-
1 nubes
nūbēs, nūbis, f. - nubis, is, f. Plaut. Merc. 879 II abl. nubi Lucr. 6, 145 II arch. nubs Andron. d. Serv. En. 10, 636 ; Aus. Edyl. Monos. 12, 4. - cf. gr. νέϕος, ους ou νεϕέλη. [st1]1 [-] nuage, nue, nuée. - Cic. CM. Nat. 2, 101; Ac. 2, 70. - se in nubem indui, Cic. Div. 2, 44: se former en nuage, se condenser. - nubium conflictus, Cic. Div. 2, 41: entrechoquement de nuages. - aevum sine nube, Ov.: vie sans nuage. - usque ad nubes, Vulg. Psa. 35, 6: jusqu'au ciel. - prov. nubes et inania captare, Hor. A. P. 230: se perdre dans les nuages (chercher à saisir les nuages et le vide). [st1]2 [-] nuée, essaim, multitude. - [de sauterelles] Liv. 42, 10, 7. - [de soldats] Liv. 25, 49, 5. - [d'oiseaux] Virg. En. 12, 254. - [de traits] Liv. 21, 55, 6 ; 38, 26, 7. - nubes telorum, Liv.: grêle de traits. [st1]3 [-] nuage, tourbillon [de poussière...]. - Curt. 4, 15, 32 ; Virg. En. 9, 33. - nubes ignium, Amm.: tourbillon de flammes. - Sabae nubes, Stat. S. 4, 8, 2: nuages d'encens. [st1]4 [-] expression sombre [du visage] ; nuage, voile. - nubes frontis, Sil. 8, 612: front assombri. - deme supercilio nubem, Hor. Ep. 1, 18, 94: éloigne ce nuage de ton front. [st1]5 [-] condition obscure, triste. - Ov. Tr. 5, 5, 22 ; Stat. 8. 1, 3, 109. [st1]6 [-] voile, obscurité, nuit. - obicere nubem rei, Hor. Ep 1, 16, 62: jeter un voile sur qqch, cacher. - fraudibus obice nubem, Hor. Ep. 1, 16, 62: couvre d'un voile mes friponneries. [st1]7 [-] nuages [en parl. de la situation politique]. - Cic. Dom. 24. [st1]8 [-] orage, tempête [de la guerre]. - Virg. En. 10, 809 ; Just. 29, 3. - nubes belli: la tempête de la guerre. - caecae nubes reipublicae, Cic.: les sombres nuages qui menaçaient l'Etat.* * *nūbēs, nūbis, f. - nubis, is, f. Plaut. Merc. 879 II abl. nubi Lucr. 6, 145 II arch. nubs Andron. d. Serv. En. 10, 636 ; Aus. Edyl. Monos. 12, 4. - cf. gr. νέϕος, ους ou νεϕέλη. [st1]1 [-] nuage, nue, nuée. - Cic. CM. Nat. 2, 101; Ac. 2, 70. - se in nubem indui, Cic. Div. 2, 44: se former en nuage, se condenser. - nubium conflictus, Cic. Div. 2, 41: entrechoquement de nuages. - aevum sine nube, Ov.: vie sans nuage. - usque ad nubes, Vulg. Psa. 35, 6: jusqu'au ciel. - prov. nubes et inania captare, Hor. A. P. 230: se perdre dans les nuages (chercher à saisir les nuages et le vide). [st1]2 [-] nuée, essaim, multitude. - [de sauterelles] Liv. 42, 10, 7. - [de soldats] Liv. 25, 49, 5. - [d'oiseaux] Virg. En. 12, 254. - [de traits] Liv. 21, 55, 6 ; 38, 26, 7. - nubes telorum, Liv.: grêle de traits. [st1]3 [-] nuage, tourbillon [de poussière...]. - Curt. 4, 15, 32 ; Virg. En. 9, 33. - nubes ignium, Amm.: tourbillon de flammes. - Sabae nubes, Stat. S. 4, 8, 2: nuages d'encens. [st1]4 [-] expression sombre [du visage] ; nuage, voile. - nubes frontis, Sil. 8, 612: front assombri. - deme supercilio nubem, Hor. Ep. 1, 18, 94: éloigne ce nuage de ton front. [st1]5 [-] condition obscure, triste. - Ov. Tr. 5, 5, 22 ; Stat. 8. 1, 3, 109. [st1]6 [-] voile, obscurité, nuit. - obicere nubem rei, Hor. Ep 1, 16, 62: jeter un voile sur qqch, cacher. - fraudibus obice nubem, Hor. Ep. 1, 16, 62: couvre d'un voile mes friponneries. [st1]7 [-] nuages [en parl. de la situation politique]. - Cic. Dom. 24. [st1]8 [-] orage, tempête [de la guerre]. - Virg. En. 10, 809 ; Just. 29, 3. - nubes belli: la tempête de la guerre. - caecae nubes reipublicae, Cic.: les sombres nuages qui menaçaient l'Etat.* * *Nubes, nubis, foem. gen. Nuee.\Vacuae nubes. Seneca. Desquelles n'y a ne pluye, ne neige, ne gresle.\Coguntur in caelo nubes. Cic. S'assemblent et s'amassent.\Nubes peditum, per translationem. Liuius. Une grande multitude bien espesse.\Atram prorumpti ad aethera nubem. Virgil. Il esleve une noire nuee, etc.\Obiicere nubem fraudibus. Horat. Faire qu'on ne les appercoive point, Couvrir.\Tristi nube caret vita. Ouid. Est sans adversité et infortune. -
2 nubes
nūbes, is, f. (ante-class. collat. form, nūbis, is, m.:I.nubis ater,
Plaut. Merc. 5 2, 38: nubs for nubes, Liv. Andron. ap. Serv. Verg. A. 10, 636; cf. Aus. Idyll. de Monosyll. Hist. 12, 4) [Sanscr. nabhas, vapor, cloud; Gr. nephos, nephelê; Lat. nubilus, nebula; cf. nimbus, nubo], a cloud.Lit.:B.aër concretus in nubes cogitur,
Cic. N. D. 2, 39, 101: id. Ac. 2, 22, 70:atra nubes Condidit lunam,
Hor. C. 2, 16, 2:candida,
Vulg. Apoc. 14, 14:aestivis effusus nubibus imber,
Verg. G. 4, 312; Ov. M. 8, 339:venti nubes abigunt,
Plin. 2, 47, 48, § 126:nube deprendere volucrem jaculis,
to bring down a bird from the sky, Sil. 16, 566:usque ad nubes,
up to heaven, Vulg. Psa. 35, 6; id. Jer. 51, 9.— Poet.:Sabaeae nubes,
the smoke of frankincense, Stat. S. 4, 8, 2.—Transf.1.A cloud, a dark spot:2.sudare nubemque discutere,
i. e. by the breath, Plin. 33, 8, 44, § 127:crystalla infestantur plurimis vitiis, maculosā nube, etc.,
id. 37, 2, 10, § 28.—A cloud, thick multitude, dense mass, swarm:II.locustarum tantae nubes,
Liv. 42, 10, 7:Pomptinum velut nubibus locustarum coopertum,
id. 42, 2, 4:levium telorum,
id. 38, 26:obruti velut nube jaculorum a Balearibus conjectā,
id. 21, 55, 6:peditum equitumque,
id. 35, 49:(volucrum),
Verg. A. 12, 254:nigro glomeratur pulvere nubes,
id. ib. 9, 33:muscarum,
Plin. 29, 6, 34, § 106:pulveris,
Curt. 4, 15, 32:(volucrum) nubem sonoram,
Juv. 13, 167:farrea nubes, i. e. porrigo capitis, furfures,
Ser. Samm. 3, 34:nubes testium,
Vulg. Hebr. 12, 1.— [p. 1222]Trop.A.A cloud, for something unreal or unsubstantial, a phantom:B.nubes et inania captare,
Hor. A. P. 230.—Cloudiness, of a gloomy countenance, of sleep, of drunkenness, of blindness ( poet.):C.deme supercilio nubem,
Hor. Ep. 1, 18, 94; Sil. 8, 612:meri,
Val. Fl. 3, 65:soporis,
Stat. Achill. 1, 646:mortis,
id. S. 4, 6, 72:frontis opacae,
id. Th. 4, 512.—A gloomy or mournful condition:D.pars vitae tristi cetera nube vacet,
Ov. Tr. 5, 5, 22:omni detersus pectora nube,
Stat. S. 1, 3, 109.—A veil, obscurity, concealment:E.fraudibus obice nubem,
Hor. Ep. 1, 16, 62.—A cloud, storm-cloud, i. e. a threatening appearance or approach of misfortune, war:nubem belli, dum detonet omnis, Sustinet,
Verg. A. 10, 809:consurgens in Italiā nubes trucis et cruenti belli,
Just. 29, 3. -
3 nubes
nūbēs, is, Genet. Plur. nūbium, f. ( von (nub-o, ich verhülle), die Wolke, I) eig. u. übtr.: A) eig.: atra, Plaut.: Lucr. u. Plin. ep.: graves imbre nubes, Liv.: nubium conflictus, Cic.: terrae anhelitus se in nubem induunt, Cic.: aër concretus in nubes cogitur, Cic.: qui sub nube solem non ferunt, Cic.: caput attollere in nubes, gen Himmel, Sil. – B) übtr.: 1) das wolkenartig in die Luft sich Erhebende, wie die Rauchwolke, Stat.: die Staubwolke, n. pulveris, Liv. u. Curt. (zB. Volturnus ventus, qui campis torridis siccitate nubes pulveris vehit, Liv.: prospectum oculorum nubes pulveris, quae ad caelum ferebatur, abstulerat, Curt.): n. pulverulenta, Verg. (u. so bl. nubes, Tac. hist. 3, 21): Sabaeae nubes, Dampf des Weihrauchs, Stat. – 2) Wolke = dichte Menge, locustarum, Liv.: volucrum, Verg.: lactea columbarum, Prud.: peditum equitumque, Liv.: velut nubes levium telorum coniecta, Liv. – 3) das Wolkige auf dem Metall, die Trübung, Plin. 33, 127: auf Edelsteinen, maculosa nub., wolkige Flecken, Plin. 37, 28. – 4) dünne, durchsichtige Hülle, nubes obsoleta, dünnes, durchsichtiges Kleid, Ps. Quint. decl. 1, 17. – II) bildl.: 1) die Umwölkung, Umdüsterung, a) übh.: meri, Trunkenheit, Val. Flacc.: soporis, Umwölkung des Schlafes, Val. Flacc.: frontis, Blindheit, Stat.: comae, der Schatten, Stat. – b) die Wolke des finsteren Ernstes, der Traurigkeit auf der Stirn, deme supercilio nubem, Hor.: hanc tristitiae nubem discutere, Val. Max. – 2) der verbergende Schleier, fraudibus obice nubem! Hor. ep. 1, 16, 62. – 3) die Gewitter-, Wetterwolke = das sich erhebende-, hereinbrechende Unglück, belli, Verg. Aen. 10, 809 u. Iustin. 29, 3, 1. – 4) die trübe-, traurige Lage, pars vitae tristi cetera nube vacet, Ov.: rei publicae, Cic. – 5) eine Wolke = etw. Wesenloses, Leeres, nubes et inania captare (von einer hochtrabenden u. schwülstigen Sprache), Hor. de art. poët. 230. – / Abl. Sing. ungew. nubi, Lucr. 6, 145 (in der Elision). – Archaist. Nbf. nūbs, Liv. Andr. b. Serv. Verg. Aen. 10, 636. Auson. Technop. (XXVII) 9, de hist. v. 4. Itala Luc. 9, 34 u. Marc. 9, 6. Iuvenc. carm. in exod. 1120; vgl. Fragm. Bob. de nom. 561, 35 K. Not. Tir. 68, 72. – Nbf. nūbis, Itala (Cant.) act. apost. 1, 9. Vulg. (Amiat.) Matth. 17, 5. Iuvenc. carm. in exod. 1120.
-
4 nubes
nūbēs, is, Genet. Plur. nūbium, f. ( von (nub-o, ich verhülle), die Wolke, I) eig. u. übtr.: A) eig.: atra, Plaut.: Lucr. u. Plin. ep.: graves imbre nubes, Liv.: nubium conflictus, Cic.: terrae anhelitus se in nubem induunt, Cic.: aër concretus in nubes cogitur, Cic.: qui sub nube solem non ferunt, Cic.: caput attollere in nubes, gen Himmel, Sil. – B) übtr.: 1) das wolkenartig in die Luft sich Erhebende, wie die Rauchwolke, Stat.: die Staubwolke, n. pulveris, Liv. u. Curt. (zB. Volturnus ventus, qui campis torridis siccitate nubes pulveris vehit, Liv.: prospectum oculorum nubes pulveris, quae ad caelum ferebatur, abstulerat, Curt.): n. pulverulenta, Verg. (u. so bl. nubes, Tac. hist. 3, 21): Sabaeae nubes, Dampf des Weihrauchs, Stat. – 2) Wolke = dichte Menge, locustarum, Liv.: volucrum, Verg.: lactea columbarum, Prud.: peditum equitumque, Liv.: velut nubes levium telorum coniecta, Liv. – 3) das Wolkige auf dem Metall, die Trübung, Plin. 33, 127: auf Edelsteinen, maculosa nub., wolkige Flecken, Plin. 37, 28. – 4) dünne, durchsichtige Hülle, nubes obsoleta, dünnes, durchsichtiges Kleid, Ps. Quint. decl. 1, 17. – II) bildl.: 1) die Umwölkung, Umdüsterung, a) übh.: meri, Trunkenheit, Val. Flacc.: soporis, Umwölkung des Schlafes, Val. Flacc.: frontis, Blindheit, Stat.: comae, der Schatten, Stat. – b) die Wolke des finsteren Ernstes, der Trau-————rigkeit auf der Stirn, deme supercilio nubem, Hor.: hanc tristitiae nubem discutere, Val. Max. – 2) der verbergende Schleier, fraudibus obice nubem! Hor. ep. 1, 16, 62. – 3) die Gewitter-, Wetterwolke = das sich erhebende-, hereinbrechende Unglück, belli, Verg. Aen. 10, 809 u. Iustin. 29, 3, 1. – 4) die trübe-, traurige Lage, pars vitae tristi cetera nube vacet, Ov.: rei publicae, Cic. – 5) eine Wolke = etw. Wesenloses, Leeres, nubes et inania captare (von einer hochtrabenden u. schwülstigen Sprache), Hor. de art. poët. 230. – ⇒ Abl. Sing. ungew. nubi, Lucr. 6, 145 (in der Elision). – Archaist. Nbf. nūbs, Liv. Andr. b. Serv. Verg. Aen. 10, 636. Auson. Technop. (XXVII) 9, de hist. v. 4. Itala Luc. 9, 34 u. Marc. 9, 6. Iuvenc. carm. in exod. 1120; vgl. Fragm. Bob. de nom. 561, 35 K. Not. Tir. 68, 72. – Nbf. nūbis, Itala (Cant.) act. apost. 1, 9. Vulg. (Amiat.) Matth. 17, 5. Iuvenc. carm. in exod. 1120. -
5 nūbēs
nūbēs is, f [NEB-], a cloud, mist, vapor: caelum nocte atque nubibus obscuratum, S.: aër concretus in nubīs cogitur: atra nubes Condidit lunam, H.: aestivis effusus nubibus imber, V.— A cloud, thick multitude, dense mass, swarm: locustarum tantae nubes, L.: levium telorum, L.: peditum equitumque, L.: hostem Factā nube premunt, V.: (volucrum) nubem sonoram, Iu.—Fig., a cloud: in illis rei p. caecis nubibus: nubīs et inania captat, phantoms, H.: deme supercilio nubem, gloom, H.: fraudibus obice nubem, a veil, H.: belli, thunder-cloud, V.* * *cloud/mist/haze/dust/smoke; sky/air; billowy formation (hair); swarm/multitude; frown, gloomy expression; gloom/anxiety; mourning veil; cloud/threat (of war) -
6 nubes
nūbēs, is f.1) облако, туча (atra Pl, Lcr etc.)n. pulvĕris L, QC — туча (столб) пыли2) множество, туча ( telorum L); рой ( locustarum L); масса, полчище, толпа ( peditum L)nube factā L — сгрудившись, плотной массой4) прозрачное одеяние, лёгкий покров Q; перен. покров ( fraudibus nubem objicere H)5) скорбь, печаль (n. tristitiae VM); мрачность, угрюмость ( supercilio nubem demĕre H)6) бедствие, несчастье, смута ( rei publicae C); невзгода (n. belli V, Just)7) мутное пятно, помутнение (maculosa n. PM)8) помрачениеn. meri VF — опьянениеn. frontis St — слепотаn. sopōris VF — сонное состояние9) пустота, ничто, призрачность ( nubes et inania captare H) -
7 nubes
nubes nubes, is f облако -
8 nubes
nubes nubes, is f туча -
9 nubes
облако, в пер. см. темноma: ius nube plenum (§ 10 I. 3, 6).Латинско-русский словарь к источникам римского права > nubes
-
10 nubes
, is fоблако, туча -
11 sufficio
suffĭcĭo, ĕre, fēci, fectum [sub + facio] - tr. et intr. - [st2]1 [-] mettre en dessous, mettre sous. [st2]2 [-] imprégner, teindre, colorer. [st2]3 [-] mettre à la place, substituer; renouveler. [st2]4 [-] produire, fournir, donner, offrir. [st2]5 [-] être en état de, satisfaire, pourvoir à, fournir à, donner, être suffisant, résister, tenir tête, suffire. - sufficere opus, Curt. 5, 1, 29: asseoir des fondations. - nubes sole suffecta est, Sen. Q. N. 1, 5, 11: un nuage est coloré par le soleil. - aliam ex aliâ sufficere prolem, Virg. G. 3, 65: renouveler une race. - censor in demortui locum sufficitur, Liv. 5, 31, 7: on nomme un censeur en remplacement de celui qui est mort. - heredem sufficere, Phaedr. 3, 10, 12: substituer un héritier. - (nebulae) sufficiunt nubes, Lucr. 6, 480: (les brouillards) forment des nuages. - cibus aliam naturam sufficit ex se, Lucr. 3, 704: la nourriture se transforme en une autre substance. - sufficere aliquid alicui: donner (procurer, fournir) qqch à qqn. - Danais vires sufficere, Virg. En. 2, 618: donner des forces aux Grecs. - Italiae cunctarum rerum abundantiam sufficere, Just. 44, 1, 4: procurer à l'Italie toutes choses en abondance. - eos (milites) excursionibus sufficiendo, Liv. 3.61: en les faisant prendre part à des excursions. - nec plebe ad tributum sufficiente, Liv. 29, 16: le peuple étant hors d'état de payer le tribut. - sufficere sumptibus, Suet.: pourvoir aux dépenses. - sufficiam reus in nova crimina semper? Ov. Am. 2, 7, 1: donnerai-je toujours matière à de nouvelles accusations? - sufficiunt ad haec tradenda, Quint.: ils sont capables d'enseigner ces choses. - nec sufficit umbo ictibus, Virg. En. 9, 810: le bouclier ne résiste plus aux coups. - sufficere ad vellendum telum: avoir la force d'arracher le trait. - sufficiens malis: qui résiste au malheur. - sufficere hostibus (sufficere adversus hostes), Liv.: tenir tête à l'ennemi. - nec nos obniti contra sufficimus, Virg. En. 5, 22: et nous ne sommes pas en état de résister. - sufficit ut exorari te sinas, Plin. Ep. 9, 21, 3: il suffit que tu te laisses fléchir. - sufficit ne ea quae sunt vera minuantur, Plin. Ep. 9, 33, 11: il suffit de ne pas atténuer la vérité. - voir suffectus.* * *suffĭcĭo, ĕre, fēci, fectum [sub + facio] - tr. et intr. - [st2]1 [-] mettre en dessous, mettre sous. [st2]2 [-] imprégner, teindre, colorer. [st2]3 [-] mettre à la place, substituer; renouveler. [st2]4 [-] produire, fournir, donner, offrir. [st2]5 [-] être en état de, satisfaire, pourvoir à, fournir à, donner, être suffisant, résister, tenir tête, suffire. - sufficere opus, Curt. 5, 1, 29: asseoir des fondations. - nubes sole suffecta est, Sen. Q. N. 1, 5, 11: un nuage est coloré par le soleil. - aliam ex aliâ sufficere prolem, Virg. G. 3, 65: renouveler une race. - censor in demortui locum sufficitur, Liv. 5, 31, 7: on nomme un censeur en remplacement de celui qui est mort. - heredem sufficere, Phaedr. 3, 10, 12: substituer un héritier. - (nebulae) sufficiunt nubes, Lucr. 6, 480: (les brouillards) forment des nuages. - cibus aliam naturam sufficit ex se, Lucr. 3, 704: la nourriture se transforme en une autre substance. - sufficere aliquid alicui: donner (procurer, fournir) qqch à qqn. - Danais vires sufficere, Virg. En. 2, 618: donner des forces aux Grecs. - Italiae cunctarum rerum abundantiam sufficere, Just. 44, 1, 4: procurer à l'Italie toutes choses en abondance. - eos (milites) excursionibus sufficiendo, Liv. 3.61: en les faisant prendre part à des excursions. - nec plebe ad tributum sufficiente, Liv. 29, 16: le peuple étant hors d'état de payer le tribut. - sufficere sumptibus, Suet.: pourvoir aux dépenses. - sufficiam reus in nova crimina semper? Ov. Am. 2, 7, 1: donnerai-je toujours matière à de nouvelles accusations? - sufficiunt ad haec tradenda, Quint.: ils sont capables d'enseigner ces choses. - nec sufficit umbo ictibus, Virg. En. 9, 810: le bouclier ne résiste plus aux coups. - sufficere ad vellendum telum: avoir la force d'arracher le trait. - sufficiens malis: qui résiste au malheur. - sufficere hostibus (sufficere adversus hostes), Liv.: tenir tête à l'ennemi. - nec nos obniti contra sufficimus, Virg. En. 5, 22: et nous ne sommes pas en état de résister. - sufficit ut exorari te sinas, Plin. Ep. 9, 21, 3: il suffit que tu te laisses fléchir. - sufficit ne ea quae sunt vera minuantur, Plin. Ep. 9, 33, 11: il suffit de ne pas atténuer la vérité. - voir suffectus.* * *Sufficio, sufficis, pen. cor. suffeci, pen. prod. suffectum, sufficere. Plin. iunior. Suffire.\Sufficere tibi debet, si exhaeredatus a matre, etc. Plin. iun. Il te doibt suffire.\Nec sufficit vmbo ictibus. Virgil. Il ne peult porter ny endurer les coups.\Sufficere paucorum cupiditati. Cic. Satisfaire et fournir.\Sufficit hic mons alimentis hominum. Liuius. Fournist à suffisance.\Large sufficiens praedium annuis victibus. Plin. Grandement suffisant à bailler les vivres pour chasque annee.\Nec obniti contra sufficimus. Virgil. Nous ne povons, Nous ne sommes point suffisants pour, etc.\Non sufficientibus iam viribus ad Consularia munera obeunda. Liu. La force defaillant.\Sufficere sibi non potest. Vlpian. Il ne se peult prouvoir, Il ne scauroit gouverner ses biens, Il n'entend pas son cas. Bud.\Ipse pater Danais animos sufficit. Virgil. Baille.\Ne sufficiatur Consul, non timent. Cicero. Qu'il ne soit mis en la place d'un autre, ou subrogué.\In eius locum M. Cornelius suffectus. Liu. Substitué.\Sufficere. Cic. Maculer, Teindre.\Ardentesque oculos suffecti sanguine et igni. Virg. Qui avoyent les yeulx rouges comme sang, et enflambez comme feu.\Sufficiens testis. Paulus. Tesmoing suffisant. -
12 nebula
nĕbŭla, ae, f. [like nubes; Sanscr. nabhas; Lat. aër, caelum; Gr. nephelê], mist, vapor, fog, smoke, exhalation (syn.: nubes, nimbus).I.Lit.: fluviis ex omnibus et simul ipsa Surgere de terrā nebulas aestumque videmus, etc., Lucr. 6, 477; Verg. A. 8, 258:B.tenuem exhalat nebulam,
id. G. 2, 217. — Poet., of the clouds:nebulae pluviique rores,
Hor. C. 3, 3, 56; Verg. A. 1, 412; 439 (for which, nubes, id. ib. 587; Ov. M. 6, 21. —Of smoke, Ov. Tr. 5, 5, 31.—Of any thing soft or transparent:nebula haud est mollis, atque hujus est,
Plaut. Cas. 4, 4, 21:desine Inter ludere virgines Et stellis nebulam spargere candidis,
Hor. C. 3, 15, 6.—Prov.: nebulae cyathus, of any thing worthless, trifling,
Plaut. Poen. 1, 2, 62.——Personified = Nephele,
Hyg. Fab. 2 and 3.—Transf., a foggy mist, a vapor, cloud:2.pulveris nebula,
Lucr. 5, 253:nebulae dolia summa tegunt,
Ov. F. 5, 269:pinguem nebulam vomuere lucernae,
Pers. 5, 181; Sil. 6, 281: per nebulam audire, aut scire aliquid, to hear or know a thing indistinctly, Plaut. Ps. 1, 5, 47; id. Capt. 5, 4, 26 (for which:quasi per caliginem videre,
Cic. Phil. 12, 2, 2).—A thin, transparent substance; of a thin garment: aequum est induere nuptam ventum textilem, Palam prostare nudam in nebulā lineā, Laber. ap. Petr. 55;II.of a thin plate of metal,
Mart. 8, 33, 3.—Trop., darkness, obscurity:erroris nebula,
Juv. 10, 4:nebulae quaestionum,
obscure, puzzling questions, Gell. 8, 10 in lemm.:suspicionum nebulae,
vague suspicions, Amm. 14, 1, 4.—Of something empty, trifling, worthless:grande locuturi nebulas Helicone legunto,
Pers. 5, 7 (for which:nubes et inania captare,
Hor. A. P. 230). -
13 Adaperio
ădăpĕrĭo, īre, pĕrŭi, pertum - tr. - [st2]1 [-] ouvrir entièrement. [st2]2 [-] découvrir, mettre à nu, mettre au jour. - caput adaperiam, Sen.: je me découvrirai. - adapertae vites, Col. vigne déchaussée. - omnia adaperire, Plin.: dégager tous les organes, purger. - ad criminationem invidiorum adapertae sunt aures, Curt. 9: ses oreilles s'ouvrirent à la calomnie des envieux. - nubes discussae adaperuere caelum, Plin.: les nuages, en se dissipant, laissèrent voir le ciel. - adaperta fides, Stat.: loyauté manifeste.* * *ădăpĕrĭo, īre, pĕrŭi, pertum - tr. - [st2]1 [-] ouvrir entièrement. [st2]2 [-] découvrir, mettre à nu, mettre au jour. - caput adaperiam, Sen.: je me découvrirai. - adapertae vites, Col. vigne déchaussée. - omnia adaperire, Plin.: dégager tous les organes, purger. - ad criminationem invidiorum adapertae sunt aures, Curt. 9: ses oreilles s'ouvrirent à la calomnie des envieux. - nubes discussae adaperuere caelum, Plin.: les nuages, en se dissipant, laissèrent voir le ciel. - adaperta fides, Stat.: loyauté manifeste.* * *Adaperio, adaperis, pen. corr. adaperui, adapertum, adaperire. Liu. Ouvrir.\Nubes discussae adaperuere caelum. Plin. Ont descouvert.\Adaperire interanea hominis dicitur ius herbae. Plinius. Resouldre. \ Adapertae vites. Colum. Deschaussees. -
14 crassesco
crassesco, ĕre [crassus] - intr. - [st2]1 [-] engraisser, grossir. [st2]2 [-] épaissir, se fortifier, prendre corps, prendre de la consistance. [st2]3 [-] se condenser, durcir. - crassescere in nubes, Plin.: se condenser en nuages. - crassescere in duritiam pumicis, Plin.: devenir aussi dur que la pierre ponce.* * *crassesco, ĕre [crassus] - intr. - [st2]1 [-] engraisser, grossir. [st2]2 [-] épaissir, se fortifier, prendre corps, prendre de la consistance. [st2]3 [-] se condenser, durcir. - crassescere in nubes, Plin.: se condenser en nuages. - crassescere in duritiam pumicis, Plin.: devenir aussi dur que la pierre ponce.* * *Crassesco, crassescis, crassescere. Columel. Devenir gros, ou gras, Engrossir.\Nec aliunde magis, quam purgamentis eius sues crassescunt. Plin. Les porcs s'engraissent.\Nec crassescat in nubes. Plin. S'espessisse. -
15 excedo
excēdo, ĕre, cessi, cessum [st1]1 [-] intr. avec abl. sans prép. ou abl. avec ex.; intr. avec in + acc. a - s'en aller, se retirer, sortir, quitter, partir. - proelio excedere ou ex proelio excedere: se retirer du combat. - pueris excedere: sortir de l'enfance. - finibus excedere ou e finibus excedere: sortir du territoire. - excessis = excesseris - cave quoquam ex istoc excessis loco, Ter. Andr.: garde-toi de quitter d'un pas l'endroit où tu es. - passif impers. - Crotone excessum est, Liv. 24: on quitta Crotone. - ex his tenebris in lucem illam excedere, Cic. Tusc. 1: sortir de ces ténèbres pour gagner le séjour de la lumière. - excedere ad deos, Vell. 1: passer au rang des dieux. b - quitter la vie, décéder, mourir. - excedere ou e vitâ excedere ou vitâ excedere: quitter la vie, mourir. c - s'en aller, s'éclipser, disparaître, sortir de la mémoire. - ubi reverentia excessit animis, Curt. 8: dès que le respect disparaît des âmes. - excedere ou e memoriâ excedere: disparaître de la mémoire, sortir de la mémoire. d - s'écarter. - excedere paululum ad enarrandum, Liv. 29, 29, 5: faire une digression pour raconter. e - s'avancer, passer à, arriver à, aller jusqu'à, parvenir à, aboutir à. - eo laudis excedere, quo plerique ambitiosa morte inclaruerunt, Tac. Agr. 42: parvenir à ce degré de gloire où la plupart se sont illustrés par une mort ostentatoire. - ad patres excessit res, Liv. 25, 1: l'affaire vint au sénat. - excedere in + acc.: aboutir à. - res studiis in magnum certamen excedit, Liv. 34, 1: en raison des passions, l'affaire aboutit à un violent débat. [st1]2 - tr. - dépasser, outrepasser, excéder, surpasser, être supérieur à; franchir, quitter, abandonner. - nubes excedit Olympus, Luc. 2: l'Olympe dépasse les nuages. - modum excedere: dépasser la mesure. - urbem excedere: quitter la ville. - praeturae gradum excedere, Suet. Oth. 1: dépasser le rang de préteur. - praestantissimorum gloriam excedere, Suet.: surpasser la gloire des plus illustres. - curiam excedere, Liv.: quitter le sénat.* * *excēdo, ĕre, cessi, cessum [st1]1 [-] intr. avec abl. sans prép. ou abl. avec ex.; intr. avec in + acc. a - s'en aller, se retirer, sortir, quitter, partir. - proelio excedere ou ex proelio excedere: se retirer du combat. - pueris excedere: sortir de l'enfance. - finibus excedere ou e finibus excedere: sortir du territoire. - excessis = excesseris - cave quoquam ex istoc excessis loco, Ter. Andr.: garde-toi de quitter d'un pas l'endroit où tu es. - passif impers. - Crotone excessum est, Liv. 24: on quitta Crotone. - ex his tenebris in lucem illam excedere, Cic. Tusc. 1: sortir de ces ténèbres pour gagner le séjour de la lumière. - excedere ad deos, Vell. 1: passer au rang des dieux. b - quitter la vie, décéder, mourir. - excedere ou e vitâ excedere ou vitâ excedere: quitter la vie, mourir. c - s'en aller, s'éclipser, disparaître, sortir de la mémoire. - ubi reverentia excessit animis, Curt. 8: dès que le respect disparaît des âmes. - excedere ou e memoriâ excedere: disparaître de la mémoire, sortir de la mémoire. d - s'écarter. - excedere paululum ad enarrandum, Liv. 29, 29, 5: faire une digression pour raconter. e - s'avancer, passer à, arriver à, aller jusqu'à, parvenir à, aboutir à. - eo laudis excedere, quo plerique ambitiosa morte inclaruerunt, Tac. Agr. 42: parvenir à ce degré de gloire où la plupart se sont illustrés par une mort ostentatoire. - ad patres excessit res, Liv. 25, 1: l'affaire vint au sénat. - excedere in + acc.: aboutir à. - res studiis in magnum certamen excedit, Liv. 34, 1: en raison des passions, l'affaire aboutit à un violent débat. [st1]2 - tr. - dépasser, outrepasser, excéder, surpasser, être supérieur à; franchir, quitter, abandonner. - nubes excedit Olympus, Luc. 2: l'Olympe dépasse les nuages. - modum excedere: dépasser la mesure. - urbem excedere: quitter la ville. - praeturae gradum excedere, Suet. Oth. 1: dépasser le rang de préteur. - praestantissimorum gloriam excedere, Suet.: surpasser la gloire des plus illustres. - curiam excedere, Liv.: quitter le sénat.* * *Excedo, excedis, pen. prod. excessi, excessum, excedere. Se partir d'un lieu, Se desloger.\Excedere acie, praelio, vel e praelio, et ex acie. Liu. Caesar. Se retirer. \ Excedere de medio. Terent. Mourir.\Caue quoquam ex isthoc excessis loco. Terent. Garde bien de te bouger ou partir de ceste place.\Excedere, pro eo quod Gallice dicimus Sortir hors. Cels.\Excedere extra. Cic. Vt nulla pars huiusce generis excederet extra. Oultrepassast l'une l'autre.\In locum aliquem excedere. Cic. Se retirer en quelque lieu.\In magnum certamen res excessit. Liu. La chose est parvenue et montee en grand debat et different ou contention.\Caelo excedit Lucifer. Ouid. S'en est allé.\Foribus excedere. Ouid. Sortir hors des portes.\Excedere Roma, vel Italia. Liu. Se partir de Rome, Laisser la ville de Rome.\Excessit mihi aetas ex magisterio tuo. Plaut. Je ne suis plus en aage d'estre soubs ta maistrise, Je ne suis plus en ton chastiement.\Excedit e corpore animus. Cic. Sort hors et se part.\Excessit annos decem. Colum. Il ha dix ans passez.\Morbus qui quatuordecim dies excessit. Celsus. Qui a passé et duré plus de quatorze jours.\Insequentia excedunt in eum annum quo M. Seruilius, etc. Liu. Viennent et sont pour l'annee que, etc.\Excessit ex corde cura. Ter. Mon soulci s'en est allé de mon coeur.\Excedere ex ephebis. Terent. Cic. Sortir hors d'adolescence, Venir en l'aage de virilité.\Excedit fidem impudens cura qua, etc. Plin. On ne pourroit croire combien, etc.\Excedunt quadragenos denarios librae. Plin. Il coustent plus de, etc.\Non excedunt in modium vicenas libras. Plin. Ils n'excedent point, etc.\Excedit magnitudinem fabae. Plin. Il passe la grandeur d'une febve, Il est plus grand qu'une febve.\Iam e memoria excessit quo tempore a pop. Romano defecerimus? Liu. Avons nous desja oublié, etc.\Metum excessere mea bona. Ouid. Mes biens sont en seureté et hors de tout danger.\Excedere modum. Liu. Passer mesure, Exceder.\Olympus excedit nubes. Lucan. Oultrepasse, Surpasse.\Excedere officium. Plin. iunior. Passer les fins de sa puissance, Exceder.\Notae excessere. Ouid. Les marques sont effacees.\Excedere ex pueris. Cic. Sortir hors d'enfance.\Excessit res ad publicam querimoniam. Liu. La chose parveint si avant, que le peuple mesme se print à s'en plaindre.\Excedit aurium sensum. Plinius. Les oreilles ne le peuvent ouir mouvoir.\Excedere, absolute. Cic. Mourir. -
16 serenus
[st1]1 [-] serenus, a, um: - [abcl][b]a - sec (temps); serein, sans nuages; qui rend serein. - [abcl]b - au fig. serein, calme, tranquille, doux. - [abcl]c - clair, pur, brillant.[/b] - hiemes serenae, Luc.: hivers secs. - nubes serenae, Virg.: nuages non pluvieux. - serenum caelum, Cic.: ciel pur. - Favonius serenus, Plaut.: le zéphir, qui ramène le beau temps. - quum serenus erit, Ov.: quand sa colère sera apaisée. - serenus color, Plin.: couleur claire. - voir serenum. [st1]2 [-] Serenus, i, m.: Sérénus (nom d'homme).* * *[st1]1 [-] serenus, a, um: - [abcl][b]a - sec (temps); serein, sans nuages; qui rend serein. - [abcl]b - au fig. serein, calme, tranquille, doux. - [abcl]c - clair, pur, brillant.[/b] - hiemes serenae, Luc.: hivers secs. - nubes serenae, Virg.: nuages non pluvieux. - serenum caelum, Cic.: ciel pur. - Favonius serenus, Plaut.: le zéphir, qui ramène le beau temps. - quum serenus erit, Ov.: quand sa colère sera apaisée. - serenus color, Plin.: couleur claire. - voir serenum. [st1]2 [-] Serenus, i, m.: Sérénus (nom d'homme).* * *Serenus, penul. prod. Adiectiuum. Serein, Clair, sans nuees et pluyes, Tranquille.\Caelum serenum. Martial. Beau temps, Air serein.\Color serenus. Plin. Luysante.\Nubes serenae. Virgil. Claires.\Tempestas serena. Sueton. Beau temps.\Animus serenus. Ouid. Gay, Joyeux.\Doctrina serena. Lucret. Doctrine de philosophie et sapience.\Frons tranquilla et serena, per translationem. Cicero. Face joyeuse et riante.\Vitam serenam degere. Lucret. Vivre en paix et tranquillité. -
17 rumpo
rumpo, rūpi, ruptum ( inf. paragog. rumpier, Afran. Com. 127), 3, v. a. [root rup], to break, burst, tear, rend, rive, rupture; to break asunder, burst in pieces, force open, etc. (very freq. and class.; a favorite word of the Aug. poets; cf. frango).I.Lit.: SI MEMBRVM RVPIT NI CVM EO PACIT TALIO ESTO, Lex XII. Tab. ap. Fest. S. V. TALIO, p. 274; and ap. Gell. 20, 1, 14; cf. Cato ap. Prisc. p. 710 P.:II.vincula,
Lucr. 3, 83; Cic. Cat. 4, 4, 8; id. Tusc. 1, 30, 74; Prop. 4, 10, 4; Verg. A. 10, 233 al.:catenas,
Prop. 3, 13, 11; Hor. S. 2, 7, 70; Ov. Am. 3, 11, 3:frena pudoris,
Prop. 4, 18, 3:obstantia claustra,
Hor. Ep. 1, 14, 9:teretes plagas (aper),
id. C. 1, 1, 28:pontem,
to break down, Liv. 7, 9; cf.:rupti torrentibus pontes,
Quint. 2, 13, 16:montem aceto (Hannibal),
Juv. 10, 153:Alpes,
Sil. 11, 135:arcum,
Phaedr. 3, 14, 10:plumbum (aqua),
Hor. Ep. 1, 10, 20:carinam (sinus Noto remugiens),
id. Epod. 10, 20:tenta cubilia tectaque,
id. ib. 12, 12:vestes,
Ov. M. 6, 131; cf.:tenues a pectore vestes,
id. A. A. 3, 707:sinus pariterque capillos,
id. M. 10, 722:linum ruptum aut turbata cera,
Quint. 12, 8, 13:praecordia ferro,
to penetrate, Ov. M. 6, 251; 5, 36; cf.:guttura cultro,
to cut, id. ib. 15, 465:colla securi,
id. ib. 12, 249:nubem (vis venti),
to sunder, rive, Lucr. 6, 432:fulmen nubes rumpit,
Sen. Q. N. 2, 58, 1:spiritus rumpit nubes,
id. ib. 2, 54, 3:ruptae nubes et in pronum solutae,
id. ib. 5, 12, 1:caelum,
Sil. 3, 196:polum,
id. 1, 135: turbo ruptus, breaking or bursting forth, Verg. A. 2, 416 et saep.:tuā causā rupi ramices,
burst, ruptured, Plaut. Merc. 1, 2, 30:suos ramices,
id. Poen. 3, 1, 37:inflatas vesiculas,
Cic. Div. 2, 14, 33:pectora fremitu (leones),
Lucr. 3, 297:illius immensae ruperunt horrea messes,
filled to repletion, Verg. G. 1, 49; Col. 10, 307:frugibus rupta congestis horrea,
Sid. 1, 6:ilia,
Cat. 11, 20; 80, 7; Verg. E. 7, 26; cf. with a personal object:rupit Iarbitam Timagenis aemula lingua, Dum, etc.,
Hor. Ep. 1, 19, 15.—Esp. reflexively, to burst or split one ' s self, to burst, split, etc.:me rupi causā currendo tuā,
Plaut. Merc. 1, 2, 43; id. Capt. prol. 14; Lucil. ap. Non. 88, 11; 382, 23:ut me ambulando rumperet,
Ter. Hec. 3, 4, 21:non, si te ruperis, Par eris,
Hor. S. 2, 3, 319.— Mid.: ego misera risu clandestino rumpier, to burst, split, Afran. ap. Non. 382, 21 (Com. Rel. p. 154 Rib.); so,frigidus in pratis cantando rumpitur anguis,
Verg. E. 8, 71:quā (licentiā audacium) ante rumpebar, nunc ne movear quidem,
could have burst, Cic. Q. Fr. 3, 9, 1:et inflatas rumpi vesiculas,
id. Div. 2, 14, 33; cf.:rumpantur iniqui, Vicimus,
Prop. 1, 8, 27:miser Rumperis (sc. irā) et latras,
Hor. S. 1, 3, 136: rumpere viam, iter, etc., to force a passage, make one ' s way by force: ferro rumpenda per hostes Est via, a passage must be burst or forced through, Verg. A. 10, 372; cf.:eo nisi corporibus armisque rupere cuneo viam,
Liv. 2, 50:rupta via,
Quint. 9, 4, 63:viam igne,
Stat. Th. 8, 469:iter ferro,
Sil. 4, 196 (with reserare viam);15, 782: Alpes,
id. 11, 135:rupto sonuit sacer aequore Titan,
Val. Fl. 2, 37:cursus,
id. ib. 1, 3; Sil. 7, 568 et saep.:rumpere media agmina,
to burst through, break through, Verg. A. 12, 683; cf.:proelia misso equo,
Prop. 3, 11, 64 (4, 10, 62):ruptā mersum caput obruit undā,
Ov. M. 11, 569:mediam aciem,
Liv. 26, 5:pugnantibus acies rumpenda,
Just. 1, 6, 11:ordines,
Liv. 6, 13:aditus,
Verg. A. 2, 494:parvos hiatus,
Sil. 5, 616:fontem,
to break open, cause to break forth, Ov. M. 5, 257:fontes abyssae magnae,
Vulg. Gen. 7, 11: se rumpere, to break out, burst forth ( = erumpere):ubi sub lucem densa inter nubila sese Diversi rumpent radii,
Verg. G. 1, 446:tantus se nubibus imber Ruperat,
id. A. 11, 548:unde altus primum se erumpit Enipeus,
id. G. 4, 368; so,rumpi, in mid. force: dum amnes ulli rumpuntur fontibus,
id. ib. 3, 428:alicui reditum,
to cut off, Hor. Epod. 13, 15.— Absol.: offendit, fregit, rumpit, icit poculo, wounds, Afran. ap. Non. 124, 6 (Com. Rel. p. 173 Rib.); so, si quis rumpet occidetve insciens ne fraus esto, an ancient form of rogation in Liv. 22, 10, 5; cf. Dig. 9, 2, 27, § 17. —Trop., to break, violate, destroy, annul, make void, interrupt, etc.:hunc quisquam... foedera scientem neglexisse, violasse, rupisse dicere audebit?
Cic. Balb. 5, 13; so,foedera,
Lucr. 2, 254; Auct. Her. 4, 14, 20; Liv. 9, 1; 21, 10; Hor. Ep. 1, 3, 35:foedus,
Liv. 3, 25, 5; 42, 40, 3:imperium,
Curt. 10, 2, 15; Tac. A. 13, 36; id. H. 3, 19:sacramenti religionem,
Liv. 28, 27:reverentiam sacramenti,
Tac. H. 1, 12:fidem induciarum, pacis, etc.,
Liv. 9, 40 fin.; 24, 29; Verg. G. 4, 213; Flor. 4, 2, 16:jus gentium,
Liv. 4, 17:hostium jus et sacra legationis et fas gentium,
Tac. A. 1, 42:rogationes vos rogatas rumpitis,
Plaut. Curc. 4, 2, 24:edicta,
Hor. C. 4, 15, 22:decreta,
Ov. M. 15, 780:leges,
Luc. 4, 175:constat, agnascendo rumpi testamentum,
is made void, Cic. de Or. 1, 57, 241; cf.:jura testamentorum ruptorum aut ratorum,
id. ib. 1, 38, 173:nuptias,
Hor. C. 1, 15, 7:amores,
Verg. A. 4, 292:condiciones pacis,
Vell. 2, 48, 5:obsequium,
Suet. Galb. 16:fata aspera,
Verg. A. 6, 882:fati necessitatem humanis consiliis,
Liv. 1, 42:ne me e somno excitetis et rumpatis visum,
break in upon, interrupt, Cic. Rep. 6, 12, 12; so,somnum,
Verg. A. 7, 458; cf. Sen. Ep. 51, 12:sacra,
Verg. A. 8, 110:carmina,
Tib. 2, 3, 20:novissima verba,
Ov. A. A. 1, 539:ut vero amplexus fessi rupere supremos,
Val. Fl. 5, 32:strepitu silentia rumpi,
Lucr. 4, 583:silentia (verbis),
Verg. A. 10, 64; Ov. M. 1, 208; 11, 598; Hor. Epod. 5, 85; Val. Fl. 3, 509; Plin. Pan. 55, 4:diutinum silentium,
App. M. 10, p. 239, 14:taciturnitatem,
Tac. A. 1, 74:patientiam,
Suet. Tib. 24:en age, segnes Rumpe moras,
break off, end delay, Verg. G. 3, 43; so,rumpe moras,
id. A. 4, 569; 9, 13; Ov. M. 15, 583 Bach, N. cr.; Val. Fl. 1, 306; Mart. 2, 64, 9; Plin. Ep. 5, 11, 2; cf.:rumpunt moras,
Luc. 1, 264:otia,
Verg. A. 6, 813.— Poet.: rumpit has imo pectore voces, breaks forth, breaks out in, gives vent to, utters, etc., Verg. A. 11, 377; so,vocem,
id. ib. 2, 129; 3, 246; Sil. 8, 301; Tac. A. 6, 20:questus,
Verg. A. 4, 553; Claud. Rapt. Pros. 2, 249:gemitum,
Sil. 4, 458. -
18 tam
tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.I.As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.A.As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.1.In comparison between two adjj.:2.tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,
a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):non tam solido quam splendido nomine,
id. Fin. 1, 18, 61:tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,
Val. Max. 3, 8, 1:adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,
things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:quorum vires quam repentinae tam breves,
Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,
Cic. Brut. 37, 140:ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,
id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,
Liv. 7, 1, 8:quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,
id. 21, 43, 11:donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,
id. 4, 2, 4. —In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.a.As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;b.not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,
as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:quam placida'st aqua,
id. ib. 3, 2, 165:tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,
id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,
Cic. Or. 30, 168:tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,
id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—The adjective not repeated.(α).The terms of comparison being nouns or pronouns:(β).tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),
Plaut. Capt. 2, 2, 60:fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,
id. Bacch. 3, 3, 30:tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,
id. Cas. 3, 6, 43:ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,
id. Poen. 1, 2, 145:tam crebri ad terram decidebant quam pira,
id. ib. 2, 38:tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,
Ter. Ad. 5, 3, 63:quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,
id. ib. 4, 1, 18:tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,
Cic. Sull. 31, 87:tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,
id. Fam. 13, 3:nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,
Liv. 45, 22:nihil est tam violentum quam magna vis aquae,
Sen. Q. N. 3, 30, 6:(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),
Quint. 8, 2, 8:(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,
Sen. Ira, 1, 9, 2.—Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,
Plaut. Cist. 2, 1, 20:nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,
Cic. Sen. 12, 41:neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,
Lucr. 6, 101.—Virtually negative:quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),
Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,
Liv. 28, 39, 13. —With quam in subst.-clause:(γ).quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,
Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,
Cic. Leg. 1, 4, 12. —Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?
Cic. Leg. 1, 4, 14.—With quam in adverb.-clause:B.cupam facito tam crassam quam modioli postulant,
Cato, R. R. 21, 1:si era mea sciat tam socordem esse quam sum,
Plaut. Cist. 4, 2, 5:tua est imago: tam consimili'st quam potest,
id. Men. 5, 9, 4:sororem tam similem quam lacte lacti est,
id. Mil. 2, 2, 87.—Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.1.Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:2.quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?
Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,
Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:C.tam facile vinces quam pirum volpes comest,
id. Most. 3, 1, 26:tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,
id. Merc. 1, 2, 77:tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,
id. Truc. 1, 2, 109:tam facile quam tu arbitraris,
Cic. Div. 1, 6, 10:tam cito evertetur quam navis, etc.,
id. Rep. 1, 34, 51:nihil tam cito redditur quam a speculo imago,
Sen. Q. N. 1, 4, 2. —Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,
Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,
Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.1.One verb compared with another:2.nam quod edit tam duim quam perduim,
for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,
Cic. Att. 13, 20, 4:utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,
Quint. 2, 5, 17:Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,
Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,
Lucr. 6, 115.—The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,(α).Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;(β).tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,
Plaut. Capt. 2, 2, 61:tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),
id. Aul. 3, 6, 12:quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,
id. Capt. 2, 2, 6:tam huic loqui licere oportet quam isti,
id. Cas. 2, 6, 58:tam tibi istuc credo quam mihi,
id. Ep. 1, 2, 25:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,
Cic. Ac. 2, 44, 137:tam moveor quam tu, Luculle,
id. ib. 2, 46, 141:tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,
id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,
Cic. Tusc. 1, 24, 56:sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,
Sen. Ira. 1, 12, 4:meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),
id. ib. 1, 15, 1:tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),
id. Q. N. 3, 16, 3:quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),
Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.sic),
Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,
Cic. Tusc. 3, 16, 34:quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,
id. Verr. 2, 2, 34, § 83:cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,
id. Fam. 7, 3, 2:qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,
id. Att. 2, 17, 2:neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,
id. Verr. 1, 8, 21:Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,
Liv. 38, 39, 10.—Object-inff.:(γ).qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,
Cic. Ac. 2, 14, 44:quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,
id. Tusc. 1, 7, 13:virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,
id. Lael. 26, 98.—Subject-inff. or dependent clauses:(δ).ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),
Plaut. As. 1, 1, 109:Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,
Ter. Eun. 4, 4, 51:tam teneor dono quam si dimittar onustus,
Hor. Ep. 1, 7, 18:Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,
Ov. M. 4, 613:tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,
Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,
Cic. Off. 1, 34, 125:eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,
id. Att. 9, 2, a, 3:nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,
id. Tusc. 2, 12, 28:non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,
id. Or. 2, 72, 295:cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,
id. Top. 1, 2:auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,
Liv. 2, 44, 7:Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,
id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —With quam in adverb.-clause:(ε).tam confido quam poti'st,
Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:D.quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,
Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,
id. Brut. 15, 58.—With esse and predic. noun:E. F.tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,
Plaut. Mil. 2, 5, 47:equidem tam sum servos quam tu,
id. Capt. 3, 4, 11:tam ego homo sum quam tu,
id. As. 2, 4, 83:nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,
Ter. Ad. 3, 3, 68:tam es tu judex quam ego senator,
Cic. Rab. Post. 7, 17:tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,
id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,
Plaut. Capt. 2, 2, 86:qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,
Cic. Off. 1, 7, 23. —Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,
Cic. Off. 3, 8, 35. —Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):G.quam magis adspecto, tam magis est nimbata,
Plaut. Poen. 1, 2, 138:magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,
id. Bacch. 5, 1, 5:quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,
id. As. 1, 3, 6:quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,
Lucr. 4, 999:quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,
id. 5, 453:tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,
Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,
Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,
Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,
Plaut. Trin. 4, 2, 19.—Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.H.the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,
Cato, R. R. 64 (65):oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,
id. ib. 64 (65):quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,
id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,
Plaut. Aul. 2, 2, 59:quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,
Ter. Heaut. 5, 2, 44:quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,
id. Ad. 3, 4, 56:quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,
Varr. R. R. 2, 9:quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,
Sall. J. 31, 14. —With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):II.nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),
Plaut. Mil. 4, 7, 26:tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),
id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).With a comp. clause understood.A.With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:B.quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),
Cic. Off. 1, 21, 73:cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),
id. Tusc. 3, 1, 1:nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),
id. ib. 1, 23, 55:non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,
id. Ac. 2, 4, 10:sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),
Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),
Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,
Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:tam gratia'st,
id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;nolo tibi molestos esse nos,
id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.1.With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:2.equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,
id. Most. 1, 3, 29:ordine cum videas tam certo multa creari,
Lucr. 5, 735:deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,
id. 5, 12:quorsum igitur tam multa de voluptate?
Cic. Sen. 12, 44:ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,
id. Tusc. 1, 42, 100:inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,
id. Fin. 2, 23, 77:quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?
as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,
id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,
id. Ac. 2, 21, 68:tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,
at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,
Liv. 39, 31, 14:tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,
Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:qui tam crudelem tyrannum occideret,
id. 3, 1, 2:ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,
id. 3, 2, 7:tam contraria est pestis,
Plin. 8, 38, 57, § 136:tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,
id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):tamne indignus videar?
Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,
of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—With advv.:3.alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?
Plaut. Capt. 1, 2, 37:quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?
id. Am. 1, 3, 4:unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?
Ter. Phorm. 3, 3, 1:quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,
Lucr. 5, 559:jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,
Cic. Tusc. 1, 6, 12:ista tam aperte et per versa et falsa,
id. Ac. 2, 18, 60:cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,
id. Sen. 5, 13:me pudet tam cito de sententia esse dejectum,
id. Tusc. 2, 5, 14:etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,
id. Fin. 5, 11, 31:an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,
as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,
id. Or. 1, 55, 274:quid tu, inquit, tam mane?
id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,
id. ib. 1, 14:cum tam procul a finibus Macedoniae absint,
Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,
Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:tam vesperi,
Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—With verbs:4.ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,
Plaut. Bacch. 4, 5, 10:quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?
id. Cist. 1, 1, 55:quid tam properas?
id. Pers. 4, 6, 11:cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),
Ter. Ad. 5, 7, 21:age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,
id. Heaut. 5, 5, 8:non pol temere'st quod tu tam times,
id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:quam si explicavisset, non tam haesitaret,
i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),
Plaut. Cas. 4, 4, 31:Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),
Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:numquam ego te tam esse matulam credidi,
Plaut. Pers. 4, 3, 72.—Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).(α).After hic:(β).etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?
Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,
id. ib. 2, 2, 31, §77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,
id. Clu. 14, 42:haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,
id. Sest. 13, 31:in hoc tam exiguo vitae curriculo,
id. Arch. 11, 28:hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,
id. Cat. 1, 5, 11:in hac tam clara re publica natus,
id. Rep. 1, 19, 31:hanc rem publicam tam praeclare fundatam,
id. Par. 1, 2, 10:haec tam crebra Etruriae concilia,
Liv. 5, 5, 8:in his tam parvis atque tam nullis,
Plin. 11, 2, 1, § 2:quorsum haec tam putida tendant,
Hor. S. 2, 7, 21:hac tam prospera pugna nuntiata,
Curt. 3, 11, 16.—After ille:(γ).ille homo tam locuples, tam honestus,
Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §44: illud tam grave bellum,
Val. Max. 5, 6, ext. 1:ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,
id. 3, 2, 7.—After iste:(δ).tamenne ista tam absurda defendes?
Cic. N. D. 1, 29, 81:ista admonitio tua tam accurata,
id. Att. 6, 1, 20:quae est ista tam infesta ira?
Liv. 7, 30, 15:iste tam justus hostis, tam misericors victor,
Curt. 4, 10, 34.—After id ipsum:(ε).id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,
Liv. 1, 48, 9.—After tot:(ζ).jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,
Cic. Ac. 2, 48, 147:tot tam valida oppida,
Liv. 5, 54, 5:tot tam opulenti tyranni regesque,
id. 25, 24, 13:inter tot tam effrenatarum gentium arma,
id. 21, 9, 3:tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,
id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,
id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—After hic talis:III.da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,
Cic. Fam. 16, 21, 3.As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).A.Without a negation ( = ita, adeo;B.rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,
Plaut. Rud. 3, 4, 51:quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,
Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,
Caes. B. C. 3, 36:tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,
id. B. G. 2, 21:tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,
Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,
id. ib. 16, 59:quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,
Val. Max. 1, 8, ext. 14:tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,
id. 3, 2, ext. 3:in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,
Quint. 10, 1, 83:(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,
Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,
Plin. 10, 29, 43, § 82:ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,
Plin. Ep. 3, 14, 7.—With a negation, or in a question implying a negation.1.Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):2.numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,
Ter. Hec. 1, 2, 33:non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,
Lucr. 6, 887:quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,
id. Fam. 6, 12, 1:nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,
id. ib. 6, 1, 3:non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,
id. Or. 2, 90, 365:non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,
id. Att. 13, 31, 1:nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,
id. Phil. 2, 15, 37:quis tam demens ut sua voluntate maereat?
id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,
id. Ac. 2, 17, 53:non se tam barbarum ut non sciret, etc.,
Caes. B. G. 1, 44, 17:nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,
Sen. Ira, 2, 12, 3:nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,
id. Thyest. 619.—With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:3.generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,
id. Pers. 4, 4, 34:an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?
id. Trin. 4, 2, 42:nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,
id. ib. 2, 4, 43, §95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,
id. Sen. 7, 24:nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,
id. Div. 2, 58, 119:nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,
id. Sull. 27, 76:quae est anus tam delira quae timeat ista?
id. Tusc. 1, 21, 48:ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?
id. N. D. 3, 16, 41:sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,
id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,
Caes. B. C. 1, 21:in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,
Liv. 25, 18, 3:ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,
Nep. Milt. 8, 4:ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?
Sen. Thyest. 196. —With a negation, followed by quin ( = ut is non;IV.class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,
Plaut. Merc. 2, 3, 27:nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,
id. Pers. 4, 6, 8:nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,
id. As. 5, 2, 94:numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,
Ter. Heaut. 1, 1, 15:nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,
id. ib. 4, 2, 8:ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,
Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,
id. ib. 2, 4, 43, §95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,
id. Fam. 6, 1, 7:ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,
Nep. Alcib. 6, 4.Tam, ante-class., sometimes = tamen:V.antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,
Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,
Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:tam si nihil usus esset, jam non dicerem,
id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;Tam modo, inquit Praenestinus,
Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372. -
19 cogo
cōgo, coēgi, coāctum, ere (zsgzg. aus coigo, von co und ago), zusammentreiben, I) = durch irgend einen Antrieb zusammenbringen, auf einem Punkte vereinigen, 1) eig.: a) treibend, v. Hirten, pecus, oves, Verg.: oves intro, Plaut.: pecudes stabulis (in d. St.), Verg.
b) verfammelnd, zusammenholen, zusammenziehen, von allen Seiten beitreiben, auftreiben, versammeln, vereinigen, publice operas, Cic.: medicos, Serv. Sulp. in Cic. ep. – amici, quos neque armis cogere neque auro parare queas, Sall.: ad iudicium omnem suam familiam undique, Caes.: omnes eodem cogimur, Hor.: c. eorum multitudinem in unum, Sall.: c. socios ad litora, Verg.: turbam ad merces emendas, Hor. – So nun bes. α) als milit. t. t., Streitkräfte, exercitum, Sall. u. Liv.: exercitum magnasque copias, Caes.: peditatus equitatusque copias, Caes.: magnum equitum numerum, Caes.: quam maximas manus possunt, cogunt, Caes.: XXIV milia iuvenum, Vell.: auxilia undique, Verg.: circiter XX cohortes Albā (aus Alba), ex Marsis et Paelignis, finitimis regionibus, Caes.: multitudinem hominum ex agris, Caes.: equites ex Latio et a sociis, Sall. – maiores eo (dahin) copias, Caes.: exercitum od. omnes copias in unum locum, vereinigen, Cic. u. Caes.: agmen rursus in unum, Liv.: omnes copias Brundisium, Pompei. in Cic. ep.: non amplius XIV cohortes Luceriam, id. ibid.: totam Hesperiam sub arma, Verg. – u. Schiffe, ingentem vim navium, Liv.: naves circiter LXXX onerarias cogere contrahereque, Caes.: naves actuarias septem Igili et in Cosano c., Caes.: naves in Venetiam quam plurimas possunt cogunt, Caes.: c. classem ex Asia, Caes. – β) als publiz. t. t., zusammenholen, -rufen, einberufen, berufen, versammeln, sowohl den Senat, senatum, Cic.: senatum in curiam, Liv.: u. einen einzelnen, quis autem umquam tanto damno senatorem coëgit? Cic. Phil. 1, 12. – im Passiv, senatus cogitur, Cic. u.a.: u. v. den Senatoren, cogi in senatum od. in curiam, Caes., Liv. u.a.: u. im Zshg. bl. cogi, zB. coguntur senatores non pignoribus, sed eorum, de quorum honore agitur, gratiā, Cic. Phil. 1, 12: u. von einem Senator, quid tandem erat causae, cur in senatum hesterno die tam acerbe cogerer? Cic. Phil. 1, 11. – als die Richter usw., iudices invitos, Cic.: iudicem alium, Amm.: iudicia maiestatis, Suet.: consilium de reo, Quint.: centumviralem hastam, Suet.: legitimum numerum decurionum, ICt. – als auch eine Versammlung des Volks usw., concilium, Caes. b. G. 7, 77, 1. Verg. Aen. 11, 304: concilium Hypatam (nach H.), Liv. 36, 26, 1: bucina cogebat priscos ad verba Quirites, Prop. 4, 1, 13.
c) zusammentragend, zusammenbringen, zusammenhäufen, arma, tela domi suae, ICt.: aurum, Hor.: plura quam satis est, Hor. – So nun bes. α) einen Ertrag an Geld od. an Früchten zusammenbringen, einnehmen, einheimsen, einernten, talenta ad quindecim, Ter.: oleam, Cato: vinum, Plaut.: fructus, Varr.: mella pressis favis, Verg.: bis gravidos fetus, Verg. – β) eine Gabe, Abgabe usw. eintreiben, beitreiben, aufbringen, einkassieren, einsammeln, pecuniam, Cic., pecunias, Liv.: stipendium, Cic.: stipem, Cic.: statuarum nomine pecuniam per vim, Cic.: pecuniam Postumio (für P.), Cic.: pecuniam ex decumis, Cic.: pecuniam a civitatibus statuarum nomine, Cic.: ut e defunctorum bonis pro semisse dextans ei cogeretur, Suet.: bona Seiani aerario ablata in fiscum cogere, für den F. einziehen, Tac.
d) zu einem Ganzen vereinigend, α) übh. vereinigen, im Passiv = sich vereinigen, zusammengehen, hae duae tunicae in unum coactae, Cels. – coactis cornibus in plenum novies lunaribus orbem, Ov.: u. so unde coactis cornibus in plenum menstrua luna redit, Prop. – Wolken, Sturm usw. zusammenziehen, aufhäufen, auftürmen, caelum hoc, in quo nubes, imbres ventique coguntur, Cic.; vgl. tum autem concretus in nubes cogitur aër, Cic.: tempestate coactā, Lucr.: magnum per inane coacta semina, Verg. – β) mehrere Stoffe durch Versetzung mit einer Flüssigkeit zu einer Masse vereinigen, etw. mit etw. versetzen, vermischen, omnibus (medicamentis) in unum bene coactis, Scrib. – m. Aug. wodurch? womit? durch Abl. od. ex m. Abl., cogi aquā, ex aqua, ex aceto (v. Medikamenten), Cels. – γ) einen flüssigen od. übh. dünnen Stoff in sich verdichten, gerinnen, frigore mella cogit hiems, Verg.: c. lac in duritiem, Plin. – aër nebulosus et coactus, dichter, Solin.: lac coactum, geronnene, Varr. LL. u. Ov.: sanies tenuis, non coacta, Cels.: fel sole coactum ad crassitudinem mellis, Plin. – dah. alvus coacta, harter Stuhl, Cels. – vestis coacta, gewalktes, Plin. 8, 192: u. subst., coācta, ōrum, n., dicht gewalkte (gefilzte) Wolle od. Haare, Filz, Caes. b. c. 3, 44, 7. – δ) zusammenhalten, geschlossen halten, schließen, cogere agmen (als milit. t. t.), den Zug zusammenhalten (so daß die einzelnen in guter Ordnung beim Zuge bleiben), sowohl von der Truppe selbst, agmen c. cum cura od. neglegentius, Liv.: als von der Nachhut, den Zug schließen u. decken, primae legionariae cohortes ibant, levis armatura et equites agmen cogebant, Liv.: u. v. Schiffen, prima praetoria navis Eudemi erat; cogebat agmen Chariclitus; Pamphilidas mediae classi praeerat, Liv. – u. im Bilde = den Rücken decken, der letzte sein, assentior tibi, ut nec duces simus nec agmen cogamus, Cic.: quarum (stellarum) agmina cogit Lucifer, Ov.: itaque sic ordinandus est dies omnis, tamquam cogat agmen (der letzte des Lebens sei), Sen. – so auch cuneis coactis se agglomerare, in geschlossenen Keilen, Verg. Aen. 12, 457: natu maximus (elephantus) ducit agmen, aetate proximus cogit sequentes, Solin. 25, 4.
2) übtr.: a) zusammenstellen, vereinigen, verbinden, dum haec, quae dispersa sunt, cogantur, Cic. – est enim pollicitus, ius civile, quod nunc diffusum et dissipatum esset, in certa genera coacturum et ad artem facilem redacturum, Cic.: c. verba in alteros pedes, Ov.: quam (syllabam apice circumductam) ex duabus syllabis in unam cogentes, Quint.
b) als philos. t. t., logisch zusammenstellen, folgern, schließen, m. Acc. u. m. Acc. u. Infin. (doch nur m. esse), aliud enim quam cogebatur illatum est, Cic.: hoc cogere volebat, falsas litteras esse, Cic. – im Pass. m. Ang. woraus? durch ex u. Abl., ex quibus id, quod volumus, efficitur et cogitur, Cic.: innumerabilia sunt, ex quibus effici cogique possit nihil esse, quod etc., Cic. Acad. 2, 116.
c) in sich zusammendrängen, zusammenfassen, erant autem de rebus singulis in breve coactae causae, Liv.: urbanitas est virtus quaedam in breve dictum coacta, Quint.: brevitas coacta, gedrungene Kürze, Plin.
II) von allen Seiten drängend aus einem weitern Bereiche in einen engern zusammen- u. hineintreiben, -drängen, zusammen- u. hineinzwängen, hineinnötigen, 1) eig., m. Ang. woher? durch ex u. Abl., m. Ang. wohin? durch ein Adv. od. durch in, intra, ad u. Akk., m. Ang. wodurch? durch Abl., a) treibend, v. Pers., boves in angustum locum, Nerat. dig. 9, 2, 53. – gew. im Bilde, ita hac re in angustum nunc meae coguntur copiae, Ter.: quoniam me ex comparato et constituto spatio defensionis in semihorae curriculum coëgisti, Cic.: qui quinquennalem ante censuram intra sex mensum et anni coëgisset spatium, eingezwängt (= beschränkt) auf usw., Liv.: coactus intra praecordia dolor, Sen. rhet.: qui optabat, ut populus Romanus unam cervicem haberet, ut scelera tot locis ac temporibus diducta in unum ictum et unum diem cogeret, Sen. – v. Winde, vis ventorum invitis nautis Rhodiorum in portum navem coëgit, Cic.: vi et necessario sumus in portum coacti, Cic.: est specus ingens, quo plurima vento cogitur unda, Verg.
b) einschlagend, eindrückend usw. eintreiben, einzwängen, quercum cuneis coactis scindere, Verg. – u. eindrücken, einsetzen, vites in sulcum, Verg.
c) v. Örtl. u. Flüssen, beengend zusammendrängen od. -zwängen, einzwängen, einengen, eum (amnem) ripae in tenuem alvum cogunt, Curt.: torrens rursus angustioribus coërcitus ripis iter cogit, Curt.: bes. im Passiv, ubi in artissimas ripas Aous cogitur amnis, Liv.: saltus in artas coactus fauces, Liv.: omnis Italia coacta in angustias finditur in duo promunturia, Sall. fr.: ceterum structura (tuguriorum) latior ab imo paulatim incremento operis in artius cogitur, ad ultimum in carinae maxime modum coit, Curt.
2) übtr., jmd. wider seinen Willen durch äußere od. innere Nötigung in eine Lage, einen Zustand, zu einem Tun od. Lassen bringen, a) in eine Lage, einen Zustand bringen, drängen, nötigen, Boios in ius iudiciumque populi Romani, Liv.: totam gentem sub ius iudiciumque suum, Liv.: hostes in obsidionem iustam, Liv.: alqm in eam desperationem, ut etc., Suet. – bes., c. alqm in provinciam, jmd. auf seinen Posten weisen (v. Zensor), Liv.: c. alqm in ordinem, in Reih und Glied weisen, bildl. = jmd. in seiner Würde herabsetzen, beeinträchtigen, erniedrigen, hintansetzen, Liv. (s. Drak. Liv. 25, 3, 19): u. so nimium in ordinem se ipsum cogere, übermäßig seiner Würde vergeben, Liv. 3, 35, 6: crudelitatem suam in ordinem coactam putat, Sen. de clem. 1, 26, 4.
b) zu einem Tun od. Lassen, jmd. zu etw. bringen, drängen, nötigen, zwingen (Ggstz. persuadere, voluntate impetrare u. dgl.), Passiv cogi auch unser sich genötigt sehen, α) alqm (was aber zuw. fehlt), m. Ang. wozu? αα) durch ad od. in u. Akk., alqm ad militiam, Sall.: alqm ad bellum, ad defectionem, Liv.: ad confessionem, Sen.: alqm ad mortem, Eutr.: alqm multo auro ad scelus, Tac.: oppida vi atque armis in deditionem, Liv.: utrumque regem in pacem, Iustin.: im Pass., ingratis cogi ad depugnandum, Nep.: in mortem cogi posse, in preces non posse, Sen. suas. 6, 7: cogi in supplicium alcis contra naturam suam, Hirt. b. G. – ββ) durch Infin., cogunt illi eum iurare, Caes.: invitos consistere cogunt, Caes.: te emere coëgit, Cic.: senatum cogor reprehendere, Cic.: necessario puteos fodere cogebantur, Caes.: ipsi accipere decumas coguntur, Cic.: cogor, quem laudavi semper, reprehendere, Cic.: quod cogerentur facere legibus, Cic.: u. (ohne Ang. wen?) durch Acc. u. Infin. Pass., quis pactionem fieri, quis adesse istos coëgit? Cic.: etiam si hominum studia deficiant, di ipsi immortales cogant ab his praeclarissimis virtutibus tot et tanta vitia superari? Cic.: quod arma omitti cogebat, Liv. (vgl. Fabri Liv. 21, 8, 12). – γγ) durch ut u. Konj., ne te quivit hodie cogere illam ut duceres, Ter.: cogere incipit eos, ut absentem Heraclium condemnarent, Cic.: vi coacturos, ut per suos finos eos ire paterentur, Caes. – δδ) durch bl. Acc. (in klass. Prosa nur allg. Acc. eines Pron. neutr. u. dgl.), u. zwar alqm alqd, u. im Pass. cogi alqd (s. Drak. Liv. 4, 26, 10), zB. quod vos vis cogit, id voluntate impetret, Ter.: vos id cogendi estis, Liv.: c. cives id omnes imperio legumque poenā, Cic.: cogi aliquid ab tribuno, Liv. – bl. alqd (s. Drak. Liv. 4, 26, 10. Weißenb. Liv. 4, 26, 3), zu etwas zwingen, etwas erzwingen, etiamne id lex coëgit? Ter.: persuadere aliquid, non omnia vi et minis cogere, Cic.: quietos pati quod sors iniqua cogeret iussit, Liv. fr.: cogis adulterium dando tempusque locumque, Ov. – dah. Partiz. coāctus, erzwungen, mit Zwang herbeigeführt (s. Nipperd. Tac. ann. 4, 51, 15), auspicium coactum et expressum, Cic.: numeri coacti, gezwungen, gesucht, Quint.: u. so quod absurdum et nimis coactum foret, Gell.: lacrimae coactae, Ov. met. 6, 628: deditio coacta, mors coacta (Ggstz. fortuita), Tac. – β) alqm ohne Ang. wozu? Vim hoc quidem est afferre. Quid enim refert, quā me ratione cogatis? cogitis certe, Cic. de amic. 26: alioquin quid proficis invitum cogendo? (zus. = durch Zwang), Ps. Quint. decl. – bes. Partiz. coāctus, genötigt, gezwungen, verb. invitus et coactus (Ggstz. volens, voluntate, suā sponte), Cic., Caes. u.a.: ea coacta ingratiis postilla coepit victum vulgo quaerere, Ter.: tum coacti necessario se aperiunt, Ter.: cum ego de me nisi coactus ac necessario dicerem, Cic.: gew. m. Ang. wodurch? durch Abl., coactus egestate od. inopiā, Ter.: coactus fame, Cic.: coactus re necessariā od. necessitate, Cic. u. Nep.: coactus metu od. terrore, Cic. – γ) ganz absol.: invitus feci; lex coëgit, Ter.: si res coget, Cic. – / Im Bibellatein Perf.-Form coxerunt, Itala (Cant.) Luc. 24, 29.
-
20 excedo
ex-cēdo, cessī, cessum, ere, I) intr. A) herausgehen, sich entfernen, 1) eig.: a) v. Pers., absol., Cic. u.a.: urbe, Cic.: oppido, Caes.: finibus, Liv.: ex itinere, ex via, Caes.: viā, Liv.: e medio, Ter.: ex acie, Nep.: ex proelio, Caes.: ex pugna, Sall.: proelio, pugnā, Caes.: extra vallum, Liv.: impers., ita Crotone excessum est, Liv. – m. Ang. wohin? agro hostium in Boeotiam, Liv.: ad deos, Vell. u. Curt.: in exsilium, u. in dems. Sinne bl. exc., ICt. – b) v. Lebl.: α) aus etw. heraustreten, -dringen, si quis umor excesserit, Cels. 8, 10, 5. – β) aus einem Orte hinausgehen, einen Ort verlassen, priusquam ulla navis litore excederet, vom Gestade stieß, Iustin. 11, 5, 6. – γ) heraus-, hervortreten, hervorragen, -springen, sich erstrecken, sich erheben, ut nulla pars huiusce generis excedat extra, Cic.: inferiores dentes longius quam superiores excedunt, Cels.: vertebrae, quae paulum excesserunt, Cels.: quive (pisces) in nimiam magnitudinem excesserunt, Cels. – bes. v. Örtl., ubi in nostra maria tractus excedit, Mela: ab Alpibus incipit in altum excedere (Italia), Mela: rupes quattuor stadia in altitudinem excedit, Curt.: excedentia in nubes iuga, Plin. – 2) übtr.: a) im allg.: ex ephebis (v. Griechen), Komik., e pueris,. Cic., aus dem Knabenalter treten: e memoria, aus dem Gedächtnisse schwinden, Liv.: u. so bl. exc., Sil.: e vita od. bl. vita, Cic., od. de vita, Fronto, od. bl. exc., Tac., aus dem Leben scheiden, verscheiden: exc. palmā, den Preis abtreten, Verg. – b) abgehen, vom Hauptgegenstande abschweifen, paulum ad enarrandum, quam (wie) etc., Liv. 29, 29, 5: in fabellam excessi non ingratam tibi, Sen. ep. 77, 10: si longior fuero in hoc, in quod excessi, Plin. ep. 5, 6, 44. – B) weiter herausgehen; dah. 1) eig., v. Pers. = vordringen, in Pontum, usque Aegyptum, Iustin. – v. Lebl. = hervortreten, hervorragen, ut nulla (pars) excederet ultra, Cic.: excedit os, Cels.: omnia quae excesserunt, alle herausgetretenen Teile, Cels. – 2) übtr.: a) zu etw. gelangen, sich erheben, eo laudis (zu solchem Ruhm) exc., quo etc., Tac.: exc. in tantum amplitudinis imperatorum virtutibus, Val. Max.: ad summum imperii fastigium, Val. Max.: ad clarissimum gloriae lumen, Val. Max. – b) in etw. übergehen, ausschlagen, ne in altercationem excederet res, Liv.: quae (res) studiis in magnum certamen excesserit, Liv.: in hoc tantum saepe lacessiti principis ira excessit, ut etc., Vell. – c) über etw. hinausgehen, supra usitatam rationem, Val. Max.: ultra fidem veri, Val. Max.: cum libertas non ultra vocem excessisset, Liv. – d) sittl. ausschreiten, ne illa in tristitiam, haec in petulantiam excedat, Plin. ep. 8, 21, 1: in lasciviam, Tert. ad nat. 2, 8. – e) chronol. in eine Zeit hinausfallen (v. einer Begebenheit), in annum Cn. Servili et C. Flamini, Liv. 21, 15, 6: insequentia excedunt in eum annum, qui etc., Liv. 30, 26, 1. – II) tr. aus einem Orte herausgehen, A) im allg., einen Ort verlassen, räumen, curiam, urbem, Liv.: patrios muros, Lucan. – B) prägn., über die Grenze eines Ortes hinausgehen; dah. 1) eig., überschreiten, radicem montis, Sall. fr.: terminos agelli sui numquam excessisse, Val. Max. – v. Flüssen, austreten aus usw., Tiberis alveum excessit, Plin. ep. – v. Bergen, überragen, nubes excedit Olympus, Lucan. – u. v. Wasser = etw. überschreiten, über etw. gehen, appositae crepidinis fastigium, Curt.: stagnum altitudine genua non excedens, Plin. – 2) übtr.: a) eine Alterszeit überschreiten, septimum mensem cum excesserunt, Col. 8, 11, 17: qui anuum sextum natu excesserint, Cael. Aur. de morb. acut. 2, 29, 154. – b) über ein bestimmtes Maß usw. hinausgehen, es überschreiten, übersteigen, fabae magnitudinem, Plin.: modii mensuram, Liv. epit.: staturam iustam, Suet.: summam octoginta milium, Liv.: annos decem, Col.: modum, Liv.: tempus finitum, Liv.: fastigium equestre (Ritterrang), Tac.: praeturae gradum, Suet.: fidem (den Glauben), Vell. u.a.: fidem veritatis, Val. Max.: excessā unione, nachdem man über die Eins hinausgegangen, Tert.: tantum ea clades novitate et magnitudine excessit, ut etc., ging so über das gewöhnliche Maß hinaus, übertraf so alle Vorstellung, Tac. – / Synkop. Perfektform excessis = excesseris, Ter. Andr. 760.
См. также в других словарях:
NUBES — in Sacris, a Deo saepius adhibita reperitur, cum Populo suo placuit se manifestare. Inprimis mamorabilis fuit Columna Nubis, quâ Aegyptô egressos Israelitas Deus per desertum duxit. Exod. c. 13. v. 21, 22. Dominus autem praecedebat eos, ad… … Hofmann J. Lexicon universale
Nubes — (lat.), Wolken … Pierer's Universal-Lexikon
Nubes Hotel — (Винья дель Мар,Чили) Категория отеля: Адрес: Ocho Norte 579, 2520089 Винья дель Мар, Ч … Каталог отелей
Nubes y claros — Álbum de La Fuga Publicación 2006 Género(s) Rock Discográfica DRO Atlantic Cronología de La Fuga … Wikipedia Español
Nubes de humo — Release date(s) 1958 Country Argentina Language Spanish Nubes de humo is a 1958 Argentine film. C … Wikipedia
Nubes pasajeras — (en finés Kauas pilvet karkaavat) es una película finlandesa de 1996 dirigida por Aki Kaurismäki y protagonizada por Kati Outinen, Kari Väänänen y Markku Peltola. Es el primero de la trilogía Finlandia, siendo sus otras dos partes Un hombre sin… … Wikipedia Español
Nubes de Magallanes — La Gran Nube de Magallanes (LMC) … Wikipedia Español
Nubes de Kordylewski — Diagrama que muestra las posiciones de los puntos de Lagrange L4 y L5 donde están las Nubes de Kordylewski. Las Nubes de Kordylewski son grandes concentraciones de polvo que parecen existir en los Puntos de Lagrange L4 y L5 del sistema Tierra… … Wikipedia Español
Nubes de Magallanes — ► locución ASTRONOMÍA Cúmulo de estrellas visibles cerca del polo sur. * * * ► ASTRONOMÍA Sistema formado por dos galaxias, las más cercanas a la Vía Láctea, visibles solo en el hemisferio Austral … Enciclopedia Universal
Siembra de nubes — La siembra de nubes puede ser hecha por generadores en tierra, aviones, o cohetes (este último no se muestra en la imagen). La siembra de nubes es una forma de manipulación del clima. Es el intento de cambiar la cantidad o el tipo de… … Wikipedia Español
Tren a las Nubes — El Tren a las Nubes asciende a una altitud máxima de 4.220 metros Lugar Ubicación … Wikipedia Español
