Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

mea+culpa,+mea+maxima+culpa

  • 21 maxumus

    1.
    magnus, a, um (archaic gen. magnai for magnae:

    magnai reipublicai gratia,

    Plaut. Mil. 2, 1, 23), adj.; comp. mājor, us; sup. maxĭmus ( maxŭm-), a, um [root magh-; Sanscr. mahat, maba, great; Gr. megas; cf. meizôn for megiôn; cf. mêchos, majestas; also cf. root mak-; Gr. makros, and perh. makar], great, large.
    I.
    Lit., of physical size or quantity, great, large; of things, vast, extensive, spacious, etc.: nequam et magnus homo, a great, tall fellow, Lucil. ap. Varr. L. L. 7, § 32 Mull.; cf.

    the double meaning: tu, bis denis grandia libris Qui scribis Priami proelia, magnus homo es,

    a great man, Mart. 9, 51, 4: magna ossa lacertique Apparent homini, Lucil. ap. Macr. S. 6, 1:

    magna ossa lacertosque Exuit,

    Verg. A. 5, 422: (scarus) magnusque bonusque, Enn. ap. App. Mag. p. 299 (Heduph. v. 9 Vahl.): indu mari magno, id. ap. Macr. 6, 2 (Ann. v. 425 Vahl.); so, in mari magno, id. ap. Fest. p. 356 Mull.; cf. Lucr. 2, 554:

    magnus fluens Nilus,

    Verg. G. 3, 28; Sen. Q. N. 4, 2, 2:

    magna et pulcra domus,

    spacious, Cic. N. D. 2, 6, 17:

    montes,

    Cat. 64. 280; cf. Olympum, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 20 Mull. (Ann. v. 1 Vahl.):

    templa caelitum,

    vast, id. ib. 7, § 6 (Trag. v. 227 Vahl.): magnae quercus, great oaks, lofty oaks, id. ap. Macr. S. 6, 2 (Ann. v. 194 Vahl.):

    aquae,

    great floods, inundations, Liv. 24, 9: saxa maxima, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 16, 37:

    oppidum maximum,

    Caes. B. G. 1, 23.—
    B.
    Esp.
    1.
    Of measure, weight, quantity, great, much, abundant, considerable, etc.:

    maximum pondus auri, magnum numerum frumenti, vim mellis maximam exportasse,

    Cic. Verr. 2, 2, 72, § 176:

    magna pecunia mutua,

    id. Att. 11, 3, 3:

    copia pabuli,

    Caes. B. G. 1, 16:

    multitudo peditatus,

    id. ib. 4, 34:

    divitiae,

    Nep. Dion. 1, 2:

    populus,

    Verg. A. 1, 148.—
    2.
    Rarely of time, for longus, multus:

    interea magnum sol circumvolvitur annum,

    Verg. A. 3, 284:

    magnum vocans solis (annum) comparatione lunaris,

    Macr. S. 2, 11:

    magno post tempore,

    Just. 11, 10, 14; 32, 3, 10.—
    3.
    Of the voice, loud, powerful, strong, mighty:

    magna voce confiteri,

    Cic. Caecin. 32, 92: major pars, the majority:

    tribunorum,

    Liv. 9, 46, 7.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., great, grand, mighty, noble, lofty, important, of great weight or importance, momentous: cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 207 Vahl.); cf.: Saturnia magna dearum, id. ap. Prisc. p. 1103 P. (Ann. v. 482 Vahl.):

    vir magnus in primis,

    Cic. N. D. 1, 43, 120:

    nemo igitur vir magnus sine aliquo adflatu divino umquam fuit,

    id. ib. 2, 66, 167:

    magnus hoc bello Themistocles fuit, nec minor in pace,

    Nep. Them. 6, 1:

    Cato clarus atque magnus habetur,

    Sall. C. 53, 1:

    amicus,

    great, wealthy, Juv. 6, 312: res magnas parvasque Eloqui, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 244 Vahl.):

    virtus,

    Caes. B. G. 2, 15:

    infamia,

    Cic. Fam. 1, 1:

    eloquentia, gravitas, studium, contentio,

    id. ib.:

    multo major alacritas, studiumque pugnandi majus,

    Caes. B. G. 1, 46:

    causa,

    great, important, weighty, Cic. Dom. 1, 1:

    opus et arduum,

    id. Or. 10, 33.— Absol. in neutr, sing. and plur.:

    quamquam id magnum, et arduum est,

    something great, Cic. Fam. 6, 7, 6: magna Di curant ( great things, important matters), parva neglegunt, id. N. D. 2, 66, 167:

    magna loqui,

    to say great things, speak boastfully, Tib. 2, 6, 11:

    magnum est efficere, ut quis intellegat, quid sit illud, etc.,

    it is a great, difficult, important thing, Cic. Ac. 1, 2, 7:

    probitatem vel in eis, quos numquam vidimus, vel, quod majus est, in hoste etiam diligimus,

    what is far greater, id. Lael. 9, 29: annus magnus, the great year, at the end of which the sun, moon, and planets were supposed to return to the same relative positions, the Piatonic year or cycle, consisting of 15000 years:

    quarum (stellarum) ex disparibus motionibus, magnum annum mathematici nominaverunt, etc.,

    Cic. N. D. 2, 20, 52; id. Fragm. ap. Tac. Or. 16.— Posit. in comparison: Alexander orbi magnus est, Alex. andro orbis angustus, great in comparison with, i. e. too great for, Sen. Suas. 1, 3.—
    B.
    In partic.
    1.
    Of age, with natu, advanced in years, of great age, aged:

    jam magno natu,

    Nep. Paus. 5; Liv. 3, 71, 3:

    homo magnus natu,

    id. 10, 38, 6.—Usually in the comp. and sup., with or without natu or annis, older, the elder, the oldest or eldest:

    qui (Livius) fuit major natu quam Plautus et Naevius,

    older than, earlier, Cic. Tusc. 1, 1, 3:

    audivi ex majoribus natu,

    id. Off. 1, 30, 109:

    hic una e multis, quae maxima natu, Pyrgo,

    Verg. A. 5, 644:

    annos natus major quadraginta,

    more than, Cic. Rosc. Am. 14, 39:

    civis major annis viginti,

    Suet. Caes. 42:

    cum liberis, majoribus quam quindecim annos natis,

    Liv. 45, 32.— Absol.: senis nostri frater major, the elder of two, Ter. Phorm. 1, 2, 13:

    ex duobus filiis major, Caes B. C. 3, 108, 3: Fabii Ambusti filiae duae nuptae, Ser. Sulpicio major minor Licinio Stoloni erat,

    Liv. 6, 34:

    Gelo maximus stirpis,

    id. 23, 30:

    ut nubere vellet mulier viro, major juniori,

    App. Mag. 27, p. 291, 28; cf.

    in gen.: Cyrus major,

    Lact. 4, 5, 7:

    quaerere uter major aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, cum minor Hecuba fuerit quam Helena,

    Sen. Ep. 88, 5.—In legal lang., major (opp. minor), one who has attained his twenty-fifth year, who is of age:

    si minor negotiis majoris intervenerit,

    Dig. 4, 4, 24.—In plur. subst.: mājō-res, um, m., adults (opp. pueri), Varr. L. L. 9, 10, § 16 Mull.—But usually majores, ancestors, forefathers:

    Itan tandem hanc majores famam tradiderunt tibi tui, Ut, etc.,

    Plaut. Trin. 3, 2, 16:

    ibi mei sunt majores siti, pater, avos, proavos, abavos,

    id. Mil. 2, 4, 20:

    L. Philippus, vir patre, avo, majoribus suis dignissimus,

    Cic. Phil. 3, 10, 25:

    patres majoresque nostri,

    id. Div. in Caecil. 21, 69:

    more majorum,

    id. Att. 1, 1, 1:

    spes tamen una est, aliquando populum Romanum majorum similem fore,

    id. Fam. 12, 22, 2:

    majores natu,

    Nep. Iphicr. 1, 1:

    maxima virgo,

    the eldest of the Vestal virgins, Ov. F. 4, 639: major erus, the old master, the master of the house, the old man (opp.: minor erus, the young master): Le. Ubinam est erus? Li. Major apud forum'st, minor hic est intus, Plaut. As. 2, 2, 63: majores natu, of the Senate:

    de istis rebus in patria majores natu consulemus,

    Liv. 1, 32, 10.—In designating relationship, magnus denotes kindred of the fourth, major of the fifth, and maximus of the sixth degree; so, avunculus magnus, a great-uncle; amita magna, a greataunt; avunculus or amita major; avunculus maximus, amita maxima, etc.; v. h. vv., and cf. Dig. 38, 10, 10.—
    2.
    In specifications of value, in the neutr. absol., magni or magno, high, dear, of great value, at a high price, etc.; cf.: pretii majoris or maximi, higher, highest, very high:

    magni esse,

    to be highly esteemed, Cic. Fam. 13, 72, 2:

    magni aestimare,

    id. Tusc. 5, 7, 20:

    magni existimans interesse ad decus,

    to be of great consequence, id. N. D. 1, 4, 7:

    emere agros poterunt quam volent magno,

    id. Agr. 2, 13, 34:

    magno vendere,

    id. Verr. 2, 3, 30, § 71:

    conducere aliquid nimium magno,

    too high, too dear, id. Att. 1, 17, 9:

    magno illi ea cunctatio stetit,

    cost him dear, Liv. 2, 36.— Comp.:

    ornatus muliebris majoris pretii,

    Cic. Inv 1, 31, 51, rarely without pretii:

    multo majoris alapae mecum veneunt,

    dearer, higher, Phaedr. 2, 5, 25.— Sup.: te haec solum semper fecit maxumi, most highly prized, Ter And. 1, 5, 58:

    senatus auctoritatem sibi maximi videri,

    Cic. Att. 1, 14, 2: in majus, too greatly, too highly, greater than it is:

    extollere aliquid in majus,

    more highly than it deserves, Tac. A. 15, 30:

    celebrare,

    id. ib. 13, 8:

    nuntiare,

    id. H. 3, 38:

    credere,

    to believe a thing to be worse than it is, id. ib. 1, 18:

    accipere,

    to take a thing to be greater than it is, id. ib. 3, 8 init.: innotescere, in an exaggerated manner, id. ib 4, 50.—Also with abl., in majus vero ferri, Liv. 21, 32, 7.—
    3.
    Magnum and maximum, adverbially, greatly, loudly (ante- and post-class.):

    magnum clamat,

    greatly, with a loud voice, aloud, Plaut. Mil. 3, 2, 10:

    inclamare,

    Gell. 5, 9 fin.:

    exclamat derepente maximum,

    Plaut. Most. 2, 2, 57.—Hence, măgis, adv., only in comp. in this anomalous form (i. e. mag-ius, like pris-cus for [p. 1100] prius-cus, and pris-tinus for prius-tinus); and in sup.: maxĭmē ( maxŭmē).
    A.
    Comp.: magĭs (apocop. form, măgĕ, Plaut. As. 1, 1, 51; 2, 3, 14; id. Mon. 2, 3, 35; id. Poen. 1, 2, 64; 1, 2, 14; id. Trin. 4, 3, 46; id. Truc. 1, 2, 75; 3, 1, 17; 4, 4, 34; Lucr. 4, 81; 756; 5, 1203; Prop. 1, 11, 9; 3 (4), 14, 2; 4 (5), 8, 16; Verg. A. 10, 481; Sol. 22 fin.; but in Enn. ap. Cic. Fam. 7, 13, 2, magis or magi'. Acc. to Serv. Verg. A. 10, 481, Cicero in the Frumentaria wrote: mage condemnatum hominum in judicium adducere non posse), in a higher degree, more completely, more (for the difference between magis, plus, potius, and amplius, v. amplius).—
    B.
    In gen.
    1.
    With no qualifying words.
    a.
    With the addition of the second term of the comparison.
    (α).
    With verbs:

    quae (facinora) istaec aetas fugere magis quam sectari solet,

    Plaut. Mil. 3, 1, 28:

    saliendo sese exercebant magis, quam scorto aut saviis,

    id. Bacch. 3, 3, 25; id. Pers. 4, 4, 108; 86:

    magis honorem tribuere quam salutem accipere,

    Caes. B. G. 7, 20, 7:

    nisi forte magis erit parricida, si qui consularem patrem, quam si quis humilem necarit,

    Cic. Mil. 7, 17:

    magis ut consuetudinem servem, quam quod, etc.,

    id. Clu. 32, 89.—Repeated:

    quam magis exhausto spumaverit ubere mulctra, Laeta magis pressis manabunt flumina mammis, i. e. quo magis,... eo magis,

    Verg. G. 3, 309 sq.; cf.:

    tam magis illa fremens... quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

    id. ib. 7, 787 sq.; v. Hand, Turs. III. p. 566.—Magis est, quod or ut, there is greater reason, there is more cause that, etc.:

    quamobrem etsi magis est, quod gratuler tibi, quam quod te rogem: tamen etiam rogo, etc.,

    Cic. Att. 16, 5, 2:

    magis est, ut ipse moleste ferat, errasse se, quam ut, etc.,

    id. Cael. 6, 14.—
    (β).
    With substt., usu. with quam: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Poet. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69: bellipotentes sunt magi' quam sapientipotentes, Enn. ap. Cic. Div. 2, 56, 116 (Ann. v. 188 Vahl.):

    umbra es amantum magis quam amator,

    Plaut. Mil. 3, 1, 31:

    magis adeo id facilitate quam alia ulla culpa mea contigit,

    Cic. de Or. 2, 4, 15:

    aditus ad consulatum non magis nobilitati quam virtuti pateret,

    id. Mur. 8, 17:

    magis ratione et consilio quam virtute vicisse,

    Caes. B. G. 1, 40, 8; cf.:

    ut magis virtute quam dolo contenderent,

    id. ib. 1, 13, 6:

    se magis consuetudine sua quam merito eorum civitatem conservaturum,

    id. ib. 2, 32, 1:

    timori magis quam religioni consulere,

    id. B. C. 1, 67, 3:

    jus bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat,

    Sall. C. 9, 1:

    non duces magis quam milites callent (obsistere, etc.),

    Curt. 3, 2, 14.—And after negatives: non magis quam, as little as:

    in dicendo irasci, dolere... non sunt figurae, non magis quam suadere,

    Quint. 9, 1, 23:

    Romanos nec magis jam dolo capi quam armis vinci posse,

    Liv. 10, 4, 10:

    pro certo habens non magis Antonio eripi se quam Caesari Brutum posse,

    Sen. Suas. 6, 17:

    non magis Alexandri saevitiam quam Bessi parricidium ferre potuisse,

    Curt. 7, 6, 15; cf.:

    nec magis post proelium quam in proelio caedibus temperatum est,

    Liv. 2, 16, 9. —Followed by atque instead of quam (rare):

    non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

    Ter. And. 4, 2, 15.— With the comp. abl. (rare):

    quid philosophia magis colendum?

    Cic. Fin. 3, 22, 76:

    quanto magis Aliensi die Aliam ipsam reformidaturos?

    Liv. 6, 28, 6 Weissenb. ad loc.:

    quam Juno fertur terris magis omnibus unam... coluisse,

    Verg. A. 1, 15 (cf. B. 3. infra):

    Albanum sive Falernum Te magis appositis delectat,

    Hor. S. 2, 8, 17.—
    (γ).
    With pronn.:

    quid habetis, qui mage immortales vos credam esse quam ego siem?

    Plaut. Poen. 1, 2, 64:

    quis homo sit magis meus quam tu es?

    id. Mil. 3, 1, 20:

    quam mage amo quam matrem meam,

    id. Truc. 3, 1, 17; cf.:

    quem ego ecastor mage amo quam me,

    id. ib. 4, 4, 34.—With utrum, followed by an:

    jam scibo, utrum haec me mage amet, an marsupium,

    Plaut. Men. 2, 3, 35.—With the abl. instead of quam:

    nec magis hac infra quicquam est in corpore nostro,

    Lucr. 3, 274; Verg. A. 1, 15.—
    (δ).
    With adjj. and advv., and esp. with those which do not admit the comparative termination (most freq. without adding the second term of the comparison; v. under b. d): numquam potuisti mihi Magis opportunus advenire quam advenis, Plaut. Most. 3, 1, 47:

    neque lac lacti magis est simile, quam ille ego similis est mei,

    id. Am. 2, 1, 54:

    ars magis magna atque uber, quam difficilis et obscura,

    Cic. de Or. 1, 42, 190:

    corpora magna magis quam firma,

    Liv. 5, 44, 4:

    vultu pulchro magis quam venusto,

    Suet. Ner. 51.—With the abl., Plaut. As. 3, 3, 114:

    neque ego hoc homine quemquam vidi magis malum,

    id. Ps. 4, 1, 27:

    ab secundis rebus magis etiam solito incauti,

    Liv. 5, 44, 6.—With compp. (adding to their force):

    ita fustibus sum mollior miser magis quam ullus cinaedus,

    Plaut. Aul. 3, 2, 8. —
    b.
    Without the addition of the second term.
    (α).
    With verbs: ergo plusque magisque viri nunc gloria claret, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 315 Vahl.):

    sapiunt magis,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 4:

    magis curae est, magisque afformido, ne, etc.,

    id. ib. 4, 10, 3:

    magis metuant,

    id. Mil. 5, 44:

    tum magis id diceres, Fanni, si, etc.,

    Cic. Lael. 7 fin.; cf. id. Rep. 1, 40, 62:

    cum Pompeius ita contendisset, ut nihil umquam magis,

    id. Fam. 1, 9, 20:

    magis velle, for malle: quod magis vellem evenire,

    Ter. Eun. 5, 7, 1; Val. Fl. 3, 270.—
    (β).
    With substt.: non ex jure manum consertum sed magi' ferro, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 276 Vahl.):

    magis aedilis fieri non potuisset,

    better, finer, Cic. Planc. 24, 60.—
    (γ).
    With pronn.:

    ecastor neminem hodie mage Amat corde atque animo suo,

    Plaut. Truc. 1, 2, 75.—
    (δ).
    With adjj. and advv. (so most freq.).—With adjj.:

    ut quadam magis necessaria ratione recte sit vivendum,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 2:

    magis anxius,

    Ov. M. 1, 182:

    hic magis tranquillu'st,

    Plaut. Bacch. 5, 2, 55:

    nihil videtur mundius, nec magis compositum quicquam, nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 12:

    nemo fuit magis severus nec magis continens,

    id. ib. 2, 1, 21:

    quod est magis verisimile,

    Caes. B. G. 3, 13, 6:

    magis admirabilis oratio,

    Quint. 8, 3, 24:

    magis communia verba,

    id. 8, 2, 24 et saep.; rare: magis quam in aliis = praeter ceteros;

    nescio quo pacto magis quam in aliis suum cuique pulchrum est,

    Cic. Tusc. 5, 22, 63.— With advv.:

    magis aperte,

    Ter. Ad. 4, 5, 30:

    magis impense,

    id. ib. 5, 9, 36.—With compp. adding to their force:

    magis est dulcius,

    Plaut. Stich. 5, 4, 22:

    magis majores nugae,

    id. Men. prol. 55:

    magis modum in majorem,

    id. Am. 1, 1, 145:

    contentiores mage erunt,

    id. Poen. 2, 15.—
    2.
    Strengthened.
    a.
    By etiam, multo, tanto, eo, hoc, quo, tam, quam; and negatively, nihilo:

    qualis in dicendo Hierocles Alabandeus, magis etiam Menecles, frater ejus, fuit,

    Cic. Brut. 95, 325; id. Off. 1, 21, 72:

    illud ad me, ac multo etiam magis ad vos,

    id. de Or. 2, 32, 139:

    tanto magis Dic, quis est?

    Plaut. Bacch. 3, 6, 28:

    ut quidque magis contemplor, tanto magis placet,

    id. Most. 3, 2, 146:

    vicina cacumina caelo, quam sint magis, tanto magis fument,

    Lucr. 6, 460:

    quanto ille plura miscebat, tanto hic magis in dies convalescebat,

    Cic. Mil. 9, 25:

    sed eo magis cauto est Opus, ne huc exeat, qui, etc.,

    Plaut. Most. 4, 2, 22:

    atque eo magis, si, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 1, § 1:

    eoque magis quod, etc.,

    id. Lael. 2, 7; Caes. B. G. 1, 23; 1, 47; 3, 14;

    5, 1: immo vero etiam hoc magis, quam illi veteres, quod, etc.,

    Cic. Agr. 2, 35, 97:

    hoc vero magis properare Varro, ut, etc.,

    Caes. B. C. 2, 20:

    quo magis cogito ego cum meo animo,

    Plaut. Most. 3, 2, 13; Nep. Thras. 2:

    magis quam id reputo, tam magis uror,

    Plaut. Bacch. 5, 1, 5:

    tam magis illa fremens... Quam magis, etc.,

    Verg. A. 7, 787:

    quanto mage... tam magis,

    Lucr. 4, 81 sq.:

    quam magis in pectore meo foveo, quas meus filius turbas turbet... magis curae est magisque afformido, ne, etc.,

    Plaut. Bacch. 4, 10, 1; 4, 4, 27; id. Men. 1, 1, 19:

    quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

    id. As. 1, 3, 6:

    densior hinc suboles Quam magis, etc.,

    Verg. G. 3, 309:

    cum Vercingetorix nihilo magis in aequum locum descenderet,

    Caes. B. G. 6, 53.—
    b.
    By reduplication: magis magisque, magis et magis, magis ac magis; and poet. also, magis magis, more and more: ex desiderio magis magisque maceror, Afran. ap. Charis. p. 182 P.:

    cum cotidie magis magisque perditi homines tectis ac templis urbis minarentur,

    Cic. Phil. 1, 2, 5; id. Fam. 2, 18, 2; 16, 21, 2; Sall. C. 5, 7; cf. Cic. Fil. Fam. 16, 21, 2:

    de Graecia cotidie magis et magis cogito,

    Cic. Att. 14, 18, 4; 16, 3, 1; id. Brut. 90, 308; Liv. 7, 32, 6; Sall. J. 8, 6:

    magis deinde ac magis,

    Suet. Vit. 10:

    post hoc magis ac magis,

    id. Gram. 3;

    for which also: magisque ac magis deinceps,

    id. Tit. 3; Tac. A. 14, 8; Sen. de Ira, 3, 1, 4; id. Ep. 114, 25; id. Ben. 2, 14, 4; Plin. Ep. 1, 12, 10; 7, 3, 4; 10, 28, 3.— Poet. also:

    magis atque magis,

    Verg. A. 12, 239; Cat. 68, 48:

    post, vento crescente, magis magis increbescunt,

    id. 64, 275; cf. Verg. G. 4, 311.—
    3.
    Pleon.
    a.
    With potius (anteclass.):

    magis decorum'st Libertum potius quam patronum onus in via portare,

    Plaut. As. 3, 3, 99:

    mihi magis lubet cum probis potius quam cum improbis vivere,

    id. Trin. 2, 1, 38.—
    b.
    With malle: quam cum lego, nihil malo quam has res relinquere;

    his vero auditis multo magis,

    Cic. Tusc. 1, 31, 76:

    finge enim malle eum magis suum consequi quam, etc.,

    Dig. 17, 2, 52, § 10. —
    C.
    In partic.: non (neque) magis quam.
    1.
    To signify perfect equality between two enunciations, no more... than; just as much... as; or neg., no more... than; just as little... as:

    domus erat non domino magis ornamento quam civitati,

    i. e. just as much to the city as to its owner, Cic. Verr. 2, 4, 3, § 5; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 2:

    non Hannibale magis victo a se quam Q. Fabio,

    Liv. 22, 27, 2:

    conficior enim maerore, mea Terentia, nec me meae miseriae magis excruciant quam tuae vestraeque,

    Cic. Fam. 13, 3, 1; Liv. 9, 22.— Neg.: qui est enim animus in aliquo morbo... non magis est sanus, quam id corpus, quod in morbo est, i. e. is just as far from being sound as a body, etc., Cic. Tusc. 3, 5, 10:

    si aliqua in re Verris similis fuero, non magis mihi deerit inimicus quam Verri defuit,

    id. Verr. 2, 3, 69, § 162; id. Fam. 5, 12, 3; id. de Or. 2, 8, 31:

    non nascitur itaque ex malo bonum, non magis quam ficus ex olea,

    Sen. Ep. 87, 25;

    Quint. prooem. § 26: non magis Gaium imperaturum, quam per Baianum sinum equis discursurum,

    Suet. Calig. 19. —Ellipt.:

    nec eo magis lege liberi sunto,

    just as little from that as from the rest, Cic. Leg. 3, 4, 11.—
    2.
    For restricting the idea expressed in the clause with non magis, so that not more, according to a common figure of speech, = less; in Engl. not so much... as; less... than:

    deinde credas mihi affirmanti velim, me hoc non pro Lysone magis quam pro omnibus scribere,

    Cic. Fam. 13, 24; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 17:

    miserebat non poenae magis homines, quam sceleris, quo poenam meriti essent,

    Liv. 2, 5; 1, 28.—
    3.
    Magis minusve, magis aut minus, or magis ac minus; post-Aug. for the usual plus minusve, more or less:

    sed istud magis minusve vitiosum est pro personis dicentium,

    Quint. 11, 1, 27; Plin. 17, 24, 37, § 220:

    minora vero plerumque sunt talia, ut pro persona, tempore, loco, causa magis ac minus vel excusata debeant videri vel reprehendenda,

    Quint. 11, 1, 14; Plin. 37, 5, 18, § 67:

    quaedam tamen et nationibus puto magis aut minus convenire,

    Sen. Ep. 40, 11; cf.:

    quosdam minus aut magis osos veritatem,

    id. Suas. 1, 5:

    aut minus, aut magis,

    id. Ep. 82, 14.—
    4.
    With alius... alio, etc.: ceterae philosophorum disciplinae, omnino alia magis alia, sed tamen omnes, one more than another, i. e. in different degrees, Cic. Fin. 3, 3, 11 Madvig. ad loc. (al.:

    alia magis, alia minus, v. Hand, Turs. III. p. 560): mihi videntur omnes quidem illi errasse... sed alius alio magis,

    Cic. Fin. 4, 16, 43:

    sunt omnino omnes fere similes, sed declarant communis notiones, alia magis alia,

    id. Tusc. 4, 24, 53:

    alii aliis magis recusare,

    Liv. 29, 15, 11.— Sup.: maxĭmē( maxŭmē), in the highest degree, most of all, most particularly, especially, exceedingly, very, etc.
    A.
    Lit.
    1.
    Alone.
    a.
    With a verb:

    haec una res in omni libero populo maximeque in pacatis tranquillisque civitatibus praecipue semper floruit,

    Cic. de Or. 1, 8, 30:

    quid commemorem primum aut laudem maxime?

    Ter. Eun. 5, 9, 14; 3, 1, 79:

    nos coluit maxime,

    id. Ad. 3, 2, 54:

    quem convenire maxime cupiebam,

    Plaut. Pers. 2, 4, 30; id. As. 3, 3, 133:

    de te audiebamus ea, quae maxime vellemus,

    Cic. Fam. 12, 25, a, 7; cf. id. Att. 13, 1:

    extra quos (fines) egredi non possim, si maxime velim,

    id. Quint. 10, 35:

    in re publica maxime conservanda sunt jura belli,

    most especially, id. Off. 1, 11, 33: huic legioni Caesar propter virtutem confidebat maxime, [p. 1101] Caes. B. G. 1, 40:

    quem Homero crederet maxime accedere,

    came nearest to, Quint. 10, 1, 86; cf.

    pugnare,

    most violently, Plaut. Am. 1, 1, 271; 1, 1, 44:

    jubere,

    most positively, id. Bacch. 4, 9, 80:

    id enim est profecto, quod constituta religione rem publicam contineat maxime,

    Cic. Leg. 2, 27, 69; cf. maxime fin.:

    ab eo exordiri volui maxime,

    id. Off. 1, 2, 4:

    cernere naturae vim maxime,

    id. Tusc. 1, 15, 35.—
    b.
    With an adj.:

    res maxime necessaria,

    Cic. Lael. 23, 86:

    loca maxime frumentaria,

    Caes. B. G. 1, 10:

    loci ad hoc maxime idonei,

    Quint. 1, 11, 13:

    maxime naturali carent amicitia,

    Cic. Lael. 21, 80:

    maxime feri,

    Caes. B. G. 2, 4:

    qui eo tempore maxime plebi acceptus erat,

    id. ib. 1, 3:

    idem ad augendam eloquentiam maxime accommodati erunt,

    Quint. 1, 11, 13:

    elegans maxime auctor,

    id. 10, 1, 93:

    maxime vero commune est quaerere, an sit honesta? etc.,

    id. 2, 4, 37:

    noto enim maxime utar exemplo,

    id. 7, 3, 3.—So with supp.:

    quae maxime liberalissima,

    Cic. Att. 12, 38, 3:

    maxime gravissimam omniumque (rerum),

    Liv. 41, 23, 4 MS. (dub.: maxumam gravissimamque, Weissenb.). —
    c.
    With numerals, at most:

    puer ad annos maxime natus octo,

    Gell. 17, 8, 4.—
    d.
    With an adv.:

    ut dicatis quam maxime ad veritatem accommodate,

    Cic. de Or. 1, 33, 149 (v. infra 2).—
    2.
    Strengthened by unus, unus omnium, omnium, multo, vel, tam, quam, etc. (supply potest):

    qui proelium unus maxime accenderat,

    Curt. 5, 2, 5:

    cum sua modestia unus omnium maxime floreret,

    Nep. Milt. 1, 1:

    quae maxime omnium belli avida,

    Liv. 23, 49; 4, 59; cf. Drak. ad Liv. 36, 19, 4:

    atque ea res multo maxime disjunxit illum ab illa,

    Ter. Hec. 1, 2, 85:

    imperium populi Romani multo maxime miserabile visum est,

    Sall. C. 36, 4:

    illud mihi videtur vel maxime confirmare, etc.,

    Cic. N. D. 2, 65, 162:

    hoc enim uno praestamus vel maxime feris,

    id. de Or. 1, 8, 32:

    quae quidem vel maxime suspicionem movent,

    id. Part. Or. 33, 114:

    quam potes, tam verba confer maxime ad compendium,

    as much as possible, Plaut. Mil. 3, 1, 186:

    ego jubeo quam maxime unam facere nos hanc familiam,

    Ter. Ad. 5, 8, 2:

    ut quam maxime permaneant diuturna corpora,

    Cic. Tusc. 1, 45, 108; id. de Or. 1, 34, 154:

    quo mihi rectius videtur, memoriam nostri quam maxime longam efficere,

    Sall. C. 1, 3:

    ceterum illum juvenem incipere a quam maxime facili ac favorabili causa velim,

    Quint. 12, 6, 6.—
    3.
    With the relative qui in the phrases, quam qui maxime and ut qui maxime:

    tam enim sum amicus rei publicae, quam qui maxime,

    as any one whatever, Cic. Fam. 5, 2, 6:

    grata ea res, ut quae maxime senatui umquam fuit,

    Liv. 5, 25; 7, 33.—
    4.
    With ut quisque... ita (maxime, potissimum or minime), the more... the more (or less):

    hoc maxime officii est, ut quisque maxime opis indigeat, ita ei potissimum opitulari,

    Cic. Off. 1, 15, 49:

    ut quisque magnitudine animae maxime excellit, ita maxime, etc.,

    id. ib. 1, 19, 64; cf.

    , in the contrary order: colendum autem esse ita quemque maxime, ut quisque maxime virtutibus his lenioribus erit ornatus,

    id. ib. 1, 15, 47:

    ut enim quisque maxime ad suum commodum refert, quaecumque agit, ita minime est vir bonus,

    id. Leg. 1, 18, 49.—
    5.
    In gradations, to denote the first and most desirable, first of all, in the first place:

    hujus industriam maxime quidem vellem, ut imitarentur ii, quos oportebat: secundo autem loco, ne alterius labori inviderent,

    Cic. Phil. 8, 10, 31; cf. id. Caecin. 9, 23:

    si per eum reductus insidiose redissem, me scilicet maxime sed proxime illum quoque fefellissem,

    id. Rab. Post. 12, 33:

    in quo genere sunt maxime oves, deinde caprae,

    Varr. R. R. 2, 9, 1:

    maxime... dein,

    Plin. 9, 16, 23, § 56:

    sed vitem maxime populus videtur alere, deinde ulmus, post etiam fraxinus,

    Col. 5, 6, 4:

    maxime... deinde... postea... minume,

    Plin. 37, 12, 75, § 196:

    maxime... postea... ultimae,

    Col. 6, 3, 6:

    post Chium maxime laudatur Creticum, mox Aegyptium,

    Plin. 18, 7, 17, § 77.—
    B.
    Transf.
    1.
    Like potissimum, to give prominence to an idea, especially, particularly, principally:

    quae ratio poetas, maximeque Homerum impulit, ut, etc.,

    Cic. N. D. 2, 6, 6; Varr. R. R. 1, 51, 1:

    scribe aliquid, et maxime, si Pompeius Italia cedit,

    Cic. Att. 7, 12, 4: de Cocceio et Libone quae scribis, approbo:

    maxime quod de judicatu meo,

    id. ib. 12, 19, 2; id. Fin. 5, 1, 1:

    cognoscat etiam rerum gestarum et memoriae veteris ordinem, maxime scilicet nostrae civitatis,

    id. Or. 34, 120; id. Att. 13, 1, 2.—So in the connection, cum... tum maxime; tum... tum maxime; ut... tum maxime, but more especially:

    scio et perspexi saepe: cum antehac, tum hodie maxime,

    Plaut. Mil. 4, 8, 56:

    plena exemplorum est nostra res publica, cum saepe, tum maxime bello Punico secundo,

    Cic. Off. 3, 11, 47; id. Att. 11, 6, 1; id. Fl. 38, 94:

    tum exercitationibus crebris atque magnis, tum scribendo maxime persequatur,

    id. de Or. 2, 23, 96:

    longius autem procedens, ut in ceteris eloquentiae partibus, tum maxime, etc.,

    id. Brut. 93, 320.— With nunc, nuper, tum, cum, just, precisely, exactly: Me. Quid? vostrum patri Filii quot eratis? M. Su. Ut nunc maxime memini, duo, just now, Plaut. Men. 5, 9, 58:

    cum iis, quos nuper maxime liberaverat,

    Caes. B. C. 3, 9:

    ipse tum maxime admoto igne refovebat artus,

    Curt. 8, 4, 25; 6, 6, 10; 5, 7, 2; Liv. 27, 4, 2 Drak.:

    haec cum maxime loqueretur, sex lictores eum circumsistunt valentissimi,

    Cic. Verr. 2, 5, 54, § 142; cf. id. ib. 2, 2, 76, § 187;

    2, 4, 38, § 72: totius autem injustitiae nulla capitalior, quam eorum, qui cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur,

    id. Off. 1, 13, 41; Liv. 4, 3; 30, 33:

    tum cum maxime,

    at that precise time, at that moment, Liv. 40, 13, 4; 40, 32, 1; 33, 9, 3; 43, 7, 8; so,

    tunc cum maxime,

    Curt. 3, 2, 17:

    nunc cum maxime,

    Cic. Clu. 5, 12; id. Sen. 11, 38; Liv. 29, 17, 7; v. 2. cum.—
    2.
    In colloquial lang., to denote emphatic assent, certainly, by all means, very well, yes; and with immo, to express emphatic dissent, certainly not, by no means: Ar. Jace, pater, talos, ut porro nos jaciamus. De. Maxime, Plaut. As. 5, 2, 54; id. Curc. 2, 3, 36: Th. Nisi quid magis Es occupatus, operam mihi da. Si. Maxime, id. Most. 4, 3, 17; Ter. And. 4, 5, 23: Ca. Numquid peccatum est, Simo? Si. Immo maxime, Plaut. Ps. 1, 5, 80; Ter. Hec. 2, 1, 31:

    scilicet res ipsa aspera est, sed vos non timetis eam. Immo vero maxime,

    Sall. C. 52, 28 (v. immo); v. Hand, Turs. III. p. 552-607.
    2.
    Magnus, i, m., a Roman surname, e. g. Cn. Pompeius Magnus; v. Pompeius.

    Lewis & Short latin dictionary > maxumus

  • 22 Cum

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > Cum

  • 23 cum

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > cum

  • 24 Cum2

    1.
    cum (archaic form COM, found in an inscr., COM PREIVATVD; in MSS. sometimes quom or quum), prep. with abl. [for skom, Sanscr. root sak, together; cf. sequor, and Gr. koinos, sun], designates in gen. accompaniment, community, connection of one object with another (opp. sine, separatim, etc.), with, together, together with, in connection or company with, along with; sometimes also to be translated and.
    I.
    In gen., Plaut. Am. prol. 95:

    qui cum Amphitruone abiit hinc in exercitum,

    id. ib. prol. 125:

    cum Pansā vixi in Pompeiano,

    Cic. Att. 14, 20, 4:

    semper ille antea cum uxore, tum sine eā,

    id. Mil. 21, 55:

    quibuscum essem libenter,

    id. Fam. 5, 21, 1; cf.:

    cum quibus in ceteris intellegis afuisse,

    id. Sull. 3, 7:

    si cenas hodie mecum,

    Hor. Ep. 1, 7, 70:

    vagamur egentes cum conjugibus et liberis,

    Cic. Att. 8, 2, 3:

    errare malo cum Platone, etc.,

    id. Tusc. 1, 17, 39:

    qui unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant,

    Caes. B. G. 2, 3 et saep.—
    b.
    In an expression of displeasure:

    in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis,

    Ter. Eun. 4, 3, 9; cf. Plaut. Most. 2, 2, 33; Ter. And. 5, 4, 38; id. Eun. 1, 2, 73; id. Heaut. 4, 6, 7 al.—
    B.
    In a designation of time with which some action concurs:

    egone abs te abii hinc hodie cum diluculo?

    Plaut. Am. 2, 2, 121; so,

    cum primo luci,

    id. Cist. 2, 1, 58:

    cras cum filio cum primo luci ibo hinc,

    Ter. Ad. 5, 3, 55; Cic. Off. 3, 31, 112; cf.:

    cum primā luce,

    id. Att. 4, 3, 4; and:

    cum primo lumine solis,

    Verg. A. 7, 130: cum primo mane, Auct. B. Afr. 62: cum mane, Lucil. ap. Diom. p. 372 P:

    pariter cum ortu solis,

    Sall. J. 106, 5:

    pariter cum occasu solis,

    id. ib. 68, 2; cf.:

    cum sole reliquit,

    Verg. A. 3, 568 et saep.:

    mane cum luci simul,

    Plaut. Merc. 2, 1, 31; v. simul: exiit cum nuntio (i. e. at the same time with, etc.), Caes. B. G. 5, 46; cf.: cum his nuntius Romam ad consulendum redit ( = hama toisde), Liv. 1, 32, 10:

    simul cum dono designavit templo Jovis fines,

    id. 1, 10, 5; cf.:

    et vixisse cum re publicā pariter, et cum illā simul extinctus esse videatur,

    Cic. de Or. 3, 3, 10.—
    C.
    In designating the relations, circumstances, way, and manner with which any act is connected, by which it is accompanied, under or in which it takes place, etc., with, in, under, in the midst of, among, to, at: aliquid cum malo suo facere, Plaut. Bacch. 3, 4, 4; cf.:

    cum magnā calamitate et prope pernicie civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63:

    cum summā rei publicae salute et cum tuā peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui, etc.,

    id. Cat. 1, 13, 33:

    cum magno provinciae periculo,

    Caes. B. G. 1, 10:

    cum summo probro,

    Ter. And. 5, 3, 10: cum summo terrore hominum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 6:

    cum summā tuā dignitate,

    Cic. Fin. 4, 22, 61:

    cum bonā alite,

    Cat. 61, 19:

    ferendum hoc onus est cum labore,

    Plaut. Am. 1, 1, 21; cf. Cic. N. D. 2, 23, 59:

    multis cum lacrimis aliquem obsecrare,

    amid many tears, Caes. B. G. 1, 20; cf.:

    hunc ipsum abstulit magno cum gemitu civitatis,

    Cic. Verr. 2, 1, 19, § 49:

    orare cum lacrimis coepere,

    Liv. 5, 30, 5:

    si minus cum curā aut cautelā locus loquendi lectus est,

    Plaut. Mil. 3, 1, 6 Ritschl; so,

    cum curā,

    Cic. Inv. 1, 39, 70; Sall. J. 54, 1; Liv. 22, 42, 5 et saep.; cf.:

    cum summo studio,

    Sall. C. 51, 38:

    cum quanto studio periculoque,

    Liv. 8, 25, 12 al.:

    cum multā venustate et omni sale,

    Cic. Fin. 1, 3, 9:

    summā cum celeritate ad exercitum rediit,

    Hirt. B. G. 8, 52:

    maximo cum clamore involant,

    Plaut. Am. 1, 1, 89:

    cum clamore,

    Liv. 2, 23, 8; 5, 45, 2:

    cum clamore ac tumultu,

    id. 9, 31, 8; cf.:

    Athenienses cum silentio auditi sunt,

    id. 38, 10, 4; 7, 35, 1:

    illud cum pace agemus,

    Cic. Tusc. 5, 29, 83:

    cum bonā pace,

    Liv. 1, 24, 3; 21, 24, 5:

    cum bonā gratiā,

    Cic. Fat. 4, 7:

    cum bonā veniā,

    Liv. 29, 1, 7; cf.:

    cum veniā,

    Ov. Tr. 4, 1, 104; Quint. 10, 1, 72:

    cum virtute vivere,

    Cic. Fin. 3, 8, 29; cf. id. ib. 2, 11, 34:

    cum judicio,

    Quint. 10, 1, 8:

    cum firmā memoriā,

    id. 5, 10, 54:

    legata cum fide ac sine calumniā persolvere,

    Suet. Calig. 16:

    spolia in aede... cum sollemni dedicatione dono fixit,

    Liv. 4, 20, 3.—
    b.
    Attributively, with subst.:

    et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini,

    Liv. 2, 52, 7 Weissenb. ad loc.:

    frumenti cum summā caritate inopia erat,

    id. 2, 12, 1; 2, 5, 2; 7, 29, 3.—
    2.
    Cum eo quod, ut, or ne (in an amplification or limitation), with the circumstance or in the regard that, on or under the condition, with the exception, that, etc. (except once in Cic. epistt. not ante-Aug.).
    (α).
    Cum eo quod, with indic., Quint. 12, 10, 47 Spald.; 10, 7, 13; so,

    cum eo quidem, quod, etc.,

    id. 2, 4, 30. —With subj.:

    sit sane, quoniam ita tu vis: sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat,

    Cic. Att. 6, 1, 7.—
    (β).
    With ut:

    Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur, si et ipsi adscribi coloni vellent,

    Liv. 8, 14, 8; so id. 8, 14, 2; 30, 10, 21; 36, 5, 3; Cels. 3, 22.—So with tamen:

    cum eo tamen, ut nullo tempore is... non sit sustinendus,

    Cels. 3, 5 fin.; 4, 6 fin.
    (γ).
    With ne:

    obsequar voluntati tuae cum eo, ne dubites, etc.,

    Col. 5, 1, 4:

    cum eo, ne amplius quam has urant,

    Cels. 7, 22; and with tamen:

    cum eo tamen, ne, etc.,

    id. 2, 17.—
    3.
    Cum dis volentibus, etc., with God's help, by the will of the gods, sun theôi:

    cum divis volentibus quodque bene eveniat mando tibi, Mani, etc.,

    Cato, R. R. 141, 1: volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38:

    agite, cum dis bene juvantibus arma capite,

    Liv. 21, 43, 7; so,

    cum superis,

    Claud. Cons. Stil. III. p. 174.—
    4.
    Cum with an ordinal number (cum octavo, cum decimo, etc.) for our - fold, in economical lang., of the multiplication of cultivated products:

    ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo,

    ten-, fifteenfold, Varr. R. R. 1, 44, 1; so,

    cum octavo, cum decimo,

    Cic. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    cum centesimo,

    Plin. 18, 10, 21, § 95; cf. with a subst.:

    cum centesimā fruge agricolis faenus reddente terrā,

    id. 5, 4, 3, § 24.—
    D.
    With a means or instrument, considered as attending or accompanying the actor in his action (so most freq. anteclass., or in the poets and scientific writers): acribus inter se cum armis confligere, Lucil. ap. Non. p. 261, 6: effundit voces proprio cum pectore, Enn. ap. Serv. ad Verg. G. 2, 424: cum voce maximā conclamat, Claud. Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 10:

    cum linguā lingere,

    Cat. 98, 3:

    cum suo gurgite accepit venientem (fluvius),

    Verg. A. 9, 816:

    cum vino et oleo ungere,

    Veg. 1, 11, 8 et saep.:

    terra in Augurum libris scripta cum R uno,

    Varr. L. L. 5, § 21 Müll.
    II.
    In partic.
    A.
    Completing the meaning of verbs.
    1.
    With verbs of union, connection, and agreement: cum veteribus copiis se conjungere, Caes. B. G. 1, 37:

    ut proprie cohaereat cum narratione,

    Auct. Her. 1, 7, 11:

    (haec) arbitror mihi constare cum ceteris scriptoribus,

    id. 1, 9, 16:

    interfectam esse... convenit mihi cum adversariis,

    id. 1, 10, 17; cf. Cic. Inv. 1, 22, 31:

    quī autem poterat in gratiam redire cum Oppianico Cluentius?

    id. Clu. 31, 86:

    hanc sententiam cum virtute congruere semper,

    id. Off. 3, 3, 13:

    foedera quibus etiam cum hoste devincitur fides,

    id. ib. 3, 31, 111:

    capita nominis Latini stare ac sentire cum rege videbant,

    Liv. 1, 52, 4:

    cum aliquo in gratiam redire,

    id. 3, 58, 4:

    stabat cum eo senatūs majestas,

    id. 8, 34, 1:

    conjurasse cum Pausaniā,

    Curt. 7, 1, 6:

    Autronium secum facere,

    Cic. Sull. 13, 36; cf. also conecto, colligo, consentio, compono, etc.—
    2.
    Of companionship, association, sharing, etc.:

    cum his me oblecto, qui res gestas aut orationes scripserunt suas,

    Cic. de Or. 2, 14, 61:

    quoniam vivitur, non cum perfectis hominibus, sed cum iis, etc.,

    id. Off. 1, 15, 46:

    nulla (societas) carior quam ea quae cum re publicā est unicuique nostrum,

    id. ib. 1, 17, 51:

    cum civibus vivere,

    id. ib. 1, 34, 124:

    cum M. Fabio mihi summus usus est,

    id. Fam. 9, 25, 2; cf.:

    cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque junxerant,

    Liv. 1, 45, 2:

    partiri cum Dinaeā matre jussit,

    Cic. Clu. 7, 21:

    cum Baebio communicare,

    id. ib. 16, 47; cf.

    of local association, nearness: cum mortuā jugulatum servum nudum positurum ait,

    Liv. 1, 58, 4:

    duos tamen pudor cum eo tenuit,

    id. 2, 10, 5.—
    3.
    Of intercourse, traffic, etc.:

    cum aliquo agere,

    to deal with, Cic. Ac. 2, 35, 112; Caes. B. G. 1, 13:

    cum eo Accius injuriarum agit,

    Auct. Her. 1, 14, 24:

    si par est agere cum civibus,

    Cic. Off. 2, 23, 83; 3, 22, 88; id. Scaur. 10, 20; cf. id. Fam. 5, 18, 1; Liv. 1, 19, 7; 3, 9, 13; 4, 15, 2; Val. Max. 4, 3, 8:

    si mihi cum Peripateticis res esset,

    Cic. Ac. 2, 35, 112:

    tecum enim mihi res est,

    id. Rosc. Am. 30, 84:

    uni tibi et cum singulis res est,

    Liv. 2, 12, 11:

    pacem cum Sabinis facere,

    Cic. Off. 3, 30, 109.—Esp.: agere cum aliquo, to have a lawsuit with, Gai Inst. 4, 87; 4, 114 et saep.; v. ago, II. B. 8. a., and II. B. 9.; consisto, I. B. 5.; cf. also pango, etc.—
    4.
    Of deliberation and discussion:

    haec ego cum ipsis philosophis disserebam,

    Cic. de Or. 1, 13, 57:

    tempus cum conjuratis consultando absumunt,

    Liv. 2, 4, 3 et saep.; v. also cogito, reputo, dubito, etc.—
    5.
    Of strife, difference, etc.:

    quibuscum continenter bellum gerunt,

    Caes. B. G. 1, 1:

    cum Cleanthe quam multis rebus Chrysippus dissidet!

    Cic. Ac. 2, 47, 143:

    neque tam quererer cum deo quod, etc.,

    id. ib. 2, 25, 81:

    cum quo Antiochum saepe disputantem audiebam,

    id. ib. 2, 4, 11:

    cum stomacheretur cum Metello,

    id. Or. 2, 66, 267:

    manu cum hoste confligere,

    id. Off. 1, 23, 81:

    utilia cum honestis pugnare,

    id. ib. 3, 7, 34: cum Catone dissentire. id. ib. 3, 22, 88:

    cum majoribus nostris bella gessit,

    id. Scaur. 19, 45; Liv. 1, 35, 7; 7, 22, 4:

    cum Auruncis bellum inire,

    id. 2, 16, 8; cf.:

    cum Volscis aequo Marte discessum est,

    id. 2, 40, 14:

    inimicitias cum Africano gerere,

    Val. Max. 4, 1, 8; Sen. Vit. Beat. 2, 3:

    cum Scipione dissentire,

    Val. Max. 4, 1, 12:

    cum utrāque (uxore) divortium fecit,

    Suet. Claud. 26; cf. also certo, pugno, discrepo, differo, distraho, dissentio, etc.—
    6.
    Of comparison:

    nec Arcesilae calumnia conferenda est cum Democriti verecundiā,

    Cic. Ac. 2, 5, 14:

    hanc rationem dicendi cum imperatoris laude comparare,

    id. de Or. 1, 2, 8:

    conferam Sullamne cum Junio,

    id. Clu. 34, 94:

    (orationem) cum magnitudine utilitatis comparare,

    id. Off. 2, 6, 20.—
    B.
    Pregn., implying the notion of being furnished, endowed, clothed with any thing, or of possessing, holding, suffering under, etc., in a lit. and trop. sense: ille vir haud magnā cum re sed plenus fidei, Enn. ap. Cic. Sen. 1, 1 (cf. the antith.:

    hominem sine re, sine fide,

    Cic. Cael. 32, 78):

    a portu illuc nunc cum laternā advenit,

    Plaut. Am. prol. 149:

    cadus cum vino,

    id. Stich. 5, 1, 7; cf. id. Pers. 2, 3, 15:

    olla cum aquā,

    Cato, R. R. 156:

    arcula cum ornamentis,

    Plaut. Most. 1, 3, 91:

    fiscos cum pecuniā Siciliensi,

    Cic. Verr. 1, 8, 22:

    onerariae naves cum commeatu,

    Liv. 30, 24, 5 et saep.:

    cum servili schemā,

    Plaut. Am. prol. 117;

    so of clothing,

    id. Rud. 1, 4, 31; Cic. Verr. 2, 4, 24, § 54; 2, 5, 13, § 31; [p. 490] id. Rab. Post. 10, 27; Liv. 35, 34, 7; Suet. Claud. 13; Sil. 1, 94 et saep.:

    ut ne quis cum telo servus esset,

    Cic. Verr. 2, 5, 3, § 7;

    so of weapons,

    id. Phil. 2, 8, 19; cf.:

    inmissi cum falcibus, etc.,

    id. Tusc. 5, 23, 65:

    vidi argenteum Cupidinem cum lampade,

    holding, id. Verr. 2, 2, 47, § 115:

    simulacrum Cereris cum faucibus,

    id. ib. 2, 4, 49, §

    109: cum elephanti capite puer natus,

    Liv. 27, 11, 5; cf.:

    cum quinque pedibus natus,

    id. 30, 2, 10; 33, 1, 11; 27, 4, 14 al.: omnia cum pulchris animis Romana juventus, Enn. ap. Don. ad Ter. Phorm. 3, 1, 1; cf.

    Ter. ib.: Minucius cum vulnere gravi relatus in castra,

    Liv. 9, 44, 14:

    te Romam venisse cum febri,

    Cic. Att. 6, 9, 1; so id. de Or. 3, 2, 6; id. Clu. 62, 175: cum eisdem suis vitiis nobilissimus, with all his faults, i. e. in spite of, id. ib. 40, 112:

    ex eis qui cum imperio sint,

    id. Fam. 1, 1, 3 Manut.; cf.:

    cum imperio aut magistratu,

    Suet. Tib. 12 Bremi; v. imperium.—
    C.
    With idem (never of the identity of two subjects, but freq. of the relation of two subjects to the same object, etc.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 538): tibi mecum in eodem est pistrino vivendum,

    Cic. de Or. 2, 33, 144:

    quandoque tu... omnibus in eisdem flagitiis mecum versatus es,

    id. Verr. 2, 3, 80, § 187:

    Numidae... in eādem mecum Africā geniti,

    Liv. 30, 12, 15; 28, 28, 14; Tac. A. 15, 2; Val. Max. 6, 5, 3.—
    D.
    In the adverb. phrase, cum primis, with the foremost, i.e. especially, particularly (rare), Cic. Verr. 2, 2, 28, § 68; id. Brut. 62, 224.—Post-class. also as one word: cumprīmis, Gell. 1, 12, 7 al.
    a.
    Cum in anastrophe. So always with the pers. pron.: mecum, tecum, secum, nobiscum, etc.; cf. Cic. Or. 45, 154; Prisc. pp. 949 and 988 P.; and in gen. with the rel. pron.:

    quocum (quīcum), quacum, quibuscum, quīcum (for quocum),

    Cic. Or. 45, 154; Liv. 38, 9, 2; Cic. Att. 5, 1, 4; id. Verr. 2, 2, 31, §§ 76 and 77; Caes. B. G. 1, 8; Cic. Rep. 1, 10, 15; id. Att. 4, 9, 2; id. Off. 1, 35, 126; Quint. 8, 6, 65; 10, 5, 7; 11, 2, 38. But where cum is emphatic, or a demonstrative pron. is understood, cum is placed before the rel.; cf.:

    his de rebus velim cum Pompeio, cum Camillo, cum quibus vobis videbitur, consideretis,

    Cic. Fam. 14, 14, 3:

    adhibuit sibi quindecim principes cum quibus causas cognovit,

    id. Off. 2, 23, 82; Liv. 1, 45, 2.—
    b.
    Before et... et, connecting two substt.:

    cum et diurno et nocturno metu,

    Cic. Tusc. 5, 23, 66.
    III.
    In compounds the primitive form com was alone in use, and was unchanged before b, p, m: comburo, compono, committo, and a few words beginning with vowels: comes, comitium, and comitor; m was assimilated before r: corripio; often before l: colligo or conligo; rarely before n, as connumero, but usually dropped: conecto, conitor, conubium; with the change of m into n before all the remaining consonants: concutio, condono, confero, congero, conqueror, consumo, contero, convinco; so, conjicio, etc., but more usually conicio; and with the rejection of m before vowels and before h: coarguo, coëo, coinquino, coopto, cohibeo.—
    B.
    It designates,
    1.
    A being or bringing together of several objects: coëo, colloquor, convivor, etc.: colligo, compono, condo, etc.—
    2.
    The completeness, perfecting of any act, and thus gives intensity to the signif. of the simple word, as in commaculo, commendo, concito, etc., comminuo, concerpo, concido, convello, etc.
    2.
    Cum (ante-class. quom; freq. in MSS. of Cicero; the post-class. form quum is incorrectly given in many MSS. and edd.), conj. [pronom. stem ka- or kva- with acc. case ending].
    I.
    Of time, when, as, while, sometimes = after, since.
    A.
    In adverbial clauses dependent on non-preterite predicates.
    1.
    The time designated by cum being indefinite, when, if, whenever, always with indic., except in the instances A. 2.
    a.
    Cum with pres. indic., often equivalent to si.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    nam omnes id faciunt quom se amari intellegunt,

    Plaut. Truc. prol. 17:

    facile, quom valemus, recta consilia aegrotis damus,

    Ter. And. 2, 1, 9; Plaut. Ep. 1, 2, 44; id. Poen. 4, 2, 20; id. Truc. 1, 1, 46; Ter. Phorm. 2, 1, 11:

    cum semen maturum habet, tum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; 41: quid? tum cum es iratus, permittis illi iracundiae dominationem animi tui? Cic. Rep. 1, 38, 59:

    cum permagna praemia sunt, est causa peccandi,

    id. Off. 3, 20, 79; id. de Or. 3, 23, 87:

    quidam vivere tunc incipiunt cum desinendum est,

    Sen. Ep. 23, 11.—
    (β).
    With principal predicate in fut. (rare):

    ad cujus igitur fidem confugiet cum per ejus fidem laeditur cui se commiserit?

    Cic. Rosc. Am. 40, 116; id. Leg. 3, 10, 24; id. Fl. 17, 40; Verg. A. 12, 208.—
    (γ).
    With principal predicate in logical perf. (mostly poet.):

    haud invito ad auris sermo mi accessit tuos, Quom te postputasse omnis res prae parente intellego,

    Ter. Hec. 3, 5, 33:

    qui cum levati morbo videntur, in eum de integro inciderunt,

    Cic. Fam. 12, 30, 2:

    (dolor) Cum furit... Profuit incensos aestus avertere ( = prodest),

    Verg. G. 3, 457:

    nemo non, cum alteri prodest, sibi profuit,

    Sen. Ep. 81, 19; Cic. Att. 4, 18, 1; Liv. 8, 8, 11; Verg. A. 9, 435; id. G. 1, 288.—
    b.
    With logical perf. indic.
    (α).
    With principal predicate in pres. (very freq.), the perf. translated either by English pres. perf. or by pres.: omnia sunt incerta cum a jure discessum est, when we ( once) disregard the law, Cic. Fam. 9, 16, 1:

    gubernatores cum exultantes loligines viderunt... tempestatem significari putant,

    id. Div. 2, 70, 145:

    cum depulsi sunt agni a matribus, diligentia adhibenda est ne, etc.,

    Varr. R. R. 2, 2, 17:

    cum ejus generis copia defecit, ad innocentium supplicia descendunt,

    Caes. B. G. 6, 16, 5:

    (hostis) cum intravit... modum a captivis non accipit,

    Sen. Ira, 1, 8, 2:

    quia enim, cum prima cognovi, jungere extrema cupio,

    Plin. Ep. 7, 10, 1; Cic. Or. 1, 33, 153; id. Div. 2, 26, 56; id. Brut. 24, 93; id. Cat. 4, 6, 12; id. Fam. 6, 3, 3; Auct. Her. 4, 50, 63; Caes. B. G. 4, 33; 5, 21; Liv. 22, 9, 8; 34, 31, 4; Val. Max. 8, 10 prooem.; 9, 6 init.; Sen. Ep. 3, 2; 21, 9; id. Cons. Helv. 13, 2; Curt. 3, 3, 18; Plin. 18, 7, 10, § 60; Quint. 4, 2, 122; 10, 7, 14.—In oblique clauses the perf. indic. may remain, or may be changed into perf. subj., even after preterites, Cic. Off. 1, 28, 26; 2, 20, 69.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.), Ov. P. 1, 5, 47.—
    (γ).
    With two logical perff. (rare):

    cum id factum est, tamen grex dominum non mutavit,

    Varr. R. R. 2, 2, 6:

    quae cum se disposuit... summum bonum tetigit,

    Sen. Vit. Beat. 8, 5; id. Tranq. 17, 11; id. Ben. 1, 1, 5. —
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    ita fere officia reperientur, cum quaeretur, quid deceat, etc.,

    Cic. Off. 1, 34, 125; Auct. Her. 2, 7, 10; 2, 12, 17.— So with principal predicate in fut. imper:

    etiam tum cum verisimile erit aliquem commisisse... latratote,

    Cic. Rosc. Am. 20, 57, id. Mur. 31, 65; id. Att. 3, 8, 4; Liv. 35, 19, 6.—
    (β).
    With principal predicate in pres.:

    in talibus... stabilitas amicitiae confirmari potest, cum homines cupiditatibus imperabunt,

    Cic. Lael. 22, 82; Val. Max. 4, 8 prooem.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in pres.:

    quam (spem), cum in otium venerimus, habere volumus,

    Cic. Att. 1, 7:

    nec irascimur illis cum sessorem recusaverint,

    Sen. Const. 12, 3; id. Cons. Marc. 7, 2.—
    (β).
    With principal predicate in fut. indic.:

    cum haec erunt considerata, statim nostrae legis expositione... utemur,

    Auct. Her. 2, 10, 15:

    cum viderit secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit?

    Sen. Ira, 1, 12, 1.—In oblique clauses, dependent on preterites, it is changed to the pluperf. subj.:

    qui tum demum beatum terrarum orbem futurum praedicavit cum aut sapientes regnare, aut reges sapere coepissent,

    Val. Max. 7, 2, ext. 4.—
    (γ).
    With principal predicate in fut. imper.:

    cum tempestates pluviae fuerint, videtote quot dies, etc.,

    Cato, R. R. 2, 3; 25 init.; 38.—
    (δ).
    With two fut. perff.:

    cum bene cesserit negotiatio, multum militia retulerit,

    Sen. Cons. Helv. 10, 6.—
    e.
    In partic.
    (α).
    In definitions with pres, indic.:

    humile genus est (causae) cum contempta res adfertur,

    Auct. Her. 1, 3, 5:

    purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur,

    Cic. Inv. 1, 11, 15: maxima est capitis deminutio cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit, Gai Inst. 1, 160; Auct. Her. 1, 46; 2, 4, 6; 4, 12, 17; 4, 53, 66 et saep. —
    (β).
    Etiam cum (less freq. cum etiam), even when (nearly = etiamsi), always with indic. if dependent on other than preterite predicates. (1) With pres.: qui cavet ne decipiatur, vix cavet, quom etiam cavet, Plaut. Capt. 2, 2, 5:

    in quo scelere, etiam cum multae causae convenisse... videntur, tamen non temere creditur,

    Cic. Rosc. Am. 22, 62:

    qui incolunt maritimas urbis, etiam cum manent corpore, animo tamen excursant,

    id. Rep. 2, 4, 7; Curt. 6, 3, 10; Plin. Ep. 1, 8, 6.—(2) With fut.:

    etiam cum potentes nocere intendent,

    Sen. Const. 4, 1. —(3) With fut. perf.:

    cum etiam plus contenderimus, etc.,

    Cic. Fam. 1, 8, 7; Sen. Ben. 4, 13, 3.—(4) In oblique clauses with imperf. subj., Cic. Fragm. Tog. Cand. 15.—
    (γ).
    Anteclass. with indic. in addressing indefinite persons in rules, after imper.:

    sorba in sapa cum vis condere, arida facias,

    Cato, R. R. 7 fin.Always with indic. if a certain person is addressed; cf. Cic. Rep. 1, 38, 59 (l. A. 1. a. a supra); id. Verr. 2, 1, 18, § 47.—
    2.
    With subj. referring to indefinite time.
    a.
    With the 2d pers. sing., used in an indefinite sense ( you = one, any one).
    (α).
    With pres. subj.:

    acerbum'st pro benefactis quom mali messim metas,

    Plaut. Ep. 5, 2, 53:

    quom faciem videas, videtur esse quantivis preti,

    Ter. And. 5, 2, 15; Plaut. Cas. 3, 2, 32; id. Bacch. 3, 3, 38; id. Merc. 3, 2, 7 and 8 et saep.:

    difficile est tacere cum doleas,

    Cic. Sull. 10, 31:

    etiam interpretatio nominis habet acumen cum ad ridiculum convertas,

    id. de Or. 2, 63, 257; 2, 64, 259; 2, 67, 269; 2, 75, 305; 3, 38, 156; Sen. Ep. 75, 4 et saep.—
    (β).
    With perf. subj.:

    difficile est cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem,

    Cic. Off. 1, 19, 64:

    quos (versus) cum cantu spoliaveris, nuda paene remanet oratio,

    id. Or. 55, 183; id. Lael. 21, 77; id. Inv. 1, 47, 88; Sall. C. 12, 3; 51, 24; 58, 16.—
    b.
    In the jurists, in a clause exemplifying a general rule: cum ergo ita scriptum sit Heres Titius esto, addicere debemus, Gai Inst. 2, 165; so id. ib. 4, 97; 3, 161; Auct. Her. 4, 31, 42.—
    c.
    In the phrase audio cum dicat (I. F. 1, b. infra):

    saepe soleo audire Roscium cum ita dicat se, etc.,

    Cic. de Or. 2, 28, 129.—
    d.
    When, after cum, an imperfect or pluperfect is used as a logical tense (post-Aug.): non tulit gratis qui cum rogasset accepit, who has asked for the favor, and, etc., Sen. Ben. 2, 1, 4; 2, 3, 1; 2, 13, 2; id. Ep. 86, 8.—
    e.
    If the principal predicate is a potential subjunctive, an indefinite clause with a present or future after cum is always in the same mood:

    caveto quom ventus siet aut imber, effodias aut seras,

    Cato, R. R. 28:

    quis tam dissoluto animo est qui, haec cum videat, tacere ac neglegere possit?

    Cic. Rosc. Am. 11, 32; id. Planc. 39, 94; id. Clu. 55, 153; id. Inv. 1, 4, 87; 1, 51, 95; Auct. Her. 4, 6, 9; 4, 32, 43.—
    3.
    Of definite time, always with indic. (for exceptions, v. 4. infra), when, if, while (for the distinction between cum and si, cf.:

    formam mihi totius rei publicae, si jam es Romae, aut cum eris, velim mittas,

    Cic. Att. 6, 3, 4:

    quae si prodierit, atque adeo cum prodierit—scio enim proditurum esse—audiet,

    id. Rosc. Am. 25, 100:

    si damnatus eris, atque adeo cum damnatus eris—nam dubitatio quae poterit esse? etc.,

    id. Verr. 2, 3, 29, § 70; id. Or. 2, 75, 304; Sen. Ep. 83, 10).
    a.
    Cum with pres. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    certe, edepol, quom illum contemplo et formam cognosco meam... nimis simili'st mei,

    Plaut. Am. 1, 1, 288; so id. Poen. 1, 2, 71; id. Pers. 4, 4, 15; Ter. Hec. 3, 3, 45: Py. Ne fle. Ph. Non queo Quom te video, Plaut. Mil. 4, 8, 14; id. Am. 1, 1, 260; id. Rud. 3, 4, 38:

    potestne tibi ulla spes salutis ostendi cum recordaris in deos immortalis quam impius... fueris?

    Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47: cum hoc vereor, et cupio tibi... parcere, rursus immuto voluntatem meam ( = while), id. Rosc. Am. 34, 95; Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 4:

    equidem cum... recordor, vix aetatem Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum,

    Liv. 9, 19, 12; Cic. Planc. 12, 29; id. Clu. 10, 29; Liv. 40, 46, 3:

    quod cum ita est,

    if this is so, Quint. 24, 58 (cf.:

    quodsi ita est,

    Cic. Mur. 2, 5); so,

    often, nunc cum: qui modo nusquam conparebas, nunc quom conpares, peris,

    Plaut. Aul. 4, 4, 2; so id. ib. 1, 3, 35; 2, 2, 17; id. As. 1, 2, 18; Ter. Heaut. 3, 1, 39:

    nos de injusto rege nihil loquimur, nunc cum de ipsa regali re publica quaerimus,

    Cic. Rep. 3, 35, 47; Liv. 44, 39, 7.—So with logical perf. for the pres., Quint. 4, 2, 122.—But Cicero always uses nunc cum with a subj. when the clause, while designating present time, generally [p. 491] in opposition to a former time, implies a reason for the principal action, now that:

    quodsi tum, cum res publica severitatem desiderabat, vici naturam, etc., nunc cum omnes me causae ad misericordiam... vocent, quanto tandem studio, etc.,

    Cic. Mur. 2, 3, 6; id. Fam. 9, 16, 7; id. Font. 15, 35 (25); id. Imp. Pomp. 10, 27; 17, 50; not found in later writers, except in the Gallic panegyrists, e. g. Eum. Grat. Act. 2 init.
    (β).
    With principal predicate in the logical perf., if (ante-class.):

    Curculio hercle verba mihi dedit quom cogito,

    Plaut. Curc. 4, 4, 27:

    sed tandem, quom recogito, qui potis est scire, haec scire me?

    id. Stich. 2, 1, 29; id. Mil. 4, 8, 64.—
    b.
    Cum with logical perf. indic.
    (α).
    Principal predicate in pres.:

    ergo quom optume fecisti, nunc adest occasio Benefacta cumulare,

    after doing excellently, Plaut. Capt. 2, 3, 63: quo etiam major vir habendus est (Numa), cum illam sapientiam constituendae civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam, etc. ( = siquidem, if he has; seeing that he has), Cic. de Or. 2, 37, 154; Verg. A. 9, 249.—
    (β).
    With principal predicate in fut. ( poet.):

    at cumst imposta corona, Clamabis capiti vina subisse meo (est imposta = erit imposta),

    Prop. 4 (5), 2, 30.—
    c.
    With fut.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    quom videbis tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; id. Am. 3, 3, 15; id. Men. 5, 7, 7; Ter. Phorm. 1, 2, 82; id. Heaut. prol. 33:

    sed cum certum sciam faciam te paulo ante certiorem,

    Cic. Fam. 9, 23; 3, 11, 3; 12, 30, 5; 14, 3, 4; id. Q. Fr. 3, 8, 2; Liv. 3, 53, 10.—
    (β).
    With principal predicate in fut. perf.:

    cum tu haec leges, ego jam annuum munus confecero,

    Cic. Fam. 2, 12, 1.—
    (γ).
    With principal predicate in imper. fut.:

    mox quom imitabor Sauream, caveto ne succenseas,

    Plaut. As. 2, 2, 105; id. Mil. 3, 3, 59.—
    (δ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    cum testes ex Sicilia dabo, quem volet ille eligat,

    Cic. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Off. 1, 34, 122; 3, 10, 46; id. Att. 4, 9, 1; 4, 10, 2; 4, 17, 1 et saep.—
    (ε).
    In oblique clauses, after preterites, changed into imperf. subj., Caes. B. C. 2, 40; after other tenses it is either changed into pres. subj. or remains unchanged, Cic. Fam. 1, 56, 2; 1, 7, 4; Sall. C. 58, 8.—
    d.
    With fut. perf.
    (α).
    With principal predicate in fut.:

    mox dabo quom ab re divina rediero,

    Plaut. Poen. 1, 2, 193; id. Am. 1, 1, 43; 1, 2, 4; Ter. Phorm. 1, 4, 8:

    cum haec docuero, tum illud ostendam, etc.,

    Cic. Clu. 4, 9; id. Verr. 2, 1, 1, § 3; id. de Or. 2, 33, 143; 2, 59, 239; id. Att. 3, 23, 5 et saep.—In oblique clauses, after preterites, the fut. perf. is changed into pluperf. subj., Cic. Rosc. Am. 10, 28; 28, 78; Liv. 1, 56, 11; 5, 30, 1; after other tenses, and often in oblique oration, it remains unchanged, or is changed into perf. subj., Cic. Verr. 2, 5, 71, § 183; id. Fam. 2, 5, 2 dub.; Liv. 21, 13, 8; 3, 56, 10.—
    (β).
    With principal predicate in imper. (almost always fut. imper.):

    quod quom dixero, si placuerit, Facitote,

    Ter. Eun. 5, 8, 37:

    cum ego Granium testem produxero, refellito, si poteris,

    Cic. Verr. 2, 5, 59, § 154; id. Marcell. 9, 27; id. Fam. 16, 4, 3; Tac. A. 1, 22.—With pres. imper., Liv. 24, 38, 7.—
    (γ).
    With principal predicate in subj. (potential):

    quae cum omnia collegeris, tum ipse velim judices satisne videatur,

    Cic. Fam. 5, 2, 4; id. Or. 13, 41 dub.—In oblique clauses, after non-preterites, the fut. perf. remains unchanged:

    oro, ne me hodie, cum isti respondero, putetis, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10; id. Clu. 2, 6.—
    4.
    With subj. in definite time.
    a.
    Sometimes in oblique construction (3. c. e; 3. d. a).—
    b.
    Sometimes by attraction:

    curata fac sint quom a foro redeam domum,

    Plaut. Aul. 2, 3, 6; 2, 3, 11; id. Stich. 1, 2, 8; id. Curc. 2, 2, 3:

    non admirere cum ego ipse me id ex te primum audisse confitear?

    Cic. Planc. 24, 58. —
    c.
    In the semi-causal connection nunc cum, v. 3, a. a fin. supra.
    B.
    In adverbial anterior clauses dependent on preterite predicates, the time of the cum clause preceding that of the principal sentence (always with subj., except in the instances mentioned 2.; 3. a; and 5.), when, after.
    1.
    With pluperf. subj. (so generally): quom socios nostros mandisset impius Cyclops, Liv. And. Fragm. ap. Prisc. 8, p. 817 (Lubbert conjectures, without sufficient reason, mandit sex): quom saucius multifariam ibi factus esset, tamen volnus capiti nullum evenit, Cato, Orig. ap. Gell. 3, 7, 19:

    portisculus signum cum dare coepisset,

    Enn. Ann. v. 234 Vahl.:

    quom testamento patris partisset bona,

    Afran. Com. Rel. v. 50 Rib.: quem quom ibi vidissent Hortensius Postumiusque, Lucil. ap. Non. p. 4, 32; Enn. Ann. v. 241 Vahl.; Turp. Com. Rel. v. 48 Rib.; Lucil. ap. Non. p. 394, 27 (the MSS. reading:

    quom venisset,

    Plaut. As. 2, 3, 15, is corrupt):

    audivi summos homines cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum,

    id. ib. 1, 35, 160:

    cum Thebani Lacedaemonios bello superavissent... aeneum statuerunt tropaeum,

    id. Inv. 2, 23, 69:

    Dionysius cum fanum Proserpinae Locris expilavisset, navigabat Syracusas,

    id. N. D. 3, 34, 83:

    eo cum venisset, animadvertit ad alteram ripam magnas esse copias hostium,

    Caes. B. G. 5, 18:

    Tarquinius et Tullia minor... cum domos vacuas novo matrimonio fecissent, junguntur nuptiis,

    Liv. 1, 46, 9 et saep. —
    2.
    With pluperf. indic.
    a.
    Ante-class. in place of the class. subj.:

    idem me pridem quom ei advorsum veneram, Facere atriensem voluerat,

    Plaut. Cas. 2, 8, 28:

    Quid ais? Quom intellexeras, id consilium capere, quor non dixti extemplo,

    Ter. And. 3, 2, 38.—
    b.
    If the pluperfect is a virtual imperfect, designating the time at which the main action took place, the principal predicate being likewise in the pluperfect, when the clause would require an indicative if placed in the imperfect (3. a. a): exspectationem nobis non parvam adtuleras cum scripseras Varronem tibi confirmasse, etc. ( = exspectabam cum legebam; cf. C. 3, a. a, 2.), Cic. Att. 3, 18, 1; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 2, where the cum clause is relative; v. E.: Romae haud minus terroris... erat quam fuerat biennio ante cum castra Punica objecta Romanis moenibus fuerant (C. 3. a. a, 1.), Liv. 27, 44, 1; so id. 5, 28, 1; 26, 40, 17; 44, 10, 1.—
    c.
    If the clause indicates that the time of the main action is a period, subsequent to that of the action designated by the pluperfect:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae, solutione impedita, fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19:

    cum ea consecutus nondum eram... tamen ista vestra nomina numquam sum admiratus,

    id. Fam. 3, 7, 5; id. Verr. 2, 5, 69, § 178; id. Inv. 2, 42, 124; Caes. B. G. 7, 35; Liv. 24, 7, 1 sq.; Nep. Dat. 6, 5; Curt. 9, 10, 12; Verg. A. 5, 42.—
    3.
    If both predicates denote repeated action, the anterior clause with cum has the pluperf. indic. or subj.
    a.
    With pluperf. indic.
    (α).
    With principal predicate in imperf. indic. (so almost always in Cicero and Caesar; not in the poets, nor in Vell., Val. Max., Tac., Suet., or Plin.), whenever:

    cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque ad cubiculum deferebatur,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27; 2, 1, 46, § 120; 2, 3, 67, § 156; 2, 4, 61, § 137; 2, 5, 10, § 27; id. Fl. 7, 16; 10, 21; id. Agr. 2, 26, 68; id. Or. 32, 113; id. Brut. 24, 93:

    (Cassi vellaunus) cum equitatus noster se in agros ejecerat, essedarios ex silvis emittebat,

    Caes. B. G. 5, 19; 3, 14; 3, 15; 4, 7; 5, 35; 7, 22; id. B. C. 1, 58; Sall. J. 92, 8; 44, 4:

    cum comminus venerant, gladiis a velitibus trucidabantur,

    Liv. 38, 21, 12; Nep. Epam. 3, 6; Sen. Ep. 11, 4; Curt. 3, 10, 8; 3, 10, 11; Quint. 7, 1, 4; Gell. 15, 22, 5; 17, 18, 3; Gai Inst. 4, 15; Pacat. 9.—
    (β).
    With principal predicate in perf. indic.:

    Pacuvius qui Syriam usu suam fecit, cum vino... sibi parentaverat,

    Sen. Ep. 12, 8; 108, 14.—
    b.
    With pluperf. subj., an imperf. indic. in principal sentence:

    cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, ejusque transitum... conjunxisset, eum ipse detorquebat,

    Cic. Tusc. 5, 20, 59; id. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae... effugiebant, etc.,

    Caes. B. C. 2, 41:

    cum in jus duci debitorem vidissent, undique convolabant,

    Liv. 2, 27, 8; 25, 3, 11; 5, 48, 2.—
    4.
    In anterior clauses with imperf. subj.
    (α).
    When the principal clause expresses an immediate consequence ( = pluperf. subj.):

    Demaratus cum audiret dominationem Cypseli confirmari, defugit patriam ( = cum audivisset),

    Cic. Rep. 2, 19, 34; Caes. B. G. 5, 17 et saep.—
    (β).
    Where both verbs relate to one transaction, especially in remarks and replies:

    (Epaminondas) cum gravi vulnere exanimari se videret, quaesivit salvusne esset clipeus, etc.,

    Cic. Fin. 2, 30, 97:

    cum ex eo quaereretur quid esset dolus magnus, respondebat, etc.,

    id. Off. 3. 14, 60; id. Or. 2, 69, 278; id. Rosc. Am. 25, 70; Liv. 3, 71, 4 et saep.—
    (γ).
    When the principal action takes place during the action of the dependent clause:

    qui cum unum jam et alterum diem desideraretur, neque in eis locis inveniretur... liberti Asuvii in eum invadunt, etc.,

    Cic. Clu. 13, 38.—
    5.
    For the perf. indic. instead of pluperf. subj. v. C. 1. d. infra.
    C.
    In adverbial clauses of coincident time dependent on preterites ( = eo tempore quo), the clause with cum designating the time at which or during which the main action took place, when, as, while.[The theory of the use of tenses and moods in these clauses is not fully settled. The older grammarians require the indicative if cum denotes pure time, but the subjunctive if denoting cause or relations similar to cause. Zumpt and others acknowledge that the rule is frequently not observed, attributing this to the predilection of the Latin language for the subjunctive. Recently Hoffmann (Zeitpartikeln der Lateinischen Sprache, 1st ed. 1860; 2d ed. 1873) and Lubbert (Syntax von Quom, 1870) have advanced the theory that cum requires the indicative if denoting absolute time, but the subjunctive if denoting relative time. They define absolute time as time co-ordinate or parallel with, or logically independent of, the time of the principal action, which performs the function of a chronological date for the principal action, and they consider it as a criterion that the clause might have constituted an independent sentence; while relative time is logically subordinate to the principal action. Hoffmann condenses his theory in the following words: cum with indicative names and describes the time at which the action of the principal sentence took place; cum with the subjunctive, on the contrary, designates the point of time at which, or the space of time during which, the action expressed in the principal sentence commenced or ended. The chief objections to this theory are: (1) Its vagueness.—(2) The facts that in many instances cum with the subjunctive clearly dates the main action (C. 3. a. b, 2, and 4.; C. 3. a. 5.; C. 3. b. b, 3. and 5.; C. 3. b. g infra); that many of the subjunctive clauses with cum may be transformed into independent sentences (C. 3. b. b, 2. and 3. infra); that many indicative clauses with cum are logically subordinate to the main action (C. 3. a. a, 2. infra), and that when both moods are used in two co-ordinated clauses with cum belonging to the same main sentence, Hoffmann must account for the difference of the moods by explanations not drawn from his theory (Cic. Agr. 2, 64, 64; id. Clu. 30, 83; id. Div. 1, 43, 97; id. Fin. 2, 19, 61; id. de Or. 67, 272; Caes. B. C. 2, 17; Liv. 6, 40, 17; 30, 44, 10).—(3) The impossibility of clearly drawing the line between logical co-ordination and subordination; and the fact that, wherever it is drawn, there will be many passages not accounted for (cf. 1. init. and many passages under C. 3. a. a, 3.; C. 3. a. d; C. 3. b. g, etc.).—(4) That the supposed use of cum with the imperfect indicative is inconsistent with the received doctrine that the imperfect always designates a time relative to another time—a difficulty not satisfactorily met by Hoffman's assumption of an aoristic imperfect.]GENERAL RULE.—The predicate after cum is in the perfect indicative (or historical present) if the action is conceived as a point of time coincident with the time of the main action. It is either in the imperfect indicative or in the imperfect subjunctive if the action is conceived as occupying a period of time within which the main action took place (e. g.:

    quid enim meus frater ab arte adjuvari potuit, cum... furem se videre respondit? Quid in omni oratione Crassus... cum pro Cn. Plancio diceret?

    Cic. de Or. 2, 54, 220;

    where dicebat might stand for diceret, but not responderet for respondit: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, etc.,

    Liv. 29, 37, 8; cf.:

    cum tecum Ephesi collocutus sum,

    Cic. Fam. 13, 55, 1; and:

    cum te Puteolis prosequerer,

    id. ib. 3, 10, 8: cum primum lex coepta ferri est, Liv 3, 14, 4; and: cum [p. 492] ferretur lex, id. 5, 30, 4;

    also,

    Cic. Fam. 4, 3, 1, and Liv. 3, 58, 7).
    1.
    Both predicates in the perf. indic. (or histor. pres.), both clauses denoting points of time (the principal predicate may be in any verbal form implying a perfect).
    a.
    The clause expressing a momentary action:

    posticulum hoc recepit quom aedis vendidit, Flaut. Trin. 1, 2, 157: scilicet qui dudum tecum venit cum pallam mihi Detulisti,

    id. Men. 2, 3, 46; prol. 62; id. Poen. 4, 2, 82; id. Ep. 2, 2, 33; Ter. Hec. 4, 1, 57; id. Heaut. 2, 3, 21 et saep.:

    non tum cum emisti fundum Tusculanum, in leporario apri fuerunt,

    Varr. R. R. 3, 3, 8:

    in judiciis quanta vis esset didicit cum est absolutus,

    Cic. Tog. Cand. Fragm. 4:

    per tuas statuas vero cum dixit, vehementer risimus,

    id. de Or. 2, 59, 242:

    cum occiditur Sex. Roscius, (servi) ibidem fuerunt,

    id. Rosc. Am. 41, 120; id. Verr. 2, 2, 29, § 70; 1, 4, 11; 2, 2, 66, § 160; 2, 3, 47, § 112; id. Caecin. 29, 85; id. Sest. 55, 157; id. Phil. 2, 9, 21; id. Rep. 6, 22, 24; id. Fam. 9, 15, 2; id. Att. 2, 1, 5 et saep.:

    tunc flesse decuit cum adempta sunt nobis arma,

    Liv. 3, 55, 10; 10, 6, 8; 28, 42, 14; 42, 46, 1; Vitr. 2, 8, 12; 2, 1, 7; 2, 9, 15;

    6, 7, 4: semel dumtaxat vultum mutavit, tunc cum... anulum in profundum dejecit,

    Val. Max. 6, 9, 6; 8, 8, ext. 1; 9, 1, ext. 1;

    9, 8, 1: rerum natura... cum visum est deinde, (filium tuum) repetiit,

    Sen. Cons. Polyb. 10, 4; 11, 2; id. Q. N. 1, 11, 3; 6, 25, 4:

    accepimus et serpentem latrasse cum pulsus est regno Tarquinius,

    Plin. 8, 41, 63, § 153; 2, 24, 22, § 90; 2, 52, 53, § 139; Suet. Claud. 21; Hor. S. 2, 3, 61; Ov. Tr. 5, 11, 8; Tib. 3, 5, 18; Mart. 5, 49, 9.—So, cum primum, when first, the first time that, as soon as:

    jube vinum dari: jam dudum factum'st quom primum bibi,

    Plaut. As. 5, 2, 40; id. Cas. prol. 17; Ter. Hec. alt. prol. 31; id. And. prol. 1; id. Eun. 3, 3, 4:

    Pompeius cum primum contionem habuit... ostendit, etc.,

    Cic. Verr. 1, 15, 45; id. Fam. 2, 9, 1; Liv. 3, 55, 10; 25, 6, 2; 25, 29, 4; 31, 3, 1; 40, 8, 1; 42, 34, 3; Curt. 6, 11, 23; but with imperf. subj. when referring to a per. of time:

    ipse cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit,

    Caes. B. G. 2, 2.—In the poets and later writers, the imperf. subj. often occurs where classic prose has the perf. indic.:

    effice ut idem status sit cum exigis qui fuit cum promitterem,

    Sen. Ben. 4, 39, 4:

    tum lacrimare debueras cum equo calcaria subderes,

    Curt. 7, 2, 6; Suet. Claud. 6; Ov. P. 4, 12, 28.—
    b.
    If the clause denotes a state, condition, or action of longer duration, it takes the perf. indic. if asserted as a complete fact without regard to what happened during its progress (virtual point of time):

    in quem Juppiter se convertit cum exportavit per mare... Europen,

    Varr. R. R. 2, 5, 5:

    ne cum in Sicilia quidem (bellum) fuit... pars ejus belli in Italiam ulla pervasit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6:

    nempe eo (lituo) Romulus regiones direxit tum cum urbem condidit,

    id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 3, 54, § 125; id. Lig. 7, 20; id. Rep. 3, 32, 44:

    non tibi, cum in conspectu Roma fuit, succurrit? etc.,

    Liv. 2, 40, 7; 34, 3, 7; Nep. Iphicr. 2, 4; id. Pelop. 4, 3.—
    c.
    With perf. indic., by the time when, before, referring to facts which actually occurred before the action of the principal sentence:

    ab Anaximandro moniti Lacedaemonii sunt ut urbem... linquerent, quod terrae motus instaret, tum cum... urbs tota corruit,

    Cic. Div. 1, 50, 112; Liv. 22, 36, 4; 34, 31, 15; Prop. 2, 32 (3, 30), 53.—
    d.
    With perf. indic. when actions in immediate sequence are represented as coincident:

    ad quem cum accessimus, Appio, subridens, Recipis nos, inquit, etc.,

    Varr. R. R. 3, 2, 2:

    me primus dolor percussit, Cotta cum est expulsus,

    Cic. Brut. 89, 303:

    itaque ne tum quidem cum classem perdidisti, Mamertinis navem imperare ausus es,

    id. Verr. 2, 5, 23, § 59:

    haec cum facta sunt in concilio, magna spe et laetitia omnium discessum est,

    Caes. B. C. 3, 87:

    cum Thessalos in armis esse nuntiatum est, Ap. Claudium... senatus misit,

    Liv. 42, 5, 8:

    Gracchus cum ex Sardinia rediit, orationem ad populum habuit,

    Gell. 15, 12, 1; Cic. Imp. Pomp. 1, 2; id. Deiot. 6, 17; id. Top. 16, 61; id. Div. 1, 43, 98; id. Fam. 5, 21, 2; Liv. 4, 44, 10; 4, 60, 8; 9, 25, 2; 22, 14, 12; Nep. Dat. 11, 1; Suet. Caes. 31; Gell. 1, 23, 5; Prop. 3, 20, 37 (4, 21, 7).—Hence a perf. indic. in co-ordination with pluperf. subj.: cum sol nocte visus esset... et cum caelum discessisse visum est (decemviri ad libros ire jussi sunt), Cic. Div. 1, 43, 97.—
    2.
    With a perf. indic. (or histor. pres.), the principal predicate in imperf.
    a.
    The action falling within the time of the principal predicate:

    set Stalagmus quojus erat tunc nationis, quom hinc abit?

    Plaut. Capt. 4, 2, 107; id. Rud. 3, 6, 9; Ter. Eun. 2, 3, 51:

    haec Crassi oratio cum edita est, quattuor et triginta tum habebat annos, etc.,

    Cic. Brut. 43, 161:

    eo cum venio, praetor quiescebat,

    id. Verr. 2, 4, 14, § 32; 2, 5, 69, § 178; id. Fl. 13, 20; id. Pis. 1, 2; id. Lig. 1, 3; id. Phil. 2, 21, 52; 3, 4, 11; id. Fam. 13, 35, 2; id. Att. 6, 1, 13:

    cum Caesari in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani,

    Caes. B. G. 6, 12; Sall. J. 71, 1:

    cum haec accepta clades est, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant,

    Liv. 2, 51, 1; 21, 39, 4; 23, 49, 5; 28, 27, 14; 34, 16, 6;

    45, 39, 1: merito me non adgnoscis, nam cum hoc factum est, integer eram,

    Sen. Ben. 5, 24, 3.—Post-class. writers generally use imperf. subj.:

    beneficium ei videberis dedisse cui tunc inimicissimus eras cum dares?

    Sen. Ben. 5, 19, 7:

    bona quoque, quae tunc habuit cum damnaretur, publicabuntur,

    Dig. 28, 18, § 1:

    pauper Fabricius (erat) Pyrrhi cum sperneret aurum,

    Claud. IV. Cons. Hon. 413.—
    b.
    The action strictly anterior to the principal sentence, rare (1. d.): nam quod conabar cum interventum'st dicere, nunc expedibo, Pac. ap. Non. p. 505, 3 (Trag. Rel. v. 65 Rib.):

    cum est ad nos adlatum de temeritate eorum, etc., cetera mihi facillima videbantur... multaque mihi veniebant in mentem, etc.,

    Cic. Fam. 3, 10, 1; Sall. C. 51, 32; Verg. A. 6, 515; id. E. 3, 14.—
    3.
    The predicate after cum conceived as a period or space of time (including repeated action) is either in the imperf. indic. or imperf. subj. [In ante-classical writers and Cicero the imperf. indic. very frequent, and largely prevailing over the subj., except that when the principal predicate denotes a point of time (with perf.), Cicero commonly uses the subj.; the imperf. indic. occurs in Cicero 241 times; in Caesar once with the force of a relativeclause (B. G. 1, 40, 5), and 3 times of repeated action; in Nep. once of repeated action (Att. 9, 6); in Sall. twice (J. 31, 20; id. H. 1, 48, 6 Dietsch); in Liv. 22 times; in Verg. 4 times; in Ovid twice; in Tib. twice; in Prop. 3 times; in Val. Max. twice; then it disappears (except once each in Tac. and Mart.), but reappears in Gaius (3 times), Gellius (twice), and the Gallic panegyrists (several times)].
    a.
    Both predicates denoting spaces of time, the principal predicate always in the imperf. indic. unless the mood is changed by other influences.
    (α).
    Cum with the imperf. indic. (1) In express or implied opposition to other periods of time, esp. with tum or tunc:

    eademne erat haec disciplina tibi quom tu adulescens eras?

    Plaut. Bacch. 3, 3, 17:

    alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?

    Ter. And. 3, 3, 13; Plaut. Capt. 2, 1, 50; id. Most. 1, 3, 64; id. Mil. 2, 2, 26; Ter. And. 1, 1, 69; Enn. ap. Cic. Brut. 19, 76 (Ann. v. 222 Vahl.):

    qui cum plures erant, paucis nobis exaequari non poterant, hi postquam pauciores sunt, etc.,

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    qui (Pompeius) cum omnes Caesarem metuebamus ipse eum diligebat, postquam ille metuere coepit, etc.,

    Cic. Att. 8, 1, 4:

    res per eosdem creditores per quos cum tu aderas agebatur,

    id. Fam. 1, 1, 1 (cf.:

    Senatus consultum factum est de ambitu in Afranii sententiam quam ego dixeram cum tu adesses,

    id. Q. Fr. 2, 9, 3):

    Trebellium valde jam diligit: oderat tum cum ille tabulis novis adversabatur,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    non tam id sentiebam cum fruebar, quam tunc cum carebam,

    id. Red. Quir. 1, 3:

    etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiebatur,

    id. Verr. 2, 5, 43, § 111 (so 111 times in Cicero, including the instances where the principal predicate is in the perf.):

    cum captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, nunc deteriore condicione sumus, etc.,

    Liv. 25, 6, 14; 10, 7, 2; 33, 34, 3; 34, 4, 10; 44, 36, 8; 45, 38, 1; Ov. P. 2, 6, 9; id. M. 13, 473; Val. Max. 6, 3, 1; 4, 1, 10; Mart. 12, 70, 10; Gai Inst. 1, 184; Eum. Grat. Act. 6; cf.: cur eum, cum in consilium iretur, Cluentius et Canutius abesse patiebantur? Cur cum in consilium mittebant, Stajenum judicem qui pecuniam dederant, non requirebant? Cic. Clu. 30, 83 (cum iretur, of the time when the judges retired; cum mittebant, of the previous time, when the parties were asked about the closing of the case; opp. cum iretur).—Poets, even in the class. per., sometimes use the subj. in dependence upon the indic.:

    hic subito quantus cum viveret esse solebat, Exit humo,

    Ov. M. 13, 441. —(2) The principal predicate denoting a mental act or reflection occasioned by, or accompanying the action of the clause with cum (mostly ante-class. and in Cicero):

    desipiebam mentis cum illa scripta mittebam tibi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 35; id. Aul. 2, 2, 1; id. Ps. 1, 5, 86:

    sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas, et cum eis praedabare, et... non statuebas tibi rationem esse reddendam?

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:

    illas res tantas cum gerebam, non mihi mors, non exsilium ob oculos versabatur?

    id. Sest. 21, 47; id. Cat. 3, 1, 3; 3, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 10, § 26; 2, 2, 13, § 33; 2, 2, 35, § 86; 2, 3, 86, § 198; 2, 5, 21, § 54; id. Fl. 1, 1; id. Deiot. 1, 3; 8, 23; id. Pis. 24, 56 and 57; id. Ac. 2, 28, 89; id. Or. 13, 41; id. Tusc. 2, 15, 43; id. Fam. 7, 9, 5 (22 times); Sall. H. 1, 48, 6 Dietsch (cf.:

    num P. Decius cum se devoveret, et equo admisso in mediam aciem Latinorum inruebat, aliquid... cogitabat?

    Cic. Fin. 2, 19, 61; cum se devoveret explains the circumstances of inruebat; hence acc. to 3. a. b, 2. in subj.; cf. Madv. ad loc., who reads devoverat).—(3) If the predicate after cum has a meaning peculiar to the imperf. indic., which by the use of the subj. would be effaced: quod erat os tuum, cum videbas eos homines, quorum ex bonis istum anulus aureus donabas? (descriptive imperf.) Cic. Verr. 2, 3, 80, § 187; so,

    fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant,

    id. Tusc. 2, 24, 59: cum de plebe consulem non accipiebat ( = accipere nolebat, conative imperf.), id. Brut. 14, 55:

    cum vim quae esset in sensibus explicabamus, etc.,

    id. Ac. 2, 12, 37 (the verbum dicendi refers to a certain stage in the discourse, for which Cicero uses the imperf. indic. in independent sentences, e. g. N. D. 3, 29, 71; 3, 6, 15; de Or. 1, 53, 230; 2, 19, 83; 2, 84, 341); so,

    equidem... risum vix tenebam, cum Attico Lysiae Catonem nostrum comparabas,

    id. Brut. 8, 293:

    cum censebam,

    id. de Or. 1, 62, 264:

    cum dicebam,

    id. Fam. 6, 1, 5:

    cum ponebas,

    id. Fin. 2, 19, 63; so esp. in Cicero's letters the phrase cum haec scribebam = while I am writing this, to preserve the meaning of an epistolary tense, referring to a state, condition, or action in progress at the time of writing the letter:

    res, cum haec scribebam, erat in extremum adducta discrimen,

    id. Fam. 12, 6, 2; 3, 12, 2; 5, 12, 2; 6, 4, 1; id. Att. 5, 20, 5 et saep.; cum haec scriberem, scripsissem, scripsi, are not epistolary tenses, but refer to events happening after the letter or part of it was finished, = when I wrote, had written, id. ib. 2, 15, 3; 10, 4, 7; 4, 10, 2; id. Q. Fr. 3, 1, 6, § 19; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5; 8, 13, 2;

    sometimes cum dabam = cum scribebam,

    Cic. Fam. 12, 16, 3 (but cf.:

    cum scriberem, as epistolary tense, in oblique discourse,

    id. Att. 15, 13, 7).—(4) The coincidence in time of two actions is made emphatic, = eo ipso tempore quo:

    tum cum insula Delos... nihil timebat, non modo provinciis sed etiam Appia via jam carebamus,

    Cic. Imp. Pomp. 18, 55; id. Phil. 1, 15, 36; 13, 8, 17; id. Sull. 10, 31; id. Tusc. 2, 8, 20; id. Off. 3, 27, 100; id. Dom. 45, 118.—
    (β).
    The predicate after cum is in the imperf. subj. (1) To impart to the clause a causal, adversative or concessive meaning besides the temporal relation:

    antea cum equester ordo judicaret, improbi magistratus in provinciis inserviebant publicanis (a logical consequence),

    Cic. Verr. 2, 3, 41, § 94:

    sed cum jam honores (Hortensii) et illa senior auctoritas gravius quiddam requireret, remanebat idem (dicendi genus) nec decebat idem,

    id. Brut. 95, 327; id. Phil. 1, 1, 1; id. Rosc. Am. 15, 42; 16, 45; id. Pis. 10, 2; Liv. 25, 13, 1; 26, 5, 1.—(2) To indicate circumstances under which the main action took place, and by which it is explained:

    Flaminius, cum tripudio auspicaretur, pullarius diem differebat, etc.,

    Cic. Div. 1, 35, 77: [p. 493] equidem cum peterem magistratum, solebam in prensando dimittere a me Scaevolam, id. de Or. 1, 24, 112; id. Inv. 2, 17, 52; Liv. 41, 1, 2 (cf. 3. b. b, 3.).—(3) To describe the locality of the main action: quom essem in provincia legatus, quam plures ad praetores et consules vinum honorarium dabant, Cato ap. Isid. Orig. 20, 3, 8:

    Zenonem cum Athenis essem audiebam frequenter,

    Cic. N. D. 1, 21, 59; 1, 28, 79; id. Tusc. 2, 14, 34; id. Fam. 3, 8, 5; id. Att. 2, 11, 1; 12, 5, 4; 16, 14, 1; id. Verr. 2, 4, 12, § 29; Liv. 5, 54, 3 (cf. 3. b. b, 4.).—(4) To designate the time of the main action as a condition:

    cum ageremus vitae supremum diem, scribebamus hoc,

    Cic. Fin. 4, 27, 54:

    cum jam in exitu annus esset, Q. Marcius... magistratu abiturus erat,

    Liv. 39, 23, 1 (cf. 3. b. b, 5.).—
    (γ).
    If both the clause with cum and the principal predicate denote repeated action, the predicate with cum in class. prose is in the imperf. indic. or subj. according to the rules under a and b; the principal predicate being always in the imperf. indic.; but in ante-class. writers cum has always the imperf. indic. (1) Imperf. indic.:

    tum mi aedes quoque arridebant, quom ad te veniebam, tuae,

    Plaut. As. 1, 3, 55; id. Am. 1, 1, 45; id. Rud. 4, 7, 25 sqq.; Ter. Eun. 2, 3, 19; Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 5; Asell. ap. Gell. 2, 13, 4; Cic. Att. 2, 7, 4; id. Verr. 2, 2, 13, § 34; Caes. B. C. 1, 79, 2; Gai Inst. 2, 101; Pacat. Pan. 9 fin.:

    cum a nostro Catone laudabar vel reprehendi me a ceteris facile patiebar,

    Cic. Or. 13, 41; so Nep. Att. 9, 6.—To distinguish from adversative relations, as Cic. Rosc. Com. 3, 9; id. Att. 12, 39, 2; id. de Or. 1, 14, 62; Caes. B. C. 3, 44, 6; Gai Inst. 2, 254.—If only the clause with cum, but not the principal predicate, denotes repeated action, the latter is in the perf., the former in imperf. indic., Caes. B. C. 2, 17; Cic. Arch. 5, 10.—(2) Imperf. subj., mostly denoting circumstances to explain the main action: cum dilectus antiquitus fieret... tribunus militaris adigebat, etc., Cinc. de Re Mil. ap. Gell. 16, 4, 2:

    Hortensius cum partiretur tecum causas, prorogandi locum semper tibi relinquebat,

    Cic. Brut. 51, 190; id. Div. 1, 45, 102; id. de Or. 1, 54, 232; id. Brut. 62, 222; Liv. 3, 66, 2; 5, 25, 12:

    ex hoc effectos panes, cum in colloquiis Pompeiani famem nostris objectarent, vulgo in eos jaciebant (causal),

    Caes. B. C. 3, 48; Cic. Fin. 2, 19, 62; so,

    according to class. usage,

    Sen. Ep. 86, 11; Curt. 5, 2, 7; 6, 5, 18; 7, 3, 13; Suet. Caes. 65;

    contrary to class. usage,

    Val. Max. 3, 6, 6; Sen. Ep. 30, 7; 77, 8; Tac. H. 2, 91; Spart. Had. 18. —
    (δ).
    In other instances (which are rare), both moods occur, either without any discrimination, or for special reasons. (1) Ante-class.:

    nam quom modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

    Plaut. Rud. 2, 2, 2. —(2) Class.:

    ut, cum L. Opimii causam defendebat, C. Carbo nihil de Gracchi nece negabat, sed id jure factum esse dicebat,

    Cic. de Or. 2, 25, 106 (cf.:

    nuper cum ego C. Sergii Oratae... causam defenderem, nonne omnis nostra in jure versata defensio est?

    id. ib. 1, 39, 178; in each of these sentences the clause with cum sustains exactly the same relation to the principal predicate; but the former has the imperf. in the principal sentence, and in this connection Cic. prefers the indic. after cum):

    similiter arbitror... illum (oratorem) de toto illo genere non plus quaesiturum esse, quid dicat, quam Polycletum illum, cum Herculem fingebat, quem ad modum pellem aut hydram fingeret (fingebat, for euphony, in view of the foll. fingeret),

    id. de Or. 2, 16, 70; cf.:

    nec vero ille artifex cum faceret Jovis formam... contemplabatur aliquem, e quo similitudinem duceret,

    id. Or. 2, 9.—Without assignable reason:

    casu, cum legerem tuas litteras, Hirtius erat apud me,

    Cic. Att. 15, 1, 2; cf.:

    Hasdrubal tum forte cum haec gerebantur, apud Syphacem erat,

    Liv. 29, 31, 1:

    cum haec Romae agebantur, Chalcide Antiochus ipse sollicitabat civitatium animos, etc.,

    id. 36, 5, 1; cf.:

    cum haec in Hispania gererentur, comitiorum jam appetebat dies,

    id. 35, 8, 1 (Weissenb. gerebantur):

    cum haec agebantur, Chalcide erat Antiochus,

    id. 36, 15, 1; cf.:

    cum haec agerentur jam consul via Labicana ad fanum Quietis erat,

    id. 4, 41, 8; 35, 2, 1.—(3) PostAug. writers almost always use imperf. subj., disregarding the class. usage: ipsa fruebatur arte cum pingeret (cf. a, 2.), Sen. Ep. 9, 7; id. Cons. Marc. 23, 3; Plin. Pan. 34:

    tunc erat mendacio locus cum ignota essent externa... nunc vero, etc. (opposition of times),

    Sen. Q. N. 4, 2, 24; so id. Ep. 97, 9; Mart. 2, 61, 1; cf. Don. ad Ter. And. 3, 3, 13 (3. a. a, 1. supra):

    cum haec proderem habebant et Caesares juvenes sturnum, etc.,

    Plin. 10, 41, 59, § 120.—
    b.
    If the principal predicate denotes a point of time, and the predicate with cum a period of time, the former is in the perf. indic. unless changed by construction; the latter
    (α).
    In the imperf. indic., according to the rules a. a, except 2. (1) When the time of the cum clause is opposed to other periods of time:

    res quom animam agebat tum esse offusam oportuit,

    Plaut. Trin. 4, 3, 85; id. Truc. 4, 2, 20; id. Ep. 3, 3, 50 (3, 4, 21); id. Most. 5, 1, 68:

    quod cum res agebatur nemo in me dixit, id tot annis post tu es inventus qui diceres?

    Cic. Phil. 2, 9, 22; id. Rep. 2, 23, 43; id. Div. 1, 41, 92; 1, 45, 101; id. Ac. 2, 28, 90; id. Quint. 19, 60; 17, 54; 19, 61; id. Verr. 2, 3, 90, § 210 et saep.; Liv. 22, 60, 25; Verg. A. 4, 597; Tib. 1, 10, 8; 1, 10, 19; Prop. 2, 1, 31; 5 (4), 10, 24.—The subj. may be used if the principal action is represented as a consequence or result:

    o, Astaphium, haut isto modo solita's me ante appellare, Sed blande, quom illuc quod aput vos nunc est, aput me haberem,

    Plaut. Truc. 1, 2, 60 (Lubbert conjectures habebam); Cic. Off. 2, 1, 2 and 3; id. Fin. 4, 27, 54; id. Rosc. Am. 4, 11; id. Verr. 2, 3, 57, § 130; id. Mur. 3, 8; Liv. 5, 53, 9; 10, 6, 9; 43, 21, 1;

    44, 39, 7.— Hence the mood may change in co-ordinate clauses: tum, cum haberet haec res publica Luscinos, Calatinos, etc., homines... patientia paupertatis ornatos, et tum, cum erant Catones, Phili, etc., tamen hujusce modi res commissa nemini est (haberet, concessive),

    Cic. Agr. 2, 24, 64.—(2) To make emphatic the coincidence of time, = eo ipso tempore (a. a, 4.):

    cum is triumphus de Liguribus agebatur, Ligures... coloniam ipsam ceperunt,

    Liv. 41, 14, 1; Cic. Sest. 26, 56; id. Phil. 2, 36, 90; id. Div. 2, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 37, § 97; id. Att. 1, 4, 1.—(3) To preserve the peculiar force of the imperf. indic. (a. a, 3.): cum iste jam decedebat, ejus modi litteras ad eos misit, etc. (conative imperf.), Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:

    cum Africanus censor tribu movebat centurionem... inquit,

    id. de Or. 2, 67, 272 (cf.:

    cum (censor) M. Antistio equum ademisset,

    id. ib. 2, 71, 287).—
    (β).
    With the imperf. subj. (1) Always when cum means while (time during which): quomque caput caderet, carmen tuba sola peregit et, etc., Enn. ap. Lact. ad Stat. Th. 11, 56 (Ann. v. 508 Vahl.):

    magistratus quom ibi adesset, occepta'st agi,

    Ter. Eun. prol. 22 (Lubbert conjectures adsedit); Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 106 Vahl.):

    Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occidit,

    Cic. Inv. 2, 49, 144:

    armati, cum sui utrosque adhortarentur... in medium inter duas acies procedunt,

    Liv. 1, 25, 1; Varr. R. R. 2, 81; Auct. Her. 4, 52, 65; Cic. Brut. 3, 10; id. Clu. 62, 175; Caes. B. G. 2, 19; id. B. C. 3, 57; Liv. 1, 30, 8; 10, 30, 3 et saep.—(2) To connect a logical (causal, etc.) relation with the temporal meaning (a. b, 1.):

    cum ille Romuli senatus... temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam, populus id non tulit,

    Cic. Rep. 2, 12, 23:

    an pater familiarissimis suis succensuit cum Sullam et defenderent et laudarent? (causal),

    id. Sull. 17, 49:

    tum cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus... C. Norbanus in summo otio fuit (concessive),

    id. Verr. 2, 5, 4, § 8:

    quibus rebus cum unus in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, etc. (adversative),

    Nep. Cim. 3, 1:

    sed cum jam appropinquantium forma lemborum haud dubia esset... tunc injecta trepidatio est,

    Liv. 44, 28, 10; Cic. Verr. 2, 3, 90, § 211; id. Clu. 31, 84; id. Mur. 3, 8; id. Phil. 3, 2, 3; id. Tusc. 1, 2, 4; Auct. Her. 4, 24, 33; Caes. B. C. 2, 7; Liv. 25, 9, 10; 21, 41, 12.—(3) To explain the main fact by circumstances:

    quem quidem hercle ego, in exilium quom iret, redduxi domum,

    Plaut. Merc. 5, 4, 19:

    consule me, cum esset designatus tribunus, obtulit in discrimen vitam suam,

    Cic. Sest. 28, 61:

    haec epistula est, quam nos, in aedibus Apronii cum litteras conquireremus, invenimus,

    id. Verr. 2, 3, 66, § 154: Socrates, cum XXX. tyranni essent, pedem porta non extulit, id. Att. 8, 2, 4:

    Brundusii cum loquerer cum Phania, veni in eum sermonem ut dicerem, etc.,

    id. Fam. 3, 5, 3:

    itaque, cum populum in curias triginta divideret, nomina earum (Sabinarum) curiis imposuit,

    Liv. 1, 13, 6:

    Ap. Claudius, ovans cum in urbem iniret, decem milia pondo argenti, etc., in aerarium tulit,

    id. 41, 28, 6; Cic. Clu. 20, 55; id. Phil. 12, 8, 20; id. Scaur. 47; id. Inv. 2, 31, 96; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Div. 1, 52, 119; id. Off. 2, 8, 27; id. Or. 2, 55, 225 sq.; id. Fam. 1, 9, 13; 6, 6, 5; Liv. 1, 39, 4; 3, 63, 6; 4, 53, 11 et saep.—(4) To describe the place of the main action (a. a, 3.):

    cum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistulae duae,

    Cic. Fam. 3, 11, 1;

    so with cum essem (essemus, etc.),

    id. ib. 2, 19, 1; 3, 4, 1; 13, 56, 1; id. Att. 1, 10, 1; 14, 19, 1; id. Ac. 1, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Varr. R. R. 3, 13; Caes. B. G. 4, 11 et saep.:

    Eumenes rex ab Roma cum in regnum rediret... mactatus est ( = on the journey),

    Liv. 42, 40, 8:

    Agesilaus cum ex Aegypto reverteretur... in morbum implicitus decessit,

    Nep. Ages. 8, 6.—The perf. indic. (cum fui, etc.) refers to temporary visits to a place:

    Gallo narravi, cum proxime Romae fui, quid audissem,

    Cic. Att. 13, 49, 2:

    proxime cum in patria mea fui, venit ad me, etc.,

    Plin. Ep. 4, 13, 3.—(5) To designate the time by natural occurrences (a. a, 4.):

    ipsi comprehensi a me, cum jam dilucesceret, deducuntur,

    Cic. Cat. 3, 3, 6:

    cum advesperasceret, cum lucesceret,

    id. Fam. 15, 4, 8:

    cum lux appropinquaret,

    id. Tull. 9, 21:

    cum dies instaret,

    id. Inv. 2, 31, 96:

    cum comitiorum tempus adpeteret,

    Liv. 28, 10, 1:

    cum dies comitiorum adpropinquaret,

    id. 3, 34, 7; 10, 13, 2.—But when a date is given as a point of time, the perf. indic. is used:

    cum ea dies venit,

    Liv. 4, 44, 10; 6, 20, 4.—(6) When the action of the cum clause is interrupted or ended by the main action:

    cum hanc jam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt, etc.,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 5, § 17:

    L. Octavius, cum multas jam causas diceret, adulescens est mortuus,

    id. Brut. 68, 241:

    cum plures jam tribus dicto esse audientem pontifici duumvirum juberent... ultimum de caelo quod comitia turbaret intervenit,

    Liv. 40, 42, 10:

    cum maxime conquereretur apud patres... repente strepitus ante curiam... auditur,

    id. 8, 33, 4:

    haec cum maxime dissereret, intervenit Tarquinius,

    id. 1, 50, 7;

    so with cum maxime,

    Cic. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 23, 24, 6; 30, 33, 12.—(7) If the clause with cum has the force of a participial adjunct of the principal predicate (cum diceret = dicens, or dicendo):

    Caesarem saepe accusavit, cum adfirmaret illum numquam, dum haec natio viveret, sine cura futurum ( = adfirmans, or adfirmando),

    Cic. Sest. 63, 132:

    Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum dimicaret, occisus est ( = dimicans),

    Nep. Reg. 3, 2:

    impulit ut cuperem habere, cum diceret,

    Varr. R. R. 3, 2, 8; Cic. Q. Fr. 2, 9 (11), 3; id. Clu. 42, 119; 56, 153; id. pro Corn. Maj. Fragm. 16; id. Mil. 5, 12; id. de Or. 1, 57, 243; id. Or. 37, 129; id. Fin. 1, 5, 16; id. Inv. 2, 34, 105; Val. Max. 1, 2, ext. 1; Ov. P. 1, 9, 42.—(8) In the historians, in a summary reference to events already related:

    cum haec in Achaia atque apud Dyrrhachium gererentur... Caesar mittit, etc.,

    Caes. B. C. 3, 57:

    cum civitas in opere ac labore adsiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio... dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    cum hic status in Boeotia esset, Perseus... misit,

    id. 42, 56, 10; 33, 36, 1; 34, 22, 3; 38, 8, 1; 42, 64, 1; 45, 11, 1.—
    (γ).
    In all other cases the imperf. subj. is regularly used in class. prose, even if the action of the clause with cum is logically independent of the principal sentence:

    illum saepe audivi, hic, cum ego judicare jam aliquid possem, abfuit,

    Cic. Brut. 71, 248: senatus consultum est factum de ambitu in Afranii sententiam, in quam ego dixeram, cum tu adesses. id. Q. Fr. 2, 7 (9), 3; so always (class.) with cum maxime, precisely when, just when:

    cum maxime haec in senatu agerentur, Canuleius... (ad populum) ita disseruit,

    Liv. 4, 3, 1:

    cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppugnatio ad finem venit,

    id. 25, 23, 1.—In a very few instances the imperf. indic. occurs without apparent reason: an vero cum honos agebatur familiae vestrae... succensuit [p. 494] pater tuus cum Sullam defenderent (probably to distinguish the two cum clauses), Cic. Sull. 17, 49 (cf.:

    cum jus amicitiae, societatis, adfinitatis ageretur, cum, etc., eo tempore tu non modo non... retulisti, sed ne ipse quidem, etc.,

    id. Quint. 16, 53):

    ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas,

    id. Q. Fr. 1, 3, 8:

    cum ex oppido exportabatur (Dianae statua) quem conventum mulierum factum esse arbitramini?... Quid hoc tota Sicilia est clarius quam omnes convenisse cum Diana exportaretur ex oppido? etc.,

    id. Verr. 2, 4, 35, § 77.—Poets and post-class. writers frequently disregard the class. usage, the former by using either mood instead of the other, the latter by the un-Ciceronian use of the subj.; v. Prop. 2, 9, 15; 5 (4), 4, 10; Tib. 1, 10, 16; Verg. A. 7, 148; 12, 735; Mart. 13, 122; Curt. 8, 12, 16; 9, 2, 24; Quint. 11, 1, 89; Plin. 36, 6, 5, § 46; Dig. 28, 1, 22, § 1; Gell. strangely uses an imperf. indic. where class. writers would use a subj.:

    sed ego, homines cum considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum, nequaquam adduci potui ad absolvendum,

    Gell. 14, 2, 10; cf.:

    cum secum reputavit,

    Tac. A. 15, 54.
    D.
    In adverbial clauses denoting identity of action (if the principal sentence and the clause with cum denote not different actions, but one action, which, expressed by the latter clause, is by the principal sentence defined in its meaning and import, the clause with cum always takes the indic., except once or twice post-class., and almost always the same tense as the principal sentence), when, by, in, etc.
    1.
    The predicate in present:

    amice facis Quom me laudas,

    Plaut. Most. 3, 2, 31; id. Poen. 3, 2, 12; 3, 5, 15; Ter. And. prol. 18; id. Ad. 1, 2, 16 et saep.:

    bene facitis cum venitis,

    Auct. Her. 4, 50, 63:

    quae cum taces, nulla esse concedis,

    Cic. Rosc. Am. 19, 54; 21, 58; id. Clu. 47, 132; Liv. 25, 6, 5 et saep.—
    2.
    With fut. (rare):

    cum igitur proferent aliquid hujusmodi... inventum proferent,

    Cic. Inv. 1, 40, 75; id. Fl. 39, 99; Plin. Ep. 7, 24, 9.—
    3.
    With fut. perf. (rare):

    quod cum dederis, illud dederis ut is absolvatur,

    Cic. Div. in Caecil. 7, 23; id. Lig. 12, 36; id. Part. Or. 39; Auct. Her. 4, 30, 41.—
    4.
    With perf.:

    fecisti furtum quom istaec flagitia me celavisti et patrem,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 60; 1, 2, 52; id. Cas. 4, 4, 18 (22); id. Capt. 2, 3, 52; Ter. Phorm. prol. 32 et saep.:

    loco ille motus est cum ex urbe est depulsus,

    Cic. Cat. 2, 1, 1; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; id. Fam. 11, 29, 2; id. Rosc. Am. 14, 39; Liv. 5, 49, 8; 9, 8, 4; Val. Max. 3, 7, ext. 1; Curt. 6, 10, 9; Quint. 1, 10, 47 et saep.—
    5.
    With histor. pres.:

    Orestes cum se defendit, in matrem confert crimen,

    Auct. Her. 1, 15, 25.—
    6.
    With imperf.:

    cum grandiorem aetatem ad consulatum constituebant, adulescentiae temeritatem verebantur,

    Cic. Phil. 5, 17, 47; 14, 10, 28; id. Fl. 33, 83; id. Lig. 6, 18; id. Fam. 6, 1, 3; id. Off. 3, 10, 40; id. Sen. 6, 15 et saep.—
    7.
    Imperf. with perf. ( poet. and post-class.;

    very rare): quid quod et ominibus certis prohibebar amori Indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti Excidit et fecit spes nostras cera caducas,

    Ov. M. 9, 595 sq.; Val. Max. 9, 1, 5.—
    8.
    With pluperf. (very rare):

    exspectationem nobis non parvam attuleras cum scripseras, etc.,

    Cic. Att. 3, 18, 1; id. Sest. 16, 37.—
    * 9.
    Pluperf. and imperf.:

    quod quidem tibi ostenderam cum a me Capuam reiciebam,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5.—
    10.
    Imperf. subj. (post-class.):

    tunc venena edebat bibebatque, cum immensis epulis non delectaretur tantum, sed gloriaretur,

    Sen. Cons. Helv. 10, 10.—
    11.
    Often relatively added to nouns when a relative clause must be supplied:

    illa scelera... cum ejus domum evertisti, cujus, etc.,

    which you committed when (by), Cic. Pis. 34, 83; id. Imp. Pomp. 12, 33; id. Verr. 2, 5, 13, § 33; Liv. 5, 3, 4; 23, 9, 11; 29, 17, 9.
    E.
    In relative clauses, = quo tempore, quo, etc.
    1.
    Dependent on nouns designating time, the mood follows the general rules of relative clauses.
    a.
    The principal sentence is a formal statement of indefinite time, with the copula (tempus fuit cum, or fuit cum, analogous to sunt qui, etc.); generally with subj., but sometimes indic., when sunt qui would take this mood.
    (α).
    With pres. or fut. indic.: nunc est profecto (i. e. tempus), interfici quom perpeti me possum (the ante-class. writers construe sunt qui with indic.), Ter. Eun. 3, 5, 3; id. And. 1, 1, 125:

    jam aderit tempus quom sese etiam ipse oderit,

    Plaut. Bacch. 3, 3, 12; Ter. Hec. 4, 1, 28.—
    (β).
    With pres. subj.: nunc est ille dies quom gloria maxima sese nobis ostendat, si vivimus, sive morimur, Enn. ap. Prisc. 10, p. 880 P. (Ann. v. 383 Vahl.); so Plaut. Capt. 3, 3, 1:

    erit illud profecto tempus et illucescet aliquando dies cum... amicissimi benevolentiam desideres,

    Cic. Mil. 25, 69; Val. Max. 6, 2, 9.—
    (γ).
    With preterites, indic., Plaut. Truc. 2, 4, 29:

    fuit quoddam tempus cum in agris homines bestiarum more vagabantur,

    Cic. Inv. 1, 2, 2 (cf.:

    fuerunt alia genera qui... dicebant,

    id. de Or. 3, 17, 62):

    fuit cum hoc dici poterat (potuisset would be hypothetical),

    Liv. 7, 32, 13.—
    (δ).
    With preterites, subj., Ter. Heaut. 5, 4, 1:

    quod fuit tempus cum rura colerent homines,

    Varr. R. R. 3, 1:

    ac fuit cum mihi quoque initium requiescendi concessum arbitrarer,

    Cic. Or. 1, 1, 1; so id. Brut. 2, 7; Caes. B. G. 6, 24.—
    b.
    Attributively with nouns denoting time (tempus, dies, etc.), in ordinary sentences.
    (α).
    With pres. or fut. indic.:

    incidunt saepe tempora cum ea commutantur,

    Cic. Off. 1, 10, 31:

    longum illud tempus cum non ero, etc.,

    id. Att. 12, 8, 1; id. Verr. 2, 5, 69, § 177; id. Quint. 2, 8; id. Sen. 23, 84.—With potential subj., Cic. Att. 3, 3.—
    (β).
    With past tenses, indic., Plaut. Am. prol. 91; id. rud. 2, 6, 12; Ter. And. 5, 3, 12:

    atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat,

    Cic. Lig. 7, 20:

    memini noctis illius cum... pollicebar,

    id. Planc. 42, 101; id. Phil. 2, 18, 45; 2, 35, 88; id. Imp. Pomp. 15, 44; id. Sest. 7, 15; 29, 62; id. Sull. 18, 52; id. Fam. 11, 8, 1; 11, 27, 3; id. de Or. 1, 11, 45; Sall. J. 31, 20; Ov. Tr. 4, 10, 6; Prop. 1, 10, 5; 1, 22, 5; Gell. 1, 23, 2 et saep.—So with nouns implying time:

    illa pugna quom, etc. ( = in qua),

    Plaut. Poen. 2, 26;

    Marcellino Consule, cum ego... putabam ( = anno Marcellini, quo, etc.),

    Cic. Att. 9, 9, 4:

    patrum nostrorum memoria cum exercitus videbatur ( = tempore quo),

    Caes. B. G. 1, 40; Cic. Fam. 13, 1, 2; Liv. 6, 40, 17.—
    (γ).
    With preterites in subj., Ter. Hec. 4, 4, 30:

    accepit enim agrum iis temporibus cum jacerent pretia praediorum,

    Cic. Rosc. Com. 12, 33; so id. Off. 2, 19, 65:

    numerandus est ille annus cum obmutuisset senatus?

    id. Pis. 12, 26; so id. Verr. 2, 4, 35, § 77; id. Rep. 2, 37, 62; id. Font. 3, 6; Liv. 3, 65, 8:

    haec scripsi postridie ejus diei cum castra haberem Mopsuhestiae (cf. habebam, as epistolary tense),

    Cic. Fam. 3, 8, 10.—If the clause does not define the noun, but is a co-ordinate designation of time, it follows the rule of adverbial clauses:

    eodem anno, cum omnia infida Romanis essent, Capuae quoque conjurationes factae,

    while, Liv. 9, 26, 5; Cic. Rep. 2, 36, 61; id. de Or. 2, 3, 12; Liv. 8, 15, 1; 1, 41, 6.—
    c.
    Appositively added to temporal adverbs and to dates (heri, hodie, medius, tertius, olim, antea, quondam, nuper, olim, postea) following the rules of adverbial clauses:

    Crassus hodie, cum vos non adessetis, posuit idem, etc.,

    Cic. de Or. 2, 10, 41:

    omnia quae a te nudius tertius dicta sunt, cum docere velles, etc.,

    id. N. D. 3, 7, 18; id. Sest. 48, 103; id. Att. 4, 3, 2; id. Inv. 2, 1, 1; id. Rep. 1, 39, 61; Caes. B. C. 2, 17 et saep.—So with dates (always subj.. except with cum haec scribebam, or dabam):

    posteaquam Pompeius apud populum ad VIII. Id. Febr., cum pro Milone diceret, clamore convicioque jactatus est,

    Cic. Fam. 1, 5, b, 1; 3, 3, 1; 3, 4, 1; 4, 2, 1; id. Att. 14, 19, 1.—
    2.
    The principal sentence defines a period of time during which the action of the clause has or had lasted, always with indic., and after the words defining the period, = per quod tempus, when, that, during which, while, etc.
    a.
    With pres., = Engl. pres. perf.
    (α).
    With cardinal, definite or indefinite. (1) Time in acc. (ante-class.):

    hanc domum Jam multos annos est quom possideo,

    that I have been the owner, Plaut. Aul. prol. 4; cf. id. Merc. 3, 1, 37.—(2) Time in nom.:

    anni sunt octo cum ista causa in ista meditatione versatur,

    Cic. Clu. 30, 82; id. Or. 51, 171; id. Fam. 15, 14, 1; id. Div. 2, 36, 76.—
    (β).
    With ordinals:

    vigesimus annus est, cum omnes scelerati me unum petunt,

    Cic. Phil. 12, 10, 24; Verg. A. 5, 627; 3, 646.—
    (γ).
    With diu:

    jam diu'st quom ventri victum non datis,

    Plaut. Am. 1, 1, 146; Gell. 1, 25, 12.—
    b.
    Perf. with negation, the principal predicate in pres. or logical perf., = Engl. pres. perf.:

    quia septem menses sunt quom in hasce aedes pedem Nemo intro tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 39; id. Men. 3, 1, 3; Prop. 3, 8, 33 (2, 16, 33. —
    c.
    With pluperf., the principal predicate in imperf.:

    permulti jam anni erant cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant,

    Liv. 9, 33, 3.—
    d.
    With imperf., the principal predicate in perf. or pluperf.:

    dies triginta aut plus in ea navi fui, Quom interea semper mortem exspectabam miser,

    Ter. Hec. 3, 4, 7:

    unus et alter dies intercesserat, cum res parum certa videbatur,

    Cic. Clu. 26, 72.—
    3.
    The principal sentence specifying a period of time which has or had elapsed since the action took place, = ex ejus tempore, since or after, always with indic.; the principal predicate pres. or logical perf., cum with perf. indic.
    a.
    With cardinals.
    (α).
    Time in acc. (ante-class.):

    annos factum'st sedecim Quom conspicatus est primo crepusculo Puellam exponi,

    Plaut. Cas. prol. 39; so probably id. Pers. 1, 3, 57; id. Trin. 2, 4, 1; id. Merc. 3, 1, 37.—
    (β).
    With nom.:

    nondum centum et decem anni sunt cum de pecuniis repetundis lata lex est,

    Cic. Off. 2, 21, 75; id. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 9, 11, A, 2.—
    b.
    With diu or dudum:

    nam illi quidem haut sane diu'st quom dentes exciderunt,

    Plaut. Merc. 3, 1, 42; id. As. 2, 1, 3; id. Trin. 4, 3, 3.—
    c.
    Peculiarly, cum referring to an action which was to be done after a period of time, before, at the end of which:

    omnino biduum supererat cum exercitui frumentum metiri oporteret,

    Caes. B. G. 1, 23. —
    4.
    In inverted clauses, the principal sentence determining the time of the clause, cum ( = quo tempore) having the force of a relative; cum with the indic. always following the principal sentence; never in oblique discourse; very freq. in class. and post-class. writings (ante-class. only Plaut. Men. 5, 8, 3; Ter. Hec. 1, 2, 40; id. Eun. 4, 2, 5); principal sentence often with jam, vix, vixdum, nondum, tantum quod, and commodum; cum often with subito, repente, sometimes interim, tamen, etiamtum.
    a.
    Principal sentence defining time by temporal expressions.
    (α).
    Principal sentence with pluperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    dies nondum decem intercesserant cum ille alter filius necatur,

    Cic. Clu. 9, 28; id. Verr. 1, 2, 36; id. Or. 2, 21, 89; Ov. M. 9, 715; Plin. Pan. 91, 1.—(2) Cum with histor. inf., Sall. J. 98, 2.—
    (β).
    Principal sentence with imperf. (1) Cum with perf. or histor. pres.:

    nondum lucebat cum Ameriae scitum est,

    Cic. Rosc. Am. 34, 97; Liv. 21, 59, 5; 41, 26, 2; 22, 1, 1; 9, 33, 3; 9, 37, 5; Verg. G. 2, 340; Curt. 4, 3, 16; 5, 12, 6 al.—(2) Cum with imperf., Curt. 6, 7, 1.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., cum with perf.:

    dies haud multi intercesserunt cum ex Leontinis praesidium... venerunt,

    Liv. 24, 29, 1; 40, 48, 4.—
    b.
    Principal sentence not containing expressions of time; most freq. with pluperf. or imperf. in principal sentence, and perf. or histor. pres. in clause with cum, but (far more rarely) many other combinations occur.
    (α).
    Principal sentence with imperf., cum with perf.:

    non dubitabat Minucius quin, etc., cum repente jubetur dicere,

    Cic. Verr. 1, 2, 29, § 72:

    jamque hoc facere noctu adparabant cum matres familiae repente... procucurrerunt,

    Caes. B. G. 7, 26, 3; Cic. Verr. 2, 3, 14, § 36; Liv. 1, 36, 1 (57 times); Verg. A. 1, 36 (26 times); Vell. 2, 28, 2; Sen. Ira, 1, 18, 3; Tac. A. 3, 1 (31 times); Curt. 3, 10, 1 (19 times); Plin. Ep. 6, 24, 2.—
    (β).
    Principal sentence with pluperf., cum with perf. or histor. pres.:

    jam Sora capta erat cum consules prima luce advenere,

    Liv. 9, 24, 13 (32 times); Cic. Clu. 9, 28 (14 times); Sall. J. 60, 6; Verg. A. 1, 586 (13 times); Tac. A. 1, 19 (13 times); Curt. 3, 10, 1 (18 times). —And cum with potential subj.:

    vix erat hoc plane imperatum cum illum spoliatum... videres,

    Cic. Verr. 2, 4, 40, § 86.—
    (γ).
    Principal sentence with perf., Cic. Sest. 37, 39 (5 times); Liv. 2, 46, 3 (8 times).—
    (δ).
    Principal sentence with histor. inf., Liv. 5, 46, 1; Tac. A. 1, 11; 11, 16; Curt. 5, 9, 1; 9, 5, 1.—
    (ε).
    Principal sentence with histor. pres., Liv. 4, 32, 1 (3 times); Ov. M. 4, 695 (5 times).—
    (ζ).
    Cum with imperf., Cic. Verr. 1, 6, 17 (3 times); Sall. J. 51, 2; Liv. 44, 10, 6; Tac. A. 1, 51; 11, 26.—
    (η).
    Cum with [p. 495] histor. inf., Liv. 2, 27, 1; Tac. A. 2, 31 (6 times); Curt. 4, 4, 9.—
    (θ).
    Cum with pluperf., Liv. 2, 46, 3 (3 times); Ov. M. 14, 581; Verg. A. 2, 256 sq.—
    (κ).
    With logical perf., or logical perf. and pres. (rare):

    quam multi enim jam oratores commemorati sunt... cum tamen spisse ad Antonium Crassumque pervenimus,

    Cic. Brut. 36, 138:

    jamque fuga timidum caput abdidit alte (coluber), Cum medii nexus extremaeque agmina caudae Solvuntur,

    Verg. G. 3, 422.—
    5.
    In clauses added loosely or parenthetically to a preceding clause or to a substantive in it (the mood governed by the rules for relative clauses).
    a.
    When, on an occasion, on which, etc.
    (α).
    With perf. indic.:

    Hortensium maxime probavi pro Messala dicentem, cum tu abfuisti,

    Cic. Brut. 96, 328; id. Phil. 11, 8, 18; id. Dom. 9, 22; 53, 136; id. Fam. 13, 75, 1; Spart. Had. 3; Flor. 1, 18, 9 (1, 13, 19).—
    (β).
    With imperf. indic.:

    num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis circumclusum commovere te non potuisse, cum tu nostra... caede contentum esse dicebas?

    Cic. Cat. 1, 3, 7; id. Sest. 63, 131; id. Cael. 24, 59.—
    (γ).
    Cum with pres. indic., a past tense in principal sentence (mostly poet.):

    nox erat et placidum carpebant fessa soporem Corpora... cum medio volvuntur sidera lapsu, Cum tacet omnis ager, etc.,

    Verg. A. 4, 522; 8, 407; 12, 114; id. E. 8, 15; Hor. S. 1, 10, 31; Plin. Ep. 6, 16, 22.—
    (δ).
    Imperf. subj.: qui... accensi nulla deinde vi sustineri potuere, cum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, in consequence of which ( = ita ut), Liv. 3, 5, 8.—
    (ε).
    So freq. cum quidem, always with indic.:

    sed uterque noster cedere cogebatur, cum quidem ille pollicitus est, se quod velletis esse facturum,

    Cic. Phil. 9, 4, 9; id. Fl. 22, 53; id. Pis. 9, 21; 34, 83 and 84; id. Leg. 2, 6, 14; id. Sen. 4, 11; Suet. Caes. 50; Spart. Had. 9; id. Ael. Ver. 4.—
    b.
    Cum tamen, at which time however, and yet, while nevertheless, representing the principal sentence as concessive, analogous to qui tamen (v. tamen).
    (α).
    With indic., like qui tamen, always, except for particular reasons:

    fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se, etc.,

    Cic. Verr. 1, 5, 29, § 74; id. Pis. 12, 27; Liv. 6, 42, 11; Verg. A. 9, 513; Tac. H. 1, 62; so,

    cum nihilo magis,

    Nep. Dat. 10, 3; passing over into inverted cum clauses (4. b.), as Sall. J. 98, 2; Liv. 27, 20, 11.—
    (β).
    With subj., Cic. Phil. 2, 18, 45; id. Fam. 1, 9, 10; Liv. 4, 31, 6 (where the clause with cum is adverbial).—
    6.
    Cum interea (interim).
    a.
    Adverbial (rare).
    (α).
    Temporal with subj.; with subj. imperf., while, Cic. Verr. 2, 3, 25, § 62; with pluperf. subj., after, id. ib. 1, 2, 9, § 25; id. Fam. 15, 43.—
    (β).
    Adversative, with subj., whereas during this time. (1) Pres.:

    simulat se eorum praesidio conflteri, cum interea aliud quiddam jam diu machinetur,

    Cic. Verr. 1, 6, 15; Val. Max. 2, 9, 1; Sen. Q. N. 1, prol. 14.—(2) With perf. subj.:

    cum tu interim vero numquam significaris sententiam tuam,

    Cic. Pis. 4, 9; id. Rosc. Am. 5, 11 dub.; Val. Max. 7, 8, 6.—(3) With imperf. subj., Cic. Sull. 5, 6; Plin. Pan. 76, 1.—
    b.
    Relative, always with indic., in class. writings always referring to a period during which, belonging,
    (α).
    To the attributive clauses (v. 2. supra). (1) In pres.:

    anni sunt octo... cum interea Cluentianae pecuniae vestigium nullum invenitis,

    Cic. Clu. 30, 82; Liv. 5, 54, 5; Plaut. Stich. 1, 1, 33.— (2) In imperf., Ter. Hec. 3, 4, 8 (2. c.).—
    (β).
    To the inverted clauses (4.):

    tanta erat in his locis multitudo cum interim Rufio noster... hominem percussit,

    Cic. Att. 5, 2, 2.—So probably: cum interim Gallus quidam processit, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 7; Cic. Fam. 3, 6, 5; id. Pis. 38, 92 sq.; id. Tusc. 4, 3, 6; Sall. J. 12, 5; 49, 4; Liv. 3, 37, 5; Val. Max. 8, 1, 3; 9, 7, 2; Sen. Ira, 2, 33, 4; Tac. H. 1, 60; with indefinite pres. indic. in both terms, Sen. Cons. Marc. 11, 5.—
    (γ).
    To the additional clauses (5.). (1) With perf. indic., Plaut. Men. 3, 1, 3; Flor. 4, 2, 69; 4, 12, 33; with inf. in oblique discourse, Liv. 4, 51, 4; 6, 27, 6.—(2) Post-Aug., and in Nep., = cum tamen (5. b.), while nevertheless, whereas, with pres. or perf. indic.:

    post Leuctricam pugnam Lacedaemonii se numquam refecerunt... cum interim Agesilaus non destitit patriam juvare,

    Nep. Ages. 7, 1: cum interim Oedipodis ossa... colis, Val. Max. 5, 3, ext. 3; 3, 4, 5; 4, 4, 1; Quint. 10, 1, 18; 10, 1, 11; 12, 10, 67; Tac. H. 4, 42; Suet. Claud. 6; Flor. 4, 12, 33.
    F.
    In clauses completing the idea of the governing verb.
    1.
    After verbs of perception (videre, perspicere, audire, etc.; audivi cum diceres, etc. = audivi te dicentem).
    a.
    Dependent on verbs of seeing and feeling.
    (α).
    With indic.:

    nam ipsi vident eorum quom auferimus bona ( = nos auferre or auferentes),

    Plaut. Truc. 1, 2, 16; id. Poen. 3, 4, 13; id. Am. 5, 1, 19; id. Bacch. 3, 3, 65; id. Mil. 2, 6, 26:

    conspectum est cum obiit,

    Liv. 5, 25, 3.—
    (β).
    With subj.:

    is... numquam est conspectus cum veniret,

    Cic. Sest. 59, 126:

    vidi... Cum tu terga dares,

    Ov. M. 13, 224.—
    b.
    After verbs of hearing, always with subj.:

    L. Flaccum ego audivi cum diceret Caeciliam exisse, etc.,

    Cic. Div. 1, 46, 104; id. Par. 6, 1, 45; id. de Or. 2, 6, 22; 2, 28, 129; 2, 33, 144; 2, 37, 155; 2, 90, 365; id. Brut. 27, 85; id. Fin. 5, 19, 54; id. Fam. 3, 7, 4; Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    c.
    After memini, with indic. (sc. tempus):

    memini quom... haud audebat,

    Plaut. Capt. 2, 2, 53:

    memini cum mihi desipere videbare,

    Cic. Fam. 7, 28, 1.—With subj.:

    memini cum velles residere ferventissimo sole,

    Sen. Ben. 5, 24, 1.—
    2.
    After verba adfectuum, with the force of quod, always with indic. (mostly ante-class.).
    a.
    Verbs of thanking:

    habeo gratiam tibi Quom copiam istam mi et potestatem facis,

    Plaut. Capt. 2, 3, 14; id. Curc. 5, 3, 21; id. As. 3, 2, 2; id. Most. 2, 2, 2; id. Poen. 1, 2, 46; 5, 4, 84 (99); Ter. And. 4, 4, 32; id. Ad. 1, 2, 59:

    tibi maximas gratias ago, cum tantum litterae meae potuerunt, ut eis lectis, etc.,

    Cic. Fam. 13, 24, 2.—
    b.
    Of congratulation:

    quom tu's aucta liberis... gratulor,

    Plaut. Truc. 2, 4, 33; 2, 6, 35: L. Caesar, O mi Cicero, inquit, gratulor tibi cum tantum vales apud Dolabellam, etc., L. Caesar ap. Cic. Fam. 9, 14, 3; and ib. Att. 14, 17, A, 3.—
    c.
    Of rejoicing and grieving:

    quom istaec res tibi ex sententia Pulcre evenit, gaudeo,

    Plaut. Rud. 5, 3, 10; id. Poen. 5, 5, 48:

    cum vero in C. Matii familiaritatem venisti, non dici potest quam valde gaudeam,

    Cic. Fam. 7, 15, 2; Sall. J. 102, 5.—
    d.
    Dependent on optative sentences:

    di tibi bene faciant semper quom advocatus bene mi ades,

    Plaut. Mil. 5, 26; id. Poen. 3, 3, 54; 3, 3, 74; Ter. Ad. 5, 7, 19.
    G.
    Elliptical usages (without predicate).
    1.
    Cum maxime.
    a.
    With ut: hanc Bacchidem Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus ( = ut amabat tum quom maxume amabat, as much as he ever did), Ter. Hec. 1, 2, 40:

    etiamne ea neglegamus, quae fiunt cum maxime, quae videmus?

    Cic. Har. Resp. 15, 32.—Hence,
    b.
    By abbreviation: nunc cum maxime or cum maxime alone, now especially, just now: tum cum maxime, just then:

    nunc cum maxume operis aliquid facere credo,

    Ter. Ad. 4, 1, 2; id. Phorm. 1, 4, 26; id. Heaut. 4, 5, 40:

    quae multos jam annos et nunc cum maxime filium interfectum cupit,

    Cic. Clu. 5, 12:

    castra amissa, et tum cum maxime ardere,

    Liv. 40, 32, 1; Curt. 3, 2, 17; Sen. Ira, 1, 16, 3; id. Ben. 3, 3, 3; id. Ep. 55, 1; 55, 11; 81, 7; Tac. Or. 16; 37; Eum. pro Schol. 4; Mamert. 2.—With maxime in adverbial clauses, just while, especially when, Cic. Att. 2, 15, 3; id. Off. 1, 13, 41; id. Fam. 1, 5, a, 2; Liv. 1, 50, 7; 2, 59, 7; 3, 25, 4; 3, 31, 3; 4, 3, 1; 8, 33, 4 et saep.—
    2.
    Similarly with other superlatives (post-class.):

    foliis ternis, aut, cum plurimum, quaternis,

    at the utmost, Plin. 25, 10, 74, § 121; 18, 7, 10, § 60:

    cum tardissime,

    id. 18, 7, 10, § 51:

    cum longissime,

    Suet. Tib. 38.
    H.
    For co-ordinate clauses with cum... tum, v. tum, I. A. 3.
    II.
    Causal, since, because, as.
    A.
    Anteclass., chiefly with indic.
    1.
    With pres. indic.:

    hoc hic quidem homines tam brevem vitam colunt, Quom hasce herbas hujus modi in suom alvom congerunt,

    because, Plaut. Ps. 3, 2, 34; id. Truc. 1, 2, 50; 2, 4, 8:

    edepol, merito esse iratum arbitror, Quom apud te tam parva'st ei fides,

    since, id. Ps. 1, 5, 62; id. Most. 1, 1, 28; id. Truc. 2, 1, 32; Ter. Phorm. 1, 4, 30; id. Hec. 4, 1, 53.—
    2.
    With perf. indic.:

    praesertim quom is me dignum quoi concrederet Habuit, me habere honorem ejus ingenio decet,

    Plaut. As. 1, 1, 66; Ter. And. 3, 2, 8.—
    3.
    With subj.
    a.
    By construction of principal sentence: adeon, me fuisse fungum ut qui illi crederem, Quom mi ipsum nomen ejus Clamaret, etc., Plaut. Bacch. 2, 3, 51; id. Capt. 1, 2, 37; Ter. Hec. 3, 2, 6; id. Eun. 3, 5, 18; 5, 2, 24.—
    b.
    Independent of such construction:

    jam istoc probior es meo quidem animo quom in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8 (bracketed by Goetz;

    Brix conjectures temperas): nil miror si lubenter tu hic eras, Quom ego servos quando aspicio hunc lacrumem quia dijungimur,

    id. Mil. 4, 8, 18 Lorenz (Brix: quin ego... lacrumo; cf.

    Lubbert, Grammat. Stud. II. pp. 133, 137): Nam puerum injussu eredo non tollent meo, Praesertim in ea re quom sit mi adjutrix socrus,

    Ter. Hec. 4, 4, 82; so id. Ad. 2, 1, 12.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum ista sis auctoritate, non debes arripere maledictum ex trivio,

    Cic. Mur. 6, 13:

    cum vita sine amicis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare,

    id. Fin. 1, 20, 66:

    quae cum ita sint, videamus, etc.,

    id. Clu. 44, 123:

    quod cum ita sit, etc.,

    id. Fam. 3, 1, 1; id. Mur. 1, 2; id. Arch. 5, 10; id. Off. 3, 3, 13; id. Rosc. Am. 8, 22; Liv. 7, 9, 5; 21, 21, 5 et saep.—
    2.
    With perf. subj.:

    cum inimicitiae fuerint numquam, opinio injuriae beneficiis sit exstincta... rei publicae providebo,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47; id. de Or. 1, 49, 214; the perf. subj. is often retained after a principal predicate in a past tense, id. Clu. 60, 167; id. Fam. 3, 8, 4.—
    3.
    With imperf. subj.
    a.
    Denoting both cause and coincidence of time:

    vacuum fundum, cum ego adessem, possidere non potuisti,

    Auct. Her. 4, 29, 40; Cic. Or. 8, 25:

    cum tanta multitudo lapides et tela conicerent, in muro consistendi potestas erat nulli,

    Caes. B. G. 2, 6; id. B. C. 3, 1; Liv. 39, 31, 3; 4, 8, 3; 25, 11, 1.—
    b.
    Denoting cause without time:

    cum esset egens, sumptuosus, audax... ad omnem fraudem versare suam mentem coepit,

    Cic. Clu. 26, 70:

    quod oppidum cum esset altissimo et munitissimo loco, ad existimationem imperii arbitratus sum, comprimere eorum audaciam,

    id. Fam. 15, 4, 10; Caes. B. C. 3, 37.—
    4.
    With pluperf. subj.:

    Caesar cum constituisset hiemare in continenti, neque multum aestatis superesset, obsides imperat, etc.,

    Caes. B. G. 5, 22.
    C.
    With adverbs of emphasis.
    1.
    Praesertim cum, or cum praesertim, = especially since, the more so because:

    quae cum ita sint, quid est quod de ejus civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque civitatibus fuerit adscriptus?

    Cic. Arch. 5, 10:

    cur enim tibi hoc non gratificor nescio, praesertim cum his temporibus audacia pro sapientia liceat uti,

    id. Fam. 1, 10, 1:

    cum praesertim vos alium miseritis,

    id. Imp. Pomp. 5, 12; id. Rosc. Am. 8, 22; id. Prov. Cons. 7, 16 (cum praesertim rarely refers to time, with indic., Sen. Ep. 85, 6).—
    2.
    Quippe cum represents the conclusion as selfevident, since of course, since obviously:

    nihil est virtute amabilius, quippe cum propter virtutem etiam eos, quos numquam videmus, quodammodo diligamus,

    Cic. Lael. 8, 28:

    numquam ego pecunias istorum, etc., in bonis rebus duxi, quippe cum viderem, etc.,

    id. Par. 1, 1, 6; id. Leg. 1, 1, 5; 1, 20, 54; id. Fin. 3, 12, 41; 5, 28, 84; Liv. 4, 27, 8; 4, 57, 10.—Sometimes with indic. if cum refers to time, when of course, if, of course: tu vero etiam si reprehenderes... laetarer: quippe cum in reprehensione est prudentia cum eumeneiai, Cic. Att. 16, 11, 2.—In later writers with indic., because when:

    omnia experiri necessitas cogebat: quippe cum primas spes fortuna destituit, futura praesentibus videntur esse potiora,

    Curt. 4, 1, 29.—
    3.
    Utpote cum, seeing that, explanatory, with subj.:

    me incommoda valetudo qua jam emerseram, utpote cum sine febri laborassem, tenebat Brundusii,

    Cic. Att. 5, 8, 1; Cels. 1 prooem.; Sen. Cons. Marc. 21, 2.
    III.
    Adversative, while, whereas, denoting a logical contrast with the principal sentence.
    A.
    Ante-class., chiefly,
    1.
    With indic.:

    hei mihi, insanire me aiunt, ultro quom ipsi insaniunt,

    Plaut. Men. 5, 2, 80; id. Stich. 1, 37; id. Bacch. 5, 2, 5; Ter. Phorm. prol. 23; 2, 2, 26.—
    2.
    Subj.
    a.
    By construction of principal predicate:

    tibi obtemperem quom tu mihi nequeas?

    Plaut. Most. 4, 2, 16 (4, 1, 50).—
    b.
    Independent of construction: edepol, Cupido, quom tam pausillus sis, nimis multum vales, Naev. ap. Non. p. 421, 25 (Lubbert conjectures quom [p. 496] tu's tam pausillus):

    eo vos madefacitis, quom ego sim hic siccus?

    Plaut. Ps. 1, 2, 52.
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    With pres. subj.:

    cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius,

    Cic. Rosc. Am. 36, 103; id. Clu. 24, 65; id. Leg. 1, 7, 22:

    et cum tibi, viro, liceat purpura in veste stragula uti, matrem familias tuam purpureum amiculum habere non sines?

    Liv. 34, 7, 3; Sen. Prov. 4, 10; id. Clem. 1, 18, 2; id. Ben. 2, 16, 1.—
    2.
    With perf. subj.: an tu, cum omnem auctoritatem universi ordinis pro pignore putaris, eamque... concideris, me his existimas pignoribus terreri? Crass. ap. Cic. de Or. 3, 1, 4:

    indignatur exul aliquid sibi deesse, cum defuerit Scipioni dos?

    Sen. Cons. Helv. 12, 7; id. Ira, 3, 12, 7; freq. pres. and perf. subj. retained, if dependent on preterites, Cic. Brut. 71, 250; id. Agr. 3, 2, 5.—
    3.
    With imperf. subj.:

    ita, cum maximis eum rebus liberares, perparvam amicitiae culpam relinquebas,

    Cic. Deiot. 3, 10:

    hunc Egnatium censores, cum patrem eicerent, retinuerunt,

    id. Clu. 48, 135:

    eorum erat V. milium numerus, cum ipsi non amplius octingentos equites haberent,

    Caes. B. G. 4, 11; Liv. 1, 55, 3; Cic. de Or. 1, 1, 1; 1, 53, 227; 2, 50, 203; id. Clu. 5, 12; id. Ac. 1, 10, 38 sq.; Liv. 39, 49, 1; Val. Max. 1, 6, 11; 3, 2, 10 fin.
    4.
    With pluperf. subj.:

    Socratis ingenium immortalitati scriptis suis Plato tradidit, cum ipse litteram Socrates nullam reliquisset,

    Cic. de Or. 3, 16, 60; id. Ac. 2, 1, 2; id. Prov. Cons. 11, 27; Val. Max. 1, 8, 11.
    IV.
    Concessive, although, denoting a reason for the contrary of the principal sentence.
    A.
    Ante-class., mostly with indic.
    1.
    Indic.:

    qui it lavatum In balineas, quom ibi sedulo sua vestimenta servat, Tam subripiuntur,

    Plaut. Rud. 2, 3, 52; Ter. Eun. 2, 2, 12; Plaut. Poen. 1, 2, 26; id. Truc. 1, 2, 89 (95); id. Stich. 1, 2, 67.—
    2.
    With subj.: nihilominus ipsi lucet, quom illi accenderit, Enn. ap. Cic. Off. 1, 16, 51 (Trag. Rel. v. 389 Rib.).
    B.
    Class. and post-class., always with subj.
    1.
    Pres. subj.:

    testis est Graecia, quae cum eloquentiae studio sit incensa, jamdiuque excellat in ea... tamen omnis artis vetustiores habet,

    Cic. Brut. 7, 26:

    nam (Druentia) cum aquae vim vehat ingentem, non tamen navium patiens est,

    Liv. 21, 31, 11.—
    2.
    Imperf. subj.:

    ego autem, cum consilium tuum probarem, et idem ipse sentirem, nihil proficiebam,

    Cic. Fam. 4, 1, 1:

    non poterant tamen, cum cuperent, Apronium imitari,

    id. Verr. 2, 3, 34, § 78; id. de Or. 1, 28, 126; id. Brut. 7, 28; 91, 314; id. Inv. 2, 31, 97; id. Clu. 40, 110; Caes. B. G. 5, 40; Liv. 5, 38, 5; Nep. Att. 13, 1; so,

    quae cum ita essent... tamen,

    although this was so, Cic. Clu. 34, 94; id. Fam. 2, 16, 2.—
    3.
    With pluperf. subj.:

    cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta,

    Cic. Fam. 1, 2, 4:

    patrem meum, cum proscriptus non esset, jugulastis,

    id. Rosc. Am. 11, 32.
    V.
    In hypothetical clauses, always with imperf. or pluperf. subj., = si, but defining an assumed or fictitious time.
    1.
    With imperf. subj.:

    quis ex populo, cum Scaevolam dicentem audiret in ea causa, quicquam politius aut elegantius exspectaret?

    Cic. Brut. 55, 194:

    etiam tum quiesceretis cum rem publicam a facinorosissimis sicariis esse oppressam videretis?

    id. Sest. 38, 81; id. Rosc. Am. 31, 86; id. Verr. 2, 1, 10, §§ 28 and 29.—
    2.
    With pluperf. subj.:

    quod esset judicium cum de Verris turpissimo comitatu tres recuperatorum nomine adsedissent?

    Cic. Verr. 2, 3, 12, § 30:

    mors cum exstinxisset invidiam, res ejus gestae sempiterni nominis glorianiterentur,

    id. Balb. 6, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > Cum2

  • 25 facilitas

    făcĭlĭtas, ātis, f. [facilis], easiness, ease, facility in doing any thing.
    I.
    In gen. (mostly post-Aug.):

    haec in bonis rebus, quod alii ad alia bona sunt aptiores, facilitas nominetur, in malis proclivitas,

    inclination, disposition, Cic. Tusc. 4, 12, 28; cf.:

    aetatis illius (i. e. puerilis) facilitas,

    capability, Quint. 1, 12, 11:

    audendi facilitas,

    id. 12, 6, 7:

    pariendi,

    Plin. 21, 24, 95, § 167:

    oris,

    i. e. easy enunciation, Quint. 10, 7, 26:

    corporis,

    a tendency to blush, Sen. Ep. 11:

    soli,

    facility in working, Plin. 18, 19, 49, § 178:

    picea tonsili facilitate,

    id. 16, 10, 18, § 40:

    (smaragdi) ad crassitudinem sui facilitate translucida,

    i. e. facility in transmitting the rays of light, id. 37, 5, 16, § 63.—
    II.
    In partic.
    A.
    Of speech, facility or fluency of expression (post-Aug.):

    Fabianus disputabat expedite magis quam concitate, ut possis dicere, facilitatem esse illam, non celeritatem,

    Sen. Ep. 40:

    quae in oratore maxima sunt, ingenium, inventio, vis, facilitas,

    Quint. 10, 2, 12; 10, 5, 1; 10, 7, 20; 11, 1, 42; Suet. Gramm. 23 al.; cf. Quint. 10, cap. 7.—
    B.
    (Acc. to facilis, II. A.) Of character.
    1.
    In a good sense, willingness, readiness, good-nature, courteousness, affability (freq. in Cic.;

    syn.: lenitas, humanitas): male docet te mea facilitas multa,

    Ter. Heaut. 4, 1, 35:

    si illius comitatem et facilitatem tuae gravitati severitatique asperseris,

    Cic. Mur. 31, 66; cf. id. Lael. 18, 66:

    pro tua facilitate et humanitate,

    id. Fam. 13, 24, 2:

    facilitas in audiendo,

    id. Q. Fr. 1, 1, 7, § 21; cf.:

    facilitas et lenitudo animi,

    id. Off. 1, 25, 88 Orell. N. cr.:

    facilitas indulgentiaque,

    Suet. Caes. 72:

    facilitate par infimis esse,

    Cic. de Imp. Pomp. 14, 41:

    sermonis,

    id. Att. 12, 40, 2:

    magis id facilitate quam alia ulla culpa mea contigit,

    id. de Or. 2, 4, 15:

    actio facilitatem significans,

    id. ib. 2, 43, 184.—
    2.
    In a bad sense, levity, heedlessness, Suet. Claud. 29; cf.:

    fornicationis,

    Vulg. Jerem. 3, 9.

    Lewis & Short latin dictionary > facilitas

  • 26 adeo

    1.
    ăd-ĕo, ĭī, and rarely īvi, ĭtum (arch. adirier for adiri, Enn. Rib. Trag. p. 59), 4, v. n. and a. (acc. to Paul. ex Fest. should be accented a/deo; v. Fest. s. v. adeo, p. 19 Müll.; cf. the foll. word), to go to or approach a person or thing (syn.: accedo, aggredior, advenio, appeto).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen., constr.
    (α).
    With ad (very freq.): sed tibi cautim est adeundum ad virum, Att. ap. Non. 512, 10:

    neque eum ad me adire neque me magni pendere visu'st,

    Plaut. Cur. 2, 2, 12:

    adeamne ad eam?

    Ter. And. 4, 1, 15; id. Eun. 3, 5, 30: aut ad consules aut ad te aut ad Brutum adissent, Cic. Fragm. ap. Non. 208, 5:

    ad M. Bibulum adierunt, id. Fragm. ap. Arus. p. 213 Lind.: ad aedis nostras nusquam adiit,

    Plaut. Aul. 1, 1, 24:

    adibam ad istum fundum,

    Cic. Caec. 29 —
    (β).
    With in: priusquam Romam atque in horum conventum adiretis, Cic. Verr. 2, 4, 11, § 26 ed. Halm.—Esp.: adire in jus, to go to law:

    cum ad praetorem in jus adissemus,

    Cic. Verr. 4, § 147; id. Att. 11, 24; Caes. B. C. 1, 87, and in the Plebiscit. de Thermens. lin. 42: QVO DE EA RE IN IOVS ADITVM ERIT, cf. Dirks., Versuche S. p. 193.—
    (γ).
    Absol.:

    adeunt, consistunt, copulantur dexteras,

    Plaut. Aul. 1, 2, 38:

    eccum video: adibo,

    Ter. Eun. 5, 7, 5.—
    (δ).
    With acc.:

    ne Stygeos adeam non libera manes,

    Ov. M. 13, 465:

    voces aetherias adiere domos,

    Sil. 6, 253:

    castrorum vias,

    Tac. A. 2, 13:

    municipia,

    id. ib. 39:

    provinciam,

    Suet. Aug. 47:

    non poterant adire eum,

    Vulg. Luc. 8, 19:

    Graios sales carmine patrio,

    to attain to, Verg. Cat. 11, 62; so with latter supine:

    planioribus aditu locis,

    places easier to approach, Liv. 1, 33.—With local adv.:

    quoquam,

    Sall. J. 14:

    huc,

    Plaut. Truc. 2, 7, 60.—
    B.
    Esp.,
    1.
    To approach one for the purpose of addressing, asking aid, consulting, and the like, to address, apply to, consult (diff. from aggredior, q. v.). —Constr. with ad or oftener with acc.; hence also pass.:

    quanto satius est, adire blandis verbis atque exquaerere, sintne illa, etc.,

    Plaut. Ps. 1, 5, 35:

    aliquot me adierunt,

    Ter. And. 3, 3, 2:

    adii te heri de filia,

    id. Hec. 2, 2, 9: cum pacem peto, cum placo, cum adeo, et cum appello meam, Lucil. ap. Non. 237, 28:

    ad me adire quosdam memini, qui dicerent,

    Cic. Fam. 3, 10:

    coram adire et alloqui,

    Tac. H. 4, 65.— Pass.:

    aditus consul idem illud responsum retulit,

    when applied to, Liv. 37, 6 fin.:

    neque praetores adiri possent,

    Cic. Q. Fr. 1, 2, 5.—Hence: adire aliquem per epistulam, to address one in writing, by a letter:

    per epistulam, aut per nuntium, quasi regem, adiri eum aiunt,

    Plaut. Mil. 4, 6, 9 and 10; cf. Tac. A. 4, 39; id. H. 1, 9.—So also: adire deos, aras, deorum sedes, etc., to approach the gods, their altars, etc., as a suppliant (cf.:

    acced. ad aras,

    Lucr. 5, 1199): quoi me ostendam? quod templum adeam? Att. ap. Non. 281, 6:

    ut essent simulacra, quae venerantes deos ipsos se adire crederent,

    Cic. N. D. 1, 27:

    adii Dominum et deprecatus sum,

    Vulg. Sap. 8, 21:

    aras,

    Cic. Phil. 14, 1:

    sedes deorum,

    Tib. 1, 5, 39:

    libros Sibyllinos,

    to consult the Sibylline Books, Liv. 34, 55; cf. Tac. A. 1, 76:

    oracula,

    Verg. A. 7, 82.—
    2.
    To go to a thing in order to examine it, to visit:

    oppida castellaque munita,

    Sall. J. 94:

    hiberna,

    Tac. H. 1, 52.—
    3.
    To come up to one in a hostile manner, to assail, attack:

    aliquem: nunc prior adito tu, ego in insidiis hic ero,

    Ter. Ph. 1, 4, 52:

    nec quisquam ex agmine tanto audet adire virum,

    Verg. A. 5, 379:

    Servilius obvia adire arma jubetur,

    Sil. 9, 272.
    II.
    Fig.
    A.
    To go to the performance of any act, to enter upon, to undertake, set about, undergo, submit to (cf.: accedo, aggredior, and adorior).—With ad or the acc. (class.):

    nunc eam rem vult, scio, mecum adire ad pactionem,

    Plaut. Aul. 2, 2, 25:

    tum primum nos ad causas et privatas et publicas adire coepimus,

    Cic. Brut. 90:

    adii causas oratorum, id. Fragm. Scaur. ap. Arus. p. 213 Lind.: adire ad rem publicam,

    id. de Imp. Pomp. 24, 70:

    ad extremum periculum,

    Caes. B. C. 2, 7.—With acc.:

    periculum capitis,

    Cic. Rosc. Am. 38:

    laboribus susceptis periculisque aditis,

    id. Off. 1, 19:

    in adeundis periculis,

    id. ib. 24; cf.:

    adeundae inimicitiae, subeundae saepe pro re publica tempestates,

    id. Sest. 66, 139: ut vitae periculum aditurus videretur, Auct. B. G. 8, 48: maximos labores et summa pericula. Nep. Timol. 5:

    omnem fortunam,

    Liv. 25, 10:

    dedecus,

    Tac. A. 1, 39:

    servitutem voluntariam,

    id. G. 24:

    invidiam,

    id. A. 4, 70:

    gaudia,

    Tib. 1, 5, 39.—Hence of an inheritance, t. t., to enter on:

    cum ipse hereditatem patris non adisses,

    Cic. Phil. 2, 16; so id. Arch. 5; Suet. Aug. 8 and Dig.;

    hence also: adire nomen,

    to assume the name bequeathed by will, Vell. 2, 60.—
    B.
    Adire manum alicui, prov., to deceive one, to make sport of (the origin of this phrase is unc.; Acidalius conjectures that it arose from some artifice practised in wrestling, Wagner ad Plaut. Aul. 2, 8, 8):

    eo pacto avarae Veneri pulcre adii manum,

    Plaut. Poen. 2, 11; so id. Aul. 2, 8, 8; id. Cas. 5, 2, 54; id. Pers. 5, 2, 18.
    2.
    ăd-ĕō̆, adv. [cf. quoad and adhuc] (acc. to Festus, it should be accented adéo, v. the preced. word; but this distinction is merely a later invention of the grammarians; [p. 33] cf. Gell. 7, 7).
    I.
    In the ante-class. per.,
    A.
    To designate the limit of space or time, with reference to the distance passed through; hence often accompanied by usque (cf. ad), to this, thus far, so far, as far.
    1.
    Of space:

    surculum artito usque adeo, quo praeacueris,

    fit in the scion as far as you have sharpened it, Cato, R. R. 40, 3.— Hence: res adeo rediit, the affair has gone so far (viz., in deterioration, “cum aliquid pejus exspectatione contigit,” Don. ad Ter. Ph. 1, 2, 5):

    postremo adeo res rediit: adulescentulus saepe eadem et graviter audiendo victus est,

    Ter. Heaut. 1, 1, 61; cf. id. Ph. 1, 2, 5.—
    2.
    Of time, so long ( as), so long ( till), strengthened by usque, and with dum, donec, following, and in Cic. with quoad:

    merces vectatum undique adeo dum, quae tum haberet, peperisset bona,

    Plaut. Merc. 1, 1, 76; 3, 4, 72; id. Am. 1, 2, 10 al.:

    nusquam destitit instare, suadere, orare, usque adeo donec perpulit,

    Ter. And. 4, 1, 36; Cato, R. R. 67; id. ib. 76:

    atque hoc scitis omnes usque adeo hominem in periculo fuisse, quoad scitum sit Sestium vivere,

    Cic. Sest. 38, 82.—
    B.
    For the purpose of equalizing two things in comparison, followed by ut: in the same degree or measure or proportion... in which; or so very, so much, so, to such a degree... as (only in comic poets), Plaut. Ep. 4, 1, 38:

    adeon hominem esse invenustum aut infelicem quemquam, ut ego sum?

    Ter. And. 1, 5, 10.—Also followed by quasi, when the comparison relates to similarity:

    gaudere adeo coepit, quasi qui cupiunt nuptias,

    in the same manner as those rejoice who desire marriage, Ter. Heaut. 5, 1, 12.—
    C.
    (Only in the comic poets) = ad haec, praeterea, moreover, besides, too: ibi tibi adeo lectus dabitur, ubi tu haud somnum capias ( beside the other annoyances), a bed, too, shall be given you there, etc., Plaut. Ps. 1, 2, 80.—Hence also with etiam:

    adeo etiam argenti faenus creditum audio,

    besides too, id. Most. 3, 1, 101.—
    D.
    (Only in the comic poets.) Adeo ut, for this purpose that, to the end that:

    id ego continuo huic dabo, adeo me ut hic emittat manu,

    Plaut. Rud. 5, 3, 32:

    id adeo te oratum advenio, ut, etc.,

    id. Aul. 4, 10, 9:

    adeo ut tu meam sententiam jam jam poscere possis, faciam, etc.,

    id. ib. 3, 2, 26 (where Wagner now reads at ut):

    atque adeo ut scire possis, factum ego tecum hoc divido,

    id. Stich. 5, 4, 15. (These passages are so interpreted by Hand, I. p. 138; others regard adeo here = quin immo.)—
    E.
    In narration, in order to put one person in strong contrast with another. It may be denoted by a stronger emphasis upon the word to be made conspicuous, or by yet, on the contrary, etc.:

    jam ille illuc ad erum cum advenerit, narrabit, etc.: ille adeo illum mentiri sibi credet,

    Plaut. Am. 1, 2, 4 sq.; so id. Merc. 2, 1, 8 al.
    II.
    To the Latin of every period belongs the use of this word,
    A.
    To give emphasis to an idea in comparison, so, so much, so very, with verbs, adjectives, and substantives:

    adeo ut spectare postea omnīs oderit,

    Plaut. Capt. prol. 65:

    neminem quidem adeo infatuare potuit, ut ei nummum ullum crederet,

    Cic. Fl. 20, 47:

    adeoque inopia est coactus Hannibal, ut, etc.,

    Liv. 22, 32, 3 Weiss.:

    et voltu adeo modesto, adeo venusto, ut nil supra,

    Ter. And. 1, 1, 92:

    nemo adeo ferus est, ut, etc.,

    Hor. Ep. 1, 1, 39.—With usque:

    adeo ego illum cogam usque, ut mendicet meus pater,

    Plaut. Bacch. 3, 4, 10:

    usque adeo turbatur,

    even so much, so continually, Verg. E. 1, 12; Curt. 10, 1, 42; Luc. 1, 366.—In questions:

    adeone me fuisse fungum, ut qui illi crederem?

    Plaut. Bacch. 2, 3, 49:

    adeone hospes hujus urbis, adeone ignarus es disciplinae consuetudinisque nostrae, ut haec nescias?

    Cic. Rab. 10, 28; so id. Phil. 2, 7, 15; id. Fam. 9, 10; Liv. 2, 7, 10; 5, 6, 4.—With a negative in both clauses, also with quin in the last:

    non tamen adeo virtutum sterile saeculum, ut non et bona exempla prodiderit,

    Tac. H. 1, 3; so Suet. Oth. 9:

    verum ego numquam adeo astutus fui, quin, etc.,

    Ter. Ad. 2, 2, 13.—

    Sometimes the concluding clause is to be supplied from the first: quis genus Aeneadum, quis Trojae nesciat urbem?... non obtusa adeo gestamus pectora Poeni, viz.,

    that we know not the Trojans and their history, Verg. A. 1, 565:

    adeo senuerunt Juppiter et Mars?

    Juv. 6, 59.—Hence (post-Cic.): adeo non ut... adeo nihil ut... so little that, so far from that... (in reference to which, it should be noticed that in Latin the negative is blended with the verb in one idea, which is qualified by adeo) = tantum abest ut: haec dicta adeo nihil moverunt quemquam, ut legati prope violati sint, these words left them all so unmoved that, etc., or had so little effect, etc., Liv. 3, 2, 7: qui adeo non tenuit iram, ut gladio cinctum in senatum venturum se esse palam diceret, who restrained his anger so little that, etc. (for, qui non—tenuit iram adeo, ut), id. 8, 7, 5; so 5, 45, 4; Vell. 2, 66, 4: Curt. 3, 12, 22.—Also with contra in the concluding clause:

    apud hostes Afri et Carthaginienses adeo non sustinebant, ut contra etiam pedem referrent,

    Liv. 30, 34, 5. —
    B.
    Adeo is placed enclitically after its word, like quidem, certe, and the Gr. ge, even, indeed, just, precisely. So,
    1.
    Most freq. with pronouns, in order to render prominent something before said, or foll., or otherwise known (cf. in Gr. egôge, suge, autos ge, etc., Viger. ed. Herm. 489, vi. and Zeun.): argentariis male credi qui aiunt, nugas praedicant: nam et bene et male credi dico; id adeo hodie ego expertus sum, just this (touto ge), Plaut. Curc. 5, 3, 1; so id. Aul. 2, 4, 10; 4, 2, 15; id. Am. 1, 1, 98; 1, 2, 6; id. Ep. 1, 1, 51; 2, 2, 31; 5, 2, 40; id. Poen. 1, 2, 57: plerique homines, quos, cum nihil refert, pudet;

    ubi pudendum'st ibi eos deserit pudor, is adeo tu es,

    you are just such a one, id. Ep. 2, 1, 2:

    cui tu obsecutus, facis huic adeo injuriam,

    Ter. Hec. 4, 4, 68: tute adeo jam ejus verba audies, you yourself shall hear what he has to say (suge akousêi), Ter. And. 3, 3, 27: Dolabella tuo nihil scito mihi esse jucundius: hanc adeo habebo gratiam illi, i. e. hanc, quae maxima est, gratiam (tautên ge tên charin), Caes. ap. Cic. Att. 9, 16:

    haec adeo ex illo mihi jam speranda fuerunt,

    even this, Verg. A. 11, 275.—It is often to be translated by the intensive and, and just, etc. (so esp. in Cic. and the histt.): id adeo, si placet, considerate, just that (touto ge skopeite), Cic. Caec. 30, 87:

    id adeo ex ipso senatus consulto cognoscite,

    id. Verr. 2, 4, 64, 143; cf. id. Clu. 30, 80:

    ad hoc quicumque aliarum atque senatus partium erant, conturbari remp., quam minus valere ipsi malebant. Id adeo malum multos post annos in civitatem reverterat,

    And just this evil, Sall. C. 37, 11; so 37, 2; id. J. 68, 3; Liv. 2, 29, 9; 4, 2, 2: id adeo manifestum erit, si cognoverimus, etc., and this, precisely this, will be evident, if, etc., Quint. 2, 16, 18 Spald.—It is rarely used with ille:

    ille adeo illum mentiri sibi credet,

    Plaut. Am. 1, 2, 6.—Sometimes with the rel. pron.: quas adeo haud quisquam liber umquam tetigit, Plaut: Poen. 1, 2, 57; Cic. Fin. 2, 12, 37. —With interrog. pron.:

    Quis adeo tam Latinae linguae ignarus est, quin, etc.,

    Gell. 7, 17.—Adeo is joined with the pers. pron. when the discourse passes from one person to another, and attention is to be particularly directed to the latter: Juppiter, tuque adeo summe Sol, qui res omnes inspicis, and thou especially, and chiefly thou, Enn. ap. Prob.:

    teque adeo decus hoc aevi inibit,

    Verg. E. 4, 11; id. G. 1, 24: teque, Neptune, invoco, vosque adeo venti, Poët. ap. Cic. Tusc. 4, 34, 73;

    and without the copulative: vos adeo... item ego vos virgis circumvinciam,

    Plaut. Rud. 3, 4, 25.— Ego adeo often stands for ego quidem, equidem (egôge):

    tum libertatem Chrysalo largibere: ego adeo numquam accipiam,

    Plaut. Bacch. 4, 7, 30; so id. Mil. 4, 4, 55; id. Truc. 4, 3, 73:

    ego adeo hanc primus inveni viam,

    Ter. Eun. 2, 2, 16:

    nec me adeo fallit,

    Verg. A. 4, 96.—Ipse adeo (autos ge), for the sake of emphasis:

    atque hercle ipsum adeo contuor,

    Plaut. As. 2, 3, 24:

    ipsum adeo praesto video cum Davo,

    Ter. And. 2, 5, 4:

    ipse adeo senis ductor Rhoeteus ibat pulsibus,

    Sil. 14, 487.—
    2.
    With the conditional conjj. si, nisi, etc. (Gr. ei ge), if indeed, if truly:

    nihili est autem suum qui officium facere immemor est, nisi adeo monitus,

    unless, indeed, he is reminded of it, Plaut. Ps. 4, 7, 2: Si. Num illi molestae quippiam hae sunt nuptiae? Da. Nihil Hercle: aut si adeo, bidui est aut tridui haec sollicitudo, and if, indeed, etc. (not if also, for also is implied in aut), Ter. And. 2, 6, 7.—
    3.
    With adverbs: nunc adeo (nun ge), Plaut. As. 3, 1, 29; id. Mil. 2, 2, 4; id. Merc. 2, 2, 57; id. Men. 1, 2, 11; id. Ps. 1, 2, 52; id. Rud. 3, 4, 23; Ter. And. 4, 5, 26; Verg. A. 9, 156: jam adeo (dê ge), id. ib. 5, 268; Sil. 1, 20; 12, 534; Val. Fl. 3, 70. umquam adeo, Plaut. Cas. 5, 4, 23:

    inde adeo,

    Ter. Heaut. 1, 1, 1:

    hinc adeo,

    Verg. E. 9, 59: sic adeo (houtôs ge), id. A. 4, 533; Sil. 12, 646:

    vix adeo,

    Verg. A. 6, 498:

    non adeo,

    Ter. Heaut. 1, 1, 57; Verg. A. 11, 436. —
    4.
    With adjectives = vel, indeed, even, very, fully:

    quot adeo cenae, quas deflevi, mortuae!

    how very many suppers, Plaut. Stich. 1, 3, 59: quotque adeo fuerint, qui temnere superbum... Lucil. ap. Non. 180, 2: nullumne malorum finem adeo poenaeque dabis (adeo separated from nullum by poet. license)? wilt thou make no end at all to calamity and punishment? Val. Fl. 4, 63:

    trīs adeo incertos caeca caligine soles erramus,

    three whole days we wander about, Verg. A. 3, 203; 7, 629.—And with comp. or the adv. magis, multo, etc.:

    quae futura et quae facta, eloquar: multo adeo melius quam illi, cum sim Juppiter,

    very much better, Plaut. Am. 5, 2, 3; so id. Truc. 2, 1, 5:

    magis adeo id facilitate quam aliā ullā culpā meā, contigit,

    Cic. de Or. 2, 4, 15.—
    5.
    With the conjj. sive, aut, vel, in order to annex a more important thought, or to make a correction, or indeed, or rather, or even only:

    sive qui ipsi ambīssent, seu per internuntium, sive adeo aediles perfidiose quoi duint,

    Plaut. Am. prol. 71:

    si hercle scivissem, sive adeo joculo dixisset mihi, se illam amare,

    id. Merc. 5, 4, 33; so id. Truc. 4, 3, 1; id. Men. 5, 2, 74; Ter. Hec. 4, 1, 9: nam si te tegeret pudor, sive adeo cor sapientia imbutum foret, Pacuv. ap. Non. 521, 10:

    mihi adeunda est ratio, quā ad Apronii quaestum, sive adeo, quā ad istius ingentem immanemque praedam possim pervenire,

    or rather, Cic. Verr 2, 3, 46, 110; Verg. A. 11, 369; so, atque adeo:

    ego princeps in adjutoribus atque adeo secundus,

    Cic. Att. 1, 17, 9.—
    6.
    With the imperative, for emphasis, like tandem, modo, dum, the Germ. so, and the Gr. ge (cf. L. and S.), now, I pray:

    propera adeo puerum tollere hinc ab janua,

    Ter. And. 4, 4, 20 (cf. xullabete g auton, Soph. Phil. 1003).—
    C.
    Like admodum or nimis, to give emphasis to an idea (for the most part only in comic poets, and never except with the positive of the adj.; cf. Consent. 2023 P.), indeed, truly, so very, so entirely:

    nam me ejus spero fratrem propemodum jam repperisse adulescentem adeo nobilem,

    so very noble, Ter. Eun. 1, 2, 123:

    nec sum adeo informis,

    nor am I so very ugly, Verg. E. 2, 25:

    nam Caii Luciique casu non adeo fractus,

    Suet. Aug. 65:

    et merito adeo,

    and with perfect right, Ter. Hec. 2, 1, 42:

    etiam num credis te ignorarier aut tua facta adeo,

    do you, then, think that they are ignorant of you or your conduct entirely? id. Ph. 5, 8, 38.—
    D.
    To denote what exceeds expectation, even: quam omnium Thebis vir unam esse optimam dijudicat, quamque adeo cives Thebani rumificant probam, and whom even the Thebans (who are always ready to speak evil of others) declare to be an honest woman, Plaut. Am. 2, 2, 44.— Hence also it denotes something added to the rest of the sentence, besides, too, over and above, usually in the connection: -que adeo (rare, and never in prose; cf.

    adhuc, I.): quin te Di omnes perdant qui me hodie oculis vidisti tuis, meque adeo scelestum,

    and me too, Plaut. Rud. 4, 4, 122; cf. id. 4, 2, 32:

    haec adeo tibi me, ipsa palam fari omnipotens Saturnia jussit,

    Verg. A. 7, 427.
    III.
    After Caesar and Cicero (the only instance of this use adduced from Cicero's works, Off. 1, 11, 36, being found in a passage rejected by the best critics, as B. and K.).
    A.
    For adding an important and satisfactory reason to an assertion, and then it always stands at the beginning of the clause, indeed, for:

    cum Hanno perorāsset, nemini omnium cum eo certare necesse fuit: adeo prope omnis senatus Hannibalis erat: the idea is,

    Hanno's speech, though so powerful, was ineffectual, and did not need a reply; for all the senators belonged to the party of Hannibal, Liv. 21, 11, 1; so id. 2, 27, 3; 2, 28, 2; 8, 37, 2; Tac. Ann. 1, 50, 81; Juv. 3, 274; 14, 233.—Also for introducing a parenthesis: sed ne illi quidem ipsi satis mitem gentem fore (adeo ferocia atque indomita [p. 34] ingenia esse) ni subinde auro... principum animi concilientur, Liv. 21, 20, 8; so id. 9, 26, 17; 3, 4, 2; Tac. A. 2, 28.—
    B.
    When to a specific fact a general consideration is added as a reason for it, so, thus (in Livy very often):

    haud dubius, facilem in aequo campi victoriam fore: adeo non fortuna modo, sed ratio etiam cum barbaris stabat,

    thus not only fortune, but sagacity, was on the side of the barbarians, Liv. 5, 38, 4:

    adeo ex parvis saepe magnarum momenta rerum pendent,

    id. 27, 9, 1; so id. 4, 31, 5; 21, 33, 6; 28, 19; Quint. 1, 12, 7; Curt. 10, 2, 11; Tac. Agr. 1:

    adeo in teneris consuescere multum est,

    Verg. G. 2, 272.—
    C.
    In advancing from one thought to another more important = immo, rather, indeed, nay: nulla umquam res publica ubi tantus paupertati ac parsimoniae honos fuerit: adeo, quanto rerum minus, tanto minus cupiditatis erat, Liv. praef. 11; so Gell. 11, 7; Symm. Ep. 1, 30, 37.—
    D.
    With a negative after ne—quidem or quoque, so much the more or less, much less than, still less (post-Aug.):

    hujus totius temporis fortunam ne deflere quidem satis quisquam digne potuit: adeo nemo exprimere verbis potest,

    still less can one describe: it by words, Vell. 2, 67, 1:

    ne tecta quidem urbis, adeo publicum consilium numquam adiit,

    still less, Tac. A. 6, 15; so id. H. 3, 64; Curt. 7, 5, 35:

    favore militum anxius et superbia viri aequalium quoque, adeo superiorum intolerantis,

    who could not endure his equals even, much less his superiors, Tac. H. 4, 80.—So in gen., after any negative: quaelibet enim ex iis artibus in paucos libros contrahi solet: adeo infinito spatio ac traditione opus non est, so much the less is there need, etc., Quint. 12, 11, 16; Plin. 17, 12, 35, § 179; Tac. H. 3, 39.—(The assumption of a causal signif. of adeo = ideo, propterea, rests upon false readings. For in Cael. Cic. Fam. 8, 15 we should read ideo, B. and K., and in Liv. 24, 32, 6, ad ea, Weiss.).—See more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 135-155.

    Lewis & Short latin dictionary > adeo

См. также в других словарях:

  • Mea culpa — (рус. моя вина), mea maxima culpa (рус. моя величайшая вина)  формула покаяния и исповеди в религиозном обряде католиков с XI века. Этимология Выражение происходит от первой фразы покаянной молитвы Confiteor, которая читается в Римско… …   Википедия

  • Mea culpa (expresión) — Mea culpa es una locución latina que se traduce literalmente como «por mi culpa» y usada generalmente como «mi culpa» o «mi propia culpa». Para acentuar el mensaje se puede insertar el adjetivo máxima, dando por resultado mea máxima culpa que se… …   Wikipedia Español

  • Mea culpa — (lateinisch meine Schuld) sind Worte aus dem Schuldbekenntnis Confiteor (Ich bekenne…), das seit dem 11. Jahrhundert in der katholischen Kirche gesprochen wird: „Confiteor … quia peccavi nimis cogitatione, verbo, opere et omissione: mea culpa,… …   Deutsch Wikipedia

  • mea culpa — mea cụl|pa (es ist) meine Schuld, ich bin schuldig [lat., „durch meine Schuld“] * * * mea cụl|pa [lat.]: [durch] meine Schuld; ich bin schuldig (Ausruf im Confiteor). * * * Mea culpa   Das am Beginn der katholischen Messe stehende so genannte… …   Universal-Lexikon

  • mea — (izg. mȅa) DEFINICIJA ob. u: SINTAGMA mea culpa (izg. mea kȕlpa) moj grijeh, moja krivnja; mea maxima culpa (izg. mea mȁksima kȕlpa) moj preveliki grijeh; mea parvitas (izg. mea pȁrvitas) moja malenkost; mea tenuitas (izg. mea tenùitas) moja… …   Hrvatski jezični portal

  • Mea culpa — For other uses, see Mea Culpa (disambiguation). Mea culpa is a Latin phrase that translates into English as my mistake or my fault . To emphasize the message, the adjective maxima may be inserted, resulting in mea maxima culpa, which would… …   Wikipedia

  • Mea-culpa — Confiteor Catholicisme Religions sœurs (branches) Catholicisme · Orthodoxie · Protestantisme Spécificités Église catholique romaine · Histoire de l Église catholique romaine Spécificités …   Wikipédia en Français

  • Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire  A   B … …   Wikipédia en Français

  • Confiteor — El Confiteor (conocido por su traducción al español yo confieso o yo pecador ), es una oración en latín de la liturgia católica en el cual la persona que dice el rezo realiza el Acto de confesión de los pecados o Acto penitencial ante Dios, y… …   Wikipedia Español

  • Confiteor — The Confiteor (so named from its first word in Latin) is one of the prayers that can be said during the Penitential Rite at the beginning of Mass of the Roman Rite in the Catholic Church. It is also said in the Lutheran Church at the beginning of …   Wikipedia

  • Confiteor — (конфитеор, от лат. confíteor, «исповедую»)  краткая покаянная молитва, читаемая в Римско католической церкви в начале мессы, а также в некоторых других случаях. Характерными особенностями данной молитвы является молитвенное обращение как к… …   Википедия

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»