Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

bidental

  • 1 bidental

    bĭdental, ālis, n.; in the lang. of religion, a place struck by lightning, consecrated by the haruspices, and enclosed; so called from the offering, bidens, with which the lightning was propitiated (v. also puteal), Fest. p. 27; Non. p. 53, 26; cf. O. Müll. Etrusk. 2, p. 171; v. Dict. of Antiq. (perh. it is better to explain bidens here as = fulmen, from its forked form; thus Bidental = Fulminar, the temple, or the consecrated place of lightning): triste bidental Moverit incestus, * Hor. A. P. 471; Pers. 2, 27; Sid. Carm. 9, 191; App. de Deo Socr. p. 46, 41; Inscr. Orell. 2483; cf. Luc. 1, 606; 8, 864.— The priest of a bidental:

    BIDENTALIS,

    Inscr. Grut. 96, 5 and 6.

    Lewis & Short latin dictionary > bidental

  • 2 bidental

    bidental, ālis, n. (bidens), ein Blitzmal, ein vom Blitz getroffener Ort, der dann durch ein Opfertier (bidens) gesühnt wurde u. so für geheiligt galt, dah. auch nicht durch Berührung verletzt werden durfte, Pers. 2, 27 (dazu die Schol.). Apul. de deo Socr. 7: b. movere, verrücken (u. so entweihen), Hor. de art. poët. 471 sq. – Dav. bidentālis, is, m., der Priester eines Blitzmals, Corp. inscr. Lat. 5, 567: u. ebenso bidentales sacerdotes, Corp. inscr. Lat. 5, 568.

    lateinisch-deutsches > bidental

  • 3 bidental

    bidental, ālis, n. (bidens), ein Blitzmal, ein vom Blitz getroffener Ort, der dann durch ein Opfertier (bidens) gesühnt wurde u. so für geheiligt galt, dah. auch nicht durch Berührung verletzt werden durfte, Pers. 2, 27 (dazu die Schol.). Apul. de deo Socr. 7: b. movere, verrücken (u. so entweihen), Hor. de art. poët. 471 sq. – Dav. bidentālis, is, m., der Priester eines Blitzmals, Corp. inscr. Lat. 5, 567: u. ebenso bidentales sacerdotes, Corp. inscr. Lat. 5, 568.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > bidental

  • 4 bidental

        bidental ālis, n    [bidens], a place struck by lightning (consecrated by a sacrifice): triste, H.
    * * *
    place struck by lightning where forbidden to tread; sacrifice offered there

    Latin-English dictionary > bidental

  • 5 bidental

    ālis n. [ bidens II, 2. \] культ.
    место, поражённое молнией (очищенное жертвоприношением и, таким образом, освящённое и неприкосновенное) Pers, Ap
    b. movere H — нарушить святость места, в которое ударила молния

    Латинско-русский словарь > bidental

  • 6 moveo

    mōvī, mōtum, ēre
    1) двигать, приводить в движение, шевелить ( maria flatu Sen); потрясать (terram, sidĕra O); уносить ( fluctibus moveri O)
    m. aliquid loco C etc. — сдвинуть что-л. с места
    m. или se m. (реже pass. moveri) — приходить в движение, двигаться, трогаться, шевелиться, сотрясаться (terra movet L; gravitate et pondĕre moveri C) или шататься ( dentes moventur CC)
    res moventes или mobiles, тж. moventia, ium L, Dig и res, quae moveri possunt Nep — движимое имущество, пожитки, но тж. Dig, CJ = animalia
    2)
    а) встряхивать, качать (caput O или vultum Pt; urnam V)
    omne movet urna nomen погов. H — в (мировой) урне встряхиваются все имена, т. е. решаются все судьбы
    3) играть, бряцать (m. cithăram и nervos O); бить, ударять (tympăna m. O)
    4) рыть, взрыхлять, вспахивать (agros V; humum PJ); ворошить ( aliquid spathā Scr) или взбалтывать ( liquorem Scr); вздымать ( fluctus V)
    m. castra Cs, QC — снять лагерь (выступить, отправиться в поход)
    7) (тж. animo m. V) обдумывать, затевать, готовить ( funera Dardanae genti H)
    8) представлять, разыгрывать
    cantūs m. Vзапеть
    m. corpus ad numeros Sen или membra ad certos modos Tib, тж. se m. и pass. moveri C, H — плясать, танцевать
    9) выражать, объявлять ( dii numen movent L)
    10)
    а) изгонять, вытеснять (aliquem de или ex aliquā re C, O etc.; aliquem possessionibus C)
    б) удалять, исключать (aliquem de senatu C и senatu Sl, T; tribu aliquem C); вычёркивать ( verba loco H); выгонять ( armenta stabulis V); отводить, отвращать ( oculos ab aliquā re Q)
    11) разубеждать, отклонять (aliquem de sententiā L, a vero Sl)
    12) заканчивать ( bellum V — ср. 17.)
    13) возбуждать (suspicionem C; litem J; jucundiores affectūs Ap); порождать ( discordias L); внушать ( misericordiam C)
    14)
    а) причинять ( dolorem Cato); вызывать (nocturnos manes V; sudorem CC)
    , m. risum C, Sen (lacrimas Q, Sen, fletum C) alicui — заставить кого-л. смеяться (плакать)
    15) доставать, добывать ( vina O); взыскивать ( pecuniam ab aliquo C)
    17) возбуждать, начинать (по)вести (consultationem, actionem L; saeva bella O — ср. 12.)
    m. mentionem rei alicujus L — упомянуть о чём-л.
    18)
    а) производить впечатление, волновать, действовать (на кого-л.)
    lacrimis aliquem m. O — растрогать кого-л. слезами
    б) поражать, потрясать (pulchritudo movet oculos C; moverat plebem oratio L; m. animos judicum Q; moveri morte alicujus C)
    в) пугать, устрашать ( aliquem metu poenae C)
    quis enim est tam excors, quem ista moveant? C — кто же настолько безрассуден, чтобы бояться этого?
    19)
    а) побуждать, подстрекать, толкать (aliquem ad bellum L; illae causae me movent C; moveri aliquā re C); руководить, направлять (quem ratio, non ira movet Cld)
    nec tua te moveant, sed publica vota Cld — пусть движут тобой не твои (личные) интересы, а общественные
    б) возмущать, восстанавливать (aliquem C; Hispaniam adversus Romanos L)
    motus irā Sen (precibus L, PJ, Just) — побуждаемый гневом (просьбами)
    20) задевать, осквернять (triste bidental H); оскорблять, раздражать
    bilem (stomăchum C) m. alicui Pl, H — раздражать кого-л.
    21) менять, изменять (vultum V; fatum O; sententiam C)
    forma mota O — изменение, превращение
    22)
    se m. или pass. moveri — уходить, удаляться, отправляться, выступать в поход (se m. ex urbe Nep)
    23)
    se m. или pass. moveri — смещаться, (о костях) (тж. moveri loco или sedibus suis CC) быть вывихнутым CC
    24) pass. биться, пульсировать ( venae moventur O)

    Латинско-русский словарь > moveo

  • 7 Curtius

    Curtius, a, um, Name einer röm. gens, aus der am bekanntesten: Curtius Mettius, ein vornehmer u. tapferer Sabiner, der sich bei der Vereinigung der Römer mit den Sabinern mit seinem ganzen Geschlechte in Rom niederließ, Liv. 1, 12 sq.; vgl. Liv. 7, 6, 5. – M. Curtius, ein mutiger röm. Jüngling, der sich in die wahrsch. durch ein Erdbeben entstandene Kluft stürzte, um die erzürnten Götter zu versöhnen, worauf sich die Kluft wieder schloß, Liv. 7, 6, 3 sq.: dah. Plur. Curtii, Männer wie Curtius, Augustin. de civ. dei 5, 14. – C. Curtius Postumus, von Cicero dem Cäsar zu einer Kriegstribunenstelle empfohlen, seit dem Ausbruche des Bürgerkriegs eifriger Cäsarianer, Cic. ad Q. fr. 2, 5, 3; ad Att. 9, 2. litt. a. § 3 u.a. – Curtius Montanus, s. 1. Montānus. – Curtius Nicia, geb. auf der Insel Kos, Freigelassener eines Curtius, Zeitgenosse des Pompejus u. mit diesem u. andern Vornehmen Roms befreundet, gelehrter Ausleger des Dichters Lucilius, Suet. gr. 14. Cic. ep. 9, 10, 1 sq. – Quintus Curtius Rufus, der Verf. der größtenteils noch erhaltenen Kriegsgeschichte über die Feldzüge Alexanders des Gr., lebte wahrscheinlich unter Klaudius; vgl. Teuffel Gesch. der röm. Literat.5 § 292. – Dav. Curtius lacus, ein in alter Zeit einen Teil des Forums bedeckender See, der von dem Opfertode eines Curtius (s. Liv. 7, 6, 5) den Namen erhielt. Mit der Zeit wurde er abgeleitet u. ausgefüllt, später aber senkte sich die Ausfüllung, u. es entstand ein Abgrund, in dessen Tiefe ein Opfer gestürzt wurde. Die Stelle, auf die der Name Curtius lacus überging, wurde mit einem Altar (wahrsch. eine Art bidental mit einer Öffnung in die Tiefe) bedeckt, s. bes. Varro LL. 5, 148 sqq. Liv. 7, 6. § 1 sqq. Ov. fast. 6, 403. Aur. Vict. de Caes. 6, 3 u. epit. 6. 4: Curtii lacus gen., Suet. Aug. 57, 1; Galb. 20, 2. Paul. ex Fest. 49, 8. Vgl. über den Curtius lacus u. die sich an ihn knüpfenden Sagen (ausführlich) Hülsen in Pauly-Wissowa Realenz. IV, 1892 f. – Curtius fons, vierzig Meilen von Rom, von Kaligula nach Rom geleitet, ein Teil der aqua Claudia, Plin. 36, 122. Frontin. aqu. 15 sq. Suet. Claud. 20, 1.

    lateinisch-deutsches > Curtius

  • 8 moveo

    moveo, mōvī, mōtum, ēre (vielleicht zu altindisch) mīvati, schiebt, drängt, bewegt), in Bewegung setzen, bewegen, I) bewegen = hin und her bewegen, rühren, rütteln, schütteln, aufregen, aufrühren, aufrütteln, A) eig.: a) übh.: caelum, Cic.: urnam, Verg.: facem, Ov.: membra, Lucr.: caput, colla, labra (in leisem Gebete), Ov.: manus, nares, oculos, Quint.: ora vana, mit leerem Munde kauen, Ov.: cum capite capillos, Ov.: per aëra crinem, flattern lassen, Ov.: pennas per auras, Ov.: brachia in herbas, niederlassen, Ov.: quāque pedem movi (setze), manat lacus, Ov.: ebenso quoquo vestigia movit, Tibull.: move formicinum gradum, Plaut. – humum saltu, aufrühren, Ov.: terram, mare, sidera, erschüttern, Ov.: u. so aras, Ov. – alci bilem, die Galle rege machen (= zum Zorn reizen), Plaut. u. Hor. – poet. m. Infin., mulas ire movent, quā publicus advocat agger, Ven. Fort. vit. S. Mart. 6, 136. – Sprichw., m. omnes terras, omnia maria, Himmel u. Erde in Bewegung setzen, Cic. ad Att. 8, 11, 2. – im Passiv, atomus gravitate et pondere movetur, Cic.: moenia mota forent, würden erbebt sein, Ov.: mota (erschütterte) tremoribus urbs, Ov.: fluctus motos (aufgeregten) componere, Verg. – refl., movere, sich bewegen, terra movet, erbebt, Liv. u. Ov.: voluptas movens, Lust in Bewegung (Ggstz. vol. stans, Lust in Ruhe), Cic. – im Passiv medial, moveri, sich bewegen, glaebae coepere moveri, Ov.: moventur dentes, wackeln, Cels.: venae desistunt posse moveri, zu schlagen, Ov.: suo motu moveri, sich durch eigene Bewegung, sich selbst bewegen, Macr. – v. leb. Wesen, moveri propter aquam (v. Fröschen), hüpfen, Cic. – res moventes od. subst. moventia, ium, n., sich selbst bewegende, d.i. lebende Wesen, ICt. (versch. res moventes unten no. II, B, AA, b). – b) v. künstl. Bewegung des Körpers u. seiner Teile, α) v. pantomim. Bewegung, v. pantomim. Tanz, corpus ad numeros, Sen.: membra ad certos modos, Tibull. – refl., se movere, Passiv moveri medial = sich pantomimisch, tanzend bewegen, tanzen, festis moveri diebus, Hor.: v. pantom. Tanz, histrio cum paulum se movit extra numerum, in der Bewegung u. Gebärde ein wenig die Regel überschreitet, Cic.: moveri ad numeros satyri Batylli, Pers.: u. m. Acc., moveri Cyclopa, pantomimisch darstellen, Hor. – β) v. Gesang u. Saitenspiel, bewegen, rühren, vocalia ora ad citharam, Ov.: sonantia fila (Saiten), Ov.: citharam cum voce, Ov.: nervos ad verba, Ov. – c) als mediz. t. t. = Bewegung machen, -verschaffen, ascensus et descensus corpus moveat, Cels.: exercitatio, quae superiores partes movet, Cels. – Passiv moveri medial = sich körperl. Bewegung machen, oft b. Cels.: verb. moveri et ambulare, Cels. – d) v. Bewegen durch ein Werkzeug, α) mit der Hacke, mit dem Pfluge umbrechen, aufgraben, aufpflügen, auflockern (vgl. κινειν γην), humum, Plin. ep.: labefacta iugera, per artes agros, Verg. – β) mit einem Löffel umrühren, alqd spathā, Scrib. Larg.: movente aliquo cochleario liquorem, Scrib. Larg.: super ignem moveri donec etc., Scrib. Larg. – e) als milit. t. t., m. arma, wie κινειν τὰ ὅπλα, die Waffen rühren, -ergreifen, v. Pers., Verg., Liv. u. Tac., übtr. v. Löwen, sich zur Wehr setzen, Verg.: m. a. adversus alqm, Liv.: m. a. pro alqo, Ov.: aliena arma m., Ov.: neutra arma m., neutral bleiben, Ov.

    B) übtr.: 1) in rege körperliche Tätigkeit setzen; dah. se movere, sich rühren, sich regen, move te ocius, Ter.: m. se impigre, Liv.: m. se ad bellum, Liv. – ebenso Passiv moveri medial, hostes in Samnio moverentur, rührten, regten sich, Liv. – 2) den Körper krankhaft erregen, auf den Körper übel einwirken, einen nachteiligen Einfluß haben, ihn angreifen, intoleranda vis aestus corpora movit, Liv.: otium ex labore, copia ex inopia corpora varie movebant, Liv.: u. allg., si quid tunc moverimus, falls man in dieser Zeit aufregend einwirkt, Cels. – 3) geistig bewegen, a) übh.: m. se ad motum fortunae, sich drehen u. wenden, Caes.: neque se in ullam partem movebat, entschied sich für keine Partei, Caes. – multa animo m., überlegen, Verg.: crudelis animus Catilinae eadem illa movebat, hegte noch denselben Gedanken, Sall. – b) durch Einwirkung auf jmds. Gefühl, Willen u. Entschluß usw. jmd. geistig erregen, α) auf jmds. sinnl. Gefühl = auf jmd. Eindruck machen, jmdm. imponieren, auf jmd. Einflußhaben, einwirken, jmd. ergreifen, im Passiv = einen Eindruck-, eine Wirkung erleiden, sich durch etw. imponieren lassen, pulchritudo corporis movet oculos et delectat, Cic.: moveor ipsius loci insolentiā, Cic.: cum animi inaniter moveantur, einen scheinbaren Eindruck empfangen, Cic.: iisdem rebus moveri, für gleiche Eindrücke empfänglich sein (griech. συμπάσχειν), Cic. – oft (mit u. ohne Acc. der Pers.) mit allg. Acc. neutr. od. mit Adv. zur Ang. wie? = den u. den Eindruck machen, die u. die Wirkung tun, von der u. der Wirkung sein, so u. so wirken, einwirken, zB. si nos tam iustum odium nihil movet, ne illa quidem, oro vos, movent? auf uns einwirkt (für uns ein Beweggrund ist)... wird, ich bitte euch, nicht einmal das Eindruck machen? Liv.: uti (miles) multum earum regionum consuetudine moveatur, einen starken Eindruck erleiden, stark beeinflußt werden, Caes.: Alco precibus aliquid moturum ratus... postquam nihil lacrimae movebant, Liv.: nam et commemoratio una in re permultum movet, Cic.: tum duo illa, quae maxime movent, Cic. – β) auf jmds. inneres Gefühl, Gemüt, αα) jmd. unruhig-, besorgt-, bestürzt machen, erzittern machen, movebat haec multitudo hostium Alexandrum, Iustin. – oft im Passiv, moveri alqā re, von etw. erregt-, ergriffen-, erschüttert werden, über etwas unruhig-, besorgt-, bange-, bestürzt werden, vor etw. erzittern, hostium clamore non territus, qui possum vestro moveri? Vell.: moveri multitudine hostium, Iustin.: moveri novitate monstri, Ov. – absol., absiste moveri, zu bangen, Verg. – ββ) auf jmd. Eindruck machen = jmd. rühren, erweichen, zum Mitleid bewegen, jmds. Teilnahme erregen, dicta nihil moverunt quemquam, Liv.: moverat plebem oratio, Liv.: m. animos iudicum, Quint.: saxa gemitu, Ov.: quo fletu Manes, quā Numina voce moveret? Verg. – im Passiv, misericordiā moveri, Caes.: Roscii morte moveri, Cic. – γγ) jmd. aufreizen, empören, in Harnisch, bringen, movet feroci iuveni animum comploratio sororis, Liv. 1, 26, 3: men moveat cimex Pantilius? Hor. sat. 1, 10, 78: qui non irascitur inconcussus iniuriā perstitit; qui irascitur motus est (wird außer Fassuug gebracht), Sen. de ira 3, 25, 3. – γ) auf jmds. Willen u. Entschluß = jmd. bewegen, bestimmen, drängen, auf jmd. wirken, einwirken, quos parva pecunia movere non potuit, Cic.: quem cum minus quam vellet moveret, Nep.: suis quemque stimulis m. ad bellum, Liv. – Passiv, Lentulus aeris alieni magnitudine movetur, läßt sich bestimmen durch usw., Caes.: consilio eius motus est, Nep.: cuius precibus motus, Traian. in Plin. ep.: motus precibus mulierum, Iustin.: quaedam quasi moventia, gewisse Beweggründe, Triebfedern, Cic. Tusc. 5, 68. – m. folg. Infin., non quisquam me ab terra moveat convellere funem, Verg. georg. 1, 457. – m. folg. ut u. Konj., cuius reprehensio me vehementer movet, non solum ut etc.... verum etiam ut etc., Cic. Mur. 3. – m. folg. quo minus u. Konj., sed eisdem de causis, quo minus dimicare vellet, movebatur, Caes. b. c. 1, 82, 3. – δ) durch Einwirkung auf die Phantasie jmd. erregen, begeistern, alqm thyrso, Ov.: quos Bellona saeva movet, Lucan. – ε) durch Einwirkung auf die Denkkraft anregen, acute, peracute moveri, scharfsinnig, sehr scharf denken, Cic.: so auch quasi acutule moveri, Augustin. conf. 3, 7. – 4) politisch bewegen, aufregen, in Unruhe versetzen, in Aufruhr bringen, quieta, Sall.: omnia, Sall.: res, Flor. (u. so rebus motis, in bewegter Zeit, Tac.: u. magna motae rei fama, von dem Umwälzungsversuche, Tac.). – Passiv moveri = in Bewegung-, in Unruhe-, in Aufruhr geraten, unruhig werden, sich politisch regen, moveri civitas coepit, Sall.: movetur Thessalia, Flor. – 5) (wie κινέω) an etw. gleichs. rütteln, etw. wankend machen, erschüttern, ändern, alcis sententiam, Cic.: fidem, Ov.: fatum, Ov.: hoc nisi fit, nihil moventur nuptiae, bleibt die H., wie sie (beschlossen) ist, Ter.: sed ea non muto, non moveo, doch ich ändere nichts daran, ich rüttele nicht daran, Cic.: totumque moveri mutarive putas bellum, an dem Kriege gerüttelt (sein Ende herbeizuführen gesucht) werde oder eine andere Wendung erhalte, Verg.: igitur movere et quatere, quidquid usquam aegrum esset, aggrediuntur, man ging daran zu rütteln u. zu schütteln, wo irgend etwas Schadhaftes war, Tac. – 6) Geld flott machen, flüssig machen, a Caecilio propinqui minore centesimis nummum movere non possunt, keinen Heller unter zwölf Prozent herauskriegen, Cic. ad Att. 1, 12, 1; vgl. Sen. ep. 118, 2.

    II) prägn., mit besonderer Berücksichtigung des terminus a quo. A) v. einem Orte hervor-, her-, herbeibewegen, -bringen, AA) eig.: a) im allg.: limum e gurgite, aufwühlen, Ov.: u. so motum ex profundo mari, Curt. – m. vina Torquato consule pressa, (aus der Apotheke) herbeiholen, Ov.: ebenso testa moveri digna bono die, Hor. – b) als t. t. der Gartenbaukunst, wie ὁρμαν = treiben, surculus corticem movet, Colum. – gew. refl. se movere od. Passiv moveri medial = treiben, schießen, et gemma se et cortex naturaliter movet, Colum.: si gemmae se nondum moveant, Colum.: de palmite gemma movetur, Ov. – c) als t. t. der Opfersprache = obmovere, entgegen-, darbringen, Iovi fertum, Cato r. r. 134, 2. – d) als mediz. t. t., hervortreiben, acria lacrimas movent, Cels.: m. sudorem, Cels.: urinam, Cels.: alvum, Cato u. Cels. – Passiv medial, ex ore spumae moventur, Schaum tritt vor den Mund, Cels.

    BB) übtr., einen Zustand usw. gleichs. in Gang bringen, zur Erscheinung bringen, bewirken, daß etwas eintritt, vor sich geht usw., a) übh. Zustände aller Art erregen, erwecken, verursachen, erzeugen, pituitae cursus assiduos, Cels.: lacrimas, Quint.: risum, Cic.: alci risum, lacrimas, Sen.: fletum populo, Cic. – exspectationem de etc., Cic.: suspicionem, Cic.: misericordiam, Cic.: alci invidiam, Sen.: odia verbis, Hor.: discordias, Liv.: dissensionem, Suet.: societatem consilii publici, Liv. – b) einen Ggstd. der Verhandlung usw. in Gang-, in Anregung bringen, anregen, etwas zur Sprache bringen, consultationem, actionem, Liv.: dignam tractatu quaestionem, Tac.: historias, Hor.: iocum (launige Einfälle), Sall. – u. so als jurist. t. t., anstellen, vornehmen, controversiam nominis, Tac. dial. 25, od. controversiam de verbo, Cels. 3, 3. p. 78, 11 D.: controversiam alci movere, Iulian. dig. 37, 10, 4: quaestionem, accusationem, litem u. dgl., ICt. – c) eine Handlung anheben, anfangen, cantus, anheben, anstimmen, Verg.: novos ortus, v. der Aurora, Stat.: ego istaec moveo aut curo? ist es mein Werk? meine Sorge? Ter. Andr. 921. – bes. ein krieger. od. polit. Unternehmen anstiften, anfangen, unternehmen, bellum, Cic. u. Liv. (s. Fabri Liv. 23, 48, 6): bellum civile, Suet.: sediti onem, ICt.: u. so allg., ne quid ab tergo moveretur, Liv. u. Curt.: ut nihil usquam moveri viderunt, Liv. (vgl. Fabri Liv. 21, 52, 4. Mützell Curt. 3, 1 [3], 21). – refl., iam undique pugna se moverat, war im Gange, Curt. 8, 14 (47), 6. – d) etw. an den Tag geben, zeigen, movisse numen deos, hätten ihre Macht geäußert, Liv. 1, 55, 3: so auch qui nimiae moverat artis opem, Ov. fast. 6, 760.

    B) von seinem Orte, von seinem Standpunkte, aus seiner Lage bewegen = weg-, fortbringen, weg-, fortschaffen, verrücken, verdrängen, entfernen, AA) eig.: a) übh.: α) lebl. Objj.: lapidem hinc, Cod. Theod.: fundamenta loco, Cic.: thesaurum loco, ausgraben, ICt.: aedificia diductis angulis vidimus moveri (sich verschieben) iterumque componi, Sen. – refl., se loco movere non posse, v. Schiffen (bei Windstille), Caes. – bildl., move a te moram, geh ungesäumt ans Werk, Plaut. – β) leb. Objj.: deum loco, Cic.: armenta stabulis, Verg.: motis senibus et feminis, entfernt, Tac. – refl. se movere u. Passiv moveri medial = sich fortbewegen, sich wegbegeben, aufbrechen, abgehen, fortgehen, sich entfernen u. dgl., quid stas? age move te! manen? schieb dich! Nov. com. 92: se ex urbe, Nep.: se de Cumano, Cic.: se gremio alcis, Catull.: se humo, Ov.: se istinc, Cic., hinc, Ov. – absol., Aurora se movet u. Aurora movetur, bricht auf, Ov. – b) als t. t. der Geschäftsspr.: res, quae moveri possunt, die bewegliche Habe, Nep.: ebenso res moventes, Liv., Gell. u. ICt. – c) als mediz. t. t.: loco od. loco suo od. sedibus suis moveri, im Zshg. bl. moveri, aus seiner Lage weichen, verrenken, v. Knochen usw., Cels. – d) als milit. t. t.: α) m. signa, castra u. dgl. u. bl. movere od. moveri, mit den Feldzeichen, mit dem Lager, mit dem Zuge, mit den Truppen von irgendwo aufbrechen, ausrücken, abziehen, abmarschieren, weiterziehen, vorrücken, signa m., Liv. (übtr. v. Stiere, Verg.): signa e castris, Liv. – castra, Caes. u.a.: castra loco non m., Liv.: castra ex eo loco, Caes.: Arretium versus castra, Cic.: castra ad Euphratem, ad hostes, Curt. – agmen, Curt.: copias a Gaza, copias Babylonem, Curt. – exercitum ex hibernis, Curt. – u. so bl. movere (refl.), zB. iniussu movere non audere, Liv.: m. Canusio, Cic.: m. a Samo, Liv.: m. castris, ex stativis, Liv.: m. in Indiam, Curt. – u. moveri, zB. Agrippinam ingressus non ante motus est exinde, cum etc., Amm. 16, 3, 2: statuit nusquam interim extra confinia moveri Gallorum, Amm. 26, 5, 13. – β) refl. se movere od. Passiv moveri medial = sich bewegen, sich rühren, praecepit, ne se ex eo loco moverent, Liv.: nusquam te vestigio moveris, Liv.: nec vestigio quisquam movebatur, Liv. – e) als relig. t. t.: m. bidental, das Blitzmal verrücken u. so verletzen, Hor. de art. poët. 472; vgl. (poet.) Dianae non movenda numina, Dianas unverrückbare, unverletzliche Allgewalt, Hor. epod. 17, 3.

    BB) übtr., jmd. aus irgend einem Verhältnisse, Wirkungskreise usw. entfernen, verdrängen, verstoßen, stoßen, a) aus dem Hause, aus dem häuslichen Wirkungskreise, movetur civilis discidii specie, Tac. – od. aus der Heimat, mota loco sim, verbannt, Ov. – b) aus dem Besitztum, alqm ex agro, Cic.: alqm possessionibus, Cic. – c) aus seiner Stellung, als t. t. der Militär- u. der Fechterspr., hostem statu, Liv. 30, 18, 4: hostes gradu, Liv. 7, 8, 3: u. übtr., aus seiner Lage bringen, corpus statu, Cic.: corpus ex eo statu, Cels. – d) aus seinem Wirkungskreise, signiferum loco, absetzen, Caes. – alqm loco senatorio, Liv., od. ordine senatorio, Suet., u. im Zshg. bl. ordine, Plin. ep., jmd. aus dem Senate stoßen; u. dafür auch alqm de senatu, Cic. Clu. 122, gew. bl. senatu, Sall. u.a. – alqm tribu, aus der Tr. stoßen, Cic. u.a. – gregem loco, die Schauspieler von ihrem Platze (von der Bühne) verdrängen, Plaut.: veros heredes, verdrängen, Cic. – e) jmd. von einer Meinung usw. entfernen, abbringen, alqm de sententia, Liv.: alqm a vero, Sall. fr.: quosdam a perverso proposito nemo potest movere, Scrib. Larg. – dah. im Juristenlat., alqm, jmd. wankend-, irre machen, ICt.: me movet quod od. quia etc., ICt.

    C) = mutare, umwandeln, verwandeln, quorum forma semel mota est, Ov. met. 8, 729. – übtr., adeo nihil motum ex antiquo probabile est, so wenig Beifall findet irgend eine Umwandlung des Hergebrachten, Liv. 34, 54, 8: nullā tamen providentiā fatum imminens moveri potuit, Liv. 25, 16, 4. – / Infin. Präs. Akk. movĕre, Ven. Fort. carm. 7, 1, 1.

    lateinisch-deutsches > moveo

  • 9 Curtius

    Curtius, a, um, Name einer röm. gens, aus der am bekanntesten: Curtius Mettius, ein vornehmer u. tapferer Sabiner, der sich bei der Vereinigung der Römer mit den Sabinern mit seinem ganzen Geschlechte in Rom niederließ, Liv. 1, 12 sq.; vgl. Liv. 7, 6, 5. – M. Curtius, ein mutiger röm. Jüngling, der sich in die wahrsch. durch ein Erdbeben entstandene Kluft stürzte, um die erzürnten Götter zu versöhnen, worauf sich die Kluft wieder schloß, Liv. 7, 6, 3 sq.: dah. Plur. Curtii, Männer wie Curtius, Augustin. de civ. dei 5, 14. – C. Curtius Postumus, von Cicero dem Cäsar zu einer Kriegstribunenstelle empfohlen, seit dem Ausbruche des Bürgerkriegs eifriger Cäsarianer, Cic. ad Q. fr. 2, 5, 3; ad Att. 9, 2. litt. a. § 3 u.a. – Curtius Montanus, s. Montanus. – Curtius Nicia, geb. auf der Insel Kos, Freigelassener eines Curtius, Zeitgenosse des Pompejus u. mit diesem u. andern Vornehmen Roms befreundet, gelehrter Ausleger des Dichters Lucilius, Suet. gr. 14. Cic. ep. 9, 10, 1 sq. – Quintus Curtius Rufus, der Verf. der größtenteils noch erhaltenen Kriegsgeschichte über die Feldzüge Alexanders des Gr., lebte wahrscheinlich unter Klaudius; vgl. Teuffel Gesch. der röm. Literat.5 § 292. – Dav. Curtius lacus, ein in alter Zeit einen Teil des Forums bedeckender See, der von dem Opfertode eines Curtius (s. Liv. 7, 6, 5)
    ————
    den Namen erhielt. Mit der Zeit wurde er abgeleitet u. ausgefüllt, später aber senkte sich die Ausfüllung, u. es entstand ein Abgrund, in dessen Tiefe ein Opfer gestürzt wurde. Die Stelle, auf die der Name Curtius lacus überging, wurde mit einem Altar (wahrsch. eine Art bidental mit einer Öffnung in die Tiefe) bedeckt, s. bes. Varro LL. 5, 148 sqq. Liv. 7, 6. § 1 sqq. Ov. fast. 6, 403. Aur. Vict. de Caes. 6, 3 u. epit. 6. 4: Curtii lacus gen., Suet. Aug. 57, 1; Galb. 20, 2. Paul. ex Fest. 49, 8. Vgl. über den Curtius lacus u. die sich an ihn knüpfenden Sagen (ausführlich) Hülsen in Pauly-Wissowa Realenz. IV, 1892 f. – Curtius fons, vierzig Meilen von Rom, von Kaligula nach Rom geleitet, ein Teil der aqua Claudia, Plin. 36, 122. Frontin. aqu. 15 sq. Suet. Claud. 20, 1.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > Curtius

  • 10 moveo

    moveo, mōvī, mōtum, ēre (vielleicht zu altindisch) mīvati, schiebt, drängt, bewegt), in Bewegung setzen, bewegen, I) bewegen = hin und her bewegen, rühren, rütteln, schütteln, aufregen, aufrühren, aufrütteln, A) eig.: a) übh.: caelum, Cic.: urnam, Verg.: facem, Ov.: membra, Lucr.: caput, colla, labra (in leisem Gebete), Ov.: manus, nares, oculos, Quint.: ora vana, mit leerem Munde kauen, Ov.: cum capite capillos, Ov.: per aëra crinem, flattern lassen, Ov.: pennas per auras, Ov.: brachia in herbas, niederlassen, Ov.: quāque pedem movi (setze), manat lacus, Ov.: ebenso quoquo vestigia movit, Tibull.: move formicinum gradum, Plaut. – humum saltu, aufrühren, Ov.: terram, mare, sidera, erschüttern, Ov.: u. so aras, Ov. – alci bilem, die Galle rege machen (= zum Zorn reizen), Plaut. u. Hor. – poet. m. Infin., mulas ire movent, quā publicus advocat agger, Ven. Fort. vit. S. Mart. 6, 136. – Sprichw., m. omnes terras, omnia maria, Himmel u. Erde in Bewegung setzen, Cic. ad Att. 8, 11, 2. – im Passiv, atomus gravitate et pondere movetur, Cic.: moenia mota forent, würden erbebt sein, Ov.: mota (erschütterte) tremoribus urbs, Ov.: fluctus motos (aufgeregten) componere, Verg. – refl., movere, sich bewegen, terra movet, erbebt, Liv. u. Ov.: voluptas movens, Lust in Bewegung (Ggstz. vol. stans, Lust in Ruhe), Cic. – im
    ————
    Passiv medial, moveri, sich bewegen, glaebae coepere moveri, Ov.: moventur dentes, wackeln, Cels.: venae desistunt posse moveri, zu schlagen, Ov.: suo motu moveri, sich durch eigene Bewegung, sich selbst bewegen, Macr. – v. leb. Wesen, moveri propter aquam (v. Fröschen), hüpfen, Cic. – res moventes od. subst. moventia, ium, n., sich selbst bewegende, d.i. lebende Wesen, ICt. (versch. res moventes unten no. II, B, AA, b). – b) v. künstl. Bewegung des Körpers u. seiner Teile, α) v. pantomim. Bewegung, v. pantomim. Tanz, corpus ad numeros, Sen.: membra ad certos modos, Tibull. – refl., se movere, Passiv moveri medial = sich pantomimisch, tanzend bewegen, tanzen, festis moveri diebus, Hor.: v. pantom. Tanz, histrio cum paulum se movit extra numerum, in der Bewegung u. Gebärde ein wenig die Regel überschreitet, Cic.: moveri ad numeros satyri Batylli, Pers.: u. m. Acc., moveri Cyclopa, pantomimisch darstellen, Hor. – β) v. Gesang u. Saitenspiel, bewegen, rühren, vocalia ora ad citharam, Ov.: sonantia fila (Saiten), Ov.: citharam cum voce, Ov.: nervos ad verba, Ov. – c) als mediz. t. t. = Bewegung machen, -verschaffen, ascensus et descensus corpus moveat, Cels.: exercitatio, quae superiores partes movet, Cels. – Passiv moveri medial = sich körperl. Bewegung machen, oft b. Cels.: verb. moveri et ambulare, Cels. – d) v. Bewegen durch ein Werkzeug, α)
    ————
    mit der Hacke, mit dem Pfluge umbrechen, aufgraben, aufpflügen, auflockern (vgl. κινειν γην), humum, Plin. ep.: labefacta iugera, per artes agros, Verg. – β) mit einem Löffel umrühren, alqd spathā, Scrib. Larg.: movente aliquo cochleario liquorem, Scrib. Larg.: super ignem moveri donec etc., Scrib. Larg. – e) als milit. t. t., m. arma, wie κινειν τὰ ὅπλα, die Waffen rühren, -ergreifen, v. Pers., Verg., Liv. u. Tac., übtr. v. Löwen, sich zur Wehr setzen, Verg.: m. a. adversus alqm, Liv.: m. a. pro alqo, Ov.: aliena arma m., Ov.: neutra arma m., neutral bleiben, Ov.
    B) übtr.: 1) in rege körperliche Tätigkeit setzen; dah. se movere, sich rühren, sich regen, move te ocius, Ter.: m. se impigre, Liv.: m. se ad bellum, Liv. – ebenso Passiv moveri medial, hostes in Samnio moverentur, rührten, regten sich, Liv. – 2) den Körper krankhaft erregen, auf den Körper übel einwirken, einen nachteiligen Einfluß haben, ihn angreifen, intoleranda vis aestus corpora movit, Liv.: otium ex labore, copia ex inopia corpora varie movebant, Liv.: u. allg., si quid tunc moverimus, falls man in dieser Zeit aufregend einwirkt, Cels. – 3) geistig bewegen, a) übh.: m. se ad motum fortunae, sich drehen u. wenden, Caes.: neque se in ullam partem movebat, entschied sich für keine Partei, Caes. – multa animo m., überlegen, Verg.: crudelis animus Catilinae eadem illa movebat, hegte noch denselben Ge-
    ————
    danken, Sall. – b) durch Einwirkung auf jmds. Gefühl, Willen u. Entschluß usw. jmd. geistig erregen, α) auf jmds. sinnl. Gefühl = auf jmd. Eindruck machen, jmdm. imponieren, auf jmd. Einflußhaben, einwirken, jmd. ergreifen, im Passiv = einen Eindruck-, eine Wirkung erleiden, sich durch etw. imponieren lassen, pulchritudo corporis movet oculos et delectat, Cic.: moveor ipsius loci insolentiā, Cic.: cum animi inaniter moveantur, einen scheinbaren Eindruck empfangen, Cic.: iisdem rebus moveri, für gleiche Eindrücke empfänglich sein (griech. συμπάσχειν), Cic. – oft (mit u. ohne Acc. der Pers.) mit allg. Acc. neutr. od. mit Adv. zur Ang. wie? = den u. den Eindruck machen, die u. die Wirkung tun, von der u. der Wirkung sein, so u. so wirken, einwirken, zB. si nos tam iustum odium nihil movet, ne illa quidem, oro vos, movent? auf uns einwirkt (für uns ein Beweggrund ist)... wird, ich bitte euch, nicht einmal das Eindruck machen? Liv.: uti (miles) multum earum regionum consuetudine moveatur, einen starken Eindruck erleiden, stark beeinflußt werden, Caes.: Alco precibus aliquid moturum ratus... postquam nihil lacrimae movebant, Liv.: nam et commemoratio una in re permultum movet, Cic.: tum duo illa, quae maxime movent, Cic. – β) auf jmds. inneres Gefühl, Gemüt, αα) jmd. unruhig-, besorgt-, bestürzt machen, erzittern machen, movebat
    ————
    haec multitudo hostium Alexandrum, Iustin. – oft im Passiv, moveri alqā re, von etw. erregt-, ergriffen-, erschüttert werden, über etwas unruhig-, besorgt-, bange-, bestürzt werden, vor etw. erzittern, hostium clamore non territus, qui possum vestro moveri? Vell.: moveri multitudine hostium, Iustin.: moveri novitate monstri, Ov. – absol., absiste moveri, zu bangen, Verg. – ββ) auf jmd. Eindruck machen = jmd. rühren, erweichen, zum Mitleid bewegen, jmds. Teilnahme erregen, dicta nihil moverunt quemquam, Liv.: moverat plebem oratio, Liv.: m. animos iudicum, Quint.: saxa gemitu, Ov.: quo fletu Manes, quā Numina voce moveret? Verg. – im Passiv, misericordiā moveri, Caes.: Roscii morte moveri, Cic. – γγ) jmd. aufreizen, empören, in Harnisch, bringen, movet feroci iuveni animum comploratio sororis, Liv. 1, 26, 3: men moveat cimex Pantilius? Hor. sat. 1, 10, 78: qui non irascitur inconcussus iniuriā perstitit; qui irascitur motus est (wird außer Fassuug gebracht), Sen. de ira 3, 25, 3. – γ) auf jmds. Willen u. Entschluß = jmd. bewegen, bestimmen, drängen, auf jmd. wirken, einwirken, quos parva pecunia movere non potuit, Cic.: quem cum minus quam vellet moveret, Nep.: suis quemque stimulis m. ad bellum, Liv. – Passiv, Lentulus aeris alieni magnitudine movetur, läßt sich bestimmen durch usw., Caes.: consilio eius motus est, Nep.: cuius precibus motus, Traian. in
    ————
    Plin. ep.: motus precibus mulierum, Iustin.: quaedam quasi moventia, gewisse Beweggründe, Triebfedern, Cic. Tusc. 5, 68. – m. folg. Infin., non quisquam me ab terra moveat convellere funem, Verg. georg. 1, 457. – m. folg. ut u. Konj., cuius reprehensio me vehementer movet, non solum ut etc.... verum etiam ut etc., Cic. Mur. 3. – m. folg. quo minus u. Konj., sed eisdem de causis, quo minus dimicare vellet, movebatur, Caes. b. c. 1, 82, 3. – δ) durch Einwirkung auf die Phantasie jmd. erregen, begeistern, alqm thyrso, Ov.: quos Bellona saeva movet, Lucan. – ε) durch Einwirkung auf die Denkkraft anregen, acute, peracute moveri, scharfsinnig, sehr scharf denken, Cic.: so auch quasi acutule moveri, Augustin. conf. 3, 7. – 4) politisch bewegen, aufregen, in Unruhe versetzen, in Aufruhr bringen, quieta, Sall.: omnia, Sall.: res, Flor. (u. so rebus motis, in bewegter Zeit, Tac.: u. magna motae rei fama, von dem Umwälzungsversuche, Tac.). – Passiv moveri = in Bewegung-, in Unruhe-, in Aufruhr geraten, unruhig werden, sich politisch regen, moveri civitas coepit, Sall.: movetur Thessalia, Flor. – 5) (wie κινέω) an etw. gleichs. rütteln, etw. wankend machen, erschüttern, ändern, alcis sententiam, Cic.: fidem, Ov.: fatum, Ov.: hoc nisi fit, nihil moventur nuptiae, bleibt die H., wie sie (beschlossen) ist, Ter.: sed ea non muto, non moveo, doch ich ändere nichts daran, ich rüttele
    ————
    nicht daran, Cic.: totumque moveri mutarive putas bellum, an dem Kriege gerüttelt (sein Ende herbeizuführen gesucht) werde oder eine andere Wendung erhalte, Verg.: igitur movere et quatere, quidquid usquam aegrum esset, aggrediuntur, man ging daran zu rütteln u. zu schütteln, wo irgend etwas Schadhaftes war, Tac. – 6) Geld flott machen, flüssig machen, a Caecilio propinqui minore centesimis nummum movere non possunt, keinen Heller unter zwölf Prozent herauskriegen, Cic. ad Att. 1, 12, 1; vgl. Sen. ep. 118, 2.
    II) prägn., mit besonderer Berücksichtigung des terminus a quo. A) v. einem Orte hervor-, her-, herbeibewegen, -bringen, AA) eig.: a) im allg.: limum e gurgite, aufwühlen, Ov.: u. so motum ex profundo mari, Curt. – m. vina Torquato consule pressa, (aus der Apotheke) herbeiholen, Ov.: ebenso testa moveri digna bono die, Hor. – b) als t. t. der Gartenbaukunst, wie ὁρμαν = treiben, surculus corticem movet, Colum. – gew. refl. se movere od. Passiv moveri medial = treiben, schießen, et gemma se et cortex naturaliter movet, Colum.: si gemmae se nondum moveant, Colum.: de palmite gemma movetur, Ov. – c) als t. t. der Opfersprache = obmovere, entgegen-, darbringen, Iovi fertum, Cato r. r. 134, 2. – d) als mediz. t. t., hervortreiben, acria lacrimas movent, Cels.: m. sudorem, Cels.: urinam, Cels.: alvum, Cato
    ————
    u. Cels. – Passiv medial, ex ore spumae moventur, Schaum tritt vor den Mund, Cels.
    BB) übtr., einen Zustand usw. gleichs. in Gang bringen, zur Erscheinung bringen, bewirken, daß etwas eintritt, vor sich geht usw., a) übh. Zustände aller Art erregen, erwecken, verursachen, erzeugen, pituitae cursus assiduos, Cels.: lacrimas, Quint.: risum, Cic.: alci risum, lacrimas, Sen.: fletum populo, Cic. – exspectationem de etc., Cic.: suspicionem, Cic.: misericordiam, Cic.: alci invidiam, Sen.: odia verbis, Hor.: discordias, Liv.: dissensionem, Suet.: societatem consilii publici, Liv. – b) einen Ggstd. der Verhandlung usw. in Gang-, in Anregung bringen, anregen, etwas zur Sprache bringen, consultationem, actionem, Liv.: dignam tractatu quaestionem, Tac.: historias, Hor.: iocum (launige Einfälle), Sall. – u. so als jurist. t. t., anstellen, vornehmen, controversiam nominis, Tac. dial. 25, od. controversiam de verbo, Cels. 3, 3. p. 78, 11 D.: controversiam alci movere, Iulian. dig. 37, 10, 4: quaestionem, accusationem, litem u. dgl., ICt. – c) eine Handlung anheben, anfangen, cantus, anheben, anstimmen, Verg.: novos ortus, v. der Aurora, Stat.: ego istaec moveo aut curo? ist es mein Werk? meine Sorge? Ter. Andr. 921. – bes. ein krieger. od. polit. Unternehmen anstiften, anfangen, unternehmen, bellum, Cic. u. Liv. (s. Fabri Liv. 23, 48, 6): bellum civile, Suet.: sediti-
    ————
    onem, ICt.: u. so allg., ne quid ab tergo moveretur, Liv. u. Curt.: ut nihil usquam moveri viderunt, Liv. (vgl. Fabri Liv. 21, 52, 4. Mützell Curt. 3, 1 [3], 21). – refl., iam undique pugna se moverat, war im Gange, Curt. 8, 14 (47), 6. – d) etw. an den Tag geben, zeigen, movisse numen deos, hätten ihre Macht geäußert, Liv. 1, 55, 3: so auch qui nimiae moverat artis opem, Ov. fast. 6, 760.
    B) von seinem Orte, von seinem Standpunkte, aus seiner Lage bewegen = weg-, fortbringen, weg-, fortschaffen, verrücken, verdrängen, entfernen, AA) eig.: a) übh.: α) lebl. Objj.: lapidem hinc, Cod. Theod.: fundamenta loco, Cic.: thesaurum loco, ausgraben, ICt.: aedificia diductis angulis vidimus moveri (sich verschieben) iterumque componi, Sen. – refl., se loco movere non posse, v. Schiffen (bei Windstille), Caes. – bildl., move a te moram, geh ungesäumt ans Werk, Plaut. – β) leb. Objj.: deum loco, Cic.: armenta stabulis, Verg.: motis senibus et feminis, entfernt, Tac. – refl. se movere u. Passiv moveri medial = sich fortbewegen, sich wegbegeben, aufbrechen, abgehen, fortgehen, sich entfernen u. dgl., quid stas? age move te! manen? schieb dich! Nov. com. 92: se ex urbe, Nep.: se de Cumano, Cic.: se gremio alcis, Catull.: se humo, Ov.: se istinc, Cic., hinc, Ov. – absol., Aurora se movet u. Aurora movetur, bricht auf, Ov. – b) als t. t. der Geschäftsspr.:
    ————
    res, quae moveri possunt, die bewegliche Habe, Nep.: ebenso res moventes, Liv., Gell. u. ICt. – c) als mediz. t. t.: loco od. loco suo od. sedibus suis moveri, im Zshg. bl. moveri, aus seiner Lage weichen, verrenken, v. Knochen usw., Cels. – d) als milit. t. t.: α) m. signa, castra u. dgl. u. bl. movere od. moveri, mit den Feldzeichen, mit dem Lager, mit dem Zuge, mit den Truppen von irgendwo aufbrechen, ausrücken, abziehen, abmarschieren, weiterziehen, vorrücken, signa m., Liv. (übtr. v. Stiere, Verg.): signa e castris, Liv. – castra, Caes. u.a.: castra loco non m., Liv.: castra ex eo loco, Caes.: Arretium versus castra, Cic.: castra ad Euphratem, ad hostes, Curt. – agmen, Curt.: copias a Gaza, copias Babylonem, Curt. – exercitum ex hibernis, Curt. – u. so bl. movere (refl.), zB. iniussu movere non audere, Liv.: m. Canusio, Cic.: m. a Samo, Liv.: m. castris, ex stativis, Liv.: m. in Indiam, Curt. – u. moveri, zB. Agrippinam ingressus non ante motus est exinde, cum etc., Amm. 16, 3, 2: statuit nusquam interim extra confinia moveri Gallorum, Amm. 26, 5, 13. – β) refl. se movere od. Passiv moveri medial = sich bewegen, sich rühren, praecepit, ne se ex eo loco moverent, Liv.: nusquam te vestigio moveris, Liv.: nec vestigio quisquam movebatur, Liv. – e) als relig. t. t.: m. bidental, das Blitzmal verrücken u. so verletzen, Hor. de art. poët. 472; vgl. (poet.) Dianae non movenda numina, Dianas unver-
    ————
    rückbare, unverletzliche Allgewalt, Hor. epod. 17, 3.
    BB) übtr., jmd. aus irgend einem Verhältnisse, Wirkungskreise usw. entfernen, verdrängen, verstoßen, stoßen, a) aus dem Hause, aus dem häuslichen Wirkungskreise, movetur civilis discidii specie, Tac. – od. aus der Heimat, mota loco sim, verbannt, Ov. – b) aus dem Besitztum, alqm ex agro, Cic.: alqm possessionibus, Cic. – c) aus seiner Stellung, als t. t. der Militär- u. der Fechterspr., hostem statu, Liv. 30, 18, 4: hostes gradu, Liv. 7, 8, 3: u. übtr., aus seiner Lage bringen, corpus statu, Cic.: corpus ex eo statu, Cels. – d) aus seinem Wirkungskreise, signiferum loco, absetzen, Caes. – alqm loco senatorio, Liv., od. ordine senatorio, Suet., u. im Zshg. bl. ordine, Plin. ep., jmd. aus dem Senate stoßen; u. dafür auch alqm de senatu, Cic. Clu. 122, gew. bl. senatu, Sall. u.a. – alqm tribu, aus der Tr. stoßen, Cic. u.a. – gregem loco, die Schauspieler von ihrem Platze (von der Bühne) verdrängen, Plaut.: veros heredes, verdrängen, Cic. – e) jmd. von einer Meinung usw. entfernen, abbringen, alqm de sententia, Liv.: alqm a vero, Sall. fr.: quosdam a perverso proposito nemo potest movere, Scrib. Larg. – dah. im Juristenlat., alqm, jmd. wankend-, irre machen, ICt.: me movet quod od. quia etc., ICt.
    C) = mutare, umwandeln, verwandeln, quorum forma semel mota est, Ov. met. 8, 729. – übtr., adeo
    ————
    nihil motum ex antiquo probabile est, so wenig Beifall findet irgend eine Umwandlung des Hergebrachten, Liv. 34, 54, 8: nullā tamen providentiā fatum imminens moveri potuit, Liv. 25, 16, 4. – Infin. Präs. Akk. movĕre, Ven. Fort. carm. 7, 1, 1.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > moveo

  • 11 incestus

        incestus adj.    [2 in+castus], not religiously pure, unclean, impure, polluted, defiled, sinful, criminal: virum incesto ore lacerare: incesto addidit integrum, punished the good with the bad, H.: an triste bidental Moverit incestus, impiously, H. —Unchaste, lewd, lustful, incestuous: iudex, i. e. Paris, H.: medicamen, O.: sermo, L.: corruptor et idem Incestus, Iu.
    * * *
    incesta, incestum ADJ
    unchaste; unholy, unclean, religiously impure, polluted, defiled, sinful, lewd

    Latin-English dictionary > incestus

  • 12 moveō

        moveō mōvī, mōtus, ēre    [1 MV-], to move, stir, set in motion, shake, disturb, remove: tanti oneris turrim, Cs.: matrona moveri iussa, to dance, H.: moveri Cyclopa, represent by action, H.: membra ad modos, Tb.: fila sonantia movit, struck, O.: moveri sedibus huic urbi melius est: loco motus cessit, driven back, Cs.: move ocius te, bestir thyself, T.: neque se in ullam partem, attach, Cs.: se ex eo loco, stir from the spot, L.: caput, i. e. threaten with, H.: castra ex eo loco, break up, Cs.: hostem statu, dislodge, L.: heredes, eject: tribu centurionem, expel: signiferos loco, degrade, Cs.: Omne movet urna nomen, H.: senatorio loco, degrade, L.: Verba loco, cancel, H.: consulem de sententiā, dissuade, L.: litteram, to take away: movet arma leo, gives battle, V.: quo sidere moto, at the rising of, O.—Prov.: omnīs terras, omnia maria movere, move heaven and earth (of great exertions).—Of the soil, to stir, plough, break up, open: iugera, V.: mota terra, O.— To disturb, violate: triste bidental, H.: Dianae non movenda numina, inviolable, H.— To remove oneself, betake oneself, move, be moved, be stirred (sc. se): terra dies duodequadraginta movit, there was an earthquake, L.: movisse a Samo Romanos audivit, L.: voluptas movens, i. e. in motion.—To excite, occasion, cause, promote, produce, begin, commence, undertake: fletum populo: mihi admirationem: indignationem, L.: suspicionem: iam pugna se moverat, was going on, Cu.: cantūs, V.: mentionem rei, make mention, L.: priusquam movere ac moliri quicquam posset, make any disturbance, L. — To shake, cause to waver, alter, change: meam sententiam.— To disturb, concern, trouble, torment: moveat cimex Pantilius? H.: voltum movetur, changes countenance, V.: vis aestūs omnium ferme corpora movit, L.: venenum praecordia movit, O.: strepitu fora, Iu.— To stir, produce, put forth: de palmite gemma movetur, O.— To exert, exercise: movisse numen ad alqd deos, L.: artis opem, O. — To change, transform: quorum Forma semel mota est, O.: nihil motum ex antiquo, i. e. change in traditional custom, L.—Fig., to move, influence, affect, excite, inspire: nil nos dos movet, T.: beneficiis moveri, Cs.: moveri civitas coepit, S.: ut pulcritudo corporis movet oculos et delectat, charms: animos ad bellum, instigate, L.: feroci iuveni animum, stir, L.: Vestrā motus prece, H.: moverat plebem oratio consulis, had stirred, L.: absiste moveri, be not disturbed, V.: ut captatori moveat fastidia, excites nausea in, Iu.— To revolve, meditate, ponder: Multa movens animo, V.
    * * *
    movere, movi, motus V
    move, stir, agitate, affect, provoke, disturb;

    Latin-English dictionary > moveō

  • 13 evito

    1.
    ē-vīto, āvi, ātum, 1, v. a., to shun, avoid (class.;

    most freq. since the Aug. per.): tela amictu,

    Cat. 116, 7:

    metaque fervidis Evitata rotis,

    Hor. C. 1, 1, 5:

    fraxinum,

    Ov. M. 12, 123:

    bidental,

    Pers. 2, 27 et saep.—Of abstract objects:

    causas suspicionum offensionumque,

    Cic. Lael. 24:

    dolorem,

    id. Fin. 5, 7 fin.:

    continuatos pedes,

    id. Or. 57, 194; cf.

    asperitatem,

    Quint. 1, 5, 42:

    ejusmodi verba,

    id. 9, 4, 145:

    expositionem,

    id. 4, 2, 75; 4, 1, 71 et saep.
    2.
    ē-vīto, āre, āvi, v. a. [vita], to deprive of life, to kill (ante- and post-class.): vidi, Priamo vi vitam evitari, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 35, 85 (Trag. v. 129 ed. Vahl.): evitat vitam regi, Att. ap. Non. 449, 32 (Rib. Trag. Fragm. p. 181):

    tres juvenes,

    App. M. 3, p. 133 (al. enecasse); cf. Enarizô, evito, Gloss. Gr. Lat.

    Lewis & Short latin dictionary > evito

  • 14 incesta

    1.
    incestus, a, um, adj. [2. in-castus], unclean (in a moral and religious sense), impure, polluted, defiled, sinful, criminal (as an adj. mostly poet. and in post-Aug. prose).
    I.
    In gen.:

    cum verborum contumeliis optimum virum incesto ore lacerasset,

    Cic. Phil. 11, 2, 5:

    saepe Diespiter Neglectus incesto addidit integrum,

    punished the good with the bad, Hor. C. 3, 2, 30:

    catervae Incestarum avium,

    that feed on corpses, Stat. Th. 9, 27:

    profana illic omnia, quae apud nos sacra: rursum concessa apud illos, quae apud nos incesta,

    Tac. H. 5, 4:

    an triste bidental Moverit incestus,

    impious, Hor. A. P. 472. —
    II.
    In partic., unchaste, lewd, incestuous.
    A.
    Adj.:

    Ilion Fatalis incestusque judex... vertit In pulverem,

    i. e. Paris, Hor. C. 3, 3, 19;

    called also: praedo,

    Stat. Ach. 1, 45:

    princeps,

    Plin. Pan. 52, 3:

    amores,

    Hor. C. 3, 6, 23; Tac. A. 12, 4:

    nuptiae,

    id. ib. 11, 25 fin.; cf.

    conjugia,

    Suet. Claud. 26:

    noctes,

    Plin. Pan. 63, 7:

    voces,

    Ov. Tr. 2, 503:

    pellicere aliquem incesto sermone,

    Liv. 8, 28, 3:

    incestus manus intra terminos sacratos inferre,

    id. 45, 5, 7:

    corruptor et idem incestus,

    Juv. 4, 9. — Hence,
    B.
    Substt.
    1.
    incestum, i, n., unchastity, lewdness; esp. as a violation of religious laws, incest (class.):

    incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,

    Cic. Leg. 2, 9, 22:

    concubuit cum viro... fecit igitur incestum,

    id. Inv. 1, 40, 73. committere, Quint. 4, 2, 88; Dig. 23, 2, 39:

    ex incesto, quod Augustus cum Julia filia admisisset,

    Suet. Calig. 23; cf.:

    incesti cum sorore reus,

    id. Ner. 5:

    cum filia commissum,

    Quint. 5, 10, 19:

    incesto liberatus,

    Cic. Pis. 39, 95:

    incesti damnata,

    Quint. 7, 8, 3:

    ab incesto id ei loco nomen factum,

    Liv. 8, 15, 8:

    incesti poena... in viro in insulam deportatio est,

    Paul. Sent. 2, 26, 15. — In plur.:

    stupra... et adulteria, incesta denique,

    Cic. Tusc. 4, 35, 75:

    super sororum incesta,

    Suet. Calig. 36:

    Vestalium virginum,

    id. Dom. 8.—
    2.
    incesta, ae, f., an incestuous woman, paramour:

    hunc (adamanta) dedit olim barbarus incestae,

    Juv. 6, 158.— Adv.: incestē ( incastē, Sen. Contr. 2, 13).
    A.
    In gen., impurely, sinfully, Lucr. 1, 98:

    facere sacrificium Dianae,

    Liv. 1, 45, 6.—
    B.
    In partic., unchastely:

    ideo aquam adduxi, ut ea tu inceste uterere?

    Cic. Cael. 14, 34:

    libidinatum,

    Suet. Ner. 28:

    agit incestius res suas,

    Arn. 5, 170.
    2.
    incestus, ūs, m. [1. incestus, II.], unchastity, incest (mostly Ciceron.):

    quaestio de incestu,

    Cic. Mil. 22, 59; id. Brut. 32, 122; 124; id. N. D. 3, 30, 74 Klotz; Liv. 4, 44 Weissenb.; Val. Max. 6, 3, 7.

    Lewis & Short latin dictionary > incesta

  • 15 incestus

    1.
    incestus, a, um, adj. [2. in-castus], unclean (in a moral and religious sense), impure, polluted, defiled, sinful, criminal (as an adj. mostly poet. and in post-Aug. prose).
    I.
    In gen.:

    cum verborum contumeliis optimum virum incesto ore lacerasset,

    Cic. Phil. 11, 2, 5:

    saepe Diespiter Neglectus incesto addidit integrum,

    punished the good with the bad, Hor. C. 3, 2, 30:

    catervae Incestarum avium,

    that feed on corpses, Stat. Th. 9, 27:

    profana illic omnia, quae apud nos sacra: rursum concessa apud illos, quae apud nos incesta,

    Tac. H. 5, 4:

    an triste bidental Moverit incestus,

    impious, Hor. A. P. 472. —
    II.
    In partic., unchaste, lewd, incestuous.
    A.
    Adj.:

    Ilion Fatalis incestusque judex... vertit In pulverem,

    i. e. Paris, Hor. C. 3, 3, 19;

    called also: praedo,

    Stat. Ach. 1, 45:

    princeps,

    Plin. Pan. 52, 3:

    amores,

    Hor. C. 3, 6, 23; Tac. A. 12, 4:

    nuptiae,

    id. ib. 11, 25 fin.; cf.

    conjugia,

    Suet. Claud. 26:

    noctes,

    Plin. Pan. 63, 7:

    voces,

    Ov. Tr. 2, 503:

    pellicere aliquem incesto sermone,

    Liv. 8, 28, 3:

    incestus manus intra terminos sacratos inferre,

    id. 45, 5, 7:

    corruptor et idem incestus,

    Juv. 4, 9. — Hence,
    B.
    Substt.
    1.
    incestum, i, n., unchastity, lewdness; esp. as a violation of religious laws, incest (class.):

    incestum pontifices supremo supplicio sanciunto,

    Cic. Leg. 2, 9, 22:

    concubuit cum viro... fecit igitur incestum,

    id. Inv. 1, 40, 73. committere, Quint. 4, 2, 88; Dig. 23, 2, 39:

    ex incesto, quod Augustus cum Julia filia admisisset,

    Suet. Calig. 23; cf.:

    incesti cum sorore reus,

    id. Ner. 5:

    cum filia commissum,

    Quint. 5, 10, 19:

    incesto liberatus,

    Cic. Pis. 39, 95:

    incesti damnata,

    Quint. 7, 8, 3:

    ab incesto id ei loco nomen factum,

    Liv. 8, 15, 8:

    incesti poena... in viro in insulam deportatio est,

    Paul. Sent. 2, 26, 15. — In plur.:

    stupra... et adulteria, incesta denique,

    Cic. Tusc. 4, 35, 75:

    super sororum incesta,

    Suet. Calig. 36:

    Vestalium virginum,

    id. Dom. 8.—
    2.
    incesta, ae, f., an incestuous woman, paramour:

    hunc (adamanta) dedit olim barbarus incestae,

    Juv. 6, 158.— Adv.: incestē ( incastē, Sen. Contr. 2, 13).
    A.
    In gen., impurely, sinfully, Lucr. 1, 98:

    facere sacrificium Dianae,

    Liv. 1, 45, 6.—
    B.
    In partic., unchastely:

    ideo aquam adduxi, ut ea tu inceste uterere?

    Cic. Cael. 14, 34:

    libidinatum,

    Suet. Ner. 28:

    agit incestius res suas,

    Arn. 5, 170.
    2.
    incestus, ūs, m. [1. incestus, II.], unchastity, incest (mostly Ciceron.):

    quaestio de incestu,

    Cic. Mil. 22, 59; id. Brut. 32, 122; 124; id. N. D. 3, 30, 74 Klotz; Liv. 4, 44 Weissenb.; Val. Max. 6, 3, 7.

    Lewis & Short latin dictionary > incestus

См. также в других словарях:

  • BIDENTAL — Romanis dictus est locus fulmine tactus et bidentibus ovibus expiatus consecratusque. Glossae, Bidental, τόπος κεραυνοπλὴξ. Quem proin nec ingredi nec calcare fas erat. Horat. de Arte Poet. extr. utrum Minxerit in patrios cineres, an triste… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Bidental — Bi*den tal, a. Having two teeth. Swift. [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Bidental — (lat.), Ort, wo der Blitz eingeschlagen hatte; er wurde nach etruskischer Sitte u. Disciplin auch in Rom von besonderen Priestern (Bidentales) gesühnt, ein Bidens (s.d. 2), daher der Name) daselbst geschlachtet u. durch eine Umgebung zum Templum… …   Pierer's Universal-Lexikon

  • Bidéntal — (lat.), bei den Römern ein vom Blitze getroffener und dadurch geweihter Ort; vgl. Puteal …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • Bidental — Bidentāl, bei den alten Römern ein geweihter Platz, wo der Blitz in die Erde gefahren war …   Kleines Konversations-Lexikon

  • bidental — /bī dentˈl/ adjective 1. Two pronged 2. Two toothed noun (ancient Rome) A place struck by lightning (possibly consecrated by sacrifice of a sheep) • • • Main Entry: ↑bident …   Useful english dictionary

  • Bidental — Un bidental est, dans la Rome antique, un monument consacré par le sacrifice d une jeune brebis, ou de toute autre victime, appelée bidens (de bi « deux » et dens « dents ») soit parce qu elle n était âgée que de deux ans,… …   Wikipédia en Français

  • Bidental — See also: Bidental consonant. In Ancient Rome, a bidental was a place that was struck by lightning, and deemed sacred by haruspices.Bidentales were Ancient Roman priests, instituted for the performance of certain ceremonies on the location of a… …   Wikipedia

  • Bidental — Bi|den|tal das; s, e <aus gleichbed. lat. bidental> bei den alten Römern Bez. für einen vom Blitz getroffenen Ort, der durch Opferung eines Schafes entsühnt wurde …   Das große Fremdwörterbuch

  • Bidental consonant — Bidental consonants, pronounced with both the lower and upper teeth, are normally found only in speech pathology. The Extensions to the IPA symbol is both a superscript and a subscript bridge, IPA| [ ̪͆] .Besides interdental consonants such as… …   Wikipedia

  • bidental — adjective articulated with both the upper and lower teeth …   Wiktionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»