-
41 magnus
māgnus, a, um (altind. mahánt-, griech. μέγας, gotisch mikils, ahd. mihhil), Compar. māior, us, Superl. māximus (māxumus), a, um, groß (Ggstz. parvus, parvulus, exiguus, minutus, minusculus), I) eig.: 1) von räuml. Größe, a) groß = weit, hoch, lang, insula, Cic.: mare (vgl. no. b), Sall.: maximum flumen, Curt. – navis magna (Ggstz. parva), Hor.: m. et pulchra domus, Cic.: oppidum maximum, Caes. – litterae (Buchstaben) maximae, Cic.: epistula maxima (Ggstz. minuscula, Cic. – quercus, hohe, Enn.: mons, Catull.: acervus, Cic. u. Verg. – magni membrorum artus, magna ossa, Verg.: magni crines, Spart.: capillus et barba magna, Varro: capillatior quam ante et barbā maiore, Cic.: maximā barbā et capillo, Cic. – nequam et m. homo, langer Mensch (Kerl), Lucil. 1221; vgl. im Doppelsinne qui scribis Priami proelia, m. homo es, Mart.: magnum me faciam, ich will mich groß machen, mich strecken, Plaut.: elephanti flumen transituri minimos antemittunt, ne maiorum ingressu alveum atterant, Solin. – m. Infin., maior videri, stattlicher anzuschauen (= ein höheres Wesen), Verg. Aen. 6, 49. – subst., incensae urbis in maius restitutio, Wiederaufbau u. Vergrößerung, Iustin.: reficere in melius et in maius, verbessern (verschönern) u. vergrößern, Plin. ep. – b) insbes., von angeschwollenen Gewässern, groß = hoch, hochgehend, aquae————magnae bis eo anno fuerunt, Liv.: mare (μεγάλη θάλαττα), Lucr. u. Sall. (vgl. oben no. a). – magnus fluens Nilus, Verg. georg. 3, 28: u. so prout ille (Nilus) magnus influxit aut parcior, Sen. nat. qu. 4, 2, 2 (vgl. Thuc. 2, 5, 2 ὁ Ἀσωπος ποταμος εῤῥύη μέγας).2) v. numerischer Größe, a) = der Zahl, Menge, numerischen Stärke, dem Gewichte nach groß, bedeutend beträchtlich, bei Kollektiven auch = viel, zahlreich, frumenti magnus, maximus numerus, Caes.u. Cic., quam maximus numerus, Caes.: copia pabuli, Caes.: pecunia, Nep.: maiore pecuniā opus erat, Liv.: pecunia mutua, Cic.: magnas pecunias in provincia collocatas habere, Cic.: maximum pondus auri, magnum numerum frumenti, vim mellis maximam exportasse, Cic. – multitudo peditatus, Caes.: populus, Verg. u. Plin. ep.: magno cum comitatu, Caes.: parato magno potius quam ingenti exercitu, Vopisc.: maior frequentiorque legatio, Liv.: pars, ein großer Teil, d.i. sehr viele, Cic.: magnā parte veterum militum dimissā, Liv.: maior pars, Caes.: maxima pars hominum, Hor.: dah. magnā parte, großenteils, maximā parte, größtenteils, Sall. u. Liv.: so auch magnam u. maximam partem, Cic. u. Caes. – Genet. subst., magni, um vieles, viel, magni refert, Lucr.: magni interest, Cic. – b) v. numerischen Werte = hoch, bedeutend, erheblich, beträchtlich, kostspielig, kostbar, ornatus muliebris pretii maioris,————Cic.: operibus pretium maius invenire, Phaedr.: hominem maximi pretii esse, viel Geld wert, d.i. sehr brauchbar, Ter. – quaestus magnus et evidens (Ggstz. qu. minimus et sordidus), Auct. b. Alex.: magna munera et maiora promissa, Sall.: cultus maior censu, Hor.: cultus maximi, Flor. – dah. der Abl. u. Genet. magno u. magni als Bestimmung des Wertes, hoch, teuer (sehr selten maioris, höher, teuerer, maximi, am höchsten, sehr hoch, wofür gew. pluris u. plurimi stehen), magno emere, vendere, conducere, Cic.: magno constare, Plin. ep.: magno (sc. constat) hospitium miserabile, Iuven.: magno illi stetit victoria, übtr. = kam ihm teuer zu stehen, kostete viel Blut, Liv.: multo maioris alapae mecum veneunt, Phaedr. – v. inneren Werte, magni aestimare, α) = hochschätzen, Cic.: häufiger magno aestimare, Cic. u.a. β) = für von hohem Werte-, für wichtig halten, Flor.: so auch magni existimare, Nep.: magni, maximi facere, Komik., Cic. u.a. – magni esse, α) = viel gelten, apud alqm, Cic. β) von hohem Werte-, von Wichtigkeit sein, Nep. 3) v. dynamischer Größe, a) v. Naturkräften, stark, heftig, vis solis, Lucr.: ventus, Plaut.: flatus (ventorum) maiore illati pondere incursuque, Plin. – b) v. Eindrücken auf das Gehör, groß = stark, laut, vox (Ggstz. parva, schwache), Cic.: clamor, Cic.: stridor, murmur, Verg.: maior sonus, Curt. – poet. neutr. Sing. adverb., magnum————clamare, laut rufen, Plaut.: magnum sonare, Mela: magna sonare, Acc. fr.: exclamare maius, Cic. Tusc. 2, 56: maximum exclamare, Plaut.II) übtr.: A) v. der Größe der Zeit: 1) von der Zeitdauer, groß, beträchtlich (an Zahl der Tage; Ggstz. brevis) = lang, annus, Verg.: anni, Lucr.: menses, Verg. – insbes., annus, das große Weltjahr, Cic. de nat. deor. 2, 51 u. Cic. fr. b. Tac. dial. 16. – magno tempore, in langer Zeit, Petron. u. Iustin.: magno post tempore, nach langer Zeit, Iustin.2) vom früheren, höheren Alter: a) früh, hoch, cum esset magno natu, von hohem Alter, bejahrt, Nep.: magno natu principes, Liv.: filius maximo natu, Nep.- maior patria, das frühere, ältere Vaterland, von Karthago = die Mutterstadt, Curt. 4, 3 (15), 22. – b) insbes., v. Pers., im Compar. u. Superl., mit u. ohne natu od. annis, der ältere, der älteste, α) v. Lebensalter: maior natu (Ggstz. aequalis, gleichalterig), Suet.: natu maior frater, Cic.: maximus natu e filiis, Liv.: una e multis, maxima natu, Pyrgo, Verg.: ebenso maior, maximus aevo, Ov. – virgo minor quam annos sex, maior quam annos decem nata, Gell.: liberi maiores iam quindecim annos nati, Liv.: u. ohne quam annos natus maior quadraginta, Cic.: non maior quinquaginta annis, Liv.: ne sint (feminae equi) minores trimae, maiores decem annorum, Varro: obsides non minores octonum denum annorum, neu————maiores quinum quadragenum, Liv. Vgl. Weißenb. Liv. 38, 38, 15. – annos nata est sedecim, non maior, nicht älter, nicht drüber, Ter. – versch. bei Angabe des Unterschieds des Alters, biennio quam nos fortasse maior, Cic. – absol., frater maior, Ter.: ex duobus filiis maior, Caes.: Ser. Sulpicio maior (filia), minor Licinio Stoloni (nupta) erat, Liv.: maior Neronum, Hor.: sororum maxima, Ov.: maior erus, der alte Herr, Hausherr, der Alte (Ggstz. minor e.), Plaut.: Gelo maximus stirpis, Liv.: virgo Vestalis maxima u. virgo maxima, s. Vestalis u. virgo. – subst., maior, f., eine Ältere, ut nubere vellet maior iuniori (einen Jüngeren), Apul. apol. 27. – maiores natu, die älteren Leute, die Alten, Cic. u.a., u. insbes., die Alten = der Senat, Liv. – auch bl. maiores = die Älteren, die Alten, Hor.: u. die Erwachsenen (Ggstz. pueri), Varro LL. 9, 16. – als jurist. t. t., maior, mündig, der Mündige (Ggstz. minor), ICt. – bei Ausdrücken der Verwandtschaft bezeichnet magnus den vierten, maior den fünften u. maximus den sechsten Grad, wie avunculus magnus, maior, maximus, s. avunculus, amita u. dgl. – β) v. Zeitalter: Cyrus maior, Lact. 4, 5, 7: quaerere, uter maior aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, non magis ad rem pertinet quam scire, cum minor Hecuba fuerit quam Helena, quare tam male tulerit aetatem, Sen. ep. 88, 6. – bes. subst., maiores, die Vorfahren, Ahnen, Cic. u.a.: u. dass.————maiores natu, Nep.: maiores auch von einem Vorfahren, Ahnen, Varro r. r. (v. Stolo) u. Cic. (v. Appius).B) von Umfang, Bedeutung, Geltung, Wichtigkeit menschlicher Verhältnisse aller Art = groß, bedeutend, beträchtlich, ansehnlich, wichtig, oft wie bedeutend, mit dem Nbbegr. des Schwierigen, Gefahrvollen (Ggstz. parvus), 1) im allg.: magni u. maximi ludi, die großen, die ältesten Spiele in Rom, jährlich am 7. Sept. gefeiert, Cic. – mercatura, ein großer, ausgebreiteter Handel (Ggstz. m. tenuis), Cic.: magna et ampla negotia, Cic.: magnae parvaeque res (Taten), Enn.: magnae res (Angelegenheiten), Tac.: maiores res appetere, nach höheren Dingen streben, Nep. – testimonium, ein ansehnliches, ehrenvolles, Cic.: causa, Cic.: magnae et graves causae, Plin. ep.: iudicium, Cic.: magno casu accĭdit, durch einen wichtigen Umstand, besonderen Glücksfall, Caes.: ebenso magnae fuit fortunae, Caes.: aber saepe parvis momentis magni casus intercedunt, bedeutende Wechselfälle des Glücks, Caes.: ebenso res magnum habet casum (Risiko), Planc. in Cic. ep. – m. dem Nbbgr. des Schwierigen, magnum opus et arduum, Cic.; vgl. id magnum et arduum est, Cic.; u. quod eo maius est illi (schwieriger für ihn), Cic.: magnum quoddam est onus atque munus, Cic.: bellum m. atque difficile, m. et atrox, Cic. u. Sall. – v. wichtigen u. gefahrvollen Zeiten, dringend, rei publicae ma-————gnum aliquod tempus, Cic.: maxima rei publicae tempora, die Zeiten der dringendsten Gefahr, griech. μέγιστοι καιροί, Cic. – magnum est (es ist eine große, schwierige Aufgabe, es gehört viel dazu) m. Infin., zB. magnum est efficere, ut quis intellegat, quid sit illud verum, Cic. Acad. 1, 7: eicere nos magnum fuit, excludere facile est, Cic. ep. 14, 3, 2: so auch quod si magnum putarem caducum deicere, Apul. apol. 35. p. 56, 1 Kr. – m. 2. Supin., haud magna memoratu res est, Liv. 38, 29, 3. – parenthet., quod maius est, was noch mehr sagen will, Cic.: ebenso quod maximum est, Plaut. – neutr. pl. subst., magna curant di, parva neglegunt, Cic.: ut alia magna et egregia tua omittam, Sall.: u. im Compar., multo maiora et meliora fecit, Cic.: maiora concupiscere, zu hoch hinauswollen, Nep.: maiora moliri in urbe, Suet.: im Superl., illa maxima atque amplissima, Cic. – poet v. Jahre u. den Jahreszeiten, bedeutend dem Ertrage nach, sehr fruchtbar, annus, Stat. u. Lucan.: maior autumnus, Mart.2) v. der Größe der menschl. Stellung, a) der Macht, dem Vermögen nach groß, hochstehend, angesehen, mächtig, reich, maior invidiā, über den Neid erhaben, Hor.: maior reprensis, über die Getadelten erhaben, Hor. – v. mächtigen Personen u. Staaten, propter summam nobilitatem et singularem potentiam magnus erat, Cic.: potentior et maior, im————Besitz von mehr Macht u. Ansehen, Nep.: m. adiutor, Hor.: Iuppiter, manus Iovis, Hor.: Iuppiter optimus maximus (der allmächtige), Cic.: praetor maximus (in den ältesten Zeiten = Diktator), Liv.: sacerdos, der ehrwürdige, Verg.: tellure marique magnus, Hor.: homo summae potentiae et magnae cognationis, Caes.: civitas magna atque opulenta, oppidum m. atque valens, Sall.: maximam hanc rem (Staat) fecerunt, Liv. – v. Vornehmen u. Reichen, magni pueri magnis e centurionibus orti, Hor.: m. pater, eques, Hor. – subst., nulla aut magno aut parvo fuga leti, Hor.: cum magnis vixisse, Hor.: maiorum fames, Hor.: Ggstz., adversus minores humanitas, adversus maiores reverentia, Sen.: maximi imique, die Höchsten u. Niedrigsten, Sen. – b) dem Talente, der Geschicklichkeit, den Verdiensten nach, α) groß, angesehen, achtungswert, geschickt u. dgl., o magnum hominem! Cic.: nemo vir magnus sine aliquo afflatu divino umquam fuit, Cic.: magnus hoc bello Themistocles fuit, nec minor in pace, Nep.: oft verb. magnus et clarus, clarus et magnus, Cic. u.a. (s. Fabri Sall. Cat. 53, 2). – als Beiname, Pompeius Magnus, Alexander Magnus, Cic. u.a.: Plur., Magnos et Felices et Augustos diximus, wir haben den einen den Großen, den anderen den Glücklichen, den dritten den Erlauchten genannt, Sen. de clem. 1, 14, 2. – β) im üblen Sinne, groß in Verschlagenheit usw., durch-————trieben, fur, Cic.: nebulo, Ter. – prägn. = zu groß, Alexander orbi (für den Erdkreis) magnus est, Alexandro orbis angustus (zu eng), Sen. suas. 1, 3.3) von intensiver Stärke: a) menschlicher Lebens- und Gemütszustände, groß, gewaltig, auffallend, schwer, stark, heftig, arg, labor, Hor.: morbus, Cels.: morbus maior, die größere, gewaltigere (v. der Epilepsie), Cels. (vgl. Apul. apol. 50): periculum, Caes.: gratia, Caes. (vgl. gratia). – infamia, Cic.: opprobrium, Hor.: magno sit animo (Mut), Caes.; vgl. corpore maior spiritus (Mut) et incessus, Hor.: virtus, Caes.: multo maior alacritas studiumque pugnandi, Caes.: maiore eloquentiā, gravitate, studio, contentione, Cic. – spes, Nep.: gaudium, Sall.: voluptas, Ter.: dolor, Caes. – vitium, peccatum, Hor.: adulteria, inimicitiae, auffallende, Aufsehen erregende, Tac. (s. Heräus Tac. hist. 1, 2, 11): maius malum est hoc, Sen. – Compar. subst., nihil maius minari posse, quam etc., nichts Schlimmeres, Sen. – bes. in maius, ins zu Große = größer, als es ist, als nötig ist, vergrößernd, übertrieben, übermäßig, bei den Verben extollere (verbis), celebrare, componere u.a., b. Sall., Liv., Hor. u.a. (s. Fabri Sall. Iug. 73, 5 u. Liv. 21, 32, 7): so auch in maius ferri, nuntiari, vergrößert, übertrieben werden, Liv. u. Tac.: in maius credi, für schlimmer, ärger gehalten werden, Tac.: in maius augere desiderium, Iustin. – b) des Ausdrucks, stark,————gewaltig, übertrieben, verba magna, quae rei augendae causā conquirantur, Liv.: magnis sermonibus res secundas celebrare, d.i. viel Redens und Aufhebens machen von usw., Liv.: magnae minae, Cic.: magna illa consulum imperia, strenge, Sall.4) von der Größe der Gesinnung, der Gemüts- und Denkart, a) im guten Sinne, groß, stark, hoch, hochherzig, fuit et animo magno et corpore, Nep.: animo magno fortique sis, Cic.: quemquam stabili et firmo et magno animo (quem fortem virum dicimus) effici posse, Cic.; vgl. mens maior humanā, Sil.: magno pectore praesentit curas, Verg. – u. übtr., von der Person selbst, groß, hochherzig, edel, amice magne, Cur. in Cic. ep.: animo magnus, maior imperio, Plin.: quo quis maior, magis est placabilis irae, et faciles motus mens generosa capit, Ov.: vgl. nihil magno et praeclaro viro dignius placabilitate, Cic. – b) im üblen Sinne, hochfahrend, stolz, omnibus nobis ut dant res sese, ita magni atque humiles sumus, Ter. – u. in bezug auf die Rede, groß = hochfahrend, großprahlerisch, lingua (wie μεγάλη γλῶσσα), Hor.: magna verba (wie μεγάλοι λόγοι), Verg., Sen. u.a.: maxima verba, Prop. – dixerat ille aliquid magnum, hatte große Reden geführt, sehr geprahlt, Verg. – ebenso subst., magna loqui, magna magnifice loqui (wie μέγα εἰπειν, μέγα μυθεισθαι, μεγάλα λέγειν), Ov. u. Tibull.; vgl. Passerat. Prop. 2, 19, 71.————Mitscherl. Hor. carm. 4, 6, 2. Broukh. Tibull. 2, 6, 11.5) von der Größe der Geistesanlagen, groß, hoch, erhaben, ingenium, Cic.: indoles, Hor., Stat. u.a. (s. Markl. Stat. silv. 3, 3, 68. p. 279 ed. Dresd.). -
42 stagno
1. stāgno, āvī, ātum, āre (stagnum), I) intr.: 1) von Gewässern, austreten, ubi aquae evagatae stagnant, Plin.: aquae stagnantes, Plin.: aquae late stagnantes, Curt.: Ganges stagnat, Curt.: Nilus continuatis aquis in faciem lati ac turbidi maris stagnat, Sen.: stagnans flumine Nilus, Verg. – 2) übtr., v. Örtlichkeiten, überschwemmt sein, unter Wasser stehen, orbis stagnat paludibus, Ov.: moenia stagnabant, Sall. fr.: stagnans ripa, Sil., solum, Plin. – bildl. regna stagnantia sanguine, Sil. – II) tr. überschwemmen, Tiberis plana urbis stagnaverat, Tac.: loca stagnata paludibus ument, Ov.————————2. stagno, āvī, ātum, āre (στεγνόω), I) stehen machen, bitumine aqua omnis stagnatur, Iustin. 36, 3, 7. – II) befestigen = mit einem festen Bewurf versehen, stans supra murum stagnatum, Hieron. in Amos 7, 7: bildl., befestigen, verwahren, adversus omnes aegritudines desperatas boves, Veget. mul. 3, 4 (2), 5: se adversus insidias exquisitis tutioribus remediis, Iustin. 37, 2, 6: trinis potionibus stagnata animalia, gestärkt, Veget. mul. 1, 18 extr. (s. dazu Schneider). -
43 digero
dī-gĕro, gessi, gestum, 3, v. a., to force apart, separate, divide, distribute (cf.: dispono, distribuo, divido, dispenso, ordino, compono).I.Lit.A.Ingen. (so mostly post-Aug.):B.(insulae) interdum discordantibus ventis digeruntur (opp. junctae copulataeque),
Plin. Ep. 8, 20, 6; cf.nubes (opp. congregare),
Sen. Q. N. 7, 22:nimbos,
Plin. 31, 4, 30, § 53; Plin. Ep. 2, 17, 9:digesti colores,
Ov. F. 5, 213:stercoris pars in prata digerenda,
Col. 11, 2, 18:radix digesta,
Plin. 24, 17, 102, § 161:inque canes totidem trunco digestus ab uno Cerberus,
divided, separated, Ov. H. 9, 93; cf.: Nilus [p. 577] septem in cornua, id. M. 9, 774 (for which, septem discretus in ostia Nilus, id. ib. 5, 324):Crete centum per urbes,
id. H. 10, 67:populus Romanus in classes (coupled with distributus),
Flor. 1, 6, 4 et saep.; cf. Ov. F. 6, 83.— Poet.:(augur Thestorides) novem volucres in belli digerit annos,
i. e. explains, interprets, Ov. M. 12, 21 (cf. omina, Verg. A. 2, 182).—In partic.1.(Post-Aug.): cibum, to cut up, divide:2.(dentes) qui digerunt cibum,
Plin. 11, 37, 61, § 160;and still more freq., like the class. concoquere,
to digest, Sen. Controv. 1 prooem.; Cels. 3, 4; 4, 7; Quint. 10, 1, 19 al.—In medic. lang., to dissolve, dissipate morbid matter, Cels. 5, 18 (twice); 1, 9 fin.; 2, 17 al.; Plin. 26, 7, 25, § 41 al.— Very freq. and class.,3.With the accessory notion of arrangement, to distribute, arrange, dispose, set in order:II.quas (accepti tabulas) diligentissime legi et digessi,
Cic. Verr. 2, 1, 23; cf. id. Rosc. Com. 3, 9:capillos,
Ov. Am. 1, 7, 11: crines, Col. poet. 10, 165; cf.:crines ordine,
Mart. 3, 63:asparagum,
to plant in regular rows, Cato R. R. 161, 3; Plin. 19, 8, 42, § 149; cf. Verg. G. 2, 54 and 267:bibliothecam,
to arrange, Suet. Caes. 44:carmina in numerum,
Verg. A. 3, 446 (ordinat, disponit, Serv.).Trop.A.In gen., to distribute (rare and not ante-Aug.):B.quam meruit solus poenam digessit in omnes,
Ov. M. 14, 469; cf.:mala per annos longos,
id. Pont. 1, 4, 9:tempora,
id. F. 1, 27; cf.:annum in totidem species,
Tac. G. 26 et saep.—Freq. and class.,In partic., to arrange, set in order, distribute:C.mandata,
Cic. Q. Fr. 2, 14, 3:quaestiones,
Quint. 11, 2, 37; cf. id. 10, 4, 1 Spald. N. cr.:reliquos usus ejus suo loco,
to relate in order, Plin. 29, 2, 10, § 37 et saep.:omina,
interprets, Verg. A. 2, 182 (cf. above, no. I. A. fin.):post descripte et electe in genus quodque causae, quid cuique conveniat, ex hac copia digeremus,
Cic. Inv. 1, 30, 49; cf. id. de Or. 1, 41, 186:omne jus civile in genera,
id. ib. 1, 42, 190:commentarios in libros,
Quint. 10, 7, 30:res in ordinem,
id. ib. 7 prooem. §1: argumenta in digitos,
id. 11, 3, 114:commentarium per genera usus sui,
Plin. 29, 1, 8, § 15 et saep.—With a relat. clause:nec quid quoque anno actum sit, in tanta vetustate non modo rerum sed etiam auctorum digerere possis,
Liv. 2, 21, 4: senium, digest, i. e. endure, Val. Fl. 8, 92 (cf. gêras hepsein, Pind. Olym. 1, 133).—To consider maturely (late Lat.):D.consilium,
Amm. 14, 6, 14; 15, 4, 1.—To exercise (for health): si satis valet, gestando aegrum, digerere;A.si parum, intra domum tamen dimovere,
Cels. 4, 7, 4:ne imbecillum hominem nimis digerant,
id. 2, 15 med. al.—Hence, dīgestus, a, um, P. a.(Acc. to I. B. 1.) That has a good digestion: purissimus et digestissimus, Marc. Empir. c. 22 med. —B.(Acc. to no. II. B.) Subst.: dīgesta, ōrum, n., a name given to a collection of writings distributed under certain heads, Gell. 6, 5 init.; esp. of Justinian's code of laws, the Pandects, Digests; cf. Just. Cod. 1, 17, 3, § 1.—Also to the Bible, Tert. adv. Marc. 4, 3.— Sing.:digestum Lucae,
the Gospel of Luke, id. ib. 4, 5. -
44 digesta
dī-gĕro, gessi, gestum, 3, v. a., to force apart, separate, divide, distribute (cf.: dispono, distribuo, divido, dispenso, ordino, compono).I.Lit.A.Ingen. (so mostly post-Aug.):B.(insulae) interdum discordantibus ventis digeruntur (opp. junctae copulataeque),
Plin. Ep. 8, 20, 6; cf.nubes (opp. congregare),
Sen. Q. N. 7, 22:nimbos,
Plin. 31, 4, 30, § 53; Plin. Ep. 2, 17, 9:digesti colores,
Ov. F. 5, 213:stercoris pars in prata digerenda,
Col. 11, 2, 18:radix digesta,
Plin. 24, 17, 102, § 161:inque canes totidem trunco digestus ab uno Cerberus,
divided, separated, Ov. H. 9, 93; cf.: Nilus [p. 577] septem in cornua, id. M. 9, 774 (for which, septem discretus in ostia Nilus, id. ib. 5, 324):Crete centum per urbes,
id. H. 10, 67:populus Romanus in classes (coupled with distributus),
Flor. 1, 6, 4 et saep.; cf. Ov. F. 6, 83.— Poet.:(augur Thestorides) novem volucres in belli digerit annos,
i. e. explains, interprets, Ov. M. 12, 21 (cf. omina, Verg. A. 2, 182).—In partic.1.(Post-Aug.): cibum, to cut up, divide:2.(dentes) qui digerunt cibum,
Plin. 11, 37, 61, § 160;and still more freq., like the class. concoquere,
to digest, Sen. Controv. 1 prooem.; Cels. 3, 4; 4, 7; Quint. 10, 1, 19 al.—In medic. lang., to dissolve, dissipate morbid matter, Cels. 5, 18 (twice); 1, 9 fin.; 2, 17 al.; Plin. 26, 7, 25, § 41 al.— Very freq. and class.,3.With the accessory notion of arrangement, to distribute, arrange, dispose, set in order:II.quas (accepti tabulas) diligentissime legi et digessi,
Cic. Verr. 2, 1, 23; cf. id. Rosc. Com. 3, 9:capillos,
Ov. Am. 1, 7, 11: crines, Col. poet. 10, 165; cf.:crines ordine,
Mart. 3, 63:asparagum,
to plant in regular rows, Cato R. R. 161, 3; Plin. 19, 8, 42, § 149; cf. Verg. G. 2, 54 and 267:bibliothecam,
to arrange, Suet. Caes. 44:carmina in numerum,
Verg. A. 3, 446 (ordinat, disponit, Serv.).Trop.A.In gen., to distribute (rare and not ante-Aug.):B.quam meruit solus poenam digessit in omnes,
Ov. M. 14, 469; cf.:mala per annos longos,
id. Pont. 1, 4, 9:tempora,
id. F. 1, 27; cf.:annum in totidem species,
Tac. G. 26 et saep.—Freq. and class.,In partic., to arrange, set in order, distribute:C.mandata,
Cic. Q. Fr. 2, 14, 3:quaestiones,
Quint. 11, 2, 37; cf. id. 10, 4, 1 Spald. N. cr.:reliquos usus ejus suo loco,
to relate in order, Plin. 29, 2, 10, § 37 et saep.:omina,
interprets, Verg. A. 2, 182 (cf. above, no. I. A. fin.):post descripte et electe in genus quodque causae, quid cuique conveniat, ex hac copia digeremus,
Cic. Inv. 1, 30, 49; cf. id. de Or. 1, 41, 186:omne jus civile in genera,
id. ib. 1, 42, 190:commentarios in libros,
Quint. 10, 7, 30:res in ordinem,
id. ib. 7 prooem. §1: argumenta in digitos,
id. 11, 3, 114:commentarium per genera usus sui,
Plin. 29, 1, 8, § 15 et saep.—With a relat. clause:nec quid quoque anno actum sit, in tanta vetustate non modo rerum sed etiam auctorum digerere possis,
Liv. 2, 21, 4: senium, digest, i. e. endure, Val. Fl. 8, 92 (cf. gêras hepsein, Pind. Olym. 1, 133).—To consider maturely (late Lat.):D.consilium,
Amm. 14, 6, 14; 15, 4, 1.—To exercise (for health): si satis valet, gestando aegrum, digerere;A.si parum, intra domum tamen dimovere,
Cels. 4, 7, 4:ne imbecillum hominem nimis digerant,
id. 2, 15 med. al.—Hence, dīgestus, a, um, P. a.(Acc. to I. B. 1.) That has a good digestion: purissimus et digestissimus, Marc. Empir. c. 22 med. —B.(Acc. to no. II. B.) Subst.: dīgesta, ōrum, n., a name given to a collection of writings distributed under certain heads, Gell. 6, 5 init.; esp. of Justinian's code of laws, the Pandects, Digests; cf. Just. Cod. 1, 17, 3, § 1.—Also to the Bible, Tert. adv. Marc. 4, 3.— Sing.:digestum Lucae,
the Gospel of Luke, id. ib. 4, 5. -
45 Lagus
Lāgus, i, m., the father of Ptolemy I. king of Egypt:II.regia Lagi,
Luc. 10, 527:famosa moenia Lagi,
Juv. 6, 83:flumina Lagi, i. e. Nilus,
Sil. 17, 592.—Hence, -
46 praecipito
praecĭpĭto, āvi, ātum, 1, v. a. and n. [praeceps], to throw or cast down headlong, to precipitate (class.; syn.. deicio, deturbo, proruo).I.Act.A.Lit.:2.pilae in mare praecipitatae,
Nep. Alcib. 6 fin.:truncas rupes in tecta domosque,
Stat. Th. 10, 881: currum scopulis, hurl or dash against, Ov. M. 15, 518:pinus,
Stat. Achill. 2, 546.— Freq. with se or pass. in middle sense:se e Leucade,
Cic. Tusc. 4, 18, 41:se a tecto,
Sen. Ep. 4, 4:se de turri,
Liv. 23, 37:sese in fossas,
Caes. B. C. 3, 69:praecipitasse se quosdam constabat (sc. de muro),
threw themselves from the wall, Liv. 23, 19, 6; Hor. S. 2, 3, 277:plerique semet ipsi praecipitaverunt,
Liv. 21, 14, 1:se in Tiberim,
id. 4, 12, 11; Caes. B. G. 4, 15; Curt. 4, 16, 16; 6, 6, 32;Auct. B. Alex. 18: ubi Nilus praecipitans se fragore auditum accolis aufert,
Plin. 6, 29, 35, § 118:praecipitare volens etiam pulcherrima,
to throw overboard, Juv. 12, 38.—Mid.:cum alii super vallum praecipitarentur,
threw themselves down, Sall. J. 58, 6; Ov. F. 4, 164; id. M. 7, 760; 11, 556:lux Praecipitatur aquis,
sinks in the ocean, sets, id. ib. 4, 92; cf.:hac te praecipitato,
run this way, for life! Ter. Ad. 4, 2, 36.— Absol.: si quando iis (parvis) ludentes minamur, praecipitaturos alicunde, extimescunt, that we will throw them down from any place (= nos eos dejecturos), Cic. Fin. 5, 11, 31.—Transf., in gen., to bend a thing down:B.vitem,
Cato, R. R. 32, 2:partem (vitis),
Col. 4, 20, 4:palmitem,
id. 5, 6, 33.—Trop.1.To throw, hurl, or cast down, to precipitate: [p. 1414] praecipitari ex altissimo dignitatis gradu, Cic. Dom. 37, 98; cf.:2.in tanta mala praeeipitatus ex patrio regno,
Sall. J. 14, 23.— Esp. with reflex. pron.:semet ipse praecipitare,
to hasten to ruin, destroy one's self, Sall. J. 41, 9:se in exitium,
Cels. 3, 21:se in insidias,
Liv. 3, 18, 7 dub. (Madv. omits se):furor iraque mentem Praecipitant,
carry away, urge onward, sway violently, Verg. A. 2, 317:spem festinando praecipitare,
Ov. P. 3, 1, 140:in senectam praecipitare,
to cause to grow old prematurely, Plin. 17, 12, 19, § 94:quosdam praecipitat subjecta potentia magnae Invidiae,
Juv. 10, 56.—In pass., Cic. Rep. 2, 23, 43: nox praecipitata, declining, i. e. drawing to a close, Ov. Tr. 1, 3, 47; cf.: aetas praecipitata (opp. adulescens), declining age, Mat. ap. Cic. Fam. 11, 28, 5.—To hasten, hurry a thing (mostly poet. and in post-Aug. prose):3.quae Praecipitent obitum,
hasten their setting, Cic. Arat. 349:vindemiam,
Col. 3, 21, 10:consulta viri,
Sil. 3, 166:ne praecipitetur editio,
Quint. Ep. ad Tryph. 2:consilia raptim praecipitata,
precipitate, Liv. 31, 32.— Poet.:moras,
i. e. exchange delay for haste, Verg. A. 8, 443; 12, 699:Tiphyn pelago parari praecipitat,
Val. Fl. 2, 390:cursum,
Juv. 15, 78.—With acc. and inf., to hasten, press, urge to do any thing ( poet.):II.dare tempus Praecipitant curae,
Verg. A. 11, 3:si praecipitant miserum cognoscere curae,
Stat. Th. 1, 679. —Neutr., to hasten or rush down, to throw one's self down, rush headlong, sink rapidly, to fall (class., but only of involuntary falling; cf. I. A.).A.Lit.:B.praecipitare istuc quidem est, non descendere,
Cic. N. D. 1, 32, 90:de montibus altis ad terram,
Lucr. 4, 1021:ubi Nilus praecipitat ex altissimis montibus,
Cic. Rep. 6, 18, 19; cf.:Fibrenus... statim praecipitat in Lirem,
id. Leg. 2, 3, 6: and:in amni praecipitante,
id. de Or. 3, 48, 186:nimbi In vada praecipitant,
Verg. A. 9, 670; 11, 617:in fossam,
Liv. 25, 11, 6; 7, 6, 9; 38, 2, 14;39, 2, 3: in insidias,
id. 2, 51; 5, 18; Plin. 11, 24, 28, § 82:non fugis hinc praeceps, dum praecipitare potestas?
Verg. A. 4, 565:sol praecipitans,
Cic. de Or. 3, 55, 209:jam nox caelo Praecipitat,
is sinking, draws to a close, Verg. A. 2, 9:hiems jam praecipitaverat,
had closed, come to an end, Caes. B. C. 3, 25.—Trop.1.To fall down, to fall, rush, or sink to ruin:2.qui in amorem Praecipitavit, pejus perit quam si saxo saliat,
Plaut. Trin. 2, 1, 31:praecipitantes impellere, certe est inhumanum,
Cic. Rab. Post. 1, 2; so,praecipitantem impellamus,
id. Clu. 26, 70:ubi non subest, quo praecipitet ac decidat,
he may tumble down, id. Rep. 1, 45, 69:praecipitante re publicā,
id. Sull. 1, 1; cf. id. ib. 31, 87; and:cum ad Cannas praecipitasset Romana res,
Liv. 27, 40:ad exitium praecipitans,
Cic. Att. 3, 15, 7.—To be too hasty:cum vitiosum sit adsentiri quicquam aut falsum aut incognitum, sustinenda est potius omnis adsensio, ne praecipitet, si temere processerit,
Cic. Ac. 2, 21, 68.—Hence, praecĭpĭ-tanter, adv., hastily, precipitately:agens mannos ad villam,
Lucr. 3, 1063. -
47 refugus
rĕfŭgus, a, um, adj. [id.], fleeing back, fleeing away, receding, vanishing ( poet. and in post-Aug. prose;not in Virg. or Hor.): unda,
Ov. M. 10, 42; cf.flumen (with fugientia poma),
id. H. 18, 182:fluctus,
Luc. 1, 411:Nilus,
id. 8, 526:mare,
Stat. Th. 12, 634:latices,
Claud. in Ruf. 2, 509:Nilus,
Plin. Pan. 30, 4:equites irritato proelio sponte refugi,
Tac. H. 2, 24:umbra,
vanishing, Val. Fl. 4, 41:refugosque gerens a fronte capillos,
flying back, Luc. 10, 132.— With gen. (late Lat.):jejunii,
Ambros. in Psa. 118, Serm. 20, § 4.— Subst.: rĕfŭgus, i, m.:refugos sequi,
fugitives, Tac. A. 13, 40; cf. id. H. 3, 61. -
48 abundo
ab-undo, āvī, ātum, āre [ unda ]2) разливаться, выходить из берегов ( Nilus abundat aestivā aquā Tib)3) быть полным, преисполняться ( abundat pectus laetitiā Pl)4) изобиловать (aliquā re, реже alicujus rei)a. equitatu Cs — иметь многочисленную конницуa. furoris (v. l. furore) Man — быть охваченным яростьюa. de terris Lcr в — изобилии произрастать из земли5) быть богатым, жить в роскоши (circumfluere atque a. C)6) выходить за пределы, превышать ( mandati quantitatem Dig)ne desis operae, neve immōderatus abundes H — не уклоняйся от дела, (но) и не суетись через меру -
49 aestifer
fera, ferum [ aestus + fero ]1) приносящий жару ( ignis Lcr)Canis ae. V — созвездие Большого Пса2) жаркий, знойный (Libya Lcn; Nilus St; campi Sil) -
50 ambulo
āvī, ātum, āre [предпол. demin. к ambio ]1) ходить, прохаживаться, прогуливаться, гулять ( in hortis C); бродить, расхаживать ( tunĭcis demissis H); проходить ( decem milia passuum C); проезжать, объезжать, проплывать (maria C; vias O); отправлятьсяa. in jus Pl, Ter — обращаться (подавать) в суд, начинать тяжбу2) двигаться, передвигаться ( navis ambulat Cato); маршировать, совершать военные переходы ( bellum ambulando conficere C)3) юр. переходить (ambulat cum domino bonorum possessio Dig)4) проходить, протекать ( Nilus immenso longitudinis spatio ambulans PM) -
51 decedo
dē-cēdo, cessī, cessum, ere1) уходить, уезжать, отправляться (d. Italiā Sl; d. ex Siciliā C и d. Siciliā Nep; d. domum L); сниматься, удаляться (ex his regionibus Cs; de colle Cs); выходить, покидать (d. pugnā L); отбывать (de и ex, e provincia C)2) отклоняться ( suo cursu Cs)de via decessisse C — отклониться от своего пути, тж. перен. изменить своим привычкамde generis nobilitate d. Pall (о растениях) — вырождатьсяluminibus exstinctis d. viā Su — из-за погасших огней сбиться с пути3) сторониться, избегать ( alicui Cs)d. calori V — спасаться от (дневного) зноя4) прекращать, оставлятьd. de foro Nep — оставить политическую (общественную) деятельностьd. de scaenā C — бросить сцену5) (тж. d. de vita C и d. vita Dig) расставаться с жизнью, умирать (d. sine liberis Q; d. morbo Su, Eutr)6) спадать, схлынуть (amnis decedens PM; Nilus tarde decessit Sen)7) ( о небесных светилах) заходить ( sol decedens V)8) быть на ущербе, убывать ( luna decedens AG)9) утихать, униматься, проходить (febris decessit CC; ira mente decessit QC)priusquam ea cura decederet patribus Romanis L — не успел римский сенат освободиться от этой заботы (как...)10) исчезать, выдыхаться ( odor decedit H)11) отказываться, отступать(ся) (d. de sententiā C и d. sententiā T)12) уклоняться ( officio и de officio L)13) уступать, поступаться ( jure suo L и de suo jure C)d. alicui de viā C и viā Su — уступать кому-л. дорогуd. peritis H — уступать (место более) опытнымde alterā parte tertiā agri d. Cs — уступить другую треть территории14) уступать, быть ниже (хуже) ( ubi non Hymetto mella decedunt H)15) пропадать, убавляться ( de summā nil decedet Ter)aliquid d. suis opibus credere L — считать что-л. ущербом для своего могущества16) прекращаться, кончатьсяquestioni! materia decessit L — материал расследования оказался исчерпаннымnobis opinio decedat... T — откажемся от мнения (не будем думать) (будто...)17) протекать, развиваться -
52 digero
dī-gero, gessī, gestum, ere [dis + gero ]2) разноситьnubes modo congregantur, modo digeruntur Sen — облака то собираются, то расходятся3) переваривать (cibum PM, Sen, CC etc.)4) распределять, располагать, упорядочивать (d. omne jus civile in genera C; d. poenam in omnes O; ad solis cursum anni tempora digessisse Macr)5) рассаживать ( digesta per agros arbor V); рассеивать ( digesta seges V)6) приводить в порядок (capillos O, M; bibliothecam Su); выполнять по порядку ( mandata C); записывать, вносить ( nomina in codicem C)7) считать ( annos alicujus O)9) ослаблять (aegrum aliquā re CC; sudore digeri CC)10) переносить, передвигать ( ut minus digeratur aeger CC)11) выводить из организма ( materiam CC)12) подробно обсуждать, улаживать ( rem per secreta colloquia Amm)13) обстоятельно описывать, излагать ( bella charactere historico digesta Vop) -
53 discerno
dis-cerno, crēvī, crētum, ere1) отделять, разделять (Lusitaniam a Baetica discernit mons PM)telas d. tenui auro V — расшить ткань золотыми нитями2) различать ( aliquid visu PM); отличать (jus et injuriam T; aliquid ab aliquā re Lcr, C)3) распознавать, узнавать ( suos Cs)4) решать, улаживать ( lites ruricolarum Calp) -
54 discurro
dis-curro, (cu)currī, cursum, ere1) бегать туда и сюда, бегать в разные стороны, разбегаться (d. in muris Cs; ad arma L; hue atque illuc Pt)d. in cornua L, QC — бегом занять места на флангах2) растекаться, распадаться ( Nilus discurrit in septem ora V); разделяться (in tribus ad suffragium ferendum L)4) рассказывать, излагать (super aliquid pauca d. Amm) -
55 dives
1)а) богатый (ex pauperrimo d. factus C)d. aliquā re H, O etc., alicujus rei V, Ap etc., реже ab aliquā re VF и in aliquid Aug — богатый (изобилующий) чём-л. (agris H; pecoris V; opum variarum V)б) изобильный ( regio QC); роскошный, великолепный (mensa H; cultus O); прибыльный, выгодный ( bellum T); плодоносный ( ager VF); многоводный ( Nilus O)2) многообещающий ( epistula O)3) красноречивый ( lingua H) -
56 evagor
ē-vagor, ātus sum, ārī depon.1) выходить из берегов, разливаться ( Nilus evagatur PM); разрастаться ( per agros PM); шириться, распространяться ( late evagata est vis morbi L)2) отклоняться, отступать, удаляться от предметаhactĕnus e. satis fuerit Q — но довольно отступлений (не будем больше удаляться в сторону)3) бродить, рыскать ( effuse L)4) воен. делать фланговый (обходный) манёвр ( spatium ad evagandum L)5) преступать, не соблюдать ( ordinem rectum H)supra plantam e. погов. Amm — судить выше колодки, т. е. о том, что выше понимания -
57 evomo
ē-vomo, uī, itum, ere1) изрыгать, извергать, выплёвывать (bilem CC; venenum Su); выбрасывать ( multam arenam QC); перен. изливать (iram in aliquem Ter; virus acerbitatis apud aliquem C)se e. — изливаться, впадать ( Nilus in Aegyptium mare se evomit PM)2) изгонять ( tantam pestem C)3) выпускать из себя, рождать ( herbas Col)4) сочинять, создавать ( librum spirante deo Eccl)5) ирон. возвращать ( devoratam pecuniam C) -
58 exeo
ex-eo, iī (īvī), itum, īre1) выходить, уезжать (ex urbe Pl, Ter и ab urbe C; domo Cs; ad pugnam L)e. in provinciam Cs — удалиться в провинциюde и ex navi C, Nep, тж. e. in terram C — выйти (высадиться) на берегe. in turbā Pt — затеряться в толпе; ноe. in turbam Nep — стать достоянием гласности2) вытекать, течь ( sanguis e visceribus exit C); втекать, впадать ( Nilus in mare exit O); разливаться ( amnis exit V)e. de (ex) vitā C — умеретьexiisse ex (de) potestate (sc. mentis) C — помешаться, ноa, de и ex potestate alicujus e. Dig — выйти из под чьей-л. властиa memoriā Sen и memoriā e. L — изгладиться из памятиe. ex aere alieno C — освободиться от долговservitio e. V — освободиться от рабстваe. in aliquem St — гневно обрушиться на кого-л.e. in iram Lcn — воспылать гневом3) выступать ( de finibus suis Cs)e. limen Ter — переступить порогe. modum O — перейти меру4) ускользать ( vivus exiit VP)e.e patriciis C — выйти из сословия патрициев5) становиться известным, распространяться (fama exit Nep; libri exeunt C)6) вырастать ( folia a radīce exeunt PM); получаться ( currente rotā urceus exit H); происходить (potest ex casā vir magnus e. Sen)7) проходить, истекать, быть на исходе8) делать отступление, отклоняться в речи ( in aliquam rem Q)9) возноситься, подниматься, возвышаться (ad auras, ad caelum V; in altitudinem PM)a se e. Pt — приходить в исступлённое состояние10) простираться, длиться, продолжаться ( supra mille annos Sen)11) приходиться ( in hunc mensem O)12) уклоняться, избегать ( tela corpore atque oculis vigilantibus V)vim viribus e. погов. V — силе противопоставлять силуin a exeuntia nomina Q — слова, оканчивающиеся на a -
59 fecundus
fēcundus, a, um( одного корня с fetus, fenus, felix, femina)1) плодородный, плодоносный ( terra C); плодовитый (uxor Lcr, Sen; перен. ingenium PM); оплодотворённый, в состоянии беременности ( lepus H)2) плодотворный (studia T; ars PM)3) обильный, богатый (herba O; imber V; segĕtes C)f. aliquā re O, Lcn или alicujus rei H, T, Sil — богатый (полный, изобилующий) чём-л.fons f. O — многоводный источник4) оплодотворяющий ( Nilus PM) -
60 fertilis
См. также в других словарях:
Nilus — may refer to: In Greek mythology, Nilus (mythology) was a son of Oceanus and Tethys. He was the god of the Nile River, equivalent to the Egyptian god Hapy. Saint Nilus the Elder (died 430) Saint Nilus the Younger (910–1005) Nilus Cabasilas (14… … Wikipedia
Nilus — ist der lateinische Name des Flusses Nil der Vor bzw. Nachname folgender Personen: Nilus der Ältere († 430) Heiliger und Kirchenvater Nilus von Rossano (um 910–1004), Heiliger und griechischer Mönch Nil Sorski (1433–1508), russischer Starez… … Deutsch Wikipedia
Nilus — Nilus, Neilus, Nilus der Asket, Nilus von Ankyra, Abt, ✝ um 430; der Legende zufolge ein hoher Hofbeamter in Konstantinopel, der mit seinem Sohn ins Katharinenkloster eintrat; wurde wohl nach Studien in Konstantinopel als Vorsteher eines … Universal-Lexikon
Nilus [1] — Nilus (a. Geogr.), so v.w. Nil … Pierer's Universal-Lexikon
Nilus [2] — Nilus, 1) N. der Ältere, im 4. u. 5. Jahrh. Staatsmann in Constantinopel, dann Anachoret u. lebte mit seinem Sohn Theodulos seit 420 auf dem Sinai, war Vertheidigern. Verbreiterdes Mönchthums, aber auch Bekämpfer der Mißbräuche desselben; seine… … Pierer's Universal-Lexikon
Nilus — Nilus, antike Marmorgruppe, s. Nil, S. 701 … Meyers Großes Konversations-Lexikon
NILUS — I. NILUS Aegypti Episcopus exustus, sub Diocletiano. Vide Lactantium, l. 5. c. 11: II. NILUS Africae fluv. celeberrimus, ut Asiae Ganges, et Indus, atque Europae Danubius. Plurima eius ab antiquis perhibentur, et celebrantur nomina. Nam et… … Hofmann J. Lexicon universale
Nilus — Nilus … Wikipédia en Français
Nilus, S. (3) — 3S. Nilus, Abb. (26. Sept. al. 12. Nov.) Dieser hl. Basilianer Abt zu Grotta Ferrata bei Frascati wird von griechischen und lateinischen Autoren als »vorzüglicher Abt« gerühmt. (Febr. I. 468.) In der hl. Taufe empfing er den Namen Nicolaus, erst… … Vollständiges Heiligen-Lexikon
Nilus, S. (1) — 1S. Nilus (20. Febr.), ein Martyrer in Phönicien. S. S. Tyrannion … Vollständiges Heiligen-Lexikon
Nilus, S. (2) — 2S. Nilus (19. Sept. al. 19. Febr.), ein ägyptischer Bischof und Martyrer in Palästina. S. S. Peleus. (VI. 21.) … Vollständiges Heiligen-Lexikon