Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

movere

  • 1 movere

    1) двигать: a) приводить в движение: moveri, se movere, двигаться (1. 2 § 5D. 3, 2. l. 8 § 11 D. 48, 19);

    res se moventes, тк. moventia = quae se ipsa movent, sc. animalia (1. 1 pr. D. 21, 1. 1. 15 § 2 D. 42, 1. 1. 93 D. 50, 16. 1. 13 C. 3, 34. 1. 4 C. 3, 36. 1. 30 C. 5, 12. 1. un. § 7C. 5, 13. 1. 7 C. 6, 61. 1. 2. 3 C. 7, 37); тк. moventia s. res moventes = res mobiles (1. 93 D. cit. cf. 1. 32 § 9 D. 33, 2. 1. 2 D. 33, 10. 1. 35 pr. D. 39, 5. 1. 19 D. 43, 16. 1. 5 § 2 D. 48, 17);

    b) трогать с места, переносить, перемещать (1. 9 § 9 D. 12, 1. 1. 3 § 3 D. 41, 2. 1. 3 pr. D. 47, 21);

    c) побуждать, si qua iusta causa Praetorem moverit (1. 3 § 12 D. 26, 10. 1. 21 D. 11, 1);

    motus aequitate, aequitatis ratione (1. 54. 74 § 1 D. 36, 1. 1. 2 D. 38, 8); особ. поколебать, склонять, сбивать. nec quem s. quempiam moveat s. moverit, quod etc. (1. 5 § 8 D. 24, 1. 1. 5 pr. D. 35, 1. 1. 3 pr. D. 43, 24. 1. 17 § 1 D. 15, 3. 1. 3 § 12 D, 41, 2. 1. 76 D. 47, 2. 1. 53 D. 17, 1. 1. 3 § 4 D. 4, 4. 1. 22 pr. D. 25, 2. 1. 24 § 19 D. 40, 5. 1. 2 D. 27, 9, 1. 1 § 9 D. 43, 3. 1. 1 § 10 D. 48, 16);

    ego moveor (1. 7 § 8 D. 4, 3).

    2) возбуждать, quoties contra naturam fera mota pauperiem dedit (1. 1 § 7 D. 9, 1). 3) порождать, mov. dubitationem (1. 3 § 4 D. 4, 4);

    quaestionem (1. 41 § 3 D. 30. 1. 1 § 11 D. 36, 3. 1. 29 § 1 D. 45, 1. 1. 11 § 12 D. 48, 5); затевать, seditio mota (1. 3 § 20 D. 49, 16).

    4) начинать, предъявлять, вчинять, mov. controverrsiam (1. 10 D. 5, 4. 1. 9 § 2. 1. 17 D. 34, 9. 1. 4 D. 37, 10. 1. 24. § 2 D. 40, 12);

    litem (1. 55 D. 3, 3. 1. 33 D. 4, 3);

    negotium (1. 16 § 1 D. 50, 7);

    coiusam (1. 1 § 4 D. 49, 14. 1. 13 C. 7, 62);

    actionem (1. 20 D. 5, 2. 1. 10 D. 19, 1. 1. 36 D. 42, 5. 1. 37 § 1 D. 47, 10. 1. 3 C. 7, 3. 9. 1. 6 § 2. 1. 8 § 10. 12 D. 5, 2. 1. 7 § 2 D. 5, 3);

    interdictum (1. 1 § 2 D. 43, 9. 1. 3 § 13 D. 43, 29. 1. 3 § 4 D. 43, 30, 1. 27 § 2 D. 32. 1. 2 C. 8, 35. 1. 28 C. 8, 45);

    servitutis (1. 7. 9 C. 7, 14);

    status (1. 11. 13 C. 7, 16. 1. 6 C. 7, 21. 1. 18 C. 8, 45);

    criminis (1. 2 C. 7, 4);

    accusationem (1. 20 D. 48, 2).

    5) удалять, исключать, moveri (de) Senatu (1. 2. 7 § 1 D. 1, 9. 1. 12 § 2 D. 5, 1);

    ordine (1. 22 § 4 D. 50, 1. 1. 3 § 1. 1. 5 D. 50, 2. 1. 1 pr. D. 50, 10).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > movere

  • 2 Quiēta non movēre

    "Не трогать того, что покоится", т. е. не нарушать существующих традиций в той или иной области общественных отношений.
    Парафраза выражения quieta movere "выступать против существующего порядка", "добиваться переворота", встречающегося у Саллюстия, "Катилина", 21, 1.
    В Евангелии сказано: "довлеет дневи злоба его". Есть и в политике золотое правило: quieta non movere. К числу поднятых, но не очередных вопросов отношу я вопрос о правах женщин... (В. Д. Спасович - М. М. Стасюлевичу, 26.II 1906.)

    Латинско-русский словарь крылатых слов и выражений > Quiēta non movēre

  • 3 Quieta non movere

    Don't move settled things, or Don't rock the boat

    Latin Quotes (Latin to English) > Quieta non movere

  • 4 quieta non movere

       no hay que agitar lo que está quieto

    Locuciones latinas > quieta non movere

  • 5 moveo

    moveo, mōvī, mōtum, ēre (vielleicht zu altindisch) mīvati, schiebt, drängt, bewegt), in Bewegung setzen, bewegen, I) bewegen = hin und her bewegen, rühren, rütteln, schütteln, aufregen, aufrühren, aufrütteln, A) eig.: a) übh.: caelum, Cic.: urnam, Verg.: facem, Ov.: membra, Lucr.: caput, colla, labra (in leisem Gebete), Ov.: manus, nares, oculos, Quint.: ora vana, mit leerem Munde kauen, Ov.: cum capite capillos, Ov.: per aëra crinem, flattern lassen, Ov.: pennas per auras, Ov.: brachia in herbas, niederlassen, Ov.: quāque pedem movi (setze), manat lacus, Ov.: ebenso quoquo vestigia movit, Tibull.: move formicinum gradum, Plaut. – humum saltu, aufrühren, Ov.: terram, mare, sidera, erschüttern, Ov.: u. so aras, Ov. – alci bilem, die Galle rege machen (= zum Zorn reizen), Plaut. u. Hor. – poet. m. Infin., mulas ire movent, quā publicus advocat agger, Ven. Fort. vit. S. Mart. 6, 136. – Sprichw., m. omnes terras, omnia maria, Himmel u. Erde in Bewegung setzen, Cic. ad Att. 8, 11, 2. – im Passiv, atomus gravitate et pondere movetur, Cic.: moenia mota forent, würden erbebt sein, Ov.: mota (erschütterte) tremoribus urbs, Ov.: fluctus motos (aufgeregten) componere, Verg. – refl., movere, sich bewegen, terra movet, erbebt, Liv. u. Ov.: voluptas movens, Lust in Bewegung (Ggstz. vol. stans, Lust in Ruhe), Cic. – im Passiv medial, moveri, sich bewegen, glaebae coepere moveri, Ov.: moventur dentes, wackeln, Cels.: venae desistunt posse moveri, zu schlagen, Ov.: suo motu moveri, sich durch eigene Bewegung, sich selbst bewegen, Macr. – v. leb. Wesen, moveri propter aquam (v. Fröschen), hüpfen, Cic. – res moventes od. subst. moventia, ium, n., sich selbst bewegende, d.i. lebende Wesen, ICt. (versch. res moventes unten no. II, B, AA, b). – b) v. künstl. Bewegung des Körpers u. seiner Teile, α) v. pantomim. Bewegung, v. pantomim. Tanz, corpus ad numeros, Sen.: membra ad certos modos, Tibull. – refl., se movere, Passiv moveri medial = sich pantomimisch, tanzend bewegen, tanzen, festis moveri diebus, Hor.: v. pantom. Tanz, histrio cum paulum se movit extra numerum, in der Bewegung u. Gebärde ein wenig die Regel überschreitet, Cic.: moveri ad numeros satyri Batylli, Pers.: u. m. Acc., moveri Cyclopa, pantomimisch darstellen, Hor. – β) v. Gesang u. Saitenspiel, bewegen, rühren, vocalia ora ad citharam, Ov.: sonantia fila (Saiten), Ov.: citharam cum voce, Ov.: nervos ad verba, Ov. – c) als mediz. t. t. = Bewegung machen, -verschaffen, ascensus et descensus corpus moveat, Cels.: exercitatio, quae superiores partes movet, Cels. – Passiv moveri medial = sich körperl. Bewegung machen, oft b. Cels.: verb. moveri et ambulare, Cels. – d) v. Bewegen durch ein Werkzeug, α) mit der Hacke, mit dem Pfluge umbrechen, aufgraben, aufpflügen, auflockern (vgl. κινειν γην), humum, Plin. ep.: labefacta iugera, per artes agros, Verg. – β) mit einem Löffel umrühren, alqd spathā, Scrib. Larg.: movente aliquo cochleario liquorem, Scrib. Larg.: super ignem moveri donec etc., Scrib. Larg. – e) als milit. t. t., m. arma, wie κινειν τὰ ὅπλα, die Waffen rühren, -ergreifen, v. Pers., Verg., Liv. u. Tac., übtr. v. Löwen, sich zur Wehr setzen, Verg.: m. a. adversus alqm, Liv.: m. a. pro alqo, Ov.: aliena arma m., Ov.: neutra arma m., neutral bleiben, Ov.

    B) übtr.: 1) in rege körperliche Tätigkeit setzen; dah. se movere, sich rühren, sich regen, move te ocius, Ter.: m. se impigre, Liv.: m. se ad bellum, Liv. – ebenso Passiv moveri medial, hostes in Samnio moverentur, rührten, regten sich, Liv. – 2) den Körper krankhaft erregen, auf den Körper übel einwirken, einen nachteiligen Einfluß haben, ihn angreifen, intoleranda vis aestus corpora movit, Liv.: otium ex labore, copia ex inopia corpora varie movebant, Liv.: u. allg., si quid tunc moverimus, falls man in dieser Zeit aufregend einwirkt, Cels. – 3) geistig bewegen, a) übh.: m. se ad motum fortunae, sich drehen u. wenden, Caes.: neque se in ullam partem movebat, entschied sich für keine Partei, Caes. – multa animo m., überlegen, Verg.: crudelis animus Catilinae eadem illa movebat, hegte noch denselben Gedanken, Sall. – b) durch Einwirkung auf jmds. Gefühl, Willen u. Entschluß usw. jmd. geistig erregen, α) auf jmds. sinnl. Gefühl = auf jmd. Eindruck machen, jmdm. imponieren, auf jmd. Einflußhaben, einwirken, jmd. ergreifen, im Passiv = einen Eindruck-, eine Wirkung erleiden, sich durch etw. imponieren lassen, pulchritudo corporis movet oculos et delectat, Cic.: moveor ipsius loci insolentiā, Cic.: cum animi inaniter moveantur, einen scheinbaren Eindruck empfangen, Cic.: iisdem rebus moveri, für gleiche Eindrücke empfänglich sein (griech. συμπάσχειν), Cic. – oft (mit u. ohne Acc. der Pers.) mit allg. Acc. neutr. od. mit Adv. zur Ang. wie? = den u. den Eindruck machen, die u. die Wirkung tun, von der u. der Wirkung sein, so u. so wirken, einwirken, zB. si nos tam iustum odium nihil movet, ne illa quidem, oro vos, movent? auf uns einwirkt (für uns ein Beweggrund ist)... wird, ich bitte euch, nicht einmal das Eindruck machen? Liv.: uti (miles) multum earum regionum consuetudine moveatur, einen starken Eindruck erleiden, stark beeinflußt werden, Caes.: Alco precibus aliquid moturum ratus... postquam nihil lacrimae movebant, Liv.: nam et commemoratio una in re permultum movet, Cic.: tum duo illa, quae maxime movent, Cic. – β) auf jmds. inneres Gefühl, Gemüt, αα) jmd. unruhig-, besorgt-, bestürzt machen, erzittern machen, movebat haec multitudo hostium Alexandrum, Iustin. – oft im Passiv, moveri alqā re, von etw. erregt-, ergriffen-, erschüttert werden, über etwas unruhig-, besorgt-, bange-, bestürzt werden, vor etw. erzittern, hostium clamore non territus, qui possum vestro moveri? Vell.: moveri multitudine hostium, Iustin.: moveri novitate monstri, Ov. – absol., absiste moveri, zu bangen, Verg. – ββ) auf jmd. Eindruck machen = jmd. rühren, erweichen, zum Mitleid bewegen, jmds. Teilnahme erregen, dicta nihil moverunt quemquam, Liv.: moverat plebem oratio, Liv.: m. animos iudicum, Quint.: saxa gemitu, Ov.: quo fletu Manes, quā Numina voce moveret? Verg. – im Passiv, misericordiā moveri, Caes.: Roscii morte moveri, Cic. – γγ) jmd. aufreizen, empören, in Harnisch, bringen, movet feroci iuveni animum comploratio sororis, Liv. 1, 26, 3: men moveat cimex Pantilius? Hor. sat. 1, 10, 78: qui non irascitur inconcussus iniuriā perstitit; qui irascitur motus est (wird außer Fassuug gebracht), Sen. de ira 3, 25, 3. – γ) auf jmds. Willen u. Entschluß = jmd. bewegen, bestimmen, drängen, auf jmd. wirken, einwirken, quos parva pecunia movere non potuit, Cic.: quem cum minus quam vellet moveret, Nep.: suis quemque stimulis m. ad bellum, Liv. – Passiv, Lentulus aeris alieni magnitudine movetur, läßt sich bestimmen durch usw., Caes.: consilio eius motus est, Nep.: cuius precibus motus, Traian. in Plin. ep.: motus precibus mulierum, Iustin.: quaedam quasi moventia, gewisse Beweggründe, Triebfedern, Cic. Tusc. 5, 68. – m. folg. Infin., non quisquam me ab terra moveat convellere funem, Verg. georg. 1, 457. – m. folg. ut u. Konj., cuius reprehensio me vehementer movet, non solum ut etc.... verum etiam ut etc., Cic. Mur. 3. – m. folg. quo minus u. Konj., sed eisdem de causis, quo minus dimicare vellet, movebatur, Caes. b. c. 1, 82, 3. – δ) durch Einwirkung auf die Phantasie jmd. erregen, begeistern, alqm thyrso, Ov.: quos Bellona saeva movet, Lucan. – ε) durch Einwirkung auf die Denkkraft anregen, acute, peracute moveri, scharfsinnig, sehr scharf denken, Cic.: so auch quasi acutule moveri, Augustin. conf. 3, 7. – 4) politisch bewegen, aufregen, in Unruhe versetzen, in Aufruhr bringen, quieta, Sall.: omnia, Sall.: res, Flor. (u. so rebus motis, in bewegter Zeit, Tac.: u. magna motae rei fama, von dem Umwälzungsversuche, Tac.). – Passiv moveri = in Bewegung-, in Unruhe-, in Aufruhr geraten, unruhig werden, sich politisch regen, moveri civitas coepit, Sall.: movetur Thessalia, Flor. – 5) (wie κινέω) an etw. gleichs. rütteln, etw. wankend machen, erschüttern, ändern, alcis sententiam, Cic.: fidem, Ov.: fatum, Ov.: hoc nisi fit, nihil moventur nuptiae, bleibt die H., wie sie (beschlossen) ist, Ter.: sed ea non muto, non moveo, doch ich ändere nichts daran, ich rüttele nicht daran, Cic.: totumque moveri mutarive putas bellum, an dem Kriege gerüttelt (sein Ende herbeizuführen gesucht) werde oder eine andere Wendung erhalte, Verg.: igitur movere et quatere, quidquid usquam aegrum esset, aggrediuntur, man ging daran zu rütteln u. zu schütteln, wo irgend etwas Schadhaftes war, Tac. – 6) Geld flott machen, flüssig machen, a Caecilio propinqui minore centesimis nummum movere non possunt, keinen Heller unter zwölf Prozent herauskriegen, Cic. ad Att. 1, 12, 1; vgl. Sen. ep. 118, 2.

    II) prägn., mit besonderer Berücksichtigung des terminus a quo. A) v. einem Orte hervor-, her-, herbeibewegen, -bringen, AA) eig.: a) im allg.: limum e gurgite, aufwühlen, Ov.: u. so motum ex profundo mari, Curt. – m. vina Torquato consule pressa, (aus der Apotheke) herbeiholen, Ov.: ebenso testa moveri digna bono die, Hor. – b) als t. t. der Gartenbaukunst, wie ὁρμαν = treiben, surculus corticem movet, Colum. – gew. refl. se movere od. Passiv moveri medial = treiben, schießen, et gemma se et cortex naturaliter movet, Colum.: si gemmae se nondum moveant, Colum.: de palmite gemma movetur, Ov. – c) als t. t. der Opfersprache = obmovere, entgegen-, darbringen, Iovi fertum, Cato r. r. 134, 2. – d) als mediz. t. t., hervortreiben, acria lacrimas movent, Cels.: m. sudorem, Cels.: urinam, Cels.: alvum, Cato u. Cels. – Passiv medial, ex ore spumae moventur, Schaum tritt vor den Mund, Cels.

    BB) übtr., einen Zustand usw. gleichs. in Gang bringen, zur Erscheinung bringen, bewirken, daß etwas eintritt, vor sich geht usw., a) übh. Zustände aller Art erregen, erwecken, verursachen, erzeugen, pituitae cursus assiduos, Cels.: lacrimas, Quint.: risum, Cic.: alci risum, lacrimas, Sen.: fletum populo, Cic. – exspectationem de etc., Cic.: suspicionem, Cic.: misericordiam, Cic.: alci invidiam, Sen.: odia verbis, Hor.: discordias, Liv.: dissensionem, Suet.: societatem consilii publici, Liv. – b) einen Ggstd. der Verhandlung usw. in Gang-, in Anregung bringen, anregen, etwas zur Sprache bringen, consultationem, actionem, Liv.: dignam tractatu quaestionem, Tac.: historias, Hor.: iocum (launige Einfälle), Sall. – u. so als jurist. t. t., anstellen, vornehmen, controversiam nominis, Tac. dial. 25, od. controversiam de verbo, Cels. 3, 3. p. 78, 11 D.: controversiam alci movere, Iulian. dig. 37, 10, 4: quaestionem, accusationem, litem u. dgl., ICt. – c) eine Handlung anheben, anfangen, cantus, anheben, anstimmen, Verg.: novos ortus, v. der Aurora, Stat.: ego istaec moveo aut curo? ist es mein Werk? meine Sorge? Ter. Andr. 921. – bes. ein krieger. od. polit. Unternehmen anstiften, anfangen, unternehmen, bellum, Cic. u. Liv. (s. Fabri Liv. 23, 48, 6): bellum civile, Suet.: sediti onem, ICt.: u. so allg., ne quid ab tergo moveretur, Liv. u. Curt.: ut nihil usquam moveri viderunt, Liv. (vgl. Fabri Liv. 21, 52, 4. Mützell Curt. 3, 1 [3], 21). – refl., iam undique pugna se moverat, war im Gange, Curt. 8, 14 (47), 6. – d) etw. an den Tag geben, zeigen, movisse numen deos, hätten ihre Macht geäußert, Liv. 1, 55, 3: so auch qui nimiae moverat artis opem, Ov. fast. 6, 760.

    B) von seinem Orte, von seinem Standpunkte, aus seiner Lage bewegen = weg-, fortbringen, weg-, fortschaffen, verrücken, verdrängen, entfernen, AA) eig.: a) übh.: α) lebl. Objj.: lapidem hinc, Cod. Theod.: fundamenta loco, Cic.: thesaurum loco, ausgraben, ICt.: aedificia diductis angulis vidimus moveri (sich verschieben) iterumque componi, Sen. – refl., se loco movere non posse, v. Schiffen (bei Windstille), Caes. – bildl., move a te moram, geh ungesäumt ans Werk, Plaut. – β) leb. Objj.: deum loco, Cic.: armenta stabulis, Verg.: motis senibus et feminis, entfernt, Tac. – refl. se movere u. Passiv moveri medial = sich fortbewegen, sich wegbegeben, aufbrechen, abgehen, fortgehen, sich entfernen u. dgl., quid stas? age move te! manen? schieb dich! Nov. com. 92: se ex urbe, Nep.: se de Cumano, Cic.: se gremio alcis, Catull.: se humo, Ov.: se istinc, Cic., hinc, Ov. – absol., Aurora se movet u. Aurora movetur, bricht auf, Ov. – b) als t. t. der Geschäftsspr.: res, quae moveri possunt, die bewegliche Habe, Nep.: ebenso res moventes, Liv., Gell. u. ICt. – c) als mediz. t. t.: loco od. loco suo od. sedibus suis moveri, im Zshg. bl. moveri, aus seiner Lage weichen, verrenken, v. Knochen usw., Cels. – d) als milit. t. t.: α) m. signa, castra u. dgl. u. bl. movere od. moveri, mit den Feldzeichen, mit dem Lager, mit dem Zuge, mit den Truppen von irgendwo aufbrechen, ausrücken, abziehen, abmarschieren, weiterziehen, vorrücken, signa m., Liv. (übtr. v. Stiere, Verg.): signa e castris, Liv. – castra, Caes. u.a.: castra loco non m., Liv.: castra ex eo loco, Caes.: Arretium versus castra, Cic.: castra ad Euphratem, ad hostes, Curt. – agmen, Curt.: copias a Gaza, copias Babylonem, Curt. – exercitum ex hibernis, Curt. – u. so bl. movere (refl.), zB. iniussu movere non audere, Liv.: m. Canusio, Cic.: m. a Samo, Liv.: m. castris, ex stativis, Liv.: m. in Indiam, Curt. – u. moveri, zB. Agrippinam ingressus non ante motus est exinde, cum etc., Amm. 16, 3, 2: statuit nusquam interim extra confinia moveri Gallorum, Amm. 26, 5, 13. – β) refl. se movere od. Passiv moveri medial = sich bewegen, sich rühren, praecepit, ne se ex eo loco moverent, Liv.: nusquam te vestigio moveris, Liv.: nec vestigio quisquam movebatur, Liv. – e) als relig. t. t.: m. bidental, das Blitzmal verrücken u. so verletzen, Hor. de art. poët. 472; vgl. (poet.) Dianae non movenda numina, Dianas unverrückbare, unverletzliche Allgewalt, Hor. epod. 17, 3.

    BB) übtr., jmd. aus irgend einem Verhältnisse, Wirkungskreise usw. entfernen, verdrängen, verstoßen, stoßen, a) aus dem Hause, aus dem häuslichen Wirkungskreise, movetur civilis discidii specie, Tac. – od. aus der Heimat, mota loco sim, verbannt, Ov. – b) aus dem Besitztum, alqm ex agro, Cic.: alqm possessionibus, Cic. – c) aus seiner Stellung, als t. t. der Militär- u. der Fechterspr., hostem statu, Liv. 30, 18, 4: hostes gradu, Liv. 7, 8, 3: u. übtr., aus seiner Lage bringen, corpus statu, Cic.: corpus ex eo statu, Cels. – d) aus seinem Wirkungskreise, signiferum loco, absetzen, Caes. – alqm loco senatorio, Liv., od. ordine senatorio, Suet., u. im Zshg. bl. ordine, Plin. ep., jmd. aus dem Senate stoßen; u. dafür auch alqm de senatu, Cic. Clu. 122, gew. bl. senatu, Sall. u.a. – alqm tribu, aus der Tr. stoßen, Cic. u.a. – gregem loco, die Schauspieler von ihrem Platze (von der Bühne) verdrängen, Plaut.: veros heredes, verdrängen, Cic. – e) jmd. von einer Meinung usw. entfernen, abbringen, alqm de sententia, Liv.: alqm a vero, Sall. fr.: quosdam a perverso proposito nemo potest movere, Scrib. Larg. – dah. im Juristenlat., alqm, jmd. wankend-, irre machen, ICt.: me movet quod od. quia etc., ICt.

    C) = mutare, umwandeln, verwandeln, quorum forma semel mota est, Ov. met. 8, 729. – übtr., adeo nihil motum ex antiquo probabile est, so wenig Beifall findet irgend eine Umwandlung des Hergebrachten, Liv. 34, 54, 8: nullā tamen providentiā fatum imminens moveri potuit, Liv. 25, 16, 4. – / Infin. Präs. Akk. movĕre, Ven. Fort. carm. 7, 1, 1.

    lateinisch-deutsches > moveo

  • 6 moveo

    moveo, mōvī, mōtum, ēre (vielleicht zu altindisch) mīvati, schiebt, drängt, bewegt), in Bewegung setzen, bewegen, I) bewegen = hin und her bewegen, rühren, rütteln, schütteln, aufregen, aufrühren, aufrütteln, A) eig.: a) übh.: caelum, Cic.: urnam, Verg.: facem, Ov.: membra, Lucr.: caput, colla, labra (in leisem Gebete), Ov.: manus, nares, oculos, Quint.: ora vana, mit leerem Munde kauen, Ov.: cum capite capillos, Ov.: per aëra crinem, flattern lassen, Ov.: pennas per auras, Ov.: brachia in herbas, niederlassen, Ov.: quāque pedem movi (setze), manat lacus, Ov.: ebenso quoquo vestigia movit, Tibull.: move formicinum gradum, Plaut. – humum saltu, aufrühren, Ov.: terram, mare, sidera, erschüttern, Ov.: u. so aras, Ov. – alci bilem, die Galle rege machen (= zum Zorn reizen), Plaut. u. Hor. – poet. m. Infin., mulas ire movent, quā publicus advocat agger, Ven. Fort. vit. S. Mart. 6, 136. – Sprichw., m. omnes terras, omnia maria, Himmel u. Erde in Bewegung setzen, Cic. ad Att. 8, 11, 2. – im Passiv, atomus gravitate et pondere movetur, Cic.: moenia mota forent, würden erbebt sein, Ov.: mota (erschütterte) tremoribus urbs, Ov.: fluctus motos (aufgeregten) componere, Verg. – refl., movere, sich bewegen, terra movet, erbebt, Liv. u. Ov.: voluptas movens, Lust in Bewegung (Ggstz. vol. stans, Lust in Ruhe), Cic. – im
    ————
    Passiv medial, moveri, sich bewegen, glaebae coepere moveri, Ov.: moventur dentes, wackeln, Cels.: venae desistunt posse moveri, zu schlagen, Ov.: suo motu moveri, sich durch eigene Bewegung, sich selbst bewegen, Macr. – v. leb. Wesen, moveri propter aquam (v. Fröschen), hüpfen, Cic. – res moventes od. subst. moventia, ium, n., sich selbst bewegende, d.i. lebende Wesen, ICt. (versch. res moventes unten no. II, B, AA, b). – b) v. künstl. Bewegung des Körpers u. seiner Teile, α) v. pantomim. Bewegung, v. pantomim. Tanz, corpus ad numeros, Sen.: membra ad certos modos, Tibull. – refl., se movere, Passiv moveri medial = sich pantomimisch, tanzend bewegen, tanzen, festis moveri diebus, Hor.: v. pantom. Tanz, histrio cum paulum se movit extra numerum, in der Bewegung u. Gebärde ein wenig die Regel überschreitet, Cic.: moveri ad numeros satyri Batylli, Pers.: u. m. Acc., moveri Cyclopa, pantomimisch darstellen, Hor. – β) v. Gesang u. Saitenspiel, bewegen, rühren, vocalia ora ad citharam, Ov.: sonantia fila (Saiten), Ov.: citharam cum voce, Ov.: nervos ad verba, Ov. – c) als mediz. t. t. = Bewegung machen, -verschaffen, ascensus et descensus corpus moveat, Cels.: exercitatio, quae superiores partes movet, Cels. – Passiv moveri medial = sich körperl. Bewegung machen, oft b. Cels.: verb. moveri et ambulare, Cels. – d) v. Bewegen durch ein Werkzeug, α)
    ————
    mit der Hacke, mit dem Pfluge umbrechen, aufgraben, aufpflügen, auflockern (vgl. κινειν γην), humum, Plin. ep.: labefacta iugera, per artes agros, Verg. – β) mit einem Löffel umrühren, alqd spathā, Scrib. Larg.: movente aliquo cochleario liquorem, Scrib. Larg.: super ignem moveri donec etc., Scrib. Larg. – e) als milit. t. t., m. arma, wie κινειν τὰ ὅπλα, die Waffen rühren, -ergreifen, v. Pers., Verg., Liv. u. Tac., übtr. v. Löwen, sich zur Wehr setzen, Verg.: m. a. adversus alqm, Liv.: m. a. pro alqo, Ov.: aliena arma m., Ov.: neutra arma m., neutral bleiben, Ov.
    B) übtr.: 1) in rege körperliche Tätigkeit setzen; dah. se movere, sich rühren, sich regen, move te ocius, Ter.: m. se impigre, Liv.: m. se ad bellum, Liv. – ebenso Passiv moveri medial, hostes in Samnio moverentur, rührten, regten sich, Liv. – 2) den Körper krankhaft erregen, auf den Körper übel einwirken, einen nachteiligen Einfluß haben, ihn angreifen, intoleranda vis aestus corpora movit, Liv.: otium ex labore, copia ex inopia corpora varie movebant, Liv.: u. allg., si quid tunc moverimus, falls man in dieser Zeit aufregend einwirkt, Cels. – 3) geistig bewegen, a) übh.: m. se ad motum fortunae, sich drehen u. wenden, Caes.: neque se in ullam partem movebat, entschied sich für keine Partei, Caes. – multa animo m., überlegen, Verg.: crudelis animus Catilinae eadem illa movebat, hegte noch denselben Ge-
    ————
    danken, Sall. – b) durch Einwirkung auf jmds. Gefühl, Willen u. Entschluß usw. jmd. geistig erregen, α) auf jmds. sinnl. Gefühl = auf jmd. Eindruck machen, jmdm. imponieren, auf jmd. Einflußhaben, einwirken, jmd. ergreifen, im Passiv = einen Eindruck-, eine Wirkung erleiden, sich durch etw. imponieren lassen, pulchritudo corporis movet oculos et delectat, Cic.: moveor ipsius loci insolentiā, Cic.: cum animi inaniter moveantur, einen scheinbaren Eindruck empfangen, Cic.: iisdem rebus moveri, für gleiche Eindrücke empfänglich sein (griech. συμπάσχειν), Cic. – oft (mit u. ohne Acc. der Pers.) mit allg. Acc. neutr. od. mit Adv. zur Ang. wie? = den u. den Eindruck machen, die u. die Wirkung tun, von der u. der Wirkung sein, so u. so wirken, einwirken, zB. si nos tam iustum odium nihil movet, ne illa quidem, oro vos, movent? auf uns einwirkt (für uns ein Beweggrund ist)... wird, ich bitte euch, nicht einmal das Eindruck machen? Liv.: uti (miles) multum earum regionum consuetudine moveatur, einen starken Eindruck erleiden, stark beeinflußt werden, Caes.: Alco precibus aliquid moturum ratus... postquam nihil lacrimae movebant, Liv.: nam et commemoratio una in re permultum movet, Cic.: tum duo illa, quae maxime movent, Cic. – β) auf jmds. inneres Gefühl, Gemüt, αα) jmd. unruhig-, besorgt-, bestürzt machen, erzittern machen, movebat
    ————
    haec multitudo hostium Alexandrum, Iustin. – oft im Passiv, moveri alqā re, von etw. erregt-, ergriffen-, erschüttert werden, über etwas unruhig-, besorgt-, bange-, bestürzt werden, vor etw. erzittern, hostium clamore non territus, qui possum vestro moveri? Vell.: moveri multitudine hostium, Iustin.: moveri novitate monstri, Ov. – absol., absiste moveri, zu bangen, Verg. – ββ) auf jmd. Eindruck machen = jmd. rühren, erweichen, zum Mitleid bewegen, jmds. Teilnahme erregen, dicta nihil moverunt quemquam, Liv.: moverat plebem oratio, Liv.: m. animos iudicum, Quint.: saxa gemitu, Ov.: quo fletu Manes, quā Numina voce moveret? Verg. – im Passiv, misericordiā moveri, Caes.: Roscii morte moveri, Cic. – γγ) jmd. aufreizen, empören, in Harnisch, bringen, movet feroci iuveni animum comploratio sororis, Liv. 1, 26, 3: men moveat cimex Pantilius? Hor. sat. 1, 10, 78: qui non irascitur inconcussus iniuriā perstitit; qui irascitur motus est (wird außer Fassuug gebracht), Sen. de ira 3, 25, 3. – γ) auf jmds. Willen u. Entschluß = jmd. bewegen, bestimmen, drängen, auf jmd. wirken, einwirken, quos parva pecunia movere non potuit, Cic.: quem cum minus quam vellet moveret, Nep.: suis quemque stimulis m. ad bellum, Liv. – Passiv, Lentulus aeris alieni magnitudine movetur, läßt sich bestimmen durch usw., Caes.: consilio eius motus est, Nep.: cuius precibus motus, Traian. in
    ————
    Plin. ep.: motus precibus mulierum, Iustin.: quaedam quasi moventia, gewisse Beweggründe, Triebfedern, Cic. Tusc. 5, 68. – m. folg. Infin., non quisquam me ab terra moveat convellere funem, Verg. georg. 1, 457. – m. folg. ut u. Konj., cuius reprehensio me vehementer movet, non solum ut etc.... verum etiam ut etc., Cic. Mur. 3. – m. folg. quo minus u. Konj., sed eisdem de causis, quo minus dimicare vellet, movebatur, Caes. b. c. 1, 82, 3. – δ) durch Einwirkung auf die Phantasie jmd. erregen, begeistern, alqm thyrso, Ov.: quos Bellona saeva movet, Lucan. – ε) durch Einwirkung auf die Denkkraft anregen, acute, peracute moveri, scharfsinnig, sehr scharf denken, Cic.: so auch quasi acutule moveri, Augustin. conf. 3, 7. – 4) politisch bewegen, aufregen, in Unruhe versetzen, in Aufruhr bringen, quieta, Sall.: omnia, Sall.: res, Flor. (u. so rebus motis, in bewegter Zeit, Tac.: u. magna motae rei fama, von dem Umwälzungsversuche, Tac.). – Passiv moveri = in Bewegung-, in Unruhe-, in Aufruhr geraten, unruhig werden, sich politisch regen, moveri civitas coepit, Sall.: movetur Thessalia, Flor. – 5) (wie κινέω) an etw. gleichs. rütteln, etw. wankend machen, erschüttern, ändern, alcis sententiam, Cic.: fidem, Ov.: fatum, Ov.: hoc nisi fit, nihil moventur nuptiae, bleibt die H., wie sie (beschlossen) ist, Ter.: sed ea non muto, non moveo, doch ich ändere nichts daran, ich rüttele
    ————
    nicht daran, Cic.: totumque moveri mutarive putas bellum, an dem Kriege gerüttelt (sein Ende herbeizuführen gesucht) werde oder eine andere Wendung erhalte, Verg.: igitur movere et quatere, quidquid usquam aegrum esset, aggrediuntur, man ging daran zu rütteln u. zu schütteln, wo irgend etwas Schadhaftes war, Tac. – 6) Geld flott machen, flüssig machen, a Caecilio propinqui minore centesimis nummum movere non possunt, keinen Heller unter zwölf Prozent herauskriegen, Cic. ad Att. 1, 12, 1; vgl. Sen. ep. 118, 2.
    II) prägn., mit besonderer Berücksichtigung des terminus a quo. A) v. einem Orte hervor-, her-, herbeibewegen, -bringen, AA) eig.: a) im allg.: limum e gurgite, aufwühlen, Ov.: u. so motum ex profundo mari, Curt. – m. vina Torquato consule pressa, (aus der Apotheke) herbeiholen, Ov.: ebenso testa moveri digna bono die, Hor. – b) als t. t. der Gartenbaukunst, wie ὁρμαν = treiben, surculus corticem movet, Colum. – gew. refl. se movere od. Passiv moveri medial = treiben, schießen, et gemma se et cortex naturaliter movet, Colum.: si gemmae se nondum moveant, Colum.: de palmite gemma movetur, Ov. – c) als t. t. der Opfersprache = obmovere, entgegen-, darbringen, Iovi fertum, Cato r. r. 134, 2. – d) als mediz. t. t., hervortreiben, acria lacrimas movent, Cels.: m. sudorem, Cels.: urinam, Cels.: alvum, Cato
    ————
    u. Cels. – Passiv medial, ex ore spumae moventur, Schaum tritt vor den Mund, Cels.
    BB) übtr., einen Zustand usw. gleichs. in Gang bringen, zur Erscheinung bringen, bewirken, daß etwas eintritt, vor sich geht usw., a) übh. Zustände aller Art erregen, erwecken, verursachen, erzeugen, pituitae cursus assiduos, Cels.: lacrimas, Quint.: risum, Cic.: alci risum, lacrimas, Sen.: fletum populo, Cic. – exspectationem de etc., Cic.: suspicionem, Cic.: misericordiam, Cic.: alci invidiam, Sen.: odia verbis, Hor.: discordias, Liv.: dissensionem, Suet.: societatem consilii publici, Liv. – b) einen Ggstd. der Verhandlung usw. in Gang-, in Anregung bringen, anregen, etwas zur Sprache bringen, consultationem, actionem, Liv.: dignam tractatu quaestionem, Tac.: historias, Hor.: iocum (launige Einfälle), Sall. – u. so als jurist. t. t., anstellen, vornehmen, controversiam nominis, Tac. dial. 25, od. controversiam de verbo, Cels. 3, 3. p. 78, 11 D.: controversiam alci movere, Iulian. dig. 37, 10, 4: quaestionem, accusationem, litem u. dgl., ICt. – c) eine Handlung anheben, anfangen, cantus, anheben, anstimmen, Verg.: novos ortus, v. der Aurora, Stat.: ego istaec moveo aut curo? ist es mein Werk? meine Sorge? Ter. Andr. 921. – bes. ein krieger. od. polit. Unternehmen anstiften, anfangen, unternehmen, bellum, Cic. u. Liv. (s. Fabri Liv. 23, 48, 6): bellum civile, Suet.: sediti-
    ————
    onem, ICt.: u. so allg., ne quid ab tergo moveretur, Liv. u. Curt.: ut nihil usquam moveri viderunt, Liv. (vgl. Fabri Liv. 21, 52, 4. Mützell Curt. 3, 1 [3], 21). – refl., iam undique pugna se moverat, war im Gange, Curt. 8, 14 (47), 6. – d) etw. an den Tag geben, zeigen, movisse numen deos, hätten ihre Macht geäußert, Liv. 1, 55, 3: so auch qui nimiae moverat artis opem, Ov. fast. 6, 760.
    B) von seinem Orte, von seinem Standpunkte, aus seiner Lage bewegen = weg-, fortbringen, weg-, fortschaffen, verrücken, verdrängen, entfernen, AA) eig.: a) übh.: α) lebl. Objj.: lapidem hinc, Cod. Theod.: fundamenta loco, Cic.: thesaurum loco, ausgraben, ICt.: aedificia diductis angulis vidimus moveri (sich verschieben) iterumque componi, Sen. – refl., se loco movere non posse, v. Schiffen (bei Windstille), Caes. – bildl., move a te moram, geh ungesäumt ans Werk, Plaut. – β) leb. Objj.: deum loco, Cic.: armenta stabulis, Verg.: motis senibus et feminis, entfernt, Tac. – refl. se movere u. Passiv moveri medial = sich fortbewegen, sich wegbegeben, aufbrechen, abgehen, fortgehen, sich entfernen u. dgl., quid stas? age move te! manen? schieb dich! Nov. com. 92: se ex urbe, Nep.: se de Cumano, Cic.: se gremio alcis, Catull.: se humo, Ov.: se istinc, Cic., hinc, Ov. – absol., Aurora se movet u. Aurora movetur, bricht auf, Ov. – b) als t. t. der Geschäftsspr.:
    ————
    res, quae moveri possunt, die bewegliche Habe, Nep.: ebenso res moventes, Liv., Gell. u. ICt. – c) als mediz. t. t.: loco od. loco suo od. sedibus suis moveri, im Zshg. bl. moveri, aus seiner Lage weichen, verrenken, v. Knochen usw., Cels. – d) als milit. t. t.: α) m. signa, castra u. dgl. u. bl. movere od. moveri, mit den Feldzeichen, mit dem Lager, mit dem Zuge, mit den Truppen von irgendwo aufbrechen, ausrücken, abziehen, abmarschieren, weiterziehen, vorrücken, signa m., Liv. (übtr. v. Stiere, Verg.): signa e castris, Liv. – castra, Caes. u.a.: castra loco non m., Liv.: castra ex eo loco, Caes.: Arretium versus castra, Cic.: castra ad Euphratem, ad hostes, Curt. – agmen, Curt.: copias a Gaza, copias Babylonem, Curt. – exercitum ex hibernis, Curt. – u. so bl. movere (refl.), zB. iniussu movere non audere, Liv.: m. Canusio, Cic.: m. a Samo, Liv.: m. castris, ex stativis, Liv.: m. in Indiam, Curt. – u. moveri, zB. Agrippinam ingressus non ante motus est exinde, cum etc., Amm. 16, 3, 2: statuit nusquam interim extra confinia moveri Gallorum, Amm. 26, 5, 13. – β) refl. se movere od. Passiv moveri medial = sich bewegen, sich rühren, praecepit, ne se ex eo loco moverent, Liv.: nusquam te vestigio moveris, Liv.: nec vestigio quisquam movebatur, Liv. – e) als relig. t. t.: m. bidental, das Blitzmal verrücken u. so verletzen, Hor. de art. poët. 472; vgl. (poet.) Dianae non movenda numina, Dianas unver-
    ————
    rückbare, unverletzliche Allgewalt, Hor. epod. 17, 3.
    BB) übtr., jmd. aus irgend einem Verhältnisse, Wirkungskreise usw. entfernen, verdrängen, verstoßen, stoßen, a) aus dem Hause, aus dem häuslichen Wirkungskreise, movetur civilis discidii specie, Tac. – od. aus der Heimat, mota loco sim, verbannt, Ov. – b) aus dem Besitztum, alqm ex agro, Cic.: alqm possessionibus, Cic. – c) aus seiner Stellung, als t. t. der Militär- u. der Fechterspr., hostem statu, Liv. 30, 18, 4: hostes gradu, Liv. 7, 8, 3: u. übtr., aus seiner Lage bringen, corpus statu, Cic.: corpus ex eo statu, Cels. – d) aus seinem Wirkungskreise, signiferum loco, absetzen, Caes. – alqm loco senatorio, Liv., od. ordine senatorio, Suet., u. im Zshg. bl. ordine, Plin. ep., jmd. aus dem Senate stoßen; u. dafür auch alqm de senatu, Cic. Clu. 122, gew. bl. senatu, Sall. u.a. – alqm tribu, aus der Tr. stoßen, Cic. u.a. – gregem loco, die Schauspieler von ihrem Platze (von der Bühne) verdrängen, Plaut.: veros heredes, verdrängen, Cic. – e) jmd. von einer Meinung usw. entfernen, abbringen, alqm de sententia, Liv.: alqm a vero, Sall. fr.: quosdam a perverso proposito nemo potest movere, Scrib. Larg. – dah. im Juristenlat., alqm, jmd. wankend-, irre machen, ICt.: me movet quod od. quia etc., ICt.
    C) = mutare, umwandeln, verwandeln, quorum forma semel mota est, Ov. met. 8, 729. – übtr., adeo
    ————
    nihil motum ex antiquo probabile est, so wenig Beifall findet irgend eine Umwandlung des Hergebrachten, Liv. 34, 54, 8: nullā tamen providentiā fatum imminens moveri potuit, Liv. 25, 16, 4. – Infin. Präs. Akk. movĕre, Ven. Fort. carm. 7, 1, 1.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > moveo

  • 7 fléctere si néqueo súperos, acheronta movebo

       pues si no alcanzo a doblegar a los dioses del cielo, acudiré a los del Aqueronte /
       si no puedo inclinar a los poderes superiores, moveré las regiones infernales /
       si no puedo ablandar a los de arriba, moveré los infierno /
       si no puedo doblar a los de arriba, moveré los infiernos /
       si no puedo dominar los poderes superiores, moveré las regiones infernales /
       si no puedo influir en los dioses del cielo, moveré los infiernos /
       si no puedo persuadir a los dioses del cielo, lo intentaré con los infiernos /
       si no puedo doblegar a los dioses del cielo, removeré los infiernos /
       si no puedo convocar a las fuerzas celestiales, moveré a las del infierno /
       si domeñar no puedo a los de arriba, moveré al Aqueronte del Averno /
       si no logro mover a los dioses del cielo, moveré en mi favor al Aqueronte.
       ◘ En La Odisea de Homero hay una descripción del mundo subterráneo de los infiernos en el que aparece el río Aqueronte. Es el río que las almas, que van al infierno deben atravesar en la barca de Caronte.
       Cita sacada del poema épico del poeta latino Virgilio la Eneida VII, 312. Sigmund Freud puso esta cita de Virgilio como epígrafe a su primera gran obra La interpretación de los sueños (1900-1899).

    Locuciones latinas > fléctere si néqueo súperos, acheronta movebo

  • 8 castrum

    castrum, ī, n. (Etymol. unsicher, s. Walde2 S. 139), ein eingeschlossener, befestigter Raum; dah. I) Sing., ein gegen feindliche Angriffe mit Mauern od. Schanzen umgebener Ort, das Kastell, Fort, die Festung, Nep. Alc. 9, 3. Callistr. dig. 27, 1, 17. § 7. – Öfter als nom. propr., Castrum, v. Örtlichkeiten, namentlich: 1) Castrum Album (al. Altum), Ort im tarrakon. Hispanien, viell. identisch mit Ἄκρα Λευκή, Liv. 24, 41, 3. – 2) C. Inui, ein verfallener Ort der Rutuler in Latium, zwischen Ardea u. Antium, am Meere, wo Inuus od. Pan gewohnt haben soll, Verg. Aen. 6, 775; u. dass. bl. Castrum, Ov. met. 15, 727. Sil. 8, 359. Rutil. Nam. 1, 227; vgl. Müller-Deecke, Etrusker 2, 63; u. dav. Castrānus, a, um, kastranisch, rura, Mart. 4, 60, 1. – 3) C. Novum, a) röm. Kolonie an der etrurischen Küste, j. Marinello, Liv. 36, 3, 6. Mela 2, 4, 9 (2. § 72). – b) Stadt an der Küste von Picenum, j. Giulia Nova, Plin. 3, 110: u. bl. Castrum, Vell. 1, 14, 8. – 4) C. Truentinum od. Truentum, Ort in Picenum, j. Torre Segura, Pompei. b. Cic. ad Att. 8, 12 (13), 1. – 5) C. Vergium (Bergium), fester Ort der Vergestaner, j. Verga, Liv. 34, 21, 1. – II) Plur., castra, ōrum, n., A) eig.: 1) im allg.: das Feldlager, Kriegslager, Lager, das (urspr. ein Viereck [quadrata], später zuw. kreisförmig od. der Örtlichkeit angemessen) mit einem Graben (fossa) u. hinter diesem nach innen zu mit einem Wall (vallum), auf dem Palisaden (pali) eingerammt waren, umgeben war, c. stativa, für längere Zeit bezogen, Standlager, Cic.: aestiva, Sommerlager, Suet.: hiberna, Winterlager, Liv.: navalia, ein Lager am Ufer zur Deckung der Schiffe u. der ans Land kommenden Truppen, zuw. mit den ans Land gezogenen Schiffen verbunden, Caes. u. Liv.; auch c. nautica gen., Nep.: c. quadrata vel rotunda vel trigona vel oblonga, Veget. mil.: c. lunata, halbmondförmiges, Auct. b. Afr.: c. bina, Liv. – castra metari, s. mētor.: castra ponere, Liv., od. locare, Cic., od. collocare, Cic. (auch bildl. castra luxuriae collocare, Cic. Verr. 5, 96), od. facere, Cic., od. constituere, Auct. b. Hisp.: c. munire, Caes., od. communire, Liv., ponere et munire, Sall.: conferre castra cum hoste, castra oppido, castra castris, s. cōn-fero no. I, 4, a, β: castra castris convertere (vertauschen), Caes.: castra habere prope muros, Cic., od. in radicibus Amani, Cic., od. ad portas, Caes.: c. habere contra alqm, gegen jmd. im Felde stehen, Caes.: c. proferre, Caes.: c. movere (loco), das L. abbrechen, auch übh. aufbrechen, fortmarschieren, weiterrücken, Caes., Liv. u.a.: castra movere ab od. ex alqo loco, Cic. u. Caes.: castra movere Arretium versus, Cic.: c. promovere, vorwärts marschieren, -gehen, -rücken, Caes.: c. movere retro od. removere, rückwärts marschieren, zurückgehen, Liv.: exercitum castris non movere, Liv.: c. referre, zurück verlegen, weiter rückwärts aufschlagen, Liv.: castra temptare (v. Feinde), Sen.: hostem castris exuere, das Lager nehmen, erbeuten, Liv.: castra hostium diripere, Curt.: se in castra recipere Caes.: cum alqo in castra proficisci, Nep.: castra alcis sequi, jmdm. in den Krieg folgen (= unter jmd. dienen), Nep.: in castris esse cum alqo, jmd. auf seinen Kriegszügen begleiten, Nep. – im Bilde, wie unser Lager, einer Partei, in meis castris praesidiisque versaris, Cic. Caecin. 83: bes. einer philos. Sekte, in Epicuri nos adversarii nostri castra coniecimus, Cic.: soleo in aliena castra transire, nec tamquam transfuga, sed tamquam explorator, Sen.: nil cupientium castra peto, Hor. – in Titeln, Castrorum Filius, ein Titel des Kaisers Kaligula, weil er im Lager geboren u. erzogen war; dann auch anderer Kaiser, Suet. u. Inscr. – Castrorum Pater als Titel der spätern Kaiser, Inscr. – so Castrorum Mater, Titel der Faustina, die ihren Gemahl M. Antoninus Philosophus ins Feld begleitete, und späterhin mehrerer Kaiserinnen, Capitol. – 2) insbes.: a) die Kaserne der Prätorianer in der Vorstadt Roms, Suet. u. Tac.; vollst. c. praetoriana, Suet., od. c. praetoria, Capitol. u. Aur. Vict. – b) das Hoflager, die Hofhaltung, der Hofstaat des Kaisers, Iuven. 4, 135. Spart. Hadr. 13, 7; s. Heinrich Iuven. 4, 135. Gothofr. Cod. Theod. tom. 2. p. 227. – c) als nom. propr., Castra, v. Örtlichkeiten, namentl.: C. Corneliana od. Cornelia, ins Meer auslaufende Anhöhe zwischen Utika u. dem Fluß Bagrada, wo Scipio Africanus im zweiten punischen Kriege landete, Caes. b. c. 2, 24, 2. Mela 1, 7, 2 (1. § 34): auch Castra Scipionis gen., Oros. 4, 22. – C. Postumiana, Ort in Hispania Baetica, Auct. b. Hisp. 8. § 8. – 3) übtr.: α) v. Bienenstocke, cerea, Verg. Aen. 12, 589: apium, Pallad. 1, 37, 4. – β) v. Standquartier der Hirten, stabulariorum, Col. 6, 23, 3. – B) meton.: 1) = Tagesmarsch (bei den Histor.), secundis castris pervenit ad Dium, Liv.: inde alteris castris ad oppidum Catabolum pervenit, Curt.: tertiis castris Ancyram pervenit, Liv.: tertiis castris Rigodulum venit, Tac.: quartis castris ad Insulam pervenit, Liv.: ex eo quintis castris Gergoviam pervenit, Caes. – 2) = Kriegsdienst, castris est vobis utendum, non palaestrā, Nep.: in castris... in toga, Vell.: castrisve forove, Tibull.: magnum in castris usum habere, Caes. – / Nbf. castra, ae, f., castra haec vestrum est, Acc. praet. 16. p. 283 R.2: Nbf. castrus, ī, m., Corp. inscr. Lat. 5, 5418.

    lateinisch-deutsches > castrum

  • 9 castrum

    castrum, ī, n. (Etymol. unsicher, s. Walde2 S. 139), ein eingeschlossener, befestigter Raum; dah. I) Sing., ein gegen feindliche Angriffe mit Mauern od. Schanzen umgebener Ort, das Kastell, Fort, die Festung, Nep. Alc. 9, 3. Callistr. dig. 27, 1, 17. § 7. – Öfter als nom. propr., Castrum, v. Örtlichkeiten, namentlich: 1) Castrum Album (al. Altum), Ort im tarrakon. Hispanien, viell. identisch mit Ἄκρα Λευκή, Liv. 24, 41, 3. – 2) C. Inui, ein verfallener Ort der Rutuler in Latium, zwischen Ardea u. Antium, am Meere, wo Inuus od. Pan gewohnt haben soll, Verg. Aen. 6, 775; u. dass. bl. Castrum, Ov. met. 15, 727. Sil. 8, 359. Rutil. Nam. 1, 227; vgl. Müller-Deecke, Etrusker 2, 63; u. dav. Castrānus, a, um, kastranisch, rura, Mart. 4, 60, 1. – 3) C. Novum, a) röm. Kolonie an der etrurischen Küste, j. Marinello, Liv. 36, 3, 6. Mela 2, 4, 9 (2. § 72). – b) Stadt an der Küste von Picenum, j. Giulia Nova, Plin. 3, 110: u. bl. Castrum, Vell. 1, 14, 8. – 4) C. Truentinum od. Truentum, Ort in Picenum, j. Torre Segura, Pompei. b. Cic. ad Att. 8, 12 (13), 1. – 5) C. Vergium (Bergium), fester Ort der Vergestaner, j. Verga, Liv. 34, 21, 1. – II) Plur., castra, ōrum, n., A) eig.: 1) im allg.: das Feldlager, Kriegslager, Lager, das (urspr. ein Viereck [quadrata], später zuw. kreisförmig od. der Örtlichkeit angemessen) mit einem
    ————
    Graben (fossa) u. hinter diesem nach innen zu mit einem Wall (vallum), auf dem Palisaden (pali) eingerammt waren, umgeben war, c. stativa, für längere Zeit bezogen, Standlager, Cic.: aestiva, Sommerlager, Suet.: hiberna, Winterlager, Liv.: navalia, ein Lager am Ufer zur Deckung der Schiffe u. der ans Land kommenden Truppen, zuw. mit den ans Land gezogenen Schiffen verbunden, Caes. u. Liv.; auch c. nautica gen., Nep.: c. quadrata vel rotunda vel trigona vel oblonga, Veget. mil.: c. lunata, halbmondförmiges, Auct. b. Afr.: c. bina, Liv. – castra metari, s. metor.: castra ponere, Liv., od. locare, Cic., od. collocare, Cic. (auch bildl. castra luxuriae collocare, Cic. Verr. 5, 96), od. facere, Cic., od. constituere, Auct. b. Hisp.: c. munire, Caes., od. communire, Liv., ponere et munire, Sall.: conferre castra cum hoste, castra oppido, castra castris, s. confero no. I, 4, a, β: castra castris convertere (vertauschen), Caes.: castra habere prope muros, Cic., od. in radicibus Amani, Cic., od. ad portas, Caes.: c. habere contra alqm, gegen jmd. im Felde stehen, Caes.: c. proferre, Caes.: c. movere (loco), das L. abbrechen, auch übh. aufbrechen, fortmarschieren, weiterrücken, Caes., Liv. u.a.: castra movere ab od. ex alqo loco, Cic. u. Caes.: castra movere Arretium versus, Cic.: c. promovere, vorwärts marschieren, -gehen, -rücken, Caes.: c. movere retro od. removere, rückwärts marschieren,
    ————
    zurückgehen, Liv.: exercitum castris non movere, Liv.: c. referre, zurück verlegen, weiter rückwärts aufschlagen, Liv.: castra temptare (v. Feinde), Sen.: hostem castris exuere, das Lager nehmen, erbeuten, Liv.: castra hostium diripere, Curt.: se in castra recipere Caes.: cum alqo in castra proficisci, Nep.: castra alcis sequi, jmdm. in den Krieg folgen (= unter jmd. dienen), Nep.: in castris esse cum alqo, jmd. auf seinen Kriegszügen begleiten, Nep. – im Bilde, wie unser Lager, einer Partei, in meis castris praesidiisque versaris, Cic. Caecin. 83: bes. einer philos. Sekte, in Epicuri nos adversarii nostri castra coniecimus, Cic.: soleo in aliena castra transire, nec tamquam transfuga, sed tamquam explorator, Sen.: nil cupientium castra peto, Hor. – in Titeln, Castrorum Filius, ein Titel des Kaisers Kaligula, weil er im Lager geboren u. erzogen war; dann auch anderer Kaiser, Suet. u. Inscr. – Castrorum Pater als Titel der spätern Kaiser, Inscr. – so Castrorum Mater, Titel der Faustina, die ihren Gemahl M. Antoninus Philosophus ins Feld begleitete, und späterhin mehrerer Kaiserinnen, Capitol. – 2) insbes.: a) die Kaserne der Prätorianer in der Vorstadt Roms, Suet. u. Tac.; vollst. c. praetoriana, Suet., od. c. praetoria, Capitol. u. Aur. Vict. – b) das Hoflager, die Hofhaltung, der Hofstaat des Kaisers, Iuven. 4, 135. Spart. Hadr. 13, 7; s. Heinrich Iuven. 4, 135. Gothofr. Cod. Theod.
    ————
    tom. 2. p. 227. – c) als nom. propr., Castra, v. Örtlichkeiten, namentl.: C. Corneliana od. Cornelia, ins Meer auslaufende Anhöhe zwischen Utika u. dem Fluß Bagrada, wo Scipio Africanus im zweiten punischen Kriege landete, Caes. b. c. 2, 24, 2. Mela 1, 7, 2 (1. § 34): auch Castra Scipionis gen., Oros. 4, 22. – C. Postumiana, Ort in Hispania Baetica, Auct. b. Hisp. 8. § 8. – 3) übtr.: α) v. Bienenstocke, cerea, Verg. Aen. 12, 589: apium, Pallad. 1, 37, 4. – β) v. Standquartier der Hirten, stabulariorum, Col. 6, 23, 3. – B) meton.: 1) = Tagesmarsch (bei den Histor.), secundis castris pervenit ad Dium, Liv.: inde alteris castris ad oppidum Catabolum pervenit, Curt.: tertiis castris Ancyram pervenit, Liv.: tertiis castris Rigodulum venit, Tac.: quartis castris ad Insulam pervenit, Liv.: ex eo quintis castris Gergoviam pervenit, Caes. – 2) = Kriegsdienst, castris est vobis utendum, non palaestrā, Nep.: in castris... in toga, Vell.: castrisve forove, Tibull.: magnum in castris usum habere, Caes. – Nbf. castra, ae, f., castra haec vestrum est, Acc. praet. 16. p. 283 R.2: Nbf. castrus, ī, m., Corp. inscr. Lat. 5, 5418.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > castrum

  • 10 bilis

    bilis, is, f. (abl. sing. bile ou bili) [st2]1 [-] bile. [st2]2 [-] mauvaise humeur, colère, indignation. [st2]3 [-] tristesse.    - bilis splendida (vitrea): bile qui se reflète sur le teint.    - bilem expellere (detrahere, depellere, extrahere, pellere): faire évacuer la bile, purger.    - purgari bilem, Hor.: se purger.    - bilis suffusa, Plin.: jaunisse.    - bile suffusus, Plin.: qui a la jaunisse.    - bilem alicui movere (commovere): émouvoir (échauffer) la bile à qqn.    - bilem in res effundere, Sen.: décharger sa bile sur les choses.    - commotâ bile fervere, Pers.: sentir sa bile s'échauffer.    - bilem movere (commovere): mettre la bile en mouvement, irriter.    - bilis atra (nigra): humeur noire, colère; mélancolie.
    * * *
    bilis, is, f. (abl. sing. bile ou bili) [st2]1 [-] bile. [st2]2 [-] mauvaise humeur, colère, indignation. [st2]3 [-] tristesse.    - bilis splendida (vitrea): bile qui se reflète sur le teint.    - bilem expellere (detrahere, depellere, extrahere, pellere): faire évacuer la bile, purger.    - purgari bilem, Hor.: se purger.    - bilis suffusa, Plin.: jaunisse.    - bile suffusus, Plin.: qui a la jaunisse.    - bilem alicui movere (commovere): émouvoir (échauffer) la bile à qqn.    - bilem in res effundere, Sen.: décharger sa bile sur les choses.    - commotâ bile fervere, Pers.: sentir sa bile s'échauffer.    - bilem movere (commovere): mettre la bile en mouvement, irriter.    - bilis atra (nigra): humeur noire, colère; mélancolie.
    * * *
        Bilis, huius bilis, dicitur a Graecis Cholera. Ci. Le fiel, L'amer.
    \
        Bilis atra, dicitur Melancholia. Plaut. Cholere.
    \
        Difficilis bilis. Horat. Cholere ou courroux implacable, et qu'on ne peult appaiser.
    \
        Libera bilis. Horat. Courroux ouvert, qui n'est point caché par aucune crainte.
    \
        Splendida bilis. Horat. Cholere qui fait dire et monstrer tout ce qu'on ha sur le coeur.
    \
        Vitrea bilis turgescit. Pers. Qui monstre tout ce qui est dedens le coeur de l'homme, ainsi qu'on voit ce qui est dedens une phiole de voirre.
    \
        Effundere bilem. Iuuen. Jecter sa cholere, Monstrer son courroux.
    \
        Intumuit mascula bilis. Pers. Grande cholere s'est esmeue.
    \
        Bilem alicui mouere. Martial. Courroucer aucun.
    \
        Percitus atra bili. Plaut. Fort courroucé et choleré.
    \
        Reddere bilem. Vomir. Celsus, Nonnunquam stomachus primum rufam bilem per os reddit, deinde viridem, quibusdam etiam nigram. Idem, Spumans bilis aluo cum rosione redditur.
    \
        Bile suffusi, et Felle suffusi, Id est, Icterici. Plin. Qui ont la jaunisse. Alibi bilem suffusam vocat.

    Dictionarium latinogallicum > bilis

  • 11 gradus

    grădŭs, ūs, m. [gradior]    - gén. arch. graduis, Varr. - dat sing. gradu, Lucil. - acc. plur. grados, Pacuv. [st1]1 [-] pas (mesure de longueur: 2 pieds 1/2, environ 75 cm). [st1]2 [-] pas, marche ([] cursus: course).    - addere gradum (s.-ent. gradui): doubler (allonger, forcer) le pas, marcher plus vite.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 61, 249: faire un pas.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 249: faire un pas, marcher.    - gradum celerare Virg. En. 4, 641 ; corripere, Hor. O. 1, 3, 33, presser le pas.    - gradum addere, Liv. 26, 9, 5, augmenter le pas.    - gradum sistere, Virg. En. 6, 465 ; sustinere Ov. F. 6, 398: suspendre sa marche.    - gradum revocare, Virg. En. 6, 128 ; referre, Ov. F. 5, 502: revenir sur ses pas.    - suspenso gradu, Ter. Phorm. 867: en retenant ses pas, à pas de loup.    - citato gradu, Liv. 28, 14, 17: à vive allure.    - pleno gradu, Sall. J. 98, 4: au pas accéléré. --- cf. Liv. 4, 32, 10, etc.    - métaph. spondeus habet stabilem quendam et non expertem dignitatis gradum, Cic. Or. 216: le spondée a une démarche ferme et qui ne manque pas de beauté. [st1]3 [-] fig. marche vers, approche.    - in Africam ex hac provincia gradus imperii factus est, Cic. Verr. 2, 3: de cette province notre empire a fait son premier pas en Afrique.    - gradus reditus mei, Cic. Att. 7, 23, 2: un pas vers mon retour.    - gradus ad consulatum, Liv. 6, 42, 2: un pas vers le consulat.    - gradum fecit ad censuram, Liv. 27, 6, 17: il ne fit qu'un pas (bond) jusqu'à la censure.    - mortis timere gradum, Hor. O. 1, 3: craindre l'approche de la mort, craindre de faire le pas vers la mort. [st1]4 [-] position (du soldat à la guerre).    - nec ullo timore de gradu dejecta est, Caes.: et (la légion) ne fut ébranlée par aucune crainte.    - aliquem gradu movere (demovere, depellere): déloger qqn de sa position, faire lâcher pied à qqn.    - aliquem gradu movere, demovere, Liv. 7, 8, 3 ; 6, 32, 8, depellere Nep. Them. 5, 1: faire lâcher pied à qqn.    - de gradu pugnare: combattre de pied ferme.    - in gradu stetimus, certi non cedere, Ov. M. 9: nous avons tenu ferme, résolus à ne pas reculer.    - in suo quisque gradu obnixi, sine respiratione pugnabant, Liv. 8: chacun résistait de pied ferme et combattait sans reprendre haleine.    - stabili gradu impetum hostium excipere, Liv. 6, 12, 8: recevoir le choc des ennemis de pied ferme.    - in suo quisque gradu obnixi, Liv. 8, 38, 11: se tenant chacun solidement campés sur leurs jambes.    - de gradu, Sen. Ep. 29, 6: à pied, de pied ferme.    - fig. de gradu dejici, Cic Off. 1, 80: être décontenancé, déconcerté, lâcher prise. [st1]5 [-] degré, marche, [d'ord. au plur.].    - gradus templorum, Cic. Att. 4, 1, 5: les degrés des temples. --- cf. Cic. Sest. 34.    - praeceps per gradus ire, Suet. Cal. 35: dégringoler de gradin en gradin [au théâtre].    - subitarii gradus, Tac. An. 14, 20: des gradins improvisés.    - spectaculorum gradus, Tac. An. 14, 13: tribunes en gradins.    - au sing. primus gradus ascenditur, Vitr. 3, 3: on monte la première marche.    - agric. gradus: profondeur d'un coup de bêche en palier. --- Col. 3, 13, 9 ; 4, 1, 3.    - astr. gradus: degré d'une circonférence. --- Manil. 1, 581.    - gradus: rides qui existent au palais du cheval. --- Veg. Mul. 2, 4.    - gradus: étages de la chevelure. --- Suet. Ner. 51 ; Quint. 1, 6, 44 ; 12, 10, 47. [st1]6 [-] fig. degré, échelle.    - sonorum gradus, Cic. de Or. 3, 227: degrés, échelle des sons. --- cf. Cic. Or. 59 ; Quint. 11, 3, 15.    - a virtute ad rationem venire gradibus, Cic. Nat. 1, 88: passer de la vertu à la raison par une gradation.    - inter se ea quasi gradibus, non genere differunt, Cic. Nat. 1, 16: entre ces choses il y a différence de quantité, non de qualité (de degré, non d'espèce).    - temporum gradus, Cic. Part. 12: ordre chronologique.    - gradus aetatis scandere adultae, Lucr. 1, 1123: gravir les degrés de l'âge adulte (arriver progressivement à l'âge adulte).    - gradus cognationis, Dig. 38, 10, 1: degrés de parenté. --- cf. Ov. M. 13, 143.    - eodem gradu, Dig.: au même degré.    - artissimo gradu, Suet. Aug. 4, etc.: à un degré très proche.    - mais non iidem erunt necessitudinum gradus qui temporum, Cic. Off. 1, 59: [dans l'accomplissement des devoirs] l'ordre voulu par les degrés de liaison ne sera pas toujours celui qu'exigent les circonstances.    - gradus plures sunt societatis hominem, Cic. Off. 1, 53: il y a un assez grand nombre de degrés dans la société humaine.    - gradus officiorum, Cic. Off. 1, 160: échelle, hiérarchie des devoirs.    - eidem gradus oratorum, Cic. Br. 186: même classement des orateurs.    - gradus et dissimilitudines Atticorum, Cic. Br. 285: les degrés et les différences qu'il y a parmi les orateurs attiques.    - a matre Magnum Pompeium artissimo contingebat gradu, Suet.: du côté maternel, il était très proche parent du grand Pompée.    - Neroni Galba successit nullo gradu contingens Caesarum domum, Suet.: Galba succéda à Néron alors qu'il n'avait aucun lien de parenté avec la maison des Césars. [st1]7 [-] degré dans les magistratures, rang, échelon.    - ad summum imperium per omnes honorum gradus aliquem efferre, Cic. Cat. 1, 28: faire monter qqn par tous les degrés des magistratures au pouvoir suprême [consulat].    - ascendens gradibus magistratuum, Cic. Br. 281: s'élevant progressivement dans l'échelle des magistratures.    - gradus altissimus, amplissimus dignitatis, Cic. Phil. 1, 14 ; Mur. 30: le degré le plus élevé de la considération (de l'estime publique).    - gradus senatorius, Cic. Pomp. 61: le rang de sénateur.    - civis hoc gradu, Cic. Phil. 6, 18: un citoyen de ce rang. --- cf. Cic. Ac. 2, 6 ; Fam. 6, 10, 2. [st1]8 [-] degré de comparaison.    - Diom. 324, 16.    - gradus absolutus [primitivus], comparativus, superlativus, Charis. 112, 15 ; Diom. 324, 16: le positif, le comparatif, le superlatif.
    * * *
    grădŭs, ūs, m. [gradior]    - gén. arch. graduis, Varr. - dat sing. gradu, Lucil. - acc. plur. grados, Pacuv. [st1]1 [-] pas (mesure de longueur: 2 pieds 1/2, environ 75 cm). [st1]2 [-] pas, marche ([] cursus: course).    - addere gradum (s.-ent. gradui): doubler (allonger, forcer) le pas, marcher plus vite.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 61, 249: faire un pas.    - gradum facere, Cic. de Or. 2, 249: faire un pas, marcher.    - gradum celerare Virg. En. 4, 641 ; corripere, Hor. O. 1, 3, 33, presser le pas.    - gradum addere, Liv. 26, 9, 5, augmenter le pas.    - gradum sistere, Virg. En. 6, 465 ; sustinere Ov. F. 6, 398: suspendre sa marche.    - gradum revocare, Virg. En. 6, 128 ; referre, Ov. F. 5, 502: revenir sur ses pas.    - suspenso gradu, Ter. Phorm. 867: en retenant ses pas, à pas de loup.    - citato gradu, Liv. 28, 14, 17: à vive allure.    - pleno gradu, Sall. J. 98, 4: au pas accéléré. --- cf. Liv. 4, 32, 10, etc.    - métaph. spondeus habet stabilem quendam et non expertem dignitatis gradum, Cic. Or. 216: le spondée a une démarche ferme et qui ne manque pas de beauté. [st1]3 [-] fig. marche vers, approche.    - in Africam ex hac provincia gradus imperii factus est, Cic. Verr. 2, 3: de cette province notre empire a fait son premier pas en Afrique.    - gradus reditus mei, Cic. Att. 7, 23, 2: un pas vers mon retour.    - gradus ad consulatum, Liv. 6, 42, 2: un pas vers le consulat.    - gradum fecit ad censuram, Liv. 27, 6, 17: il ne fit qu'un pas (bond) jusqu'à la censure.    - mortis timere gradum, Hor. O. 1, 3: craindre l'approche de la mort, craindre de faire le pas vers la mort. [st1]4 [-] position (du soldat à la guerre).    - nec ullo timore de gradu dejecta est, Caes.: et (la légion) ne fut ébranlée par aucune crainte.    - aliquem gradu movere (demovere, depellere): déloger qqn de sa position, faire lâcher pied à qqn.    - aliquem gradu movere, demovere, Liv. 7, 8, 3 ; 6, 32, 8, depellere Nep. Them. 5, 1: faire lâcher pied à qqn.    - de gradu pugnare: combattre de pied ferme.    - in gradu stetimus, certi non cedere, Ov. M. 9: nous avons tenu ferme, résolus à ne pas reculer.    - in suo quisque gradu obnixi, sine respiratione pugnabant, Liv. 8: chacun résistait de pied ferme et combattait sans reprendre haleine.    - stabili gradu impetum hostium excipere, Liv. 6, 12, 8: recevoir le choc des ennemis de pied ferme.    - in suo quisque gradu obnixi, Liv. 8, 38, 11: se tenant chacun solidement campés sur leurs jambes.    - de gradu, Sen. Ep. 29, 6: à pied, de pied ferme.    - fig. de gradu dejici, Cic Off. 1, 80: être décontenancé, déconcerté, lâcher prise. [st1]5 [-] degré, marche, [d'ord. au plur.].    - gradus templorum, Cic. Att. 4, 1, 5: les degrés des temples. --- cf. Cic. Sest. 34.    - praeceps per gradus ire, Suet. Cal. 35: dégringoler de gradin en gradin [au théâtre].    - subitarii gradus, Tac. An. 14, 20: des gradins improvisés.    - spectaculorum gradus, Tac. An. 14, 13: tribunes en gradins.    - au sing. primus gradus ascenditur, Vitr. 3, 3: on monte la première marche.    - agric. gradus: profondeur d'un coup de bêche en palier. --- Col. 3, 13, 9 ; 4, 1, 3.    - astr. gradus: degré d'une circonférence. --- Manil. 1, 581.    - gradus: rides qui existent au palais du cheval. --- Veg. Mul. 2, 4.    - gradus: étages de la chevelure. --- Suet. Ner. 51 ; Quint. 1, 6, 44 ; 12, 10, 47. [st1]6 [-] fig. degré, échelle.    - sonorum gradus, Cic. de Or. 3, 227: degrés, échelle des sons. --- cf. Cic. Or. 59 ; Quint. 11, 3, 15.    - a virtute ad rationem venire gradibus, Cic. Nat. 1, 88: passer de la vertu à la raison par une gradation.    - inter se ea quasi gradibus, non genere differunt, Cic. Nat. 1, 16: entre ces choses il y a différence de quantité, non de qualité (de degré, non d'espèce).    - temporum gradus, Cic. Part. 12: ordre chronologique.    - gradus aetatis scandere adultae, Lucr. 1, 1123: gravir les degrés de l'âge adulte (arriver progressivement à l'âge adulte).    - gradus cognationis, Dig. 38, 10, 1: degrés de parenté. --- cf. Ov. M. 13, 143.    - eodem gradu, Dig.: au même degré.    - artissimo gradu, Suet. Aug. 4, etc.: à un degré très proche.    - mais non iidem erunt necessitudinum gradus qui temporum, Cic. Off. 1, 59: [dans l'accomplissement des devoirs] l'ordre voulu par les degrés de liaison ne sera pas toujours celui qu'exigent les circonstances.    - gradus plures sunt societatis hominem, Cic. Off. 1, 53: il y a un assez grand nombre de degrés dans la société humaine.    - gradus officiorum, Cic. Off. 1, 160: échelle, hiérarchie des devoirs.    - eidem gradus oratorum, Cic. Br. 186: même classement des orateurs.    - gradus et dissimilitudines Atticorum, Cic. Br. 285: les degrés et les différences qu'il y a parmi les orateurs attiques.    - a matre Magnum Pompeium artissimo contingebat gradu, Suet.: du côté maternel, il était très proche parent du grand Pompée.    - Neroni Galba successit nullo gradu contingens Caesarum domum, Suet.: Galba succéda à Néron alors qu'il n'avait aucun lien de parenté avec la maison des Césars. [st1]7 [-] degré dans les magistratures, rang, échelon.    - ad summum imperium per omnes honorum gradus aliquem efferre, Cic. Cat. 1, 28: faire monter qqn par tous les degrés des magistratures au pouvoir suprême [consulat].    - ascendens gradibus magistratuum, Cic. Br. 281: s'élevant progressivement dans l'échelle des magistratures.    - gradus altissimus, amplissimus dignitatis, Cic. Phil. 1, 14 ; Mur. 30: le degré le plus élevé de la considération (de l'estime publique).    - gradus senatorius, Cic. Pomp. 61: le rang de sénateur.    - civis hoc gradu, Cic. Phil. 6, 18: un citoyen de ce rang. --- cf. Cic. Ac. 2, 6 ; Fam. 6, 10, 2. [st1]8 [-] degré de comparaison.    - Diom. 324, 16.    - gradus absolutus [primitivus], comparativus, superlativus, Charis. 112, 15 ; Diom. 324, 16: le positif, le comparatif, le superlatif.
    * * *
        Gradus, huius gradus, m. g. Cic. Degré ou marche, Un eschellon d'eschelle.
    \
        Altos gradus euaserat. Virgil. Elle avoit monté, etc.
    \
        Gradus. Virg. Un pas, Marchement, Le marcher, Marcheure.
    \
        Gradu pleno. Liu. A grand pas.
    \
        Acuere gradus. Stat. Encourager et enhorter de marcher viste, ou de se haster d'aller.
    \
        Addere gradum. Liu. Se haster d'aller, Aller plus viste qu'on ne faisoit.
    \
        AEquare gradus alicuius. Sil. Aller aussi viste que luy.
    \
        Celerare. Virgil. Haster son pas, Se haster.
    \
        Colligere. Sil. Retirer et accourcir son pas, Aller plus bellement, ou s'arrester.
    \
        Continere. Virgil. S'arrester.
    \
        Corripere. Horat. Se mettre vistement à chemin.
    \
        Dirigere inuitum gradum. Senec. Conduire et mener quelqu'un maulgré qu'il en ait.
    \
        Efferre gradum soribus. Sil. Sortir hors de la porte.
    \
        Facere gradum. Sil. Faire un pas, Marcher.
    \
        Foemineo corpora ferre gradu. Ouid. Marcher en femme.
    \
        Ingentes ferre gradus. Ouid. Marcher à grands pas.
    \
        Flectere gradum retro. Senec. Revenir, Retourner en arriere.
    \
        Inferre gradum. Liu. S'advancer d'entrer, Poulser avant.
    \
        Minuere gradum suum. Quintil. Aller à plus petit pas, Aller plus bellement.
    \
        Seniles moliri gradus. Seneca. Cheminer ou marcher pesamment et à difficulté, comme fait une vieille personne.
    \
        Gradu mouere. Liu. Repoulser, Faire reculer, desmarcher, Faire desmarcher.
    \
        Reuocare. Virgil. Retourner.
    \
        Sistere. Virgil. S'arrester.
    \
        Sustinere gradum. Ouid. S'arrester.
    \
        Tangere locum gradu. Ouid. Venir jusques au lieu.
    \
        Deiici de gradu. Cic. Perdre constance ou contenance.
    \
        Gradum iacere ad aliquam rem, et aditum. Cic. Faire entree, Faire passage.
    \
        Ad Rempublicam gradus. Cic. Entree, Chemin, Moyen, Degré pour monter et parvenir au gouvernement de la Republique.
    \
        A virtute ad rationem video te venisse gradibus. Cic. Par degrez.
    \
        Fateor me ad istum gradum sapientiae non venisse. Marius ad Ciceronem. N'estre monté jusques à ce degré.
    \
        Gradus. Cic. Le degré d'honneur.
    \
        De gradu dignitatis dimoueri. Cic. Perdre son authorité et reputation, ou en estre reculé.
    \
        Senatorius gradus. Cic. Le degré et dignité de senateur.
    \
        Militiae gradu deiici. Modestinus. Quand aucun ha en la guerre quelque degré et estat, et à cause de quelque faulte par luy commise il est dejecté et privé dudict estat, et est remis au ranc des simples souldars.
    \
        Gradus. Cic. Occasion, Preparatif, Entree, Commencement.

    Dictionarium latinogallicum > gradus

  • 12 numerus

    nŭmĕrus, i, m.    - cf. gr. νέμω: distribuer.    - voir numero. [st1]1 [-] nombre.    - quoad is numerus effectus esset, quem ad numerum in provincias mitti oporteret, Cic. Fam. 8, 8, 8: jusqu'à ce que fût réalisé le nombre, sur lequel devait se régler l'envoi dans les provinces = jusqu'à ce que fût atteint le nombre voulu des gouverneurs de provinces.    - numerum inire: dénombrer, évaluer le nombre.    - numerus inibatur, Caes. BG. 7, 76,: on évaluait le nombre. --- cf. Liv. 38, 23, 6.    - non numero haec judicantur, sed pondere, Cic. Off. 2, 79: ces choses s'apprécient non par le nombre (la quantité), mais par la qualité.    - equites, quindecim milia numero, Caes. BG. 7, 64, 1: les cavaliers, au nombre de quinze mille.    - reliqui omnes, numero quadraginta, interfecti, Sall. J. 53, 4: tous les autres, au nombre de quarante, furent tués.    - cf. BG. 1, 5, 2 ; 2, 4, 7, etc.    - proelium atrocius quam pro numero pugnantium, Liv. 21, 29: combat plus acharné *qu'en comparaison du nombre des combattants* = que ne le laissait prévoir (envisager) le nombre des combattants.    - totidem numero pedites, Caes. BG. 1, 48, 5: le même nombre de fantassins.    - in hostium numero habere (ducere), Caes. BG. 1, 28, 2 ; 6, 32, 1: mettre au nombre des ennemis.    - hostium numero habere (ducere), Caes. BG. 6, 6, 3; 6, 21, 2: mettre au nombre des ennemis.    - in deorum numero reponere, referre, Cic. Nat. 3, 21; 3, 12: mettre au nombre des dieux.    - hostium numero esse, Cic. Phil. 13, 11: être au nombre des ennemis.    - ex illo numero = ex illorum numero, Cic. Verr. 5, 101: d'entre eux.    - nonnullae ex eo numero, Cic. Verr. 5, 28: plusieurs d'entre elles.    - me adscribe talem in numerum, Cic. Phil. 2, 33: inscris-moi au nombre de tels personnages.    - is est eo numero, qui... habiti sunt, Cic. Arch. 31: il est du nombre de ceux qui ont été regardés comme...    - in numerum relinquere, Sen. Clem. 1, 5, 7: laisser pour faire nombre. --- cf. Luc. 2, 111.    - numeri eburni: *les nombres d'ivoire* = les dés d'ivoire.    - Ov. A. A. 2, 203; 3, 355; Suet. Tib. 14, 2.    - classis mille numero navium, Cic. Verr. 2 § 48: une flotte de mille navires.    - ad duorum milium numero ex Pompeianis cecidisse reperiebamus, Caes. BC. 3, 53: nous trouvions près de deux mille morts du côté des Pompéiens. [st1]2 [-] nombre fixé.    - naves suum numerum habent, Cic. Verr. 5, 133: les navires ont leur équipage au complet.    - obsides ad numerum mittere, Caes. BG. 5, 20, 4: envoyer des otages jusqu'à concurrence du nombre fixé. [st1]3 [-] grande quantité.    - magnus pecoris atque hominum numerus, Caes. BG. 6, 6, 1: une grande quantité de bétail et d'êtres humains.    - magnus numerus equitatus, Caes. BG. 1, 18, 5: un fort contingent de cavalerie.    - magnus numerus frumenti, Cic. Verr. 2, 176: une grande quantité de blé.    - est in provincia numerus civium Romanorum, Cic. Font. 13: il y a dans la province un bon nombre de citoyens romains. [st1]4 [-] classe, catégorie; au plur. corps de troupe, divisions, détachements.    - ex quo numero incipiam? Cic. Verr. 4, 3: par quelle catégorie de gens dois-je commencer ?    - nondum distributi in numeros, Plin. Ep. 10, 29, 2: pas encore affectés à des corps de troupes.    - cf. Tac. Agr. 18; H. 1, 6.    - militares numeri, Amm. 14, 7, 19: les cohortes.    - in numeris esse, Dig. 29, 1, 43: être enrôlé. [st1]5 [-] le nombre = la foule, le vulgaire.    - Hor. Ep. 1, 2, 27. [st1]6 [-] nombre (sing., plur., duel).    - Varr. L. 9, 65; Quint. 1, 4, 27, etc.    - numeri: les mathématiques, la science des nombres. --- Cic. Fin. 5, 87. [st1]7 [-] partie d'un tout.    - animalia suis trunca numeris, Ov. M. 1, 427: animaux privés d'une partie de leurs organes. --- cf. M. 7, 126.    - omnes numeros virtutis continere, Cic. Fin. 3, 24: renfermer la vertu complète.    - omnes habere in se numeros veritatis Cic. Div. 1, 23, avoir en soi tous les caractères de la vérité.    - aliquid expletum omnibus suis muneris et partibus Cic. Nat. 2, 37, qqch de parfait dans tous ses éléments et dans toutes ses parties.    - liber numeris omnibus absolutus, Plin. Ep. 9, 38: enfant parfait en tout point.    - deesse numeris suis, Ov. Am. 3, 7, 18: être incomplet. [st1]8 [-] partie mesurée, déterminée d'un tout.    - numerus: fragment de temps, jour. --- Plin. 18, 325.    - numerus: temps frappé, mesure, cadence.    - se movere extra numerum, Cic. Par. 26: faire un mouvement en dehors de la mesure.    - in numerum exsultare, Lucr. 2, 631: bondir en cadence.    - numerus: pied métrique.    - cf. Cic. de Or. 3, 182 ; Or. 190, 215, etc.    - numeri varie conclusi, Cic. Br, 274, combinaisons métriques de formes variées.    - numerus: rythme, nombre. --- Cic. Or. 219, etc.    - sententias in quadrum numerumque redigere, Cic. Or. 208: ramener les pensées à une forme symétrique et nombreuse.    - poét. in numerum digerere, Virg. En. 3, 446: disposer en ordre.    - quid, quae te purā solum sub nocte canentem audieram? Numeros memini, Virg. B. 9, 44: et ces vers que je t'avais entendu chanter lors d'une nuit sereine? Je me souviens de l'air (du rythme).    - in numerum: en cadence, harmonieusement.    - corpus movere ad numeros, Sen. Tranq. 17: mouvoir son corps en cadence.    - in solutis verbis inesse numeros, Cic. Or. 56, 190: qu'il y a du rythme dans la prose.    - arma gravi numero edere, Ov. Am. 1: chanter les armes sur un rythme grave.    - numeri: mouvements réglés des athlètes, coups spéciaux, bottes dans les assauts d'escrime.    - cf. Quint. 10, 1, 4; Sen. Ben. 7, 1. [st1]9 [-] rang, place; règle, ordre; valeur, considération, convenances.    - aliquo ou in aliquo numero esse, Cic. Fam. 1, 10; de Or. 3, 33: compter quelque peu, avoir un certain rang.    - cf. Caes. BG. 6, 13, 1.    - extra numerum es mihi, Plaut.: tu ne comptes pas pour moi.    - Tubero fuit nullo in oratorum numero, Cic. Brut. 117: Tubéro ne compta pas du tout parmi les orateurs.    - aliquem numerum obtinebat, Cic. Br. 175: il comptait qq peu.    - in patronorum aliquem numerum pervenerat, Cic. Br. 243: il avait pris une certaine place parmi les avocats.    - nil extra numerum facere, Hor. Ep. 1: ne rien faire hors de propos (contre les convenances).    - d'où numero ou in numero: en qualité de, à la place de.    - obsidum numero missi, Caes. BG. 5, 27, 2: envoyés en qualité d'otages.    - cf. Caes. BC. 2, 44, 2.    - in deorum immortalium numero venerandos, Cic. Agr. 2, 95: qu'il faut les vénérer à l'égal des dieux.    - ad numeros exigere quidque suos, Ov. R. Am. 372: ramener chaque chose à ses règles.
    * * *
    nŭmĕrus, i, m.    - cf. gr. νέμω: distribuer.    - voir numero. [st1]1 [-] nombre.    - quoad is numerus effectus esset, quem ad numerum in provincias mitti oporteret, Cic. Fam. 8, 8, 8: jusqu'à ce que fût réalisé le nombre, sur lequel devait se régler l'envoi dans les provinces = jusqu'à ce que fût atteint le nombre voulu des gouverneurs de provinces.    - numerum inire: dénombrer, évaluer le nombre.    - numerus inibatur, Caes. BG. 7, 76,: on évaluait le nombre. --- cf. Liv. 38, 23, 6.    - non numero haec judicantur, sed pondere, Cic. Off. 2, 79: ces choses s'apprécient non par le nombre (la quantité), mais par la qualité.    - equites, quindecim milia numero, Caes. BG. 7, 64, 1: les cavaliers, au nombre de quinze mille.    - reliqui omnes, numero quadraginta, interfecti, Sall. J. 53, 4: tous les autres, au nombre de quarante, furent tués.    - cf. BG. 1, 5, 2 ; 2, 4, 7, etc.    - proelium atrocius quam pro numero pugnantium, Liv. 21, 29: combat plus acharné *qu'en comparaison du nombre des combattants* = que ne le laissait prévoir (envisager) le nombre des combattants.    - totidem numero pedites, Caes. BG. 1, 48, 5: le même nombre de fantassins.    - in hostium numero habere (ducere), Caes. BG. 1, 28, 2 ; 6, 32, 1: mettre au nombre des ennemis.    - hostium numero habere (ducere), Caes. BG. 6, 6, 3; 6, 21, 2: mettre au nombre des ennemis.    - in deorum numero reponere, referre, Cic. Nat. 3, 21; 3, 12: mettre au nombre des dieux.    - hostium numero esse, Cic. Phil. 13, 11: être au nombre des ennemis.    - ex illo numero = ex illorum numero, Cic. Verr. 5, 101: d'entre eux.    - nonnullae ex eo numero, Cic. Verr. 5, 28: plusieurs d'entre elles.    - me adscribe talem in numerum, Cic. Phil. 2, 33: inscris-moi au nombre de tels personnages.    - is est eo numero, qui... habiti sunt, Cic. Arch. 31: il est du nombre de ceux qui ont été regardés comme...    - in numerum relinquere, Sen. Clem. 1, 5, 7: laisser pour faire nombre. --- cf. Luc. 2, 111.    - numeri eburni: *les nombres d'ivoire* = les dés d'ivoire.    - Ov. A. A. 2, 203; 3, 355; Suet. Tib. 14, 2.    - classis mille numero navium, Cic. Verr. 2 § 48: une flotte de mille navires.    - ad duorum milium numero ex Pompeianis cecidisse reperiebamus, Caes. BC. 3, 53: nous trouvions près de deux mille morts du côté des Pompéiens. [st1]2 [-] nombre fixé.    - naves suum numerum habent, Cic. Verr. 5, 133: les navires ont leur équipage au complet.    - obsides ad numerum mittere, Caes. BG. 5, 20, 4: envoyer des otages jusqu'à concurrence du nombre fixé. [st1]3 [-] grande quantité.    - magnus pecoris atque hominum numerus, Caes. BG. 6, 6, 1: une grande quantité de bétail et d'êtres humains.    - magnus numerus equitatus, Caes. BG. 1, 18, 5: un fort contingent de cavalerie.    - magnus numerus frumenti, Cic. Verr. 2, 176: une grande quantité de blé.    - est in provincia numerus civium Romanorum, Cic. Font. 13: il y a dans la province un bon nombre de citoyens romains. [st1]4 [-] classe, catégorie; au plur. corps de troupe, divisions, détachements.    - ex quo numero incipiam? Cic. Verr. 4, 3: par quelle catégorie de gens dois-je commencer ?    - nondum distributi in numeros, Plin. Ep. 10, 29, 2: pas encore affectés à des corps de troupes.    - cf. Tac. Agr. 18; H. 1, 6.    - militares numeri, Amm. 14, 7, 19: les cohortes.    - in numeris esse, Dig. 29, 1, 43: être enrôlé. [st1]5 [-] le nombre = la foule, le vulgaire.    - Hor. Ep. 1, 2, 27. [st1]6 [-] nombre (sing., plur., duel).    - Varr. L. 9, 65; Quint. 1, 4, 27, etc.    - numeri: les mathématiques, la science des nombres. --- Cic. Fin. 5, 87. [st1]7 [-] partie d'un tout.    - animalia suis trunca numeris, Ov. M. 1, 427: animaux privés d'une partie de leurs organes. --- cf. M. 7, 126.    - omnes numeros virtutis continere, Cic. Fin. 3, 24: renfermer la vertu complète.    - omnes habere in se numeros veritatis Cic. Div. 1, 23, avoir en soi tous les caractères de la vérité.    - aliquid expletum omnibus suis muneris et partibus Cic. Nat. 2, 37, qqch de parfait dans tous ses éléments et dans toutes ses parties.    - liber numeris omnibus absolutus, Plin. Ep. 9, 38: enfant parfait en tout point.    - deesse numeris suis, Ov. Am. 3, 7, 18: être incomplet. [st1]8 [-] partie mesurée, déterminée d'un tout.    - numerus: fragment de temps, jour. --- Plin. 18, 325.    - numerus: temps frappé, mesure, cadence.    - se movere extra numerum, Cic. Par. 26: faire un mouvement en dehors de la mesure.    - in numerum exsultare, Lucr. 2, 631: bondir en cadence.    - numerus: pied métrique.    - cf. Cic. de Or. 3, 182 ; Or. 190, 215, etc.    - numeri varie conclusi, Cic. Br, 274, combinaisons métriques de formes variées.    - numerus: rythme, nombre. --- Cic. Or. 219, etc.    - sententias in quadrum numerumque redigere, Cic. Or. 208: ramener les pensées à une forme symétrique et nombreuse.    - poét. in numerum digerere, Virg. En. 3, 446: disposer en ordre.    - quid, quae te purā solum sub nocte canentem audieram? Numeros memini, Virg. B. 9, 44: et ces vers que je t'avais entendu chanter lors d'une nuit sereine? Je me souviens de l'air (du rythme).    - in numerum: en cadence, harmonieusement.    - corpus movere ad numeros, Sen. Tranq. 17: mouvoir son corps en cadence.    - in solutis verbis inesse numeros, Cic. Or. 56, 190: qu'il y a du rythme dans la prose.    - arma gravi numero edere, Ov. Am. 1: chanter les armes sur un rythme grave.    - numeri: mouvements réglés des athlètes, coups spéciaux, bottes dans les assauts d'escrime.    - cf. Quint. 10, 1, 4; Sen. Ben. 7, 1. [st1]9 [-] rang, place; règle, ordre; valeur, considération, convenances.    - aliquo ou in aliquo numero esse, Cic. Fam. 1, 10; de Or. 3, 33: compter quelque peu, avoir un certain rang.    - cf. Caes. BG. 6, 13, 1.    - extra numerum es mihi, Plaut.: tu ne comptes pas pour moi.    - Tubero fuit nullo in oratorum numero, Cic. Brut. 117: Tubéro ne compta pas du tout parmi les orateurs.    - aliquem numerum obtinebat, Cic. Br. 175: il comptait qq peu.    - in patronorum aliquem numerum pervenerat, Cic. Br. 243: il avait pris une certaine place parmi les avocats.    - nil extra numerum facere, Hor. Ep. 1: ne rien faire hors de propos (contre les convenances).    - d'où numero ou in numero: en qualité de, à la place de.    - obsidum numero missi, Caes. BG. 5, 27, 2: envoyés en qualité d'otages.    - cf. Caes. BC. 2, 44, 2.    - in deorum immortalium numero venerandos, Cic. Agr. 2, 95: qu'il faut les vénérer à l'égal des dieux.    - ad numeros exigere quidque suos, Ov. R. Am. 372: ramener chaque chose à ses règles.
    * * *
        Numerus, numeri, pen. corr. Nombre.
    \
        Frumenti magnum numerum coegit. Caes. Grand amas.
    \
        Maximus vini numerus fuit. Cic. Grande quantité de vin.
    \
        Ex suo numero legatos ad Martium regem mittit. Sallust. De son costé, De sa bande, Des siens.
    \
        Quo numero fuisti? qua existimatione, quo gradu dignitatis? Cic. En quel honneur?
    \
        Accensus sit eo numero, quo eum maiores nostri esse voluerunt. Cic. Qu'il se tienne au rang baillé par noz predecesseurs, Qu'il n'entreprenne point plus qu'il luy appartient.
    \
        Hunc ad tuum numerum libenter adscribito. Cic. Recois le au nombre de tes amis.
    \
        Componere numero. Virgil. Par bon ordre, et en bel arroy.
    \
        Distribuere in numeros. Plin. iunior. Par bandes.
    \
        In numero et loco hostium duci. Cic. Estre reputé du nombre des ennemis.
    \
        Numero eximere. Quintil. Choisir, Mettre à part.
    \
        Numerum habui. Plaut. Je scavoye bien le nombre.
    \
        Habere aliquem in numero suorum. Ci. Le tenir de ses amis.
    \
        Qui illum secum habuerit eo numero ac loco. Cic. En si grande auctorité.
    \
        Numero, vel in numero aliquo haberi, vel esse: cui Despiti opponitur. Varro. Estre prisé et estimé, Estre en reputation.
    \
        Qui ne liberi quidem hominis numero sit. Brutus. Qui n'a pas merité d'estre au nombre des hommes.
    \
        Obtinere aliquem numerum. Cic. Estre en quelque estime et reputation.
    \
        An in aliquo numero ponendus est? Ci. En doibt on parler? En doibt on faire cas? En doibt on faire ne mise ne recepte?
    \
        In numeros nomen referre. Plin. iunior, Neque adhuc nomen in numeros relatum est. Il n'est point encore enrollé aux bandes.
    \
        Subducere numerum. Catull. Compter, Nombrer.
    \
        Quo in numero ego sum. Cic. Du nombre desquels je suis.
    \
        Hoc erit in magno numero nostrorum malorum. Cic. Cela accroistra fort et augmentera noz maulx.
    \
        In nullo numero esse. Cic. N'estre en nulle estime et reputation.
    \
        Deorum numero esse alicui. Liu. Estre estimé et reputé Dieu.
    \
        Quum is tibi parentis numero fuisset. Cic. Veu que tu l'estimois autant que ton pere.
    \
        Numerus. Virgil. Cic. Mesure.
    \
        Impares numeri. Ouid. Vers elegiaques.
    \
        Graui numero edere arma. Ouid. Descrire les faicts de guerre par vers graves.
    \
        Ludere in numerum. Virgil. Danser à la chanson, ou de mesure.
    \
        Numeris verba nectere. Ouid. Composer des vers, ou carmes.
    \
        Omnibus numeris absolutus. Plin. iunior. Totalement, en toutes sortes et manieres bien faict, Parfaict.
    \
        Omnes comitatis numeros obibas. Plin. iunior. Tu estois doulx et courtois en toutes manieres, Parfaictement.
    \
        Perfectum expletumque omnibus suis numeris et partibus. Cic. Parfaict de touts poincts, Accompli.
    \
        Veritatis omnes numeros in se habere. Cic. Il est vray comme l'Evangile. Bud.

    Dictionarium latinogallicum > numerus

  • 13 moveō

        moveō mōvī, mōtus, ēre    [1 MV-], to move, stir, set in motion, shake, disturb, remove: tanti oneris turrim, Cs.: matrona moveri iussa, to dance, H.: moveri Cyclopa, represent by action, H.: membra ad modos, Tb.: fila sonantia movit, struck, O.: moveri sedibus huic urbi melius est: loco motus cessit, driven back, Cs.: move ocius te, bestir thyself, T.: neque se in ullam partem, attach, Cs.: se ex eo loco, stir from the spot, L.: caput, i. e. threaten with, H.: castra ex eo loco, break up, Cs.: hostem statu, dislodge, L.: heredes, eject: tribu centurionem, expel: signiferos loco, degrade, Cs.: Omne movet urna nomen, H.: senatorio loco, degrade, L.: Verba loco, cancel, H.: consulem de sententiā, dissuade, L.: litteram, to take away: movet arma leo, gives battle, V.: quo sidere moto, at the rising of, O.—Prov.: omnīs terras, omnia maria movere, move heaven and earth (of great exertions).—Of the soil, to stir, plough, break up, open: iugera, V.: mota terra, O.— To disturb, violate: triste bidental, H.: Dianae non movenda numina, inviolable, H.— To remove oneself, betake oneself, move, be moved, be stirred (sc. se): terra dies duodequadraginta movit, there was an earthquake, L.: movisse a Samo Romanos audivit, L.: voluptas movens, i. e. in motion.—To excite, occasion, cause, promote, produce, begin, commence, undertake: fletum populo: mihi admirationem: indignationem, L.: suspicionem: iam pugna se moverat, was going on, Cu.: cantūs, V.: mentionem rei, make mention, L.: priusquam movere ac moliri quicquam posset, make any disturbance, L. — To shake, cause to waver, alter, change: meam sententiam.— To disturb, concern, trouble, torment: moveat cimex Pantilius? H.: voltum movetur, changes countenance, V.: vis aestūs omnium ferme corpora movit, L.: venenum praecordia movit, O.: strepitu fora, Iu.— To stir, produce, put forth: de palmite gemma movetur, O.— To exert, exercise: movisse numen ad alqd deos, L.: artis opem, O. — To change, transform: quorum Forma semel mota est, O.: nihil motum ex antiquo, i. e. change in traditional custom, L.—Fig., to move, influence, affect, excite, inspire: nil nos dos movet, T.: beneficiis moveri, Cs.: moveri civitas coepit, S.: ut pulcritudo corporis movet oculos et delectat, charms: animos ad bellum, instigate, L.: feroci iuveni animum, stir, L.: Vestrā motus prece, H.: moverat plebem oratio consulis, had stirred, L.: absiste moveri, be not disturbed, V.: ut captatori moveat fastidia, excites nausea in, Iu.— To revolve, meditate, ponder: Multa movens animo, V.
    * * *
    movere, movi, motus V
    move, stir, agitate, affect, provoke, disturb;

    Latin-English dictionary > moveō

  • 14 bellum

    bellum (ante-class. and poet. duel-lum), i, n. [Sanscr. dva, dvi, dus; cf. Germ. zwei; Engl. two, twice; for the change from initial du- to b-, cf. bis for duis, and v. the letter B, and Varr. L. L. 5, § 73 Mull.; 7, § 49 ib.], war.
    I.
    Form duellum: duellum, bellum, videlicet quod duabus partibus de victoria contendentibus dimicatur. Inde est perduellis, qui pertinaciter retinet bellum, Paul. ex Fest. p. 66, 17 Mull.:

    bellum antea duellum vocatum eo quod duae sunt dimicantium partes... Postea mutata littera dictum bellum,

    Isid. Orig. 18, 1, 9: hos pestis necuit, pars occidit illa duellis, Enn. ap. Prisc. p. 9, 861 P. (Ann. v. 549 Vahl.):

    legiones reveniunt domum Exstincto duello maximo atque internecatis hostibus,

    Plaut. Am. 1, 1, 35:

    quae domi duellique male fecisti,

    id. As. 3, 2, 13.—So in archaic style, or in citations from ancient documents:

    quique agent rem duelli,

    Cic. Leg. 2, 8, 21:

    aes atque ferrum, duelli instrumenta,

    id. ib. 2, 18, 45 (translated from the Platonic laws):

    puro pioque duello quaerendas (res) censeo,

    Liv. 1, 32, 12 (quoted from ancient transactions); so,

    quod duellum populo Romano cum Carthaginiensi est,

    id. 22, 10, 2:

    victoriaque duelli populi Romani erit,

    id. 23, 11, 2:

    si duellum quod cum rege Antiocho sumi populus jussit,

    id. 36, 2, 2;

    and from an ancient inscription' duello magno dirimendo, etc.,

    id. 40, 52, 5.— Poet.:

    hic... Pacem duello miscuit,

    Hor. C. 3, 5, 38:

    cadum Marsi memorem duelli,

    id. ib. 3, 14, 18:

    vacuum duellis Janum Quirini clausit,

    id. ib. 4, 15, 8; cf. id. Ep. 1, 2, 7; 2, 1, 254; 2, 2, 98; Ov. F. 6, 201; Juv. 1, 169— [p. 227]
    II.
    Form bellum.
    A.
    War, warfare (abstr.), or a war, the war (concr.), i.e. hostilities between two nations (cf. tumultus).
    1.
    Specifying the enemy.
    a.
    By adjj. denoting the nation:

    omnibus Punicis Siciliensibusque bellis,

    Cic. Verr. 2, 5, 47, § 124:

    aliquot annis ante secundum Punicum bellum,

    id. Ac. 2, 5, 13:

    Britannicum bellum,

    id. Att. 4, 16, 13:

    Gallicum,

    id. Prov. Cons. 14, 35:

    Germanicum,

    Caes. B. G. 3, 28:

    Sabinum,

    Liv. 1, 26, 4:

    Parthicum,

    Vell. 2, 46, 2;

    similarly: bellum piraticum,

    the war against the pirates, Vell. 2, 33, 1.—Sometimes the adj. refers to the leader or king of the enemy:

    Sertorianum bellum,

    Cic. Phil. 11, 8, 18:

    Mithridaticum,

    id. Imp. Pomp. 3, 7:

    Jugurthinum,

    Hor. Epod. 9, 23; Vell. 2, 11, 1;

    similarly: bellum regium,

    the war against kings, Cic. Imp. Pomp. 17, 50. —Or it refers to the theatre of the war:

    bellum Africanum, Transalpinum,

    Cic. Imp. Pomp. 10, 28:

    Asiaticum,

    id. ib. 22, 64:

    Africum,

    Caes. B. C. 2, 32 fin.:

    Actiacum,

    Vell. 2, 86, 3:

    Hispaniense,

    id. 2, 55, 2.—
    b.
    With gen. of the name of the nation or its leader: bellum Latinorum, the Latin war, i. e. against the Latins, Cic. N. D. 2, 2, 6:

    Venetorum,

    Caes. B. G. 3, 16:

    Helvetiorum,

    id. ib. 1, 40 fin.;

    1, 30: Ambiorigis,

    id. ib. 6, 29, 4:

    Pyrrhi, Philippi,

    Cic. Phil. 11, 7, 17:

    Samnitium,

    Liv. 7, 29, 2.—
    c.
    With cum and abl. of the name.
    (α).
    Attributively:

    cum Jugurtha, cum Cimbris, cum Teutonis bellum,

    Cic. Imp. Pomp. 20, 60:

    belli causa cum Samnitibus,

    Liv. 7, 29, 3:

    hunc finem bellum cum Philippo habuit,

    id. 33, 35, 12:

    novum cum Antiocho instabat bellum,

    id. 36, 36, 7; cf. id. 35, 40, 1; 38, 58, 8; 39, 1, 8; 44, 14, 7.—
    (β).
    With cum dependent on the verb:

    quia bellum Aetolis esse dixi cum Aliis,

    Plaut. Capt. prol. 59:

    novi consules... duo bella habuere... alterum cum Tiburtibus,

    Liv. 7, 17, 2; esp. with gero, v. 2. b. a infra.—
    d.
    With adversus and acc. of the name.
    (α).
    Attributively:

    bellum adversus Philippum,

    Liv. 31, 1, 8:

    bellum populus adversus Vestinos jussit,

    id. 8, 29, 6.—
    (β).
    With adversus dependent on the verb: quod homines populi Hermunduli adversus populum Romanum bellum fecere, Cincius ap. Gell. 16, 14, 1: nos pro vobis bellum suscepimus adversus Philippum. Liv. 31, 31, 18:

    ut multo acrius adversus duos quam adversus unum pararet bellum,

    id. 45, 11, 8:

    bellum quod rex adversus Datamem susceperat,

    Nep. Dat. 8, 5.—
    e.
    With contra and acc.:

    cum bellum nefarium contra aras et focos, contra vitam fortunasque nostras... non comparari, sed geri jam viderem,

    Cic. Phil. 3, 1, 1:

    causam belli contra patriam inferendi,

    id. ib. 2, 22, 53.—
    f.
    With in and acc. (very rare):

    Athenienses in Peloponnesios sexto et vicesimo anno bellum gerentes,

    Nep. Lys. 1, 1.—
    g.
    With inter and acc.:

    hic finis belli inter Romanos ac Persea fuit,

    Liv. 45, 9, 2.—
    h.
    With apud and acc.:

    secutum est bellum gestum apud Mutinam,

    Nep. Att. 9, 1.—
    k.
    With dat. of the enemy after inferre and facere, v. 2. a. k infra.—
    2.
    With verbs.
    a.
    Referring to the beginning of the war.
    (α).
    Bellum movere or commovere, to bring about, stir up a war:

    summa erat observatio in bello movendo,

    Cic. Off. 1, 11, 37:

    bellum commotum a Scapula,

    id. Fam. 9, 13, 1:

    nuntiabant alii... in Apulia servile bellum moveri,

    Sall. C. 30, 2:

    is primum Volscis bellum in ducentos amplius... annos movit,

    Liv. 1, 53, 2:

    insequenti anno Veiens bellum motum,

    id. 4, 58, 6:

    dii pium movere bellum,

    id. 8, 6, 4; cf. Verg. A. 10, 627; id. G. 1, 509; so,

    concitare,

    Liv. 7, 27, 5; and ciere ( poet.), Verg. A. 1, 541; 6, 829; 12, 158.—
    (β).
    Bellum parare, comparare, apparare, or se praeparare bello, to prepare a war, or for a war:

    cum tam pestiferum bellum pararet,

    Cic. Att. 9, 13, 3:

    bellum utrimque summopere parabatur,

    Liv. 1, 23, 1; cf. id. 45, 11, 8 (v. II. A. 1. d. b supra); Nep. Hann. 2, 6; Quint. 12, 3, 5; Ov. M. 7, 456; so,

    parare alicui,

    Nep. Alcib. 9, 5:

    bellum terra et mari comparat,

    Cic. Att. 10, 4, 3:

    tantum bellum... Cn. Pompeius extrema hieme apparavit, ineunte vere suscepit, media aestate confecit,

    id. Imp. Pomp. 12, 3, 5:

    bellum omnium consensu apparari coeptum,

    Liv. 4, 55, 7:

    numquam imperator ita paci credit, ut non se praeparet bello,

    Sen. Vit. Beat. 26, 2.—
    (γ).
    Bellum differre, to postpone a war:

    nec jam poterat bellum differri,

    Liv. 2, 30, 7:

    mors Hamilcaris et pueritia Hannibalis distulerunt bellum,

    id. 21, 2, 3; cf. id. 5, 5, 3.—
    (δ).
    Bellum sumere, to undertake, begin a war (not in Caesar):

    omne bellum sumi facile, ceterum aegerrume desinere,

    Sall. J. 83, 1:

    prius tamen omnia pati decrevit quam bellum sumere,

    id. ib. 20, 5:

    de integro bellum sumit,

    id. ib. 62, 9:

    iis haec maxima ratio belli sumendi fuerat,

    Liv. 38, 19, 3:

    sumi bellum etiam ab ignavis, strenuissimi cujusque periculo geri,

    Tac. H. 4, 69; cf. id. A. 2, 45; 13, 34; 15, 5; 15, 7; id. Agr. 16.—
    (ε).
    Bellum suscipere (rarely inire), to undertake, commence a war, join in a war:

    bellum ita suscipiatur ut nihil nisi pax quaesita videatur,

    Cic. Off. 1, 23, 80:

    suscipienda quidem bella sunt ob eam causam ut, etc.,

    id. ib. 1, 11, 35:

    judicavit a plerisque ignoratione... bellum esse susceptum,

    join, id. Marcell. 5, 13; id. Imp. Pomp. 12, 35 (v. supra):

    cum avertisset plebem a suscipiendo bello,

    undertaking, Liv. 4, 58, 14:

    senatui cum Camillo agi placuit ut bellum Etruscum susciperet,

    id. 6, 9, 5:

    bella non causis inita, sed ut eorum merces fuit,

    Vell. 2, 3, 3.—
    (ζ).
    Bellum consentire = bellum consensu decernere, to decree a war by agreement, to ratify a declaration of war (rare):

    consensit et senatus bellum,

    Liv. 8, 6, 8:

    bellum erat consensum,

    id. 1, 32, 12.—
    (η).
    Bellum alicui mandare, committere, decernere, dare, gerendum dare, ad aliquem deferre, or aliquem bello praeficere, praeponere, to assign a war to one as a commander, to give one the chief command in a war:

    sed ne tum quidem populus Romanus ad privatum detulit bellum,

    Cic. Phil. 11, 8, 18:

    populus Romanus consuli... bellum gerendum dedit,

    id. ib.:

    cur non... eidem... hoc quoque bellum regium committamus?

    id. Imp. Pomp. 17, 50:

    Camillus cui id bellum mandatum erat,

    Liv. 5, 26, 3:

    Volscum bellum M. Furio extra ordinem decretum,

    id. 6, 22, 6:

    Gallicum bellum Popilio extra ordinem datum,

    id. 7, 23, 2:

    quo die a vobis maritimo bello praepositus est imperator,

    Cic. Imp. Pomp. 15, 44:

    cum ei (bello) imperatorem praeficere possitis, in quo sit eximia belli scientia,

    id. ib. 16, 49:

    hunc toti bello praefecerunt,

    Caes. B. G. 5, 11 fin.:

    alicui bellum suscipiendum dare,

    Cic. Imp. Pomp. 19, 58:

    bellum administrandum permittere,

    id. ib. 21, 61.—
    (θ).
    Bellum indicere alicui, to declare war against (the regular expression; coupled with facere in the ancient formula of the pater patratus), also bellum denuntiare: ob eam rem ego... populo Hermundulo... bellum (in)dico facioque, Cincius ap. Gell. 16, 14, 1:

    ob eam rem ego populusque Romanus populis... Latinis bellum indico facioque,

    Liv. 1, 32, 13:

    Corinthiis bellum indicamus an non?

    Cic. Inv. 1, 12, 17:

    ex quo intellegi potest, nullum bellum esse justum nisi quod aut rebus repetitis geratur, aut denuntiatum ante sit et indictum,

    id. Off. 1, 11, 36; id. Rep. 3, 23, 35:

    bellum indici posse existimabat,

    Liv. 1, 22, 4:

    ni reddantur (res) bellum indicere jussos,

    id. 1, 22, 6:

    ut... nec gererentur solum sed etiam indicerentur bella aliquo ritu, jus... descripsit quo res repetuntur,

    id. 1, 32, 5; cf. id. 1, 32, 9; 2, 18, 11; 2, 38, 5; Verg. A. 7, 616.—
    (κ).
    Bellum inferre alicui (cf. contra aliquem, 1. e. supra; also bellum facere; absol., with dat., or with cum and abl.), to begin a war against ( with), to make war on:

    Denseletis nefarium bellum intulisti,

    Cic. Pis. 34, 84:

    ei civitati bellum indici atque inferri solere,

    id. Verr. 2, 1, 31, § 79:

    qui sibi Galliaeque bellum intulissent,

    Caes. B. G. 4, 16; Nep. Them. 2, 4; Verg. A. 3, 248:

    bellumne populo Romano Lampsacena civitas facere conabatur?

    Cic. Verr. 2, 1, 31, § 79:

    bellum patriae faciet,

    id. Mil. 23, 63; id. Cat. 3, 9, 22:

    civitatem Eburonum populo Romano bellum facere ausam,

    Caes. B. G. 5, 28; cf. id. ib. 7, 2;

    3, 29: constituit bellum facere,

    Sall. C. 26, 5; 24, 2:

    occupant bellum facere,

    they are the first to begin the war, Liv. 1, 14, 4:

    ut bellum cum Priscis Latinis fieret,

    id. 1, 32, 13:

    populus Palaepolitanis bellum fieri jussit,

    id. 8, 22, 8; cf. Nep. Dion, 4, 3; id. Ages. 2, 1.— Coupled with instruere, to sustain a war:

    urbs quae bellum facere atque instruere possit,

    Cic. Agr. 2, 28, 77.—Bellum facere had become obsolete at Seneca's time, Sen. Ep. 114, 17.—
    (λ).
    Bellum oritur or exoritur, a war begins:

    subito bellum in Gallia ex, ortum est,

    Caes. B. G. 3, 7:

    aliud multo propius bellum ortum,

    Liv. 1, 14, 4:

    Veiens bellum exortum,

    id. 2, 53, 1.—

    bellum

    (ante-class. and poet.

    duel-lum

    ), i, n. [Sanscr. dva, dvi, dus; cf. Germ. zwei; Engl. two, twice; for the change from initial du- to b-, cf. bis for duis, and v. the letter B, and Varr. L. L. 5, § 73 Mull.; 7, § 49 ib.], war.
    I.
    Form duellum: duellum, bellum, videlicet quod duabus partibus de victoria contendentibus dimicatur. Inde est perduellis, qui pertinaciter retinet bellum, Paul. ex Fest. p. 66, 17 Mull.:

    bellum antea duellum vocatum eo quod duae sunt dimicantium partes... Postea mutata littera dictum bellum,

    Isid. Orig. 18, 1, 9: hos pestis necuit, pars occidit illa duellis, Enn. ap. Prisc. p. 9, 861 P. (Ann. v. 549 Vahl.):

    legiones reveniunt domum Exstincto duello maximo atque internecatis hostibus,

    Plaut. Am. 1, 1, 35:

    quae domi duellique male fecisti,

    id. As. 3, 2, 13.—So in archaic style, or in citations from ancient documents:

    quique agent rem duelli,

    Cic. Leg. 2, 8, 21:

    aes atque ferrum, duelli instrumenta,

    id. ib. 2, 18, 45 (translated from the Platonic laws):

    puro pioque duello quaerendas (res) censeo,

    Liv. 1, 32, 12 (quoted from ancient transactions); so,

    quod duellum populo Romano cum Carthaginiensi est,

    id. 22, 10, 2:

    victoriaque duelli populi Romani erit,

    id. 23, 11, 2:

    si duellum quod cum rege Antiocho sumi populus jussit,

    id. 36, 2, 2;

    and from an ancient inscription' duello magno dirimendo, etc.,

    id. 40, 52, 5.— Poet.:

    hic... Pacem duello miscuit,

    Hor. C. 3, 5, 38:

    cadum Marsi memorem duelli,

    id. ib. 3, 14, 18:

    vacuum duellis Janum Quirini clausit,

    id. ib. 4, 15, 8; cf. id. Ep. 1, 2, 7; 2, 1, 254; 2, 2, 98; Ov. F. 6, 201; Juv. 1, 169— [p. 227]
    II.
    Form bellum.
    A.
    War, warfare (abstr.), or a war, the war (concr.), i.e. hostilities between two nations (cf. tumultus).
    1.
    Specifying the enemy.
    a.
    By adjj. denoting the nation:

    omnibus Punicis Siciliensibusque bellis,

    Cic. Verr. 2, 5, 47, § 124:

    aliquot annis ante secundum Punicum bellum,

    id. Ac. 2, 5, 13:

    Britannicum bellum,

    id. Att. 4, 16, 13:

    Gallicum,

    id. Prov. Cons. 14, 35:

    Germanicum,

    Caes. B. G. 3, 28:

    Sabinum,

    Liv. 1, 26, 4:

    Parthicum,

    Vell. 2, 46, 2;

    similarly: bellum piraticum,

    the war against the pirates, Vell. 2, 33, 1.—Sometimes the adj. refers to the leader or king of the enemy:

    Sertorianum bellum,

    Cic. Phil. 11, 8, 18:

    Mithridaticum,

    id. Imp. Pomp. 3, 7:

    Jugurthinum,

    Hor. Epod. 9, 23; Vell. 2, 11, 1;

    similarly: bellum regium,

    the war against kings, Cic. Imp. Pomp. 17, 50. —Or it refers to the theatre of the war:

    bellum Africanum, Transalpinum,

    Cic. Imp. Pomp. 10, 28:

    Asiaticum,

    id. ib. 22, 64:

    Africum,

    Caes. B. C. 2, 32 fin.:

    Actiacum,

    Vell. 2, 86, 3:

    Hispaniense,

    id. 2, 55, 2.—
    b.
    With gen. of the name of the nation or its leader: bellum Latinorum, the Latin war, i. e. against the Latins, Cic. N. D. 2, 2, 6:

    Venetorum,

    Caes. B. G. 3, 16:

    Helvetiorum,

    id. ib. 1, 40 fin.;

    1, 30: Ambiorigis,

    id. ib. 6, 29, 4:

    Pyrrhi, Philippi,

    Cic. Phil. 11, 7, 17:

    Samnitium,

    Liv. 7, 29, 2.—
    c.
    With cum and abl. of the name.
    (α).
    Attributively:

    cum Jugurtha, cum Cimbris, cum Teutonis bellum,

    Cic. Imp. Pomp. 20, 60:

    belli causa cum Samnitibus,

    Liv. 7, 29, 3:

    hunc finem bellum cum Philippo habuit,

    id. 33, 35, 12:

    novum cum Antiocho instabat bellum,

    id. 36, 36, 7; cf. id. 35, 40, 1; 38, 58, 8; 39, 1, 8; 44, 14, 7.—
    (β).
    With cum dependent on the verb:

    quia bellum Aetolis esse dixi cum Aliis,

    Plaut. Capt. prol. 59:

    novi consules... duo bella habuere... alterum cum Tiburtibus,

    Liv. 7, 17, 2; esp. with gero, v. 2. b. a infra.—
    d.
    With adversus and acc. of the name.
    (α).
    Attributively:

    bellum adversus Philippum,

    Liv. 31, 1, 8:

    bellum populus adversus Vestinos jussit,

    id. 8, 29, 6.—
    (β).
    With adversus dependent on the verb: quod homines populi Hermunduli adversus populum Romanum bellum fecere, Cincius ap. Gell. 16, 14, 1: nos pro vobis bellum suscepimus adversus Philippum. Liv. 31, 31, 18:

    ut multo acrius adversus duos quam adversus unum pararet bellum,

    id. 45, 11, 8:

    bellum quod rex adversus Datamem susceperat,

    Nep. Dat. 8, 5.—
    e.
    With contra and acc.:

    cum bellum nefarium contra aras et focos, contra vitam fortunasque nostras... non comparari, sed geri jam viderem,

    Cic. Phil. 3, 1, 1:

    causam belli contra patriam inferendi,

    id. ib. 2, 22, 53.—
    f.
    With in and acc. (very rare):

    Athenienses in Peloponnesios sexto et vicesimo anno bellum gerentes,

    Nep. Lys. 1, 1.—
    g.
    With inter and acc.:

    hic finis belli inter Romanos ac Persea fuit,

    Liv. 45, 9, 2.—
    h.
    With apud and acc.:

    secutum est bellum gestum apud Mutinam,

    Nep. Att. 9, 1.—
    k.
    With dat. of the enemy after inferre and facere, v. 2. a. k infra.—
    2.
    With verbs.
    a.
    Referring to the beginning of the war.
    (α).
    Bellum movere or commovere, to bring about, stir up a war:

    summa erat observatio in bello movendo,

    Cic. Off. 1, 11, 37:

    bellum commotum a Scapula,

    id. Fam. 9, 13, 1:

    nuntiabant alii... in Apulia servile bellum moveri,

    Sall. C. 30, 2:

    is primum Volscis bellum in ducentos amplius... annos movit,

    Liv. 1, 53, 2:

    insequenti anno Veiens bellum motum,

    id. 4, 58, 6:

    dii pium movere bellum,

    id. 8, 6, 4; cf. Verg. A. 10, 627; id. G. 1, 509; so,

    concitare,

    Liv. 7, 27, 5; and ciere ( poet.), Verg. A. 1, 541; 6, 829; 12, 158.—
    (β).
    Bellum parare, comparare, apparare, or se praeparare bello, to prepare a war, or for a war:

    cum tam pestiferum bellum pararet,

    Cic. Att. 9, 13, 3:

    bellum utrimque summopere parabatur,

    Liv. 1, 23, 1; cf. id. 45, 11, 8 (v. II. A. 1. d. b supra); Nep. Hann. 2, 6; Quint. 12, 3, 5; Ov. M. 7, 456; so,

    parare alicui,

    Nep. Alcib. 9, 5:

    bellum terra et mari comparat,

    Cic. Att. 10, 4, 3:

    tantum bellum... Cn. Pompeius extrema hieme apparavit, ineunte vere suscepit, media aestate confecit,

    id. Imp. Pomp. 12, 3, 5:

    bellum omnium consensu apparari coeptum,

    Liv. 4, 55, 7:

    numquam imperator ita paci credit, ut non se praeparet bello,

    Sen. Vit. Beat. 26, 2.—
    (γ).
    Bellum differre, to postpone a war:

    nec jam poterat bellum differri,

    Liv. 2, 30, 7:

    mors Hamilcaris et pueritia Hannibalis distulerunt bellum,

    id. 21, 2, 3; cf. id. 5, 5, 3.—
    (δ).
    Bellum sumere, to undertake, begin a war (not in Caesar):

    omne bellum sumi facile, ceterum aegerrume desinere,

    Sall. J. 83, 1:

    prius tamen omnia pati decrevit quam bellum sumere,

    id. ib. 20, 5:

    de integro bellum sumit,

    id. ib. 62, 9:

    iis haec maxima ratio belli sumendi fuerat,

    Liv. 38, 19, 3:

    sumi bellum etiam ab ignavis, strenuissimi cujusque periculo geri,

    Tac. H. 4, 69; cf. id. A. 2, 45; 13, 34; 15, 5; 15, 7; id. Agr. 16.—
    (ε).
    Bellum suscipere (rarely inire), to undertake, commence a war, join in a war:

    bellum ita suscipiatur ut nihil nisi pax quaesita videatur,

    Cic. Off. 1, 23, 80:

    suscipienda quidem bella sunt ob eam causam ut, etc.,

    id. ib. 1, 11, 35:

    judicavit a plerisque ignoratione... bellum esse susceptum,

    join, id. Marcell. 5, 13; id. Imp. Pomp. 12, 35 (v. supra):

    cum avertisset plebem a suscipiendo bello,

    undertaking, Liv. 4, 58, 14:

    senatui cum Camillo agi placuit ut bellum Etruscum susciperet,

    id. 6, 9, 5:

    bella non causis inita, sed ut eorum merces fuit,

    Vell. 2, 3, 3.—
    (ζ).
    Bellum consentire = bellum consensu decernere, to decree a war by agreement, to ratify a declaration of war (rare):

    consensit et senatus bellum,

    Liv. 8, 6, 8:

    bellum erat consensum,

    id. 1, 32, 12.—
    (η).
    Bellum alicui mandare, committere, decernere, dare, gerendum dare, ad aliquem deferre, or aliquem bello praeficere, praeponere, to assign a war to one as a commander, to give one the chief command in a war:

    sed ne tum quidem populus Romanus ad privatum detulit bellum,

    Cic. Phil. 11, 8, 18:

    populus Romanus consuli... bellum gerendum dedit,

    id. ib.:

    cur non... eidem... hoc quoque bellum regium committamus?

    id. Imp. Pomp. 17, 50:

    Camillus cui id bellum mandatum erat,

    Liv. 5, 26, 3:

    Volscum bellum M. Furio extra ordinem decretum,

    id. 6, 22, 6:

    Gallicum bellum Popilio extra ordinem datum,

    id. 7, 23, 2:

    quo die a vobis maritimo bello praepositus est imperator,

    Cic. Imp. Pomp. 15, 44:

    cum ei (bello) imperatorem praeficere possitis, in quo sit eximia belli scientia,

    id. ib. 16, 49:

    hunc toti bello praefecerunt,

    Caes. B. G. 5, 11 fin.:

    alicui bellum suscipiendum dare,

    Cic. Imp. Pomp. 19, 58:

    bellum administrandum permittere,

    id. ib. 21, 61.—
    (θ).
    Bellum indicere alicui, to declare war against (the regular expression; coupled with facere in the ancient formula of the pater patratus), also bellum denuntiare: ob eam rem ego... populo Hermundulo... bellum (in)dico facioque, Cincius ap. Gell. 16, 14, 1:

    ob eam rem ego populusque Romanus populis... Latinis bellum indico facioque,

    Liv. 1, 32, 13:

    Corinthiis bellum indicamus an non?

    Cic. Inv. 1, 12, 17:

    ex quo intellegi potest, nullum bellum esse justum nisi quod aut rebus repetitis geratur, aut denuntiatum ante sit et indictum,

    id. Off. 1, 11, 36; id. Rep. 3, 23, 35:

    bellum indici posse existimabat,

    Liv. 1, 22, 4:

    ni reddantur (res) bellum indicere jussos,

    id. 1, 22, 6:

    ut... nec gererentur solum sed etiam indicerentur bella aliquo ritu, jus... descripsit quo res repetuntur,

    id. 1, 32, 5; cf. id. 1, 32, 9; 2, 18, 11; 2, 38, 5; Verg. A. 7, 616.—
    (κ).
    Bellum inferre alicui (cf. contra aliquem, 1. e. supra; also bellum facere; absol., with dat., or with cum and abl.), to begin a war against ( with), to make war on:

    Denseletis nefarium bellum intulisti,

    Cic. Pis. 34, 84:

    ei civitati bellum indici atque inferri solere,

    id. Verr. 2, 1, 31, § 79:

    qui sibi Galliaeque bellum intulissent,

    Caes. B. G. 4, 16; Nep. Them. 2, 4; Verg. A. 3, 248:

    bellumne populo Romano Lampsacena civitas facere conabatur?

    Cic. Verr. 2, 1, 31, § 79:

    bellum patriae faciet,

    id. Mil. 23, 63; id. Cat. 3, 9, 22:

    civitatem Eburonum populo Romano bellum facere ausam,

    Caes. B. G. 5, 28; cf. id. ib. 7, 2;

    3, 29: constituit bellum facere,

    Sall. C. 26, 5; 24, 2:

    occupant bellum facere,

    they are the first to begin the war, Liv. 1, 14, 4:

    ut bellum cum Priscis Latinis fieret,

    id. 1, 32, 13:

    populus Palaepolitanis bellum fieri jussit,

    id. 8, 22, 8; cf. Nep. Dion, 4, 3; id. Ages. 2, 1.— Coupled with instruere, to sustain a war:

    urbs quae bellum facere atque instruere possit,

    Cic. Agr. 2, 28, 77.—Bellum facere had become obsolete at Seneca's time, Sen. Ep. 114, 17.—
    (λ).
    Bellum oritur or exoritur, a war begins:

    subito bellum in Gallia ex, ortum est,

    Caes. B. G. 3, 7:

    aliud multo propius bellum ortum,

    Liv. 1, 14, 4:

    Veiens bellum exortum,

    id. 2, 53, 1.—
    b.
    Referring to the carrying on of the war: bellum gerere, to carry on a war; absol., with cum and abl., per and acc., or in and abl. (cf.:

    bellum gerere in aliquem, 1. a. and f. supra): nisi forte ego vobis... cessare nunc videor cum bella non gero,

    Cic. Sen. 6, 18:

    cum Celtiberis, cum Cimbris bellum ut cum inimicis gerebatur,

    id. Off. 1, 12, 38:

    cum ei bellum ut cum rege Perse gereret obtigisset,

    id. Div. 1, 46, 103:

    erant hae difficultates belli gerendi,

    Caes. B. G. 3, 10:

    bellum cum Germanis gerere constituit,

    id. ib. 4, 6:

    Cn. Pompeius in extremis terris bellum gerebat,

    Sall. C. 16, 5:

    bellum quod Hannibale duce Carthaginienses cum populo Romano gessere,

    Liv. 21, 1, 1:

    alter consul in Sabinis bellum gessit,

    id. 2, 62, 3:

    de exercitibus per quos id bellum gereretur,

    id. 23, 25, 5:

    Chabrias bella in Aegypto sua sponte gessit,

    Nep. Chabr, 2, 1.—Sometimes bellum administrare only of the commander, Cic. Imp. Pomp. 15, 43; Nep. Chabr. 2, 1. —Also (very rare):

    bellum bellare,

    Liv. 8, 40, 1 (but belligerantes is absol., Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38; Ann. v. 201 Vahl.);

    in the same sense: bellum agere,

    Nep. Hann. 8, 3. —As a synonym:

    bello persequi aliquem,

    Nep. Con. 4, 1; cf. Liv. 3, 25, 3.—
    (β).
    Trahere or ducere bellum, to protract a war:

    necesse est enim aut trahi id bellum, aut, etc.,

    Cic. Att. 10, 8, 2:

    bellum trahi non posse,

    Sall. J. 23, 2:

    belli trahendi causa,

    Liv. 5, 11, 8:

    morae qua trahebant bellum paenitebat,

    id. 9, 27, 5:

    suadere institui ut bellum duceret,

    Cic. Fam. 7, 3, 2:

    bellum enim ducetur,

    id. ad Brut. 1, 18, 6; Nep. Alcib. 8, 1; id. Dat. 8, 4;

    similarly: cum his molliter et per dilationes bellum geri oportet?

    Liv. 5, 5, 1.—
    (γ).
    Bellum repellere, defendere, or propulsare, to ward off, defend one ' s self against a war:

    bellum Gallicum C. Caesare imperatore gestum est, antea tantummodo repulsum,

    Cic. Prov. Cons. 13, 32:

    quod bellum non intulerit sed defenderit,

    Caes. B. G. 1, 44:

    Samnitium vix a se ipsis eo tempore propulsantium bellum,

    Liv. 8, 37, 5.—
    c.
    Referring to the end of a war.
    (α).
    Bellum deponere, ponere, or omittere, to give up, discontinue a war:

    in quo (i.e. bello) et gerendo et deponendo jus ut plurimum valeret lege sanximus,

    Cic. Leg. 2, 14, 34:

    (bellum) cum deponi victores velint,

    Sall. J. 83, 1:

    bellum decem ferme annis ante depositum erat,

    Liv. 31, 1, 8:

    nos depositum a vobis bellum et ipsi omisimus,

    id. 31, 31, 19:

    dicit posse condicionibus bellum poni,

    Sall. J. 112, 1:

    bellum grave cum Etruria positum est,

    id. H. Fragm. 1, 9 Dietsch:

    velut posito bello,

    Liv. 1, 53, 5:

    manere bellum quod positum simuletur,

    id. 1, 53, 7:

    posito ubique bello,

    Tac. H. 2, 52; cf. Hor. Ep. 2, 1, 93; Verg. A. 1, 291:

    omisso Romano bello Porsinna filium Arruntem Ariciam... mittit,

    Liv. 2, 14, 5.—
    (β).
    Bellum componere, to end a war by agreement, make peace:

    timerent ne bellum componeretur,

    Cic. Fam. 10, 33, 3:

    si bellum compositum foret,

    Sall. J. 97, 2:

    belli componendi licentiam,

    id. ib. 103, 3; cf. Nep. Ham. 1, 5; id. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Verg. A. 12, 109;

    similarly: bellum sedare,

    Nep. Dat. 8, 5.—
    (γ).
    Bellum conficere, perficere, finire, to finish, end a war; conficere (the most usual term) and perficere, = to finish a war by conquering; finire (rare), without implying success:

    is bellum confecerit qui Antonium oppresserit,

    Cic. Fam. 11, 12, 2:

    bellumque maximum conficies,

    id. Rep. 6, 11, 11:

    confecto Mithridatico bello,

    id. Prov. Cons. 11, 27; cf. id. Fam. 5, 10, 3; id. Imp. Pomp. 14, 42:

    quo proelio... bellum Venetorum confectum est,

    Caes. B. G. 3, 16; cf. id. ib. 1, 30; 1, 44; 1, 54; 3, 28;

    4, 16: bello confecto de Rhodiis consultum est,

    Sall. C. 51, 5; cf. id. J. 36, 1; 114, 3:

    neminem nisi bello confecto pecuniam petiturum esse,

    Liv. 24, 18, 11; cf. id. 21, 40, 11; 23, 6, 2; 31, 47, 4; 32, 32, 6;

    36, 2, 3: bello perfecto,

    Caes. B. C. 3, 18, 5; Liv. 1, 38, 3:

    se quo die hostem vidisset perfecturum (i. e. bellum),

    id. 22, 38, 7; 31, 4, 2; cf. id. 3, 24, 1; 34, 6, 12; Just. 5, 2, 11:

    neque desiturum ante... quam finitum aliqua tolerabili condicione bellum videro,

    Liv. 23, 12, 10: finito ex maxima parte.. [p. 228] italico bello, Vell. 2, 17, 1; Curt. 3, 1, 9; Tac. A. 15, 17; Just. 16, 2, 6; 24, 1, 8; Verg. A. 11, 116.—
    d.
    Less usual connections:

    bellum delere: non modo praesentia sed etiam futura bella delevit,

    Cic. Lael. 3, 11; cf. Nep. Alcib. 8, 4:

    alere ac fovere bellum,

    Liv. 42, 11, 5:

    bellum navare alicui,

    Tac. H. 5, 25:

    spargere,

    id. A. 3, 21; id. Agr. 38; Luc. 2, 682:

    serere,

    Liv. 21, 10, 4:

    circumferre,

    Tac. A. 13, 37:

    exercere,

    id. ib. 6, 31:

    quam celeriter belli impetus navigavit ( = quam celeriter navale bellum gestum est),

    Cic. Imp. Pomp. 12, 34; so Flor. 2, 2, 17:

    bellum ascendit in rupes,

    id. 4, 12, 4:

    bellum serpit in proximos,

    id. 2, 9, 4; cf. id. 2, 2, 15:

    bella narrare,

    Cic. Or. 9, 30:

    canere bella,

    Quint. 10, 1, 91:

    bella legere,

    Cic. Imp. Pomp. 10, 28.—
    3.
    As object denoting place or time.
    a.
    Proficisci ad bellum, to depart for the war.
    (α).
    Of the commander:

    consul sortitu ad bellum profectus,

    Cic. Phil. 14, 2, 4; cf. id. Cat. 1, 13, 33:

    ipse ad bellum Ambiorigis profectus,

    Caes. B. G. 6, 29, 4:

    ut duo ex tribunis ad bellum proficiscerentur,

    Liv. 4, 45, 7; cf. id. 6, 2, 9: Nep. Alcib. 4, 1; Sall. H. 2, 96 Dietsch. —Post-class.:

    in bellum,

    Just. 2, 11, 9; Gell. 17, 9, 8.—
    (β).
    Of persons partaking in a war:

    si proficiscerer ad bellum,

    Cic. Fam. 7, 3, 1. —
    b.
    Ad bellum mittere, of the commander, Cic. Imp. Pomp. 17, 50; 21, 62.—
    c.
    In bella ruere, Verg. A. 7, 782; 9, 182:

    in bella sequi,

    id. ib. 8, 547.—
    d.
    Of time.
    (α).
    In the locative case belli, in war, during war; generally with domi ( = domi militiaeque):

    valete, judices justissimi, domi bellique duellatores,

    Plaut. Capt. prol. 68; so,

    domi duellique,

    id. As. 3, 2, 13 (v. I. supra):

    quibuscunque rebus vel belli vel domi poterunt rem publicam augeant,

    Cic. Off. 2, 24, 85:

    paucorum arbitrio belli domique agitabatur,

    Sall. J. 41, 7:

    animus belli ingens, domi modicus,

    id. ib. 63, 2; Liv. 2, 50, 11; 1, 36, 6; so id. 3, 43, 1; cf.:

    bello domique,

    id. 1, 34, 12:

    domi belloque,

    id. 9, 26, 21; and:

    neque bello, neque domi,

    id. 4, 35, 3.—Without domi:

    simul rem et gloriam armis belli repperi,

    Ter. Heaut. 1, 1, 60 (where belli may be taken with gloriam; cf.

    Wagn. ad loc.): magnae res temporibus illis a fortissimis viris... belli gerebantur,

    Cic. Rep. 2, 32, 86.—
    (β).
    In bello or in bellis, during war or wars, in the war, in the wars; with adj.:

    ad haec quae in civili bello fecerit,

    Cic. Phil. 2, 19, 47; cf. id. ib. 14, 8, 22:

    in ipso bello eadem sensi,

    id. Marcell. 5, 14:

    in Volsco bello virtus enituit,

    Liv. 2, 24, 8:

    in eo bello,

    id. 23, 46, 6:

    in Punicis bellis, Plin.8, 14, 14, § 37: in bello Trojano,

    id. 30, 1, 2, § 5.—Without adj.:

    ut fit in bello, capitur alter filius,

    Plaut. Capt. prol. 25:

    qui in bello occiderunt,

    Cic. Fam. 9, 5, 2:

    quod in bello saepius vindicatum est in eos, etc.,

    Sall. C. 9, 4:

    non in bello solum, sed etiam in pace,

    Liv. 1, 15, 8; 2, 23, 2:

    in bello parta,

    Quint. 5, 10, 42; 12, 1, 28.—
    (γ).
    Abl. bello or bellis = in bello or in bellis (freq.); with adjj.: nos semper omnibus Punicis Siciliensibusque bellis amicitiam fidemque populi Romani secuti sumus. Cic. Verr. 2, 5, 47, § 124:

    bello Italico,

    id. Pis. 36, 87:

    Veienti bello,

    id. Div. 1, 44, 100:

    domestico bello,

    id. Planc. 29, 70:

    qui Volsco, Aurunco Sabinoque militassent bello,

    Liv. 23, 12, 11:

    victor tot intra paucos dies bellis,

    id. 2, 27, 1:

    nullo bello, multis tamen proeliis victus,

    id. 9, 18, 9:

    bello civili,

    Quint. 11, 1, 36.—With gen.:

    praesentiam saepe divi suam declarant, ut et apud Regillum bello Latinorum,

    Cic. N. D. 2, 2, 6:

    suam felicitatem Helvetiorum bello esse perspectam,

    Caes. B. G. 1, 40.—Without attrib.:

    qui etiam bello victis regibus regna reddere consuevit,

    Cic. Sest. 26, 57:

    res pace belloque gestas,

    Liv. 2, 1, 1:

    egregieque rebus bello gestis,

    id. 1, 33, 9; so id. 23, 12, 11:

    ludi bello voti,

    id. 4, 35. 3:

    princeps pace belloque,

    id. 7, 1, 9:

    Cotyn bello juvisse Persea,

    id. 45, 42, 7:

    bello parta,

    Quint. 5, 10, 15; cf. id. 7, 4, 22; Ov. M. 8, 19.—
    (δ).
    Inter bellum (rare):

    cujus originis morem necesse est... inter bellum natum esse,

    Liv. 2, 14, 2:

    inter haec bella consules... facti,

    id. 2, 63, 1.—
    4.
    Bellum in attributive connection.
    a.
    Justum bellum.
    (α).
    A righteous war, Cic. Off. 1, 11, 36 (v. II. A. 2. a. th supra):

    justum piumque bellum,

    Liv. 1, 23, 4:

    non loquor apud recusantem justa bella populum,

    id. 7, 30, 17; so Ov. M. 8, 58; cf.: illa injusta sunt bella quae sine causa suscepta sunt, Cic. Rep. 3, 23, 35.—
    (β).
    A regular war (opp. a raid, etc.):

    in fines Romanos excucurrerunt, populabundi magis quam justi more belli,

    Liv. 1, 15, 1.—
    b.
    For the different kinds of war: domesticum, civile, intestinum, externum, navale, maritimum, terra marique gestum, servile, sociale; v. hh. vv.—
    c.
    Belli eventus or exitus, the result of a war:

    quicunque belli eventus fuisset,

    Cic. Marcell. 8, 24:

    haud sane alio animo belli eventum exspectabant,

    Sall. C. 37, 9:

    eventus tamen belli minus miserabilem dimicationem fecit,

    Liv. 1, 23, 2; cf. id. 7, 11, 1:

    exitus hujus calamitosissimi belli,

    Cic. Fam. 6, 21, 1:

    cum esset incertus exitus et anceps fortuna belli,

    id. Marcell. 5, 15; so id. Off. 2, 8,:

    Britannici belli exitus exspectatur,

    id. Att. 4, 16, 13:

    cetera bella maximeque Veiens incerti exitus erant,

    Liv. 5, 16, 8.—
    d.
    Fortuna belli, the chances of war:

    adeo varia fortuna belli ancepsque Mars fuit ut,

    Liv. 21, 1, 2; cf. Cic. Marcell. 5, 15 (v. c. supra).—
    e.
    Belli artes, military skill:

    cuilibet superiorum regum belli pacisque et artibus et gloria par,

    Liv. 1, 35, 1:

    haud ignotas belli artes,

    id. 21, 1, 2:

    temperata et belli et pacis artibus erat civitas,

    id. 1, 21, 6.—
    f.
    Jus belli, the law of war: jura belli, the rights ( law) of war:

    in re publica maxime servanda sunt jura belli,

    Cic. Off. 1, 11, 34:

    sunt et belli sicut pacis jura,

    Liv. 5, 27, 6:

    jure belli res vindicatur,

    Gai. Inst. 3, 94.—
    g.
    Belli duces praestantissimos, the most excellent captains, generals, Cic. Or. 1, 2, 7:

    trium simul bellorum victor,

    a victor in three wars, Liv. 6, 4, 1 (cf.:

    victor tot bellis,

    id. 2, 27, 1). —
    h.
    Belli vulnera, Cic. Marcell. 8, 24.—
    B.
    Transf.
    1.
    Of things concr. and abstr.:

    qui parietibus, qui tectis, qui columnis ac postibus meis... bellum intulistis,

    Cic. Dom. 23, 60:

    bellum contra aras et focos,

    id. Phil. 3, 1, 1:

    miror cur philosophiae... bellum indixeris,

    id. Or. 2, 37, 155:

    ventri Indico bellum,

    Hor. S. 1, 5, 8.—
    2.
    Of animals:

    milvo est quoddam bellum quasi naturale cum corvo,

    Cic. N. D. 2, 49, 125:

    hanc Juno Esse jussit gruem, populisque suis indicere bellum,

    Ov. M. 6, 92.—
    3.
    With individuals:

    quid mihi opu'st... cum eis gerere bellum, etc.,

    Plaut. Stich. 1, 2, 14:

    nihil turpius quam cum eo bellum gerere quicum familiariter vixeris,

    Cic. Lael. 21, 77:

    cum mihi uni cum improbis aeternum videam bellum susceptum,

    id. Sull. 9, 28:

    hoc tibi juventus Romana indicimus bellum,

    Liv. 2, 12, 11:

    falsum testem justo ac pio bello persequebatur,

    id. 3, 25, 3:

    tribunicium domi bellum patres territat,

    id. 3, 24, 1; cf. Plin. Ep. 1, 2, 57.—Ironically:

    equus Trojanus qui tot invictos viros muliebre bellum gerentes tulerit ac texerit,

    Cic. Cael. 28, 67.—
    4.
    In mal. part., Hor. C. 3, 26, 3; 4, 1, 2.—
    5.
    Personified as god of war ( = Janus):

    tabulas duas quae Belli faciem pictam habent,

    Plin. 35, 4, 10, § 27:

    sunt geminae Belli portae, etc.,

    Verg. A. 7, 607:

    mortiferumque averso in limine Bellum,

    id. ib. 6, 279.—
    6.
    Plur.: bella, army ( poet.):

    permanet Aonius Nereus violentus in undis, Bellaque non transfert (i.e. Graecorum exercitum),

    Ov. M. 12, 24:

    sed victae fera bella deae vexere per aequora,

    Sil. 7, 472:

    quid faciat bellis obsessus et undis?

    Stat. Th. 9, 490.—
    7.
    Battle, = proelium:

    rorarii dicti a rore: qui bellum committebant ante,

    Varr. L. L. 7, 3, 92:

    quod in bello saepius vindicatum in eos qui... tardius, revocati, bello excesserant,

    Sall. C. 9, 4:

    praecipua laus ejus belli penes consules fuit,

    Liv. 8, 10, 7:

    commisso statim bello,

    Front. Strat. 1, 11, 2:

    Actia bella,

    Verg. A. 8, 675:

    ingentem pugnam, ceu cetera nusquam Bella forent,

    id. ib. 2, 439; cf. Flor. 3, 5, 11; Just. 2, 12; 18, 1 fin.; 24, 8; Hor. Ep. 2, 2, 98 (form duellum); Ov. H. 1, 1, 69; Verg. A. 8, 547; 12, 390; 12, 633; Stat. Th. 3, 666. —
    8.
    Bellum = liber de bello:

    quam gaudebat Bello suo Punico Naevius!

    Cic. Sen. 14, 50.
    b.
    Referring to the carrying on of the war: bellum gerere, to carry on a war; absol., with cum and abl., per and acc., or in and abl. (cf.:

    bellum gerere in aliquem, 1. a. and f. supra): nisi forte ego vobis... cessare nunc videor cum bella non gero,

    Cic. Sen. 6, 18:

    cum Celtiberis, cum Cimbris bellum ut cum inimicis gerebatur,

    id. Off. 1, 12, 38:

    cum ei bellum ut cum rege Perse gereret obtigisset,

    id. Div. 1, 46, 103:

    erant hae difficultates belli gerendi,

    Caes. B. G. 3, 10:

    bellum cum Germanis gerere constituit,

    id. ib. 4, 6:

    Cn. Pompeius in extremis terris bellum gerebat,

    Sall. C. 16, 5:

    bellum quod Hannibale duce Carthaginienses cum populo Romano gessere,

    Liv. 21, 1, 1:

    alter consul in Sabinis bellum gessit,

    id. 2, 62, 3:

    de exercitibus per quos id bellum gereretur,

    id. 23, 25, 5:

    Chabrias bella in Aegypto sua sponte gessit,

    Nep. Chabr, 2, 1.—Sometimes bellum administrare only of the commander, Cic. Imp. Pomp. 15, 43; Nep. Chabr. 2, 1. —Also (very rare):

    bellum bellare,

    Liv. 8, 40, 1 (but belligerantes is absol., Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38; Ann. v. 201 Vahl.);

    in the same sense: bellum agere,

    Nep. Hann. 8, 3. —As a synonym:

    bello persequi aliquem,

    Nep. Con. 4, 1; cf. Liv. 3, 25, 3.—
    (β).
    Trahere or ducere bellum, to protract a war:

    necesse est enim aut trahi id bellum, aut, etc.,

    Cic. Att. 10, 8, 2:

    bellum trahi non posse,

    Sall. J. 23, 2:

    belli trahendi causa,

    Liv. 5, 11, 8:

    morae qua trahebant bellum paenitebat,

    id. 9, 27, 5:

    suadere institui ut bellum duceret,

    Cic. Fam. 7, 3, 2:

    bellum enim ducetur,

    id. ad Brut. 1, 18, 6; Nep. Alcib. 8, 1; id. Dat. 8, 4;

    similarly: cum his molliter et per dilationes bellum geri oportet?

    Liv. 5, 5, 1.—
    (γ).
    Bellum repellere, defendere, or propulsare, to ward off, defend one ' s self against a war:

    bellum Gallicum C. Caesare imperatore gestum est, antea tantummodo repulsum,

    Cic. Prov. Cons. 13, 32:

    quod bellum non intulerit sed defenderit,

    Caes. B. G. 1, 44:

    Samnitium vix a se ipsis eo tempore propulsantium bellum,

    Liv. 8, 37, 5.—
    c.
    Referring to the end of a war.
    (α).
    Bellum deponere, ponere, or omittere, to give up, discontinue a war:

    in quo (i.e. bello) et gerendo et deponendo jus ut plurimum valeret lege sanximus,

    Cic. Leg. 2, 14, 34:

    (bellum) cum deponi victores velint,

    Sall. J. 83, 1:

    bellum decem ferme annis ante depositum erat,

    Liv. 31, 1, 8:

    nos depositum a vobis bellum et ipsi omisimus,

    id. 31, 31, 19:

    dicit posse condicionibus bellum poni,

    Sall. J. 112, 1:

    bellum grave cum Etruria positum est,

    id. H. Fragm. 1, 9 Dietsch:

    velut posito bello,

    Liv. 1, 53, 5:

    manere bellum quod positum simuletur,

    id. 1, 53, 7:

    posito ubique bello,

    Tac. H. 2, 52; cf. Hor. Ep. 2, 1, 93; Verg. A. 1, 291:

    omisso Romano bello Porsinna filium Arruntem Ariciam... mittit,

    Liv. 2, 14, 5.—
    (β).
    Bellum componere, to end a war by agreement, make peace:

    timerent ne bellum componeretur,

    Cic. Fam. 10, 33, 3:

    si bellum compositum foret,

    Sall. J. 97, 2:

    belli componendi licentiam,

    id. ib. 103, 3; cf. Nep. Ham. 1, 5; id. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Verg. A. 12, 109;

    similarly: bellum sedare,

    Nep. Dat. 8, 5.—
    (γ).
    Bellum conficere, perficere, finire, to finish, end a war; conficere (the most usual term) and perficere, = to finish a war by conquering; finire (rare), without implying success:

    is bellum confecerit qui Antonium oppresserit,

    Cic. Fam. 11, 12, 2:

    bellumque maximum conficies,

    id. Rep. 6, 11, 11:

    confecto Mithridatico bello,

    id. Prov. Cons. 11, 27; cf. id. Fam. 5, 10, 3; id. Imp. Pomp. 14, 42:

    quo proelio... bellum Venetorum confectum est,

    Caes. B. G. 3, 16; cf. id. ib. 1, 30; 1, 44; 1, 54; 3, 28;

    4, 16: bello confecto de Rhodiis consultum est,

    Sall. C. 51, 5; cf. id. J. 36, 1; 114, 3:

    neminem nisi bello confecto pecuniam petiturum esse,

    Liv. 24, 18, 11; cf. id. 21, 40, 11; 23, 6, 2; 31, 47, 4; 32, 32, 6;

    36, 2, 3: bello perfecto,

    Caes. B. C. 3, 18, 5; Liv. 1, 38, 3:

    se quo die hostem vidisset perfecturum (i. e. bellum),

    id. 22, 38, 7; 31, 4, 2; cf. id. 3, 24, 1; 34, 6, 12; Just. 5, 2, 11:

    neque desiturum ante... quam finitum aliqua tolerabili condicione bellum videro,

    Liv. 23, 12, 10: finito ex maxima parte.. [p. 228] italico bello, Vell. 2, 17, 1; Curt. 3, 1, 9; Tac. A. 15, 17; Just. 16, 2, 6; 24, 1, 8; Verg. A. 11, 116.—
    d.
    Less usual connections:

    bellum delere: non modo praesentia sed etiam futura bella delevit,

    Cic. Lael. 3, 11; cf. Nep. Alcib. 8, 4:

    alere ac fovere bellum,

    Liv. 42, 11, 5:

    bellum navare alicui,

    Tac. H. 5, 25:

    spargere,

    id. A. 3, 21; id. Agr. 38; Luc. 2, 682:

    serere,

    Liv. 21, 10, 4:

    circumferre,

    Tac. A. 13, 37:

    exercere,

    id. ib. 6, 31:

    quam celeriter belli impetus navigavit ( = quam celeriter navale bellum gestum est),

    Cic. Imp. Pomp. 12, 34; so Flor. 2, 2, 17:

    bellum ascendit in rupes,

    id. 4, 12, 4:

    bellum serpit in proximos,

    id. 2, 9, 4; cf. id. 2, 2, 15:

    bella narrare,

    Cic. Or. 9, 30:

    canere bella,

    Quint. 10, 1, 91:

    bella legere,

    Cic. Imp. Pomp. 10, 28.—
    3.
    As object denoting place or time.
    a.
    Proficisci ad bellum, to depart for the war.
    (α).
    Of the commander:

    consul sortitu ad bellum profectus,

    Cic. Phil. 14, 2, 4; cf. id. Cat. 1, 13, 33:

    ipse ad bellum Ambiorigis profectus,

    Caes. B. G. 6, 29, 4:

    ut duo ex tribunis ad bellum proficiscerentur,

    Liv. 4, 45, 7; cf. id. 6, 2, 9: Nep. Alcib. 4, 1; Sall. H. 2, 96 Dietsch. —Post-class.:

    in bellum,

    Just. 2, 11, 9; Gell. 17, 9, 8.—
    (β).
    Of persons partaking in a war:

    si proficiscerer ad bellum,

    Cic. Fam. 7, 3, 1. —
    b.
    Ad bellum mittere, of the commander, Cic. Imp. Pomp. 17, 50; 21, 62.—
    c.
    In bella ruere, Verg. A. 7, 782; 9, 182:

    in bella sequi,

    id. ib. 8, 547.—
    d.
    Of time.
    (α).
    In the locative case belli, in war, during war; generally with domi ( = domi militiaeque):

    valete, judices justissimi, domi bellique duellatores,

    Plaut. Capt. prol. 68; so,

    domi duellique,

    id. As. 3, 2, 13 (v. I. supra):

    quibuscunque rebus vel belli vel domi poterunt rem publicam augeant,

    Cic. Off. 2, 24, 85:

    paucorum arbitrio belli domique agitabatur,

    Sall. J. 41, 7:

    animus belli ingens, domi modicus,

    id. ib. 63, 2; Liv. 2, 50, 11; 1, 36, 6; so id. 3, 43, 1; cf.:

    bello domique,

    id. 1, 34, 12:

    domi belloque,

    id. 9, 26, 21; and:

    neque bello, neque domi,

    id. 4, 35, 3.—Without domi:

    simul rem et gloriam armis belli repperi,

    Ter. Heaut. 1, 1, 60 (where belli may be taken with gloriam; cf.

    Wagn. ad loc.): magnae res temporibus illis a fortissimis viris... belli gerebantur,

    Cic. Rep. 2, 32, 86.—
    (β).
    In bello or in bellis, during war or wars, in the war, in the wars; with adj.:

    ad haec quae in civili bello fecerit,

    Cic. Phil. 2, 19, 47; cf. id. ib. 14, 8, 22:

    in ipso bello eadem sensi,

    id. Marcell. 5, 14:

    in Volsco bello virtus enituit,

    Liv. 2, 24, 8:

    in eo bello,

    id. 23, 46, 6:

    in Punicis bellis, Plin.8, 14, 14, § 37: in bello Trojano,

    id. 30, 1, 2, § 5.—Without adj.:

    ut fit in bello, capitur alter filius,

    Plaut. Capt. prol. 25:

    qui in bello occiderunt,

    Cic. Fam. 9, 5, 2:

    quod in bello saepius vindicatum est in eos, etc.,

    Sall. C. 9, 4:

    non in bello solum, sed etiam in pace,

    Liv. 1, 15, 8; 2, 23, 2:

    in bello parta,

    Quint. 5, 10, 42; 12, 1, 28.—
    (γ).
    Abl. bello or bellis = in bello or in bellis (freq.); with adjj.: nos semper omnibus Punicis Siciliensibusque bellis amicitiam fidemque populi Romani secuti sumus. Cic. Verr. 2, 5, 47, § 124:

    bello Italico,

    id. Pis. 36, 87:

    Veienti bello,

    id. Div. 1, 44, 100:

    domestico bello,

    id. Planc. 29, 70:

    qui Volsco, Aurunco Sabinoque militassent bello,

    Liv. 23, 12, 11:

    victor tot intra paucos dies bellis,

    id. 2, 27, 1:

    nullo bello, multis tamen proeliis victus,

    id. 9, 18, 9:

    bello civili,

    Quint. 11, 1, 36.—With gen.:

    praesentiam saepe divi suam declarant, ut et apud Regillum bello Latinorum,

    Cic. N. D. 2, 2, 6:

    suam felicitatem Helvetiorum bello esse perspectam,

    Caes. B. G. 1, 40.—Without attrib.:

    qui etiam bello victis regibus regna reddere consuevit,

    Cic. Sest. 26, 57:

    res pace belloque gestas,

    Liv. 2, 1, 1:

    egregieque rebus bello gestis,

    id. 1, 33, 9; so id. 23, 12, 11:

    ludi bello voti,

    id. 4, 35. 3:

    princeps pace belloque,

    id. 7, 1, 9:

    Cotyn bello juvisse Persea,

    id. 45, 42, 7:

    bello parta,

    Quint. 5, 10, 15; cf. id. 7, 4, 22; Ov. M. 8, 19.—
    (δ).
    Inter bellum (rare):

    cujus originis morem necesse est... inter bellum natum esse,

    Liv. 2, 14, 2:

    inter haec bella consules... facti,

    id. 2, 63, 1.—
    4.
    Bellum in attributive connection.
    a.
    Justum bellum.
    (α).
    A righteous war, Cic. Off. 1, 11, 36 (v. II. A. 2. a. th supra):

    justum piumque bellum,

    Liv. 1, 23, 4:

    non loquor apud recusantem justa bella populum,

    id. 7, 30, 17; so Ov. M. 8, 58; cf.: illa injusta sunt bella quae sine causa suscepta sunt, Cic. Rep. 3, 23, 35.—
    (β).
    A regular war (opp. a raid, etc.):

    in fines Romanos excucurrerunt, populabundi magis quam justi more belli,

    Liv. 1, 15, 1.—
    b.
    For the different kinds of war: domesticum, civile, intestinum, externum, navale, maritimum, terra marique gestum, servile, sociale; v. hh. vv.—
    c.
    Belli eventus or exitus, the result of a war:

    quicunque belli eventus fuisset,

    Cic. Marcell. 8, 24:

    haud sane alio animo belli eventum exspectabant,

    Sall. C. 37, 9:

    eventus tamen belli minus miserabilem dimicationem fecit,

    Liv. 1, 23, 2; cf. id. 7, 11, 1:

    exitus hujus calamitosissimi belli,

    Cic. Fam. 6, 21, 1:

    cum esset incertus exitus et anceps fortuna belli,

    id. Marcell. 5, 15; so id. Off. 2, 8,:

    Britannici belli exitus exspectatur,

    id. Att. 4, 16, 13:

    cetera bella maximeque Veiens incerti exitus erant,

    Liv. 5, 16, 8.—
    d.
    Fortuna belli, the chances of war:

    adeo varia fortuna belli ancepsque Mars fuit ut,

    Liv. 21, 1, 2; cf. Cic. Marcell. 5, 15 (v. c. supra).—
    e.
    Belli artes, military skill:

    cuilibet superiorum regum belli pacisque et artibus et gloria par,

    Liv. 1, 35, 1:

    haud ignotas belli artes,

    id. 21, 1, 2:

    temperata et belli et pacis artibus erat civitas,

    id. 1, 21, 6.—
    f.
    Jus belli, the law of war: jura belli, the rights ( law) of war:

    in re publica maxime servanda sunt jura belli,

    Cic. Off. 1, 11, 34:

    sunt et belli sicut pacis jura,

    Liv. 5, 27, 6:

    jure belli res vindicatur,

    Gai. Inst. 3, 94.—
    g.
    Belli duces praestantissimos, the most excellent captains, generals, Cic. Or. 1, 2, 7:

    trium simul bellorum victor,

    a victor in three wars, Liv. 6, 4, 1 (cf.:

    victor tot bellis,

    id. 2, 27, 1). —
    h.
    Belli vulnera, Cic. Marcell. 8, 24.—
    B.
    Transf.
    1.
    Of things concr. and abstr.:

    qui parietibus, qui tectis, qui columnis ac postibus meis... bellum intulistis,

    Cic. Dom. 23, 60:

    bellum contra aras et focos,

    id. Phil. 3, 1, 1:

    miror cur philosophiae... bellum indixeris,

    id. Or. 2, 37, 155:

    ventri Indico bellum,

    Hor. S. 1, 5, 8.—
    2.
    Of animals:

    milvo est quoddam bellum quasi naturale cum corvo,

    Cic. N. D. 2, 49, 125:

    hanc Juno Esse jussit gruem, populisque suis indicere bellum,

    Ov. M. 6, 92.—
    3.
    With individuals:

    quid mihi opu'st... cum eis gerere bellum, etc.,

    Plaut. Stich. 1, 2, 14:

    nihil turpius quam cum eo bellum gerere quicum familiariter vixeris,

    Cic. Lael. 21, 77:

    cum mihi uni cum improbis aeternum videam bellum susceptum,

    id. Sull. 9, 28:

    hoc tibi juventus Romana indicimus bellum,

    Liv. 2, 12, 11:

    falsum testem justo ac pio bello persequebatur,

    id. 3, 25, 3:

    tribunicium domi bellum patres territat,

    id. 3, 24, 1; cf. Plin. Ep. 1, 2, 57.—Ironically:

    equus Trojanus qui tot invictos viros muliebre bellum gerentes tulerit ac texerit,

    Cic. Cael. 28, 67.—
    4.
    In mal. part., Hor. C. 3, 26, 3; 4, 1, 2.—
    5.
    Personified as god of war ( = Janus):

    tabulas duas quae Belli faciem pictam habent,

    Plin. 35, 4, 10, § 27:

    sunt geminae Belli portae, etc.,

    Verg. A. 7, 607:

    mortiferumque averso in limine Bellum,

    id. ib. 6, 279.—
    6.
    Plur.: bella, army ( poet.):

    permanet Aonius Nereus violentus in undis, Bellaque non transfert (i.e. Graecorum exercitum),

    Ov. M. 12, 24:

    sed victae fera bella deae vexere per aequora,

    Sil. 7, 472:

    quid faciat bellis obsessus et undis?

    Stat. Th. 9, 490.—
    7.
    Battle, = proelium:

    rorarii dicti a rore: qui bellum committebant ante,

    Varr. L. L. 7, 3, 92:

    quod in bello saepius vindicatum in eos qui... tardius, revocati, bello excesserant,

    Sall. C. 9, 4:

    praecipua laus ejus belli penes consules fuit,

    Liv. 8, 10, 7:

    commisso statim bello,

    Front. Strat. 1, 11, 2:

    Actia bella,

    Verg. A. 8, 675:

    ingentem pugnam, ceu cetera nusquam Bella forent,

    id. ib. 2, 439; cf. Flor. 3, 5, 11; Just. 2, 12; 18, 1 fin.; 24, 8; Hor. Ep. 2, 2, 98 (form duellum); Ov. H. 1, 1, 69; Verg. A. 8, 547; 12, 390; 12, 633; Stat. Th. 3, 666. —
    8.
    Bellum = liber de bello:

    quam gaudebat Bello suo Punico Naevius!

    Cic. Sen. 14, 50.

    Lewis & Short latin dictionary > bellum

  • 15 moventer

    mŏvĕo, mōvi, mōtum, 2 ( sync., mōstis for movistis, Mart. 3, 67, 1;

    mōrunt for moverunt,

    Sil. 14, 141), v. a. and n. [Sanscr. mīv, set in motion; Gr. ameibô, change; cf.: momentum, mutare].
    I.
    Act., to move, stir, set in motion; to shake, disturb, remove, etc. (syn.: cieo, agito, ago, molior).
    A.
    Lit.:

    movit et ad certos nescia membra modos,

    Tib. 1, 7, 38:

    ut festis matrona moveri jussa diebus,

    to dance, Hor. A. P. 232: moveri Cyclopa, to represent a Cyclop by dancing (gesticulating), id. Ep. 2, 2, 125:

    et fila sonantia movit,

    struck, Ov. M. 10, 89:

    citharam cum voce,

    id. ib. 5, 112:

    tympana,

    id. H. 4, 48; to disturb:

    novis Helicona cantibus,

    Manil. Astron. 1, 4:

    signum movere loco,

    to move from the place, Cic. Div. 1, 35, 77:

    os,

    Cels. 8, 2:

    gradum,

    i. e. to go forward, advance, Sen. Thyest. 420: se, to move or bestir one's self:

    move ocius te,

    Ter. And. 4, 3, 16:

    praecepit eis, ne se ex eo loco moverent,

    not to stir from the spot, Liv. 34, 20; Caes. B. G. 3, 15: castra, to break up, remove:

    postero die castra ex eo loco movent,

    Caes. B. G. 1, 15;

    ellipt. without castra: postquam ille Canusio moverat,

    Cic. Att. 9, 1, 1:

    movisse a Samo Romanos audivit,

    Liv. 37, 28, 4.— Pass. reflex.:

    priusquam hostes moverentur,

    Liv. 37, 19, 18:

    hostem statu,

    to drive from his position, dislodge, id. 30, 18:

    aliquem possessione,

    Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116:

    heredes,

    to eject, id. Off. 3, 19, 76:

    tribu centurionem,

    to turn out, expel, id. de Or. 2, 67, 272; so,

    aliquem de senatu,

    id. Clu. 43, 122;

    the same also without senatu,

    Hor. S. 1, 6, 20:

    senatorio loco,

    to degrade, Liv. 39, 42, 6:

    ex agro,

    Cic. Fam. 13, 5, 2:

    move abs te moram,

    remove, cast off, Plaut. Capt. 4, 2, 10:

    consulem de sententiā,

    to cause to recede, to dissuade, Liv. 3, 21:

    litteram,

    to take away, Cic. Fin. 3, 22, 74.—Prov.:

    omnis terras, omnia maria movere,

    to turn the world upside down, Cic. Att. 8, 11, 2.—
    2.
    Transf.
    a.
    To excite, occasion, cause, promote, produce; to begin, commence, undertake:

    exercitatione sudor movetur,

    is promoted, produced, Cels. 2, 17:

    alvum,

    Cato, R. R. 115:

    dolorem,

    id. ib. 7, 4:

    lacrimas,

    to cause, Quint. 6, 1, 26:

    fletum populo,

    Cic. de Or. 1, 53, 228:

    risum,

    id. ib. 2, 62, 281:

    alicui exspectationem,

    id. Att. 2, 14, 1:

    indignationem,

    Liv. 4, 50, 1:

    misericordiam,

    Cic. de Or. 2, 69, 278:

    suspicionem,

    id. Part. 33, 114:

    ego istaec moveo, aut curo?

    begin, commence, Ter. And. 5, 4, 18:

    bellum,

    Cic. Off. 1, 11, 37; Liv. 23, 48, 6:

    jam pugna se moverat,

    was going on, Curt. 8, 14, 6:

    cantūs,

    Verg. A. 10, 163:

    tantum decus,

    begin, Manil. Astron. 1, 42; cf. Verg. A. 7, 45:

    nominis controversiam,

    to begin, Tac. Dial. 25 init.; cf. Cels. 3, 3, § 25; Dig. 37, 10, 4:

    litem,

    ib. 4, 3, 33:

    actionem,

    ib. 19, 1, 10:

    mentionem rei,

    to make mention, Liv. 28, 11, 9:

    sacra,

    Val. Fl. 3, 540:

    movere ac moliri aliquid,

    to undertake any thing that excites disturbance, Liv. 23, 39:

    ne quid moveretur,

    id. 35, 13.—
    b.
    To shake, to cause to waver, to alter:

    alicujus sententiam,

    to change, cause to waver, Cic. Att. 7, 3, 6:

    sententiam regis,

    Liv. 35, 42, 6.—
    c.
    To present, offer an oblation:

    ferctum Jovi moveto,

    Cato, R. R. 134.—
    d.
    To disturb, concern, trouble, torment one:

    men moveat cimex Pantilius?

    Hor. S. 1, 10, 78:

    Armeniosne movet, Romana potentia cujus Sit ducis?

    Luc. 7, 282; cf. Val. Fl. 7, 131. intoleranda vis aestūs omnium ferme corpora movit, Liv. 25, 26:

    strepitu fora vestra,

    Juv. 2, 52.—
    e.
    Of plants, to put forth:

    si se gemmae nondum moveant,

    do not yet appear, Col. 11, 2, 26: de palmite gemma movetur, [p. 1169] is produced, Ov. Tr. 3, 12, 13.—
    f.
    To exert, exercise:

    inter principia condendi hujus operis, movisse numen ad indicandam tanti imperii molem traditur deos,

    Liv. 1, 55, 3 (cf.:

    se movere, I. A. supra): artis opem,

    Ov. F. 6, 760.—
    g.
    = mutare, to change, transform:

    quorum Forma semel mota est,

    Ov. M. 8, 729:

    nihil motum antiquo probabile est,

    Liv. 34, 54, 8.—
    h.
    In mal. part., Plaut. Am. 4, 1, 43.—
    B.
    Trop., to move, affect, excite, inspire:

    ut pulcritudo corporis movet oculos et delectat,

    charms, Cic. Off. 1, 28, 98:

    quae me causae moverint,

    id. Att. 11, 5, 1:

    fere fit, quibus quisque in locis miles inveteravit, uti multum earum regionum consuetudine moveatur,

    is much affected, influenced, Caes. B. C. 1, 44:

    aliquem ad bellum,

    to stir up, excite, Liv. 35, 12, 5:

    movet feroci juveni animum conploratio sororis,

    stirs his anger, id. 1, 26, 3; cf. id. 21, 38, 3; 23, 31, 11:

    numina Dianae,

    to irritate, provoke, Hor. Epod. 17, 3:

    multa movens animo,

    to revolve, ponder, meditate, Verg. A. 3, 34:

    moverat plebem oratio consulis,

    had stirred, made an impression on, Liv. 3, 20:

    judicum animos,

    Quint. 6, 2, 1:

    acutule moveri,

    keenly affected, Aug. Conf. 3, 7: neque illud me movet, quod, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A. 2:

    affectus,

    Quint. 6, 1, 7:

    moveor etiam ipsius loci insolentiā,

    Cic. Deiot. 2, 5:

    nil moveor lacrimis,

    Prop. 3, 23, 25 (4, 25, 5):

    absiste moveri,

    be not disturbed, Verg. A. 6, 399:

    quos sectis Bellona lacertis Saeva movet,

    inspires, Luc. 1, 565 (al. monet):

    ut captatori moveat fastidia,

    excites nausea in, Juv. 10, 202.—
    II.
    Neutr., to move itself, move (very rare):

    terra dies duodequadraginta movit,

    an earthquake, Liv. 35, 40, 7; 40, 59, 7.—In pass.:

    reptile quod movetur,

    which moves itself, Vulg. Gen. 1, 26 saep.—Hence,
    A.
    mŏvens, entis, P. a., movable (class.): ex eā praedā, quae rerum moventium sit, movable things (as clothes, arms, furniture), Liv. 5, 25, 6:

    voluptas,

    that consists in motion, Cic. Fin. 2, 10, 31:

    furtum rerum moventium,

    Gell. 11, 18, 13.— Plur. subst.:

    quaedam quasi moventia,

    motives, Cic. Tusc. 5, 24, 68.—Hence, adv.: mŏventer, movingly, affectingly (late Lat.), Schol. Bob. ad Cic. Mil. 7, n. 4.—
    B.
    mōtus, a, um, P. a., moved, affected, disturbed ( poet. and in post-class. prose):

    Ithaci digressu mota Calypso,

    Prop. 1, 15, 9:

    dictis,

    Ov. Tr. 4, 10, 23:

    precibus,

    Curt. 6, 5, 23.

    Lewis & Short latin dictionary > moventer

  • 16 moveo

    mŏvĕo, mōvi, mōtum, 2 ( sync., mōstis for movistis, Mart. 3, 67, 1;

    mōrunt for moverunt,

    Sil. 14, 141), v. a. and n. [Sanscr. mīv, set in motion; Gr. ameibô, change; cf.: momentum, mutare].
    I.
    Act., to move, stir, set in motion; to shake, disturb, remove, etc. (syn.: cieo, agito, ago, molior).
    A.
    Lit.:

    movit et ad certos nescia membra modos,

    Tib. 1, 7, 38:

    ut festis matrona moveri jussa diebus,

    to dance, Hor. A. P. 232: moveri Cyclopa, to represent a Cyclop by dancing (gesticulating), id. Ep. 2, 2, 125:

    et fila sonantia movit,

    struck, Ov. M. 10, 89:

    citharam cum voce,

    id. ib. 5, 112:

    tympana,

    id. H. 4, 48; to disturb:

    novis Helicona cantibus,

    Manil. Astron. 1, 4:

    signum movere loco,

    to move from the place, Cic. Div. 1, 35, 77:

    os,

    Cels. 8, 2:

    gradum,

    i. e. to go forward, advance, Sen. Thyest. 420: se, to move or bestir one's self:

    move ocius te,

    Ter. And. 4, 3, 16:

    praecepit eis, ne se ex eo loco moverent,

    not to stir from the spot, Liv. 34, 20; Caes. B. G. 3, 15: castra, to break up, remove:

    postero die castra ex eo loco movent,

    Caes. B. G. 1, 15;

    ellipt. without castra: postquam ille Canusio moverat,

    Cic. Att. 9, 1, 1:

    movisse a Samo Romanos audivit,

    Liv. 37, 28, 4.— Pass. reflex.:

    priusquam hostes moverentur,

    Liv. 37, 19, 18:

    hostem statu,

    to drive from his position, dislodge, id. 30, 18:

    aliquem possessione,

    Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116:

    heredes,

    to eject, id. Off. 3, 19, 76:

    tribu centurionem,

    to turn out, expel, id. de Or. 2, 67, 272; so,

    aliquem de senatu,

    id. Clu. 43, 122;

    the same also without senatu,

    Hor. S. 1, 6, 20:

    senatorio loco,

    to degrade, Liv. 39, 42, 6:

    ex agro,

    Cic. Fam. 13, 5, 2:

    move abs te moram,

    remove, cast off, Plaut. Capt. 4, 2, 10:

    consulem de sententiā,

    to cause to recede, to dissuade, Liv. 3, 21:

    litteram,

    to take away, Cic. Fin. 3, 22, 74.—Prov.:

    omnis terras, omnia maria movere,

    to turn the world upside down, Cic. Att. 8, 11, 2.—
    2.
    Transf.
    a.
    To excite, occasion, cause, promote, produce; to begin, commence, undertake:

    exercitatione sudor movetur,

    is promoted, produced, Cels. 2, 17:

    alvum,

    Cato, R. R. 115:

    dolorem,

    id. ib. 7, 4:

    lacrimas,

    to cause, Quint. 6, 1, 26:

    fletum populo,

    Cic. de Or. 1, 53, 228:

    risum,

    id. ib. 2, 62, 281:

    alicui exspectationem,

    id. Att. 2, 14, 1:

    indignationem,

    Liv. 4, 50, 1:

    misericordiam,

    Cic. de Or. 2, 69, 278:

    suspicionem,

    id. Part. 33, 114:

    ego istaec moveo, aut curo?

    begin, commence, Ter. And. 5, 4, 18:

    bellum,

    Cic. Off. 1, 11, 37; Liv. 23, 48, 6:

    jam pugna se moverat,

    was going on, Curt. 8, 14, 6:

    cantūs,

    Verg. A. 10, 163:

    tantum decus,

    begin, Manil. Astron. 1, 42; cf. Verg. A. 7, 45:

    nominis controversiam,

    to begin, Tac. Dial. 25 init.; cf. Cels. 3, 3, § 25; Dig. 37, 10, 4:

    litem,

    ib. 4, 3, 33:

    actionem,

    ib. 19, 1, 10:

    mentionem rei,

    to make mention, Liv. 28, 11, 9:

    sacra,

    Val. Fl. 3, 540:

    movere ac moliri aliquid,

    to undertake any thing that excites disturbance, Liv. 23, 39:

    ne quid moveretur,

    id. 35, 13.—
    b.
    To shake, to cause to waver, to alter:

    alicujus sententiam,

    to change, cause to waver, Cic. Att. 7, 3, 6:

    sententiam regis,

    Liv. 35, 42, 6.—
    c.
    To present, offer an oblation:

    ferctum Jovi moveto,

    Cato, R. R. 134.—
    d.
    To disturb, concern, trouble, torment one:

    men moveat cimex Pantilius?

    Hor. S. 1, 10, 78:

    Armeniosne movet, Romana potentia cujus Sit ducis?

    Luc. 7, 282; cf. Val. Fl. 7, 131. intoleranda vis aestūs omnium ferme corpora movit, Liv. 25, 26:

    strepitu fora vestra,

    Juv. 2, 52.—
    e.
    Of plants, to put forth:

    si se gemmae nondum moveant,

    do not yet appear, Col. 11, 2, 26: de palmite gemma movetur, [p. 1169] is produced, Ov. Tr. 3, 12, 13.—
    f.
    To exert, exercise:

    inter principia condendi hujus operis, movisse numen ad indicandam tanti imperii molem traditur deos,

    Liv. 1, 55, 3 (cf.:

    se movere, I. A. supra): artis opem,

    Ov. F. 6, 760.—
    g.
    = mutare, to change, transform:

    quorum Forma semel mota est,

    Ov. M. 8, 729:

    nihil motum antiquo probabile est,

    Liv. 34, 54, 8.—
    h.
    In mal. part., Plaut. Am. 4, 1, 43.—
    B.
    Trop., to move, affect, excite, inspire:

    ut pulcritudo corporis movet oculos et delectat,

    charms, Cic. Off. 1, 28, 98:

    quae me causae moverint,

    id. Att. 11, 5, 1:

    fere fit, quibus quisque in locis miles inveteravit, uti multum earum regionum consuetudine moveatur,

    is much affected, influenced, Caes. B. C. 1, 44:

    aliquem ad bellum,

    to stir up, excite, Liv. 35, 12, 5:

    movet feroci juveni animum conploratio sororis,

    stirs his anger, id. 1, 26, 3; cf. id. 21, 38, 3; 23, 31, 11:

    numina Dianae,

    to irritate, provoke, Hor. Epod. 17, 3:

    multa movens animo,

    to revolve, ponder, meditate, Verg. A. 3, 34:

    moverat plebem oratio consulis,

    had stirred, made an impression on, Liv. 3, 20:

    judicum animos,

    Quint. 6, 2, 1:

    acutule moveri,

    keenly affected, Aug. Conf. 3, 7: neque illud me movet, quod, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A. 2:

    affectus,

    Quint. 6, 1, 7:

    moveor etiam ipsius loci insolentiā,

    Cic. Deiot. 2, 5:

    nil moveor lacrimis,

    Prop. 3, 23, 25 (4, 25, 5):

    absiste moveri,

    be not disturbed, Verg. A. 6, 399:

    quos sectis Bellona lacertis Saeva movet,

    inspires, Luc. 1, 565 (al. monet):

    ut captatori moveat fastidia,

    excites nausea in, Juv. 10, 202.—
    II.
    Neutr., to move itself, move (very rare):

    terra dies duodequadraginta movit,

    an earthquake, Liv. 35, 40, 7; 40, 59, 7.—In pass.:

    reptile quod movetur,

    which moves itself, Vulg. Gen. 1, 26 saep.—Hence,
    A.
    mŏvens, entis, P. a., movable (class.): ex eā praedā, quae rerum moventium sit, movable things (as clothes, arms, furniture), Liv. 5, 25, 6:

    voluptas,

    that consists in motion, Cic. Fin. 2, 10, 31:

    furtum rerum moventium,

    Gell. 11, 18, 13.— Plur. subst.:

    quaedam quasi moventia,

    motives, Cic. Tusc. 5, 24, 68.—Hence, adv.: mŏventer, movingly, affectingly (late Lat.), Schol. Bob. ad Cic. Mil. 7, n. 4.—
    B.
    mōtus, a, um, P. a., moved, affected, disturbed ( poet. and in post-class. prose):

    Ithaci digressu mota Calypso,

    Prop. 1, 15, 9:

    dictis,

    Ov. Tr. 4, 10, 23:

    precibus,

    Curt. 6, 5, 23.

    Lewis & Short latin dictionary > moveo

  • 17 arma

    arma, ōrum, n. (Stamm AR-o, griech. ΑΡ-ω, ich füge an; vgl. τὰ ἄρμενα, Segel u. Tauwerk der Schiffe), griech. εντεα u. ὅπλα, u. altd. Zeug, Gezeug, Wehr u. Waffe, I) im allg., alles, was zu einer Ausrüstung od. Zurüstung gebraucht wird, das Rüstzeug = Gerät, Werkzeug, arma equestria, die ganze Ausrüstung eines Pferdes, »Sattel u. Zeug«, Liv. 35, 23, 11. – das »Segelwerk, Takelwerk, Ruderwerk eines Schiffes«, Verg. Aen. 5, 15: 6, 353: dah. für »Flügel« (als Ruder in der Luft), Ov. art. am. 2, 50. – arma cerealia, Geräte zum Kornstoßen u. Brotbacken, Verg. Aen. 1, 177. – arma venatoria, Jagdgerät, Sen. de ben. 1, 11, 6. – vom »Geräte des Landmanns«, Verg. georg. 1, 160: arma operis sui, Ov. met. 11, 34 sq. – v. »Werkzeugen zum Haarscheren«, Mart. 14, 56. – v. »Baugerätschaften, Bauwerkzeug«, repente lintribus in eam insulam materiem, calcem, caementa, arma convexit, Cic. Mil. 74. – II) prägn., das Kriegszeug, Kampfzeug, 1) im weitesten Sinne, das ganze Kriegsgerät, die Kriegsrüstung, Kriegsmaterialien, armorum custos, factor, doctor, s. cūstōs usw.: pars utraque suos exercitus, sua arma, suos habitura duces, Liv.: armis et castris tentata res est, Cic.: bes. in der Verbindung arma virique, viri armaque u. dgl., Liv.; s. Fabri Liv. 24, 28, 4. – 2) im engern Sinne, die angelegte Rüstung, Wehr, Waffen, sowohl die, die zum Schutz den Leib bedecken (wie Harnisch, Helm, Schild), als auch die, die man zur Verteidigung u. zum Angriff in der Hand behält (wie Schwert, Keule, Streitaxt), Ggstz. tela (Geschosse u. Angriffswaffen in die Ferne übh., dah. oft verb. tela et arma, arma atque tela, Trutz- u. Schutz- [Schutz- u. Trutz-] waffen; vgl. Fabri Liv. 22 57, 10 Ruperti Tac. Germ. 6, 2), a) eig.: arma auro et argento caelata od. distincta, Curt.: arma his imperata, galea, clipeum, ocreae, lorica, omnia ex aere, Liv.: tot milia armorum detracta corporibus hominum, Liv.: armorum et equitandi peritissimus, in Handhabung der W. und im Reiten, Suet.: exercitationes campestres armorum et equorum, kriegerische Waffen- u. Reitübungen, Suet.: arma virique, bewaffnete Männer, Gewappnete, Curt. – arma induere, Curt.: arma capere, sumere, Cic.: arma sumere pro alqo adversus alqm, Liv.: arma ferre contra alqm, Vell.: ad arma ire, zu den Waffen greifen = sich zum Kampfe (zum Kriege) rüsten, Cael. in Cic. ep.: arma movere, inferre, s. moveo, infero: armis congredi, Acc. fr.: armis decertare od. decernere, Cic., od. dimicare, Nep., od. cernere, Acc. fr., od. certare, Verg.: milites ad arma vocare, Curt.: in armis esse, unter den W. stehen, Liv. u. Curt.: in armis stare, in voller Rüstung, s. Nipperd. Tac. ann. 14, 36. Curt. 4, 13 (47), 10.: CL milia habere in armis, Liv.: in armis aevom agere, Pacuv. fr.: in armis mori, mit den Waffen in der Hand, Sen.: arma deponere, Cic., arma dimittere, proicere, Sen.: arma tradere, Liv.: ad arma! »zu den Waffen!« Caes. u. Liv.: armis od. vi et armis expugnare, mit Waffengewalt, Sall. u. Liv.: u. so vi ac per arma, Suet. – b) meton.: α) die Waffenerhebung, der Kampf, Krieg, Galli inter ferrum et arma nati, Liv.: auctor armorum, Cic.: arma civilia, Cic.: arma inferre, Liv.: Graeciae arma movere, Curt.: arma referre, den Kr. erneuern, Verg.: arma proferre longius ab urbe, Liv.: arma componere, den Kr. endigen, Hor.: arma virumque cano, Verg.: auch für Treffen, Gefecht, in arma feror, Verg. Aen. 2, 337; u. so ibid. 655. – β) die Waffenmacht, Kriegsmacht, Heeresmacht, et Persarum et Spartanorum arma, Curt.: Romana arma ingruere, Liv.: quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt, Cic.: arma in Augustum cessere, Tac.: nulla iam publica arma, Tac. – γ) Bewaffnete, Soldaten, Krieger (vgl. Fabri u. Weißenb. Liv 22, 3, 9), levia, Leichtbewaffnete, Liv.: auxiliaria, Hilfstruppen, Ov.: excubiae, arma, cetera aulae, Tac.: vallum armis ambire, Tac.: Hispanias armis non ita redundare, Tac. – dah. δ) Partei im Kriege, neutra arma sequi, neutral bleiben, Ov.: dass. nulla arma movere, Ov. – c) bildl., ein Schutz-, Verteidigungsmittel, eine Waffe, arma senectutis, prudentiae, Cic.: arma quaerere, auf Arglist sinnen, Verg.: amico arma (Lehren) dedit, Hor. – 3) im engsten Sinne (wie auch ὅπλα) der Schild als Hauptübungs- und Schutzwaffe der Alten, bes. der Fußsoldaten, fluitantia arma, Liv.: arma armis pulsare, Curt.: alqm exanimem super arma ferre. Verg.: in arma se colligere (sich decken), Verg.: arma Aeneae describere, Plin. ep.; vgl. Heyne Verg. Aen. 1, 118. Ruperti Tac. Germ. 11 extr. – / Genet. Plur. synk. armûm, Pacuv. tr. 34. Acc. tr. 319; vgl. Cic. de or. 155.

    lateinisch-deutsches > arma

  • 18 arma

    arma, ōrum, n. (Stamm AR-o, griech. ΑΡ-ω, ich füge an; vgl. τὰ ἄρμενα, Segel u. Tauwerk der Schiffe), griech. εντεα u. ὅπλα, u. altd. Zeug, Gezeug, Wehr u. Waffe, I) im allg., alles, was zu einer Ausrüstung od. Zurüstung gebraucht wird, das Rüstzeug = Gerät, Werkzeug, arma equestria, die ganze Ausrüstung eines Pferdes, »Sattel u. Zeug«, Liv. 35, 23, 11. – das »Segelwerk, Takelwerk, Ruderwerk eines Schiffes«, Verg. Aen. 5, 15: 6, 353: dah. für »Flügel« (als Ruder in der Luft), Ov. art. am. 2, 50. – arma cerealia, Geräte zum Kornstoßen u. Brotbacken, Verg. Aen. 1, 177. – arma venatoria, Jagdgerät, Sen. de ben. 1, 11, 6. – vom »Geräte des Landmanns«, Verg. georg. 1, 160: arma operis sui, Ov. met. 11, 34 sq. – v. »Werkzeugen zum Haarscheren«, Mart. 14, 56. – v. »Baugerätschaften, Bauwerkzeug«, repente lintribus in eam insulam materiem, calcem, caementa, arma convexit, Cic. Mil. 74. – II) prägn., das Kriegszeug, Kampfzeug, 1) im weitesten Sinne, das ganze Kriegsgerät, die Kriegsrüstung, Kriegsmaterialien, armorum custos, factor, doctor, s. custos usw.: pars utraque suos exercitus, sua arma, suos habitura duces, Liv.: armis et castris tentata res est, Cic.: bes. in der Verbindung arma virique, viri armaque u. dgl., Liv.; s. Fabri Liv. 24, 28, 4. – 2) im engern Sinne, die angelegte Rüstung,
    ————
    Wehr, Waffen, sowohl die, die zum Schutz den Leib bedecken (wie Harnisch, Helm, Schild), als auch die, die man zur Verteidigung u. zum Angriff in der Hand behält (wie Schwert, Keule, Streitaxt), Ggstz. tela (Geschosse u. Angriffswaffen in die Ferne übh., dah. oft verb. tela et arma, arma atque tela, Trutz- u. Schutz- [Schutz- u. Trutz-] waffen; vgl. Fabri Liv. 22 57, 10 Ruperti Tac. Germ. 6, 2), a) eig.: arma auro et argento caelata od. distincta, Curt.: arma his imperata, galea, clipeum, ocreae, lorica, omnia ex aere, Liv.: tot milia armorum detracta corporibus hominum, Liv.: armorum et equitandi peritissimus, in Handhabung der W. und im Reiten, Suet.: exercitationes campestres armorum et equorum, kriegerische Waffen- u. Reitübungen, Suet.: arma virique, bewaffnete Männer, Gewappnete, Curt. – arma induere, Curt.: arma capere, sumere, Cic.: arma sumere pro alqo adversus alqm, Liv.: arma ferre contra alqm, Vell.: ad arma ire, zu den Waffen greifen = sich zum Kampfe (zum Kriege) rüsten, Cael. in Cic. ep.: arma movere, inferre, s. moveo, infero: armis congredi, Acc. fr.: armis decertare od. decernere, Cic., od. dimicare, Nep., od. cernere, Acc. fr., od. certare, Verg.: milites ad arma vocare, Curt.: in armis esse, unter den W. stehen, Liv. u. Curt.: in armis stare, in voller Rüstung, s. Nipperd. Tac. ann. 14, 36. Curt. 4, 13 (47), 10.: CL milia habere in armis, Liv.: in armis
    ————
    aevom agere, Pacuv. fr.: in armis mori, mit den Waffen in der Hand, Sen.: arma deponere, Cic., arma dimittere, proicere, Sen.: arma tradere, Liv.: ad arma! »zu den Waffen!« Caes. u. Liv.: armis od. vi et armis expugnare, mit Waffengewalt, Sall. u. Liv.: u. so vi ac per arma, Suet. – b) meton.: α) die Waffenerhebung, der Kampf, Krieg, Galli inter ferrum et arma nati, Liv.: auctor armorum, Cic.: arma civilia, Cic.: arma inferre, Liv.: Graeciae arma movere, Curt.: arma referre, den Kr. erneuern, Verg.: arma proferre longius ab urbe, Liv.: arma componere, den Kr. endigen, Hor.: arma virumque cano, Verg.: auch für Treffen, Gefecht, in arma feror, Verg. Aen. 2, 337; u. so ibid. 655. – β) die Waffenmacht, Kriegsmacht, Heeresmacht, et Persarum et Spartanorum arma, Curt.: Romana arma ingruere, Liv.: quam diu illa Sullani temporis arma valuerunt, Cic.: arma in Augustum cessere, Tac.: nulla iam publica arma, Tac. – γ) Bewaffnete, Soldaten, Krieger (vgl. Fabri u. Weißenb. Liv 22, 3, 9), levia, Leichtbewaffnete, Liv.: auxiliaria, Hilfstruppen, Ov.: excubiae, arma, cetera aulae, Tac.: vallum armis ambire, Tac.: Hispanias armis non ita redundare, Tac. – dah. δ) Partei im Kriege, neutra arma sequi, neutral bleiben, Ov.: dass. nulla arma movere, Ov. – c) bildl., ein Schutz-, Verteidigungsmittel, eine Waffe, arma senectutis, prudentiae, Cic.: arma quaerere, auf Arglist sinnen, Verg.: amico arma
    ————
    (Lehren) dedit, Hor. – 3) im engsten Sinne (wie auch ὅπλα) der Schild als Hauptübungs- und Schutzwaffe der Alten, bes. der Fußsoldaten, fluitantia arma, Liv.: arma armis pulsare, Curt.: alqm exanimem super arma ferre. Verg.: in arma se colligere (sich decken), Verg.: arma Aeneae describere, Plin. ep.; vgl. Heyne Verg. Aen. 1, 118. Ruperti Tac. Germ. 11 extr. – Genet. Plur. synk. armûm, Pacuv. tr. 34. Acc. tr. 319; vgl. Cic. de or. 155.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > arma

  • 19 risus

    rīsus, ūs, m. [id.], a laughing, laughter, laugh (equally freq. in sing. and plur.):

    risum movere... quid sit risus,

    Cic. de Or. 2, 58, 235 sq.; cf.

    the whole chapter, De risu,

    Quint. 6, 3:

    alicui risum magis quam stomachum movere,

    Cic. Att. 6, 3, 7; cf.:

    risum judicis movere,

    Quint. 6, 3, 1:

    risus populi factus est,

    Cic. Verr. 2, 4, 12, § 27; cf.: risus facere, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 1:

    miros risus nos edere,

    Cic. Q. Fr. 2, 8 (10), 2;

    for which: ne spissae risum tollant coronae,

    Hor. A. P. 381:

    risus captare,

    Cic. Tusc. 2, 7, 17; so,

    risum captare,

    Quint. 6, 3, 26; 8, 3, 48:

    mediocris quidam est risus consecutus non in te, sed, etc.,

    Cic. Fam. 5, 2, 2:

    in eam tabulam magni risus consequebantur,

    id. Q. Fr. 2, 6, 5:

    togam sum ejus magno hominum risu cavillatus,

    id. ib. 2, 10 (12), 2:

    risu cognoscere matrem,

    Verg. E. 4, 60:

    amara lento Temperet risu,

    Hor. C. 2, 16, 26:

    proditor Gratus puellae risus,

    id. ib. 1, 9, 21; id. S. 1, 4, 34:

    risui sorori fuit,

    Liv. 6, 34; Just. 1, 4, 12; 44, 2, 4:

    nimis aegre risum continui,

    Plaut. As. 3, 2, 36:

    nequeo risu me admoderarier,

    id. Mil. 4, 2, 81:

    risu emoriri,

    Ter. Eun. 3, 1, 42: risu clandestino rumpier, Afran. ap. Non. 503, 14:

    unde oriebantur risus dulcesque cachinni,

    Lucr. 5, 1403:

    paene ille timore, ego risu corrui,

    Cic. Q. Fr. 2, 8 (10), 2.—
    II.
    Transf., an object of laughter:

    deus omnibus risus erat,

    Ov. F. 1, 438.—
    2.
    A jest, a practical joke, mockery:

    qui per jocum deos inridens, jussit, etc.... qui risus populo cladem attulit,

    Cic. N. D. 2, 3, 7.—
    3.
    Personified, as a deity, App. M. 3, p. 134, 12.

    Lewis & Short latin dictionary > risus

  • 20 stomachus

    stŏmăchus, i, m., = stomachos.
    I.
    The gullet, the alimentary canal, œsophagus:

    linguam ad radices ejus (oris) haerens excipit stomachus,

    Cic. N. D. 2, 54, 135; Cels. 4, 1, § 6; 5, 26, n. 2, § 15.—
    II.
    Transf., the stomach (freq. and class.):

    eas cum stomachi calore concoxerit,

    Cic. N. D. 2, 49; Cels. 4, 5; Plin. 23, 1, 26, § 53:

    summum gulae fauces vocantur, extremum stomachus,

    id. 11, 37, 68, § 179:

    tendit (gula) ad stomachum,

    id. 11, 37, 66, § 176; Lucr. 4, 632; Hor. S. 2, 2, 18:

    stomachum fovere,

    Cels. 4, 5:

    movere,

    Plin. 13, 23, 44, § 127:

    comprimere,

    Cels. 4, 5 fin.:

    stomacho laborare,

    id. 1, 8:

    aestuans,

    id. 1, 3:

    aeger,

    Hor. S. 2, 2, 43:

    dissolutus,

    Plin. 23, 1, 26, § 53:

    fortiores stomachi,

    id. 32, 7, 26, § 80:

    marcens,

    Suet. Calig. 58:

    corpora, quae stomacho praebent incendia nostro,

    Lucr. 4, 872:

    qualia lassum Pervellunt stomachum,

    Hor. S. 2, 8, 9; Juv. 6, 100.—
    III.
    Trop.
    1.
    Taste, liking (class.):

    ludi non tui stomachi,

    Cic. Fam. 7, 1, 2:

    nosti stomachi mei fastidium,

    id. ib. 2, 16, 2: stomacho esse languenti, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 13, 2:

    in hoc agello stomachum multa sollicitant, vicinitas urbis, opportunitas viae, modus ruris,

    Plin. Ep. 1, 24, 3.—
    2.
    Bonus stomachus, good digestion; hence, peace, rest, quiet, good-humor:

    bono sane stomacho contenti,

    Quint. 2, 3, 3; cf. id. 6, 3, 93:

    adversus quos difficile cottidie habere bonum stomachum,

    Mart. 12, praef.—
    3.
    Distaste, dislike to any thing; hence, displeasure, irritation, vexation, chagrin concerning any thing (freq., esp. in Cic.):

    locus ille animi nostri, stomachus ubi habitat,

    Cic. Att. 4, 16, 10; cf. id. ib. 15, 15, 2: [p. 1764] consuetudo diurna callum jam obduxit stomacho meo, id. Fam. 9, 2, 3:

    bile et stomacho aliquid fingere,

    Suet. Tib. 59 fin.:

    clamore ac stomacho non queo labori suppeditare,

    Plaut. As. 2, 4, 17:

    homo exarsit iracundiā ac stomacho,

    Cic. Verr. 2, 2, 20, § 48:

    epistula plena stomachi et querelarum,

    id. Q. Fr. 3, 8, 1:

    ne in me stomachum erumpant, cum sint tibi irati,

    id. Att. 16, 3, 1:

    in stomacho ridere,

    id. Fam. 2, 16, 7:

    risum magis quam stomachum movere,

    id. Att. 6, 3, 7:

    stomachum movere alicui,

    id. Mur. 13, 28;

    for which: stomachum facere alicui,

    id. Att. 5, 11, 2; id. Fam. 1, 9, 10:

    quae tum mihi majori stomacho, quam ipsi Quinto, fuerunt,

    id. Att. 5, 1, 4; id. Q. Fr. 3, 5, 2:

    intelleges eam (fortitudinem) stomacho non egere,

    id. Tusc. 4, 24, 53:

    summo cum labore, stomacho miseriāque erudiit,

    id. Rosc. Com. 11, 31:

    nec gravem Pelidae stomachum cedere nescii Conamur (scribere),

    Hor. C. 1, 6, 6.—In jest, for the contrary affection: Cicero reddens rationem, cur illa C. Caesaris tempora tam patienter toleraret, Haec aut animo Catonis ferenda sunt, aut Ciceronis stomacho, i. e. with his patience, endurance, Cic. Fragm. ap. Quint. 6, 3, 102.

    Lewis & Short latin dictionary > stomachus

См. также в других словарях:

  • movere — index impress (affect deeply), influence Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 …   Law dictionary

  • movere — v. muovere …   Enciclopedia Italiana

  • Movere — The Mové, also called Movere, Western Guaymi, or Ngäbere, are a Chibchan (Dorasque Guaymi) speaking people in Panama (150,000) and Costa Rica (4,300). This tribe, like the Murire (Eastern Guaymi), is a division of the Guaymi. They are further… …   Wikipedia

  • movere — mo|ve|re vb., r, de, t (flytte); movere sig …   Dansk ordbog

  • movere — mò·ve·re v.tr. e intr. (io mòvo) RE centr. var. → muovere …   Dizionario italiano

  • movere —    (vb.) Si tratta dell effetto emozionale che l oratore vuole provocare sull arbitro della situazione perché quest ultimo, sconvolto da un emo­zione violenta ( pathos), diventi favorevole alla parte rappresenta­ta. È una strategia… …   Dizionario di retorica par stefano arduini & matteo damiani

  • Movere (sig) — Røre (sig) …   Danske encyklopædi

  • Quiēta non movēre — (lat.), Ruhendes (soll man) nicht bewegen! Warnung vor übertriebenem Streben nach Reformen etc …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • Quieta non movere — Quiēta non movēre (lat.), Ruhendes (soll man) nicht aufrühren …   Kleines Konversations-Lexikon

  • loco movere — index depose (remove) Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 …   Law dictionary

  • loco suo movere — index displace (remove) Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 …   Law dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»