naves+in+ripam+qc

ăpŭd ( apud down to the time of Caesar, Corp. Inscr. I. 30; I. 196; and after 45 B. C. both apud, Inscr. Orell. 206; 818, and aput, ib. 206; 15; 34; another form of apud was apor, Paul. ex Fest. p. 26 Mull. apud, Ritschl, Rib. in Trag. et Com. Rel., Mull. in Lucil., and Dietsch in Sall.; aput, Lachm., Fleck. in Plaut.; both apud and aput, Mull. in Cat. and Rib. in Verg.) [Corssen once regarded apud as connected with apisci, as juxta with jungo, Ausspr. I. p. 335, 1st ed., but afterwards, ib. 2d ed. I. p. 197, he adopted Pott's view, that it was comp. of Sanscr. api, = to, toward, near (Gr. epi), and ad, old form ar, which view the form apor favors, and thus its strict meaning would be on to, unto; v. infra, IV.]; prep. gov. acc., with, at, by, near (regularly with words denoting rest, and primarily of persons, while ad properly designates only direction, motion, extension, etc., and is chiefly used of places; the diff. between apud and penes is given in Paul. ex Fest. p. 22 Mull.: apud et penes in hoc differunt, quod alterum personam cum loco significat, alterum personam et dominium ac potestatem; v. penes, and cf. Nep. Them. 7, 2: ad ephoros Lacedaemoniorum accessit, penes quos summum imperium erat, atque apud eos (v. infra, I. B. 2. a.) contendit, etc.; and for the difference between ad and apud, cf. Lucil. 9, 58 sq. Mull.: apud se longe alid est, neque idem valet ad se: Intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se; syn.: ad, prope, coram, inter, in with abl.; rare in early Lat.; very freq. in Plaut., less freq. in Ter., seven times in Verg., five times in Juv., three times in Catull., twice in Ov, and once in Hor. and Prop.; never in Tib. or Pers.; very freq. in Cic., the historians, and the Vulg.).

A.. In designating nearness in respect of persons, with, near: apud ipsum adstas, Att. ap. Non. p. 522, 25:

adsum apud te, genitor,

id. ib. p. 522, 32:

alteram (partem) apud me adponito,

Plaut. Trin. 4, 3, 60:

nunc hic apud te servio,

id. Capt. 2, 2, 62:

scriptorum non magnast copia apud me,

Cat. 68, 33 Mull.:

mane apud me,

Vulg. Gen. 29, 19:

Advocatum habemus apud Patrem,

ib. 1 Joan. 2, 1:

cum in lecto Crassus esset et apud eum Sulpicius sederet,

Cic. de Or. 2, 3, 12; so id. Pis. 26, and id. Rep. 3, 28.—

Esp.

a.. With a pron. or subst., apud me, te, se, aliquem, etc., with me, in my house, etc., in one's house, at the house of a person; Fr. chez moi, chez vous, chez soi, etc.:

Quis heri apud te? Naev., Com. Rel. p. 9 Rib.: dico eum esse apud me,

Plaut. Capt. 3, 2, 15; 4, 2, 73:

hic apud me hortum confodere jussi,

id. Aul. 2, 2, 66:

si commodumst, apud me, sis, volo,

Ter. Heaut. 1, 1, 110:

condixerant cenam apud me, Turp., Com. Rel. p. 108 Rib.: quid nunc virgo? Nempe apud test?

Plaut. Trin. 1, 2, 159:

Quid sibi volunt homines isti apud te?

Vulg. Num. 22, 9; ib. Matt. 26, 18:

cenabis bene apud me,

Cat. 13, 1:

apud me habitavit,

Cic. Clu. 33; id. Verr. 4, 111; 5, 77:

apud te cenavit,

id. Div. in Caecil. 58; id. Verr. 4, 49; id. Cael. 26; id. Deiot. 32:

in curia posita potius quam rure apud te, Titin., Com. Rel. p. 142 Rib.: mane apud me etiam hodie,

Vulg. Jud. 19, 9:

tenet intus apud se,

Lucil. 9, 59 Mull.:

Pompeius petiit, ut secum et apud se essem cotidie,

Cic. Att. 5, 6:

apud se fecit manere,

Vulg. Jud. 19, 7; ib. Luc. 11, 37:

de gladiis, quae apud ipsum erant deprehensa,

Cic. Cat. 3, 10:

Cum postridie apud eundem ventum exspectans manerem,

id. Phil. 1, 8:

mansit apud eum quattuor mensibus,

Vulg. Jud. 19, 2; ib. Act. 28, 14:

apud quem deversatus es,

Cic. Verr. 4, 37: apud nympham Calypsonem, Liv. And. ap. Prisc. p. 685 (cf. Hom. Od. 4, 557: Numphês en megaroisi Kalupsous):

habitasti apud Heium Messanae,

Cic. Verr. 4, 18; id. Cael. 51:

Fuisti apud Laecam illa nocte,

id. Cat. 1, 4, 9; id. de Or. 1, 22, 104; id. Att. 1, 8:

apud Ostorium Scapulam epulatur,

Tac. A. 14, 48:

apud Cornelium Primum juxta Velabrum delituit,

id. H. 3, 74; 1, 14:

Factum est, ut moraretur apud Simonem quendam,

Vulg. Act. 9, 43:

invenient hominem apud sororem tuam occultantem se,

Cic. Dom. 83:

qui apud te esset eductus,

id. Quinct. 69:

apud quem erat educatus,

id. Lael. 20, 75:

cum alter ejus filius apud matrem educaretur,

id. Clu. 27:

disciplina C. Cassii, apud quem educatus erat,

Tac. A. 15, 52:

se apud Q. Mucium jus civile didicisse,

id. Or. 30:

apud eosdem magistratus institutus,

Suet. Calig. 24:

servorum manus tamquam apud senem festinantes,

Tac. H. 1, 7:

in convivio apud regem,

id. A. 2, 57: Bene vale;

apud Orcum te videbo,

in the abode of Orcus, Plaut. As. 3, 3, 16:

sacrificasse apud deos, i. e. in templis deorum,

Tac. A. 11, 27:

frater apud Othonem militans,

in the army of Otho, id. H. 2, 26; so,

nec solum apud Caecinam (cognoscebatur id damnum composuisse),

id. ib. 2, 27:

quorum sint legati apud se,

in his camp, Caes. B. G. 4, 8; cf.:

Quos cum apud se in castris Ariovistus conspexisset,

id. ib. 1, 47:

dici hoc potest, Apud portitores eas (litteras) resignatas sibi,

at the custom-house, Plaut. Trin. 3, 3, 64; 3, 3, 80:

Quantillum argenti mihi apud trapezitam siet,

at the banker's, id. Capt. 1, 2, 90:

duo genera materiarum apud rhetoras tractantur, i. e. in scholis rhetorum, as he says just before,

Tac. Or. 35.—Apud me etc. is sometimes added to domi or in aedibus, or interchanges with domi: Me. Ubi namst, quaeso? Ch. Apud me domi, Ter. Heaut. 3, 1, 21:

a me insidias apud me domi positas esse dixerunt,

Cic. Sest. 41:

domi esse apud sese archipiratas dixit duos,

id. Verr. 5, 73; so Vulg. Gen. 27, 15:

quae (signa) cognovi apud istum in aedibus,

Cic. Verr. 1, 50:

esse illa signa domi suae, non esse apud Verrem,

id. ib. 4, 16:

nihil apud hanc lautum, pistor domi nullus,

id. Pis. 67; id. Clu. 165.—Hence,

Trop.: apud se esse, to be at home, i. e. to be in one's senses, be one's self, be sane (only in conversational lang.; most freq. in Ter.; cf. Gr. en heautôi einai, Ar. Vesp. 642; opp. vecors, amens esse, to be out of one's wits, beside one's self; so Gr. phrenôn exestanai, Eur. Or. 1021):

Sumne ego apud me?

Plaut. Mil. 4, 8, 36:

Non sum apud me,

Ter. Phorm. 1, 4, 26, and Afran., Com. Rel, p. 170 Rib.:

Prae iracundia, Menedeme, non sum apud me,

Ter. Heaut. 5, 1, 48:

Vix sum apud me: ita animus commotust metu, spe, gaudio,

id. And. 5, 4, 34:

Num tibi videtur esse apud sese?

id. Hec. 4, 4, 85 (quasi ob amorem meretricis insanus, Don.):

proin tu fac, apud te ut sies,

id. And. 2, 4, 5 (= ut praeparatus sis, Don.); Petr. 129.—

In respect of persons, in whose presence or before whom any thing is done or takes place, esp. of discussions or debates in which the persons have the right of decision (Web. Uebungsch. p. 33), before, in the presence of, = coram, ad.

Of civil or military affairs, before:

cum res agatur apud praetorem populi Romani et apud severissimos judices,

Cic. Arch. 3:

apud eosdem judices reus est factus,

id. Clu. 22, 59:

vis de his judicari apud me?

Vulg. Act. 25, 9:

accusavit fratres suos apud patrem,

ib. Gen. 37, 2; ib. 1 Macc. 7, 6; ib. Joan. 5, 45:

hoc, quod nunc apud pontifices agis,

Cic. Dom. 51; 117:

istud ne apud eum quidem dictatorem quisquam egit isto modo,

id. Lig. 12:

qui hanc causam aliquotiens apud te egit,

id. Quinct. 30; so id. Verr. 2, 100; 3, 114; id. Caecin. 69; id. Sest. 120:

(populus Romanus) mihi potestatem apud se agendi dedit,

id. Verr. 5, 173: Repulsior secunda collatione dixit Cato in ea, quae est contra Cornelium apud populum, Paul. ex Fest. p. 286 Mull.:

tutoresne defendent apud istius modi praetorem?

Cic. Verr. 1, 153; id. Clu. 126: apud te cum sim defensurus me, Vulg. Act. [p. 146] 26, 2:

omnia apud praetores gererentur,

Tac. Or. 38:

causam nescio quam apud judicem defendebat,

Cic. Clu. 74; so Tac. A. 3, 12; id. Or. 19:

apud te defendit alium in ea voluntate non fuisse, in qua te,

Cic. Lig. 6:

apud judicem causam dicere,

id. Quinct. 43; id. Verr. 1, 26; id. Sex. Rosc. 85:

apud aliquem dicere,

id. Lig. 6; id. Deiot. 4:

verba apud senatum fecit,

id. Verr. 2, 2, 20:

habita apud senatum oratione,

Tac. A. 12, 25; 6, 8:

haec apud patres disseruit,

id. ib. 2, 43; 4, 2;

4, 6: modeste apud vos socius populi Romani questus est,

Cic. Verr. 4, 18:

Quae est ergo apud Caesarem querella?

id. Lig. 25:

isne apud vos obtinebit causam, qui etc.,

id. Caecin. 38:

petita multa est apud eum praetorem,

id. Verr. 1, 155:

causam contra aliquem apud centumviros dicere,

id. de Or. 2, 23, 98; Tac. Or. 38:

numerus oratorum quot annis apud magistratus publice subscribitur,

Cic. Verr. 3, 120:

apud eorum quem qui manumitteretur,

Liv. 41, 9: apud proconsules aliquem manumittere, Marcian. ap. Dig. 1, 162.—

In extra judicial cases, before:

apud hunc confessus es et genus etc.,

Plaut. Capt. 2, 3, 52:

nullam causam dico, quin mihi Et parentum et libertatis apud te deliquio siet,

id. ib. 3, 4, 93:

apud erum qui (servos) vera loquitur,

id. Am. 2, 1, 43:

apud novercam querere,

id. Ps. 1, 3, 80:

ego apud parentem loquor,

Cic. Lig. 30:

plura fateri apud amicos,

Tac. A. 14, 62:

aliquid apud aliquem laudare,

Cic. Att. 2, 25; Tac. A. 13, 46; so Vulg. Gen. 12, 15:

aliquem apud aliquos vituperare,

Cic. Phil. 2, 11:

apud quem tu etiam nos criminari soles,

id. Vatin. 29.—

Of one's feelings, views, judgment, with, in the view or sight of, before.

With verbs:

apud Tenedios sanctissimus deus habetur,

Cic. Fl. 61; id. Verr. 1, 49:

quod apud illos amplissimum sacerdotium putatur,

id. ib. 2, 126;

1, 69: si tutoris auctoritas apud te ponderis nihil habebat,

id. ib. 2, 55; id. Planc. 4:

apud judicem grave et sanctum esse ducetur,

id. Q. Rosc. 6:

Quae omnia apud nos partim infamia... ponuntur, Nep. praef. 5: justificatur apud Deum,

Vulg. Gal. 3, 11:

haec apud illos barbatos ridicula videbantur,

Cic. Mur. 26; id. Dom. 101:

unus dies apud Dominum (est) sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus,

Vulg. 2 Pet. 3, 8.—

With adjj.:

fuisti apud pontifices superior,

Cic. Dom. 4:

qui honos est apud Syracusanos amplissimus,

id. Verr. 4, 137; id. Font. 36:

quam clara (expugnatio) apud omnes,

id. Verr. 1, 50; 2, 50:

Satis clarus est apud timentem quisquis timetur,

Tac. H. 2, 76; id. Or. 7:

hoc est apud Graecos prope gloriosius quam Romae triumphasse,

Cic. Fl. 31; Tac. H. 5, 17:

quod aeque apud bonos miserum est,

id. ib. 1, 29:

quae justa sunt apud nos,

Vulg. 1 Macc. 11, 33; ib. Rom. 2, 13:

tunc eritis inculpabiles apud Dominum,

ib. Num. 32, 22:

si is pretio apud istum idoneus esset,

Cic. Verr. 2, 121.—

With substt.:

est tanta apud eos ejus fani religio atque antiquitas, ut etc.,

Cic. Verr. 1, 46:

tanta nominis Romani dignitas est apud omnes nationes, ut etc.,

id. ib. 5, 150:

qua (hic) apud omnes Siculos dignitate atque existimatione sit,

id. ib. 2, 111:

Dymnus modicae apud regem auctoritatis et gratiae,

Curt. 6, 72:

abominatio est uterque apud Deum,

Vulg. Prov. 17, 15.—Apud animum, apud animum meum, etc. sometimes stand for mihi, mecum, etc., or simply animo: Ea tute tibi subice et apud animum propone, before your mind, before you, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

ipsi primum statuerint apud animos, quid vellent,

Liv. 6, 39, 11:

Sic apud animum meum statuo,

Sall. de Ord. Rep. 2:

sic statuere apud animum meum possum,

Liv. 34, 2, 4.—So with pers. pron. in Vulg. after the Greek: haec apud se (pros heauton) oravit, within himself, to himself, Luc. 18, 11: Sciens apud semet ipsum (en heautôi), in himself, Joan. 6, 62: statui hoc ipsum apud me (emautôi), ne etc., with myself, 2 Cor. 2, 1; so, hoc cogitet apud se (eph heautou), ib. 10, 7.—

And simply before, in the presence of:

id apud vos proloquar,

Plaut. Capt. prol. 6:

nemo est meorum amicorum, apud quem expromere omnia mea occulta audeam,

Ter. Heaut. 3, 3, 14:

se jactant apud eos, quos inviti vident,

Cic. Fl. 61:

licet mihi, Marce fili, apud te gloriari, ad quem etc.,

id. Off. 1, 22, 78: de vobis glorior apud Macedones, Vulg. 2 Cor. 9, 2:

plus quam apud vos commemorari velitis,

Cic. Caecin. 77:

non apud indoctos loquor,

id. Pis. 68:

ostendit, quae quisque de eo apud se dixerit,

Caes. B. G. 1, 19:

quid apud magnum loquerentur Achillem,

Ov. M. 12, 163:

neque raro neque apud paucos talia jaciebat,

Tac. A. 4, 7:

loqui de se apud aliquem,

Cic. Att. 1, 3:

mentiri apud aliquem,

Plaut. Poen. 1, 1, 24:

apud aliquem profiteri,

Curt. 7, 7, 24:

Non est nobis haec oratio habenda apud imperitam multitudinem,

Cic. Mur. 61:

Caesar apud milites contionatur,

Caes. B. C. 1, 7:

gratias agere alicui apud aliquem,

Cic. Sest. 4; so Tac. A. 15, 22:

si quid (in me) auctoritatis est, apud eos utar, qui etc.,

Cic. Imp. Pomp. 2; so id. Lig. 16, and id. Red. in Sen. 24:

Quae fundebat apud Samson lacrimas,

Vulg. Jud. 14, 16.—

Of a person with whom, in whose case something is, exists, is done, with, in the case of, often = in with abl.:

quom apud te parum stet fides,

Plaut. Ps. 1, 5, 62:

Et bene apud memores veteris stat gratia facti,

Verg. A. 4, 539:

At fides mihi apud hunc est,

Ter. Heaut. 3, 3, 10: De. Quid est? Ch. Itan parvam mihi fidem esse apud te? id. Phorm. 5, 3, 27:

ut apud me praemium esse positum pietati scias,

id. Hec. 4, 2, 8:

alioqui mercedem non habebitis apud Patrem vestrum,

Vulg. Matt. 6, 1:

illa res quantam declarat ejusdem hominis apud hostes populi Romani auctoritatem,

Cic. Imp. Pomp. 46:

(eum) Aeduorum auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum,

Caes. B. G. 2, 14:

si M. Petrei non summa auctoritas apud milites exstitisset,

Cic. Sest. 12:

Pompei auctoritas apud omnes tanta est. quanta etc.,

id. Fl. 14; id. Phil. 13, 7:

ecquid auctoritatis apud vos socii populi Romani habere debeant,

id. Div. in Caecil. 17; so id. Verr. 2, 14; id. Mur 38:

(servi) apud eum sunt in honore et pretio,

id. Sex. Rosc. 77; id. Verr. 5, 157; id. Cat. 3, 2:

videmus quanta sit in invidia quantoque in odio apud quosdam virtus et industria,

id. Verr. 5, 181:

quo majore apud vos odio esse debet quam etc.,

id. ib. 1, 42:

domi splendor, apud exteras nationes nomen et gratia,

id. Clu. 154; id. Mur. 38:

Dumnorigem, magna apud plebem gratia,

Caes. B. G. 1, 18:

tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti etc.,

id. ib. 1, 20:

certe apud te et hos, qui tibi adsunt, veritas valebit,

Cic. Quinct. 5; id. Div. in Caecil. 17; id. Lig. 30; id. Marcell. 14; id. Mil. 34:

utrum apud eos pudor atque officium aut timor valeret,

Caes. B. G. 1, 40:

apud quem ut multum gratia valeret,

Nep. Con. 2, 1:

video apud te causas valere plus quam preces,

Cic. Lig. 31; so id. Lael. 4, 13, and Tac. H. 3, 36:

quod apud vos plurimum debebit valere,

Cic. Div. in Caecil. 11; so Caes. B. G. 1, 17, and Tac. H. 4, 73:

qui tantum auctoritate apud suos cives potuit, ut etc.,

Cic. Verr. 2, 113:

speravit sese apud tales viros aliquid posse ad etc.,

id. Sex. Rosc. 141:

(eum) apud finitimas civitates largiter posse,

Caes. B. G. 1, 18:

quae (pecunia) apud me contra fidem meam nihil potuisset,

Cic. Verr. 1, 19:

quae (memoria) plus apud eum possit quam salus civitatis,

id. Phil. 5, 51; id. Verr. 3, 131:

qui apud eum plurimum poterat,

id. ib. 3, 130:

qui apud me et amicitia et beneficiis et dignitate plurimum possunt,

id. Sex. Rosc. 4; so Caes. B. G. 1, 9.—So very rarely with adjj.:

faciles sunt preces apud eos, qui etc.,

Cic. Har. Resp. 63:

nihil me turpius apud homines fuisset,

id. Att. 2, 19:

apud quos miserum auxilium tolerabile miserius malum fecit,

Cels. 3, 23.—

Of persons, of inhabitants of cities or countries, among whom one is, or something is, is done or happens, among = inter:

CONSOL. QVEI. FVIT. APVD. VOS., Epit. Scip. ap. Grotef. Gr. II. p. 296: homines apud nos noti, inter suos nobiles,

Cic. Fl. 52:

Ut vos hic, itidem ille apud vos meus servatur filius,

Plaut. Capt. 2, 2, 11; 2, 2, 62:

qui (colonus) perigrinatur apud vos,

Vulg. Exod. 12, 49:

qui regnabat apud vos,

ib. 1 Macc. 12, 7; ib. Matt. 13, 56; ib. Luc. 9, 41:

si iste apud eos quaestor non fuisset,

Cic. Div. in Caecil. 4; 65:

Apud eos fuisse regem Divitiacum,

Caes. B. G. 2, 4; 2, 2:

qui (praetores) apud illos a populo creantur,

Cic. Fl. 44:

apud quos consul fuerat,

id. Div. in Caecil. 66; id. Verr. 2, 5; 4, 108:

apud inferos illi antiqui supplicia impiis constituta esse voluerunt,

id. Cat. 4, 8; id. Tusc. 1, 5, 10; so Vulg. Eccli. 14, 17: Sunt apud infernos tot milia formosarum, Prop. 3, 2, 63:

fateri quae quis apud superos distulit in seram commissa piacula mortem,

Verg. A. 6, 568;

Vel. 2, 48, 2: studiis militaribus apud juventutem obsoletis,

Cic. Font. 42:

qui apud socios nominis Latini censi essent,

Liv. 41, 9:

qui apud gentes solus praestat, Naev., Com. Rel. p. 25 Rib.: quae sacra apud omnes gentes nationesque fiunt,

Cic. Verr. 4, 109:

id (simulacrum) apud Segestanos positum fuisse,

id. ib. 4, 80:

si apud Athenienses non deerant qui rem publicam defenderent,

id. Sest. 141, and Nep. Milt. 6, 2:

ille est magistratus apud Siculos, qui etc.,

Cic. Verr. 2, 131:

si tu apud Persas deprehensus etc.,

id. ib. 5, 166:

Apud Helvetios longe nobilissimus fuit Orgetorix,

Caes. B. G. 1, 2:

apud omnes Graecos hic mos est, ut etc.,

Cic. Verr. 2, 158, and id. Fragm. B. 7, 18 B. and K.:

quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut etc.,

Caes. B. G. 1, 50:

aliis Germanorum populis usurpatum raro apud Chattos in consensum vertit,

Tac. G. 31:

Cui (mihi) neque apud Danaos usquam locus (est),

Verg. A. 2, 71:

apud Nahanarvalos antiquae religionis lucus ostenditur,

Tac. G. 43; 32; 38; 44; id. H. 4, 56; 4, 61; id. A. 2, 1; 2, 45: apud Graecos magis quam in ceteris nationibus exculta est medicina, Cels. praef. 3, 9.—So of an army, in, with, where in with abl. is commonly used:

qui apud exercitum cum Lucio Lucullo est,

in the army under L. Lucullus, Cic. Verr. 4, 49; so id. Arch. 11:

apud exercitum mihi fueris tot annos,

id. Mur. 45:

quod Hannibalem etiam nunc cum imperio apud exercitum haberent,

in the army with a command, Nep. Hann. 7, 3:

simul manere apud exercitus Titum utile videbatur,

Tac. H. 5, 10:

quod XII. pondo argenti habuisset apud exercitum,

with his troops, Plin. 33, 4, 50, § 143.—

In designating the author of a work or of an assertion, apud aliquem, in, by, in the writings of, any one (the work itself being designated by in with abl.; as, de qua in Catone majore satis multa diximus, Cic. Off. 1, 42, 151:

Socraiem illum, qui est in Phaedro Platonis,

id. de Or. 1, 7, 28:

quo in libro,

id. ib. 1, 11, 47):

ut scriptum apud eundem Caelium est,

Cic. Div. 1, 26, 55:

apud Xenophontem autem moriens Cyrus major haec dicit,

id. Sen. 22, 79:

quod apud Platonem est in philosophos dictum, quod etc.,

id. Off. 1, 9, 28:

apud Agathoclem scriptum in historia est,

id. Div. 1, 24, 50:

ut est apud poetam nescio quem,

id. Phil. 2, 65:

Quod enim est apud Ennium, etc.,

id. Off. 1, 8, 26:

de qua (ambitione) praeclare apud eundem est Platonem, simile etc.,

id. ib. 1, 25, 87:

Apud Varronem ita est, etc.,

Plin. 18, 35, 79, § 348:

ut video scriptum apud Graecos,

Cic. Scaur. 4:

invenio apud quosdam auctores,

Tac. H. 2, 37; so id. A. 1, 81; 3, 3:

reperio apud scriptores,

id. ib. 2, 88:

apud Solonem,

i. e. in his laws, Cic. Leg. 2, 26, 64:

cui bono est, si apud te Agamemnon diserte loquitur, i. e. in tragoediis tuis,

Tac. Or. 9. —Also of speakers:

apud quosdam acerbior in conviciis narrabatur,

Tac. Agr. 22.—

a.. Est aliquid apud aliquem = est alicui aliquid, apud aliquem being equivalent to dat. of possessor:

quae (scientia auguralis) mihi videtur apud majores fuisse dupliciter, ut etc.,

Cic. Leg. 2, 13, 33:

juris civilis magnum usum apud multos fuisse,

id. Brut. 41, 152:

cum apud eum summum esset imperium populi,

Nep. Phoc. 2, 4:

omnis gratia, potentia, honos, divitiae apud illos sunt,

Sall. C. 20, 8:

par gloria apud Hannibalem hostesque Poenos erat,

Liv. 22, 30, 8:

apud quos nulla loricarum galearumve tegmina (erant),

Tac. A. 12, 35:

pecuniam ac dona majora apud Romanos (esse),

id. H. 4, 76:

minorem esse apud victos animum,

id. ib. 3, 1;

2, 75: quando quidem est apud te virtuti honos,

Liv. 2, 1, 15: Phoebo sua semper apud me Munera sunt, Phoebus has his gifts with me, i. e. I have his gifts for Phoebus, Verg. E. 3, 62; so Hor. C. 3, 29, 5:

apud te est fons vitae,

Vulg. Psa. 35, 10:

apud Dominum (est) misericordia,

ib. ib. 129, 7.—

Est aliquid apud aliquem also simply denotes that something is in one's hands, in his power, at his disposal:

erat ei apud me pauxillulum Nummorum,

Ter. Phorm. 1, 1, 3:

negasse habere se (phaleras): apud alium quoque eas habuisse depositas,

Cic. Verr. 4, 29:

multa (signa) deposita apud amicos,

id. ib. 4, 36:

apud quem inventus est scyphus,

Vulg. Gen. 44, 16; ib. [p. 147] Exod. 22, 4; ib. Deut. 24, 12.—So also of persons:

te pix atra agitet apud carnuficem,

in the hands of, Plaut. Capt. 3, 4, 65:

qui (obsides) apud eum sint,

Caes. B. G. 1, 31; 1, 33.—

Apud aliquem = alicui, the dat. of indir. obj.:

remanet gloria apud me, Att., Trag. Rel. p. 194 Rib.: nihil apud Siculum, nihil apud civem Romanum tota in Sicilia reliquisse,

Cic. Verr. 4, 2:

si (cura rei publicae) apud Othonem relinqueretur,

Tac. H. 1, 13; 1, 20:

qui judicia manere apud ordinem Senatorium volunt,

Cic. Div. in Caecil. 8:

neque praemia caedis apud interfectorem mansura,

Tac. H. 2, 70; id. A. 15, 7:

fidens apud aliquem obligare,

Dig. 16, 1, 27.—So rarely with adjj.:

Essetne apud te is servos acceptissimus?

Plaut. Capt. 3, 5, 56:

non dicam amicum tuum, quod apud homines carissimum est,

Cic. Verr. 2, 110:

apud publicanos gratiosus fuisti,

id. ib. 2, 169; 4, 38; id. Fl. 76; id. Lig. 31: Apud homines hoc impossibile est;

apud Deum autem omnia possibilia sunt,

Vulg. Matt. 19, 26; ib. Marc. 10, 27.

Transf. In designations of place,

At, near, about, around, before (esp. freq. in the post-Aug. histt.) = ad, prope, circum, ante: tibi servi multi apud mensam adstant, Naev. ap. Prisc. p. 893 P. (Com. Rel. p. 10 Rib.):

verecundari neminem apud mensam decet,

Plaut. Trin. 2, 4, 77:

Quid apud hasce aedis negotii est tibi?

id. Am. 1, 1, 194:

Quid illisce homines quaerunt apud aedis meas?

id. Most. 4, 2, 26; id. Trin. 4, 2, 25: apud ignem adsidere, Turp. ap. Non. p. 522, 26 (Com. Rel. p. 100 Rib.); Sisenn. ap. Non. p. 86, 16:

navem is fregit apud Andrum insulam,

Ter. And. 1, 3, 17:

apud Tenedum pugna illa navalis,

Cic. Arch. 21:

ut apud Salamina classem suam constituerent,

Nep. Them. 3, 4:

apud oppidum morati,

Caes. B. G. 2, 7:

agri in Hispania apud Karthaginem Novam,

Cic. Agr. 1, 5:

bellatum apud Actium,

Tac. H. 1, 1; 1, 72; 3, 76:

Pugnabant alii tardis apud Ilion armis,

Ov. R. Am. 163:

morabatur in castris apud Galgalam,

Vulg. Jos. 10, 6:

quidquid apud durae cessatum est moenia Trojae,

Verg. A. 11, 288:

apud vetustam turrem, Att., Trag. Rel. p. 189 Rib.: apud castellum consedisse,

Tac. A. 4, 25:

Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

id. H. 3, 35:

apud vexillum tendentes,

id. A. 1, 17:

trepidatur apud naves,

id. H. 2, 15:

hostis est non apud Anienem, sed in urbe,

Cic. Mur. 84; id. Fam. 2, 10, 5:

quam detraxerat apud rapidum Simoenta sub Ilio alto,

Verg. A. 5, 261:

apud abunaantem amnem et rapidas undas Inachi, Att., Trag. Rel. p. 175 Rib.: apud gelidi flumina Hebri,

Verg. A. 12, 331:

octo apud Rhenum legiones,

Tac. A. 1, 3:

apud ripam Rheni,

id. ib. 2, 83:

probavi te apud Aquam Contradictionis,

Vulg. Psa. 80, 8:

repertus apud fretum Siciliae,

Tac. A. 6, 14:

propitiata Juno apud proximum mare,

id. ib. 15, 44:

apud promunturium Miseni consedit in villa,

id. ib. 6, 50:

Ut aput nivem et ferarum gelida stabula forem, for in nive etc.,

Cat. 63, 53 Mull.:

apud altaria deum pepigere,

before, Tac. A. 11, 9:

decernuntur supplicationes apud omnia pulvinaria,

id. ib. 14, 12 (cf.:

unum diem circa omnia pulvinaria supplicatio fuit,

Liv. 41, 9):

apud Caesaris effigiem procubuit,

Tac. A. 12, 17; 13, 23:

quartum apud lapidem substiterat,

id. ib. 15, 60:

laudavit ipse apud rostra (for pro rostris),

Tac. A. 16, 6; so, apud forum (cf.: ad forum under ad, I. A. 3., and in Gr. Sophocl. Trach. 371, pros mesêi agorai;

on the other hand,

id. ib. 423, en mesêi agorai; id. ib. 524, têlaugei par ochthôi): Quidam apud forum mihi vendidit, Pomp., Com. Rel. p. 250 Rib.: Ch. Qui scis? By. Apud forum modo e Davo audivi, Ter. And. 2, 1, 2; 1, 5, 18:

Capuae multa apud forum aedificia de caelo tacta,

Liv. 41, 9 (Weissenb., in foro):

quod (templum) apud forum holitorium C. Duilius struxerat,

Tac. A. 2, 49.—

At, in = in with abl. or gen. or abl. of place: CONSVLES SENATVM CONSOLVERVNT N. OCTOB. APVD AEDEM DVELONAI, S. C. de Bacch. I.; so,

ejus statuam majores apud aedem matris deum consecravisse,

Tac. A. 4, 64:

apud villam est,

Ter. Ad. 4, 1, 1; so Cic. Verr. 4, 22, 48:

Eum argentum sumpsisse apud Thebas ab danista fenore,

Plaut. Ep. 2, 2, 67:

deponere apud Solos in delubro pecuniam,

Cic. Leg. 2, 16, 40:

ut rationes apud duas civitates possim relinquere,

id. Att. 6, 7, 2: qui mense Aprili apud Baias essent, id. Fragm. B. 13, 4, 1 B. and K.;

13, 4, 4 iid.: seditio militum coepta apud Sucronem,

Liv. 28, 29:

donum apud Antium statuitur,

Tac. A. 3, 71:

bellis civilibus Maecenatem equestris ordinis cunctis apud Romam atque Italiam praeposuit,

id. ib. 6, 11:

Titus in consecrando apud Memphim bove Apide diadema gestavit,

Suet. Tit. 5:

quod Judaeam praeterveniens apud Hierosolymam non supplicasset,

id. Aug. 93:

apud Mediolanum,

Lact. Mort. Persec. 48:

eum pugionem apud Capitolium consecravit,

Tac. A. 15, 74:

Equitum Romanorum locos sedilibus plebis anteposuit apud Circum,

id. ib. 15, 32:

quae (effigies) apud theatrum Pompei locaretur,

id. ib. 3, 72:

qui (rei) apud aerarium pependissent,

Suet. Dom. 9 Roth:

cujus (scientiae) apiscendae otium apud Rhodum magistrum Thrasullum habuit,

Tac. A. 6, 20; 4, 14; so Suet. Aug. 92; Eutr. 7, 13:

ut civitati Cibyraticae apud Asiam subveniretur,

Tac. A. 4, 13; 4, 18; 16, 15:

apud Pharsaliam,

Liv. Epit. 111:

apud Palaestinam,

Eutr. 7, 13:

qui erant apud Helladam,

Vulg. 1 Macc. 8, 9. —

Of time.

With words denoting time or occasion, in, at (rare):

apud saeclum prius,

Ter. Eun. 2, 2, 15:

aliquem apud judicium persequi,

at the trial, Cic. Verr. 4, 104.—

With words designating persons, with, among, in the time of:

hostis apud majores nostros is dicebatur, quem nunc etc.,

Cic. Off. 1, 12, 36:

fecerunt hoc multi apud majores nostros,

id. Verr. 2, 118; 5, 148:

Fuit eodem ex studio vir eruditus apud patres nostros,

id. Mur. 36; id. Off. 2, 24, 85; id. Lael. 2, 6:

Apud antiquos fuit Petron quidam, Cels. praef. 3, 9: aliam apud Fabricios, aliam apud Scipiones pecuniam (fuisse),

Tac. A. 2, 33.—

For ad with words implying motion (very rare):

APVT EVM PERVENIRE,

Inscr. Grut. 786, 5:

atque apud hunc eo vicinum,

Plaut. Mil. 2, 5, 70:

Bito apud aurificem,

Lucil. 30, 66 Mull.: apud legiones venit, Sall. Fragm. ap. Pomp. Commod. Don. p. 395 Lind.:

(naves) apud insulas longius sitas ejectae,

Tac. A. 2, 24:

qui apud Romanos de societate functus est legatione,

Vulg. 2 Macc. 4, 11.

(cf. ad, I. fin. b.)

It is sometimes placed after its subst.:

quae fiunt apud fabros, fictores, item alios apud,

Varr. L. L. 6, 78, p. 104 Mull.:

Is locus est Cumas aput,

Lucr. 6, 747 Lachm.:

montem apud Erycum,

Tac. A. 4, 43:

ripam apud Euphratis,

id. ib. 6, 31:

Misenum apud et Ravennam,

id. ib. 4, 5 (in Suet. Dom. 9 the editt. vary between aerarium apud and apud aerarium; the latter seems preferable, and is adopted by Oudend., Bremi, Baumg.-Crus., and Roth).—

It is sometimes placed between the subst. and adj.:

barbaras apud gentes,

Tac. A. 2, 88, 3, 26; 15, 60:

non modo Graecis in urbibus, sed Romana apud templa,

id. ib. 14, 14.—

Twice in Verg. it stands before the secondary adjunct of its subst.:

apud durae moenia Trojae, A. 11, 288: apud gelidi flumina Hebri,

ib. 12, 331. Apud is never found in compound words. V. more on this word in Hand, Turs. I. pp. 405-416.

ad, prep. with acc. (from the fourth century after Christ written also at; Etrusc. suf. -a; Osc. az; Umbr. and Old Lat. ar, as [p. 27] in Eug. Tab., in S. C. de Bacch., as arveho for adveho; arfuerunt, arfuisse, for adfuerunt, etc.; arbiter for adbiter; so, ar me advenias, Plant. Truc. 2, 2, 17; cf. Prisc. 559 P.; Vel. Long. 2232 P.; Fabretti, Glos. Ital. col. 5) [cf. Sanscr. adhi; Goth. and Eng. at; Celt. pref. ar, as armor, i.e. ad mare; Rom. a].

As antith. to ab (as in to ex), in a progressive order of relation, ad denotes, first, the direction toward an object; then the reaching of or attaining to it; and finally, the being at or near it.

In space.

Direction toward, to, toward, and first,

Horizontally:

fugere ad puppim colles campique videntur,

the hills and fields appear to fly toward the ship, Lucr. 4, 390: meridie umbrae cadunt ad septentrionem, ortu vero ad occasum, to or toward the north and west, Plin. 2, 13, and so often of the geog. position of a place in reference to the points of compass, with the verbs jacere, vergere, spectare, etc.:

Asia jacet ad meridiem et austrum, Europa ad septentriones et aquiionem,

Varr. L. L. 5, § 31 Mull.;

and in Plin. very freq.: Creta ad austrum... ad septentrionem versa, 4, 20: ad Atticam vergente, 4, 21 al.—Also trop.: animus alius ad alia vitia propensior,

Cic. Tusc. 4, 37, 81.—

In a direction upwards (esp. in the poets, very freq.): manusque sursum ad caelum sustulit, Naev. ap. Non. 116, 30 (B. Pun. p. 13, ed. Vahl.): manus ad caeli templa tendebam lacrimans, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 50 ed. Vahl.); cf.:

duplices tendens ad sidera palmas,

Verg. A. 1, 93: molem ex profundo saxeam ad caelum vomit, Att. ap. Prisc. 1325 P.: clamor ad caelum volvendus, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 104 Mull. (Ann. v. 520 ed. Vahl.) (cf. with this: tollitur in caelum clamor, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, or Ann. v. 422):

ad caelumque ferat flammai fulgura rursum, of Aetna,

Lucr. 1, 725; cf. id. 2, 191; 2, 325: sidera sola micant;

ad quae sua bracchia tendens, etc.,

Ov. M. 7, 188:

altitudo pertingit ad caelum,

Vulg. Dan. 4, 17.—

Also in the direction downwards (for the usu. in):

tardiore semper ad terras omnium quae geruntur in caelo effectu cadente quam visu,

Plin. 2, 97, 99, § 216.

The point or goal at which any thing arrives.

Without reference to the space traversed in passing, to, toward (the most common use of this prep.): cum stupro redire ad suos popularis, Naev. ap. Fest. p. 317 Mull. (B. Pun. p. 14 ed. Vahl.):

ut ex tam alto dignitatis gradu ad superos videatur potius quam ad inferos pervenisse,

Cic. Lael. 3, 12: ad terras decidat aether, Lucan. 2, 58. —Hence,

With verbs which designate going, coming, moving, bearing, bringing near, adapting, taking, receiving, calling, exciting, admonishing, etc., when the verb is compounded with ad the prep. is not always repeated, but the constr. with the dat. or acc. employed; cf. Rudd. II. pp. 154, 175 n. (In the ante-class. per., and even in Cic., ad is generally repeated with most verbs, as, ad eos accedit, Cic. Sex. Rosc. 8:

ad Sullam adire,

id. ib. 25:

ad se adferre,

id. Verr. 4, 50:

reticulum ad naris sibi admovebat,

id. ib. 5, 27:

ad laborem adhortantur,

id. de Sen. 14:

T. Vectium ad se arcessit,

id. Verr. 5, 114; but the poets of the Aug. per., and the historians, esp. Tac., prefer the dative; also, when the compound verb contains merely the idea of approach, the constr. with ad and the acc. is employed; but when it designates increase, that with the dat. is more usual: accedit ad urbem, he approaches the city; but, accedit provinciae, it is added to the province.)—

Ad me, te, se, for domum meam, tuam, suam (in Plaut. and Ter. very freq.):

oratus sum venire ad te huc,

Plaut. Mil. 5, 1, 12: spectatores plaudite atque ite ad vos comissatum, id. Stich. fin.:

eamus ad me,

Ter. Eun. 3, 5, 64:

ancillas traduce huc ad vos,

id. Heaut. 4, 4, 22:

transeundumst tibi ad Menedemum,

id. 4, 4, 17: intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se, Lucil. ap. Charis. p. 86 P.:

te oro, ut ad me Vibonem statim venias,

Cic. Att. 3, 3; 16, 10 al.—

Ad, with the name of a deity in the gen., is elliptical for ad templum or aedem (cf.:

Thespiadas, quae ad aedem Felicitatis sunt,

Cic. Verr. 4, 4; id. Phil. 2, 35:

in aedem Veneris,

Plaut. Poen. 1, 2, 120;

in aedem Concordiae,

Cic. Cat. 3, 9, 21;

2, 6, 12): ad Dianae,

to the temple of, Ter. Ad. 4, 2, 43:

ad Opis,

Cic. Att. 8, 1, 14:

ad Castoris,

id. Quint. 17:

ad Juturnae,

id. Clu. 101:

ad Vestae,

Hor. S. 1, 9, 35 al.: cf. Rudd. II. p. 41, n. 4, and p. 334.—

With verbs which denote a giving, sending, informing, submitting, etc., it is used for the simple dat. (Rudd. II. p. 175): litteras dare ad aliquem, to send or write one a letter; and: litteras dare alicui, to give a letter to one; hence Cic. never says, like Caesar and Sall., alicui scribere, which strictly means, to write for one (as a receipt, etc.), but always mittere, scribere, perscribere ad aliquem:

postea ad pistores dabo,

Plaut. As. 3, 3, 119:

praecipe quae ad patrem vis nuntiari,

id. Capt. 2, 2, 109:

in servitutem pauperem ad divitem dare,

Ter. Ph. 4, 3, 48:

nam ad me Publ. Valerius scripsit,

Cic. Fam. 14, 2 med.:

de meis rebus ad Lollium perscripsi,

id. ib. 5, 3:

velim domum ad te scribas, ut mihi tui libri pateant,

id. Att. 4, 14; cf. id. ib. 4, 16:

ad primam (sc. epistulam) tibi hoc scribo,

in answer to your first, id. ib. 3, 15, 2:

ad Q. Fulvium Cons. Hirpini et Lucani dediderunt sese,

Liv. 27, 15, 1; cf. id. 28, 22, 5.—Hence the phrase: mittere or scribere librum ad aliquem, to dedicate a book to one (Greek, prosphônein):

has res ad te scriptas, Luci, misimus, Aeli,

Lucil. Sat. 1, ap. Auct. Her. 4, 12:

quae institueram, ad te mittam,

Cic. Q. Fr. 3, 5: ego interea admonitu tuo perfeci sane argutulos libros ad Varronem;

and soon after: mihi explices velim, maneasne in sententia, ut mittam ad eum quae scripsi,

Cic. Att. 13, 18; cf. ib. 16; Plin. 1, 19.—So in titles of books: M. Tullii Ciceronis ad Marcum Brutum Orator; M. T. Cic. ad Q. Fratrem Dialogi tres de Oratore, etc.—In the titles of odes and epigrams ad aliquem signifies to, addressed to. —

With names of towns after verbs of motion, ad is used in answer to the question Whither? instead of the simple acc.; but commonly with this difference, that ad denotes to the vicinity of, the neighborhood of:

miles ad Capuam profectus sum, quintoque anno post ad Tarentum,

Cic. de Sen. 4, 10; id. Fam. 3, 81:

ad Veios,

Liv. 5, 19; 14, 18; cf. Caes. B. G. 1, 7; id. B. C. 3, 40 al.—Ad is regularly used when the proper name has an appellative in apposition to it:

ad Cirtam oppidum iter constituunt,

Sall. J. 81, 2; so Curt. 3, 1, 22; 4, 9, 9;

or when it is joined with usque,

Cic. Verr. 2, 1, 34, § 87; id. Deiot, 7, 19.— (When an adjective is added, the simple acc. is used poet., as well as with ad:

magnum iter ad doctas proficisci cogor Athenas,

Prop. 3, 21, 1; the simple acc., Ov. H. 2, 83: doctas jam nunc eat, inquit, Athenas).—

With verbs which imply a hostile movement toward, or protection in respect to any thing, against = adversus:

nonne ad senem aliquam fabricam fingit?

Ter. Heaut. 3, 2, 34:

Lernaeas pugnet ad hydras,

Prop. 3, 19, 9: neque quo pacto fallam, nec quem dolum ad eum aut machinam commoliar, old poet in Cic. N. D. 3, 29, 73:

Belgarum copias ad se venire vidit,

Caes. B. G. 2, 5; 7, 70:

ipse ad hostem vehitur,

Nep. Dat. 4, 5; id. Dion. 5, 4: Romulus ad regem impetus facit (a phrase in which in is commonly found), Liv. 1, 5, 7, and 44, 3, 10:

aliquem ad hostem ducere,

Tac. A. 2, 52:

clipeos ad tela protecti obiciunt,

Verg. A. 2, 443:

munio me ad haec tempora,

Cic. Fam. 9, 18:

ad hos omnes casus provisa erant praesidia,

Caes. B. G. 7, 65; 7, 41;

so with nouns: medicamentum ad aquam intercutem,

Cic. Off. 3, 24:

remedium ad tertianam,

Petr. Sat. 18:

munimen ad imbris,

Verg. G. 2, 352:

farina cum melle ad tussim siccam efficasissima est,

Plin. 20, 22, 89, § 243:

ad muliebre ingenium efficaces preces,

Liv. 1, 9; 1, 19 (in these two passages ad may have the force of apud, Hand).—

The repetition of ad to denote the direction to a place and to a person present in it is rare:

nunc tu abi ad forum ad herum,

Plaut. As. 2, 2, 100; cf.:

vocatis classico ad concilium militibus ad tribunos,

Liv. 5 47.—(The distinction between ad and in is given by Diom. 409 P., thus: in forum ire est in ipsum forum intrare; ad forum autem ire, in locum foro proximum; ut in tribunal et ad tribunal venire non unum est; quia ad tribunal venit litigator, in tribunal vero praetor aut judex; cf. also Sen. Ep. 73, 14, deus ad homines venit, immo, quod propius est, in homines venit.)—

The terminus, with ref. to the space traversed, to, even to, with or without usque, Quint. 10, 7, 16: ingurgitavit usque ad imum gutturem, Naev. ap. Non. 207, 20 (Rib. Com. Rel. p. 30): dictator pervehitur usque ad oppidum, Naev. ap. Varr. L. L. 5, § 153 Mull. (B. Pun. p. 16 ed. Vahl.):

via pejor ad usque Baii moenia,

Hor. S. 1, 5, 96; 1, 1, 97:

rigidum permanat frigus ad ossa,

Lucr. 1, 355; 1, 969:

cum sudor ad imos Manaret talos,

Hor. S. 1, 9, 10:

ut quantum posset, agmen ad mare extenderet,

Curt. 3, 9, 10:

laeva pars ad pectus est nuda,

id. 6, 5, 27 al. —Hence the Plinian expression, petere aliquid (usque) ad aliquem, to seek something everywhere, even with one:

ut ad Aethiopas usque peteretur,

Plin. 36, 6, 9, § 51 (where Jan now reads ab Aethiopia); so,

vestis ad Seras peti,

id. 12, 1, 1.— Trop.:

si quid poscam, usque ad ravim poscam,

Plaut. Aul. 2, 5, 10:

deverberasse usque ad necem,

Ter. Phorm. 2, 2, 13;

without usque: hic ad incitas redactus,

Plaut. Trin. 2, 4, 136; 4, 2, 52; id. Poen. 4, 2, 85; illud ad incitas cum redit atque internecionem, Lucil. ap. Non. 123, 20:

virgis ad necem caedi,

Cic. Verr. 2, 3, 29, § 70; so Hor. S. 1, 2, 42; Liv. 24, 38, 9; Tac. A. 11, 37; Suet. Ner. 26; id. Dom. 8 al.

Nearness or proximity in gen. = apud, near to, by, at, close by (in anteclass. per. very freq.; not rare later, esp. in the historians): pendent peniculamenta unum ad quemque pedum, trains are suspended at each foot, Enn. ap. Non. 149, 33 (Ann. v. 363 ed. Vahl.):

ut in servitute hic ad suum maneat patrem,

Plaut. Capt. prol. 49; cf. id. ib. 2, 3, 98;

3, 5, 41: sol quasi flagitator astat usque ad ostium,

stands like a creditor continually at the door, id. Most. 3, 2, 81 (cf. with same force, Att. ap. Non. 522, 25;

apud ipsum astas): ad foris adsistere,

Cic. Verr. 1, 66; id. Arch. 24:

astiterunt ad januam,

Vulg. Act. 10, 17:

non adest ad exercitum,

Plaut. Am. 1, 3, 6; cf. ib. prol. 133:

aderant ad spectaculum istud,

Vulg. Luc. 23, 48: has (testas) e fenestris in caput Deiciunt, qui prope ad ostium adspiraverunt, Lucil. ap. Non. 288, 31:

et nec opinanti Mors ad caput adstitit,

Lucr. 3, 959:

quod Romanis ad manum domi supplementum esset,

at hand, Liv. 9, 19, 6:

haec arma habere ad manum,

Quint. 12, 5, 1:

dominum esse ad villam,

Cic. Sull. 20; so id. Verr. 2, 21:

errantem ad flumina,

Verg. E. 6, 64; Tib. 1, 10, 38; Plin. 7, 2, § 12; Vitr. 7, 14; 7, 12; and ellipt. (cf. supra, 2. g):

pecunia utinam ad Opis maneret!

Cic. Phil. 1, 17.—Even of persons:

qui primum pilum ad Caesarem duxerat (for apud),

Caes. B. G. 6, 38; so id. ib. 1, 31; 3, 9; 5, 53; 7, 5; id. B. C. 3, 60:

ad inferos poenas parricidii luent,

among, Cic. Phil. 14, 13:

neque segnius ad hostes bellum apparatur,

Liv. 7, 7, 4: pugna ad Trebiam, ad Trasimenum, ad Cannas, etc., for which Liv. also uses the gen.:

si Trasimeni quam Trebiae, si Cannarum quam Trasimeni pugna nobilior esset, 23, 43, 4.—Sometimes used to form the name of a place, although written separately, e. g. ad Murcim,

Varr. L. L. 5, § 154:

villa ad Gallinas, a villa on the Flaminian Way,

Plin. 15, 30, 40, § 37: ad urbem esse (of generals), to remain outside the city (Rome) until permission was given for a triumph:

“Esse ad urbem dicebantur, qui cum potestate provinciali aut nuper e provincia revertissent, aut nondum in provinciam profecti essent... solebant autem, qui ob res in provincia gestas triumphum peterent, extra urbem exspectare, donec, lege lata, triumphantes urbem introire possent,”

Manut. ad Cic. Fam. 3, 8.—So sometimes with names of towns and verbs of rest:

pons, qui erat ad Genavam,

Caes. B. G. 1, 7:

ad Tibur mortem patri minatus est,

Cic. Phil. 6, 4, 10:

conchas ad Caietam legunt,

id. Or. 2, 6:

ad forum esse,

to be at the market, Plaut. Ps. 4, 7, 136; id. Most. 3, 2, 158; cf. Ter. Ph. 4, 2, 8; id. And. 1, 5, 19.—Hence, adverb., ad dextram (sc. manum, partem), ad laevam, ad sinistram, to the right, to the left, or on the right, on the left:

ad dextram,

Att. Rib. Trag. Rel. p. 225; Plaut. Poen. 3, 4, 1; Ter. Ad. 4, 2, 44; Cic. Univ. 13; Caes. B. C. 1, 69:

ad laevam,

Enn. Rib. Trag. Rel. p. 51; Att. ib. p. 217: ad sinistram, Ter. [p. 28] Ad. 4, 2, 43 al.:

ad dextram... ad laevam,

Liv. 40, 6;

and with an ordinal number: cum plebes ad tertium milliarium consedisset,

at the third milestone, Cic. Brut. 14, 54, esp. freq. with lapis:

sepultus ad quintum lapidem,

Nep. Att. 22, 4; so Liv. 3, 69 al.; Tac. H. 3, 18; 4, 60 (with apud, Ann. 1, 45; 3, 45; 15, 60) al.; cf. Rudd. II. p. 287.

In time, analogous to the relations given in A.

Direction toward, i. e. approach to a definite point of time, about, toward:

domum reductus ad vesperum,

toward evening, Cic. Lael. 3, 12:

cum ad hiemem me ex Cilicia recepissem,

toward winter, id. Fam. 3, 7.—

The limit or boundary to which a space of time extends, with and without usque, till, until, to, even to, up to:

ego ad illud frugi usque et probus fui,

Plaut. Most. 1, 2, 53:

philosophia jacuit usque ad hanc aetatem,

Cic. Tusc. 1, 3, 5; id. de Sen. 14:

quid si hic manebo potius ad meridiem,

Plaut. Most. 3, 1, 55; so id. Men. 5, 7, 33; id. Ps. 1, 5, 116; id. As. 2, 1, 5:

ad multam noctem,

Cic. de Sen. 14:

Sophocles ad summam senectutem tragoedias fecit,

id. ib. 2; cf. id. Rep. 1, 1:

Alexandream se proficisci velle dixit (Aratus) remque integram ad reditum suum jussit esse,

id. Off. 2, 23, 82:

bestiae ex se natos amant ad quoddam tempus,

id. Lael. 8; so id. de Sen. 6; id. Somn. Sc. 1 al. —And with ab or ab-usque, to desig. the whole period of time passed away:

ab hora octava ad vesperum secreto collocuti sumus,

Cic. Att. 7, 8:

usque ab aurora ad hoc diei,

Plaut. Poen. 1, 2, 8.—

Coincidence with a point of time, at, on, in, by:

praesto fuit ad horam destinatam,

at the appointed hour, Cic. Tusc. 5, 22:

admonuit ut pecuniam ad diem solverent,

on the day of payment, id. Att. 16, 16 A:

nostra ad diem dictam fient,

id. Fam. 16, 10, 4; cf. id. Verr. 2, 2, 5: ad lucem denique arte et graviter dormitare coepisse, at (not toward) daybreak, id. Div. 1, 28, 59; so id. Att. 1, 3, 2; 1, 4, 3; id. Fin. 2, 31, 103; id. Brut. 97, 313:

ad id tempus,

Caes. B. C. 1, 24; Sall. J. 70, 5; Tac. A. 15, 60; Suet. Aug. 87; Domit. 17, 21 al.

The relations of number.

An approximation to a sum designated, near, near to, almost, about, toward (cf. Gr. epi, pros with acc. and the Fr. pres de, a peu pres, presque) = circiter (Hand, Turs. I. p. 102):

ad quadraginta eam posse emi minas,

Plaut. Ep. 2, 2, 111:

nummorum Philippum ad tria milia,

id. Trin. 1, 2, 115; sometimes with quasi added:

quasi ad quadraginta minas,

as it were about, id. Most. 3, 1, 95; so Ter. Heaut. 1, 1, 93:

sane frequentes fuimus omnino ad ducentos,

Cic. Q. Fr. 2, 1:

cum annos ad quadraginta natus esset,

id. Clu. 40, 110:

ad hominum milia decem,

Caes. B. G. 1, 4:

oppida numero ad duodecim, vicos ad quadringentos,

id. ib. 1, 5.—In the histt. and post-Aug. authors ad is added adverbially in this sense (contrary to Gr. usage, by which amphi, peri, and eis with numerals retain their power as prepositions): ad binum milium numero utrinque sauciis factis, Sisenn. ap. Non. 80, 4:

occisis ad hominum milibus quattuor,

Caes. B. G. 2, 33:

ad duorum milium numero ceciderunt,

id. B. C. 3, 53:

ad duo milia et trecenti occisi,

Liv. 10, 17, 8; so id. 27, 12, 16; Suet. Caes. 20; cf. Rudd. II. p. 334.—

The terminus, the limit, to, unto, even to, a designated number (rare):

ranam luridam conicere in aquam usque quo ad tertiam partem decoxeris,

Varr. R. R. 1, 2, 26; cf. App. Herb. 41:

aedem Junonis ad partem dimidiam detegit,

even to the half, Liv. 42, 3, 2:

miles (viaticum) ad assem perdiderat,

to a farthing, to the last farthing, Hor. Ep. 2, 2, 27; Plin. Ep. 1, 15:

quid ad denarium solveretur,

Cic. Quint. 4.—The phrase omnes ad unum or ad unum omnes, or simply ad unum, means lit. all to one, i. e. all together, all without exception; Gr. hoi kath hena pantes (therefore the gender of unum is changed according to that of omnes): praetor omnes extra castra, ut stercus, foras ejecit ad unum, Lucil. ap. Non. 394, 22:

de amicitia omnes ad unum idem sentiunt,

Cic. Lael. 23:

ad unum omnes cum ipso duce occisi sunt,

Curt. 4, 1, 22 al.:

naves Rhodias afflixit ita, ut ad unam omnes constratae eliderentur,

Caes. B. C. 3, 27; onerariae omnes ad unam a nobis sunt exceptae, Cic. Fam. 12, 14 (cf. in Gr. hoi kath hena; in Hebr., Exod. 14, 28).— Ad unum without omnes:

ego eam sententiam dixi, cui sunt assensi ad unum,

Cic. Fam. 10, 16:

Juppiter omnipotens si nondum exosus ad unum Trojanos,

Verg. A. 5, 687.

In the manifold relations of one object to another.

That in respect of or in regard to which a thing avails, happens, or is true or important, with regard to, in respect of, in relation to, as to, to, in.

With verbs:

ad omnia alia aetate sapimus rectius,

in respect to all other things we grow wiser by age, Ter. Ad. 5, 3, 45:

numquam ita quisquam bene ad vitam fuat,

id. ib. 5, 4, 1:

nil ibi libatum de toto corpore (mortui) cernas ad speciem, nil ad pondus,

that nothing is lost in form or weight, Lucr. 3, 214; cf. id. 5, 570; Cic. Verr. 2, 1, 21, § 58; id. Mur. 13, 29: illi regi Cyro subest, ad immutandi animi licentiam, crudelissimus ille Phalaris, in that Cyrus, in regard to the liberty of changing his disposition (i. e. not in reality, but inasmuch as he is at liberty to lay aside his good character, and assume that of a tyrant), there is concealed another cruel Phalaris, Cic. Rep. 1, 28:

nil est ad nos,

is nothing to us, concerns us not, Lucr. 3, 830; 3, 845:

nil ad me attinet,

Ter. Ad. 1, 2, 54:

nihil ad rem pertinet,

Cic. Caecin. 58;

and in the same sense elliptically: nihil ad Epicurum,

id. Fin. 1, 2, 5; id. Pis. 68:

Quid ad praetorem?

id. Verr. 1, 116 (this usage is not to be confounded with that under 4.).—

With adjectives:

ad has res perspicax,

Ter. Heaut. 2, 3, 129:

virum ad cetera egregium,

Liv. 37, 7, 15:

auxiliaribus ad pugnam non multum Crassus confidebat,

Caes. B. G. 3, 25:

ejus frater aliquantum ad rem est avidior,

Ter. Eun. 1, 2, 51; cf. id. And. 1, 2, 21; id. Heaut. 2, 3, 129:

ut sit potior, qui prior ad dandum est,

id. Phorm. 3, 2, 48:

difficilis (res) ad credendum,

Lucr. 2, 1027:

ad rationem sollertiamque praestantior,

Cic. N. D. 2, 62; so id. Leg. 2, 13, 33; id. Fin. 2, 20, 63; id. Rosc. Am. 30, 85; id. Font. 15; id. Cat. 1, 5, 12; id. de Or. 1, 25, 113; 1, 32, 146; 2, 49, 200; id. Fam. 3, 1, 1; Liv. 9, 16, 13; Tac. A. 12, 54 al.—

With nouns:

prius quam tuum, ut sese habeat, animum ad nuptias perspexerit,

before he knew your feeling in regard to the marriage, Ter. And. 2, 3, 4 (cf. Gr. hopôs echei tis pros ti):

mentis ad omnia caecitas,

Cic. Tusc. 3, 5, 11:

magna vis est fortunae in utramque partem vel ad secundas res vel ad adversas,

id. Off. 2, 6; so id. Par. 1:

ad cetera paene gemelli,

Hor. Ep. 1, 10, 3.—So with acc. of gerund instead of the gen. from the same vb.:

facultas ad scribendum, instead of scribendi,

Cic. Font. 6;

facultas ad agendum,

id. de Imp. Pomp. 1, 2: cf. Rudd. II. p. 245.—

In gramm.: nomina ad aliquid dicta, nouns used in relation to something, i. e. which derive their significance from their relation to another object: quae non possunt intellegi sola, ut pater, mater;

jungunt enim sibi et illa propter quae intelleguntur,

Charis. 129 P.; cf. Prisc. 580 ib.—

With words denoting measure, weight, manner, model, rule, etc., both prop. and fig., according to, agreeably to, after (Gr. kata, pros):

columnas ad perpendiculum exigere,

Cic. Mur. 77:

taleis ferreis ad certum pondus examinatis,

Caes. B. G. 5, 12: facta sunt ad certam formam. Lucr. 2, 379:

ad amussim non est numerus,

Varr. 2, 1, 26:

ad imaginem facere,

Vulg. Gen. 1, 26:

ad cursus lunae describit annum,

Liv. 1, 19:

omnia ad diem facta sunt,

Caes. B. G. 2, 5:

Id ad similitudinem panis efficiebant,

id. B. C. 3, 48; Vulg. Gen. 1, 26; id. Jac. 3, 9:

ad aequos flexus,

at equal angles, Lucr. 4, 323: quasi ad tornum levantur, to or by the lathe, id. 4, 361:

turres ad altitudiem valli,

Caes. B. G. 5, 42; Liv. 39, 6:

ad eandem crassitudinem structi,

id. 44, 11:

ad speciem cancellorum scenicorum,

with the appearance of, like, Varr. R. R. 3, 5, 8:

stagnum maris instar, circumseptum aedificiis ad urbium speciem,

Suet. Ner. 31:

lascivum pecus ludens ad cantum,

Liv. Andron. Rib. Trag. Rel. p. 1:

canere ad tibiam,

Cic. Tusc. 4, 2: canere ad tibicinem, id. ib. 1, 2 (cf.:

in numerum ludere,

Verg. E. 6, 28; id. G. 4, 175):

quod ad Aristophanis lucernam lucubravi,

Varr. L. L. 5, § 9 Mull.: carmen castigare ad unguem, to perfection (v. unguis), Hor. A. P. 294:

ad unguem factus homo,

a perfect gentleman, id. S. 1, 5, 32 (cf. id. ib. 2, 7, 86):

ad istorum normam sapientes,

Cic. Lael. 5, 18; id. Mur. 3:

Cyrus non ad historiae fidem scriptus, sed ad effigiem justi imperii,

id. Q. Fr. 1, 1, 8:

exercemur in venando ad similitudinem bellicae disciplinae,

id. N. D. 2, 64, 161: so,

ad simulacrum,

Liv. 40, 6:

ad Punica ingenia,

id. 21, 22:

ad L. Crassi eloquentiam,

Cic. Var. Fragm. 8:

omnia fient ad verum,

Juv. 6, 324:

quid aut ad naturam aut contra sit,

Cic. Fin. 1, 9, 30:

ad hunc modum institutus est,

id. Tusc. 2, 3; Caes. B. G. 2, 31; 3, 13:

ad eundem istunc modum,

Ter. Ad. 3, 3, 70:

quem ad modum, q. v.: ad istam faciem est morbus, qui me macerat,

of that kind, Plaut. Cist. 1, 1, 73; id. Merc. 2, 3, 90; cf.

91: cujus ad arbitrium copia materiai cogitur,

Lucr. 2, 281:

ad eorum arbitrium et nutum totos se fingunt,

to their will and pleasure, Cic. Or. 8, 24; id. Quint. 71:

ad P. Lentuli auctoritatem Roma contendit,

id. Rab. Post. 21:

aliae sunt legati partes, aliae imperatoris: alter omnia agere ad praescriptum, alter libere ad summam rerum consulere debet,

Caes. B. C. 3, 51:

rebus ad voluntatem nostram fluentibus,

Cic. Off. 1, 26:

rem ad illorum libidinem judicarunt,

id. Font. 36:

ad vulgi opinionem,

id. Off. 3, 21.—So in later Lat. with instar:

ad instar castrorum,

Just. 36, 3, 2:

scoparum,

App. M. 9, p. 232:

speculi,

id. ib. 2, p. 118: ad hoc instar mundi, id. de Mundo, p. 72.—Sometimes, but very rarely, ad is used absol. in this sense (so also very rarely kata with acc., Xen. Hell. 2, 3; Luc. Dial. Deor. 8): convertier ad nos, as we (are turned), Lucr. 4, 317:

ad navis feratur,

like ships, id. 4, 897 Munro. —With noun:

ad specus angustiac vallium,

like caves, Caes. B. C. 3, 49.—Hence,

With an object which is the cause or reason, in conformity to which, from which, or for which, any thing is or is done.

The moving cause, according to, at, on, in consequence of:

cetera pars animae paret et ad numen mentis momenque movetur,

Lucr. 3, 144:

ad horum preces in Boeotiam duxit,

on their entreaty, Liv. 42, 67, 12: ad ea Caesar veniam ipsique et conjugi et fratribus tribuit, in consequence of or upon this, he, etc., Tac. Ann. 12, 37.—

The final cause, or the object, end, or aim, for the attainment of which any thing,

is done,

is designed, or,

is fitted or adapted (very freq.), to, for, in order to.

Seque ad ludos jam inde abhinc exerceant, Pac. ap. Charis. p. 175 P. (Rib. Trag. Rel. p. 80):

venimus coctum ad nuptias,

in order to cook for the wedding, Plaut. Aul. 3, 2, 15:

omnis ad perniciem instructa domus,

id. Bacch. 3, 1, 6; cf. Ter. Heaut. 3, 1, 41; Liv. 1, 54:

cum fingis falsas causas ad discordiam,

in order to produce dissension, Ter. Hec. 4, 4, 71:

quantam fenestram ad nequitiam patefeceris,

id. Heaut. 3, 1, 72:

utrum ille, qui postulat legatum ad tantum bellum, quem velit, idoneus non est, qui impetret, cum ceteri ad expilandos socios diripiendasque provincias, quos voluerunt, legatos eduxerint,

Cic. de Imp. Pomp. 19, 57:

ego vitam quoad putabo tua interesse, aut ad spem servandam esse, retinebo,

for hope, id. Q. Fr. 1, 4; id. Fam. 5, 17:

haec juventutem, ubi familiares opes defecerant, ad facinora incendebant,

Sall. C. 13, 4:

ad speciem atque ad usurpationem vetustatis,

Cic. Agr. 2, 12, 31; Suet. Caes. 67:

paucis ad speciem tabernaculis relictis,

for appearance, Caes. B. C. 2, 35; so id. ib. 2, 41; id. B. G. 1, 51.—

Aut equos alere aut canes ad venandum. Ter. And. 1, 1, 30:

ingenio egregie ad miseriam natus sum,

id. Heaut. 3, 1, 11;

(in the same sense: in rem,

Hor. C. 1, 27, 1, and the dat., Ter. Ad. 4, 2, 6):

ad cursum equum, ad arandum bovem, ad indagandum canem,

Cic. Fin. 2, 13, 40:

ad frena leones,

Verg. A. 10, 253:

delecto ad naves milite,

marines, Liv. 22, 19 Weissenb.:

servos ad remum,

rowers, id. 34, 6; and:

servos ad militiam emendos,

id. 22, 61, 2:

comparasti ad lecticam homines,

Cat. 10, 16:

Lygdamus ad cyathos,

Prop. 4, 8, 37; cf.:

puer ad cyathum statuetur,

Hor. C. 1, 29, 8.—

Quae oportet Signa esse [p. 29] ad salutem, omnia huic osse video, everything indicative of prosperity I see in him, Ter. And. 3, 2, 2:

haec sunt ad virtutem omnia,

id. Heaut. 1, 2, 33:

causa ad objurgandum,

id. And. 1, 1, 123:

argumentum ad scribendum,

Cic. Att. 9, 7 (in both examples instead of the gen. of gerund., cf. Rudd. II. p. 245):

vinum murteum est ad alvum crudam,

Cato R. R. 125:

nulla res tantum ad dicendum proficit, quantum scriptio,

Cic. Brut. 24:

reliquis rebus, quae sunt ad incendia,

Caes. B. C. 3, 101 al. —So with the adjectives idoneus, utilis, aptus, instead of the dat.:

homines ad hanc rem idoneos,

Plaut. Poen. 3, 2, 6:

calcei habiles et apti ad pedem,

Cic. de Or. 1, 54, 231:

orator aptus tamen ad dicendum,

id. Tusc. 1, 3, 5:

sus est ad vescendum hominibus apta,

id. N. D. 2, 64, 160:

homo ad nullam rem utilis,

id. Off. 3, 6:

ad segetes ingeniosus ager,

Ov. F. 4, 684.—(Upon the connection of ad with the gerund. v. Zumpt, § 666; Rudd. II. p. 261.)—

Comparison (since that with which a thing is compared is considered as an object to which the thing compared is brought near for the sake of comparison), to, compared to or with, in comparison with:

ad sapientiam hujus ille (Thales) nimius nugator fuit,

Plaut. Capt. 2, 2, 25; id. Trin. 3, 2, 100:

ne comparandus hic quidem ad illum'st,

Ter. Eun. 4, 4, 14; 2, 3, 69:

terra ad universi caeli complexum,

compared with the whole extent of the heavens, Cic. Tusc. 1, 17, 40:

homini non ad cetera Punica ingenia callido,

Liv. 22, 22, 15:

at nihil ad nostram hanc,

nothing in comparison with, Ter. Eun. 2, 3, 70; so Cic. Deiot. 8, 24; and id. de Or. 2, 6, 25.

Adverbial phrases with ad.

Ad omnia, withal, to crown all:

ingentem vim peditum equitumque venire: ex India elephantos: ad omnia tantum advehi auri, etc.,

Liv. 35, 32, 4.—

Ad hoc and ad haec (in the historians, esp. from the time of Livy, and in authors after the Aug. per.), = praeterea, insuper, moreover, besides, in addition, epi toutois:

nam quicumque impudicus, adulter, ganeo, etc.: praeterea omnes undique parricidae, etc.: ad hoc, quos manus atque lingua perjurio aut sanguine civili alebat: postremo omnes, quos, etc.,

Sall. C. 14, 2 and 3:

his opinionibus inflato animo, ad hoc vitio quoque ingenii vehemens,

Liv. 6, 11, 6; 42, 1, 1; Tac. H. 1, 6; Suet. Aug. 22 al.—

Ad id quod, beside that (very rare):

ad id quod sua sponte satis conlectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,

Liv. 3, 62, 1; so 44, 37, 12.—

Ad tempus.

At a definite, fixed time, Cic. Att. 13, 45; Liv. 38, 25, 3.—

At a fit, appropriate time, Cic. Verr. 2, 1, 54, § 141; Liv. 1, 7, 13.—

For some time, for a short time, Cic. Off. 1, 8, 27; id. Lael. 15, 53; Liv. 21, 25, 14.—

According to circumstances, Cic. Planc. 30, 74; id. Cael. 6, 13; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 9.—

Ad praesens (for the most part only in post-Aug. writers).

For the moment, for a short time, Cic. Fam. 12, 8; Plin. 8, 22, 34; Tac. A. 4, 21.—

At present, now, Tac. A. 16, 5; id. H. 1, 44.—So, ad praesentiam, Tac. A. 11, 8.—

Ad locum, on the spot:

ut ad locum miles esset paratus,

Liv. 27, 27, 2.—

Ad verbum, word for word, literally, Cic. Fin. 1, 2, 4; id. de Or. 1, 34, 157; id. Ac. 2, 44, 135 al.—

Ad summam.

On the whole, generally, in general, Cic. Fam. 14, 14, 3; id. Att. 14, 1; Suet. Aug. 71.—

In a word, in short, Cic. Off. 1, 41, 149; Hor. Ep. 1, 1, 106. —

Ad extremum, ad ultimum, ad postremum.

At the end, finally, at last.

Of place, at the extremity, extreme point, top, etc.:

missile telum hastili abiegno et cetera tereti, praeterquam ad extremum, unde ferrum exstabat,

Liv. 21, 8, 10.—

Of time = telos de, at last, finally:

ibi ad postremum cedit miles,

Plaut. Aul. 3, 5, 52; so id. Poen. 4, 2, 22; Cic. Off. 3, 23, 89; id. Phil. 13, 20, 45; Caes. B. G. 7, 53; Liv. 30, 15, 4 al.— Hence,

of order, finally, lastly, = denique: inventa componere; tum ornare oratione; post memoria sepire;

ad extremum agere cum dignitate,

Cic. de Or. 1, 31, 142.—

In Liv., to the last degree, quite: improbus homo, sed non ad extremum perditus, 23, 2, 3; cf.:

consilii scelerati, sed non ad ultimum dementis,

id. 28, 28, 8.—

Quem ad finem? To what limit? How far? Cic. Cat. 1, 1; id. Verr. 5, 75.—

Quem ad modum, v. sub h. v.

Ad (v. ab, ex, in, etc.) is not repeated like some other prepositions with interrog. and relative pronouns, after nouns or demonstrative pronouns:

traducis cogitationes meas ad voluptates. Quas? corporis credo,

Cic. Tusc. 3, 17, 37 (ubi v. Kuhner).—

Ad is sometimes placed after its substantive:

quam ad,

Ter. Phorm. 3, 2, 39:

senatus, quos ad soleret, referendum censuit,

Cic. N. D. 2, 4:

ripam ad Araxis,

Tac. Ann. 12, 51;

or between subst. and adj.: augendam ad invidiam,

id. ib. 12, 8.—

The compound adque for et ad (like exque, eque, and, poet., aque) is denied by Moser, Cic. Rep. 2, 15, p. 248, and he reads instead of ad humanitatem adque mansuetudinem of the MSS., hum. atque mans. But adque, in acc. with later usage, is restored by Hand in App. M. 10, p. 247, adque haec omnia oboediebam for atque; and in Plaut. Capt. 2, 3, 9, utroque vorsum rectum'st ingenium meum, ad se adque illum, is now read, ad te atque ad illum (Fleck., Brix).

In composition.

Form. According to the usual orthography, the d of the ad remains unchanged before vowels, and before b, d, h, m, v: adbibo, adduco, adhibeo, admoveo, advenio; it is assimilated to c, f, g, l, n, p, r, s, t: accipio, affigo, aggero, allabor, annumero, appello, arripio, assumo, attineo; before g and s it sometimes disappears: agnosco, aspicio, asto: and before qu it passes into c: acquiro, acquiesco.—But later philologists, supported by old inscriptions and good MSS., have mostly adopted the following forms: ad before j, h, b, d, f, m, n, q, v; ac before c, sometimes, but less well, before q; ag and also ad before g; a before gn, sp, sc, st; ad and also al before l; ad rather than an before n; ap and sometimes ad before p; ad and also ar before r; ad and also as before s; at and sometimes ad before t. In this work the old orthography has commonly been retained for the sake of convenient reference, but the better form in any case is indicated.—

Signif. In English up often denotes approach, and in many instances will give the force of ad as a prefix both in its local and in its figurative sense.

Local.

To, toward: affero, accurro, accipio ( to one's self).—

At, by: astare, adesse.—

On, upon, against: accumbo, attero.—

Up (cf. de- = down, as in deicio, decido): attollo, ascendo, adsurgo.—

Fig.

To: adjudico, adsentior.—

At or on: admiror, adludo.—

Denoting conformity to, or comparison with: affiguro, adaequo.—

Denoting addition, increase (cf. ab, de, and ex as prefixes to denote privation): addoceo, adposco.—

Hence, denoting intensity: adamo, adimpleo, aduro, and perhaps agnosco.—

Denoting the coming to an act or state, and hence commencement: addubito, addormio, adquiesco, adlubesco, advesperascit. See more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 74-134.

ap-pello ( adp-, Fleck., Halm (in Tac.); app-, Merk., B. and K., Rib., Weissenb., Halm (in Nep.), pŭli, pulsum, 3, v. a. and n., to drive, move or bring a person or thing to or toward.

In gen.

Lit., constr. with ad, or in, with the dat., with quo, or absol.

With ad:

ad ignotum arbitrum me adpellis,

Plaut. Rud. 4, 3, 104:

armentum ad aquam,

Varr. R. R. 2, 5, 15; cf. id. ib. 2, 2, 11:

ad litora juvencos,

Ov. M. 11, 353: visum in somnis pastorem ad me appellere, to drive toward me, i. e. the herd, the flock, Att. ap. Cic. Div. 1, 22:

turres ad opera appellebat,

Caes. B. C. 1, 26.—

With in:

in flumen,

Dig. 43, 13, 1.—

With dat.:

Hinc me digressum vestris deus appulit oris,

Verg. A. 3, 715.—

With quo: quo numquam pennis appellunt Corpora saucae Cornices, * Lucr. 6, 752.—

Absol.: dant operam, ut quam primum appellant, Lucil. ap. Non. p. 238, 28: postquam paulo appulit unda (corpus), drove a little toward me, brought near, Ov. M. 11, 717 al.—

Trop.: animum ad aliquid, to turn, direct, apply:

animum ad scribendum adpulit,

Ter. And. prol. 1; so id. ib. 2, 6, 15.—Also to bring into any condition:

argenti viginti minae me ad mortem adpulerunt,

drove me to destruction, Plaut. As. 3, 3, 43; id. Bacch. 3, 1, 11.—

A.. Esp. freq. as a nautical t. t., to bring or conduct a ship somewhere, to land (in Cic. only in this signif.); constr.: appellere navem, nave, or absol. in act. and pass.; also navis appellit, or appellitur (cf. applico, II.).

With navem. [p. 141] abitu appellant huc ad molem nostram naviculam, Afran. ap. Non. p. 238, 24:

cum Persae classem ad Delum appulissent,

Cic. Verr. 2, 1, 18:

si ille ad eam ripam naves appulisset,

id. Phil. 2, 11, 26 Wernsd.:

cum ad villam nostram navis appelleretur,

id. Att. 13, 21:

Alexandrum in Italiam classem appulisse constat,

Liv. 8, 3; so id. 28, 42:

naves appulsae ad muros,

id. 30, 10; 44, 44; 45, 5 al.—

With nave:

cum Rhegium onerariā nave appulisset,

Suet. Tit. 5; cf. Gron. ad Liv. 30, 10.—

Act. absol.: huc appelle, * Hor. S. 1, 5, 12:

ad insulam appulerunt,

Liv. 37, 21:

cum ad litus appulisset,

Quint. 7, 3, 31:

cum ad Rhodum appulisset,

Suet. Tib. 11; so id. Ner. 27.—

Pass. absol.:

alios ad Siciliam appulsos esse,

Cic. Verr. 2, 5, 28:

ripae suorum appulsus est,

Vell. 2, 107.—

Seldom in a neutr. sense:

navis adpellit,

comes to land, arrives at, Tac. A. 4, 27:

Germanici triremis Chaucorum terram adpulit,

id. ib. 2, 24; Suet. Aug. 98:

Alexandrina navis Dertosam appulit,

id. Galb. 10. — Poet.:

appellere aliquem: me vestris deus appulit oris,

Verg. A. 3, 715; so id. ib. 1, 377 (cf. id. ib. 1, 616: quae vis te immanibus applicat oris).—

Trop.:

timide, tamquam ad aliquem libidinis scopulum, sic tuam mentem ad philosophiam appulisti,

Cic. de Or. 2, 37:

nec tuas umquam rationes ad eos scopulos appulisses,

id. Rab. Perd. 9, 25.

appello ( adp-, Ritschl), āvi, ātum, 1 ( subj. perf. appellāssis = appellaveris, Ter. Phorm. 5, 1, 15), orig. v. n., as a secondary form of the preced. (cf.: jungere, jugare), to drive to or toward, to go to in order to accost, make a request, admonish, etc.; like adire, aggredi; hence like these constr. as v. a. with acc., to accost, address, to speak to, call upon (very freq. and class.).

In gen. adgrediar hominem, adpellabo, Plaut. Most. 5, 1, 26:

accedam atque adpellabo,

id. Am. 1, 3, 17:

adeamus, adpellemus,

id. Mil. 2, 5, 10; cf. id. Poen. 5, 2, 22, 5, 2, 30; 5, 2, 32:

te volo adpellare,

id. Aul. 2, 2, 23; id. Bacch. 5, 2, 50:

quo ore appellabo patrem?

Ter. Heaut. 4, 3, 22; id. Phorm. 5, 8 (9), 22: Lucil. ap. Non. p. 238, 23 aliquem hilari vultu, Cic. Clu. 26, 72:

hominem verbo graviore,

id. Verr. 2, 3, 58:

legatos superbius,

id. Imp. Pomp. 5:

homines asperius,

id. Agr. 2, 24:

ibi a Virdumaro appellatus,

accosted, Caes. B. G. 7, 54:

Adherbalis appellandi copia non fuit,

Sall. J. 22, 5 milites alius alium laeti appellant, id. ib. 53, 8, Tac. Agr. 40: senatu coram appellato, Suet Ner. 41; id. Tib. 29 al.:

nec audet Appellare virum virgo,

Ov. M. 4, 682 al. —Also to address by letter:

crebris nos litteris appellato,

Cic. Fam. 15, 20.—

Esp

1.. Freq. with the access. idea of entreating, soliciting, to approach with a request, entreaty, etc., to apply to, to entreat, implore, beseech, invoke, etc.:

vos etiam atque etiam imploro et appello,

Cic. Verr. 2, 5, 72, § 188 quem enim alium appellem? quem obtester? quem implorem? id. Fl. 2:

quem praeter te appellet, habebat neminem,

id. Quint. 31; id. Fam. 12, 28:

quo accedam aut quos appellem?

Sall. J. 14, 17:

appellatus est a C. Flavio, ut, etc.,

Nep. Att. 8, 3:

appellatis de re publicā Patribus,

Suet. Caes. 34.—

Aliquem de aliquā re, to address one in order to incite him to something ( bad):

aliquem de proditione, Liv 26, 38, 4: de stupro,

Quint. 4, 2, 98.—Also without de:

aliquem,

Sen. Contr. 2, 15; Dig. 47, 10, 15, § 15.—

In judic. language, t. t., to appeal to one, i. e. to call upon him for assistance (in the class. period always with acc.; also in Pandect. Lat. constr. with ad):

procurator a praetore tribunos appellare ausus,

Cic. Quint. 20, 64:

tribuni igitur appellabantur,

id. ib. 20, 63; so,

praetor appellabatur,

id. Verr. 2, 4, 65; Liv. 9, 26:

Volero appellat tribunos,

id. 2, 55; Plin. 1, praef. 10: mox et ipse appellato demum collegio ( after he had appealed to the college of the tribunes), obtinuit, etc., Suet. Caes. 23:

adversarii ad imperatorem appellārunt,

Dig. 4, 4, 39 et saep.—

To address in order to demand something, esp. the payment of money, to dun:

Tulliola tuum munusculum flagitat et me ut sponsorem appellat,

Cic. Att. 1, 8 fin.; id. Quint. 12;

with de pecuniā: appellatus es de pecuniā,

id. Phil. 2, 29; and without de: magnā pecuniā appellabaris a creditoribus, Quint. 5, 13, 12; Alphius ap. Col. 1, 7, 2.— Trop.:

cupressus in Cretā gignitur etiam non appellato solo,

Plin. 16, 33, 60, § 142.—Later also appellare rem, to demand, claim something:

mercedem appellas?

Juv. 7, 158.—

To sue, inform against, complain of, accuse, to summon before a court:

ne alii plectantur, alii ne appellentur quidem,

Cic. Off. 1, 25, 89; so,

aliquem stupri causā,

Val. Max. 6, 1, 11 al. —

To accost by any appellation (cf.:

centurionibus nominatim appellatis,

Caes. B. G. 2, 25); hence, to call by name, or to call, to term, entitle, to declare or announce as something (cf. prosagoreuô, and in Heb., to call, and also to name; appellare gives a new predicate to the subject, while nominare only designates it by name, without a qualifying word; cf. Hab. Syn. 958; Herz. ad Caes. B. G. 7, 4):

vir ego tuus sim? ne me adpella falso nomine,

Plaut. Am. 2, 2, 181; so id. Mil. 2, 5, 26; Ter. Phorm. 5, 1, 15:

aliquem patrem,

id. Hec. 4, 4, 30, pater a gnatis ne dulcibus umquam Appelletur, Lucr. 4, 1235; 1, 60; 5, 10:

O Spartace, quem enim te potius appellem?

Cic. Phil. 13, 10:

unum te sapientem appellant et existimant,

id. Am. 2, 6:

hos viros bonos, ut habiti sunt, sic appellandos putemus,

id. ib. 5, 19:

cum fruges Cererem appellamus, vinum autem Bacchum,

id. N D 2, 23, 60 suo quamque rem nomine appellare, id. Fam. 9, 22 al.:

rex ab suis appellatur,

Caes. B. G 7, 4:

me subditum et ex pellice genitum appellant,

Liv. 40, 9. quem nautae appellant Lichan, Ov. M. 9, 229 victorem appellat Acesten, declares him victor, Verg. A. 5, 540 al.—Hence, to call by name:

quos non appello hoc loco,

Cic. Sest 50, 108: multi appellandi laedendique sunt, id Verr 2, 1, 60; id. Caecin. 19; so,

appellare auctores,

to declare, name, Plin. 28, 1, 1, § 2.— Trop.:

quos saepe nutu significationeque appello,

make known, Cic. Fam. 1, 9 fin. —

Appellare litteras, to pronounce, Cic. Brut. 35, 133 (v. appellatio).

ap-pello ( adp-, Fleck., Halm (in Tac.); app-, Merk., B. and K., Rib., Weissenb., Halm (in Nep.), pŭli, pulsum, 3, v. a. and n., to drive, move or bring a person or thing to or toward.

In gen.

Lit., constr. with ad, or in, with the dat., with quo, or absol.

With ad:

ad ignotum arbitrum me adpellis,

Plaut. Rud. 4, 3, 104:

armentum ad aquam,

Varr. R. R. 2, 5, 15; cf. id. ib. 2, 2, 11:

ad litora juvencos,

Ov. M. 11, 353: visum in somnis pastorem ad me appellere, to drive toward me, i. e. the herd, the flock, Att. ap. Cic. Div. 1, 22:

turres ad opera appellebat,

Caes. B. C. 1, 26.—

With in:

in flumen,

Dig. 43, 13, 1.—

With dat.:

Hinc me digressum vestris deus appulit oris,

Verg. A. 3, 715.—

With quo: quo numquam pennis appellunt Corpora saucae Cornices, * Lucr. 6, 752.—

Absol.: dant operam, ut quam primum appellant, Lucil. ap. Non. p. 238, 28: postquam paulo appulit unda (corpus), drove a little toward me, brought near, Ov. M. 11, 717 al.—

Trop.: animum ad aliquid, to turn, direct, apply:

animum ad scribendum adpulit,

Ter. And. prol. 1; so id. ib. 2, 6, 15.—Also to bring into any condition:

argenti viginti minae me ad mortem adpulerunt,

drove me to destruction, Plaut. As. 3, 3, 43; id. Bacch. 3, 1, 11.—

A.. Esp. freq. as a nautical t. t., to bring or conduct a ship somewhere, to land (in Cic. only in this signif.); constr.: appellere navem, nave, or absol. in act. and pass.; also navis appellit, or appellitur (cf. applico, II.).

With navem. [p. 141] abitu appellant huc ad molem nostram naviculam, Afran. ap. Non. p. 238, 24:

cum Persae classem ad Delum appulissent,

Cic. Verr. 2, 1, 18:

si ille ad eam ripam naves appulisset,

id. Phil. 2, 11, 26 Wernsd.:

cum ad villam nostram navis appelleretur,

id. Att. 13, 21:

Alexandrum in Italiam classem appulisse constat,

Liv. 8, 3; so id. 28, 42:

naves appulsae ad muros,

id. 30, 10; 44, 44; 45, 5 al.—

With nave:

cum Rhegium onerariā nave appulisset,

Suet. Tit. 5; cf. Gron. ad Liv. 30, 10.—

Act. absol.: huc appelle, * Hor. S. 1, 5, 12:

ad insulam appulerunt,

Liv. 37, 21:

cum ad litus appulisset,

Quint. 7, 3, 31:

cum ad Rhodum appulisset,

Suet. Tib. 11; so id. Ner. 27.—

Pass. absol.:

alios ad Siciliam appulsos esse,

Cic. Verr. 2, 5, 28:

ripae suorum appulsus est,

Vell. 2, 107.—

Seldom in a neutr. sense:

navis adpellit,

comes to land, arrives at, Tac. A. 4, 27:

Germanici triremis Chaucorum terram adpulit,

id. ib. 2, 24; Suet. Aug. 98:

Alexandrina navis Dertosam appulit,

id. Galb. 10. — Poet.:

appellere aliquem: me vestris deus appulit oris,

Verg. A. 3, 715; so id. ib. 1, 377 (cf. id. ib. 1, 616: quae vis te immanibus applicat oris).—

Trop.:

timide, tamquam ad aliquem libidinis scopulum, sic tuam mentem ad philosophiam appulisti,

Cic. de Or. 2, 37:

nec tuas umquam rationes ad eos scopulos appulisses,

id. Rab. Perd. 9, 25.

appello ( adp-, Ritschl), āvi, ātum, 1 ( subj. perf. appellāssis = appellaveris, Ter. Phorm. 5, 1, 15), orig. v. n., as a secondary form of the preced. (cf.: jungere, jugare), to drive to or toward, to go to in order to accost, make a request, admonish, etc.; like adire, aggredi; hence like these constr. as v. a. with acc., to accost, address, to speak to, call upon (very freq. and class.).

In gen. adgrediar hominem, adpellabo, Plaut. Most. 5, 1, 26:

accedam atque adpellabo,

id. Am. 1, 3, 17:

adeamus, adpellemus,

id. Mil. 2, 5, 10; cf. id. Poen. 5, 2, 22, 5, 2, 30; 5, 2, 32:

te volo adpellare,

id. Aul. 2, 2, 23; id. Bacch. 5, 2, 50:

quo ore appellabo patrem?

Ter. Heaut. 4, 3, 22; id. Phorm. 5, 8 (9), 22: Lucil. ap. Non. p. 238, 23 aliquem hilari vultu, Cic. Clu. 26, 72:

hominem verbo graviore,

id. Verr. 2, 3, 58:

legatos superbius,

id. Imp. Pomp. 5:

homines asperius,

id. Agr. 2, 24:

ibi a Virdumaro appellatus,

accosted, Caes. B. G. 7, 54:

Adherbalis appellandi copia non fuit,

Sall. J. 22, 5 milites alius alium laeti appellant, id. ib. 53, 8, Tac. Agr. 40: senatu coram appellato, Suet Ner. 41; id. Tib. 29 al.:

nec audet Appellare virum virgo,

Ov. M. 4, 682 al. —Also to address by letter:

crebris nos litteris appellato,

Cic. Fam. 15, 20.—

Esp

1.. Freq. with the access. idea of entreating, soliciting, to approach with a request, entreaty, etc., to apply to, to entreat, implore, beseech, invoke, etc.:

vos etiam atque etiam imploro et appello,

Cic. Verr. 2, 5, 72, § 188 quem enim alium appellem? quem obtester? quem implorem? id. Fl. 2:

quem praeter te appellet, habebat neminem,

id. Quint. 31; id. Fam. 12, 28:

quo accedam aut quos appellem?

Sall. J. 14, 17:

appellatus est a C. Flavio, ut, etc.,

Nep. Att. 8, 3:

appellatis de re publicā Patribus,

Suet. Caes. 34.—

Aliquem de aliquā re, to address one in order to incite him to something ( bad):

aliquem de proditione, Liv 26, 38, 4: de stupro,

Quint. 4, 2, 98.—Also without de:

aliquem,

Sen. Contr. 2, 15; Dig. 47, 10, 15, § 15.—

In judic. language, t. t., to appeal to one, i. e. to call upon him for assistance (in the class. period always with acc.; also in Pandect. Lat. constr. with ad):

procurator a praetore tribunos appellare ausus,

Cic. Quint. 20, 64:

tribuni igitur appellabantur,

id. ib. 20, 63; so,

praetor appellabatur,

id. Verr. 2, 4, 65; Liv. 9, 26:

Volero appellat tribunos,

id. 2, 55; Plin. 1, praef. 10: mox et ipse appellato demum collegio ( after he had appealed to the college of the tribunes), obtinuit, etc., Suet. Caes. 23:

adversarii ad imperatorem appellārunt,

Dig. 4, 4, 39 et saep.—

To address in order to demand something, esp. the payment of money, to dun:

Tulliola tuum munusculum flagitat et me ut sponsorem appellat,

Cic. Att. 1, 8 fin.; id. Quint. 12;

with de pecuniā: appellatus es de pecuniā,

id. Phil. 2, 29; and without de: magnā pecuniā appellabaris a creditoribus, Quint. 5, 13, 12; Alphius ap. Col. 1, 7, 2.— Trop.:

cupressus in Cretā gignitur etiam non appellato solo,

Plin. 16, 33, 60, § 142.—Later also appellare rem, to demand, claim something:

mercedem appellas?

Juv. 7, 158.—

To sue, inform against, complain of, accuse, to summon before a court:

ne alii plectantur, alii ne appellentur quidem,

Cic. Off. 1, 25, 89; so,

aliquem stupri causā,

Val. Max. 6, 1, 11 al. —

To accost by any appellation (cf.:

centurionibus nominatim appellatis,

Caes. B. G. 2, 25); hence, to call by name, or to call, to term, entitle, to declare or announce as something (cf. prosagoreuô, and in Heb., to call, and also to name; appellare gives a new predicate to the subject, while nominare only designates it by name, without a qualifying word; cf. Hab. Syn. 958; Herz. ad Caes. B. G. 7, 4):

vir ego tuus sim? ne me adpella falso nomine,

Plaut. Am. 2, 2, 181; so id. Mil. 2, 5, 26; Ter. Phorm. 5, 1, 15:

aliquem patrem,

id. Hec. 4, 4, 30, pater a gnatis ne dulcibus umquam Appelletur, Lucr. 4, 1235; 1, 60; 5, 10:

O Spartace, quem enim te potius appellem?

Cic. Phil. 13, 10:

unum te sapientem appellant et existimant,

id. Am. 2, 6:

hos viros bonos, ut habiti sunt, sic appellandos putemus,

id. ib. 5, 19:

cum fruges Cererem appellamus, vinum autem Bacchum,

id. N D 2, 23, 60 suo quamque rem nomine appellare, id. Fam. 9, 22 al.:

rex ab suis appellatur,

Caes. B. G 7, 4:

me subditum et ex pellice genitum appellant,

Liv. 40, 9. quem nautae appellant Lichan, Ov. M. 9, 229 victorem appellat Acesten, declares him victor, Verg. A. 5, 540 al.—Hence, to call by name:

quos non appello hoc loco,

Cic. Sest 50, 108: multi appellandi laedendique sunt, id Verr 2, 1, 60; id. Caecin. 19; so,

appellare auctores,

to declare, name, Plin. 28, 1, 1, § 2.— Trop.:

quos saepe nutu significationeque appello,

make known, Cic. Fam. 1, 9 fin. —

Appellare litteras, to pronounce, Cic. Brut. 35, 133 (v. appellatio).

dē-lĭgo, lēgi, lectum, 3, v. a. [1. lego], to choose out, to select (for syn. cf.: lego, coopto, designo, eligo, seligo).

In gen. (freq. and class.):

continuo Amphitruo delegit viros primores principes,

Plaut. Am. 1, 1, 49:

ad eas res conficiendas Orgetorix deligitur,

Caes. B. G. 1, 3, 3: quodsi liber populus deliget, quibus se committat;

deligetque optimum quemque,

Cic. Rep. 1, 34:

qui ex senatu in hoc consilium delecti estis,

id. Rosc. Am. 3 fin.; so with ex, id. Agr. 2, 9, 23; id. Mil. 8, 21; id. Rep. 1, 44; Caes. B. G. 3, 18; 5, 11; Sall. J. 23, 2; Liv. 8, 33 et saep.; poet. with ab:

delectos ordine ab omni centum oratores,

Verg. A. 7, 152:

Otho (Celsum) bello inter duces delegit,

Tac. H. 1, 71:

locum castris,

Caes. B. G. 1, 49; 2, 17:

hunc sibi locum domicilio,

id. ib. 2, 29 fin. et saep.:

re frumentaria comparata equitibusque delectis,

id. ib. 4, 7;

and so of soldiers,

id. ib. 1, 48; Sall. J. 46, 7; 49, 1 al.:

delecti Latio et Laurentibus agris,

Verg. A. 11, 431:

melimela ad lunam delecta,

Hor. S. 2, 8, 32.— Poet.:

altaque mortali deligere astra manu,

Prop. 2, 32, 50 (3, 30, 50 M. dub.; al. deripere).—

In partic.

Of fruits, to gather, pick off:

oleam,

Cato R. R. 144, 1:

uvam,

ib. 112, 2:

fructum,

Col. 5, 10, 10.—

With the accessory idea of removal to a distance, to choose out and send or take away (rare):

amentem ex aedibus,

Plaut. Asin. 3, 3, 42:

senes ac fessas aequore matres,

Verg. A. 5, 717.

dē-lĭgo, āvi, ātum, 1, v. a. (de in the sense of reduction in breadth; cf. devincire), to bind or tie together; to bind up, to bind fast (good prose):

homini rostrum deliges,

Plaut. Men. 1, 1, 13:

brachium superimposito penicillo,

Cels. 2, 10 fin.:

vulnus,

Quint. 2, 17, 9; 2, 21, 17; cf.:

deligatus et plurimis medicamentis delibutus,

id. 11, 3, 129:

veretra,

Suet. Tib. 62 et saep.:

hominem proripi atque in foro medio nudari ac deligari et virgas expediri jubet,

Cic. Verr. 2, 5, 62; cf. id. ib. 2, 4, 40:

sarmentis circum cornua boum deligatis,

Quint. 2, 17, 19:

naviculam ad ripam,

Caes. B. G. 1, 53, 3; so,

naves ad ancoras,

id. ib. 4, 29;

and, naves ad terram,

id. B. C. 3, 39:

epistolam ad amentum,

id. B. G. 5, 48, 5: ad patibulos deligantur, cruci defiguntur, Licinius ap. Non. 221, 11; cf.:

aliquem ad palum,

Liv. 2, 5; 8, 7:

viros ac feminas ad stipitem,

Suet. Ner. 29 al.:

alterius collo ascopera deligata,

id. ib. 45.

cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.

In gen., Plaut. Am. prol. 95:

qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

id. ib. prol. 125:

cum Pansā vixi in Pompeiano,

Cic. Att. 14, 20, 4:

semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

id. Mil. 21, 55:

quibuscum essem libenter,

id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

id. Sull. 3, 7:

si cenas hodie mecum,

Hor. Ep. 1, 7, 70:

vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

Cic. Att. 8, 2, 3:

errare malo cum Platone, etc.,

id. Tusc. 1, 17, 39:

qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

Caes. B. G. 2, 3 et saep.—

In an expression of displeasure:

in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—

In a designation of time with which some action concurs:

egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

cum primo luci,

id. Cist. 2, 1, 58:

cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

cum primā luce,

id. Att. 4, 3, 4; and:

cum primo lumine solis,

Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

pariter cum ortu solis,

Sall. J. 106, 5:

pariter cum occasu solis,

id. ib. 68, 2; cf.:

cum sole reliquit,

Verg. A. 3, 568 et saep.:

mane cum luci simul,

Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

simul cum dono designavit templo Jovis fines,

id. 1, 10, 5; cf.:

et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

Cic. de Or. 3, 3, 10.—

In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

id. Cat. 1, 13, 33:

cum magno provinciae periculo,

Caes. B. G. 1, 10:

cum summo probro,

Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

cum summā tuā dignitate,

Cic. Fin. 4, 22, 61:

cum bonā alite,

Cat. 61, 19:

ferendum hoc onus est cum labore,

Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

orare cum lacrimis coepere,

Liv. 5, 30, 5:

si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

cum curā,

Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

cum summo studio,

Sall. C. 51, 38:

cum quanto studio periculoque,

Liv. 8, 25, 12 al.:

cum multā venustate et omni sale,

Cic. Fin. 1, 3, 9:

summā cum celeritate ad exercitum rediit,

Hirt. B. G. 8, 52:

maximo cum clamore involant,

Plaut. Am. 1, 1, 89:

cum clamore,

Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

cum clamore ac tumultu,

id. 9, 31, 8; cf.:

Athenienses cum silentio auditi sunt,

id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

illud cum pace agemus,

Cic. Tusc. 5, 29, 83:

cum bonā pace,

Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

cum bonā gratiā,

Cic. Fat. 4, 7:

cum bonā veniā,

Liv. 29, 1, 7; cf.:

cum veniā,

Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

cum virtute vivere,

Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

cum judicio,

Quint. 10, 1, 8:

cum firmā memoriā,

id. 5, 10, 54:

legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

Suet. Calig. 16:

spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

Liv. 4, 20, 3.—

Attributively, with subst.:

et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

frumenti cum summā caritate inopia erat,

id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—

Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).

Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

cum eo quidem, quod, etc.,

id. 2, 4, 30. —With subj.:

sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

Cic. Att. 6, 1, 7.—

With ut:

Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin. —

With ne:

obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

Col. 5, 1, 4:

cum eo, ne amplius quam has urant,

Cels. 7, 22; and with tamen:

cum eo tamen, ne, etc.,

id. 2, 17.—

Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

Liv. 21, 43, 7; so,

cum superis,

Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—

Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

cum octavo, cum decimo,

Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

cum centesimo,

Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

id. 5, 4, 3, § 24.—

With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

cum linguā lingere,

Cat. 98, 3:

cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

Verg. A. 9, 816:

cum vino et oleo ungere,

Veg. 1, 11, 8 et saep.:

terra in Augurum libris scripta cum R uno,

Varr. L. L. 5, § 21 Müll.

In partic.

Completing the meaning of verbs.

With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

ut proprie cohaereat cum narratione,

Auct. Her. 1, 7, 11:

(haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

id. 1, 9, 16:

interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

id. Clu. 31, 86:

hanc sententiam cum virtute congruere semper,

id. Off. 3, 3, 13:

foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

id. ib. 3, 31, 111:

capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

Liv. 1, 52, 4:

cum aliquo in gratiam redire,

id. 3, 58, 4:

stabat cum eo senatūs majestas,

id. 8, 34, 1:

conjurasse cum Pausaniā,

Curt. 7, 1, 6:

Autronium secum facere,

Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—

Of companionship, association, sharing, etc.:

cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

Cic. de Or. 2, 14, 61:

quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

id. Off. 1, 15, 46:

nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

id. ib. 1, 17, 51:

cum civibus vivere,

id. ib. 1, 34, 124:

cum M. Fabio mihi summus usus est,

id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

Liv. 1, 45, 2:

partiri cum Dinaeā matre jussit,

Cic. Clu. 7, 21:

cum Baebio communicare,

id. ib. 16, 47; cf.

of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

Liv. 1, 58, 4:

duos tamen pudor cum eo tenuit,

id. 2, 10, 5.—

Of intercourse, traffic, etc.:

cum aliquo agere,

to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

cum eo Accius injuriarum agit,

Auct. Her. 1, 14, 24:

si par est agere cum civibus,

Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

si mihi cum Peripateticis res esset,

Cic. Ac. 2, 35, 112:

tecum enim mihi res est,

id. Rosc. Am. 30, 84:

uni tibi et cum singulis res est,

Liv. 2, 12, 11:

pacem cum Sabinis facere,

Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—

Of deliberation and discussion:

haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

Cic. de Or. 1, 13, 57:

tempus cum conjuratis consultando absumunt,

Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—

Of strife, difference, etc.:

quibuscum continenter bellum gerunt,

Caes. B. G. 1, 1:

cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

Cic. Ac. 2, 47, 143:

neque tam quererer cum deo quod, etc.,

id. ib. 2, 25, 81:

cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

id. ib. 2, 4, 11:

cum stomacheretur cum Metello,

id. Or. 2, 66, 267:

manu cum hoste confligere,

id. Off. 1, 23, 81:

utilia cum honestis pugnare,

id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

cum majoribus nostris bella gessit,

id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

cum Auruncis bellum inire,

id. 2, 16, 8; cf.:

cum Volscis aequo Marte discessum est,

id. 2, 40, 14:

inimicitias cum Africano gerere,

Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

cum Scipione dissentire,

Val. Max. 4, 1, 12:

cum utrāque (uxore) divortium fecit,

Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—

Of comparison:

nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

Cic. Ac. 2, 5, 14:

hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

id. de Or. 1, 2, 8:

conferam Sullamne cum Junio,

id. Clu. 34, 94:

(orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

id. Off. 2, 6, 20.—

Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

hominem sine re, sine fide,

Cic. Cael. 32, 78):

a portu illuc nunc cum laternā advenit,

Plaut. Am. prol. 149:

cadus cum vino,

id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

olla cum aquā,

Cato, R. R. 156:

arcula cum ornamentis,

Plaut. Most. 1, 3, 91:

fiscos cum pecuniā Siciliensi,

Cic. Verr. 1, 8, 22:

onerariae naves cum commeatu,

Liv. 30, 24, 5 et saep.:

cum servili schemā,

Plaut. Am. prol. 117;

so of clothing,

id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

ut ne quis cum telo servus esset,

Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

so of weapons,

id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

inmissi cum falcibus, etc.,

id. Tusc. 5, 23, 65:

vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

simulacrum Cereris cum faucibus,

id. ib. 2, 4, 49, §

109: cum elephanti capite puer natus,

Liv. 27, 11, 5; cf.:

cum quinque pedibus natus,

id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

Liv. 9, 44, 14:

te Romam venisse cum febri,

Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

ex eis qui cum imperio sint,

id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

cum imperio aut magistratu,

Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—

With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

Cic. de Or. 2, 33, 144:

quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—

In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.

Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

Cic. Fam. 14, 14, 3:

adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—

Before et... et, connecting two substt.:

cum et diurno et nocturno metu,

Cic. Tusc. 5, 23, 66.

In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—

It designates,

A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—

The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.

Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].

Of time, when, as, while, sometimes = after, since.

In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.

The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.

Cum with pres. indic., often equivalent to si.

With principal predicate in pres.:

nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

Plaut. Truc. prol. 17:

facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

Sen. Ep. 23, 11.—

With principal predicate in fut. (rare):

ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—

With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

Ter. Hec. 3, 5, 33:

qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

Cic. Fam. 12, 30, 2:

(dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

Verg. G. 3, 457:

nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—

With logical perf. indic.

With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

id. Div. 2, 70, 145:

cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

Varr. R. R. 2, 2, 17:

cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

Caes. B. G. 6, 16, 5:

(hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

Sen. Ira, 1, 8, 2:

quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—

With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—

With two logical perff. (rare):

cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

Varr. R. R. 2, 2, 6:

quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —

With fut.

With principal predicate in fut.:

ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—

With principal predicate in pres.:

in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—

With fut. perf.

With principal predicate in pres.:

quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

Cic. Att. 1, 7:

nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—

With principal predicate in fut. indic.:

cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

Auct. Her. 2, 10, 15:

cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

Val. Max. 7, 2, ext. 4.—

With principal predicate in fut. imper.:

cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—

With two fut. perff.:

cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

Sen. Cons. Helv. 10, 6.—

In partic.

In definitions with pres, indic.:

humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

Auct. Her. 1, 3, 5:

purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —

Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

Cic. Rosc. Am. 22, 62:

qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

etiam cum potentes nocere intendent,

Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

cum etiam plus contenderimus, etc.,

Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—

Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

Cato, R. R. 7 fin. — Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—

With subj. referring to indefinite time.

With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).

With pres. subj.:

acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

Plaut. Ep. 5, 2, 53:

quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

difficile est tacere cum doleas,

Cic. Sull. 10, 31:

etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—

With perf. subj.:

difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

Cic. Off. 1, 19, 64:

quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—

In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—

In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

Cic. de Or. 2, 28, 129.—

When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—

If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

Cato, R. R. 28:

quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—

Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

Cic. Att. 6, 3, 4:

quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

id. Rosc. Am. 25, 100:

si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).

Cum with pres. indic.

Principal predicate in pres.:

certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

quod cum ita est,

if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

quodsi ita est,

Cic. Mur. 2, 5); so,

often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init. —

With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

Plaut. Curc. 4, 4, 27:

sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—

Cum with logical perf. indic.

Principal predicate in pres.:

ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—

With principal predicate in fut. ( poet.):

at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

Prop. 4 (5), 2, 30.—

With fut.

With principal predicate in fut.:

quom videbis tum scies,

Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—

With principal predicate in fut. perf.:

cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

Cic. Fam. 2, 12, 1.—

With principal predicate in imper. fut.:

mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—

With principal predicate in subj. (potential):

cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—

In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—

With fut. perf.

With principal predicate in fut.:

mox dabo quom ab re divina rediero,

Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—

With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

Ter. Eun. 5, 8, 37:

cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—

With principal predicate in subj. (potential):

quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—

With subj. in definite time.

Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—

Sometimes by attraction:

curata fac sint quom a foro redeam domum,

Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

Cic. Planc. 24, 58. —

In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.

In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.

With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

portisculus signum cum dare coepisset,

Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

quom testamento patris partisset bona,

Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

quom venisset,

Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

Cic. de Or. 1, 11, 45:

haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

id. ib. 1, 35, 160:

cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

id. Inv. 2, 23, 69:

Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

id. N. D. 3, 34, 83:

eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

Caes. B. G. 5, 18:

Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

Liv. 1, 46, 9 et saep. —

With pluperf. indic.

Ante-class. in place of the class. subj.:

idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

Plaut. Cas. 2, 8, 28:

Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

Ter. And. 3, 2, 38.—

If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—

If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—

If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.

With pluperf. indic.

With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

(Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—

With principal predicate in perf. indic.:

Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—

With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

Caes. B. C. 2, 41:

cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—

In anterior clauses with imperf. subj.

When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—

Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

(Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

Cic. Fin. 2, 30, 97:

cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—

When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

Cic. Clu. 13, 38.—

For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.

In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

Cic. de Or. 2, 54, 220;

where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

Liv. 29, 37, 8; cf.:

cum tecum Ephesi collocutus sum,

Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

cum te Puteolis prosequerer,

id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

also,

Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).

Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).

The clause expressing a momentary action:

posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

Varr. R. R. 3, 3, 8:

in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

id. de Or. 2, 59, 242:

cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

Sen. Ben. 4, 39, 4:

tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—

If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

Varr. R. R. 2, 5, 5:

ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—

With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—

With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

Varr. R. R. 3, 2, 2:

me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

Cic. Brut. 89, 303:

itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

Caes. B. C. 3, 87:

cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

Liv. 42, 5, 8:

Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—

With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.

The action falling within the time of the principal predicate:

set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

Cic. Brut. 43, 161:

eo cum venio, praetor quiescebat,

id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

Sen. Ben. 5, 19, 7:

bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

Dig. 28, 18, § 1:

pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

Claud. IV. Cons. Hon. 413.—

The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—

The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].

Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.

Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

Auct. Her. 4, 18, 25:

qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

Cic. Att. 8, 1, 4:

res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

id. Q. Fr. 2, 9, 3):

Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

id. Phil. 6, 4, 11:

non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

id. Red. Quir. 1, 3:

etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

id. Brut. 8, 293:

cum censebam,

id. de Or. 1, 62, 264:

cum dicebam,

id. Fam. 6, 1, 5:

cum ponebas,

id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

sometimes cum dabam = cum scribebam,

Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—

The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

Cic. Fin. 4, 27, 54:

cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—

If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

according to class. usage,

Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

contrary to class. usage,

Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —

In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

Liv. 29, 31, 1:

cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

id. 36, 5, 1; cf.:

cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

id. 36, 15, 1; cf.:

cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

Plin. 10, 41, 59, § 120.—

If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter

In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

id. ib. 2, 71, 287).—

With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

Cic. Inv. 2, 49, 144:

armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

Cic. Rep. 2, 12, 23:

an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

id. Sull. 17, 49:

tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

Nep. Cim. 3, 1:

sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

Plaut. Merc. 5, 4, 19:

consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

Cic. Sest. 28, 61:

haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

id. Fam. 3, 5, 3:

itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

Liv. 1, 13, 6:

Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

Cic. Fam. 3, 11, 1;

so with cum essem (essemus, etc.),

id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

Liv. 42, 40, 8:

Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

Cic. Att. 13, 49, 2:

proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

Cic. Cat. 3, 3, 6:

cum advesperasceret, cum lucesceret,

id. Fam. 15, 4, 8:

cum lux appropinquaret,

id. Tull. 9, 21:

cum dies instaret,

id. Inv. 2, 31, 96:

cum comitiorum tempus adpeteret,

Liv. 28, 10, 1:

cum dies comitiorum adpropinquaret,

id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

cum ea dies venit,

Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

id. Brut. 68, 241:

cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

Liv. 40, 42, 10:

cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

id. 8, 33, 4:

haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

id. 1, 50, 7;

so with cum maxime,

Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

Cic. Sest. 63, 132:

Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

Nep. Reg. 3, 2:

impulit ut cuperem habere, cum diceret,

Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

Caes. B. C. 3, 57:

cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

Liv. 6, 1, 6:

cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—

In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

Liv. 4, 3, 1:

cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

id. Quint. 16, 53):

ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

id. Q. Fr. 1, 3, 8:

cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

Gell. 14, 2, 10; cf.:

cum secum reputavit,

Tac. A. 15, 54.

In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.

The predicate in present:

amice facis Quom me laudas,

Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

bene facitis cum venitis,

Auct. Her. 4, 50, 63:

quae cum taces, nulla esse concedis,

Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—

With fut. (rare):

cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—

With fut. perf. (rare):

quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—

With perf.:

fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—

With histor. pres.:

Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

Auct. Her. 1, 15, 25.—

With imperf.:

cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—

Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—

With pluperf. (very rare):

exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—

Pluperf. and imperf.:

quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

Cic. Att. 8, 11, D, 5.—

Imperf. subj. (post-class.):

tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

Sen. Cons. Helv. 10, 10.—

Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.

In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.

Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.

The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.

With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—

With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—

With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

fuerunt alia genera qui... dicebant,

id. de Or. 3, 17, 62):

fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

Liv. 7, 32, 13.—

With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

quod fuit tempus cum rura colerent homines,

Varr. R. R. 3, 1:

ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—

Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.

With pres. or fut. indic.:

incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

Cic. Off. 1, 10, 31:

longum illud tempus cum non ero, etc.,

id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—

With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

Cic. Lig. 7, 20:

memini noctis illius cum... pollicebar,

id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

illa pugna quom, etc. ( = in qua),

Plaut. Poen. 2, 26;

Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

Cic. Att. 9, 9, 4:

patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—

With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—

Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

Cic. de Or. 2, 10, 41:

omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—

The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.

With pres., = Engl. pres. perf.

With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—

With ordinals:

vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—

With diu:

jam diu'st quom ventri victum non datis,

Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—

Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —

With pluperf., the principal predicate in imperf.:

permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

Liv. 9, 33, 3.—

With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

Ter. Hec. 3, 4, 7:

unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

Cic. Clu. 26, 72.—

The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.

With cardinals.

Time in acc. (ante-class.):

annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—

With nom.:

nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—

With diu or dudum:

nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—

Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

Caes. B. G. 1, 23. —

In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.

Principal sentence defining time by temporal expressions.

Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—

Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—

Principal sentence with perf., cum with perf.:

dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—

Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.

Principal sentence with imperf., cum with perf.:

non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—

Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—

Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—

Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—

Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—

Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—

Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—

Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—

With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

Cic. Brut. 36, 138:

jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

Verg. G. 3, 422.—

In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).

When, on an occasion, on which, etc.

With perf. indic.:

Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—

With imperf. indic.:

num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—

Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—

Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—

So freq. cum quidem, always with indic.:

sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—

Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).

With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

cum nihilo magis,

Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—

With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—

Cum interea (interim).

Adverbial (rare).

Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—

Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—

Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,

To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—

To the inverted clauses (4.):

tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—

To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.

In clauses completing the idea of the governing verb.

After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).

Dependent on verbs of seeing and feeling.

With indic.:

nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

conspectum est cum obiit,

Liv. 5, 25, 3.—

With subj.:

is... numquam est conspectus cum veniret,

Cic. Sest. 59, 126:

vidi... Cum tu terga dares,

Ov. M. 13, 224.—

After verbs of hearing, always with subj.:

L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—

After memini, with indic. (sc. tempus):

memini quom... haud audebat,

Plaut. Capt. 2, 2, 53:

memini cum mihi desipere videbare,

Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

memini cum velles residere ferventissimo sole,

Sen. Ben. 5, 24, 1.—

After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).

Verbs of thanking:

habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

Cic. Fam. 13, 24, 2.—

Of congratulation:

quom tu's aucta liberis... gratulor,

Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—

Of rejoicing and grieving:

quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—

Dependent on optative sentences:

di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.

Elliptical usages (without predicate).

Cum maxime.

With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,

By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

Cic. Clu. 5, 12:

castra amissa, et tum cum maxime ardere,

Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—

Similarly with other superlatives (post-class.):

foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

cum tardissime,

id. 18, 7, 10, § 51:

cum longissime,

Suet. Tib. 38.

For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.

Causal, since, because, as.

Anteclass., chiefly with indic.

With pres. indic.:

hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—

With perf. indic.:

praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—

With subj.

By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—

Independent of such construction:

jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.

Class. and post-class., always with subj.

With pres. subj.:

cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

Cic. Mur. 6, 13:

cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

id. Fin. 1, 20, 66:

quae cum ita sint, videamus, etc.,

id. Clu. 44, 123:

quod cum ita sit, etc.,

id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—

With perf. subj.:

cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—

With imperf. subj.

Denoting both cause and coincidence of time:

vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—

Denoting cause without time:

cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

Cic. Clu. 26, 70:

quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—

With pluperf. subj.:

Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

Caes. B. G. 5, 22.

With adverbs of emphasis.

Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

Cic. Arch. 5, 10:

cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

id. Fam. 1, 10, 1:

cum praesertim vos alium miseritis,

id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—

Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

Cic. Lael. 8, 28:

numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

Curt. 4, 1, 29.—

Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.

Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.

Ante-class., chiefly,

With indic.:

hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—

By construction of principal predicate:

tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—

Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

Plaut. Ps. 1, 2, 52.

Class. and post-class., always with subj.

With pres. subj.:

cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—

With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—

With imperf. subj.:

ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

Cic. Deiot. 3, 10:

hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

id. Clu. 48, 135:

eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin. —

With pluperf. subj.:

Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.

Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.

Ante-class., mostly with indic.

Indic.:

qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—

With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).

Class. and post-class., always with subj.

Pres. subj.:

testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

Cic. Brut. 7, 26:

nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

Liv. 21, 31, 11.—

Imperf. subj.:

ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

Cic. Fam. 4, 1, 1:

non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

quae cum ita essent... tamen,

although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—

With pluperf. subj.:

cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

Cic. Fam. 1, 2, 4:

patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

id. Rosc. Am. 11, 32.

In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.

With imperf. subj.:

quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

Cic. Brut. 55, 194:

etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—

With pluperf. subj.:

quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

id. Balb. 6, 16.

cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.

In gen., Plaut. Am. prol. 95:

qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

id. ib. prol. 125:

cum Pansā vixi in Pompeiano,

Cic. Att. 14, 20, 4:

semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

id. Mil. 21, 55:

quibuscum essem libenter,

id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

id. Sull. 3, 7:

si cenas hodie mecum,

Hor. Ep. 1, 7, 70:

vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

Cic. Att. 8, 2, 3:

errare malo cum Platone, etc.,

id. Tusc. 1, 17, 39:

qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

Caes. B. G. 2, 3 et saep.—

In an expression of displeasure:

in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—

In a designation of time with which some action concurs:

egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

cum primo luci,

id. Cist. 2, 1, 58:

cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

cum primā luce,

id. Att. 4, 3, 4; and:

cum primo lumine solis,

Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

pariter cum ortu solis,

Sall. J. 106, 5:

pariter cum occasu solis,

id. ib. 68, 2; cf.:

cum sole reliquit,

Verg. A. 3, 568 et saep.:

mane cum luci simul,

Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

simul cum dono designavit templo Jovis fines,

id. 1, 10, 5; cf.:

et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

Cic. de Or. 3, 3, 10.—

In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

id. Cat. 1, 13, 33:

cum magno provinciae periculo,

Caes. B. G. 1, 10:

cum summo probro,

Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

cum summā tuā dignitate,

Cic. Fin. 4, 22, 61:

cum bonā alite,

Cat. 61, 19:

ferendum hoc onus est cum labore,

Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

orare cum lacrimis coepere,

Liv. 5, 30, 5:

si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

cum curā,

Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

cum summo studio,

Sall. C. 51, 38:

cum quanto studio periculoque,

Liv. 8, 25, 12 al.:

cum multā venustate et omni sale,

Cic. Fin. 1, 3, 9:

summā cum celeritate ad exercitum rediit,

Hirt. B. G. 8, 52:

maximo cum clamore involant,

Plaut. Am. 1, 1, 89:

cum clamore,

Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

cum clamore ac tumultu,

id. 9, 31, 8; cf.:

Athenienses cum silentio auditi sunt,

id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

illud cum pace agemus,

Cic. Tusc. 5, 29, 83:

cum bonā pace,

Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

cum bonā gratiā,

Cic. Fat. 4, 7:

cum bonā veniā,

Liv. 29, 1, 7; cf.:

cum veniā,

Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

cum virtute vivere,

Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

cum judicio,

Quint. 10, 1, 8:

cum firmā memoriā,

id. 5, 10, 54:

legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

Suet. Calig. 16:

spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

Liv. 4, 20, 3.—

Attributively, with subst.:

et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

frumenti cum summā caritate inopia erat,

id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—

Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).

Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

cum eo quidem, quod, etc.,

id. 2, 4, 30. —With subj.:

sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

Cic. Att. 6, 1, 7.—

With ut:

Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin. —

With ne:

obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

Col. 5, 1, 4:

cum eo, ne amplius quam has urant,

Cels. 7, 22; and with tamen:

cum eo tamen, ne, etc.,

id. 2, 17.—

Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

Liv. 21, 43, 7; so,

cum superis,

Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—

Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

cum octavo, cum decimo,

Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

cum centesimo,

Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

id. 5, 4, 3, § 24.—

With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

cum linguā lingere,

Cat. 98, 3:

cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

Verg. A. 9, 816:

cum vino et oleo ungere,

Veg. 1, 11, 8 et saep.:

terra in Augurum libris scripta cum R uno,

Varr. L. L. 5, § 21 Müll.

In partic.

Completing the meaning of verbs.

With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

ut proprie cohaereat cum narratione,

Auct. Her. 1, 7, 11:

(haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

id. 1, 9, 16:

interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

id. Clu. 31, 86:

hanc sententiam cum virtute congruere semper,

id. Off. 3, 3, 13:

foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

id. ib. 3, 31, 111:

capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

Liv. 1, 52, 4:

cum aliquo in gratiam redire,

id. 3, 58, 4:

stabat cum eo senatūs majestas,

id. 8, 34, 1:

conjurasse cum Pausaniā,

Curt. 7, 1, 6:

Autronium secum facere,

Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—

Of companionship, association, sharing, etc.:

cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

Cic. de Or. 2, 14, 61:

quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

id. Off. 1, 15, 46:

nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

id. ib. 1, 17, 51:

cum civibus vivere,

id. ib. 1, 34, 124:

cum M. Fabio mihi summus usus est,

id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

Liv. 1, 45, 2:

partiri cum Dinaeā matre jussit,

Cic. Clu. 7, 21:

cum Baebio communicare,

id. ib. 16, 47; cf.

of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

Liv. 1, 58, 4:

duos tamen pudor cum eo tenuit,

id. 2, 10, 5.—

Of intercourse, traffic, etc.:

cum aliquo agere,

to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

cum eo Accius injuriarum agit,

Auct. Her. 1, 14, 24:

si par est agere cum civibus,

Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

si mihi cum Peripateticis res esset,

Cic. Ac. 2, 35, 112:

tecum enim mihi res est,

id. Rosc. Am. 30, 84:

uni tibi et cum singulis res est,

Liv. 2, 12, 11:

pacem cum Sabinis facere,

Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—

Of deliberation and discussion:

haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

Cic. de Or. 1, 13, 57:

tempus cum conjuratis consultando absumunt,

Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—

Of strife, difference, etc.:

quibuscum continenter bellum gerunt,

Caes. B. G. 1, 1:

cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

Cic. Ac. 2, 47, 143:

neque tam quererer cum deo quod, etc.,

id. ib. 2, 25, 81:

cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

id. ib. 2, 4, 11:

cum stomacheretur cum Metello,

id. Or. 2, 66, 267:

manu cum hoste confligere,

id. Off. 1, 23, 81:

utilia cum honestis pugnare,

id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

cum majoribus nostris bella gessit,

id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

cum Auruncis bellum inire,

id. 2, 16, 8; cf.:

cum Volscis aequo Marte discessum est,

id. 2, 40, 14:

inimicitias cum Africano gerere,

Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

cum Scipione dissentire,

Val. Max. 4, 1, 12:

cum utrāque (uxore) divortium fecit,

Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—

Of comparison:

nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

Cic. Ac. 2, 5, 14:

hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

id. de Or. 1, 2, 8:

conferam Sullamne cum Junio,

id. Clu. 34, 94:

(orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

id. Off. 2, 6, 20.—

Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

hominem sine re, sine fide,

Cic. Cael. 32, 78):

a portu illuc nunc cum laternā advenit,

Plaut. Am. prol. 149:

cadus cum vino,

id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

olla cum aquā,

Cato, R. R. 156:

arcula cum ornamentis,

Plaut. Most. 1, 3, 91:

fiscos cum pecuniā Siciliensi,

Cic. Verr. 1, 8, 22:

onerariae naves cum commeatu,

Liv. 30, 24, 5 et saep.:

cum servili schemā,

Plaut. Am. prol. 117;

so of clothing,

id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

ut ne quis cum telo servus esset,

Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

so of weapons,

id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

inmissi cum falcibus, etc.,

id. Tusc. 5, 23, 65:

vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

simulacrum Cereris cum faucibus,

id. ib. 2, 4, 49, §

109: cum elephanti capite puer natus,

Liv. 27, 11, 5; cf.:

cum quinque pedibus natus,

id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

Liv. 9, 44, 14:

te Romam venisse cum febri,

Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

ex eis qui cum imperio sint,

id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

cum imperio aut magistratu,

Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—

With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

Cic. de Or. 2, 33, 144:

quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—

In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.

Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

Cic. Fam. 14, 14, 3:

adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—

Before et... et, connecting two substt.:

cum et diurno et nocturno metu,

Cic. Tusc. 5, 23, 66.

In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—

It designates,

A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—

The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.

Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].

Of time, when, as, while, sometimes = after, since.

In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.

The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.

Cum with pres. indic., often equivalent to si.

With principal predicate in pres.:

nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

Plaut. Truc. prol. 17:

facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

Sen. Ep. 23, 11.—

With principal predicate in fut. (rare):

ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—

With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

Ter. Hec. 3, 5, 33:

qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

Cic. Fam. 12, 30, 2:

(dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

Verg. G. 3, 457:

nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—

With logical perf. indic.

With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

id. Div. 2, 70, 145:

cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

Varr. R. R. 2, 2, 17:

cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

Caes. B. G. 6, 16, 5:

(hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

Sen. Ira, 1, 8, 2:

quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—