nimis

dis-solvo, solvi, sŏlūtum, 3, v. a., to loosen asunder, to unloose, disunite, separate, dissolve, destroy (freq. and class.).

Lit.

In gen.:

facilius est apta dissolvere quam dissipata conectere,

Cic. Or. 71, 235:

opus ipsa suum eadem quae coagmentavit natura dissolvit,

id. de Sen. 20, 72:

dissolvunt nodos omnes et vincla relaxant,

Lucr. 6, 356:

contextum,

id. 1, 243:

stamina,

Tib. 1, 7, 2:

ornatus comae,

id. 1, 10, 62:

capillum,

Plin. 28, 7, 23, § 78:

sparta navium,

id. 24, 9, 40, § 65:

pontem,

Nep. Them. 5, 1 et saep.:

nubila ventis,

Lucr. 6, 514; cf.

nubes (ventus, with diducit),

id. 6, 216:

glaciem (sol),

to melt, id. 6, 964:

aes (fulmen),

id. 6, 352:

corpora (vis),

id. 1, 224:

se (venti vortex),

id. 6, 446:

tenebras luce,

Varr. L. L. 6, § 79 Müll.:

dissolutum navigium vel potius dissipatum,

Cic. Att. 15, 11, 3; so,

navem,

Phaedr. 4, 22, 10; Ov. Tr. 4, 8, 18:

stomachum,

i. e. to loosen, relax, Plin. 20, 23, 96, § 256:

ilia sua visu,

Petr. 24, 5:

resinam omnem oleo,

Plin. 14, 20, 25, § 123: collegia, Suet. Aug. 32:

cohortem Germanorum,

id. Galb. 12 et saep.:

animam,

i. e. to die, Lucr. 3, 601; cf. id. 456; Cic. Tusc. 1, 11, 24.—

In partic.

In mercant. lang., to pay, discharge what one owes:

dinumerando solvere: aes alienum praediis venditis,

Cic. Sull. 20, 56; id. Off. 2, 2, 4; Plin. 33, 3, 13, § 44:

nomen,

Cic. Planc. 28:

omne quod debuit,

id. Rosc. Com. 13, 38:

quae debeo,

Ter. Ph. 4, 3, 50: pecuniam pro iis rebus, * Caes. B. C. 1, 87, 1:

pecuniam publicam ulli civitati,

Cic. Verr. 2, 3, 75:

poenam,

to pay a fine, id. Tusc. 1, 42, 100; cf.:

dissolvere et compensare damna,

id. Verr. 2, 5, 13:

vota,

id. Att. 15, 11 fin.; Cat. 66, 38.—

Mid., transf. to the person: quarum (possessionum) amore adducti dissolvi nullo modo possunt, free or release themselves from debt, Cic. Cat. 2, 8, 18.—

In medic. lang., like digerere, discutere, to discuss, dissipate morbid matter, Plin. 20, 12, 48, § 122; 24, 6, 14, § 23; 24, 9, 38, § 60 al.

Trop., to dissolve, abolish, abrogate, annul, destroy.

In gen.:

utilitas si amicitias conglutinaret, eadem commutata dissolveret,

Cic. Lael. 9, 32; cf. id. de Or. 1, 42, 188:

amicitiam,

id. Rosc. Am. 39:

societatem,

id. Rosc. Com. 13, 38:

consortionem,

id. Off. 3, 6:

matrimonia,

Cod. Just. 5, 17, 8 et saep.:

perjurium,

Cic. Off. 3, 32, 113; cf.

religiones,

Liv. 40, 29:

acta Caesaris,

Cic. Phil. 1, 7 fin.; cf.:

leges Caesaris,

ib. 1, 8 init.:

judicia publica,

id. Agr. 2, 13 fin.:

hoc interdictum,

id. Caecin. 14, 40 et saep.:

argentariam,

id. ib. 4, 11:

regiam potestatem,

Nep. Lys. 3 fin.; cf.

rem publicam,

Liv. 5, 6 fin.:

severitatem,

Cic. Mur. 31, 65:

frigus,

Hor. C. 1, 9, 5 et saep.:

mortem cuncta mortalium mala dissolvere,

Sall. C. 51, 20; cf.

with pers. object: plerosque senectus dissolvit,

id. J. 17, 6.—

In partic.

In rhet. and philos. lang., to refute, reply to, answer an assertion:

criminatio tota dissoluta est (with diluere),

Cic. Rosc. Am. 29, 82:

seu proposita confirmamus, seu contra dicta dissolvimus,

Quint. 4 prooem. § 6; Cic. de Or. 2, 38; id. Tusc. 3, 30; Quint. 5, 13, 2; Tac. A. 13, 21 al.—

(Acc. to I. B. 1. b.) To release, disengage one:

obsecro, dissolve jam me,

Plaut. Merc. 1, 2, 54; id. Poen. 1, 1, 20; Ter. Heaut. 3, 1, 102.—Hence, dissŏ-lūtus, a, um, P. a., unloosed, loose, disconnected.

Of discourse: alterum nimis est vinctum, ut de industria factum appareat;

alterum nimis dissolutum, ut pervagatum ac vulgare videatur,

Cic. Or. 57, 195; Quint. 2, 11, 7; 8, 6, 62 al.—Hence, subst.: dissolūtum, i, n., a gram. fig., i. q. asundeton, asyndeton, Auct. Her. 4, 30, 41; Cic. de Or. 3, 54, 207 (also ap. Quint. 9, 1, 34).—

Of character, lax, remiss, negligent, inattentive, careless; licentious, dissolute (cf.:

mollis, luxuriosus, effeminatus): negligere quid de se quisque sentiat, non solum arrogantis est, sed omnino dissoluti,

Cic. Off. 1, 28, 99:

cupio in tantis rei publicae periculis me non dissolutum videri,

id. Cat. 1, 2, 4; cf.:

in praetermittendo (opp. crudelis in animadvertendo),

id. Verr. 2, 5, 3 fin.:

opp. vehemens,

id. ib. 2, 5, 40:

(Verres) omnium hominum dissolutissimus crudelissimusque,

id. ib. 2, 3, 56; cf. id. ib. 2, 3, 57; id. Tusc. 4, 25 fin.; Nep. Alcib. 1 fin. al.:

quis tam dissolutus in re familiari fuisset, quis tam negligens, etc.?

Cic. Quint. 11, 38; cf. id. ib. 12, 40 et saep.:

animus,

id. Rosc. Am. 11, 32; cf.

mens luxu,

Tac. A. 15, 49 fin.:

consuetudo Graecorum,

Cic. Fl. 9;

and, mores,

Phaedr. 1, 2, 12:

comitas,

Quint. 2, 2, 5:

libelli multo dissolutiores ipsis actionibus,

Sen. Contr. 5 praef.:

nihil asperum... nec tamen quicquam populare ac dissolutum,

Cic. Att. 1, 19, 8; id. Off. 1, 35, 129.— Adv.: dissŏlūte.

Acc. to A., loosely, disconnectedly:

dicere demptis conjunctionibus,

Cic. Or. 39, 135.—

Acc. to B., laxly, negligently, carelessly:

dissolute et turpiter scribere de restitutione alicujus,

Cic. Att. 14, 13 fin.:

vendere decumas,

id. Verr. 2, 3, 39 fin.:

jus suum relinquere,

id. Caecin. 36:

factum aliquid,

id. Verr. 2, 5, 8; cf. id. Phil. 6, 1.

dis-solvo, solvi, sŏlūtum, 3, v. a., to loosen asunder, to unloose, disunite, separate, dissolve, destroy (freq. and class.).

Lit.

In gen.:

facilius est apta dissolvere quam dissipata conectere,

Cic. Or. 71, 235:

opus ipsa suum eadem quae coagmentavit natura dissolvit,

id. de Sen. 20, 72:

dissolvunt nodos omnes et vincla relaxant,

Lucr. 6, 356:

contextum,

id. 1, 243:

stamina,

Tib. 1, 7, 2:

ornatus comae,

id. 1, 10, 62:

capillum,

Plin. 28, 7, 23, § 78:

sparta navium,

id. 24, 9, 40, § 65:

pontem,

Nep. Them. 5, 1 et saep.:

nubila ventis,

Lucr. 6, 514; cf.

nubes (ventus, with diducit),

id. 6, 216:

glaciem (sol),

to melt, id. 6, 964:

aes (fulmen),

id. 6, 352:

corpora (vis),

id. 1, 224:

se (venti vortex),

id. 6, 446:

tenebras luce,

Varr. L. L. 6, § 79 Müll.:

dissolutum navigium vel potius dissipatum,

Cic. Att. 15, 11, 3; so,

navem,

Phaedr. 4, 22, 10; Ov. Tr. 4, 8, 18:

stomachum,

i. e. to loosen, relax, Plin. 20, 23, 96, § 256:

ilia sua visu,

Petr. 24, 5:

resinam omnem oleo,

Plin. 14, 20, 25, § 123: collegia, Suet. Aug. 32:

cohortem Germanorum,

id. Galb. 12 et saep.:

animam,

i. e. to die, Lucr. 3, 601; cf. id. 456; Cic. Tusc. 1, 11, 24.—

In partic.

In mercant. lang., to pay, discharge what one owes:

dinumerando solvere: aes alienum praediis venditis,

Cic. Sull. 20, 56; id. Off. 2, 2, 4; Plin. 33, 3, 13, § 44:

nomen,

Cic. Planc. 28:

omne quod debuit,

id. Rosc. Com. 13, 38:

quae debeo,

Ter. Ph. 4, 3, 50: pecuniam pro iis rebus, * Caes. B. C. 1, 87, 1:

pecuniam publicam ulli civitati,

Cic. Verr. 2, 3, 75:

poenam,

to pay a fine, id. Tusc. 1, 42, 100; cf.:

dissolvere et compensare damna,

id. Verr. 2, 5, 13:

vota,

id. Att. 15, 11 fin.; Cat. 66, 38.—

Mid., transf. to the person: quarum (possessionum) amore adducti dissolvi nullo modo possunt, free or release themselves from debt, Cic. Cat. 2, 8, 18.—

In medic. lang., like digerere, discutere, to discuss, dissipate morbid matter, Plin. 20, 12, 48, § 122; 24, 6, 14, § 23; 24, 9, 38, § 60 al.

Trop., to dissolve, abolish, abrogate, annul, destroy.

In gen.:

utilitas si amicitias conglutinaret, eadem commutata dissolveret,

Cic. Lael. 9, 32; cf. id. de Or. 1, 42, 188:

amicitiam,

id. Rosc. Am. 39:

societatem,

id. Rosc. Com. 13, 38:

consortionem,

id. Off. 3, 6:

matrimonia,

Cod. Just. 5, 17, 8 et saep.:

perjurium,

Cic. Off. 3, 32, 113; cf.

religiones,

Liv. 40, 29:

acta Caesaris,

Cic. Phil. 1, 7 fin.; cf.:

leges Caesaris,

ib. 1, 8 init.:

judicia publica,

id. Agr. 2, 13 fin.:

hoc interdictum,

id. Caecin. 14, 40 et saep.:

argentariam,

id. ib. 4, 11:

regiam potestatem,

Nep. Lys. 3 fin.; cf.

rem publicam,

Liv. 5, 6 fin.:

severitatem,

Cic. Mur. 31, 65:

frigus,

Hor. C. 1, 9, 5 et saep.:

mortem cuncta mortalium mala dissolvere,

Sall. C. 51, 20; cf.

with pers. object: plerosque senectus dissolvit,

id. J. 17, 6.—

In partic.

In rhet. and philos. lang., to refute, reply to, answer an assertion:

criminatio tota dissoluta est (with diluere),

Cic. Rosc. Am. 29, 82:

seu proposita confirmamus, seu contra dicta dissolvimus,

Quint. 4 prooem. § 6; Cic. de Or. 2, 38; id. Tusc. 3, 30; Quint. 5, 13, 2; Tac. A. 13, 21 al.—

(Acc. to I. B. 1. b.) To release, disengage one:

obsecro, dissolve jam me,

Plaut. Merc. 1, 2, 54; id. Poen. 1, 1, 20; Ter. Heaut. 3, 1, 102.—Hence, dissŏ-lūtus, a, um, P. a., unloosed, loose, disconnected.

Of discourse: alterum nimis est vinctum, ut de industria factum appareat;

alterum nimis dissolutum, ut pervagatum ac vulgare videatur,

Cic. Or. 57, 195; Quint. 2, 11, 7; 8, 6, 62 al.—Hence, subst.: dissolūtum, i, n., a gram. fig., i. q. asundeton, asyndeton, Auct. Her. 4, 30, 41; Cic. de Or. 3, 54, 207 (also ap. Quint. 9, 1, 34).—

Of character, lax, remiss, negligent, inattentive, careless; licentious, dissolute (cf.:

mollis, luxuriosus, effeminatus): negligere quid de se quisque sentiat, non solum arrogantis est, sed omnino dissoluti,

Cic. Off. 1, 28, 99:

cupio in tantis rei publicae periculis me non dissolutum videri,

id. Cat. 1, 2, 4; cf.:

in praetermittendo (opp. crudelis in animadvertendo),

id. Verr. 2, 5, 3 fin.:

opp. vehemens,

id. ib. 2, 5, 40:

(Verres) omnium hominum dissolutissimus crudelissimusque,

id. ib. 2, 3, 56; cf. id. ib. 2, 3, 57; id. Tusc. 4, 25 fin.; Nep. Alcib. 1 fin. al.:

quis tam dissolutus in re familiari fuisset, quis tam negligens, etc.?

Cic. Quint. 11, 38; cf. id. ib. 12, 40 et saep.:

animus,

id. Rosc. Am. 11, 32; cf.

mens luxu,

Tac. A. 15, 49 fin.:

consuetudo Graecorum,

Cic. Fl. 9;

and, mores,

Phaedr. 1, 2, 12:

comitas,

Quint. 2, 2, 5:

libelli multo dissolutiores ipsis actionibus,

Sen. Contr. 5 praef.:

nihil asperum... nec tamen quicquam populare ac dissolutum,

Cic. Att. 1, 19, 8; id. Off. 1, 35, 129.— Adv.: dissŏlūte.

Acc. to A., loosely, disconnectedly:

dicere demptis conjunctionibus,

Cic. Or. 39, 135.—

Acc. to B., laxly, negligently, carelessly:

dissolute et turpiter scribere de restitutione alicujus,

Cic. Att. 14, 13 fin.:

vendere decumas,

id. Verr. 2, 3, 39 fin.:

jus suum relinquere,

id. Caecin. 36:

factum aliquid,

id. Verr. 2, 5, 8; cf. id. Phil. 6, 1.

exĭgŭus, a, um, adj. [exigo, II. B. 5.; cf. contiguus, from contingo; lit., weighed, exact; hence opp. to abundant, beyond measure; cf.: parvus, pusillus, minutus], scanty in measure or number, small, little, petty, short, poor, mean.

Adj. (freq. [p. 687] and class.):

exile et exiguum et vietum cor et dissimile cordis fuisse,

Cic. Div. 2, 16, 37; cf.:

me corporis exigui, etc.,

Hor. Ep. 1, 20, 24;

and, mus,

Verg. G. 1, 181:

oratorem ex immenso campo in exiguum sane gyrum compellitis,

Cic. de Or. 3, 19, 70; cf.:

quoniam exiguis quibusdam finibus totum oratoris munus circumdedisti,

id. ib. 1, 62, 264:

finis,

Hor. C. 1, 18, 10:

alteram partem nimis exiguam atque angustam esse voluisti,

Cic. Rab. Perd. 3, 9:

litterae tuae exiguam significationem tuae erga me voluntatis habebant,

id. Fam. 5, 7, 2;

exigua et infirma civitas,

Caes. B. G. 7, 17, 2; cf.:

pars terrae,

Cic. Rep. 1, 17:

campi,

Hor. C. 2, 9, 24:

castra,

Caes. B. G. 5, 49, 7:

aedificia,

Hirt. B. G. 8, 5, 1:

locus eloquentiae,

Quint. 2, 17, 28:

toga,

Hor. Ep. 1, 19, 13; cf.:

torques,

id. C. 3, 6, 12:

elegi,

id. A. P. 77 et saep.:

numerus oratorum,

Cic. de Or. 1, 4, 16; cf.:

copiae amicorum,

id. Quint. 1, 2:

malorum particula,

Juv. 13, 13:

copiae,

Caes. B. C. 2, 39, 3:

fructus,

Cic. Par. 6, 3, 49:

cibus,

Juv. 14, 301:

animus,

id. 13, 190:

facultates,

Caes. B. C. 1, 78, 2:

census,

Hor. Ep. 1, 1, 43:

pulvis,

id. C. 1, 28, 3:

tempus,

Cic. de Or. 1, 20, 92; cf.:

pars unius anni,

id. Rep. 6, 23:

pars aestatis,

Caes. B. G. 4, 20, 1:

laus,

Cic. Agr. 2, 2, 5:

grandis aut exigua (vox),

Quint. 11, 3, 15; so,

vox,

Suet. Ner. 20.—With gen.: abundans corporis exiguusque animi, Claud. ap. Eutr. 2, 381.— Comp.:

aqua exiguior facta,

Dig. 43, 11, 1, § 15; ib. 29, 5, 1, § 27; Front. Aquaed. 32:

cytisum aridum si dabis, exiguius dato,

Col. Arb. 28; Dig. 30, 1, 14 fin.—Sup.:

pars exiguissima,

Ov. H. 14, 115:

legata,

Plin. Ep. 7, 24, 7.

Subst.

exĭgŭum, i, n., a little, a trifle (post-Aug.).—With gen.:

exiguum campi ante castra erat,

Liv. 27, 27, 13:

exiguum spatii,

id. 22, 24, 8:

aquae,

Ov. Tr. 5, 2, 20:

mellis,

Plin. 28, 9, 37, § 139:

temporis,

id. Ep. 7, 27, 13:

salutis,

Sil. 4, 248:

exiguum de naturae patriaeque veneno,

Juv. 3, 123: exiguo (sc. tempore) post obitum ipsius, a short time after, etc., Plin. 31, 2, 3, § 7; cf.:

perquam exiguum sapere,

Plin. Ep. 3, 6, 1.— Plur.:

res hodie minor est here quam fuit, atque eadem cras Deteret exiguis aliquid,

Juv. 3, 23 sq. —

exĭgŭus, i, m., a poor man:

exiguo conceditur misericordia,

Vulg. Sap. 6, 7.— Adv., shortly, briefly; slightly, scantily, sparingly.

Form exĭgŭe (class.):

hoc quidem est nimis exigue et exiliter ad calculos revocare amicitiam,

too narrowly, Cic. Lael. 16, 58:

exigue sumptum praebent (parentes),

Ter. Heaut. 1, 2, 33; cf.:

ratione inita frumentum se exigue dierum XXX. habere,

hardly, Caes. B. G. 7, 71, 4:

celeriter exigueque dicere,

slightly, briefly, Cic. de Or. 3, 36, 144; cf.:

epistola exigue scripta,

id. Att. 11, 16, 1:

exigue atque frigide laudari,

Gell. 19, 3, 1: Vergilius hunc Homeri versum exigue secutus est, to a slight degree, i. e. not closely, id. 9, 9, 16.—

Form exĭgŭum (post-Aug.):

dormire,

Plin. 10, 77, 97, § 209:

sapere,

Plin. Ep. 3, 6, 1:

tument vela,

Luc. 5, 431.—

Form exĭgŭo:

tangere aliquid,

Scrib. Comp. 240.

exĭgŭus, a, um, adj. [exigo, II. B. 5.; cf. contiguus, from contingo; lit., weighed, exact; hence opp. to abundant, beyond measure; cf.: parvus, pusillus, minutus], scanty in measure or number, small, little, petty, short, poor, mean.

Adj. (freq. [p. 687] and class.):

exile et exiguum et vietum cor et dissimile cordis fuisse,

Cic. Div. 2, 16, 37; cf.:

me corporis exigui, etc.,

Hor. Ep. 1, 20, 24;

and, mus,

Verg. G. 1, 181:

oratorem ex immenso campo in exiguum sane gyrum compellitis,

Cic. de Or. 3, 19, 70; cf.:

quoniam exiguis quibusdam finibus totum oratoris munus circumdedisti,

id. ib. 1, 62, 264:

finis,

Hor. C. 1, 18, 10:

alteram partem nimis exiguam atque angustam esse voluisti,

Cic. Rab. Perd. 3, 9:

litterae tuae exiguam significationem tuae erga me voluntatis habebant,

id. Fam. 5, 7, 2;

exigua et infirma civitas,

Caes. B. G. 7, 17, 2; cf.:

pars terrae,

Cic. Rep. 1, 17:

campi,

Hor. C. 2, 9, 24:

castra,

Caes. B. G. 5, 49, 7:

aedificia,

Hirt. B. G. 8, 5, 1:

locus eloquentiae,

Quint. 2, 17, 28:

toga,

Hor. Ep. 1, 19, 13; cf.:

torques,

id. C. 3, 6, 12:

elegi,

id. A. P. 77 et saep.:

numerus oratorum,

Cic. de Or. 1, 4, 16; cf.:

copiae amicorum,

id. Quint. 1, 2:

malorum particula,

Juv. 13, 13:

copiae,

Caes. B. C. 2, 39, 3:

fructus,

Cic. Par. 6, 3, 49:

cibus,

Juv. 14, 301:

animus,

id. 13, 190:

facultates,

Caes. B. C. 1, 78, 2:

census,

Hor. Ep. 1, 1, 43:

pulvis,

id. C. 1, 28, 3:

tempus,

Cic. de Or. 1, 20, 92; cf.:

pars unius anni,

id. Rep. 6, 23:

pars aestatis,

Caes. B. G. 4, 20, 1:

laus,

Cic. Agr. 2, 2, 5:

grandis aut exigua (vox),

Quint. 11, 3, 15; so,

vox,

Suet. Ner. 20.—With gen.: abundans corporis exiguusque animi, Claud. ap. Eutr. 2, 381.— Comp.:

aqua exiguior facta,

Dig. 43, 11, 1, § 15; ib. 29, 5, 1, § 27; Front. Aquaed. 32:

cytisum aridum si dabis, exiguius dato,

Col. Arb. 28; Dig. 30, 1, 14 fin.—Sup.:

pars exiguissima,

Ov. H. 14, 115:

legata,

Plin. Ep. 7, 24, 7.

Subst.

exĭgŭum, i, n., a little, a trifle (post-Aug.).—With gen.:

exiguum campi ante castra erat,

Liv. 27, 27, 13:

exiguum spatii,

id. 22, 24, 8:

aquae,

Ov. Tr. 5, 2, 20:

mellis,

Plin. 28, 9, 37, § 139:

temporis,

id. Ep. 7, 27, 13:

salutis,

Sil. 4, 248:

exiguum de naturae patriaeque veneno,

Juv. 3, 123: exiguo (sc. tempore) post obitum ipsius, a short time after, etc., Plin. 31, 2, 3, § 7; cf.:

perquam exiguum sapere,

Plin. Ep. 3, 6, 1.— Plur.:

res hodie minor est here quam fuit, atque eadem cras Deteret exiguis aliquid,

Juv. 3, 23 sq. —

exĭgŭus, i, m., a poor man:

exiguo conceditur misericordia,

Vulg. Sap. 6, 7.— Adv., shortly, briefly; slightly, scantily, sparingly.

Form exĭgŭe (class.):

hoc quidem est nimis exigue et exiliter ad calculos revocare amicitiam,

too narrowly, Cic. Lael. 16, 58:

exigue sumptum praebent (parentes),

Ter. Heaut. 1, 2, 33; cf.:

ratione inita frumentum se exigue dierum XXX. habere,

hardly, Caes. B. G. 7, 71, 4:

celeriter exigueque dicere,

slightly, briefly, Cic. de Or. 3, 36, 144; cf.:

epistola exigue scripta,

id. Att. 11, 16, 1:

exigue atque frigide laudari,

Gell. 19, 3, 1: Vergilius hunc Homeri versum exigue secutus est, to a slight degree, i. e. not closely, id. 9, 9, 16.—

Form exĭgŭum (post-Aug.):

dormire,

Plin. 10, 77, 97, § 209:

sapere,

Plin. Ep. 3, 6, 1:

tument vela,

Luc. 5, 431.—

Form exĭgŭo:

tangere aliquid,

Scrib. Comp. 240.

exĭgŭus, a, um, adj. [exigo, II. B. 5.; cf. contiguus, from contingo; lit., weighed, exact; hence opp. to abundant, beyond measure; cf.: parvus, pusillus, minutus], scanty in measure or number, small, little, petty, short, poor, mean.

Adj. (freq. [p. 687] and class.):

exile et exiguum et vietum cor et dissimile cordis fuisse,

Cic. Div. 2, 16, 37; cf.:

me corporis exigui, etc.,

Hor. Ep. 1, 20, 24;

and, mus,

Verg. G. 1, 181:

oratorem ex immenso campo in exiguum sane gyrum compellitis,

Cic. de Or. 3, 19, 70; cf.:

quoniam exiguis quibusdam finibus totum oratoris munus circumdedisti,

id. ib. 1, 62, 264:

finis,

Hor. C. 1, 18, 10:

alteram partem nimis exiguam atque angustam esse voluisti,

Cic. Rab. Perd. 3, 9:

litterae tuae exiguam significationem tuae erga me voluntatis habebant,

id. Fam. 5, 7, 2;

exigua et infirma civitas,

Caes. B. G. 7, 17, 2; cf.:

pars terrae,

Cic. Rep. 1, 17:

campi,

Hor. C. 2, 9, 24:

castra,

Caes. B. G. 5, 49, 7:

aedificia,

Hirt. B. G. 8, 5, 1:

locus eloquentiae,

Quint. 2, 17, 28:

toga,

Hor. Ep. 1, 19, 13; cf.:

torques,

id. C. 3, 6, 12:

elegi,

id. A. P. 77 et saep.:

numerus oratorum,

Cic. de Or. 1, 4, 16; cf.:

copiae amicorum,

id. Quint. 1, 2:

malorum particula,

Juv. 13, 13:

copiae,

Caes. B. C. 2, 39, 3:

fructus,

Cic. Par. 6, 3, 49:

cibus,

Juv. 14, 301:

animus,

id. 13, 190:

facultates,

Caes. B. C. 1, 78, 2:

census,

Hor. Ep. 1, 1, 43:

pulvis,

id. C. 1, 28, 3:

tempus,

Cic. de Or. 1, 20, 92; cf.:

pars unius anni,

id. Rep. 6, 23:

pars aestatis,

Caes. B. G. 4, 20, 1:

laus,

Cic. Agr. 2, 2, 5:

grandis aut exigua (vox),

Quint. 11, 3, 15; so,

vox,

Suet. Ner. 20.—With gen.: abundans corporis exiguusque animi, Claud. ap. Eutr. 2, 381.— Comp.:

aqua exiguior facta,

Dig. 43, 11, 1, § 15; ib. 29, 5, 1, § 27; Front. Aquaed. 32:

cytisum aridum si dabis, exiguius dato,

Col. Arb. 28; Dig. 30, 1, 14 fin.—Sup.:

pars exiguissima,

Ov. H. 14, 115:

legata,

Plin. Ep. 7, 24, 7.

Subst.

exĭgŭum, i, n., a little, a trifle (post-Aug.).—With gen.:

exiguum campi ante castra erat,

Liv. 27, 27, 13:

exiguum spatii,

id. 22, 24, 8:

aquae,

Ov. Tr. 5, 2, 20:

mellis,

Plin. 28, 9, 37, § 139:

temporis,

id. Ep. 7, 27, 13:

salutis,

Sil. 4, 248:

exiguum de naturae patriaeque veneno,

Juv. 3, 123: exiguo (sc. tempore) post obitum ipsius, a short time after, etc., Plin. 31, 2, 3, § 7; cf.:

perquam exiguum sapere,

Plin. Ep. 3, 6, 1.— Plur.:

res hodie minor est here quam fuit, atque eadem cras Deteret exiguis aliquid,

Juv. 3, 23 sq. —

exĭgŭus, i, m., a poor man:

exiguo conceditur misericordia,

Vulg. Sap. 6, 7.— Adv., shortly, briefly; slightly, scantily, sparingly.

Form exĭgŭe (class.):

hoc quidem est nimis exigue et exiliter ad calculos revocare amicitiam,

too narrowly, Cic. Lael. 16, 58:

exigue sumptum praebent (parentes),

Ter. Heaut. 1, 2, 33; cf.:

ratione inita frumentum se exigue dierum XXX. habere,

hardly, Caes. B. G. 7, 71, 4:

celeriter exigueque dicere,

slightly, briefly, Cic. de Or. 3, 36, 144; cf.:

epistola exigue scripta,

id. Att. 11, 16, 1:

exigue atque frigide laudari,

Gell. 19, 3, 1: Vergilius hunc Homeri versum exigue secutus est, to a slight degree, i. e. not closely, id. 9, 9, 16.—

Form exĭgŭum (post-Aug.):

dormire,

Plin. 10, 77, 97, § 209:

sapere,

Plin. Ep. 3, 6, 1:

tument vela,

Luc. 5, 431.—

Form exĭgŭo:

tangere aliquid,

Scrib. Comp. 240.

ex-quīro (in Plautus also exquaero, Bacch. 4, 4, 70 al.), sīvi, sītum, 3, v. a., to search out diligently, to seek for; to make inquiry, to inquire, to ask (syn.: requiro, inquiro, investigo, perscrutor;

freq. and class.): cum ex te causas divinationis exquirerem,

Cic. Div. 2, 20, 46:

a te nihildum certi exquiro,

id. Att. 7, 12, 4; cf.: sed haec non nimis exquiro a Graecis, to ask [p. 700] of, expect from, id. ib. 7, 18, 3:

ancillas dedo, quolibet cruciatu exquire,

Ter. Hec. 5, 2, 7:

exquisiturum se vel fidiculis de Caesonia sua, cur, etc.,

that he would search out even by the rack, Suet. Calig. 33:

idem ego dicam, si me exquiret miles,

Plaut. Mil. 2, 2, 91:

secum et cum aliis, quid in eo peccatum sit, exquirunt,

Cic. Off. 1, 41, 147:

omissis auctoritatibus ipsa re ac ratione exquirere veritatem,

id. de Imp. Pomp. 17, 51:

sententias,

Caes. B. G. 3, 3, 1:

locum,

Verg. G. 2, 266:

sceleratum frigus,

to find out, id. ib. 2, 256:

verum,

to search into, investigate, Cic. Div. 2, 12, 28; id. Off. 1, 36, 132:

facta alicujus ad antiquae religionis rationem,

id. Verr. 2, 4, 5, § 10; cf.:

verba exquisita ad sonum,

id. Or. 49, 163:

rationes agitare et exquirere,

id. Tusc. 5, 23, 66:

itinere exquisito per Divitiacum,

having ascertained the route, Caes. B. G. 1, 41, 4 et saep.:

exquire de Blesamio, numquid ad regem contra dignitatem tuam scripserit,

inquire respecting Blesamius, Cic. Deiot. 15, 42; cf.:

de Varrone tam diligenter,

id. Att. 13, 22, 1:

eis senatus arbitratur singularis exquirendos honores,

to devise, invent, id. Phil. 4, 2, 5.— Pass. impers.:

istuc mihi exquisitum est, fuisse hunc, etc.,

I am accurately informed, Plaut. Capt. 3, 4, 105:

mi istuc primum exquisito est opus,

I must first inquire respecting this, id. Am. 2, 2, 159; cf. id. ib. 2, 1, 81;

A. and S. Gr. § 243, R. 1: consilia exquirentes,

Cic. Fat. 1.—Hence, ex-quīsītus, a, um, P. a., carefully sought out, ripely considered, choice, excellent, exquisite:

ipsi omnia, quorum negotium est, consulta ad nos et exquisita deferunt,

Cic. de Or. 1, 58, 250:

reconditae exquisitaeque sententiae,

id. Brut. 79, 274:

exquisitum judicium litterarum,

id. Off. 1, 37, 133:

exquisitis rationibus confirmare,

id. Fin. 1, 9, 30:

summis ingeniis exquisitaque doctrina philosophi,

id. ib. 1, 1, 1:

ars,

id. de Or. 2, 41, 175:

supplicia,

id. Off. 3, 27, 100:

magistri,

id. Brut. 27, 104:

munditia non odiosa neque exquisita nimis,

too exquisite, id. Off. 1, 36, 130:

nihil elegans, nihil exquisitum,

id. Pis. 27, 67:

epulae,

Plin. 9, 35, 58, § 119. — Comp.:

accuratius et exquisitius dicendi genus,

id. Brut. 82, 283:

verba,

Quint. 11, 1, 33.— Sup.:

laudantur exquisitissimis verbis legiones,

Cic. Phil. 4, 3, 6:

ad exquisitissimam consuetudinem Graecorum aliquem erudire,

id. Rep. 2, 21:

scientia exquisitissimae subtilitatis,

Plin. 6, 33, 39, § 211.—

Sought out, ascertained, made certain:

satin istuc mihi exquisitumst?

Plaut. Capt. 3, 4, 105.—Hence, adv.: exquīsīte, carefully, accurately, particularly, excellently, exquisitely:

cum de eo crimine accurate et exquisite disputavisset,

Cic. Brut. 80, 277:

eleganter atque exquisite dicere aliquid,

Quint. 8, 2, 21.— Comp., Cic. Brut. 93, 322; id. Tusc. 1, 48, 116; Quint. 12, 10, 75.— Sup., Tiro Tull. ap. Gell. 10, 1, 7; Gell. 13, 7, 6.

ex-quīro (in Plautus also exquaero, Bacch. 4, 4, 70 al.), sīvi, sītum, 3, v. a., to search out diligently, to seek for; to make inquiry, to inquire, to ask (syn.: requiro, inquiro, investigo, perscrutor;

freq. and class.): cum ex te causas divinationis exquirerem,

Cic. Div. 2, 20, 46:

a te nihildum certi exquiro,

id. Att. 7, 12, 4; cf.: sed haec non nimis exquiro a Graecis, to ask [p. 700] of, expect from, id. ib. 7, 18, 3:

ancillas dedo, quolibet cruciatu exquire,

Ter. Hec. 5, 2, 7:

exquisiturum se vel fidiculis de Caesonia sua, cur, etc.,

that he would search out even by the rack, Suet. Calig. 33:

idem ego dicam, si me exquiret miles,

Plaut. Mil. 2, 2, 91:

secum et cum aliis, quid in eo peccatum sit, exquirunt,

Cic. Off. 1, 41, 147:

omissis auctoritatibus ipsa re ac ratione exquirere veritatem,

id. de Imp. Pomp. 17, 51:

sententias,

Caes. B. G. 3, 3, 1:

locum,

Verg. G. 2, 266:

sceleratum frigus,

to find out, id. ib. 2, 256:

verum,

to search into, investigate, Cic. Div. 2, 12, 28; id. Off. 1, 36, 132:

facta alicujus ad antiquae religionis rationem,

id. Verr. 2, 4, 5, § 10; cf.:

verba exquisita ad sonum,

id. Or. 49, 163:

rationes agitare et exquirere,

id. Tusc. 5, 23, 66:

itinere exquisito per Divitiacum,

having ascertained the route, Caes. B. G. 1, 41, 4 et saep.:

exquire de Blesamio, numquid ad regem contra dignitatem tuam scripserit,

inquire respecting Blesamius, Cic. Deiot. 15, 42; cf.:

de Varrone tam diligenter,

id. Att. 13, 22, 1:

eis senatus arbitratur singularis exquirendos honores,

to devise, invent, id. Phil. 4, 2, 5.— Pass. impers.:

istuc mihi exquisitum est, fuisse hunc, etc.,

I am accurately informed, Plaut. Capt. 3, 4, 105:

mi istuc primum exquisito est opus,

I must first inquire respecting this, id. Am. 2, 2, 159; cf. id. ib. 2, 1, 81;

A. and S. Gr. § 243, R. 1: consilia exquirentes,

Cic. Fat. 1.—Hence, ex-quīsītus, a, um, P. a., carefully sought out, ripely considered, choice, excellent, exquisite:

ipsi omnia, quorum negotium est, consulta ad nos et exquisita deferunt,

Cic. de Or. 1, 58, 250:

reconditae exquisitaeque sententiae,

id. Brut. 79, 274:

exquisitum judicium litterarum,

id. Off. 1, 37, 133:

exquisitis rationibus confirmare,

id. Fin. 1, 9, 30:

summis ingeniis exquisitaque doctrina philosophi,

id. ib. 1, 1, 1:

ars,

id. de Or. 2, 41, 175:

supplicia,

id. Off. 3, 27, 100:

magistri,

id. Brut. 27, 104:

munditia non odiosa neque exquisita nimis,

too exquisite, id. Off. 1, 36, 130:

nihil elegans, nihil exquisitum,

id. Pis. 27, 67:

epulae,

Plin. 9, 35, 58, § 119. — Comp.:

accuratius et exquisitius dicendi genus,

id. Brut. 82, 283:

verba,

Quint. 11, 1, 33.— Sup.:

laudantur exquisitissimis verbis legiones,

Cic. Phil. 4, 3, 6:

ad exquisitissimam consuetudinem Graecorum aliquem erudire,

id. Rep. 2, 21:

scientia exquisitissimae subtilitatis,

Plin. 6, 33, 39, § 211.—

Sought out, ascertained, made certain:

satin istuc mihi exquisitumst?

Plaut. Capt. 3, 4, 105.—Hence, adv.: exquīsīte, carefully, accurately, particularly, excellently, exquisitely:

cum de eo crimine accurate et exquisite disputavisset,

Cic. Brut. 80, 277:

eleganter atque exquisite dicere aliquid,

Quint. 8, 2, 21.— Comp., Cic. Brut. 93, 322; id. Tusc. 1, 48, 116; Quint. 12, 10, 75.— Sup., Tiro Tull. ap. Gell. 10, 1, 7; Gell. 13, 7, 6.

hăbĕo, ui, itum, 2 (archaic perf. subj. habessit, Cic. Leg. 2, 8, 19; inf. haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111), v. a. and n. [etym. dub.; cf. Gr. kôpê, handle; Lat. capio; Germ. haben, Haft; Engl. have], to have, in the widest sense of the word, to hold, keep, possess, cherish, entertain, occupy, enclose, contain (cf.: teneo, possideo, etc.).

In gen.

Of personal subjects.

With persons or things as objects: SI INTESTATO MORITVR, CVI SVVS HERES NEC SIT, AGNATVS PROXIMVS FAMILIAM HABETO, Fragm. XII. Tab. ap. Ulp. Fragm. 26, 1: ex tui animi sententia tu uxorem habes? Cato ap. Cic. de Or. 2, 64, 260; cf.:

aliquam habere in matrimonio, Cic. Scaur. § 8: ipsum ex Helvetiis uxorem habere,

Caes. B. G. 1, 18, 6:

si et prudentes homines et non veteres reges habere voluerunt,

Cic. Rep. 1, 37 fin.:

quae cum patrem clarissimum, amplissimos patruos, ornatissimum fratrem haberet,

id. Rosc. Am. 50, 147:

cum ille haberet filium delicatiorem,

id. de Or. 2, 64, 257:

quod non ingenuous habeat clarosque parentes,

Hor. S. 1, 6, 91:

habebat saepe ducentos, saepe decem servos,

id. ib. 1, 3, 11:

fundum habere, Cic. Tull. § 14: cur pecuniam non habeat mulier?

id. Rep. 3, 10:

tantas divitias habet,

Plaut. Bacch. 2, 3, 99; so,

aurum,

id. ib. 2, 3, 35; and:

vectigalia magna Divitiasque,

Hor. S. 2, 2, 101:

tantum opum,

Cic. Rep. 1, 48:

classes,

id. Phil. 9, 2, 4:

naves,

id. Verr. 2, 5, 40, § 104:

denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus, Pauperiem metuas minus,

Hor. S. 1, 1, 92:

tacitus pasci si posset corvus, haberet Plus dapis,

id. Ep. 1, 17, 50:

Dionysii equus quid attulit admirationis, quod habuit apes in juba?

Cic. Div. 2, 31, 67: faenum habet in cornu;

longe fuge,

Hor. S. 1, 4, 34:

leges in monumentis habere,

Cic. Rep. 2, 14:

hostis habet muros,

Verg. A. 2, 290:

hostis habet portus,

Val. Fl. 3, 45 al.:

quam vellem Panaetium nostrum nobiscum haberemus,

Cic. Rep. 1, 10:

Ciceronem secum,

id. Att. 4, 9, 2; cf.:

ea legione, quam secum habebat,

Caes. B. G. 1, 8, 1:

secum senatorem,

Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77; cf.

also: magnum numerum equitatus circum se,

Caes. B. G. 1, 18, 5:

haec si habeat aurum, quod illi renumeret, faciat lubens,

Plaut. Bacch. 1, 1, 12; cf.:

quid non habuisti quod dares? Habuisse se dicet, Cic. Scaur. § 19: quod non desit, habentem,

Hor. Ep. 2, 2, 52:

qui in foro turbaque, quicum colloqui libeat, non habeant,

Cic. Rep. 1, 17.—

With abstr. objects: quid illos, bono genere gnatos, opinanimi animi habuisse atque habituros dum vivent? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

quod uno et eodem temporis puncto nati dissimiles et naturas et vitas et casus habent,

Cic. Div. 2, 45, 95:

febrim,

id. Fam. 7, 26, 1:

instrumenta animi,

id. Rep. 3, 3:

nec vero habere virtutem satis est, quasi artem aliquam, nisi utare,

id. ib. 1, 2:

in populos perpetuam potestatem,

id. ib. 2, 27; cf.:

in populum vitae necisque potestatem,

id. ib. 3, 14; so,

potestatem,

id. ib. 2, 29; 32;

36: eo plus auctoritatis,

id. ib. 3, 16:

ornamenta dicendi,

id. de Or. 2, 28, 122; cf.:

summam prudentiam summamque vim dicendi,

id. ib. 1, 20, 89:

Q. Lucilius Balbus tantos progressus habebat in Stoicis, ut, etc.,

id. N. D. 1, 6, 15:

neque quem usum belli haberent aut quibus institutis uterentur, reperiri poterat,

Caes. B. G. 4, 20 fin.:

nonnullam invidiam ex eo, quod, etc.,

Cic. de Or. 2, 70, 283: nimiam spem, Cato ap. Gell. 13, 17, 1:

spem in fide alicujus,

Cic. Inv. 1, 39, 71; cf.:

tantum spei ad vivendum,

id. Att. 15, 20, 2; id. N. D. 3, 6, 14; cf.

also: summam spem de aliquo,

id. Lael. 3, 11:

odium in equestrem ordinem,

id. Clu. 55, 151:

metum,

Prop. 3, 11 (4, 10), 6: consolationem [p. 834] semper in ore atque in animo, Cic. Fam. 5, 16, 2; cf. Varr. L. L. 6, § 56 Mull.:

rogavi, ut diceret, quid haberet in animo,

Cic. Att. 8, 10:

neque modum neque modestiam victores habere,

observe no bounds, Sall. C. 11, 4;

v. modus: haec habebam fere, quae te scire vellem,

Cic. Att. 1, 6; cf.:

haec habui de amicitia quae dicerem,

this is what I had to say, id. Lael. 27 fin.: fidem, gratiam, honorem, rationem; v. these nouns.—In a play on the word lumen: Arge, jaces; quodque in tot lumina lumen habebas Exstinctum est, the light for so many lights ( eyes), Ov. M. 1, 720.—

With inf. (analog. to the Gr. echô), to have something to do, be able to do something:

habeo etiam dicere quem contra morem majorum dejecerit, etc.,

Cic. Rosc. Am. 35, 100:

de re publica nihil habeo ad te scribere,

id. Att. 2, 22, 6.—So with inf. or with the part. fut. pass. (ante-class. and post-Aug.), to have or be obliged to do something, I must do something:

rogas, ut id mihi habeam curare,

Varr. R. R. 1, 1, 2:

filius hominis, quod carne indui haberet in terra,

Lact. 4, 12, 15:

habemus humiliare eum in signo,

id. 4, 18, 22:

quod plurimae haereses haberent existere,

id. 4, 30, 2:

etiam Filius Dei mori habuit,

Tert. Hab. Mul. 1:

si inimicos jubemur diligere, quem habemus odisse?

id. Apol. 37:

de spatiis ordinum eatenus praecipiendum habemus, ut intelligant agricolae, etc.,

Col. 5, 5, 3:

praesertim cum enitendum haberemus, ut, etc.,

Plin. Ep. 1, 8, 12:

si nunc primum statuendum haberemus,

Tac. A. 14, 44:

cum respondendum haberent,

id. Or. 36.—

Of inanim. or abstr. subjects:

prima classis LXXXVIII. centurias habeat,

Cic. Rep. 2, 22:

locus ille nihil habet religionis,

id. Leg. 2, 22, 57:

humani animi eam partem, quae sensum habeat,

id. Div. 1, 32, 70:

animus incorruptus agit atque habet cuncta, neque ipse habetur,

Sall. J. 2, 3:

divinus animus mortale nihil habuit, Cic. Scaur. § 50: habet statum res publica de tribus secundarium,

id. Rep. 1, 42; cf.:

nullum est genus illarum rerum publicarum, quod non habeat iter ad finitimum quoddam malum,

id. ib. 1, 28:

ipsa aequabilitas est iniqua, cum habeat nullos gradus dignitatis,

id. ib. 1, 27:

nulla alia in civitate...ullum domicilium libertas habet,

id. ib. 1, 31:

nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,

id. ib. 1, 4; cf.:

viri excellentis ancipites variique casus habent admirationem,

id. Fam. 5, 12, 5:

habet etiam amoenitas ipsa illecebras multas cupiditatum,

id. Rep. 2, 4:

quid habet illius carminis simile haec oratio?

id. ib. 1, 36:

magnam habet vim disciplina verecundiae,

id. ib. 4, 6 et saep.:

quomodo habere dicimur febrem, cum illa nos habeat,

Sen. Ep. 119 med.; cf.:

animalia somnus habebat,

Verg. A. 3, 147; Ov. M. 7, 329:

me somno gravatum Infelix habuit thalamus,

Verg. A. 6, 521; cf.:

non me impia namque Tartara habent,

id. ib. 5, 734:

habentque Tartara Panthoiden,

Hor. C. 1, 28, 9:

qui (metus) major absentes habet,

id. Epod. 1, 18; Sen. Const. Sap. 7:

et habet mortalia casus,

Luc. 2, 13:

terror habet vates,

Stat. Th. 3, 549.

In partic.

Pregn., to have or possess property (mostly absol.):

miserum istuc verbum et pessumum'st, habuisse et nihil habere,

Plaut. Rud. 5, 2, 34; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10: qui habet, ultro appetitur: qui est pauper, aspernatur, Cic. Fragm. ap. Prisc. p. 792 P.:

habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis,

Cic. Verr. 2, 3, 86, § 199; so,

in nummis,

id. Att. 8, 10:

in Salentinis aut in Brutiis,

i. e. to have possessions, id. Rosc. Am. 46, 132; cf. id. Verr. 2, 5, 18, § 45: nos quod simus, quod habeamus, etc., Curius ap. Cic. Fam. 7, 29, 1:

et belli rabies et amor successit habendi,

Verg. A. 8, 327; cf.:

amore senescit habendi,

Hor. Ep. 1, 7, 85; Phaedr. 3 prol. 21; Juv. 14, 207: quid habentibus auri nunquam exstincta sitis? Sil. 5, 264; so, habentes = hoi echontes, the wealthy, Lact. 5, 8, 7. —

With an object - or relative-clause, to have the means, ability, or knowledge, i. e. to be in a condition, to be able, to know how to do or say any thing.

With an objectclause:

de Alexandrina re tantum habeo polliceri, me tibi cumulate satisfacturum,

Cic. Fam. 1, 5, 3:

de re publica nihil habeo ad te scribere,

id. Att. 2, 22, 6:

haec fere dicere habui de natura deorum,

this is the substance of what I had to say, id. N. D. 3, 39, 93; cf.:

quid habes igitur dicere de Gaditano foedere?

id. Balb. 14, 33:

habeo etiam dicere, quem de ponte in Tiberim dejecerit,

id. Rosc. Am. 35, 100:

illud affirmare pro certo habeo, etc.,

Liv. 44, 22, 4:

sic placet, an melius quis habet suadere?

Hor. Epod. 16, 23.—

With a relat.-clause (usually with a negative: non habeo, quid faciam;

or: nihil habeo, quod faciam, dicam, etc.): de quibus habeo ipse, quid sentiam: non habeo autem, quid tibi assentiar,

Cic. N. D. 3, 25, 64:

de pueris quid agam, non habeo,

id. Att. 7, 19:

usque eo quid arguas non habes,

id. Rosc. Am. 15, 45:

quid huic responderet, non habebat,

id. Mur. 12, 26:

nec quid faceret habebat,

id. Verr. 2, 4, 23, § 51; id. Off. 2, 2, 7:

qui, quo se reciperent, non haberent,

Caes. B. G. 4, 38, 2:

nihil habeo, quod ad te scribam,

Cic. Att. 7, 19:

nil habeo, quod agam,

Hor. S. 1, 9, 19; and:

nihil habeo, quod cum amicitia Scipionis possim comparare,

Cic. Lael. 27, 103.—

To have in use, make use of, use (very rare, for the usual uti, opp. abuti):

anulus in digito subter tenuatur habendo,

i. e. by use, by wearing, Lucr. 1, 312; cf.:

aera nitent usu: vestis bona quaerit haberi,

Ov. Am. 1, 8, 51:

quippe quas (divitias) honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant,

Sall. C. 13, 2 Kritz; cf.:

magnae opes innocenter paratae et modeste habitae,

Tac. A. 4, 44.—Hence,

To hold, use, wield, handle, manage:

nec inmensa barbarorum scuta, enormis hastas, inter truncos arborum perinde haberi quam pila,

Tac. A. 2, 14.— Trop.:

quo modo rem publicam habuerint (majores), disserere,

Sall. C. 5, 9; cf.:

reipublicae partes,

Tac. A. 4, 6 init. —

To hold or keep a person or thing in any condition; to have, hold, or regard in any light:

aliquem in obsidione,

Caes. B. C. 3, 31, 3:

aliquem in liberis custodiis,

Sall. C. 47, 3; so,

aliquem in custodiis,

id. ib. 52, 14:

aliquem in vinculis,

id. ib. 51 fin.;

for which also: in custodiam habitus,

i. e. put into prison and kept there, Liv. 22, 25; Tac. H. 1, 87; cf.:

quo facilius omne Hadriaticum mare in potestatem haberet,

Caes. B. C. 1, 25 Oud. N. cr. (al. in potestate):

cum talem virum in potestatem habuisset,

Sall. J. 112 fin. Kritz N. cr.:

quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit,

id. ib. 79, 3:

alios in ea fortuna haberent, ut socii esse quam cives mallent,

Liv. 26, 24:

aegros in tenebris,

Cels. 3, 18:

aquam caelestem sub dio in sole,

Col. 12, 12, 1:

in otio militem,

Liv. 39, 2, 6; cf.:

legiones habebantur per otium,

Tac. H. 1, 31:

externa sine cura habebantur,

id. A. 1, 79 init.:

exercitus sine imperio et modestia habitus,

Sall. J. 44, 1:

quos ille postea magno in honore habuit,

Caes. B. C. 1, 77, 2;

for which: quos praecipuo semper honore Caesar habuit,

id. B. G. 5, 54, 4:

habeo Junium (mensem) et Quintilem in metu,

i. e. I fear, Cic. Att. 6, 1, 14.— So with an adj. or a perf. part., to denote a lasting condition:

ita me mea forma habet sollicitum,

Plaut. Most. 4, 2, 95 Lorenz; id. Men. 4, 2, 12; 21:

miserrimum ego hunc habebo amasium,

id. Cas. 3, 3, 27 al.:

laetum Germanicum,

Tac. A. 2, 57; 65:

sollicitum habebat cogitatio,

Cic. Fam. 7, 3, 1; 2, 16, 2.—Hence,

With a double object, esp. freq. with the part. perf. pass., to have, hold, or possess a person or thing in any quality or capacity, as any thing; to have, hold, or possess an action as completed, finished (a pregn. circumlocution for the perf.):

cum haberet collegam in praetura Sophoclem,

Cic. Off. 1, 40, 144; cf. Quint. 10, 1, 93:

an heredem habuerit eum, a quo, etc.,

id. 7, 2, 37:

istaec illum perdidit assentatio, nam absque te esset, ego illum haberem rectum ad ingenium bonum,

Plaut. Bacch. 3, 3, 8:

cur ergo unus tu Apollonidenses miseriores habes quam pater tuus habuit umquam?

Cic. Fl. 29, 71:

obvium habuerunt patrem,

Quint. 7, 1, 29:

reliquas civitates stipendiarias,

Caes. B. G. 1, 30, 3:

quod (cognomen) habes hereditarium,

Cic. Rep. 6, 11:

quae habuit venalia,

id. Verr. 2, 3, 62, § 144; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 11, 1:

qui auro habeat soccis suppactum solum,

Plaut. Bacch. 2, 3, 98:

me segregatum habuisse, uxorem ut duxit, a me Pamphilum,

have kept him away, aloof, Ter. Hec. 5, 1, 25; cf.:

inclusum in curia senatum habuerunt,

Cic. Att. 6, 2, 8:

(Romulus) habuit plebem in clientelas principum descriptam,

id. Rep. 2, 9: satis mihi videbar habere cognitum Scaevolam ex iis rebus, quas, etc., id. Brut. 40, 147; cf.:

si nondum eum satis habes cognitum,

id. Fam. 13, 17, 3; ib. 15, 20 fin.: fidem spectatam jam et diu cognitam, id. Div. ap. Caecil. 4, 11:

decumas ad aquam deportatas,

id. Verr. 2, 3, 14, § 36:

domitas habere libidines,

id. de Or. 1, 43, 194:

omnes philosophiae notos et tractatos locos,

id. Or. 33, 118; id. Rep. 2, 6:

innumerabilia, quae collecta habent Stoici,

id. Div. 2, 70, 145: quantum in acie tironi sit committendum, nimium saepe expertum habemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 3:

quare velim ita statutum habeas, me, etc.,

Cic. Fam. 6, 2, 1: habeo absolutum suave epos ad Caesarem, id. Q. Fr. 3, 9, 6:

in adversariis scriptum habere (nomen),

id. Rosc. Com. 3, 9:

de Caesare satis dictum habebo,

id. Phil. 5, 19, 52:

bellum habere susceptum,

id. Agr. 2, 6, 14:

quam (domum) tu iam dimensam et exaedificatam animo habebas,

id. Att. 1, 6, 1:

ut omnes labores, pericula consueta habeam,

Sall. J. 85, 7:

compertum ego habeo,

id. Cat. 58, 1; cf. Nep. Att. 17 fin.; 18, 1: neque ea res falsum ( part. perf. pass.) me habuit, Sall. J. 10, 1 al. From this use is derived the compound perf. of the Romance languages: ho veduto, j'ai vu, qs. habeo visum, I have seen).—

Also, with a double object, to make, render:

praecipit ut dent operam, uti eos quam maxime manifestos habeant,

Sall. C. 41, 5:

qui pascua publica infesta habuerant,

Liv. 39, 29, 9; 34, 36, 3:

necdum omnia edita facinora habent,

id. 39, 16, 3; 31, 42, 1:

anxium me et inquietum habet petitio Sexti,

Plin. Ep. 2, 9, 1:

sed Pompeium gratia impunitum habuit,

kept, Vell. 2, 1, 5.—

Hence:

in aliquo (aliqua re), aliquem (aliquid) habere (rare): ea si fecissem, in vestra amicitia exercitum, divitias, munimenta regni me habiturum,

Sall. J. 14, 1:

in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo,

Curt. 6, 9, 12:

majora in eo obsequia habiturus,

Just. 8, 6, 6; cf. Cic. Fam. 2, 16, 5.—

To have or hold a person in any manner, to treat, use:

is, uti tu me hic habueris, proinde illum illic curaverit,

Plaut. Capt. 2, 2, 64:

equitatu agmen adversariorum male habere et carpere,

Caes. B. C. 1, 63, 2; cf. Cels. 3, 20; 3, 21:

exercitum luxuriose nimisque liberaliter habere,

Sall. C. 11, 5 Kritz; cf.:

eos ille non pro vanis hostibus, ut meriti erant, sed accurate et liberaliter habuit,

id. J. 103, 5; 113, 2:

Fabiis plurimi (saucii) dati, nec alibi majore cura habiti,

Liv. 2, 47, 12; 29, 8, 6; 37, 34, 5:

video quam molliter tuos habeas,

Plin. Ep. 5, 19, 1:

militant vobiscum, qui superbe habiti rebellassent,

Curt. 8, 8, 11:

virgines tam sancte habuit,

id. 3, 12, 21; 4, 10, 33:

male habere aliquem,

Nep. Eum. 12, 1:

neque conjugem et filium ejus hostiliter haberi,

Tac. A. 2, 10.—

With se, and sometimes mid. or neut., to hold or keep himself or itself in a certain manner, i. e. to be constituted or situated, to find one's self, to be, in any manner.

Habere se:

Tironem Patris aegrum reliqui...et quamquam videbatur se non graviter habere, tamen sum sollicitus, etc.,

Cic. Att. 7, 2, 3:

praeclare te habes, cum, etc.,

id. Verr. 2, 2, 61, § 149:

ipsi se hoc melius habent quam nos, quod, etc.,

id. Att. 11, 7, 4:

Bene habemus nos,

id. ib. 2, 8, 1:

ego me bene habeo,

am well, Tac. A. 14, 51: praeclare se res habeat ( is well), si, etc., Cic. de Or. 1, 25, 114:

male se res habet, cum, quod virtute effici debet, id tentatur pecunia,

id. Off. 2, 6, 22; cf. id. de Or. 2, 77, 313:

quae cum ita se res haberet, tamen, etc.,

id. Verr. 2, 2, 50, § 124; cf.:

ita se res habet, ut ego, etc.,

id. Quint. 1, 2:

sic profecto res se habet,

id. de Or. 2, 67, 271:

scire aveo, quomodo res se habeat,

id. Att. 13, 35, 2; cf. id. de Or. 2, 32, 140:

ut se tota res habeat,

id. Verr. 2, 2, 5, § 15; cf.:

ut meae res sese habent,

Ter. Phorm. 5, 4, 1.—

Mid.:

virtus clara aeternaque habetur,

exhibits itself, is, continues, Sall. C. 1, 4:

sicuti pleraque mortalium habentur,

as for the most part happens in human affairs, id. ib. 6, 3.—

Neutr. (as also the Gr echô): Tullia nostra recte valet: Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1:

volui animum tandem confirmare hodie meum, Ut bene haberem filiae nuptiis,

I might enjoy myself, Plaut. Aul. 2, 8, 2: qui bene habet suisque amicis est volup, id. [p. 835] Mil. 3, 1, 130:

bene habent tibi principia,

Ter. Phorm. 2, 3, 82:

bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,

it is well, Cic. Mur. 6, 14; Liv. 8, 6:

magnum narras, vix credibile! atqui sic habet,

so it is, it is even so, Hor. S. 1, 9, 53: illasce sues sanas esse habereque recte licere spondesne? Formula emendi, ap. Varr. R. R. 2, 4, 5; 2, 3, 5.—

To hold, account, esteem, consider, regard a person or thing in any manner or as any thing; to think or believe a person or thing to be so or so:

aliquem fidelem sibi habere,

Plaut. Bacch. 3, 3, 87:

deos aeternos et beatos,

Cic. N. D. 1, 17, 45:

id habent hodie vile et semper habuerunt,

id. Balb. 22, 51:

maximam illam voluptatem habemus, quae, etc.,

id. Fin. 1, 11, 37:

eum nos ut perveterem habemus... nec vero habeo quemquam antiquiorem,

id. Brut. 15, 61:

Ut et rex et pater habereter omnium,

id. Rep. 1, 36; 2, 21:

parentem Asiae et dici et haberi,

id. Q. Fr. 1, 1, 10 fin.:

eos dicit esse habitos deos, a quibus, etc.,

id. N. D. 1, 15, 38:

cum esset habendus rex, quicumque genere regio natus esset,

id. Rep. 1, 33; cf. id. ib. 2, 12 fin.: non habeo nauci Marsum augurem, Poet. ap. Cic. Div. 1, 58, 132:

cujus auctoritas in iis regionibus magni habebatur,

Caes. B. G. 4, 21, 7:

nihil pensi habere,

Quint. 11, 1, 29; cf.

also: an perinde habenda sit haec atque illa,

id. 7, 3, 11:

sese illum non pro amico, sed pro hoste habiturum,

Caes. B. G. 1, 44, 19; so,

aliquem pro hoste,

Liv. 2, 20; Curt. 6, 2 al.:

nisi in provincia relictas rationes pro relatis haberem,

Cic. Fam. 5, 20, 2:

licet omnia Italica pro Romanis habeam,

Quint. 1, 5, 56; 12, 10, 73:

istuc jam pro facto habeo,

Cic. Att. 13, 1, 2:

Pompeium pro certo habemus per Illyricum proficisci in Galliam,

to consider as certain, id. ib. 10, 6 fin.:

id obliviscendum, pro non dicto habendum,

Liv. 23, 22, 9:

hoc velim in maximis rebus et maxime necessariis habeas,

Cic. Att. 5, 5 fin.:

aliquem in deorum numero,

id. N. D. 1, 14, 36:

aliquem in hostium numero,

Caes. B. G. 1, 28, 1:

aliquem suorum In numero,

Hor. S. 2, 6, 41;

for which also: hostium numero haberi,

Cic. Att. 11, 6, 6:

numero impiorum ac sceleratorum haberi,

Caes. B. G. 6, 13, 7; cf. also Quint. 3, 7, 2:

quem Aegyptii nefas habent nominare,

Cic. N. D. 3, 22, 56:

mutare nefas habent,

Quint. 12, 8, 6:

nec tamen est habendum religioni, nocentem aliquando defendere,

to scruple, make a conscience of, Cic. Off. 2, 14, 51; cf.:

nec eam rem habuit religioni,

id. Div. 1, 35, 77:

quando tu me bene merentem tibi habes despicatui,

you despise, Plaut. Men. 4, 3, 19:

non sic ludibrio tuis factis habitus essem,

Ter. Hec. 4, 1, 11.—Hence: sic habeto, or sic habeas aliquid, or with an object-clause, hold or judge thus, be convinced or persuaded, believe, know:

sed hoc nihil ad te: illud velim sic habeas, uod intelliges, etc.,

Cic. Fam. 3, 13, 2:

unum hoc sic habeto: si, etc.,

id. ib. 2, 6 fin.:

sic habeto: omnibus, etc.,

id. Rep. 6, 13:

enitere et sic habeto, non esse te mortalem, sed corpus hoc,

id. ib. 6, 24; so with an object-clause, id. Fam. 2, 10, 1; 16, 4, 4.—Without sic:

id primum ergo habeto, non sine magna causa, etc.,

Cic. Fam. 13, 29, 2:

tantum habeto, civem egregium esse Pompeium, etc.,

id. ib. 2, 8, 2.—

To take, accept, bear, submit to, endure:

neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur: multi eas gravius aequo habuere,

Sall. C. 51, 11:

egestas facile habetur sine damno,

id. ib. 6, 37:

quae in praesens Tiberius civiliter habuit, sed, etc.,

Tac. A. 4, 21:

neque tantum maleficium impune habendum,

id. ib. 3, 70;

12, 48: nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum,

Liv. 7, 5, 7 Weissenb.—

To hold, have possession of, occupy, a place:

urbem Romam condidere atque habuere initio Trojani,

Sall. C. 6, 1:

qui mortales initio Africam habuerint,

id. J. 17, 7; 18, 1; cf.

Siciliam et Sardiniam per legatos habuit,

rule, administer, Flor. 4, 2, 22:

urbem Romanam a principio reges habuere,

Tac. A. 1, 1:

Hispaniae tribus legionibus habebantur,

id. ib. 4, 5; 12, 54.—

More freq. neutr., to dwell, live anywhere (perh. only ante-class.; in good prose habito is used instead): quae Corinthum arcem altam habetis, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 294 Vahl.):

ille geminus qui Syracusis habet,

Plaut. Men. prol. 69: quis istic habet? id. Bacch. 1, 2, 6:

ubi nunc adulescens habet?

id. Trin. 1, 2, 156:

apud aedem Junonis Lucinae, ubi aeditumus habere solet,

Varr. L. L. 5, § 50 Mull.; cf.:

situm formamque et universorum castrorum et partium, qua Poeni, qua Numidae haberent...specularentur,

Liv. 30, 4, 2 (but v. Weissenb. ad loc.).—

To spend, pass (time, etc.):

aetatem procul a republica,

Sall. C. 4, 1:

vitam,

id. ib. 51, 12 al.—

To have in one's mind, to know, be acquainted with:

siquidem istius regis (Anci) matrem habemus, ignoramus patrem,

Cic. Rep. 2, 18 fin.: habes consilia nostra;

nunc cognosce de Bruto,

there you have, such are, id. Att. 5, 21, 10:

habetis igitur primum ortum tyranni,

id. Rep. 2, 27:

habetis sermonem bene longum hominis,

id. de Or. 2, 88, 361; cf.

also: habes nostras sententias,

Suet. Claud. 4:

habes, quae fortissime de beata vita dici putem,

Cic. Tusc. 5, 28 fin.; cf. id. de Or. 2, 71, 291. —

To have as a habit, peculiarity, or characteristic:

habebat hoc omnino Caesar: quem plane perditum aere alieno egentemque cognorat, hunc in familiaritatem libentissime recipiebat,

Cic. Phil. 2, 32, 78; id. Pis. 32, 81.—

To hold, to make, do, perform, prepare, utter, pronounce, produce, cause:

alium quaerebam, iter hac habui,

made, directed, Ter. Eun. 5, 9, 35; cf.:

ex urbe profectus iter ad legiones habebat,

Caes. B. C. 1, 14, 3; so,

iter,

id. ib. 1, 51, 1; 3, 11, 2; 3, 106, 1; Cic. Q. Fr. 2, 6, 2:

vias,

Luc. 2, 439:

C. Cato contionatus est, comitia haberi non siturum, si, etc.,

to be held, Cic. Q. Fr. 2, 6, 6:

senatum,

id. ib. 2, 13, 3; id. Fam. 1, 4, 1; Caes. B. C. 1, 2, 1:

concilia,

id. B. G. 5, 53, 4:

contionem,

Cic. Att. 4, 1, 6:

censum,

id. Verr. 2, 2, 55, § 138:

delectum (militum),

id. Phil. 5, 12, 31; id. Fam. 15, 1 fin.; Caes. B. G. 6, 1;

v. delectus: ludos,

Suet. Rhet. 1:

sermonem,

Cic. Tusc. 1, 24, 57; cf.:

orationem,

to deliver, id. Rep. 1, 46:

multis verbis ultro citroque habitis,

id. ib. 6, 9 fin.:

disputationem,

id. ib. 1, 7; Caes. B. G. 5, 30, 1:

dialogum,

Cic. Att. 2, 9, 1:

verba,

id. de Or. 2, 47, 190:

querelam de aliquo apud aliquem,

id. Q. Fr. 1, 2, 1, § 2:

controversiam de fundo cum aliquo,

id. Fam. 13, 69, 2 et saep.:

deinde adventus in Syriam primus equitatus habuit interitum,

caused, occasioned, Cic. Prov. Cons. 4, 9; cf. id. Div. 2, 46, 96:

latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cujusque civitatis fiunt,

Caes. B. G. 6, 23, 6.—

Habere in animo (or simply animo), with an objectclause, to have in mind, to intend, to be disposed, inclined to do any thing (=propositum habere, constituisse, decrevisse):

istum exheredare in animo habebat,

Cic. Rosc. Am. 18, 52; id. Att. 1, 17, 11:

hoc (flumen) neque ipse transire in animo habebat neque hostes transituros existimabat,

Caes. B. G. 6, 7, 5:

neque bello eum invadere animo habuit,

Liv. 44, 25, 1 dub (al. in animo), v. Drak. ad h. l.—

Habere sibi or secum aliquid, to keep to one's self (lit. and trop.):

clamare coeperunt, sibi ut haberet hereditatem,

Cic. Verr. 2, 2, 19, § 47:

per vindicationem his verbis legamus: DO LEGO, CAPITO, SUMITO, SIBI HABETO,

Ulp. Fragm. 24, 3; cf. ib. § 5; Gai. Inst. 2, 209.—So the formula used in divorces:

res tuas tibi habeas or habe,

Plaut. Am. 3, 2, 47; Sen. Suas. 1, § 7:

illam suam suas res sibi habere jussit ex duodecim tabulis,

Cic. Phil. 2, 28, 69. —Comic. transf.:

apage sis amor: tuas tibi res habeto,

Plaut. Trin. 2, 1, 32.— Trop.:

secreto hoc audi, tecum habeto, ne Apellae quidem liberto tuo dixeris,

Cic. Fam. 7, 25, 2:

verum haec tu tecum habeto,

id. Att. 4, 15, 6.—

Of a sweetheart, to have, to possess, enjoy:

postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit,

Verg. E. 1, 31; Tib. 1, 2, 65; Prop. 3, 8 (4, 7), 22:

duxi, habui scortum,

Plaut. Bacch. 4, 10, 6; Ter. And. 1, 1, 58: cum esset objectum, habere eum Laida;

habeo, inquit, non habeor a Laide,

Cic. Fam. 9, 26, 2.—

Gladiatorial t. t., of a wounded combatant: hoc habet or habet, he has that (i. e. that stroke), he is hit:

desuper altus equo graviter ferit atque ita fatur: Hoc habet,

Verg. A. 12, 296; Prud. Psych. 53.—

Transf.:

hoc habet: reperi, qui senem ducerem,

Plaut. Most. 3, 2, 26; id. Rud. 4, 4, 99: egomet continuo mecum;

Certe captus est! Habet!

Ter. And. 1, 1, 56 (id est vulneratus est. Habet enim qui percussus est: et proprie de gladiatoribus dicitur, Don.).—Hence: hăbĭtus, a, um, P. a., held or kept in a certain condition, state, humor (ante-class.).

In gen.

Lit.: equus nimis strigosus et male habitus, Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11; v. in the foll.—

Trop.:

ut patrem tuum vidi esse habitum, diu etiam duras (lites) dabit,

Ter. Heaut. 2, 4, 22.—

In partic., physically, well kept, well conditioned, fleshy, corpulent:

corpulentior videre atque habitior,

Plaut. Ep. 1, 1, 8:

si qua (virgo) est habitior paulo, pugilem esse aiunt, deducunt cibum,

Ter. Eun. 2, 3, 23: (censores) equum nimis strigosum et male habitum, sed equitem ejus uberrimum et habitissimum viderunt, etc., Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11.

mĕtŭo, ŭi, ūtum (cf.:

nimis ante metutum,

Lucr. 5, 1140), 3, v. a. and n. [metus], to fear, be afraid of a person or thing; to hesitate, not to venture, not to wish (syn.: vereor, formido, timeo); with inf., with ne, to fear lest; with ui or ne non, to fear that not; also of inanimate things, with acc., to fear, revere, reverence one; as a v. n., to fear, be afraid, be in fear, be apprehensive, esp. as the effect of the idea of threatening evil (whereas timere usually denotes the effect of some external cause of terror); to dread, apprehend; with an indirect interrogation: non metuo quin, for non dubito quin, I doubt not but; to be anxious about any one; with dat. (class.).

Act.: quem metuont oderunt, Enn. ap. Cic. Off. 2, 7, 23 (Trag. v. 403 Vahl.):

deos et amo et metuo,

Plaut. Poen. 1, 2, 73:

male ego metuo milvos,

id. ib. 5, 5, 13:

metuebant (senem) servi, verebantur liberi,

Cic. Sen. 11, 37:

tu, qui crimen ais te metuisse,

id. Verr. 2, 5, 30, § 78: nec pol istae metuunt Deos, Ter. Hec. 5, 2, 6:

absentem patrem,

id. Phorm. 1, 2, 68:

nec metuit quemquam,

id. Ad. 1, 2, 5.—With ab:

quid a nobis metuit?

Plaut. Capt. 2, 1, 12:

a me insidias,

Cic. Fam. 5, 6, 2:

supplicia a vobis metuere debent,

to fear from you, id. Rosc. Am. 3, 8:

a quo (Ajace) sibi non injuriā summum periculum metuebat,

Auct. Her. 2, 19, 29:

a quo domino sibi metuebat graves cruciatus,

Aug. Lib. Arbitr. 1, 4, 9; Gregor. M. Homil. 1, 14, 2; Aug. cont. Acad. 2, 8.—With ex:

si periculum ex illis metuit,

Sall. C. 52, 16.—With de:

de lanificio neminem metuo, una aetate quae sit,

i. e. no one's competition in spinning, Plaut. Merc. 3, 1, 22.—Of inanim. subjects:

quae res cotidie videntur, minus metuunt furem,

Varr. R. R. 1, 22.—

With inf.:

metuont credere omnes,

Plaut. Ps. 1, 3, 70:

ut tentare spem certaminis metuunt,

Liv. 32, 31:

nil metuunt jurare,

Cat. 64, 146:

reddere soldum,

not to wish, be averse to, Hor. S. 2, 5, 65:

praebere,

id. Ep. 1, 18, 1.—Of nonpersonal subjects:

illum aget pennā metuente solvi Fama superstes,

Hor. C. 2, 2, 7. —

With ne:

nimis metuebam male, ne abiisses,

Plaut. Ps. 4, 1, 8:

male metuo ne... morbus aggravescat,

Ter. Hec. 3, 2, 2:

fratrem, ne intus sit (Gr. construction),

id. Eun. 3, 5, 62.—

With ut:

ornamenta, quae locavi, metuo, ut possim recipere,

Plaut. Curc. 4, 1, 3:

metuo ut hodie possim emolirier,

id. Bacch. 4, 5, 2:

metuo ut substet hospes,

Ter. And. 5, 4, 11:

ut sis vitalis,

Hor. S. 2, 1, 61.—

With ne non:

metuo ne non sit surda,

Plaut. Cas. 3, 3, 12; id. Pers. 4, 6, 4:

metuis ne non, quom velis, convincas esse illum tuom?

Ter. Heaut. 5, 3, 15.—

With quin:

non metuo meae quin uxori latae suppetiae sient,

Plaut. Am. 5, 1, 54.—

With object-clause, to await with fear, anxiety; to be in apprehension, concerned about:

metuo, patres quot fuerint,

Plaut. Truc. 4, 3, 35:

metui, quid futurum denique esset,

I dreaded, awaited with fear, Ter. Heaut. 3, 3, 8: metuo quid agam. Sy. Metuis? quasi non ea potestas sit tua, etc., id. ib. 4, 3, 42:

metuo qualem tu me esse hominem existumes,

id. Eun. 4, 6, 20.—

Pass. with dat.:

jam maturis metuendus Juppiter uvis,

Verg. G. 2, 419. —

Absol.:

se e contempto metuendum fecit,

Sall. H. 1, 48, 3.—

(Eccl. Lat.) Of religious fear, to revere, dread, hold in reverence:

Deum,

Vulg. Lev. 25, 43:

Dominum Deum nostrum,

id. Jer. 5, 24:

sanctuarium meum,

id. Lev. 19, 30.—

Neutr., to fear, be afraid, be apprehensive, etc.

With de:

neque tam de suā vitā, quam de me metuit,

fears not so much for his own life as for me, Cic. Att. 10, 4, 6.—

With ab:

metuens ab Hannibale,

afraid of Hannibal, Liv. 23, 36.—

With pro:

metuere pro aliquo,

Petr. 123.—

With dat., to be anxious about or for a person or thing:

metuens pueris,

Plaut. Am. 5, 1, 60:

inopi metuens formica senectae,

Verg. G. 1, 186:

tum decuit metuisse tuis,

id. A. 10, 94.—Hence, mĕtŭens, entis, P. a., fearing, afraid of any thing; anxious for any person or thing; with gen. or absol. (mostly poet. and in post-Aug. prose):

contentus parvo metuensque futuri,

Hor. S. 2, 2, 110:

metuens virgae,

Juv. 7, 210.— Comp.:

quo non metuentius ullum Numinis ingenium,

Ov. F. 6, 259:

Nero metuentior in posterum,

Tac. A. 13, 25.

nĭmĭus, a, um, adj. [nimis], beyond measure, excessive, too great, too much.

Lit.:

quod autem satis est, eo quidquid accesserit nimium est,

Cic. Fin. 5, 27, 81:

vitem coërcet, ne in omnes partes nimia fundatur,

id. Sen. 15, 52:

nimiae celeritates,

id. Off. 1, 36, 131:

nimiā pertinaciā atque arrogantiā,

Caes. B. C. 1, 85:

Prometheus Assiduam nimio pectore pavit avem,

that grew again too fast, Mart. Spect. 7, 2.—

With abl. of thing, excessive, immoderate, intemperate in any thing:

fiduciā nimius, Sall. Fragm. ap. Arus. Mess.: rebus secundis nimii,

too much elated, Tac. H. 4, 23:

nimius mero,

Hor. C. 2, 12, 5.—

With gen.:

impotens et nimius animi est,

Liv. 6, 11, 3:

imperii,

id. 3, 26:

sermonis,

Tac. H. 3, 75:

pugnae,

Sil. 5, 232.—

Subst.: nĭmĭum, ii, n., too much, superabundance, excess:

mediocritatem illam tenebit, quae est inter nimium et parum,

Cic. Off. 1, 25, 89:

juris,

Sil. 14, 670:

auri argentique nimium fuit,

Plin. 33 prooem. § 5.—

In partic., too mighty, too powerful (post-Aug.):

Cn. Pompeium esse nimium jam liberae reipublicae,

Vell. 2, 32, 1:

legio legatis nimia ac formidolosa erat,

Tac. Agr. 7; Flor. 3, 15, 3.—

Transf., great beyond measure, i. e. very great, very much:

homo nimiā pulchritudine,

Plaut. Mil. 4, 2, 8:

nimia memoras mira,

id. Am. 2, 1, 69; 5, 1, 52; Mart. 5, 64, 3.—

Subst.: nĭmĭum, ii, n.: nimium boni est, cui nil est [in diem] mali, it is great good fortune (a transl. of Eurip. Hec. 2: keinos olbiôtatos), Enn. ap. Cic. Fin. 2, 13, 41 (Trag. v. 237 Vahl.).—Hence,

In the abl., nĭmĭo, adverb., exceedingly, by far, much, very, Plaut. Truc. 4, 1, 6:

nimio mavolo,

id. Poen. 1, 2, 90.—Esp., with comparatives, = multo:

scito, nimio celerius venire quod molestum'st,

Plaut. Most. 1, 1, 69 Lorenz ad loc.:

nimio nequior,

id. ib. 1, 2, 65: quia te nimio plus diligo, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8 A, 1:

ne doleas plus nimio,

Hor. C. 1, 33, 1:

nimio minus,

Plaut. Bacch. 4, 4, 21:

nimio melius,

id. Pers. 1, 3, 31:

nimio plus quam satis tutum esset, etc.,

Liv. 1, 2, 3:

nimio plus quam velim,

id. 2, 37, 4; 29, 33, 4:

nimio amplior,

Gell. 1, 3, 25.—Hence, adv., in two forms.

nĭmĭum, too much, too ( = nimis, in all uses, v. infra):

nimium parce facere sumptum,

Ter. And. 2, 6, 19:

nimium dicere, opp. parum,

Cic. Clu. 58, 160:

nimium ne crede colori,

Verg. E. 2, 17:

diu,

Cic. Cat. 1, 5, 10:

longum tempus,

id. Att. 12, 18, 1:

nimium multi,

id. Clu. 46, 126:

nimium gratum... gratum praeter modum,

id. Planc. 33, 82:

amantes mei,

Quint. 1 prooem. 7 et saep.—

Non nimium, not very much, not particularly:

illud non nimium probo,

Cic. Fam. 12, 30, 7.—

Transf., very much, greatly, exceedingly:

homo nimium lepidus,

Plaut. Mil. 4, 2, 8:

nimium lepida nimisque nitida femina,

id. ib. 4, 2, 12; id. Ps. 1, 2, 71:

loci nimium mirabiles,

id. Trin. 4, 2, 86:

nimium vellem,

Ter. Eun. 3, 5, 49:

o fortunatos nimium, sua si bona norint, Agricolas!

Verg. G. 2, 458:

felix, heu nimium felix!

id. A. 4, 657; Stat. S. 3, 3, 25.—In class. prose esp.—

Nimium quantum, as much as can be, very much indeed, exceedingly, very:

differt inter honestum et turpe nimium quantum,

Cic. Fin. 4, 25, 70:

sales in dicendo nimium quantum valent,

id. Or. 26, 87:

ille nimium quantum audacter, Oves, inquit, etc.,

Gell. 16, 6, 9 (nimium quam, false reading for quae nimium, Quint. 4, 2, 70. In Plaut. Bacch. 1, 2, 13, the better reading is hem quam, v. Ritschl ad h. l.).—

nĭmĭē (post-class.).

Too much, excessively:

nimie aliquid facere,

Capitol. Gord. 6:

arat (frontem rugis) non nimie sed pulchre dictum,

Macr. S. 6, 6.—

Transf., very much, very:

in locis nimie frigidis,

Pall. 4, 10.

quam (archaic form quamde or quande:

quamde pro quam usos esse antiquos, cum multi veteres testimonio sunt, tum Ennius... et Lucretius (1, 640),

Fest. p. 261 Müll.; cf. Enn. Ann. v. 29, and v. 139 Vahl. So, too, Naev. ap. Fest. s. v. topper, p. 352 Müll.), adv. [qui], in what manner, how, how much, as much as:

quam nihil praetermittis in consilio dando! quam nihil tamen, quod tibi placeat, explicas!

Cic. Att. 9, 2, A, 1:

ut se accusari nolunt! quam cupiunt laudari!

id. Fin. 5, 22, 61:

quam multa, quam paucis!

id. Fam. 11, 24, 1:

quam sint morosi, intellegi potest,

id. ib. 7, 15, 1:

quam vellet, cunctaretur,

id. Div. 1, 26, 56:

memoriā tenetis, quam valde universi admurmurarint,

id. Verr. 2, 5, 16, § 41:

quam quisque potest,

as much as each one can, Ov. Tr. 3, 4, 75:

quam potuit,

as far as he was able, Val. Max. 4, 1, 5.—With possum and a sup.:

concede huc ab isto, quam potest longissime,

as far as possible, Plaut. Men. 5, 2, 81:

quam possunt mollissime,

as gently as possible, Cic. N. D. 2, 52, 129.—Also without possum:

quam maximas, quam primum, quam saepissime gratias agere,

Cic. Fam. 13, 6, 5:

ut quam angustissime Pompeium contineret,

Caes. B. C. 3, 45.— With posit. (post-Aug.):

tum Manlius... quam poterat clarā voce denuntiavit,

Val. Max. 6, 4, 1; 3, 2, 1 ext.; 4, 5, 1:

dixi de philosophiā quam breviter potui,

Lact. 3, 17, 1:

tusa cribrataque vino, quam possit excellenti,

as excellent as possible, Plin. 20, 24, 100, § 264; 18, 28, 68, § 274.—

In dependent clauses, indirect questions, etc.:

est fidei nostrae, declarare, quam memores simus,

Cic. Phil. 14, 11, 29:

scio, quam timida sit ambitio,

id. Mil. 16, 42:

quam id ratum sit, tu judicabis,

id. Att. 6, 1, 7:

id quam injustum esset, non videbat,

id. Off. 3, 21, 82:

dici non potest quam sim disputatione tuā delectatus,

id. Tusc. 2, 4, 10; id. N. D. 2, 20, 52; id. Ac. 2, 17, 52; id. Fin. 1, 11, 37; 1, 20, 65; 5, 12, 35; id. Verr. 2, 1, 18, § 47; 2, 1, 21, § 52; 2, 4, 44, § 98:

videte quam iniqui sint,

Sall. J. 85, 25; 62, 9:

ut sentias quam vile sit corpus,

Liv. 2, 12, 3; 24, 5, 2; Nep. Timoth. 4, 2.—

In partic.

In comparisons, as, than.

With tam:

tam ego ante fui liber, quam gnatus tuos,

Plaut. Capt. 2, 2, 60; cf. id. ib. 3, 4, 11:

si era me sciat tam socordem esse quam sum,

id. Cist. 4, 2, 5:

tua est imago: tam consimilis est, quam potest,

id. Men. 5, 9, 4:

tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,

Cic. Rep. 1, 33, 50; id. Div. 1, 6, 10 et saep.; v. tam.—

With ellipsis of corresp. tam:

homo non, quam isti sunt, gloriosus,

not so celebrated as those, Liv. 35, 49:

claris majoribus, quam vetustis,

rather than, Tac. A. 4, 61.—

With sup. and a corresp. tam, by how much the more, the more: quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optimum erit, the bitterer the olives, the better will be the oil, Cato, R. R. 65, 1:

quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt,

Varr. R. R. 2, 9:

quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,

Sall. J. 31, 14.—

With magis:

quam magis... tam magis,

the more... the more, Plaut. Bacch. 5, 1, 5.—With tam omitted:

quam magis exhausto spumaverit ubere mulctra, Laeta magis pressis manabunt flumina mammis,

Verg. G. 3, 309.— With the second magis omitted:

quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

Plaut. As. 1, 3, 6.—

In the reverse order: tam magis... quam magis,

the more... the more, Verg. A. 7, 787. —

With tanto:

quam magis... tanto magis,

the more... the more, Plaut. Men. 1, 1, 19; so Lucr. 6, 460.—

With a double comp.:

ne libentius haec in illum evomere videar, quam verius,

with more freedom than truth, Cic. Mil. 29, 78:

non acrior quam pertinacior impetus Romanorum,

Liv. 31, 35:

discrimen me occupavit, meliore hostium quam meo tempore,

Curt. 7, 7, 9.—

Tam... quam, with the comp. for the posit., so... as:

per dexteram te istam oro non tam in bellis et proeliis, quam in promissis et fide firmiorem,

Cic. Deiot. 3, 8.—

After comparatives or words of comparison, than:

nobis nihil est tlmendum magis quam ille consul,

Cic. Att. 7, 9, 3:

his igitur, quam physicis potius credendum existimas?

id. Div. 2, 16, 37; Cassius ap. Cic. Fam. 15, 19, 1; Cic. Pis. 26, 62:

majorem pecuniam praetori polliceri, quam quantam hic dedisset,

id. Verr. 2, 2, 29, § 70; id. de Or. 1, 36, 167:

qui plures milites eorum occidisset, quam quot superessent,

Liv. 35, 12.—So after verbs which imply comparison, verbs of preference, excellence, etc.; after praestat, Caes. B. G. 7, 17, 4; after malo:

esse quam videri bonus malebat,

Sall. C. 54, 5:

an est quod ego malim quam?

Cic. Par. 1; after statuo, Nep. Dat. 8, 1; after probo, Tac. A. 1, 58; after volo ( = boulomai ê), Liv. 3, 68, 11; 25, 29, 6.— Rarely quantus is used to strengthen quam, after comp.:

de re majore quam quanta ea esset,

Liv. 30, 23, 2:

implere homines certioris spei, quam quantam fides promissi humani subicere solet,

id. 26, 19, 2 Weissenb. ad loc.;

22, 2, 19.— But quam is often omitted after plus, minus, amplius, etc., without changing the case: minus duo milia hominum effugerunt,

Liv. 24, 16, 4:

plus partem dimidiam hominum caesam,

id. 36, 40, 5; cf. id. 29, 25, 2:

cum decem haud plus milibus militum,

id. 28, 1, 5:

ut hoc nostrum desiderium ne plus sit annuum,

Cic. Att. 5, 1, 1:

ferre plus dimidiati mensis cibaria,

id. Tusc. 2, 16, 37:

plus quingentos colaphos infregit mihi,

Ter. Ad. 2, 1, 45; Prop. 2, 19, 18 (3, 17, 32); v. Zumpt, Gram. § 485.—

With sic ( poet.):

quam multā grandine nimbi Culminibus crepitant, sic densis ictibus heros pulsat, etc.,

Verg. A. 5, 458.— With sic omitted, Verg. A. 6, 309 sqq.—

After aeque, so much... as:

nihil aeque eos terruit, quam robur ac color imperatoris,

Liv. 28, 26.—

After contra, otherwise... than, not so... as:

contra faciunt, quam professi sunt,

Cic. Leg. 2, 5, 11.— So after secus:

ne me secus honore honestes quam ego te,

Plaut. Capt. 2, 1, 50. —

After alius, with a preceding negative, not otherwise than, no other than:

nil aliud agens quam ut, etc.,

nothing else than, Liv. 44, 27, 12:

neque aliud totā urbe agi quam bellum apparari,

id. 4, 26, 12; Nep. Hann. 10, 1:

ob nullam aliam causam, quam ne,

from no other cause than, Liv. 45, 25; 34, 2, 12. — Rarely with alius affirmatively (for ac):

ipse me paulum in aliā quam prius habuerim opinione nunc esse confiteor,

Quint. 3, 6, 63. —

After aliter, otherwise than:

ne aliter, quam ego velim, meum laudet ingenium,

Cic. Verr. 2, 1, 9, § 24:

ne aliter quam si, etc.,

Col. 4, 2, 2.—

After supra:

saepe supra feret, quam fieri possit,

more than, Cic. Or. 40, 139.—

After ultra:

ultra, quam satis est, producitur,

farther than, Cic. Inv. 1, 18, 26.—

After diversum, otherwise than:

pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,

something altogether different from what, Quint. 1, 4, 29; cf., after advorsum, only Plaut. Trin. 1, 2, 139 Brix ad loc.—

After words denoting number or quantity, which serve for comparison: dimidium tributi quam quod regibus ferre soliti erant, populo Romano pendere, the half of what, half as much as, Liv. 45, 18:

multiplex, quam pro numero, damnum est,

too great for, greater than, id. 7, 8:

ferramenta duplicia, quam numerus servorum exigit,

twice as many as, Col. 1, 8, 8.—So, too, after designations of time:

die vigesimā, quam creatus erat, dictaturā se abdicavit,

on the twentieth day after, Liv. 6, 29: tabellarii venerunt post diem sextum, quam a vobis discesserant, Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 1:

postridie venissemus, quam... fuissemus,

Cic. Ac. 2, 3, 9:

postero die quam illa erant acta,

id. de Or. 2, 3, 12:

saeculis multis ante... inventa sunt, quam, etc.,

id. ib. 2, 5, 21. —

After the sup.:

bellum gerere cum tyranno, quam qui unquam, saevissimo et violentissimo in suos,

the most cruel that ever was, Liv. 34, 32.—

So with rel. and sup. after tam:

tam gratum mihi id erit, quam quod gratissimum,

Cic. Fam. 13, 3:

tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,

id. ib. 5, 2, 6:

ego sum tam mitis, quam qui lenissimus,

id. Sull. 31, 87.—

Sometimes with magis or potius to be supplied, more... than:

tacita mulier semper, quam loquens,

Plaut. Rud. 4, 4, 70 dub.:

pacem quam bellum probabam,

Tac. A. 1, 58. —

In mere intensive expressions, exceedingly, very, quite, indeed:

admodum quam saevos est,

very cruel indeed, Plaut. Am. 1, 3, 43:

nimis quam formido, ne, etc.,

id. Most. 2, 2, 79:

nimis quam cupio,

id. Capt. 1, 2, 17:

quam familiariter,

Ter. And. 1, 1, 109: nam suos valde quam paucos habet, very few indeed, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, 3:

mire quam,

Cic. Att. 1, 11, 3:

sane quam refrixit,

id. Q. Fr. 2, 6, 5.

red-undo, āvi, ātum, 1, v. n.; of water, from being over full, to run back or over, to pour over, stream over, overflow (freq. and class.; a favorite word of Cic., esp. in trop. senses; not in Cæs., Verg., or Hor.; cf.: refluo, recurro).

Lit.:

mare neque redundat unquam neque effunditur,

Cic. N. D. 2, 45, 116:

si lacus Albanus redundasset,

id. Div. 2, 32, 69; so,

lacus,

id. ib. 1, 44, 100; cf. Suet. Claud. 32: redundantibus cloacis, Sall. H. Fragm. ap. Non. 138, 7 (id. H. 3, 26 Dietsch):

Nilus campis redundat,

Lucr. 6, 712; so,

fons campis,

id. 5, 603; and:

aqua gutture pleno,

Ov. R. Am. 536:

cum pituita redundat aut bilis,

Cic. Tusc. 4, 10, 23; cf.:

locos pituitosos et quasi redundantes,

id. Fat. 4, 7:

sanguis in ora et oculos redundat,

Flor. 3, 17, 8. —

Poet., in part. pass.:

redundatus = redundans: amne redundatis fossa madebat aquis,

Ov. F. 6, 402; and for undans: (Boreae vis saeva) redundatas flumine cogit aquas, the swelling, surging waters (opp. aequato siccis aquilonibus Istro), id. Tr. 3, 10, 52.—

Transf.: redundare aliquā re, or absol., to be over full of, to overflow with any thing.

Of things:

quae (crux) etiam nunc civis Romani sanguine redundat,

is soaked with, Cic. Verr. 2, 4, 11, § 26; cf.:

sanguine hostium Africa,

id. Imp. Pomp. 11, 30; and id. Cat. 3, 10, 24:

largus manat cruor: ora redundant Et patulae nares,

Luc. 9, 812.—

Of persons:

hesternā cenā redundantes,

Plin. Pan. 63, 3. —

Trop., to flow forth in excess, superabound, redound, to be superfluous, redundant; to flow forth freely, to be copious, to abound:

is (Molo) dedit operam, ut nimis redundantes nos juvenili quādam dicendi impunitate et licentiā reprimeret, et quasi extra ripas diffluentes coërceret,

Cic. Brut. 91, 316:

ne aut non compleas verbis, quod proposueris, aut redundes,

id. Part. Or. 7, 18; cf.:

Stesichorus redundat atque effunditur,

Quint. 10, 1, 62:

Asiatici oratores parum pressi et nimis redundantes,

Cic. Brut. 13, 51; id. de Or. 2, 21, 88; cf. Quint. 9, 4, 116; 12, 10, 12; 17:

hoc tempus omne post consulatum objecimus iis fluctibus, qui per nos a communi peste depulsi, in nosmet ipsos redundarunt,

Cic. de Or. 1, 1, 3:

quod redundabit de vestro frumentario quaestu,

id. Verr. 2, 3, 66, § 155:

quorum (vitiorum) ad amicos redundet infamia,

id. Lael. 21, 76: vitia Atheniensium in civitatem nostram, id. Rep. 1, 3, 5:

si ex hoc beneficio nullum in me periculum redundavit,

id. Sull. 9, 27; cf.:

servi, ad quos aliquantum etiam ex cottidianis sumptibus ac luxurie redundet,

id. Cael. 23, 57 fin.:

in genus auctoris miseri fortuna redundat,

Ov. Tr. 3, 1, 73:

nationes, quae numero hominum ac multitudine ipsa poterant in provincias nostras redundare,

id. Prov. Cons. 12, 31:

si haec in eum annum redundarint,

id. Mur. 39, 85:

quod laudem adulescentis propinqui existimo etiam ad meum aliquem fructum redundare,

to redound, id. Lig. 3, 8; cf.:

gaudeo tuā gloriā, cujus ad me pars aliqua redundat,

Plin. Ep. 5, 12, 2:

omnium quidem beneficiorum quae merentibus tribuuntur non ad ipsos gaudium magis quam ad similes redundat,

id. Pan. 62, 1; Quint. 12, 2, 19:

nisi operum suorum ad se laudem, manubias ad patriam redundare maluisset,

Val. Max. 4, 3, 13:

ut gloria ejus ad ipsum redundaret,

id. 8, 14, ext. 4;

Auct. B. Alex. 60, 2: animus per se multa desiderat, quae ad officium fructumve corporis non redundant,

Lact. 7, 11, 7:

ex rerum cognitione efflorescat et redundet oportet oratio,

pour forth copiously, abundantly, Cic. de Or. 1, 6, 20:

ex meo tenui vectigali... aliquid etiam redundabit,

something will still remain, id. Par. 6, 3, 49:

non reus ex eā causā redundat Postumus,

does not appear to be guilty, id. Rab. Post. 5, 11:

hinc illae extraordinariae pecuniae redundarunt,

have flowed, proceeded, id. Verr. 2, 1, 39, § 100; cf. id. ib. 2, 3, 43, § 103: ne quid hoc parricidā civium interfecto, invidiae mihi in posteritatem redundaret, should redound to or fall upon me, id. Cat. 1, 12, 29. —

Poet., with acc.:

Vulturnus Raucis talia faucibus redundat,

spouts forth, Stat. S. 4, 3, 71.—

Transf., to be present in excess; to be redundant, superabound; and: redundare aliquā re, to have an excess or redundancy of any thing: redundat aurum ac thesauri patent, Lucil. ap. Non. 384, 17:

in quibus (definitionibus) neque abesse quicquam decet neque redundare,

Cic. de Or. 2, 19, 83; cf.:

ut neque in Antonio deesset hic ornatus orationis neque in Crasso redundaret,

id. ib. 3, 4, 16; Quint. 1, 4, 9:

ut nulla (species) neque praetermittatur neque redundet,

Cic. Or. 33, 117:

munitus indicibus fuit, quorum hodie copia redundat,

id. Sest. 44, 95:

splendidissimorum hominum multitudine,

id. Pis. 11, 25; cf.:

redundante multitudine,

Tac. H. 2, 93:

quod bonum mihi redundat,

Cic. Q. Fr. 3, 9, 1:

quo posset urbs et accipere ex mari, quo egeret, et reddere, quo redundaret,

id. Rep. 2, 5, 10:

omnibus vel ornamentis vel praesidiis redundare,

id. Fam. 3, 10, 5:

tuus deus non digito uno redundat, sed capite, collo, cervicibus, etc.,

id. N. D. 1, 35, 99:

hominum multitudine,

id. Pis. 11, 25; cf.

armis,

Tac. H. 2, 32:

hi clientelis etiam exterarum nationum redundabant,

id. Or. 36:

acerbissimo luctu redundaret ista victoria,

Cic. Lig. 5, 15:

Curiana defensio tota redundavit hilaritate quādam et joco,

id. de Or. 2, 54, 221.— Hence, rĕdundans, antis, P. a., overflowing, superfluous, excessive, redundant:

amputatio et decussio redundantioris nitoris,

Tert. Cult. Fem. 2, 9.— Adv.: rĕdundanter, redundantly, superfluously, excessively, Plin. Ep. 1, 20, 21.— Comp., Ambros. Ep. 82, 27.

sērus, a, um, adj. [cf. series; Sanscr. sărat, thread; that which is long drawn out], late (freq. and class.; cf.: tardus, lentus): nescis quid vesper serus vehat (the title of a work by Varro), Varr. ap. Gell. 1, 22, 4; 13, 11, 1:

sero a vespere,

Ov. M. 4, 415:

serā nocte,

Liv. 1, 57, 9; Col. 1 praef.; Prop. 1, 3, 10; Val. Fl. 7, 400:

crepuscula,

Ov. M. 1, 219:

lux,

id. ib. 15, 651:

dies,

Tac. H. 3, 82 (cf. infra, B.):

hiems,

Liv. 32, 28, 6:

anni,

i. e. ripe years, age, Ov. M. 6, 29; 9, 434; id. F. 5, 63; cf.

aetas,

id. A. A. 1, 65; Plaut. Aul. 4, 1, 4:

gratulatio,

Cic. Fam. 2, 7, 1:

portenta deūm Tarda et sera nimis, id. poët. Div. 2, 30, 64: nepotes,

Ov. M. 6, 138:

posteritas,

id. P. 1, 4, 24: sera eruditio, quam Graeci opsimathian appellant, Gell. 11, 7, 3; cf. poet., of persons, with gen.: o seri studiorum! ye late-learned, opsimatheis (i. e. backward, ignorant), Hor. S. 1, 10, 21 (v. infra, b. a): ulmus, late - or slowly-growing (acc. to others, old), Verg. G. 4, 144; so,

ficus,

late in bearing, Col. 5, 10, 10; cf. serotinus, and v. the foll. under sup.—Comp. (rare; not in Cic. or Cæs.; cf. adv. infra fin.):

serior mors (opp. maturior),

Cels. 2, 6 med.:

senectus,

Mart. 5, 6, 3:

spe omnium serius bellum,

Liv. 2, 3, 1:

serior putatio,

Col. 4, 23, 1; 2, 10, 15.— Poet., for posterior:

serior aetas,

Ov. Tr. 5, 9, 7; Tib. 1, 4, 33:

hora,

Ov. H. 19, 14.— Sup.:

successores quam serissimi,

Vell. 2, 131, 2:

serissima omnium (pirorum) Amerina, etc.,

ripening the latest, Plin. 15, 15, 16, § 55; cf. supra.—

Poet.

For the adv. sero, of one who does any thing late:

serus in caelum redeas,

Hor. C. 1, 2, 45:

serus Graecis admovit acumina chartis,

id. Ep. 2, 1, 161:

jusserit ad se Maecenas serum sub lumina prima venire Convivam,

late in the day, id. S. 2, 7, 33:

nec nisi serus abi,

Ov. A. A. 2, 224:

poena tamen tacitis sera venit pedibus,

Tib. 1, 10, 3:

(me) Arguit incepto serum accessisse labori,

Ov. M. 13, 297.—So with things as subjects:

sera rubens accendit lumina Vesper,

Verg. G. 1, 251:

imposita est sero tandem manus ultima bello,

Ov. M. 13, 403:

seros pedes assumere,

id. ib. 15, 384:

Cantaber serā domitus catenā,

Hor. C. 3, 8, 22:

serum ut veniamus ad amnem Phasidos,

Val. Fl. 4, 708.—With gen.:

o seri studiorum!

Hor. S. 1, 10, 21 (v. supra); so,

belli serus,

Sil. 3, 255.—With inf.:

cur serus versare boves et plaustra Bootes?

Prop. 3, 5 (4, 4), 35.—

For adverb. use of sera and serum, v. adv. infra.—

Substt. ‡

sēra, ae, f. (sc. hora), a late hour, the evening hour, hespera, sera, vespra, crepusculum, Gloss. Vet.—

sērum, i, n., late time, late hour (of the day or night; first in Liv.;

esp. in the historians): serum erat diei,

Liv. 7, 8, 4:

quia serum diei fuerit,

id. 26, 3, 1:

jamque sero diei subducit ex acie legionem,

Tac. A. 2, 21 fin.:

extrahebatur in quam maxime serum diei certamen,

Liv. 10, 28, 2 Drak. N. cr.:

in serum noctis convivium productum,

id. 33, 48; cf.: ad serum [p. 1682] usque diem, Tac. H. 3, 82.— Absol., in Sueton., of a late hour of the day:

in serum dimicatione protractā,

Suet. Aug. 17; id. Ner. 22:

in serum usque patente cubiculo,

id. Oth. 11.—

Pregn., too late (class.):

ut magis exoptatae Kalendae Januariae quam serae esse videantur,

Cic. Phil. 5, 1:

neque rectae voluntati serum est tempus ullum, etc.,

Quint. 12, 1, 31:

tempus cavendi,

Sen. Thyest. 487: bellum, Sall. Fragm. ap. Philarg. Verg. G. 4, 144:

Antiates serum auxilium post proelium venerant,

Liv. 3, 5 fin.; 31, 24:

auxilia,

Val. Fl. 3, 562:

improbum consilium serum, ut debuit, fuit: et jam profectus Virginius erat, etc.,

Liv. 3, 46 fin.:

redit Alcidae jam sera cupido,

Val. Fl. 4, 247:

seras conditiones pacis tentare,

Suet. Aug. 17:

cum tandem ex somno surrexissent, in quod serum erat, aliquot horas remis in naves collocandis absumpserunt,

which was too late, Liv. 33, 48, 8:

hoc serum est,

Mart. 8, 44, 1; and with a subj.-clause:

dum deliberamus, quando incipiendum sit, incipere jam serum est,

Quint. 12, 6, 3; so,

serum est, advocare iis rebus affectum, etc.,

id. 4, 2, 115.—

Poet. for the adverb (cf. supra, I. b. a):

tum decuit metuisse tuis: nunc sera querelis Haud justis assurgis,

too late, Verg. A. 10, 94:

ad possessa venis praeceptaque gaudia serus,

Ov. H. 17, 107:

Herculeas jam serus opes spretique vocabis Arma viri,

Val. Fl. 3, 713:

serā ope vincere fata Nititur,

Ov. M. 2, 617:

auxilia ciere,

Val. Fl. 3, 562.—Hence, adv., in three forms.

sēră, late ( poet. and very rare):

sera comans Narcissus,

late in flowering, Verg. G. 4, 122.—

sērum, late at night ( poet. and very rare):

quae nocte sedens serum canit,

Verg. A. 12, 864.—

sērō̆.

(Acc. to I.) Late.

Late, at a late hour of the day or night (rare but class.):

eo die Lentulus venit sero,

Cic. Att. 7, 21, 1 (cf. infra, B.):

domum sero redire,

id. Fam. 7, 22.—

Late, at a late period of time, in gen. (freq. and class.):

res rustica sic est: si unam rem sero feceris omnia opera sero facies,

Cato, R. R. 5, 7; Cic. Brut. 10, 39; Quint. 6, 3, 103:

doctores artis sero repertos,

id. 2, 17, 7; 2, 5, 3.— Comp.:

modo surgis Eoo Temperius caelo, modo serius incidis undis,

Ov. M. 4, 198; Liv. 31, 11, 10:

serius, quam ratio postulat,

Quint. 2, 1, 1:

scripsi ad Pompeium serius quam oportuit,

Cic. Fam. 14, 10; 15, 1, 4; id. Sest. 31, 67; Liv. 37, 45, 18; 42, 28, 1:

itaque serius aliquanto notatus et cognitus (numerus),

Cic. Or. 56, 186:

serius egressus vestigia vidit in alto Pulvere,

Ov. M. 4, 105:

ipse salutabo decimā vel serius horā,

Mart. 1, 109, 9: omnium Versatur urna serius ocius Sors exitura, later or earlier (or, as we say, inverting the order, sooner or later), Hor. C. 2, 3, 26; so,

serius aut citius sedem properamus ad unam,

Ov. M. 10, 33:

serius ei triumphandi causa fuit, ne, etc.,

Liv. 39, 6, 4; 38, 27, 4:

in acutis morbis serius aeger alendus est,

Cels. 3, 2.— Sup.:

ut quam serissime ejus profectio cognosceretur,

Caes. B. C. 3, 75 (Scaliger ex conj.); so,

legi pira Tarentina,

Plin. 15, 17, 18, § 61 (al. serissima).—

(Acc to II.) Too late (freq. and class.):

abi stultus, sero post tempus venis,

Plaut. Capt. 4, 2, 90:

idem, quando illaec occasio periit, post sero cupit,

id. Aul. 2, 2, 71; id. Am. 2, 2, 34; id. Men. 5, 6, 31; id. Pers. 5, 1, 16 (Opp. temperi); id. Trin. 2, 4, 14; 2, 4, 167; 4, 2, 147; Ter. Heaut. 2, 3, 103; id. Ad. 2, 4, 8. (Scipio) factus est consul bis:

primum ante tempus: iterum sibi suo tempore, rei publicae paene sero,

Cic. Lael. 3, 11; id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9:

sero resistimus ei, quem per annos decem aluimus contra nos,

id. Att. 7, 5, 5; id. Verr. 2, 5, 63, § 164 et saep.:

ne nimis sero ad extrema veniamus,

far too late, id. Phil. 2, 19, 47; Liv. 21, 3, 5.—Hence, in a double sense, alluding to the signif. A. a.:

cum interrogaret (accusator), quo tempore Clodius occisus esset? respondit (Milo), Sero,

Quint. 6, 3, 49.—Prov.: sero sapiunt Phryges, are wise too late, are troubled with after-wit; v. sapio.— Comp., in the same sense:

possumus audire aliquid, an serius venimus?

Cic. Rep. 1, 13, 20:

ad quae (mysteria) biduo serius veneram,

id. de Or. 3, 20, 75:

doleo me in vitam paulo serius tamquam in viam ingressum,

id. Brut. 96, 330: erit verendum mihi, ne non hoc potius omnes boni serius a me, quam quisquam crudelius factum esse dicat, id. Cat. 1, 2, 5:

serius a terrā provectae naves,

Caes. B. C. 3, 8; Suet. Tib. 52.

tardus, a, um, adj., slow, not swift, sluggish, tardy (freq. and class.; syn.: lentus, languidus).

Lit., of motion or action:

velox an tardus sit,

Cic. Inv. 1, 24, 35:

tardi sumus nos,

Plaut. Poen. 3, 1, 66:

aetate tardiores,

id. ib. 3, 1, 6; cf. id. ib. 1 and 4:

fatuus est, insulsus, tardus, stertit noctes et dies,

Ter. Eun. 5, 8, 49:

redemptor non inertiā aut inopiā tardior fuit,

Cic. Div. 2, 21, 47:

qualem existimas, qui in adulterio deprehenditur? tardum,

id. de Or. 2, 68, 275:

nemo erat adeo tardus aut fugiens laboris,

Caes. B. C. 1, 69:

tarda aliqua et languida pecus,

Cic. Fin. 2, 13, 40:

asellus,

Verg. G. 1, 273:

juvenci,

id. ib. 2, 206: aves, quas Hispania tardas appellat, Graecia ôtidas, Plin. 10, 22, 29, § 56:

Caesar ubi reliquos esse tardiores vidit,

Caes. B. G. 2, 25:

ad injuriam tardiores,

Cic. Off. 1, 11, 33:

tardior ad judicandum,

id. Caecin. 4, 9:

ad deponendum imperium,

id. Rep. 2, 12, 23:

ad discedendum,

id. Att. 9, 13, 4; cf.:

Bibulus in decedendo erit, ut audio, tardior,

id. ib. 7, 3, 5:

proci loripedes, tardissimi,

Plaut. Poen. 3, 1, 7:

Apollo,

i. e. unpropitious, Prop. 1, 8, 41. —

Of things concr. and abstr.:

tardiores tibicinis modi et cantus remissiores,

Cic. de Or. 1, 60, 254:

omnia tarda et spissa,

id. Att. 10, 18, 2:

fumus,

Verg. A. 5, 682:

frumenti tarda subvectio,

Liv. 44, 8, 1:

poena tardior,

Cic. Caecin. 3, 7; Quint. 7, 2, 42:

portenta deum tarda et sera nimis, Cic. poët. Div. 2, 30, 64: sic mihi tarda fluunt tempora,

Hor. Ep. 1, 1, 23:

noctes,

coming on late, Verg. G. 2, 482:

tardiora fata,

Hor. Epod. 17, 62:

anne novum tardis sidus te mensibus addas,

i. e. to the long summer months, Verg. G. 1, 32:

nox,

Ov. P. 2, 4, 26:

tarda Genua labant,

Verg. A. 5, 432:

podagra,

i. e. that makes one move slowly, Hor. S. 1, 9, 32:

senectus,

id. ib. 2, 2, 88; Tib. 2, 2, 19; cf.

passus,

Ov. M. 10, 49:

abdomen,

Juv. 4, 107:

onus,

Sen. Phoen. 568:

sapor,

i. e. that lingers long on the palate, Verg. G. 2, 126:

lingua,

Sen. Oedip. 293.— Poet., with gen.:

tardus fugae,

delaying his flight, Val. Fl. 3, 547; and with inf.:

nectere tectos Numquam tarda dolos,

Sil. 3, 234. —

Trop., slow of apprehension, dull, heavy, stupid.

In gen.: Ch. Prorsum nihil intellego. Sy. Hui, tardus es, Ter. Heaut. 4, 5, 28:

sensus hebetes et tardi,

Cic. Ac. 1, 8, 31:

nimis indociles tardique,

id. N. D. 1, 5, 12:

si qui forte sit tardior,

id. de Or. 1, 28, 127:

tardi ingenii est, rivulos consectari, fontes rerum non videre,

id. ib. 2, 27, 117:

tardo ingenio esse,

id. Agr. 3, 2, 6:

mentes,

id. Tusc. 5, 24, 68:

ingenium,

Quint. 1, 3, 2.—

In partic., of speech or of a speaker, slow, not rapid, measured, deliberate:

in utroque genere dicendi principia tarda sunt,

Cic. de Or. 2, 53, 213:

stilus,

Quint. 10, 3, 5:

tardior pronuntiatio,

id. 10, 7, 22:

tarda et supina compositio,

id. 9, 4, 137:

tardus in cogitando,

Cic. Brut. 59, 216:

Lentulus non tardus sententiis,

id. ib. 70, 247.—Hence, adv.: tardē.

Slowly, tardily:

tarde percipere (opp. celeriter arripere),

Cic. Rosc. Com. 11, 31; Plaut. Pers. 5, 1, 20; id. Ps. 4, 3, 15; Cic. Fam. 14, 5, 1; id. Att. 3, 7, 3; 5, 15, 3; 11, 22, 2; id. Mil. 20, 54; Verg. G. 2, 3. — Comp.:

tardius moveri,

Cic. N. D. 2, 20, 51; id. Tusc. 1, 31, 75; 4, 14, 32; id. Prov. Cons. 14, 35; Caes. B. G. 4, 23; id. B. C. 3, 28 al.— Sup.:

tardissime judicare,

Cic. Caecin. 2, 7. —

Late, not in time, not early, Pall. 11, 14, 3.— Sup.:

tardissime,

at latest, Plin. 18, 7, 10, §§ 51 and 56: quam tardissime, as late as possible, Asin. Poll. ap. Cic. Fam. 10, 33, 1.

vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.

Lit., of physical strength, vigor, or health.

In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).

Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):

puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!

Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;

plus valebat,

id. Truc. 4, 3, 38 sq.:

sanus homo, qui bene valet,

Cels. 1, 1 init.:

si magis valet,

id. 3, 18:

si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),

id. 4, 7 init.:

prout nervi valent,

id. 8, 16.—Of plants:

vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,

Cato, R. R. 33, 3 sq. —

To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.

Of personal subjects, etc.

With ad and acc.:

alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,

Cic. Off. 1, 30, 107.—

With inf.:

manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,

Suet. Galb. 21:

mustela cum mures veloces non valeret assequi,

Phaedr. 4, 1, 10:

valet ima summis Mutare deus,

Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:

illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,

Lucr. 6, 1057:

versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),

Hor. A. P. 40:

nec valuere manus infixum educere telum,

Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —

Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:

fimum potum ad dysentericos valet,

Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:

cimices valent contra serpentium morsus,

Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:

id quoque collyrium eodem valet,

Cels. 6, 6, 21.—With pro:

ruta per se pro antidoto valet,

Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:

dictamnus valet potu et illitu et suffitu,

Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:

sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,

Plin. 34, 18, 55, § 177.—

Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—

Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.

In gen.

Absol.:

equidem valeo recte et salvus sum,

Plaut. Am. 2, 1, 36:

perpetuon' valuisti?

id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:

valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,

id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:

dicit vilicus servos non valuisse,

Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:

boves ut recte valeant,

id. ib. 103:

optime valere et gravissime aegrotare,

Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:

cura est, ut valeat,

Plaut. Stich. 5, 2, 4:

ego valeo recte et rem gero,

id. Pers. 2, 3, 34:

te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,

Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:

commode,

Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:

minus valere... melius valere,

Cic. Att. 4, 14, 1:

nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,

Plaut. Mil. 4, 8, 8.—

With abl.:

si corpore valuisset,

Cic. Brut. 20, 77:

nec melius valeo quam corpore, mente,

Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:

pedibus,

Nep. Phoc. 4, 1:

stomacho,

Juv. 6, 100.—

With ab and abl.:

ab oculis,

Gell. 13, 30, 10:

a morbo,

Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—

Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;

and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),

Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:

mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,

Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—

Rarely impers. pass.:

quid agitur, Sagaristio? ut valetur?

Plaut. Pers. 2, 5, 8.—

Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).

In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:

bene vale, Alcumena,

id. Am. 1, 3, 1:

vale atque salve,

id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:

bene valete et vivite,

id. Mil. 4, 8, 30:

ite intro cito: valete,

id. As. 3, 3, 155:

abeo: valete, judices justissimi,

id. Capt. prol. 67:

vos valete et plaudite,

Ter. Eun. 5, 8, 64:

in hoc biduom vale,

id. ib. 1, 2, 110:

vive valeque,

Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:

et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,

Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—

At the conclusion of letters:

Vale,

Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:

cura ut valeas,

Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:

tu me diligis et valebis,

Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—

Also in bidding farewell to the dead:

salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,

Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;

v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,

Cat. 101, 10:

terque, Vale, dixit,

Ov. F. 3, 563:

supremumque vale... dixit,

id. M. 10, 62.—

As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:

valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,

Plaut. Am. 3, 2, 46:

immo habeat, valeat, vivat cum illa,

Ter. And. 5, 3, 18:

valeas, habeas illam quae placet,

id. Ad. 4, 4, 14:

si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,

good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:

valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,

Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:

quare ista valeant: me res familiaris movet,

Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:

valete curae,

Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—

With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:

illum salutavi: post etiam jussi valere,

Cic. Att. 5, 2, 2:

vix illud potui dicere triste vale,

Ov. H. 13, 14:

saepe vale dicto rursus sum multa locutus,

id. Tr. 1, 3, 57:

tibi valedicere non licet gratis,

Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):

vale facere (or valefacere),

August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.

Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.

In gen.:

fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,

will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:

fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,

id. Dom. 30, 79:

dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,

id. Brut. 14, 57:

tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,

id. Red. in Sen. 5, 11:

in more majorum, qui tum ut lex valebat,

id. Leg. 2, 10, 23:

valuit auctoritas,

id. Tusc. 2, 22, 53:

verba si valent,

id. Caecin. 21, 61:

(ejus) valet opinio tarditatis,

is established, id. de Or. 1, 27, 125:

si conjuratio valuisset,

id. ib. 17, 7:

cujus ratio non valuit,

Nep. Milt. 3, 7:

jus tamen gentium valuit,

Liv. 2, 4, 7:

praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,

id. 44, 31, 6:

et vestrae valuere preces,

Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—

Esp.

With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.

With abl.:

non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,

Plaut. Bacch. 2, 2, 50:

reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,

Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):

multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,

id. Verr. 2, 2, 49, § 122:

ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,

id. Leg. 3, 17, 38:

quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,

id. Mur. 18, 38:

parum valent (Graeci) verbo,

i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:

qui aut gratia aut misericordia valerent,

Caes. B. C. 2, 44:

dicendo,

Nep. Ages. 1, 2:

qui pedum cursu valet,

Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:

Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,

Ov. Am. 1, 15, 14:

plerique plus ingenio quam arte valuerunt,

Quint. 1, 8, 8:

rogando,

Ov. M. 2, 183:

subtilitate vincimur, valeamus pondere,

Quint. 12, 11, 8.—

With in and abl.:

Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,

Cic. Brut. 36, 136:

quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,

id. Caecin. 19, 55:

in his maxime valet similitudo,

Quint. 6, 3, 57:

mire in causis valet praesumptio,

id. 9, 2, 16:

(digitus) in exprobrando et indicando valet,

id. 11, 3, 94.—

With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.

With in and acc.:

hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,

Cic. Tusc. 2, 26, 63:

quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,

id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:

cum illud verbum unde in utramque rem valeat,

id. Caecin. 31, 89:

num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,

Plin. 17, 7, 4, § 44:

etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,

Quint. 2, 16, 10:

hoc etiam in praeteritum valet,

id. 9, 2, 20; cf.:

cum... idque in omnis partis valeret,

Cic. Fam. 4, 10, 2.—

With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:

id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,

Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—

With ad and acc. of thing:

tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,

Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;

ad omnis certe non valebit,

id. Fat. 4, 8:

illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,

id. Cat. 3, 12, 29:

vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,

id. Ac. 1, 5, 21:

ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,

id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:

eadem fictio valet et ad qualitates,

Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—

With apud or ad and acc. of person influenced, etc.

With apud:

ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,

Ter. Heaut. 3, 1, 79:

non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,

Cic. Fam. 13, 16, 3:

apud te veritas valebit,

id. Quint. 1, 5:

sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?

id. Tusc. 2, 4, 11:

magnis meritis apud regem... valebat,

Nep. Con. 3, 1:

jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

Sall. C. 9, 1:

apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,

Liv. 31, 48, 1:

apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,

Quint. 6, 2, 28.—

With ad:

dicitur enim C. Flaminius... ad populum valuisse dicendo,

Cic. Brut. 14, 57:

clementiae fama... ad ferociores jam populos valuit,

Liv. 21, 6, 4:

metus ad omnis valuit, ne deditionem recusarent,

id. 38, 28, 6.—

With contra and acc.:

hoc nonne videtur contra te valere?

Cic. Ac. 2, 27, 86:

quae valeant contra falsam criminationem,

id. de Or. 2, 79, 321:

ne quid esset... quod contra caput suum aut existimationem valere posset,

id. Verr. 2, 2, 71, § 173: ne meae vitae modestia parum valitura sit contra falsos rumores, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8:

cum pro falsis contra veritatem (rhetorice) valet,

Quint. 2, 16, 2; cf. f. infra.—

With pro and abl.:

multa in adversos effudit verba penates Pro deplorato non valitura viro,

Ov. Tr. 1, 3, 46:

epitheton valet pro nomine,

Quint. 8, 6, 29; cf. I. A. 2, b. supra.—

With dat. gerund. (post-class. and rare):

nam et augendae rei et minuendae valet (particula),

Gell. 5, 12, 10.—

With inf. (mostly poet. and in postAug. prose;

not in Cic. or Caes.): nam si certam finem esse viderent Aerumnarum homines, aliqua ratione valerent Religionibus... obsistere,

Lucr. 1, 108:

hanc ob rem vitam retinere valemus,

id. 3, 257:

nec continere suos ab direptione castrorum valuit,

Liv. 38, 23, 4 Weissenb. ad loc.:

quam (urbem) neque finitimi valuerunt perdere Marsi,

Hor. Epod. 16, 3:

cetera... adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium,

id. S. 1, 1, 13; id. C. 4, 7, 27:

nec valuit locos coeptos avertere cursus,

Tib. 4, 1, 55:

qui relicti erant... ne conspectum quidem hostis sustinere valuerunt,

Curt. 3, 4, 5:

neque ex eo infamiam discutere valuit,

Suet. Caes. 79.—With things as subj.:

ergo fungar vice cotis, acutum Reddere quae ferrum valet,

Hor. A. P. 305; cf. I. A. 2. b, supra.—Esp.,

With adverbial qualifications expressing the degree of power or influence exerted, etc.; very freq. with accs- multum, plus, plurimum, parum, minus, minimum, nihil, tantum, quantum, quid, id, idem, quiddam, quidquam, quidquid, etc.

Edepol, Cupido, cum tu tam pusillu's, nimis multum vales, Naev. ap. Non. 421, 25 (Com. Rel. v. 55 Rib.):

plus potest qui plus valet,

Plaut. Truc. 4, 3, 38:

neque ita inperita (sum), ut quid amor valeat nesciam,

Ter. Eun. 5, 2, 42.—So absol.: nam opulenti cum locuntur pariter atque ignobiles, Eadem dicta eademque oratio aequa non aeque valet, Enn. ap. Gell. 11, 4, 3 (Trag. Rel. v. 230 Vahl.):

ignari quid gravitas... quid denique virtus valeret,

Cic. Sest. 28, 60:

illa obnuntiatio nihil valuit, aut, si valuit, id valuit, ut, etc.,

id. Div. 1, 16, 30: omnia veniebant Antonio in mentem;

eaque suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et valere possent... collocabantur,

id. Brut. 37, 139:

cur minus Venena Medaeae valent?

Hor. Epod. 5. 62.—

With abl.:

quod tibi lubet fac, quoniam pugnis plus vales,

Plaut. Am. 1, 1, 240; cf.

v. 234: quicquid possunt, pedestribus valent copiis,

Caes. B. G. 2, 17:

qui plus opibus, armis, potentia valent, perfecisse mihi videntur... ut etiam auctoritate jam plus valerent,

Cic. Fam. 1, 7, 10:

quasi vero ego... in isto genere omnino quidquam aut curatione aut potestate valuissem,

id. Dom. 6, 14:

Ti. Coruncanium longe plurimum ingenio valuisse,

id. Brut. 14, 55:

quantum gratia, auctoritate, pecunia valerent,

Caes. B. G. 7, 63:

Caesar multum equitatu valebat,

id. B. C. 1, 61:

cum tantum equitatu valeamus,

id. ib. 3, 86:

equitatu plurimum valere,

id. B. G. 3, 20; Nep. Alcib. 8, 2.—

With in and abl.:

nihil putas valere in judiciis conjecturam, nihil suspitionem, nihil ante actae vitae existimationem, etc.,

Cic. Verr. 2, 3, 62, § 146:

hic multum in Fabia (tribu) valet, ille Velina,

Hor. Ep. 1, 6, 52. —

With ad and acc.:

multum valuisse ad patris honorem pietas filii videbitur,

Cic. Phil. 9, 5, 12:

ex quo intellegitur, plus terrarum situs, quam lunae tractus, ad nascendum valere,

id. Div. 2, 46, 97:

valet igitur multum ad vincendum probari mores eorum, qui agent causas,

id. de Or. 2, 43, 182:

ad subeundem periculum et ad vitandum multum fortuna valuit,

Caes. B. G. 6, 30:

genus ad probandam speciem minimum valet,

Quint. 5, 10, 56.—

With apud and acc. of pers., to have influence, be influential, have weight with, influence:

apud quem (Caesarem) quicquid valebo vel auctoritate, vel gratia, valebo tibi,

Cic. Fam. 6, 6, 13:

utrum apud eos pudor atque officium, an timor plus valeret,

Caes. B. G. 1, 40:

tantum apud homines barbaros valuit, esse repertos aliquos principes belli inferendi,

id. ib. 5, 54:

potestis constituere, hanc auctoritatem quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis,

Cic. Imp. Pomp. 16, 46:

non modo praemiis, quae apud me minimum valent, sed ne periculis quidem conpulsus ullis,

id. Fam. 1, 9, 11:

facinus esse indignum, plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere,

id. Verr. 2, 5, 43, § 112:

apud quem ut multum gratia valeret, effecit,

Nep. Con. 2, 1.—

With contra: cur desperemus veritatem contra fallacem facundiam valituram? prevail, Lact. Opif. Dei, 20, 5; cf. Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 8, II. B. 2, e. supra.—

With pro:

pro periculo magis quam contra salutem valere,

Cic. Part. Or. 35, 120; cf.:

quod minus multitudine militum legionariorum pro hostium numero valebat,

Caes. B. G. 1, 51.—

With inter:

plurimum inter eos Bellovacos et virtute, et auctoritate, et hominum numero valere,

Caes. B. G. 2, 4.—

With adv. of pur pose:

hoc eo valebat, ut ingratiis ad de pugnandum omnes cogerentur,

Nep. Them. 4, 4:

non tamen hoc eo valet, ut fugien dae sint magnae scholae,

Quint. 1, 2, 16:

nescis quo valeat nummus, quem praebeat usum?

Hor. S. 1, 1, 73; cf. II. B. 2. b. supra. —

Idiomatic uses.

Of money value, to be of the value of, be worth: denarii, quod denos aeris valebant;

quinarii, quod quinos,

Varr. L. L. 5, § 173 Mull.:

dum pro argenteis decem aureus unus valeret,

Liv. 38, 11, 8:

ita ut scrupulum valeret sestertiis vicenis,

Plin. 33, 3, 13, § 47:

si haec praedia valeant nunc decem,

Dig. 24, 1, 7, § 4:

quasi minimo valeret hereditas,

ib. 19, 1, 13:

quanti omnibus valet (servus),

ib. 9, 2, 33; 5, 3, 25, § 1.—

Of the signification of words, sentences, etc.; like the Gr. dunasthai, to mean, signify, import:

quaerimus verbum Latinum par Graeco et quod idem valeat,

Cic. Fin. 2, 4, 13: non usquam id quidem dicit omnino;

sed quae dicit, idem valent,

id. Tusc. 5, 10, 24:

quamquam vocabula prope idem valere videantur,

id. Top. 8, 34:

hoc verbum quid valeat, non vident,

id. Off. 3, 9, 39: cui nomen Becco fuerat;

id valet gallinacei rostrum,

Suet. Vit. 18:

pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,

Quint. 1, 4, 29 et saep.:

et intellego et sentio et video saepe idem valent quod scio,

id. 10, 1, 13:

duo quae idem significant ac tantumdem valent,

id. 1, 5, 4.—Hence, vălens, entis, P. a., strong, stout, vigorous, powerful (class.).

Lit.

In gen.: nil moro discipulos mihi esse plenos sanguinis;

valens adflictet me,

Plaut. Bacch. 2, 1, 44:

virgatores,

id. As. 3, 2, 19:

robusti et valentes et audaces satellites,

Cic. Agr. 2, 31, 84:

cum homo imbecillus a valentissima bestia laniatur,

id. Fam. 7, 1, 3:

valentissimi lictores,

id. Verr. 2, 5, 54, § 142:

homines,

id. Phil. 12, 10, 24; Suet. Aug. 35:

hic membris et mole valens,

Verg. A. 5, 431:

membris valens,

Ov. M. 9, 108:

corpore esse vegeto et valenti,

Gell. 3, 1, 11:

nervi musculique,

Cels. 8, 20:

trunci,

Verg. G. 2, 426: scire oportet, omnia legumina generis valentissimi esse: valentissimum voco, in quo plurimum alimenti est... Ex leguminibus valentior faba quam pisum, etc., strongest, i. e. most nutritire, Cels. 2, 18:

tunicae,

stout, thick, Ov. A. A. 3, 109: providendum ne infirmiores (apes) a valentioribus [p. 1955] opprimantur, Varr. R. R. 3, 16, 35.—

In partic.

Well in health, healthy, hale, hearty:

valeo et venio ad minus valentem,

Plaut. Truc. 2, 7, 24:

medicus plane confirmat, propediem te valentem fore,

Cic. Fam. 16, 9, 2:

puer, hora undecima cum valens in publico visus esset, ante noctem mortuus est,

id. Clu. 9, 27; cf.

valens (opp. imbecillus),

id. Fam. 16, 5, 2:

(sensus) si sani sunt et valentes,

id. Ac. 2, 7, 19:

si valens corpus est neque magno opere vexatum,

Cels. 7, 26, 5:

sive aegra, sive valens,

Prop. 2, 21 (3, 14), 20.— Subst.:

qui enim aegris subveniretur, quae esset oblectatio valentium, nisi, etc.,

Cic. Off. 2, 4, 15;

so opp. aeger,

id. de Or. 2, 44, 186.—

Of medicines, strong, powerful, active:

valens est adversus cancerem intestinorum minii gleba,

Cels. 4, 15 fin.:

medicamenta,

id. 1, 3 med.:

silvestri (papaveri capita) ad omnes effectus valentiora,

Plin. 20, 18, 76, § 202; cf. id. 22, 22, 43, § 87.—

Trop., strong, powerful, mighty:

mallem tantas ei (Caesari) vires non dedisset (res publica) quam nunc tam valenti resisteret,

Cic. Att. 7, 3, 4:

fuit quondam ita firma haec civitas et valens,

id. Har. Resp. 28, 60:

cum valentiore pugnare,

id. Fam. 5, 21, 2:

valens dialecticus,

id. Fat. 6, 12:

ut fieri nihil possit valentius,

id. Brut. 16, 64:

Philippus jam tum valens multa moliebatur,

Nep. Timoth. 3, 1:

opibus jam valentes,

id. Eum. 10, 3:

argumenta valentiora,

Quint. 5, 13, 12:

quid pars adversa habeat valentissimum,

id. 5, 13, 52:

nec fraus valentior quam consilium meum,

Cic. Univ. 11:

ad letum causae satis valentes,

Ov. M. 5, 174; so,

causae,

id. Tr. 1, 8, 29:

causa valentior,

id. P. 1, 10, 35:

deus morbo omni valentior,

Stat. S. 1, 4, 111:

oppida valentissima,

Nep. Ham. 2, 4.—Hence, adv.: vălenter, strongly, stoutly, powerfully, violently (perh. not ante-Aug.).

Lit.:

resistere,

Col. 1, 5, 9; 3, 2, 15:

nimis valenter ibi retenta materia,

Cels. 5, 26, 21:

praeceps spirare valentius Eurus (coepit),

Ov. M. 11, 481.—

Trop., of speech, forcibly, energetically:

non diu dicebat sed valenter,

Sen. Contr. 3, 22 med.:

si verba numeres, breviter et abscise: si sensum aestimes, copiose et valenter,

Val. Max. 3, 7, ext. 6.

vălĕo, ui, itum, 2, v. n. [kindr. with Sanscr. bala, vis, robur, balishtas, fortissimus; cf. debilis], to be strong.

Lit., of physical strength, vigor, or health.

In gen., to be strong, stout, or vigorous, to have strength (cf.: polleo, vigeo).

Absol.: verum illi valent, qui vi luctantur cum leonibus, Pomp. ap. Non. 112, 4 (Com. Rel. v. 176 Rib.):

puer ille (Hercules recens natus) ut magnus est et multum valet!

Plaut. Am. 5, 1, 51: plus potest, qui plus valet: Vir erat;

plus valebat,

id. Truc. 4, 3, 38 sq.:

sanus homo, qui bene valet,

Cels. 1, 1 init.:

si magis valet,

id. 3, 18:

si satis valet (= si satis validae vires sunt, just before),

id. 4, 7 init.:

prout nervi valent,

id. 8, 16.—Of plants:

vitem novellam resecari tum erit tempus ubi valebit,

Cato, R. R. 33, 3 sq. —

To be strong in or for something, to have the power or strength, be in condition to do something, etc.

Of personal subjects, etc.

With ad and acc.:

alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere,

Cic. Off. 1, 30, 107.—

With inf.:

manibus pedibusque morbo distortissimis, ut neque calceum perpeti nec libellos evolvere valeret,

Suet. Galb. 21:

mustela cum mures veloces non valeret assequi,

Phaedr. 4, 1, 10:

valet ima summis Mutare deus,

Hor. C. 1, 34, 12; cf. II. B. 2. h. infra; cf.:

illud mirari mitte, quod non valet e lapide hoc alias impellere res,

Lucr. 6, 1057:

versate diu quid ferre recusent, Quid valeant umeri (sc. ferre),

Hor. A. P. 40:

nec valuere manus infixum educere telum,

Ov. M. 13, 393; 12, 101; Col. 6, 25 fin. —

Of remedies or medicines, to be efficacious, be good for any thing; with ad and acc.:

fimum potum ad dysentericos valet,

Plin. 28, 8, 27, § 105.—With contra:

cimices valent contra serpentium morsus,

Plin. 29, 4, 17, § 61.—With eodem:

id quoque collyrium eodem valet,

Cels. 6, 6, 21.—With pro:

ruta per se pro antidoto valet,

Plin. 20, 13, 51, § 132.—With abl.:

dictamnus valet potu et illitu et suffitu,

Plin. 26, 15, 90, § 153.— With inf.:

sandaracha valet purgare, sistere, excalfacere, perrodere,

Plin. 34, 18, 55, § 177.—

Of sounds: cum C ac similiter G non valuerunt, in T ac D molliuntur, i. e. were not pronounced strongly, Quint. 1, 11, 5.—

Esp., in respect of the natural condition of the body, to be well in health, to be in a sound or healthy condition, to be healthy, hale, hearty.

In gen.

Absol.:

equidem valeo recte et salvus sum,

Plaut. Am. 2, 1, 36:

perpetuon' valuisti?

id. Ep. 1, 1, 15; 1, 1, 18:

valen'? Valuistin? valeo et valui rectius,

id. Trin. 1, 2, 12 sq.: facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, Ter. And. 2, 1, 9:

dicit vilicus servos non valuisse,

Cato, R. R. 2, 3 sq.; 5, 6:

boves ut recte valeant,

id. ib. 103:

optime valere et gravissime aegrotare,

Cic. Fin. 2, 13, 43; 4, 25, 69:

cura est, ut valeat,

Plaut. Stich. 5, 2, 4:

ego valeo recte et rem gero,

id. Pers. 2, 3, 34:

te recte valere operamque dare, ut cottidie melius,

Cic. Fam. 11, 24, 1: deterius quam soleo, Luccei. ib. 5, 14, 1:

commode,

Plin. Ep. 3, 20, 11: Ni. Benene usque valuit? Chr. Pancratice atque athletice, Plaut. Bacch. 2, 3, 14:

minus valere... melius valere,

Cic. Att. 4, 14, 1:

nam matri oculi si valerent, mecum venisset simul,

Plaut. Mil. 4, 8, 8.—

With abl.:

si corpore valuisset,

Cic. Brut. 20, 77:

nec melius valeo quam corpore, mente,

Ov. Tr. 3, 8, 33; cf. Sall. J. 11, 5:

pedibus,

Nep. Phoc. 4, 1:

stomacho,

Juv. 6, 100.—

With ab and abl.:

ab oculis,

Gell. 13, 30, 10:

a morbo,

Plaut. Ep. 1, 2, 26; and facetiously: Me. Ain tu te valere? Eu. Pol ego haud a pecunia perbene, as to money, not very well, id. Aul. 2, 2, 9.—

Esp., at the commencement of letters (very freq.), si vales, bene est, and abbreviated S. V. B. E.;

and, more fully, with the addition ego or equidem valeo (abbrev. E. V. or E. Q. V.),

Cic. Fam. 13, 6; 14, 11; 14, 16; 14, 17; 14, 21; 14, 22; 14, 23; 14, 24; 15, 1; 15, 2; Metell. ib. 5, 1; Vatin. ib. 5, 9; Luccei. ib. 5, 14 al.; cf.:

mos antiquis fuit usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales bene est,

Sen. Ep. 15, 1; so too: S. V. G. V. (si vales, gaudeo, valeo) et Tullia nostra recte V. Terentia minus belle habuit: sed certum scio jam convaluisse eam, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1.—

Rarely impers. pass.:

quid agitur, Sagaristio? ut valetur?

Plaut. Pers. 2, 5, 8.—

Vale or valeas, in leave-taking, farewell, adieu (cf.: salve, ave).

In gen.: Di. Valeas. Ph. Vale, Plaut. Truc. 2, 4, 79: Ar. Vale. Ph. Quo properas? Ar. Bene vale, id. As. 3, 3, 16; id. Mil. 4, 8, 51:

bene vale, Alcumena,

id. Am. 1, 3, 1:

vale atque salve,

id. Capt. 3, 5, 86; id. Curc. 4, 2, 36: vale atque salve. Th. Male vale, male sit tibi, id. ib. 4, 4, 32; v. salvus: Ly. Ad portum propero. De. Bene ambulato. Ly. Bene valeto. De. Bene sit tibi, id. Merc. 2, 2, 55:

bene valete et vivite,

id. Mil. 4, 8, 30:

ite intro cito: valete,

id. As. 3, 3, 155:

abeo: valete, judices justissimi,

id. Capt. prol. 67:

vos valete et plaudite,

Ter. Eun. 5, 8, 64:

in hoc biduom vale,

id. ib. 1, 2, 110:

vive valeque,

Hor. S. 2, 5, 110.—Before a vowel, scanned vale:

et longum, Formose vale, vale, inquit Iolla,

Verg. E. 3, 79; Ov. M. 3, 501.—

At the conclusion of letters:

Vale,

Cic. Fam. 6, 22, 3; 6, 21, 3; 4, 8, 2; Luccei. ib. 5, 14, 3:

cura ut valeas,

Cic. Fam. 7, 15, 2; 7, 20, 3; rarely bene vale, Mat. ib. 11, 28, 8; Cur. ib. 7, 29, 2; cf.:

tu me diligis et valebis,

Cic. ib. 9, 22, 5; 15, 18, 2: fac valeas meque mutuo diligas, Planc. ib. 10, 7, 2; Mat. ib. 11, 28, 8.—

Also in bidding farewell to the dead:

salve aeternum mihi, maxime Palla, Aeternumque vale,

Verg. A. 11, 97; Stat. S. 3, 3, 208; cf. Varr. ap. Serv. Verg. l. l.;

v. salvus: in perpetuom, frater, ave atque vale,

Cat. 101, 10:

terque, Vale, dixit,

Ov. F. 3, 563:

supremumque vale... dixit,

id. M. 10, 62.—

As an expression of dismission, refusal, or scorn, be off, begone:

valeas, tibi habeas res tuas, reddas meas,

Plaut. Am. 3, 2, 46:

immo habeat, valeat, vivat cum illa,

Ter. And. 5, 3, 18:

valeas, habeas illam quae placet,

id. Ad. 4, 4, 14:

si talis est deus, ut nulla hominum caritate teneatur, valeat,

good-by to him, let me have nothing to do with him, Cic. N. D. 1, 44, 124:

valeat res ludicra, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum,

Hor. Ep. 2, 1, 180: valeant, Qui inter nos discidium volunt, away with those, etc., Ter. And. 4, 2, 13:

quare ista valeant: me res familiaris movet,

Cic. Att. 16, 15, 5: castra peto, valeatque Venus, valeantque puellae, farewell to Venus, etc., Tib. 2, 6, 9:

valete curae,

Petr. 79; cf. Cat. 8, 12; 11, 17; Ov. Am. 1, 6, 71 sqq.—

With valere jubere or dicere (sometimes as one word, vălĕdīco, ere, 3, v. n.), to bid one good-by, farewell, adieu:

illum salutavi: post etiam jussi valere,

Cic. Att. 5, 2, 2:

vix illud potui dicere triste vale,

Ov. H. 13, 14:

saepe vale dicto rursus sum multa locutus,

id. Tr. 1, 3, 57:

tibi valedicere non licet gratis,

Sen. Ep. 17, 11; Sulp. Sev. Dial. 1, 3, 1: obstinatissime [p. 1954] retinuit, ut liberti servique bis die frequentes adessent ac mane salvere, vesperi valere sibi singuli dicerent, Suet. Galb. 4 fin.; id. Aug. 53; id. Tib. 72.—So (late Lat.):

vale facere (or valefacere),

August. Ep. 65; App. M. 4, p. 150, 24.

Transf., to have power, force, or influence; to be powerful, effective, valid; to avail, prevail, be strong, effective, etc.

In gen.:

fiet enim quodcunque volent, qui valebunt: valebunt autem semper arma,

will always have the power, Cic. Fam. 9, 17, 1:

fuit enim populi potestas: de civitate ne tam diu quidem valuit quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt,

id. Dom. 30, 79:

dicitur C. Flaminius ad populum valuisse dicendo,

id. Brut. 14, 57:

tribunus plebis tulit... ut lex Aelia et Fufia ne valeret,

id. Red. in Sen. 5, 11:

in more majorum, qui tum ut lex valebat,

id. Leg. 2, 10, 23:

valuit auctoritas,

id. Tusc. 2, 22, 53:

verba si valent,

id. Caecin. 21, 61:

(ejus) valet opinio tarditatis,

is established, id. de Or. 1, 27, 125:

si conjuratio valuisset,

id. ib. 17, 7:

cujus ratio non valuit,

Nep. Milt. 3, 7:

jus tamen gentium valuit,

Liv. 2, 4, 7:

praetor... ratus repentinum valiturum terrorem, succedit, etc.,

id. 44, 31, 6:

et vestrae valuere preces,

Ov. M. 13, 89; id. P. 3, 3, 92; id. Ib. 241.—

Esp.

With respect to the source, character, or mode of exercise of the strength ascribed to the subject.

With abl.:

non metuo mihi... Dum quidem hoc valebit pectus perfidia meum,

Plaut. Bacch. 2, 2, 50:

reliqui duo sic exaequantur, ut Domitius valeat amicis, Memmius commendetur militibus,

Cic. Att. 4, 16, 6 (17, 2):

multa sanxit quae omnia magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt,

id. Verr. 2, 2, 49, § 122:

ita istam libertatem largior populo, ut auctoritate et valeant et utantur boni,

id. Leg. 3, 17, 38:

quae (voluntas militum) cum per se valet multitudine,

id. Mur. 18, 38:

parum valent (Graeci) verbo,

i. e. have no precise word, id. Tusc. 3, 5, 11:

qui aut gratia aut misericordia valerent,

Caes. B. C. 2, 44:

dicendo,

Nep. Ages. 1, 2:

qui pedum cursu valet,

Verg. A. 5, 67; Quint. 9, 2, 78:

Battiades... Quamvis ingenio non valet, arte valet,

Ov. Am. 1, 15, 14:

plerique plus ingenio quam arte valuerunt,

Quint. 1, 8, 8:

rogando,

Ov. M. 2, 183:

subtilitate vincimur, valeamus pondere,

Quint. 12, 11, 8.—

With in and abl.:

Sp. Thorius satis valuit in populari genere dicendi,

Cic. Brut. 36, 136:

quid facilius est quam probari in uno servulo nomen familiae non valere,

id. Caecin. 19, 55:

in his maxime valet similitudo,

Quint. 6, 3, 57:

mire in causis valet praesumptio,

id. 9, 2, 16:

(digitus) in exprobrando et indicando valet,

id. 11, 3, 94.—

With some definite end expressed, upon or towards which influence or power is exercised or directed, to be strong enough for, adequate to, or capable of any thing, to be able to do, to have force or efficacy, to be effectual, to avail, to be applicable.

With in and acc.:

hoc evenit, ut in volgus insipientium opinio valeat honestatis,

Cic. Tusc. 2, 26, 63:

quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,

id. Leg. 1, 10, 29; cf. id. Div. 2, 56, 116:

cum illud verbum unde in utramque rem valeat,

id. Caecin. 31, 89:

num etiam in deos inmortales inauspicatam legem valuisse? Liv 7, 6, 11: utrumque hoc genus semel injectum in L. annos valet et frugum et pabuli ubertate,

Plin. 17, 7, 4, § 44:

etiamsi in utramque partem valent arma facundiae,

Quint. 2, 16, 10:

hoc etiam in praeteritum valet,

id. 9, 2, 20; cf.:

cum... idque in omnis partis valeret,

Cic. Fam. 4, 10, 2.—

With eo: oratio me cohortabatur, ut, etc.... quod eo, credo, valebat, ut caerimonias religionesque defenderem, the force or point of which was, etc., Cic. N. D. 3, 2, 5:

id responsum quo valeat, cum intellegeret nemo,

Nep. Them. 2, 6; cf. II. B. 3. i, infra.—

With ad and acc. of thing:

tu non solum ad neglegendas leges... verum etiam ad evertendas valuisti,

Cic. Cat. 1, 7, 18: astrorum affectio valeat, si vis, ad quasdam res;

ad omnis certe non valebit,

id. Fat. 4, 8:

illud perficiam ut invidia mihi valeat ad gloriam,

id. Cat. 3, 12, 29:

vitae adjuncta esse dicebant, quae ad virtutis usum valerent,

id. Ac. 1, 5, 21:

ista quaestura ad eam rem valet, ut, etc.,

id. Div. in Caecil. 19, 62: neque, quod Samnites... amici vobis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amicitiam accipiamur, Liv. 7, 30, 4:

eadem fictio valet et ad qualitates,

Quint. 5, 10, 99; cf. II. B. 3. infra.—

With apud or ad and acc. of person influenced, etc.

With apud:

ibit ad illud ilico, Quo maxume apud te se valere sentiat,

Ter. Heaut. 3, 1, 79:

non quin eam (commendationem) valituram apud te arbitrarer,

Cic. Fam. 13, 16, 3:

apud te veritas valebit,

id. Quint. 1, 5:

sed haec eadem nunc censes apud eos ipsos valere, a quibus... conscripta sunt?

id. Tusc. 2, 4, 11:

magnis meritis apud regem... valebat,

Nep. Con. 3, 1:

jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

Sall. C. 9, 1:

apud magnam partem senatus et magnitudine rerum gestarum valebat et gratia,

Liv. 31, 48, 1:

apud nos valeant ea, quae apud judices valere volumus,

Quint. 6, 2, 28.—