi, etc.,

id. Merc. 2, 1, 15:

unum hoc scio, esse meritam, ut memor esses sui,

Ter. And. 1, 5, 46:

cum Epaminondas accusatur, quod ei, qui sibi ex lege praetor successerat, exercitum non tradiderit,

Cic. Inv. 1, 33, 55:

et se ipsum nobis, et eos, qui ante se fuerunt, in medio posuit,

id. ib. 2, 2, 7 (but B. and K. bracket se):

Dexo hic, quem videtis, non quae privatim sibi eripuisti, sed unicum abs te filium flagitat,

id. Verr. 2, 5, 49, § 128:

postea quam exposuit quae sibi videbantur,

id. Div. 1, 54, 122 (dub.;

B. and K. ipsi): et cum ad illum scribas, nihil te recordari de se,

id. Q. Fr. 3, 1, 7, § 23 (B. and K. bracket de se):

quem Caesar, ut erat de se meritus, donatum pronuntiavit,

Caes. B. C. 3, 53:

Caesar Rhenum transire constituit... quod auxilia contra se Treveris miserant,

id. B. G. 6, 9 init.:

Metellus... in eis urbibus, quae ad se defecerant... praesidia inponit,

Sall. J. 61, 1; 66, 1:

Bocchus flectitur, reputando quae sibi duobus proeliis venerant,

id. ib. 103, 2:

statuit urbis, quae... adversum se opportunissimae erant, circumvenire,

id. ib. 88, 4:

ipse... ex perfugis cognitis... qui cum eo (Scipione) bellum contra se gerebant,

Hirt. B. Afr. 8 fin.:

vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt,

Hor. Ep. 2, 1, 83; id. S. 2, 8, 82:

centum boves militibus dono dedit, qui secum fuerant,

Liv. 7, 37, 3; 8, 35:

Hannibalem angebat, quod Capua pertinacius oppugnata ab Romanis quam defensa ab se... animos averterat,

id. 26, 38, 1:

alter victus fratrum ante se strage,

id. 1, 25, 11 Weissenb. ad loc.;

7, 6, 12: Caesar... omnibus qui contra se arma tulerant, ignovit,

Vell. 2, 56, 1:

quamquam obsidione Massiliae, quae sibi in itinere portas clauserat, retardante... tamen omnia subegit,

Suet. Caes. 34:

cujus rector circa se dimicans occubuerat,

id. Tib. 4:

quod eos coegit superare Lacedaemonios, quos ante se nemo ausus fuit aspicere,

Nep. Epam. 8, 3 (cf.:

ante illum,

id. Iphic. 1, 3):

quae nox sibi proxima venit, insomnis,

Luc. 5, 805.

Pron. recipr., each other, one another:

nam cum esset Praenestinis nuntiatum... patres ac plebem in semet ipsos versos,

Liv. 6, 28, 1; so very rare, except in phrase: inter se, one another, each other, mutually, reciprocally, = allêlous (prop. between or among them, among themselves, hence no ellips. of another se is to be assumed; cf. Krebs, Antibarb. p. 609; Hand, Turs. 3, p. 397 sqq.): nil cessarunt ilico Osculari atque amplexari inter se, Plaut. Mil. 5, 39; 2, 1, 61; 3, 1, 120:

video eos inter se amare,

Ter. Ad. 5, 3, 42:

neque solum colent inter se ac diligent (cf. ante: alter ab altero postulabit),

Cic. Lael. 22, 82:

Cicerones pueri amant inter se,

id. Att. 6, 1, 12; id. Q. Fr. 3, 3, 1; id. Cat. 3, 5, 13; id. N. D. 1, 44, 122:

inter se adspicere,

id. Cat. 3, 5, 13:

inter se congruere,

id. Rosc. Am. 22, 62:

complecti inter se milites coepisse,

Liv. 7, 42, 6:

ut neque inter se contingant trabes,

Caes. B. G. 7, 23; id. B. C. 1, 21:

inter se nondum satis noti,

Liv. 21, 39, 7:

populus et senatus Romanus placide modesteque inter se rempublicam tractabant,

Sall. J. 41, 2:

bellum summa inter se contentione gerere,

Cic. Rep. 1, 16, 25:

cum inter se timerent,

Nep. Dion, 4, 1; id. Eum. 4, 2: haec inter se quam repugnent, contradict one another, Cic. Tusc. 3, 29, 72; id. N. D. 1, 12, 30 (cf.: sibi repugnare, to be inconsistent with itself;

v. Krebs, Antibarb. p. 1018): inter se differre,

Caes. B. G. 1, 1:

cur legendi sint, nisi ipsi inter se, qui idem sentiunt, non intellego,

by one another, Cic. Tusc. 2, 3, 8:

quosdam inter se similis,

id. Ac. 2, 17, 55:

res inter se similes,

Quint. 9, 2, 51; 9, 4, 17. — With subst.:

adhaesitationes atomorum inter se,

Cic. Fin. 1, 6, 19:

quae res eos in bello inter se habuit,

Sall. J. 79, 3; cf.:

auxerant inter se opinionem,

their mutual regard, Liv. 21, 39, 9.—Pleon.:

vitam inter se utriusque conferte,

Cic. Rosc. Com. 7, 20:

compositis inter se rebus,

Sall. J. 66, 2:

vitatur duriorum inter se congressus,

Quint. 11, 3, 35.—Of local relation:

duas insulas propinquas inter se,

Sall. H. 1, 61 Dietsch; id. J. 98, 3:

postquam haud procul inter se erant,

id. ib. 53, 7:

haud longe inter se castra facere,

id. ib. 55, 6 (inter se, without recipr. reference, v. supra, I. A. 4.).

Idiomatic uses.

Se, with prepp., one ' s house, home; mostly ad se, apud se, to or at one ' s house, home, at home:

quae me non excludet ab se, sed apud se occludet domi,

Plaut. Men. 4, 2, 108:

postquam in aedis me ad se deduxit domum,

id. Mil. 2, 1, 43:

me ad se ad prandium, ad cenam vocant,

id. ib. 3, 1, 118: intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se, Lucil. ap. Charis. p. 86 P.:

L. Caesar, ut veniam ad se, rogat,

Cic. Att. 15, 4, 5:

qui a me petierit ut secum et apud se essem cottidie,

id. ib. 5, 6, 1.—

Trop.:

num tibi videtur esse apud sese?

in his senses, Ter. Hec. 4, 4, 85. —

Sibi pleonast. as dat. of the interested person:

ipse autem Ariovistus tantus sibi spiritus sumpserat,

Caes. B. G. 1, 33 fin.:

tum sibi M. Pisonis domum ubi habitaret elegerat,

Cic. Phil. 2, 25, 61; cf. I. A. 2. supra. So esp. freq. in expressions of surprise or abrupt questions (commonly, but loosely called a dat. ethic.):

quid sibi vult pater? cur simulat?

Ter. And. 2, 3, 1:

quid sibi hic vestitus quaerit?

id. Eun. 3, 5, 10:

hostes admiratio cepit, quidnam sibi repentinus clamor vellet,

Liv. 44, 12, 1:

quid ergo sibi vult pars altera orationis?

id. 40, 12, 14:

mirantes, quid sibi vellet,

id. 3, 35, 5; 3, 50, 15; 4, 13, 12;

32, 25, 10: pro deum fidem quid vobis vultis?

id. 3, 67, 7. —

Sibi with suus, emphasizing the idea of possession, his own, etc. (ante- and post-class.):

cocleae... Suo sibi suco vivont,

Plaut. Capt. 1, 1, 13:

sed is quo pacto serviat suo sibi patri,

id. ib. prol. 5;

46: si ille huc salvos revenit, reddam suom sibi,

id. Trin. 1, 2, 119 Brix. ad loc.:

suam sibi rem salvam sistam,

id. Poen. 5, 2, 123:

locus argumento'st suom sibi proscaenium,

id. ib. prol. 57;

97: omnem rem inveni, ut sua sibi pecunia hodie illam faciat leno libertam suam,

id. Pers. 1, 3, 1:

suo sibi gnato,

id. As. 4, 2, 16:

hunc telo suo sibi a foribus pellere,

id. Am. 1, 1, 113:

sua sibi ingenua indoles,

id. Mil. 3, 1, 38:

suo sibi gladio hunc jugulo,

Ter. Ad. 5, 8, 35:

uvas suo sibi pampino tegito,

Col. Arb. 11:

suo sibi jure ablui,

id. R. R. 12, 7; 12, 41:

suo sibi argumento refutatus,

Gell. 5, 10, 16:

suo sibi lacte aleret,

id. 12, 1, 6:

a suis sibi parentibus,

App. M. 1, p. 104, 35:

in suis sibi domibus,

id. ib. 1, p. 106, 31; 4, p. 157, 7;

6, p. 186, 24: qui Deo... sua sibi opera praetulerunt,

Lact. 2, 5, 6; 3, 28, 20:

in suo sibi pervoluta sanguine,

App. M. 8, p. 207, 22; Vitr. 8, 7:

cum sua sibi natione captivus,

Min. Fel. 10, 4:

IN SVO SIBI POSITVS,

Inscr. Orell. 4495:

AEDEM CVM SVO SIBI HYPOGAEO,

Inscr. Rein. p. 646, 109.—In many passages in class. prose sibi occurs with suus, but retains its pronom. force:

factus consul est bis, primum ante tempus, iterum sibi suo tempore, rei publicae paene sero,

in good time for himself, Cic. Lael. 3, 11:

satis superque esse sibi suarum cuique rerum,

id. ib. 13, 45:

priusquam tu suum sibi venderes, ipse possedit,

id. Phil. 2, 37, 96:

vult ille inbecillitatis sibi suae conscius timere pituitam?

Sen. Q. N. 6, 2, 4 (v. suus II. D. 3. a).

sū̆prā (orig. form sŭpĕrā, Lucr. 1, 429; 4, 672; 5, 1407; Cic. poët. N. D. 2, 42, 106; cf. Prisc. pp. 980 and 1001 P.), adv. and prep. [superus].

Adv., on the upper side, on the top, above.

Lit., of place:

omnia haec, quae supra et subter, unum esse dixerunt,

Cic. de Or. 3, 5, 20:

partes eae, quae sunt infra quam id, quod devoratur, dilatantur, quae autem supra, contrahuntur,

id. N. D. 2, 54, 135:

magno numero jumentorum in flumine supra atquo infra constituto,

Caes. B. C. 1, 64; and:

et mare, quod supra, teneant, quodque alluit infra,

Verg. A. 8, 149:

oleum supra siet,

Cato, R. R. 119; 101:

cotem illam et novaculam defossam in comitio supraque impositum puteal accepimus,

Cic. Div. 1, 17, 33:

toto vertice supra est,

i. e. is taller, Verg. A. 11, 683: ut letata corpora vidit Victoremque supra hostem, i. e. lying or stretched over them, Ov. M. 3, 56; cf.:

stupet inscia supra,

Verg. A. 7, 381.— Comp.:

alia superius rapiuntur,

upward, on high, Sen. Q. N. 5, 8, 3: piscina superius construenda, Pall. 1, 34, 2 (opp. subterius, Isid. 16, 8, 4).—

Trop.

Of time, before, formerly, previously (esp. of any thing previously said or written):

quae supra scripta est,

Cato, R. R. 157, 2:

quod jam supra tibi ostendimus,

Lucr. 1, 429:

quae supra dixi,

Cic. de Or. 3, 55, 208:

quae supra scripsi,

id. Fam. 6, 10, 2:

quem supra deformavi,

id. Caecin. 5, 14:

uti supra demonstravimus,

Caes. B. G. 2, 1:

ut supra dixi,

Cic. Rep. 2, 4, 9; id. Lael. 4, 15; 14, 48:

ut supra scripsi,

Plin. Ep. 6, 27, 5:

de quo (filio) commemoravi supra,

Nep. Dion, 6, 2:

supra repetere,

farther back, from past times, Sall. C. 5, 9; id. J. 5, 3; Tac. A. 16, 18.— Comp.:

quantum valerent inter homines litterae, Dixi superius,

before, farther back, Phaedr. 4, 23, 2: ut superius demonstravimus, Auct. B. Hisp. 28, 4; 34, 5.—

Of number or measure, beyond, over, more:

supra adjecit Aeschrio,

offered higher, more, Cic. Verr. 2, 3, 33, § 77:

amor tantus ut nihil supra possit,

id. Fam. 14, 1, 4:

ita accurate, ut nihil posset supra,

id. Att. 13, 19, 3:

nihil pote supra,

Ter. Ad. 2, 3, 11:

voltu Adeo modesto, ut nihil supra,

id. And. 1, 1, 93; id. Eun. 3, 1, 37:

nihil supra Deos lacesso,

Hor. C. 2, 18, 11.—After et or aut ( poet. and post-class.):

agrum fortasse trecentis Aut etiam supra nummorum milibus emptum,

Hor. Ep. 2, 2, 165:

quot illum putas annos secum tulisse? Septuaginta et supra,

Petr. 43 fin.:

tricena aut supra stipendia numerantes,

Tac. A. 1, 35:

a triginta annis et supra,

Vulg. Num. 4, 23; 4, 30; 4, 35 (cf. II. B. 2. infra).—

With quam, less freq. quod, above or beyond what, more than:

saepe supra feret, quam fieri possit,

Cic. Or. 40, 139:

corpus patiens inediae, algoris, vigiliae, supra quam cuiquam credibile est,

Sall. C. 5, 3; id. J. 24, 5:

dominandi supra quam aestimari potest avidissimus,

Aur. Vict. Epit. 1 med.:

supra quam optari potuit,

Amm. 17, 1, 12:

supra quod capere possum,

Dig. 32, 1, 28.—

Prep. with acc., above, over.

Lit., of place:

si essent, qui sub terrā semper habitavissent... nec exissent umquam supra terram,

Cic. N. D. 2, 37, 95:

ille qui supra nos habitat,

Plaut. Pers. 5, 2, 38:

supra tribunal et supra praetoris caput,

Cic. Verr. 2, 3, 33, § 77:

supra eum locum,

Caes. B. C. 2, 9:

supra se in summo jugo,

id. B. G. 1, 24:

accubueram horā nonā... et quidem supra me Atticus, infra Verrius,

Cic. Fam. 9, 26, 1:

saltu supra venabula fertur,

Verg. A. 9, 553:

supra segetes Navigat,

over the cornfields, Ov. M. 1, 295:

attolli supra ceteros mortales,

Plin. 34, 6, 12, § 27 (dub.;

Jahn, super): supra lignum turba insilit,

Phaedr. 1, 2, 20:

ecce supra caput homo levis ac sordidus,

i. e. burdensome, annoying, Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 6; so,

supra caput esse,

to be close at hand, Sall. C. 52, 24; cf. Verg. A. 3, 194; Liv. 3, 17, 4; 4, 22, 6; Tac. H. 4, 69; Sen. Ep 108;

rarely supra capita,

Liv. 42, 42, 6.—

In partic., of geographical position, above, beyond: supra Maeotis paludes, Enn. ap. Cic. Tusc. 5, 17, 49 (Epigr. v. 7, p. 163 Vahl.):

supra Suessulam,

Liv. 23, 32, 2:

Syene oppidum, quod est supra Alexandriam quinque millibus stadiorum,

Plin. 2, 73, 75, § 183;

supra Britanniam,

id. 2, 97, 99, § 217. —

Trop.

Of time, before:

paulo supra hanc memoriam,

Caes. B. G. 6, 19; supra septingentesimum annum, Liv. praef. § 4.—

Of number, degree, or quantity.

With numbers, = plus, amplius (not in Cic. or Cæs.), over, above, beyond, more than:

supra quattuor milia hominum orabunt ut, etc.,

Liv. 43, 3, 2:

caesa eo die supra milia viginti,

id. 30, 35, 3; 3, 31, 4:

supra septem milia hominum domos remisit,

id. 21, 23, 6; 23, 17, 2; 23, 37, 11 sq.; 23, 49, 13; Varr. R. R. 3, 2, 17; 3, 6, 1; 3, 7, 11:

supra duos menses sapor ejus non permanet integer,

Col. 12, 49, 3:

tres (cyathos),

Hor. C. 3, 19, 15.—

In gen.:

quibus solida ungula, nec supra geminos fetus,

Plin. 11, 40, 95, § 233; cf.:

de floribus supra dictus scripsit Theophrastus,

besides, id. 21, 3, 9, § 13:

hominis fortunam,

Cic. Leg. 2, 16, 41:

ratio supra hominem putanda est deoque tribuenda,

id. N. D. 2, 13, 34:

potentia, quae supra leges se esse velit,

id. Ep. ad Brut. 1, 17, 6:

humanam supra fortunam,

Phaedr. 4, 24, 24:

supra Coclites Muciosque id facinus esse,

Liv. 2, 13, 8:

modum,

id. 21, 7, 7; Col. 4, 27, 4:

vires,

Hor. Ep. 1, 18, 22: humanam fidem Plin. 34, 7, 17, § 38: morem, Verg. G. 2, 227; Sall. C. 3, 2:

supra belli Latini metum id quoque accesserat, quod,

besides, Liv. 2, 18, 3.—Prov.:

supra homines, supra ire deos pietate,

i. e. to attain the highest degree, Verg. A. 12, 839 Heyne ad loc.—

Sometimes to indicate that over which one is placed as superintendent (mostly postclass.):

dispositi, quos supra somnum habebat,

watchers, Curt. 6, 11, 3:

qui supra bibliothecam fuerunt,

Vitr. 7, praef. §

5: servus supra rationes positus,

Pseudo Quint. Decl. 353:

SVPRA INSVLAS,

Inscr. Orell. 721 and 2927:

SVPRA IVMENTA,

ib. 2870:

SVPRA VELARIOS,

ib. 2967:

SVPRA COCOS,

ib. 2827; Inscr. Grut. p. 1111, 1.—

Compounds formed with supra are extremely rare. In late Lat. supradictus, suprafatus, suprafundo, suprajacio, supranatans, suprasedeo, etc., are found, but here supra is properly written separately as an adv.; only suprascando (v. h. v.), on account of its signif., is to be written as one word.

tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].

Lit., a portion or period of time, a time:

tempus diei,

daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

extremum diei,

Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

matutina tempora,

morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

anni tempora,

the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

Caes. B. G. 1, 54:

erat hibernum tempus anni,

Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—

Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

longo post tempore,

Verg. E. 1, 68:

magno post tempore,

Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

brevi post tempore,

id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

parvo post tempore,

Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

longis temporibus ante,

Cic. Rep. 2, 34, 5.—

Transf., time, in general.

Lit.

In gen.:

tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

vix huic tantulae epistulae tempus habui,

id. Att. 1, 14, 1:

egeo tempore,

id. Q. Fr. 3, 5, 4:

unius horae tempus,

Liv. 44, 9, 4:

aliquot dierum tempus amisit,

Lact. Mort. Pers. 45, 5:

tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

Liv. 29, 5, 7:

triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

id. 38, 37, 10:

tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

Cic. de Or. 3, 55, 211:

ut tempora postulabant belli,

Liv. 24, 8, 7:

nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

id. 35, 28, 1:

temporibus Punici belli,

Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

Cic. Rep. 1, 9, 14:

erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

id. Mil. 26, 69:

ex quo tempore tu me diligere coepisti,

id. Fam. 3, 4, 2:

eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

id. 2, 32, 9:

privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

id. 3, 20, 4:

per idem tempus,

Cic. Brut. 83, 286:

quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

scripta in aliquod tempus reponantur,

Quint. 10, 4, 2:

non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

id. Fam. 3, 10, 6:

dare tempus exponendi de aliquā re,

id. ib. 1, 9, 3:

committendi proelii,

Caes. B. G. 2, 19:

edendi,

Hor. Ep. 1, 16, 22:

curandi,

id. ib. 1, 2, 39:

tyranno ad consultandum tempus datum est,

Liv. 34, 33, 5:

datum cum iis conloquendi tempus,

id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

id certis temporibus futurum,

Cic. Rep. 1, 15, 23:

si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

id. ib. 1, 27, 43:

superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

id. Fam. 5, 17, 1:

illis temporibus,

id. Lael. 1, 5:

temporibus illis,

id. Arch. 3, 6. —

In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

nunc occasio est et tempus,

Plaut. Ps. 4, 2, 3:

tempus maximum est, ut, etc.,

id. Mil. 4, 3, 9:

spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

Cic. Phil. 7, 9, 27:

dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

Plaut. Mil. 4, 3, 8:

nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

Sil. 11, 194:

consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

Liv. 8, 10, 1:

cum jam moriendi tempus urgueret,

was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

verno inserentis tempus urguet,

Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

Cic. Top. 1, 5:

dicere aliquid de ordine argumentorum,

id. de Or. 2, 42, 181:

conari etiam majora,

Liv. 6, 18, 12:

nunc corpora curare tempus est,

id. 21, 54, 2:

tibi abire,

Hor. Ep. 2, 2, 215:

jam tempus agi res,

Verg. A. 5, 638:

tempus est jam hinc abire me,

Cic. Tusc. 1, 41, 99:

suo tempore,

at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—

tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

Cat. 61, 162. —

Transf.

The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

id. Imp. Pomp. 1, 1:

quid a me cujusque tempus poscat,

id. Planc. 32, 79:

tempori meo defuerunt,

my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

id. Arch. 6, 12:

tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

id. Fam. 4, 9, 2:

nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

id. Tusc. 4, 4, 8:

neque poëtae tempori meo defuerunt,

id. Sest. 58, 123; cf.:

suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

id. Div. in Caecil. 2, 5:

in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

id. Fl. 3, 6:

tempore summo rei publicae,

id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

id. Off. 3, 24, 93:

pro tempore atque periculo exercitum conparare,

Sall. C. 30, 5:

o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

Lucr. 1, 93:

indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

Cic. Off. 1, 10, 31:

omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

id. Clu. 50, 139:

tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

id. Fam. 2, 18, 3:

scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

11: dubia formidolosaque tempora,

id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

cedere temporibus,

id. Mil. 1, 2:

animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

Hor. C. 4, 9, 36:

Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

Curt. 5, 3, 4.—

Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

Cic. Or. 57, 194; cf.:

tempora certa modique,

Hor. S. 1, 4, 58:

rhythmi spatio temporum constant,

Quint. 9, 4, 46 sq. —

In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—

Adverb. phrases.

tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

rogat, satisne tempori opera sient confecta,

Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

qui vult sua tempori conficere officia,

Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

temperi huic anteveni,

id. Trin. 4, 2, 66:

temperi ego faxo scies,

id. Ps. 1, 3, 153:

ut cenam coqueret temperi,

id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

postquam implevisti fusti fissorum caput,

Plaut. Aul. 3, 3, 6:

ego renovabo commendationem, sed tempore,

Cic. Fam. 7, 18, 1:

temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

Ov. R. Am. 131 sq.:

tempore abest,

id. H. 4, 109.— Comp.:

memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

Cic. Fam. 9, 16, 8:

modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—

Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —

Ad tempus.

At the right or appointed time, in time:

ad tempus redire,

Cic. Att. 13, 45, 2:

ad tempus venire,

Liv. 38, 25:

ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

Cic. Cael. 7, 17.—

For some time, for the time being, for a while, for the moment:

quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

Cic. Off. 1, 8, 27:

coli ad tempus,

id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

ad breve (sc. tempus),

Suet. Tib. 68. —

Ante tempus, before the right time, too soon:

ante tempus mori miserum esse,

Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

ante tempus domo digressus,

Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

sero post tempus venis,

Plaut. Capt. 4, 2, 90.—

Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

versus fundere ex tempore,

Cic. de Or. 3, 50, 194:

magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

id. Arch. 8, 18:

scribere,

Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—

According to circumstances:

expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

Cic. Off. 2, 9, 33:

haec melius ex re et ex tempore constitues,

id. Fam. 12, 19, 2.—

In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

in tempore ad eam veni,

Ter. Heaut. 2, 3, 123:

in ipso tempore eccum ipsum,

in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

Liv. 33, 5, 2:

in tempore memorare,

Tac. A. 1, 58 fin. —

In tempus, for a time, temporarily:

scena in tempus structa,

Tac. A. 14, 20; cf.:

in omne tempus,

forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—

Per tempus, at the right time, in time:

non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

per tempus subvenistis mihi,

id. Truc. 1, 2, 85.—

Pro tempore, according to circumstances:

consilium pro tempore et pro re capere,

Caes. B. G. 5, 8:

pauca pro tempore milites hortatus,

Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].

Lit., a portion or period of time, a time:

tempus diei,

daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

extremum diei,

Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

matutina tempora,

morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

anni tempora,

the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

Caes. B. G. 1, 54:

erat hibernum tempus anni,

Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—

Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

longo post tempore,

Verg. E. 1, 68:

magno post tempore,

Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

brevi post tempore,

id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

parvo post tempore,

Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

longis temporibus ante,

Cic. Rep. 2, 34, 5.—

Transf., time, in general.

Lit.

In gen.:

tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

vix huic tantulae epistulae tempus habui,

id. Att. 1, 14, 1:

egeo tempore,

id. Q. Fr. 3, 5, 4:

unius horae tempus,

Liv. 44, 9, 4:

aliquot dierum tempus amisit,

Lact. Mort. Pers. 45, 5:

tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

Liv. 29, 5, 7:

triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

id. 38, 37, 10:

tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

Cic. de Or. 3, 55, 211:

ut tempora postulabant belli,

Liv. 24, 8, 7:

nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

id. 35, 28, 1:

temporibus Punici belli,

Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

Cic. Rep. 1, 9, 14:

erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

id. Mil. 26, 69:

ex quo tempore tu me diligere coepisti,

id. Fam. 3, 4, 2:

eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

id. 2, 32, 9:

privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

id. 3, 20, 4:

per idem tempus,

Cic. Brut. 83, 286:

quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

scripta in aliquod tempus reponantur,

Quint. 10, 4, 2:

non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

id. Fam. 3, 10, 6:

dare tempus exponendi de aliquā re,

id. ib. 1, 9, 3:

committendi proelii,

Caes. B. G. 2, 19:

edendi,

Hor. Ep. 1, 16, 22:

curandi,

id. ib. 1, 2, 39:

tyranno ad consultandum tempus datum est,

Liv. 34, 33, 5:

datum cum iis conloquendi tempus,

id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

id certis temporibus futurum,

Cic. Rep. 1, 15, 23:

si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

id. ib. 1, 27, 43:

superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

id. Fam. 5, 17, 1:

illis temporibus,

id. Lael. 1, 5:

temporibus illis,

id. Arch. 3, 6. —

In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

nunc occasio est et tempus,

Plaut. Ps. 4, 2, 3:

tempus maximum est, ut, etc.,

id. Mil. 4, 3, 9:

spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

Cic. Phil. 7, 9, 27:

dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

Plaut. Mil. 4, 3, 8:

nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

Sil. 11, 194:

consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

Liv. 8, 10, 1:

cum jam moriendi tempus urgueret,

was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

verno inserentis tempus urguet,

Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

Cic. Top. 1, 5:

dicere aliquid de ordine argumentorum,

id. de Or. 2, 42, 181:

conari etiam majora,

Liv. 6, 18, 12:

nunc corpora curare tempus est,

id. 21, 54, 2:

tibi abire,

Hor. Ep. 2, 2, 215:

jam tempus agi res,

Verg. A. 5, 638:

tempus est jam hinc abire me,

Cic. Tusc. 1, 41, 99:

suo tempore,

at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—

tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

Cat. 61, 162. —

Transf.

The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

id. Imp. Pomp. 1, 1:

quid a me cujusque tempus poscat,

id. Planc. 32, 79:

tempori meo defuerunt,

my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

id. Arch. 6, 12:

tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

id. Fam. 4, 9, 2:

nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

id. Tusc. 4, 4, 8:

neque poëtae tempori meo defuerunt,

id. Sest. 58, 123; cf.:

suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

id. Div. in Caecil. 2, 5:

in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

id. Fl. 3, 6:

tempore summo rei publicae,

id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

id. Off. 3, 24, 93:

pro tempore atque periculo exercitum conparare,

Sall. C. 30, 5:

o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

Lucr. 1, 93:

indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

Cic. Off. 1, 10, 31:

omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

id. Clu. 50, 139:

tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

id. Fam. 2, 18, 3:

scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

11: dubia formidolosaque tempora,

id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

cedere temporibus,

id. Mil. 1, 2:

animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

Hor. C. 4, 9, 36:

Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

Curt. 5, 3, 4.—

Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

Cic. Or. 57, 194; cf.:

tempora certa modique,

Hor. S. 1, 4, 58:

rhythmi spatio temporum constant,

Quint. 9, 4, 46 sq. —

In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—

Adverb. phrases.

tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

rogat, satisne tempori opera sient confecta,

Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

qui vult sua tempori conficere officia,

Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

temperi huic anteveni,

id. Trin. 4, 2, 66:

temperi ego faxo scies,

id. Ps. 1, 3, 153:

ut cenam coqueret temperi,

id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

postquam implevisti fusti fissorum caput,

Plaut. Aul. 3, 3, 6:

ego renovabo commendationem, sed tempore,

Cic. Fam. 7, 18, 1:

temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

Ov. R. Am. 131 sq.:

tempore abest,

id. H. 4, 109.— Comp.:

memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

Cic. Fam. 9, 16, 8:

modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—

Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —

Ad tempus.

At the right or appointed time, in time:

ad tempus redire,

Cic. Att. 13, 45, 2:

ad tempus venire,

Liv. 38, 25:

ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

Cic. Cael. 7, 17.—

For some time, for the time being, for a while, for the moment:

quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

Cic. Off. 1, 8, 27:

coli ad tempus,

id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

ad breve (sc. tempus),

Suet. Tib. 68. —

Ante tempus, before the right time, too soon:

ante tempus mori miserum esse,

Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

ante tempus domo digressus,

Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

sero post tempus venis,

Plaut. Capt. 4, 2, 90.—

Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

versus fundere ex tempore,

Cic. de Or. 3, 50, 194:

magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

id. Arch. 8, 18:

scribere,

Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—

According to circumstances:

expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

Cic. Off. 2, 9, 33:

haec melius ex re et ex tempore constitues,

id. Fam. 12, 19, 2.—

In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

in tempore ad eam veni,

Ter. Heaut. 2, 3, 123:

in ipso tempore eccum ipsum,

in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

Liv. 33, 5, 2:

in tempore memorare,

Tac. A. 1, 58 fin. —

In tempus, for a time, temporarily:

scena in tempus structa,

Tac. A. 14, 20; cf.:

in omne tempus,

forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—

Per tempus, at the right time, in time:

non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

per tempus subvenistis mihi,

id. Truc. 1, 2, 85.—

Pro tempore, according to circumstances:

consilium pro tempore et pro re capere,

Caes. B. G. 5, 8:

pauca pro tempore milites hortatus,

Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

tempus, ŏris ( abl. temp. tempori or temperi; v. infra), n. [etym. dub.; perh. root tem-; Gr. temnô; prop. a section; hence, in partic., of time].

Lit., a portion or period of time, a time:

tempus diei,

daytime, Ter. Heaut. 1, 2, 38; 1, 1, 116:

extremum diei,

Cic. de Or. 1, 7, 26; cf.:

matutina tempora,

morning hours, id. Fam. 7, 1, 1:

anni tempora,

the seasons, Lucr. 2, 33; 5, 1396; cf.:

quam (Ennam) circa sunt laetissimi flores omni tempore anni,

Cic. Verr. 2, 4, 48, § 107:

maturius paulo, quam tempus anni postulabat, in hiberna exercitum deduxit,

Caes. B. G. 1, 54:

erat hibernum tempus anni,

Cic. Rep. 1, 12, 18; Auct. B. Alex. 43, 1.—

Esp. of the time intervening between two events, etc., an interval, period, time:

longo post tempore,

Verg. E. 1, 68:

magno post tempore,

Just. 13, 4, 25; 16, 1, 1:

brevi post tempore,

id. 1, 7, 19; 4, 4, 4; 12, 2, 6:

parvo post tempore,

Val. Max. 8, 6, 1. — Plur.:

longis temporibus ante,

Cic. Rep. 2, 34, 5.—

Transf., time, in general.

Lit.

In gen.:

tempus est, id quo nunc utimur (nam ipsum quidem generaliter definire difficile est), pars quaedam aeternitatis cum alicujus annui, menstrui, diurni nocturnive spatii certā significatione,

Cic. Inv. 1, 26, 39:

tempus esse dicunt intervallum mundi motus: id divisum in partes aliquot, maxime ab solis et lunae cursu: itaque ab eorum tenore temperato tempus dictum,

Varr. L. L. 6, § 2 Müll.: hos siderum errores id ipsum esse, quod rite dicitur tempus, Cic. Univ. 9 fin.:

neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat,

Ter. Hec. 3, 3, 14; cf.:

nisi tempus et spatium datum sit,

Cic. Quint. 1, 4:

vix huic tantulae epistulae tempus habui,

id. Att. 1, 14, 1:

egeo tempore,

id. Q. Fr. 3, 5, 4:

unius horae tempus,

Liv. 44, 9, 4:

aliquot dierum tempus amisit,

Lact. Mort. Pers. 45, 5:

tempus duorum mensium petere ad delectus habendos,

Liv. 29, 5, 7:

triginta dierum tempus petens, ut, etc.,

id. 38, 37, 10:

tempus, pacis an belli, festinationis an otii,

Cic. de Or. 3, 55, 211:

ut tempora postulabant belli,

Liv. 24, 8, 7:

nec belli tantum temporibus, sed etiam in pace,

id. 35, 28, 1:

temporibus Punici belli,

Just. 30, 3, 1; 43, 4, 11:

mihi vero omne tempus est ad meos libros vacuum,

Cic. Rep. 1, 9, 14:

erit, erit illud profecto tempus et illucescet ille aliquando dies, cum, etc.,

id. Mil. 26, 69:

ex quo tempore tu me diligere coepisti,

id. Fam. 3, 4, 2:

eo tempore, quo promulgatum de multā ejus traditur,

Liv. 6, 38, 12; 23, 10, 13:

tempore, quo in homine non ut nunc omnia consentientia,

id. 2, 32, 9:

privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint,

id. 3, 20, 4:

per idem tempus,

Cic. Brut. 83, 286:

quos ad me id temporis venturos esse praedixeram,

at that time, id. Cat. 1, 4, 10:

scripta in aliquod tempus reponantur,

Quint. 10, 4, 2:

non tantulum Umquam intermittit tempus, quin, etc.,

Plaut. Bacch. 2, 2, 32:

uno et eodem temporis puncto nati... nascendi tempus,

Cic. Div. 2, 45, 95; cf.:

alienum tempus est mihi tecum expostulandi,

id. Fam. 3, 10, 6:

dare tempus exponendi de aliquā re,

id. ib. 1, 9, 3:

committendi proelii,

Caes. B. G. 2, 19:

edendi,

Hor. Ep. 1, 16, 22:

curandi,

id. ib. 1, 2, 39:

tyranno ad consultandum tempus datum est,

Liv. 34, 33, 5:

datum cum iis conloquendi tempus,

id. 26, 22, 11; 45, 24, 11.—In plur.:

id certis temporibus futurum,

Cic. Rep. 1, 15, 23:

si Athenienses quibusdam temporibus nihil nisi, etc., agebant,

id. ib. 1, 27, 43:

superioribus temporibus ad te nullas litteras misi,

id. Fam. 5, 17, 1:

illis temporibus,

id. Lael. 1, 5:

temporibus illis,

id. Arch. 3, 6. —

In partic., the time, i. e. the fitting or appointed time, the right season, proper period, opportunity, = kairos:

nunc occasio est et tempus,

Plaut. Ps. 4, 2, 3:

tempus maximum est, ut, etc.,

id. Mil. 4, 3, 9:

spero ego, mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem,

id. Merc. 5, 4, 39; cf.:

tempus habes tale, quale nemo habuit umquam,

Cic. Phil. 7, 9, 27:

dicas: tempus maxumum esse ut eat domum,

Plaut. Mil. 4, 3, 8:

nunc hora, viri, nunc tempus: adeste,

Sil. 11, 194:

consul paulisper addubitavit, an consurgendi jam triariis tempus esset,

Liv. 8, 10, 1:

cum jam moriendi tempus urgueret,

was close at hand, Cic. Tusc. 1, 43, 103; Varr. R. R. 3, 16, 20:

verno inserentis tempus urguet,

Plin. 17, 14, 24, § 113: tempus est, with inf.:

sed jam tempus est, ad id quod instituimus accedere,

Cic. Top. 1, 5:

dicere aliquid de ordine argumentorum,

id. de Or. 2, 42, 181:

conari etiam majora,

Liv. 6, 18, 12:

nunc corpora curare tempus est,

id. 21, 54, 2:

tibi abire,

Hor. Ep. 2, 2, 215:

jam tempus agi res,

Verg. A. 5, 638:

tempus est jam hinc abire me,

Cic. Tusc. 1, 41, 99:

suo tempore,

at a fitting time, id. Lael. 3, 11; cf. id. Phil. 14, 6, 15; id. Verr. 2, 3, 60, § 139; Plin. 18, 6, 8, § 44.—

tempŏra, um (less freq. in the sing. tempus), after the Gr. ta kairia (prop. the right place, the fatal spot), the temples of the head; plur.:

duae suturae super aures tempora a superiore capitis parte discernunt,

Cels. 8, 1; Plin. 20, 6, 23, § 54; Lucr. 1, 930; 4, 5; 6, 1194; Tib. 2, 2, 7; Verg. A. 5, 416; Hor. C. 1, 7, 23; 3, 25, 20; 4, 1, 32; 4, 8, 33 et saep.— Sing.:

contorquet brachium et Graccho percutit tempus,

Auct. Her. 4, 55, 68; Verg. A. 9, 418; Sil. 12, 414; Stat. Th. 10, 110; Vitr. 9, 6; Flor. 4, 12, 44 Duk. N. cr.; Vulg. Judic. 4, 21; 5, 26.— Poet., transf., the face, visage in gen., Prop. 2, 24 (3, 18), 3; 2, 18, 32 (3, 11, 10).— The head:

jacuit pulsus tria tempora ramo Cacus,

upon his three heads, Prop. 4 (5), 9, 15.— Sing.:

tremulum movens Cana tempus anilitas Omnia omnibus annuit,

Cat. 61, 162. —

Transf.

The time in its moral aspects; the state of the times, position, state, condition; in plur., the times, circumstances (esp. freq. of dangerous or distressful cir cumstances):

si ad tuum tempus perduci tur, facilis gubernatio est,

time of administration, consulship, Cic. Fam. 10, 1, 2:

omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi... et meus labor in privatorum periculis versatus,

id. Imp. Pomp. 1, 1:

quid a me cujusque tempus poscat,

id. Planc. 32, 79:

tempori meo defuerunt,

my necessity, id. Sest. 58, 123; cf.:

qui tot annos ita vivo, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut, etc.,

id. Arch. 6, 12:

tempori cedere, id est necessitati parere, semper sapientis est habitum,

id. Fam. 4, 9, 2:

nisi forte temporis causā nobis adsentiebare,

id. Tusc. 4, 4, 8:

neque poëtae tempori meo defuerunt,

id. Sest. 58, 123; cf.:

suscipere onus laboris atque officii ex necessariorum tempore,

id. Div. in Caecil. 2, 5:

in summo et periculosissimo rei publicae tempore,

id. Fl. 3, 6:

tempore summo rei publicae,

id. Phil. 5, 17, 46; id. Verr. 1, 1, 1; cf.:

pecuniam conferre in rei publicae magnum aliquod tempus,

id. Off. 3, 24, 93:

pro tempore atque periculo exercitum conparare,

Sall. C. 30, 5:

o saepe mecum tempus in ultimum Deducte,

to the last extremity, Hor. C. 2, 7, 1:

eae (res) contra nos faciunt in hoc tempore,

at the present time, under the present circumstances, Cic. Quint. 1, 1; cf.:

nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

Lucr. 1, 93:

indignatus, dici ea in tali tempore audirique,

Liv. 30, 37, 8; v. Zumpt, Gram. § 475.—In plur.:

incidunt saepe tempora, cum ea, etc.,

Cic. Off. 1, 10, 31:

omnes illae orationes causarum ac temporum sunt,

id. Clu. 50, 139:

tempora rei publicae, qualia futura sint, quis scit? mihi quidem turbulenta videntur fore,

id. Fam. 2, 18, 3:

scripsi versibus tres libros de temporibus meis,

id. ib. 1, 9, 23; cf. id. ib. §

11: dubia formidolosaque tempora,

id. Verr. 2, 5, 1, § 1:

cedere temporibus,

id. Mil. 1, 2:

animus secundis Temporibus dubiisque rectus,

Hor. C. 4, 9, 36:

Madates erat regionis praefectus, haud sane temporum homo,

Curt. 5, 3, 4.—

Time in poetry and rhetoric, i. e. measure, quantity:

idem facit in trochaeo, qui temporibus et intervallis est par iambo,

Cic. Or. 57, 194; cf.:

tempora certa modique,

Hor. S. 1, 4, 58:

rhythmi spatio temporum constant,

Quint. 9, 4, 46 sq. —

In gram., a tense of a verb, Varr. L. L. 9, § 32; 95 sq.; 10, § 47 Müll.; Quint. 1, 5, 47; 9, 1, 11; 9, 3, 11 et saep.—

Adverb. phrases.

tempŏrē, and more freq in adverb. form, tempŏrī or tempĕrī, at the right or fitting time, at the appointed time, in time, betimes, timely, seasonably:

rogat, satisne tempori opera sient confecta,

Cato, R. R. 2, 1; 3, 4; cf.:

qui vult sua tempori conficere officia,

Plaut. Rud. 4, 2, 16: reddere aliquid tempori, Titin. ap. Non. 369, 22:

sequimini, ut, quod imperatum est, veniam advorsum temperi,

Plaut. Men. 2, 3, 90; cf.:

temperi huic anteveni,

id. Trin. 4, 2, 66:

temperi ego faxo scies,

id. Ps. 1, 3, 153:

ut cenam coqueret temperi,

id. Stich. 5, 2, 6; id. Cas. 2, 6, 60.—In a punning allusion to the meaning temple (v. supra): Eu. Coquite, facite, festinate nunc jam, quantum lubet. Co. Temperi:

postquam implevisti fusti fissorum caput,

Plaut. Aul. 3, 3, 6:

ego renovabo commendationem, sed tempore,

Cic. Fam. 7, 18, 1:

temporis ars medicina fere est: data tempore prosunt, Et data non apto tempore vina nocent,

Ov. R. Am. 131 sq.:

tempore abest,

id. H. 4, 109.— Comp.:

memini te mihi Phameae cenam narrare: temperius fiat: cetera eodem modo,

Cic. Fam. 9, 16, 8:

modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

more betimes, earlier, Ov. M. 4, 198:

ut propter cibi spem temporius ad officinam redeant,

Col. 8, 4, 3; 2, 8, 12; App.M. 9, p. 229, 22.—

Form tempore, in time, with the progress of time, gradually:

tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,... Tempore paret equus habenis,

Ov. Tr. 4, 6, 1 sqq. —

Ad tempus.

At the right or appointed time, in time:

ad tempus redire,

Cic. Att. 13, 45, 2:

ad tempus venire,

Liv. 38, 25:

ad tempus ei mendacium vestrum accommodavistis,

Cic. Cael. 7, 17.—

For some time, for the time being, for a while, for the moment:

quae (perturbatio animi) plerumque brevis est et ad tempus,

Cic. Off. 1, 8, 27:

coli ad tempus,

id. Lael. 15, 53: [p. 1852] dux ad tempus lectus, Liv. 28, 42, 5; Tac. A. 1, 1; cf.:

ad breve (sc. tempus),

Suet. Tib. 68. —

Ante tempus, before the right time, too soon:

ante tempus mori miserum esse,

Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Lael. 3, 11:

ante tempus domo digressus,

Sall. J. 79, 7; Suet. Aug. 26; cf.:

sero post tempus venis,

Plaut. Capt. 4, 2, 90.—

Ex tempore, instantaneously, forthwith, on the spur of the moment, extempore:

versus fundere ex tempore,

Cic. de Or. 3, 50, 194:

magnum numerum optimorum versuum dicere ex tempore,

id. Arch. 8, 18:

scribere,

Quint. 10, 3, 17; Sen. Contr. 3, praef.—

According to circumstances:

expedire rem et consilium ex tempore capere posse,

Cic. Off. 2, 9, 33:

haec melius ex re et ex tempore constitues,

id. Fam. 12, 19, 2.—

In tempore, at the right, proper, or appropriate time, in time:

in tempore ad eam veni,

Ter. Heaut. 2, 3, 123:

in ipso tempore eccum ipsum,

in the nick of time, id. And. 3, 2, 52:

ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

Liv. 33, 5, 2:

in tempore memorare,

Tac. A. 1, 58 fin. —

In tempus, for a time, temporarily:

scena in tempus structa,

Tac. A. 14, 20; cf.:

in omne tempus,

forever, Cic. Fam. 5, 15, 1.—

Per tempus, at the right time, in time:

non potuisti magis per tempus mihi advenire quam advenis,

Plaut. Men. 1, 2, 30; cf.:

per tempus subvenistis mihi,

id. Truc. 1, 2, 85.—

Pro tempore, according to circumstances:

consilium pro tempore et pro re capere,

Caes. B. G. 5, 8:

pauca pro tempore milites hortatus,

Sall. J. 49, 6; Verg. E. 7, 35; Ov. Tr. 4, 2, 23.

vŏco, āvi, ātum ( inf. vocarier, Plaut. Capt. 5, 4, 27), 1, v. a. and n. [Sanscr. vak-, to say; Gr. root Wep:, in epos, word; eipon, said], to call; to call upon, summon, invoke; to call together, convoke, etc. (cf.: appello, compello).

Lit.

In gen.: (patrem) blandā voce vocabam, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 51 Vahl.):

quis vocat? quis nominat me?

Plaut. Curc. 2, 3, 25: He. Vin' vocem huc ad te (patrem)? Ly. Voca, id. Capt. 2, 2, 110:

Trebonius magnam jumentorum atque hominum multitudinem ex omni provinciā vocat,

Caes. B. C. 2, 1:

Dumnorigem ad se vocat,

id. B. G. 1, 20:

populum Romanum ad arma,

id. B. C. 1, 7:

milites ad concilium classico ad tribunos,

Liv. 5, 47, 7:

aliquem in contionem,

Cic. Ac. 2, 47, 144;

for which, contionem,

Tac. A. 1, 29:

concilium,

Verg. A. 10, 2; 6, 433; Ov. M. 1, 167:

patribus vocatis,

Verg. A. 5, 758:

ipse vocat pugnas,

id. ib. 7, 614:

fertur haec moriens pueris dixisse vocatis,

Hor. S. 2, 3, 170.— With dat. (post-Aug. and rare):

populumque ac senatum auxilio vocare,

Tac. A. 4, 67 fin.; 12, 45.— Absol.:

in senatum vocare (sc. patres),

Liv. 23, 32, 3; 36, 21, 7.— Impers.:

in contionem vocari placuit,

Liv. 24, 28, 1:

cum in senatum vocari jussissent,

id. 2, 55, 10.— Poet.:

tum cornix plenā pluviam vocat improba voce,

i. e. announces, Verg. G. 1, 388; so,

ventos aurasque,

Lucr. 5, 1086:

voce vocans Hecaten caeloque Ereboque potentem,

invoking, Verg. A. 6, 247:

patrios Voce deos,

id. A. 4, 680; 12, 638; Tib. 2, 1, 83; Just. 38, 7, 8:

ventis vocatis,

Verg. A. 3, 253:

numina magna,

id. ib. 3, 264;

12, 181: auxilio deos,

id. ib. 5, 686:

divos in vota,

id. ib. 5, 234;

7, 471: vos (deos) in verba,

as witnesses, Ov. F. 5, 527:

quem vocet divum populus,

Hor. C. 1, 2, 25; cf. id. ib. 1, 14, 10; 1, 30, 2; 3, 22, 3; id. Epod. 5, 5:

votis imbrem,

to call down, Verg. G. 1, 157.— Poet. with inf.:

hic (Charon) levare functum Pauperem laboribus Vocatus atque non vocatus audit,

Hor. C. 2, 18, 40.—

In partic.

To cite, summon into court, before a magistrate (syn. cito):

in jus vocas: sequitur,

Cic. Quint. 19, 61: tribuni etiam consulem in rostra vocari jusserunt, Varr. ap. Gell. 13, 12, 6.—

To bid, invite one as a guest, to dinner, etc. (syn. invito): Pa. Solus cenabo domi? Ge. Non enim solus:

me vocato,

Plaut. Stich. 4, 2, 20:

si quis esum me vocat,

id. ib. 1, 3, 28:

aliquem ad cenam,

Ter. And. 2, 6, 22; Cic. Att. 6, 3, 9:

vulgo ad prandium,

id. Mur. 34, 72:

domum suam istum non fere quisquam vocabat,

id. Rosc. Am. 18, 52:

nos parasiti, quos numquam quisquam neque vocat neque invocat,

Plaut. Capt. 1, 1, 7:

convivam,

id. As. 4, 1, 23:

spatium apparandis nuptiis, vocandi, sacrificandi dabitur paululum,

Ter. Phorm. 4, 4, 21: Ge. Cenabis apud me. Ep. Vocata est opera nunc quidem, i. e. I have been already invited, I have an engagement, Plaut. Stich. 3, 2, 18; so,

too, bene vocas! verum vocata res est,

id. Curc. 4, 4, 7: bene vocas;

tum gratia'st,

id. Men. 2, 3, 36 Brix ad loc.—

In gen., to call, invite, exhort, summon, urge, stimulate, etc.:

quod me ad vitam vocas,

Cic. Att. 3, 7, 2:

haec nisi vides expediri, quam in spem me vocas?

id. ib. 3, 15, 6: quarum rerum spe ad laudem me vocasti, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2.—

Of inanimate or abstract subjects, to invite, call, summon, incite, arouse: quo cujusque cibus vocat atque invitat aventes, Lucr. 5, 524:

lenis crepitans vocat Auster in altum,

Verg. A. 3, 70; cf.:

quāque vo. cant fluctus,

Ov. R. Am. 532:

Carthaginienses fessos nox imberque ad necessariam quietem vocabat,

Liv. 28, 15, 12:

me ad studium (feriae),

Phaedr. 3, prol. 9:

quocumque vocasset defectionis ab Romanis spes,

Liv. 24, 36, 9; cf.: arrogantiā offensas vo care, to provoke or excite hostility, Tac. H. 4, 80.— Pass.:

cum ipso anni tempore ad gerendum bellum vocaretur,

Caes. B. G. 7, 32. — Poet., with inf.:

sedare sitim fluvii fontesque vocabant,

Lucr. 5, 945.—

To challenge:

centuriones... nutu vocibusque hostes, si introire vellent, vocare coeperunt,

Caes. B. G. 5, 43:

cum hinc Aetoli, haud dubie hostes, vocarent ad bellum,

Liv. 34, 43, 5:

vocare hostem et vulnera mereri,

Tac. G. 14; Verg. G. 3, 194; 4, 76; id. A. 11, 375; 11, 442; Sil. 14, 199; Stat. Th. 6, 747; cf. Verg. A. 6, 172; 4, 223 Heyne ad loc.—

To call by name, to name, denominate (freq. and class.; syn. nomino): certabant urbem Romam Remoramne vocarent, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48. 107 (Ann. v. 85 Vahl.): quem Graeci vocant Aërem, id. ap. Varr. L. L. 5, § 65 Müll. (Epicharm. v. 8 Vahl.):

cum penes unum est omnium summa rerum, regen illum unum vocamus,

Cic. Rep. 1, 26, 42: comprehensio, quam katalêpsin illi vocant, id. Ac. 2, 6, 17:

urbem ex Antiochi patris nomine Antiochiam vocavit,

Just. 15, 4, 8:

ad Spelaeum, quod vocant, biduum moratus,

Liv. 45, 33, 8:

me miserum vocares,

Hor. Ep. 1, 7, 92:

non possidentem multa vocaveris Recte beatum,

id. C. 4, 9, 45.— With de, to call after, to name after:

lapis, quem Magneta vocant patrio de nomine Graeci,

Lucr. 6, 908:

patrioque vocant de nomine mensem,

Ov. F. 3, 77.— Pass.:

ego vocor Lyconides,

Plaut. Aul. 4, 10, 49: De. Quī vocare? Ge. Geta, Ter. Ad. 5, 6, 3:

jam lepidus vocor,

id. ib. 5, 7, 13; id. Eun. 2, 2, 33:

a se visum esse in eo colle Romulum, qui nunc Quirinalis vocatur... se deum esse et Quirinum vocari,

Cic. Rep. 2, 10, 20:

syllaba longa brevi subjecta vocatur iambus,

Hor. A. P. 251:

patiens vocari Caesaris ultor,

id. C. 1, 2, 43:

sive tu Lucina probas vocari,

id. C. S. 15.—With de, to be named for, etc.:

Taurini vocantur de fluvio qui propter fuit,

Cat. Orig. 3, fr. 1:

ludi, qui de nomine Augusti fastis additi, Augustales vocarentur,

Tac. A. 1, 15.—

In eccl. Lat., to call to a knowledge of the gospel, Vulg. 1 Cor. 1, 2; id. Gal. 1, 6; id. 1 Thess. 2, 12.—

Transf., to call, i. e. to bring, draw, put, set, place in some position or condition:

ne me apud milites in invidiam voces,

Cic. Phil. 2, 24, 59:

aliquem in odium aut invidiam,

id. Off. 1, 25, 86:

cujusdam familia in suspitionem est vocata conjurationis,

id. Verr. 2, 5, 4, § 10:

aliquem in luctum,

id. Att. 3, 7, 2:

in partem (hereditatis) mulieres vocatae sunt,

succeeded to a share, id. Caecin. 4, 12; so,

aliquem in partem curarum,

Tac. A. 1, 11:

in portionem muneris,

Just. 5, 2, 9:

me ad Democritum vocas,

to refer, Cic. Ac. 2, 18, 56.—With inanimate or abstract objects:

ex eā die ad hanc diem quae fecisti, in judicium voco,

I call to account, Cic. Verr. 2, 1, 12, § 34; so,

aliquid in judicium,

id. de Or. 1, 57, 241; id. Balb. 28, 64 al.:

singula verba sub judicium,

Ov. P. 1, 5, 20:

ad calculos vocare amicitiam,

Cic. Lael. 16, 58; Liv. 5, 4, 7; Plin. Pan. 38, 3:

nulla fere potest res in dicendi disceptationem aut controversium vocari, quae, etc.,

Cic. de Or. 2, 72, 291:

aliquid in dubium,

id. Inv. 2, 28, 84:

templa deorum immortalium, tecta urbis, vitam omnium civium, Italiam denique totam ad exitium et vastitatem vocas,

bring to destruction, reduce to ruin, destroy, id. Cat. 1, 5, 12.

vŏlo (2 d pers. sing. vis, orig. veis, Prisc. 9, 1, 6, p. 847 P.; 1 st pers. plur. volumus, but volimus, Plaut. Truc. 1, 2, 89 Speng.; 3 d pers. sing. volt, and 2 d pers. plur. voltis always in ante-class. writers;

also volt,

Cic. Verr. 2, 2, 17, § 42; 2, 5, 49, § 128; id. Sest. 42, 90; id. Phil. 8, 9, 26; id. Par. 5, 1, 34; id. Rep. 3, 33, 45:

voltis,

id. Verr. 2, 3, 53, § 122; 2, 3, 94, § 219; 2, 5, 5, § 11; 2, 3, 89, § 208; id. Clu. 30, 83; id. Rab. Perd. 12, 33; id. Sest. 30, 64; id. Par. 1, 2, 11 et saep. — Pres. subj. velim, but sometimes volim, Plaut. Merc. 1, 2, 44 Ritschl; cf. Prisc. 9, 1, 8, p. 848 P.;

so volint,

Plaut. Most. 1, 3, 65 Ritschl), velle, volui ( part. fut. voliturus, Serv. ad Verg. A. 5, 712; contr. forms, vin for visne, freq. in Plaut. and Ter., also Hor. S. 1, 9, 69; Pers. 6, 63:

sis for si vis,

Plaut. Capt. 1, 2, 70; id. Merc. 4, 4, 37; id. Pers. 3, 3, 8; Ter. Eun. 2, 3, 20; id. Heaut. 1, 2, 38; Cic. Tusc. 2, 18, 42; id. Rosc. Am. 16, 48; id. Mil. 22, 60; Liv. 34, 32, 20:

sultis for si voltis, only ante-class.,

Plaut. Stich. 1, 2, 8; id. As. prol. 1; id. Capt. 2, 3, 96; 3, 5, 9; 4, 4, 11), v. irreg. a. [Sanscr. var-; Gr. bol-, boulomai; cf. the strengthened root Wel- in eeldomai, elpomai; Germ. wollen; Engl. will], expressing any exercise of volition, and corresponding, in most cases, to the Germ. wollen; in Engl. mostly rendered, to wish, want, intend, purpose, propose, be willing, consent, mean, will, and, impersonally, it is my will, purpose, intention, plan, policy (syn.: cupio, opto; but volo properly implies a purpose).

In gen.

With object-infinitive.

With pres. inf.

Exire ex urbe priusquam luciscat volo, Plaut. Am. 1, 3, 35:

potare ego hodie tecum volo,

id. Aul. 3, 6, 33:

ego quoque volo esse liber: nequiquam volo,

id. Trin. 2, 4, 39; so id. ib. 2, 4, 164:

ait rem seriam agere velle mecum,

Ter. Eun. 3, 3, 8:

natus enim debet quicunque est velle manere In vita,

Lucr. 5, 177:

video te alte spectare et velle in caelum migrare,

Cic. Tusc. 1, 34, 82:

quid poetae? Nonne post mortem nobilitari volunt?

id. ib. 1, 15, 34:

si innocentes existimari volumus,

id. Verr. 2, 2, 10, § 28:

quoniam opinionis meae voluistis esse participes,

id. de Or. 1, 37, 172:

quod eas quoque nationes adire et regiones cognoscere volebat,

Caes. B. G. 3, 7:

si velit suos recipere, obsides sibi remittat,

id. ib. 3, 8 fin.:

dominari illi volunt, vos liberi esse,

Sall. J. 31, 23:

si haec relinquere voltis,

id. C. 58, 15:

priusquam liberi estis, dominari jam in adversarios vultis,

Liv. 3, 53, 7:

si quis vestrum suos invisere volt, commeatum do,

id. 21, 21, 5:

non enim vincere tantum noluit, sed vinci voluit,

id. 2, 59, 2:

suspitionem Caesar quibusdam reliquit, neque voluisse se diutius vivere, neque curasse,

Suet. Caes. 85:

Eutrapelus cuicunque nocere volebat, Vestimenta dabat pretiosa,

Hor. Ep. 1, 18, 31.—

Idiomatically: quid arbitramini Rheginos merere velle ut ab iis marmorea illa Venus auferatur? what do you think the Rhegini would take for, etc., Cic. Verr. 2, 4, 60, § 135.—

Transf., of things: fabula quae posci vult et spectata reponi, a comedy which wishes (i. e. is meant) to be in demand, etc., Hor. A. P. 190:

neque enim aut hiare semper vocalibus aut destitui temporibus volunt sermo atque epistula,

Quint. 9, 4, 20; cf. id. 8, prooem. 23.—

Of the wishes of those that have a right to command, the gods, masters, parents, commanders, etc., I want, wish, will, am resolved, it is my will:

in acdibus quid tibi meis erat negoti...? Volo scire,

Plaut. Aul. 3, 2, 14; 3, 2, 17; 3, 2, 18; 3, 6, 27; id. Curc. 4, 3, 11; id. Ep. 3, 4, 74; id. Mil. 2, 3, 74; 3, 1, 17; id. Stich. 1, 2, 56; Ter. And. 1, 2, 9; 4, 2, 17:

maxima voce clamat populus, neque se uni, nec paucis velle parere,

Cic. Rep. 1, 35, 55:

consuesse deos immortalis, quos pro scelere eorum ulcisci velint, etc.,

Caes. B. G. 1, 13:

hic experiri vim virtutemque volo,

Liv. 23, 45, 9.—

= in animo habere, to intend, purpose, mean, design:

ac volui inicere tragulam in nostrum senem,

Plaut. Ps. 1, 4, 14:

eadem quae illis voluisti facere tu, faciunt tibi,

id. Mil. 3, 1, 11; so id. Most. 2, 2, 5:

puerumque clam voluit exstinguere,

Ter. Hec. 5, 1, 23:

necare candem voluit,

Cic. Cael. 13, 31: quid enim ad illum qui te captare vult, utrum [p. 2005] tacentem te irretiat an loquentem? id. Ac. 2, 29, 94:

hostis hostem occidere volui,

Liv. 2, 12, 9; 7, 34, 11: volui interdiu eum... occidere; volui, cum ad cenam invitavi, veneno scilicet tollere;

volui... ferro interficere (ironically),

id. 40, 13, 2:

tuum crimen erit, hospitem occidere voluisse,

the intention to kill your guest-friend, Val. Max. 5, 1, 3 fin.; 6, 1, 8:

non enim vult mori, sed invidiam filio facere,

Quint. 9, 2, 85.—

Pregn., opp. optare: non vult mori qui optat,

Sen. Ep. 117, 24:

sed eo die is, cui dare volueram (epistulam), non est profectus,

Cic. Att. 9, 7, 1:

cum de senectute vellem aliquid scribere,

id. Sen. 1, 2:

ego te volui castigare, tu mihi accussatrix ades,

Plaut. As. 3, 1, 10:

bonus volo jam ex hoc die esse,

id. Pers. 4, 3, 10:

ego jam a principio amici filiam, Ita ut aequom fuerat, volui uxorem ducere,

Ter. Phorm. 4, 3, 46:

at etiam eo negotio M. Catonis splendorem maculare voluerunt,

it was their purpose, Cic. Sest. 28, 60:

eum (tumulum) non tam capere sine certamine volebat, quam causam certaminis cum Minucio contrahere,

his plan was, Liv. 22, 28, 4.—Of things:

cum lex venditionibus occurrere voluit,

when it was the purpose of the law, Dig. 46, 1, 46: sed quid ea drachuma facere vis? Ca. Restim volo Mihi emere... qui me faciam pensilem, Plaut. Ps. 1, 1, 87: Ch. Revorsionem ad terram faciunt vesperi. Ni. Aurum hercle auferre voluere, id. Bacch. 2, 3, 63:

si iis qui haec omnia flamma ac ferro delere voluerunt... bellum indixi, etc.,

Cic. Prov. Cons. 10, 24:

(plebem) per caedem senatus vacuam rem publicam tradere Hannibali velle,

Liv. 23, 2, 7:

rem Nolanam in jus dicionemque dare voluerat Poeno,

id. 23, 15, 9: qui (majores nostri) tanta cura Siculos tueri ac retinere voluerunt ut, etc., whose policy it was to protect, etc., Cic. Verr. 2, 3, 6, § 14:

ut qui a principio mitis omnibus Italicis praeter Romanos videri vellet, etc.,

Liv. 23, 15, 4: idem istuc, si in vilitate largiri voluisses, derisum tuum beneficium esset, if you had offered to grant the same thing during low prices, etc., Cic. Verr. 2, 3, 92, § 215.—

= studere, conari, to try, endeavor, attempt:

quas (i. e. magnas res) qui impedire vult, is et infirmus est mobilisque natura, et, etc.,

Cic. Lael. 20, 75:

nam si quando id (exordium) primum invenire volui, nullum mihi occurrit, nisi aut exile, aut, etc.,

id. Or. 2, 77, 315:

de Antonio dico, numquam illum... nonnullorum de ipso suspitionem infitiando tollere voluisse,

that he never attempted to remove, id. Sest. 3, 8; id. Div. 1, 18, 35:

audes Fatidicum fallere velle deum?

do you dare attempt? Ov. F. 2, 262.—

To mean, of actions and expressions:

hic respondere voluit, non lacessere,

the latter meant to answer, not to provoke, Ter. Phorm. prol. 19:

non te judices urbi sed carceri reservarunt, neque to retinere in civitate, sed exilio privare voluerunt,

Cic. Att. 1, 16, 9.—So, volo dicere, I mean (lit. I intend to say):

quid aliud volui dicere?

Ter. Eun. 3, 2, 51:

volo autem dicere, illud homini longe optimum esse quod ipsum sit optandum per se,

Cic. Tusc. 2, 20, 46.—Often with the acc. illud or id, as a correction: Tr. Specta quam arcte dormiunt. Th. Dormiunt? Tr. Illut quidem ut conivent volui dicere, I mean how they nod, Plaut. Most. 3, 2, 145: Py. Quid? bracchium? Ar. Illud dicere volui femur, id. Mil. 1, 1, 27:

adduxi volui dicere,

id. Ps. 2, 4, 21; id. Am. 1, 1, 233; 1, 1, 235; id. Cas. 2, 6, 14; id. Mil. 3, 2, 7; id. Ps. 3, 2, 54; id. Rud. 2, 4, 9.—

To be going to: haec argumenta ego aedificiis dixi; nunc etiam volo docere ut homines aedium esse similes arbitremini, now I am going to show how, etc., Plaut. Most. 1, 2, 37: quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare, I am going to worship here, etc., id. Curc. 4, 2, 41:

nunc quod relicuom restat volo persolvere,

id. Cist. 1, 3, 40:

sustine hoc, Penicule, exuvias facere quas vovi volo,

id. Men. 1, 3, 13:

sinite me prospectare ne uspiam insidiae sint, consilium quod habere volumus,

id. Mil. 3, 1, 3; id. As. 2, 2, 113; id. Cas. 4, 2, 3; id. Bacch. 1, 1, 61:

si Prometheus, cum mortalibus ignem dividere vellet, ipse a vicinis carbunculos conrogaret, ridiculus videretur,

Auct. Her. 4, 6, 9:

ait se velle de illis HS. LXXX. cognoscere,

Cic. Verr. 2, 2, 23, § 56:

hinc se recipere cum vellent, rursus illi ex loco superiore nostros premebant,

Caes. B. C. 1, 45. —

To be about to, on the point of: quom mittere signum Volt, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 88 Vahl.):

quotiens ire volo foras, retines me, rogitas quo ego eam,

Plaut. Men. 1, 2, 5:

quae sese in ignem inicere voluit, prohibui,

Ter. And. 1, 1, 113:

si scires aspidem latere uspiam, et velle aliquem imprudentem super eam adsidere,

Cic. Fin. 2, 18, 59; id. Div. 1, 52, 118:

quod cum facere vellent, intervenit M. Manilius,

id. Rep. 1, 12, 18:

qui cum opem ferre vellet, nuntiatum sibi esse aliam classem ad Aegates insulas stare,

Liv. 22, 56, 7:

at Libys obstantes dum vult obvertere remos, In spatium resilire manus breve vidit,

Ov. M. 3, 676; 1, 635:

P. Claudius cum proelium navale committere vellet,

Val. Max. 1, 4, 3.—

Will, and in oblique discourse and questions would, the auxiliaries of the future and potential: animum advortite: Comediai nomen dari vobis volo, I will give you, etc., Plaut. Cas. prol. 30:

sed, nisi molestum est, nomen dare vobis volo comediai,

id. Poen. prol. 50:

vos ite intro. Interea ego ex hac statua verberea volo erogitare... quid sit factum,

id. Capt. 5, 1, 30:

i tu atque arcessi illam: ego intus quod facto est opus volo adcurare,

id. Cas. 3, 3, 35; id. Cist. 1, 1, 113; id. Most. 1, 1, 63; id. Poen. 2, 44; id. Pers. 1, 3, 85; id. Rud. 1, 2, 33: cum vero (gemitus) nihil imminuat doloris, cur frustra turpes esse volumus? why will ( would) we be disgraceful to no purpose? Cic. Tusc. 2, 24, 57:

illa enim (ars) te, verum si loqui volumus, ornaverat,

id. ib. 1, 47, 112:

ergo, si vere aestimare volumus, etc.,

Val. Max. 7, 5, 6:

si vere aestimare Macedonas, qui tunc erant, volumus,

Curt. 4, 16, 33:

ejus me compotem facere potestis, si meminisse vultis, etc.,

Liv. 7, 40, 5:

visne igitur, dum dies ista venit... interea tu ipse congredi mecum ut, etc....?

id. 8, 7, 7:

volo tibi Chrysippi quoque distinctionem indicare,

Sen. Ep. 9, 14: vis tu homines urbemque feris praeponere silvis? will you prefer, etc., Hor. S. 2, 6, 92; cf. velim and vellem, would, II. A. 2.—

Sometimes volui = mihi placuit, I resolved, concluded (generally, in this meaning, followed by an infinitive clause, v. I. B. 4.):

uti tamen tuo consilio volui,

still I concluded to follow your advice, Cic. Att. 8, 3, 1.—

To be willing, ready, to consent, like to do something: si sine bello velint rapta... tradere... se exercitum domum reducturum, if they were willing, would consent to, would deliver, etc., Plaut. Am. 1, 1, 52:

is dare volt, is se aliquid posci,

likes to give, id. As. 1, 3, 29:

hoc dixit, si hoc de cella concederetur, velle Siculos senatui polliceri frumentum in cellam gratis,

Cic. Verr. 2, 3, 87, § 200:

ei laxiorem daturos, si venire ad causam dicendam vellet,

Liv. 39, 17, 2; 5, 36, 4: nemo invenitur qui pecuniam suam dividere velit. Sen. Brev. Vit. 3, 1:

plerique concessam sibi sub condicione vitam si militare adversus eum vellent, recusarunt,

Suet. Caes. 68:

dedere etiam se volebant, si toleranda viris imperarentur,

Flor. 1, 33 (2, 18), 12.—So with negatives, to be not willing, not to suffer, not to like, not to allow, refuse:

heri nemo voluit Sostratam intro admittere,

Ter. Hec. 3, 1, 49:

cum alter verum audire non vult,

Cic. Lael. 26, 98: a proximis quisque minime anteiri vult, likes least to be surpassed, etc., Liv. 6, 34, 7:

nihil ex his praeter... accipere voluit,

refused to accept, Val. Max. 4, 3, 4.—

To do something voluntarily or intentionally: volo facere = mea voluntate or sponte facio: si voluit accusare, pietati tribuo;

si jussus est, necessitati,

if he accused of his own free will, I ascribe it to his filial love, Cic. Cael. 1, 2:

utrum statuas voluerint tibi statuere, an coacti sint,

id. Verr. 2, 2, 65, § 157:

de risu quinque sunt quae quaerantur... sitne oratoris risum velle permovere,

on purpose, id. Or. 2, 58, 235:

laedere numquam velimus,

Quint. 6, 3, 28.—So, non velle with inf., to do something unwillingly, with reluctance:

vivere noluit qui mori non vult,

who dies with reluctance, Sen. Ep. 30, 10.—