Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

aliquem+audire+c

  • 41 amplissime

    amplus, a, um, adj. [some regard this as a shortened form of anapleôs, = filled up, full; others, as for ambulus from amb-, rounded out, as superus from super, etc.; v. Doed. Syn. II. p. 113; but perh. it is better to form it from am- and -plus, akin to -pleo, plenus, q. v. Pott], thus pr., full all round; hence, great, large. —In space, of large extent, great, large, wide, ample, spacious (the forms amplus and amplior are very rare in the ante-class. per., and rare in all periods. Amplius is com. in the ante-class., freq. in the class., and very freq. in the post-class. per., the Vulg. rarely using the other forms, but using this 121 times. Amplissimus belongs to prose, and is scarcely used before Cicero, with whom it was a very favorite word. It was also used by Plin. Maj. and Min., but never by Tac., Sall. (in his genuine works), nor the Vulg. Catullus used only the form amplius, and Prop. only amplus, while Tib. and Pers. never used this word in any form. Ampliter is found mostly in Plaut.; and ample and amplissime are used a few times by Cic. and by writers that followed him; syn.: magnus, ingens, latus, late patens, spatiosus, laxus).
    I.
    Lit.:

    amplus et spectu protervo ferox,

    Pac. Trag. Rel. p. 94 Rib.:

    qui (Pluto) ter amplum Geryonen compescit unda,

    Hor. C. 2, 14, 7:

    ampla domus dedecori domino fit, si est in ea solitudo,

    Cic. Off. 1, 39, 139; so Verg. A. 2, 310:

    admodum amplum et excelsum signum,

    Cic. Verr. 4, 74:

    collis castris parum amplus,

    Sall. J. 98, 3:

    porticibus in amplis,

    Verg. A. 3, 353:

    per amplum mittimur Elysium,

    id. ib. 6, 743:

    vocemque per ampla volutant Atria,

    id. ib. 1, 725:

    nil vulva pulchrius ampla,

    Hor. Ep. 1, 15, 41:

    amplae aures,

    Plin. 11, 52, 114, § 274:

    milium amplum grano,

    id. 18, 7, 10, § 55:

    cubiculum amplum,

    Plin. Ep. 2, 17, 6:

    baptisterium amplum atque opacum,

    id. ib. 5, 6, 25.— Comp.:

    quanto est res amplior,

    Lucr. 2, 1133:

    Amplior Urgo et Capraria,

    Plin. 3, 6, 12, § 81:

    avis paulo amplior passere,

    id. 10, 32, 47, § 89:

    amplior specie mortali,

    Suet. Aug. 94; id. Caes. 76 (for the neutr. amplius, v. infra).— Sup.:

    amplissima curia... gymnasium amplissimum,

    Cic. Verr. 2, 4, 53:

    urbs amplissima atque ornatissima,

    id. Agr. 2, 76:

    amplissimum peristylum,

    id. Dom. 116:

    (candelabrum) ad amplissimi templi ornatum esse factum,

    id. Verr. 4, 65:

    mons Italiae amplissimus,

    Plin. 3, 5, 7, § 48:

    amplissimum flumen,

    Plin. Ep. 8, 8, 3:

    amplissimus lacus,

    id. ib. 10, 41, 2:

    amplissima insula,

    Plin. 6, 20, 23, § 71:

    amplissimi horti,

    Plin. Ep. 8, 18, 11:

    amplissima arborum,

    Plin. 16, 39, 76, § 200:

    est (topazon) amplissima gemmarum,

    id. 37, 8, 32, § 109:

    amplissimum cubiculum,

    Plin. Ep. 5, 6, 23.—
    B.
    Transf., great, abundant, ample, much, long:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6 and Ep. 2, 2, 117:

    pabula miseris mortalibus ampla,

    Lucr. 5, 944:

    ampla civitas,

    Cic. Verr. 4, 81; 4, 96:

    civitas ampla atque florens,

    Caes. B. G. 4, 3:

    gens ampla,

    Plin. 5, 30, 33, § 125:

    amplae copiae,

    Caes. B. G. 5, 19:

    ampla manus militum,

    Liv. Epit. 1, 4, 9:

    pecuaria res ampla,

    Cic. Quinct. 12:

    res familiaris ampla,

    id. Phil. 13, 8:

    (res) ampla,

    Sall. H. Fragm. 3, 82, 20 Kritz:

    patrimonium amplum et copiosum,

    Cic. Sex. Rosc. 6; id. Dom. 146: id. Phil. 2, 67:

    amplae divitiae,

    Hor. S. 2, 2, 101:

    esse patri ejus amplas facultates,

    Plin. Ep. 1, 14, 9:

    in amplis opibus heres,

    Plin. 9, 36, 59, § 122.— Comp.:

    amplior numerus,

    Cic. Mil. 57; Sall. J. 105, 3; Tac. A. 14, 53:

    ampliores aquae,

    Plin. 5, 9, 10, § 58:

    amplior exercitus,

    Sall. J. 54, 3; Suet. Vesp. 4:

    commeatus spe amplior,

    Sall. J. 75, 8:

    amplior pecunia, Auct. B. Alex. 56: pecunia amplior,

    Plin. Ep. 3, 11, 2:

    pretia ampliora,

    Plin. 10, 29, 43, § 84:

    omnia longe ampliora invenire quam etc.,

    Plin. Ep. 1, 14, 10:

    ampliores noctes,

    Plin. 18, 26, 63, § 232:

    ut ampliori tempore maneret,

    Vulg. Act. 18, 20.— Sup.:

    peditatus copiae amplissimae e Gallia,

    Cic. Font. 8:

    exercitus amplissimus,

    Plin. Ep. 2, 13, 2; 9, 13, 11:

    amplissima pecunia,

    Cic. Rosc. Am. 31:

    amplissimae fortunae,

    id. Verr. 2, 5, 8; id. Quinct. 49; id. Phil. 10, 4:

    amplissimae patrimonii copiae,

    id. Fl. 89:

    amplissimas summas emptionibus occupare,

    Plin. Ep. 8, 2, 3:

    opes amplissimae,

    id. ib. 8, 18, 4:

    amplissima dies horarum quindecim etc.,

    the longest day, Plin. 6, 34, 39, § 218.—Also subst. in comp. neutr. (v. amplius, adv. infra), more:

    ut quirem exaudire amplius,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    si vis amplius dari, Dabitur,

    Plaut. Trin. 2, 1, 18:

    jam amplius orat,

    id. ib. 2, 1, 19:

    daturus non sum amplius,

    Cic. Verr. 2, 2, 29:

    non complectar in his libris amplius quam quod etc.,

    id. de Or. 1, 6, 22:

    tantum adfero quantum ipse optat, atque etiam amplius,

    Plaut. Capt. 4, 1, 10:

    ni amplius etiam, quod ebibit,

    id. Trin. 2, 1, 20: Ph. Etiamne amplius? Th. Nil, Ter. Eun. 1, 2, 63: Tr. Dimidium Volo ut dicas. Gr. Immo hercle etiam amplius, Plaut. Rud. 4, 3, 21: Th. Nempe octoginta debentur huic minae? Tr. Haud nummo amplius, id. Most. 3, 3, 16:

    etiam amplius illam adparare condecet,

    Turp. Com. Rel. p. 100 Rib.:

    hoc onere suscepto amplexus animo sum aliquanto amplius,

    Cic. Verr. 2, 1:

    si sit opus liquidi non amplius urna,

    Hor. S. 1, 1, 54:

    omnis numerus amplius octingentis milibus explebat,

    Vell. 2, 110, 3:

    Segestanis imponebat aliquanto amplius quam etc.,

    Cic. Verr. 4, 76:

    illa corona contentus Thrasybulus neque amplius requisivit,

    Nep. Thras. 4, 3:

    amplius possidere,

    Plin. 18, 4, 3, § 17:

    Ille imperio ei reddito haud amplius, quam ut duo ex tribus filiis secum militarent, exegit,

    Curt. 8, 4, 21:

    dedit quantum maximum potuit, daturus amplius, si potuisset,

    Plin. Ep. 3, 21, 6:

    cum hoc amplius praestet, quod etc.,

    id. ib. 7, 25, 1.—Also with part. gen., more of, a greater quantity or number of:

    gaudeo tibi liberorum esse amplius,

    Plaut. Cist. 5, 4:

    te amplius bibisse praedicet loti,

    Cat. 39, 21:

    amplius frumenti auferre,

    Cic. Verr. 3, 49:

    expensum est auri viginti paulo amplius,

    id. Fl. 6, 8:

    amplius negotii contrahi,

    id. Cat. 4, 9:

    si amplius obsidum vellet,

    Caes. B. G. 6, 9, ubi v. Herz.:

    quanto ejus amplius processerat temporis,

    id. B. C. 3, 25.—
    II.
    Fig.
    A.
    Of internal power or force, great, strong, violent, impetuous:

    pro viribus amplis,

    Lucr. 5, 1174:

    amplae vires peditum,

    Plin. 6, 20, 23, § 75;

    ampla nepotum Spes,

    Prop. 4, 22, 41:

    poena sera, sed ampla,

    full, strict, id. 4, 5, 32. — Comp.:

    haec irae factae essent multo ampliores,

    Ter. Hec. 3, 1, 9:

    si forte morbus amplior factus siet, i. e. gravior,

    id. ib. 3, 1, 50:

    amplior metus,

    Cic. Clu. 128:

    amplior potentia feris,

    Plin. 28, 10, 42, § 153:

    ampliorem dicendi facultatem consequi,

    Quint. 2, 3, 4:

    amplior eoque acrior impetus,

    Flor. 4, 2, 66:

    spes amplior,

    Sall. J. 105, 4:

    amplius accipietis judicium,

    severer, Vulg. Matt. 23, 14:

    amplior auctoritas,

    Plin. 37, 3, 12, § 47:

    amplior virtus,

    higher merit, Quint. 8, 3, 83:

    idem aut amplior cultus (dei),

    Plin. 28, 2, 4, § 18:

    amplior est quaestio,

    Quint. 3, 5, 8:

    ampliora verba,

    of larger meaning, id. 8, 4, 2: scientia intellegentiaque ac sapientia ampliores inventae sunt in te, Vulg. Dan. 5, 14:

    quo legatis animus amplior esset,

    Sall. C. 40, 6; 59, 1:

    spiritus amplior,

    Vulg. Dan. 5, 12; 6, 3.— Sup.:

    (honos) pro amplissimis meritis redditur,

    Cic. Phil. 5, 41:

    cujus sideris (Caniculae) effectus amplissimi in terra sentiuntur,

    very violent, Plin. 2, 40, 40, § 107:

    amplissima spes,

    Suet. Caes. 7:

    his finis cognitionis amplissimae,

    most important trial, Plin. Ep. 2, 11, 23.—
    B.
    Of external splendor, great, handsome, magnificent, splendid, glorious:

    illis ampla satis forma, pudicitia,

    great enough, Prop. 1, 2, 24:

    haec ampla sunt, haec divina,

    Cic. Sest. 102; id. Arch. 23:

    res gestae satis amplae,

    Sall. C. 8, 2:

    cur parum amplis adfecerit praemiis,

    Cic. Mil. 57:

    ampla quidem, sed pro ingentibus meritis praemia acceperunt,

    Tac. A. 14, 53:

    amplum in modum praemia ostentare,

    Aur. Vict. Caes. 26, 6:

    amplis honoribus usi,

    Sall. J. 25, 4:

    amplis honoribus auctos,

    Hor. S. 1, 6, 11.—Sometimes in mal. part. or ironically:

    amplam occasionem calumniae nactus,

    a fine opportunity, Cic. Verr. 2, 61:

    spolia ampla refertis Tuque puerque tuus,

    glorious spoils, Verg. A. 4, 93.— Comp.:

    ne ullum munus aedilitatis amplius aut gratius populo esse possit,

    Cic. Verr. 2, 1, 5; id. Mur. 37:

    praemiis ad perdiscendum amplioribus commoveri,

    id. de Or. 1, 4, 13:

    alicui ampliorem laudem tribuere,

    id. Sest. 27:

    in aliqua re esse laudem ampliorem,

    id. Marcell. 4:

    corporis membris plus dedit, id amplius atque augustius ratus (Zeuxis),

    Quint. 12, 10, 5:

    ut Augustus vocaretur ampliore cognomine,

    Suet. Aug. 7.— Subst.:

    in potestatibus eo modo agitabat, ut ampliore, quam gerebat, dignus haberetur,

    of something greater, Sall. J. 63, 5.— Sup.:

    ut consules monumentum quam amplissimum faciundum curent,

    Cic. Phil. 14, 38; 14, 31; id. Verr. 4, 82:

    hoc munus aedilitatis amplissimum,

    id. ib. 1, 12, 36; Aur. Vict. Vir. Ill. 1, 74:

    alicui amplissimas potestates dare,

    Cic. Agr. 2, 31:

    insignibus amplissimis ornatus,

    id. ib. 2, 101:

    dona amplissima conferre,

    Plin. 18, 3, 3, § 9:

    praemia legatis dedistis amplissima,

    Cic. Cat. 4, 5; id. Phil. 2, 32:

    spe amplissimorum praemiorum adduci,

    id. Mil. 5; id. de Or. 1, 5, 16:

    velut praemium quoddam amplissimum longi laboris,

    Quint. 10, 7, 1:

    munera amplissima mittere,

    Caes. B. G. 1, 43:

    vestris beneficiis amplissimis adfectus,

    Cic. Imp. Pomp. 51; id. Dom. 98:

    laudi amplissimae lauream concedere,

    id. Pis. 74:

    laudibus amplissimis adficere,

    id. Phil. 7, 11:

    amplissimam gloriam consequi,

    id. Prov. Cons. 39:

    ut eum amplissimo regis honore et nomine adfeceris,

    id. Deiot. 14:

    amplissimis aliquem efferre honoribus,

    Aur. Vict. Epit. 17, 3:

    amplissimis uti honoribus,

    Cic. Fl. 45:

    amplissimos honores adipisci,

    id. Verr. 5, 181:

    honores adsequi amplissimos,

    id. Mil. 81:

    aliquem ad honores amplissimos perducere,

    id. Am. 20, 73:

    meus labor fructum est amplissimum consecutus,

    id. Imp. Pomp 2:

    mihi gratiae verbis amplissimis aguntur,

    in the handsomest termis, id. Cat. 3, 14; id. Phil. 2, 13; id. Quir. 15:

    ei amplissimis verbis gratias egimus,

    id. Phil. 1, 3:

    provincia Gallia merito ornatur verbis amplissimis ab senatu,

    id. ib. 4, 9:

    amplissimis verbis conlaudatus,

    Suet. Caes. 16:

    amplissimo populi senatusque judicio exercitus habuistis,

    Cic. Agr. 1, 12; id. Fl. 5; id. Dom. 86; id. Planc. 93:

    de meo consulatu amplissima atque ornatissima decreta fecerunt,

    id. Dom. 74:

    quam universi populi, illius gentis, amplissimum testimonium (said of Cic.),

    Plin. 7, 30, 31, § 116.—
    C.
    In respect of the opinion of others, esteemed, renowned, etc.:

    quicquid est, quamvis amplum sit, id est parum tum cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    quid hunc hominem magnum aut amplum de re publica cogitare (putare possumus), qui etc.,

    great or noble, id. Imp. Pomp. 37:

    omnia, quae vobis cara atque ampla sunt,

    id. Agr. 2, 9; id. Arch. 23:

    convenerunt corrogati et quidem ampli quidam homines,

    id. Phil. 3, 20:

    hoc studium parvi properemus et ampli,

    small and great, Hor. Ep. 1, 3, 28:

    amplis doctoribus instructus,

    Tac. A. 14, 52:

    sin autem sunt amplae et honestae familiae plebeiae,

    Cic. Mur. 7, 15.— Comp.:

    cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    ampliores ordines,

    Caes. B. C. 1, 77, where Dinter reads priores: quo (ingenio) neque melius neque amplius aliud in natura mortalium est, [p. 112] Sall. J. 2, 4:

    nihil amplius potes (tribuere) amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    quid amplius facitis?

    Vulg. Matt. 5, 47.— Sup.:

    ex amplissimo genere nubere,

    Cic. Cael. 34:

    amplissimo genere natus,

    Caes. B. G. 4, 12:

    genere copiisque amplissimus, id. ib 6, 15: quam (familiam) vidit amplissimam,

    Cic. Phil. 13, 12:

    amplissimos patruos habere,

    id. Sex. Rosc. 147:

    amplissima civitas,

    id. Verr. 5, 122:

    apud illos Fabiorum nomen est amplissimum,

    id. Font. 36; id. Caecin. 104; id. Verr. 3, 96; id. Deiot. 14:

    mihi hic locus ad agendum amplissimus est visus,

    id. Imp. Pomp. 1:

    non adgrediar ad illa maxima atque amplissima prius quam etc.,

    id. Sest. 5:

    licet tribuas ei quantum amplissimum potes, nihil tamen amplius potes amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplissimis operibus increscere,

    id. ib. 8, 4, 3:

    honores in amplissimo consilio collocare,

    Cic. Sen. 2:

    amplissimi orbis terrae consilii principes,

    id. Phil. 3, 34: honoris amplissimi puto esse accusare improbos, I esteem it to be the greatest honor, etc., id. Div. in Caecil. 70:

    promotus ad amplissimas procurationes,

    Plin. Ep. 7, 31, 3:

    praeter honores amplissimos cognomenque etc.,

    Plin. 7, 44, 45, § 142:

    spes amplissimae dignitatis,

    Cic. Agr. 2, 49; id. Sen. 19, 68; Suet. Vit. 2.—
    D.
    Hence, amplissimus (almost always thus in sup.) as a title for persons holding great and honored offices, as consul, senator, etc., or as an honorable epithet of the office itself or the body of officers, distinguished, very distinguished, honorable, right honorable, most honorable, etc.:

    is mihi videtur amplissimus, qui sua virtute in altiorem locum pervenit,

    Cic. Sex. Rosc. 83:

    homo et suis et populi Romani ornamentis amplissimus,

    id. Mur. 8:

    P. Africanus rebus gestis amplissimus,

    id. Caecin. 69:

    ut homines amplissimi testimonium de sua re non dicerent,

    id. Sex. Rosc. 102; id. Clu. 197:

    Q. Catuli atque ceterorum amplissimorum hominum auctoritas,

    id. Imp. Pomp. 63:

    vir amplissimus ejus civitatis,

    id. Verr. 4, 17; id. Fl. 32:

    exercitum Cn. Domitii, amplissimi viri, sustentavit,

    id. Deiot. 5, 14:

    cum habeas amplissimi viri religionem (of L. Lucullus),

    id. Arch. 4, 8; id. Lig. 22:

    in quo consilio amplissimi viri judicarent,

    id. Mil. 5; id. Balb. 1; id. Dom. 2:

    comitatus virorum amplissimorum,

    id. Sull. 9:

    viros primarios atque amplissimos civitatis in consilium advocare,

    id. Verr. 3, 18:

    ordinis amplissimi esse,

    Aur. Vict. Caes. 13, 1; 37, 6:

    cives amplissimos legare,

    Cic. Balb. 42:

    hoc amplissimum nomen, i. e. senatorium,

    id. Verr. 3, 96:

    amplissimus honos, i. e. consulatus,

    id. Rep. 1, 6; so,

    amplissimo praeditus magistratu,

    Suet. Aug. 26:

    amplissimus ordo, i. e. senatorius,

    Plin. Ep. 10, 3; Suet. Calig. 49:

    amplissimi ordines, i. e. senatus et equites,

    id. Vesp. 9:

    amplissimum collegium decemvirale,

    Cic. Verr. 2, 4, 49:

    an vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, etc.,

    id. Cat. 1, 3:

    amplissimum sacerdotium,

    id. Verr. 2, 126; id. Phil. 13, 8:

    sacerdotium amplissimum,

    id. Verr. 2, 127.—
    E.
    As rhet. epithet:

    amplus orator,

    one that speaks richly and with dignity, Cic. Or. 9; id. Brut. 68:

    herous (pes), qui est idem dactylus Aristoteli amplior, iambus humanior videatur,

    grander, more stately, Quint. 9, 4, 88:

    amplius compositionis genus,

    more copious style, id. 9, 4, 129.— Adv. (on the extent of the use of the different forms of the adverb, v. supra init.), largely, abundantly, copiously.
    I.
    Lit.
    a.
    Form amplĭter:

    benigne ei largi atque ampliter,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    aptate munde atque ampliter convivium,

    Pomp. Com. Rel. p. 234 Rib.:

    extructam ampliter mensam,

    Lucil. 13, 7 Mull.:

    opsonato ampliter,

    Plaut. Cas. 2, 8, 65:

    adpositum est ampliter,

    id. Mil. 3, 1, 163:

    acceptus hilare atque ampliter,

    id. Merc. prol. 98:

    modeste melius facere sumptum quam ampliter,

    id. Stich. 5, 4, 10:

    parum (digitulos) immersisti ampliter,

    not deep enough, id. Bacch. 4, 4, 26.—
    b.
    Form amplē:

    exornat ample magnificeque triclinium,

    Cic. Verr. 4, 62: qui ample valetudinarios nutriunt, in great numbers (v. the context), Cels. praef. med. —
    II.
    Trop., fully, handsomely.
    a.
    Form amplĭter:

    ampliter dicere,

    fully, particularly, Gell. 10, 3, 4:

    laudare ampliter,

    id. 2, 6, 11.—
    b.
    Form amplē: duo genera sunt: unum attenuate presseque, alterum sublate ampleque dicentium, with great fulness, richly (v. amplus, II. E.), Cic. Brut. 55, 201; so,

    elate ampleque loqui,

    id. Tusc. 5, 9, 24:

    satis ample sonabant in Pompeiani nominis locum Cato et Scipio,

    full grandly filled the place of, Flor. 4, 2, 65.— Comp.: amplĭus, more, longer, further, besides (syn.: ultra, praeterea); of time, number, and action (while plus denotes more in quantity, measure, etc.; magis, more, in the comparison of quality, and sometimes of action; and potius, rather, the choice between different objects or acts), constr. absol., with comp. abl., and, in the case of numerals, like minus, plus, propius, q. v., without quam with the nom., acc., or gen., or rarely with the abl. comp., or with quam, but chiefly in the post-Aug. per.; cf. Zumpt, § 485; Madv. § 305; Roby, § 1273; Herz. ad Caes. B. G. 4, 12; and Draeger, Hist. Synt. I. p. 521 sq.
    a.
    In gen.:

    deliberatum est non tacere [me] amplius,

    Afran. Com. Rel. p. 199 Rib.:

    otium ubi erit, de istis rebus tum amplius tecum loquar,

    Plaut. Truc. 4, 4, 18:

    cui amplius male faxim,

    id. Aul. 3, 2, 6: De. Etiam? Li. Amplius, id. As. 1, 1, 29: Ar. Vale. Ph. Aliquanto amplius valerem, si hic maneres, id. ib. 3, 3, 2:

    etiam faxo amabit (eam) amplius,

    id. Men. 5, 2, 40:

    multo tanto illum accusabo, quam te accusavi, amplius,

    id. ib. 5, 2, 49:

    quo populum servare potissit amplius,

    Lucil. 1, 15 Mull.:

    At ego amplius dico,

    Cic. Verr. 2, 26:

    amplius posse,

    Sall. J. 69, 2:

    armis amplius valere,

    id. ib. 111, 1:

    si lamentetur miser amplius aequo,

    Lucr. 3, 953:

    tribus vobis opsonatumst an opsono amplius Tibi et parasito et mulieri?

    besides, Plaut. Men. 2, 2, 45:

    Quam vellem invitatum, ut nobiscum esset amplius,

    Ter. Heaut. 1, 2, 11:

    in illo exercitu cuncta (probra) fuere et alia amplius,

    Sall. J. 44, 5:

    felices ter et amplius,

    Hor. C. 1, 13, 17:

    binas aut amplius domos continuare,

    Sall. C. 20, 11:

    ter nec amplius,

    Suet. Caes. 25:

    cum non solum de his scripserit, sed amplius praecepta (reliquerit),

    Quint. 12, 11, 24:

    multa promi amplius possunt,

    Plin. 2, 17, 15, § 77:

    si studere amplius possum,

    Quint. 6, prooem. 4:

    auram communem amplius haurire potui?

    id. 6, prooem. 12:

    sagum, quod amplius est,

    Vulg. Exod. 26, 12.—
    b.
    And so very often with the pron. quid, etc.; with the negatives nihil, non, neque, nec, ne; and sometimes with nemo and haud.
    (α).
    With quid, etc.:

    Quid faciam amplius?

    Ter. Ad. 4, 7, 14, and Cic. Har. Resp. 42:

    quid dicam amplius?

    Quint. 8, 4, 7:

    quid a me amplius dicendum putatis?

    Cic. Verr. 3, 60:

    quid quaeris amplius?

    id. Sex. Rosc. 145; id. Dom. 41; id. Verr. 2, 191:

    quid vultis amplius?

    id. Mil. 35:

    quid amplius vis?

    Hor. Epod. 17, 30:

    quid exspectatis amplius?

    Cic. Verr. 2, 174:

    quid amplius exspectabo,

    Vulg. 4 Reg. 6, 33:

    quid loquar amplius de hoc homine?

    Cic. Caecin. 25:

    quid amplius laboremus?

    Quint. 8, prooem. 31:

    quid habet amplius homo?

    Vulg. Eccl. 1, 3; 6, 8:

    quid ego aliud exoptem amplius, nisi etc.,

    Plaut. As. 3, 3, 134:

    quid amplius debeam optare?

    Quint. 4, 1, 51: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, Plaut. Merc. 2, 2, 11; Ter. And. 2, 1, 25: De. An quid est etiam amplius? He. Vero amplius, id. Ad. 3, 4, 22:

    quid est quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius?

    more than this, id. And. 1, 1, 4:

    Etenim quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si etc.,

    Cic. Cat. 1, 3, 6; id. Sull. 90:

    si quid amplius scit,

    Plaut. Rud. 2, 2, 23:

    si quid ego addidero amplius,

    id. Trin. 4, 2, 13:

    si amplius aliquid gloriatus fuero,

    Vulg. 2 Cor. 10, 8.—And often hoc amplius, where hoc is commonly an abl., but sometimes may be regarded as a nom. or an acc.:

    hoc amplius si quid poteris,

    any thing beyond this, Cic. de Or. 1, 10, 44: et hoc amplius (additur), quod etc., and this further, that etc., id. Sull. 44; so Quint. 5, 13, 36:

    de paedagogis hoc amplius, ut aut sint etc.,

    id. 1, 1, 8:

    Mario urbe Italiaque interdicendum, Marciano hoc amplius, Africa,

    Plin. Ep. 2, 11, 19; Quint. 1, 5, 50; 1, 5, 55; sometimes in plur., his amplius:

    his amplius apud eundem (est) etc.,

    Quint. 9, 3, 15;

    so rarely eo amplius: inferiasque his annua religione, publice instituit, et eo amplius matri Circenses,

    Suet. Calig. 15:

    quaeris quid potuerit amplius adsequi,

    Cic. Planc. 60: prius quam (hic) turbarum quid faciat amplius, Plaut. Men. 5, 2, 93:

    quare jam te cur amplius excrucies?

    Cat. 76, 10.—
    (β).
    With nihil, etc.:

    habet nihil amplius quam lutum,

    Lucil. 9, 46 Mull.:

    nihil habui amplius, quod praeciperem,

    Quint. 7, 1, 64:

    nihil enim dixit amplius,

    Cic. Deiot. 21:

    Nihil dico amplius: causa dicta est,

    I say no more; I have done with my case, id. ib. 8:

    nihil amplius dico, nisi me etc.,

    id. Planc. 96:

    nihil amplius dicam quam victoriam etc.,

    id. Marcell. 17.—Hence, nihil dico or dicam amplius, when one fears to wound by declaring his opinion, etc., I say no more, have nothing further to say or add:

    vetus est, Nihili cocio est. Scis cujus? non dico amplius,

    Plaut. As. 1, 3, 51:

    si, quod equitis Romani filius est, inferior esse debuit: omnes tecum equitum Romanorum filii petiverunt. Nihil dico amplius,

    Cic. Planc. 7 (tacite significat eos dignitate inferiores esse Plancio, Manut. ad h.l.):

    Alterius vero partis nihil amplius dicam quam id, quod etc.,

    id. Marcell. 6, 17:

    amplius nihil respondit,

    Vulg. Marc. 15, 5:

    nihil amplius addens,

    ib. Deut. 5, 22:

    nihil noverunt amplius,

    ib. Eccl. 9, 5:

    nihil amplius optet,

    Hor. Ep. 1, 2, 46:

    nihil amplius potes,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplius quod desideres, nihil erit,

    this will leave nothing to be desired, Cic. Tusc. 1, 11, 24:

    nil amplius oro, nisi ut etc.,

    Hor. S. 2, 6, 4:

    ipse Augustus nihil amplius quam equestri familia ortum se scribit,

    Suet. Aug. 2:

    si non amplius, ad lustrum hoc protolleret unum,

    Lucil. 1, 33 Mull.:

    non luctabor tecum, Crasse, amplius,

    Cic. de Or. 1, 17, 74; id. Tusc. 5, 34, 98:

    verbum non amplius addam,

    Hor. S. 1, 1, 121:

    non amplius me objurgabis,

    Quint. 5, 10, 47:

    non amplius posse,

    Sall. Fragm. Hist. 3, 82, 19 Kritz:

    non habent amplius quid faciant,

    Vulg. Luc. 12, 4: non videbitis amplius faciem meam. ib. Gen. 44, 23; ib. Heb. 10, 17:

    amplius illa jam non inveniet,

    ib. Apoc. 18, 14:

    studium, quo non aliud ad dignitatem amplius excogitari potest,

    Tac. Or. 5:

    extra me non est alia amplius,

    Vulg. Soph. 2, 15:

    neque hoc amplius quam quod vides nobis quicquamst,

    Plaut. Rud. 1, 5, 21:

    neque va dari amplius neque etc.,

    Cic. Quinct. 23:

    nec jam amplius ullae Adparent terrae,

    Verg. A. 3, 192; 3, 260; 5, 8; 9, 426; 9, 519; 11, 807; 12, 680; id. G. 4, 503:

    nec irascar amplius,

    Vulg. Ezech. 16, 42; ib. Apoc. 7, 16:

    ne amplius dona petas,

    Cat. 68, 14:

    urere ne possit calor amplius aridus artus,

    Lucr. 4, 874;

    ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43:

    ut ne quem amplius posthac discipulum reciperet,

    Suet. Gram. 17:

    ne amplius morando Scaurum incenderet,

    Sall. J. 25, 10; id. Fragm. Hist. 1, 2, 10 Kritz;

    3, 82, 17: ne amplius divulgetur,

    Vulg. Act. 4, 17:

    ut nequaquam amplius per eamdem viam revertamini,

    ib. Deut. 17, 16:

    nolite amplius accipere pecuniam,

    ib. 4 Reg. 12, 7.—
    (γ).
    With nemo:

    cur non restipulatur neminem amplius petiturum?

    Cic. Q. Rosc. 12, 36:

    cum amplius nemo occurreret,

    nobody further, no one more, Curt. 8, 10, 2; so,

    neminem amplius viderunt,

    Vulg. Marc. 9, 7:

    nemo emet amplius,

    no one will buy any longer, any more, ib. Apoc. 18, 11 (for cases of haud with amplius, v. c. a and g).—
    c.
    With numerals and numeral forms.
    (α).
    Without quam:

    amplius horam suffixum in cruce me memini esse,

    Cat. 69, 3:

    horam amplius jam in demoliendo signo homines moliebantur,

    Cic. Verr. 4, 95:

    amplius annos triginta tribunus fuerat,

    Sall. C. 59, 6:

    me non amplius novem annos nato,

    Nep. Hann. 2, 3:

    per annos amplius quadraginta,

    Suet. Aug. 72; 32:

    quid si tandem amplius triennium est?

    Cic. Q. Rosc. 8:

    Tu faciem illius noctem non amplius unam Falle dolo,

    Verg. A. 1, 683:

    inveniebat Sabim flumen non amplius milia passuum decem abesse,

    Caes. B. G. 2, 16; 4, 12:

    reliquum spatium, quod est non amplius pedum sexcentorum, mons continet,

    id. ib. 1, 28;

    2, 29: amplius sestertium ducentiens acceptum hereditatibus rettuli,

    Cic. Phil. 2, 40; id. Fl. 68; so Plin. Ep. 10, 39, 1:

    huic paulo amplius tertiam partem denegem?

    id. ib. 5, 7, 3:

    cum eum amplius centum cives Romani cognoscerent,

    Cic. Verr. 1, 14; 5, 155:

    victi amplius ducenti ceciderunt,

    Liv. 21, 29, 3: non amplius quattuordecim cohortes, Pompei. ap. Cic. Att. 8, 12, C:

    ex omni multitudine non amplius quadraginta locum cepere,

    Sall. J. 58, 3: torrentes amplius centum, [p. 113] Plin. 5, 28, 29, § 103; 9, 5, 4, § 10.—And very rarely placed after the numeral:

    qui septingentos jam annos amplius numquam mutatis legibus vivunt,

    Cic. Fl. 63:

    pugnatum duas amplius horas,

    Liv. 25, 19, 15 Weissenb.:

    duo haud amplius milia peditum effugerunt,

    id. 28, 2:

    decem amplius versus perdidimus,

    Plin. Ep. 3, 5, 12:

    tris pateat caeli spatium non amplius ulnas,

    Verg. E. 3, 105.—
    (β).
    With the comp. abl. (rare but class.):

    cum jam amplius horis sex continenter pugnaretur,

    Caes. B. G. 3, 5; 4, 37:

    pugnatum amplius duabus horis est,

    Liv. 27, 12:

    neque triennio amplius supervixit,

    Suet. Caes. 89:

    uti non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset,

    Caes. B. G. 1, 15; 1, 23; 2, 7;

    6, 29: non amplius patet milibus quinque et triginta,

    Sall. Fragm. Hist. 4, 1, 34 Kritz:

    est ab capite paulo amplius mille passibus locus,

    Plin. Ep. 10, 90, 1:

    ab Capsa non amplius duum milium intervallo,

    Sall. J. 91, 3:

    (Catilina) cum initio non amplius duobus milibus (militum) habuisset,

    id. C. 56, 2; so,

    denas alii, alii plures (uxores) habent, set reges eo amplius,

    id. J. 80, 7.—

    And prob. the following ambiguous cases: cum mille non amplius equitibus,

    Sall. J. 105, 3:

    oppidum non amplius mille passuum abesse,

    id. ib. 68, 3.—
    (γ).
    With quam (postAug. and eccl.):

    non amplius, cum plurimum, quam septem horas dormiebat,

    Suet. Aug. 78:

    nec amplius quam septem et viginti dies Brundisii commoratus,

    id. ib. 17:

    Toto triennio semel omnino eam nec amplius quam uno die paucissimis vidit horis,

    id. Tib. 51:

    demoratus dies non amplius quam octo aut decem,

    Vulg. Act. 25, 6:

    ut non amplius apud te quam quarta (pars) remaneret,

    Plin. Ep. 5, 19:

    ut vexillum veteranorum, non amplius quam quingenti numero, copias fuderint,

    Tac. A. 3, 21:

    haud amplius quam ducentos misit,

    id. ib. 14, 32:

    insidiantur ei ex iis viri amplius quam quadraginta,

    Vulg. Act. 23, 21.—
    d. (α).
    Amplius, t. t. of judges when they deferred an important case for future examination:

    Amplius adeo prolixum temporis spatium significat, ut judices quotienscunque significarent, adhuc se audire velle, amplius dicebant. Itaque negotium differebant, unde hodieque ampliari judicium differri dicitur,

    Charis. 176 P.; so Don. ad Ter. Eun. 2, 3, 39; cf.

    also amplio and ampliatio: cum consules re audita amplius de consilii sententia pronuntiavissent,

    Cic. Brut. 22, 86:

    antea vel judicari primo poterat vel amplius pronuntiari,

    id. Verr. 2, 1, 26:

    ut de Philodamo amplius pronuntiaretur,

    id. ib. 2, 1, 29.—

    And metaph.: ego amplius deliberandum censeo,

    Ter. Phorm. 2, 4, 17.—
    (β).
    Amplius non petere, judicial t. phr., to bring no further action, to make no further claim:

    quid ita satis non dedit, AMPLIVS [A SE] NEMINEM PETITVRVM?

    Cic. Rosc. Com. 12, 35:

    Tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero amplius eo nomine neminem, cujus petitio sit, petiturum,

    id. Brut. 5, 18:

    sunt duo, quae te rogo: primum, ut si quid satis dandum erit, AMPLIVS EO NOMINE NON PETI, cures etc.,

    id. Fam. 13, 28 A:

    quod ille recusarit satis dare amplius abs te non peti,

    id. Att. 1, 8, 1.—
    (γ).
    Hoc amplius, beside the general use given above (II. Comp. b. a), as t. phr. of senators when they approved a measure, but amended it by addition:

    Servilio adsentior et HOC AMPLIVS CENSEO, magnum Pompeium fecisse etc.,

    Cic. Phil. 12, 21, 50:

    cui cum essem adsensus, decrevi HOC AMPLIVS, ut etc.,

    id. ad Brut. 1, 5, 1;

    so Seneca: fortasse et post omnes citatus nihil improbabo ex iis, quae priores decreverint, et dicam HOC AMPLIVS CENSEO, Vit. Beat. 3, 2: Quaedam ex istis sunt, quibus adsentire possumus, sed HOC AMPLIVS CENSEO,

    id. Q. N. 3, 15, 1.—
    (δ).
    To this may be added the elliptical phrases, nihil amplius and si nihil amplius:

    nihil amplius, denoting that there is nothing further than has been declared: sese ipsum abs te repetit. Nihil amplius,

    Cic. Verr. 5, 49, 128;

    (res publica) ulta suas injurias est per vos interitu tyranni. Nihil amplius,

    id. Fam. 12, 1, 2; and, si nihil amplius, marking a limit, if nothing more, at least:

    excedam tectis? An, si nihil amplius, obstem?

    Ov. M. 9, 148.
    ► The form amplius has the ambiguity of the Engl.
    word more, which is sometimes an adj., sometimes a subst., and sometimes an adv., and some of the above examples would admit of different classifications; as, non amplius dicere, not to speak further (adv.) or not to say more (subst.), Plaut. As. 1, 3, 51; but some of them would admit of only one explanation;

    as, ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43. Sup.: amplissimē.
    I.
    Lit., very largely, most abundantly:

    ut quibus militibus amplissime (agri) dati adsignati essent,

    in the largest shares, Cic. Phil. 5, 53:

    duumviri (deos) tribus quam amplissume tum apparari poterat stratis lectis placavere,

    Liv. 5, 13, 6 Weissenb.—
    II.
    Fig., most generously, most handsomely:

    qui amplissime de salute mea decreverint,

    Cic. Dom. 44:

    amplissime laudare,

    in the handsomest style, Plin. 18, 3, 3, § 11; Suet. Calig. 15:

    honores amplissime gessit,

    Cic. Verr. 2, 112:

    pater cum amplissime ex praetura triumphasset,

    with the greatest pomp, id. Mur. 15:

    placere eum quam amplissime supremo suo die efferri,

    should be carried forth with every possible solemnity, id. Phil. 9, 7, 16. V. on this word, Hand, Turs. I. pp. 287-296.

    Lewis & Short latin dictionary > amplissime

  • 42 amplus

    amplus, a, um, adj. [some regard this as a shortened form of anapleôs, = filled up, full; others, as for ambulus from amb-, rounded out, as superus from super, etc.; v. Doed. Syn. II. p. 113; but perh. it is better to form it from am- and -plus, akin to -pleo, plenus, q. v. Pott], thus pr., full all round; hence, great, large. —In space, of large extent, great, large, wide, ample, spacious (the forms amplus and amplior are very rare in the ante-class. per., and rare in all periods. Amplius is com. in the ante-class., freq. in the class., and very freq. in the post-class. per., the Vulg. rarely using the other forms, but using this 121 times. Amplissimus belongs to prose, and is scarcely used before Cicero, with whom it was a very favorite word. It was also used by Plin. Maj. and Min., but never by Tac., Sall. (in his genuine works), nor the Vulg. Catullus used only the form amplius, and Prop. only amplus, while Tib. and Pers. never used this word in any form. Ampliter is found mostly in Plaut.; and ample and amplissime are used a few times by Cic. and by writers that followed him; syn.: magnus, ingens, latus, late patens, spatiosus, laxus).
    I.
    Lit.:

    amplus et spectu protervo ferox,

    Pac. Trag. Rel. p. 94 Rib.:

    qui (Pluto) ter amplum Geryonen compescit unda,

    Hor. C. 2, 14, 7:

    ampla domus dedecori domino fit, si est in ea solitudo,

    Cic. Off. 1, 39, 139; so Verg. A. 2, 310:

    admodum amplum et excelsum signum,

    Cic. Verr. 4, 74:

    collis castris parum amplus,

    Sall. J. 98, 3:

    porticibus in amplis,

    Verg. A. 3, 353:

    per amplum mittimur Elysium,

    id. ib. 6, 743:

    vocemque per ampla volutant Atria,

    id. ib. 1, 725:

    nil vulva pulchrius ampla,

    Hor. Ep. 1, 15, 41:

    amplae aures,

    Plin. 11, 52, 114, § 274:

    milium amplum grano,

    id. 18, 7, 10, § 55:

    cubiculum amplum,

    Plin. Ep. 2, 17, 6:

    baptisterium amplum atque opacum,

    id. ib. 5, 6, 25.— Comp.:

    quanto est res amplior,

    Lucr. 2, 1133:

    Amplior Urgo et Capraria,

    Plin. 3, 6, 12, § 81:

    avis paulo amplior passere,

    id. 10, 32, 47, § 89:

    amplior specie mortali,

    Suet. Aug. 94; id. Caes. 76 (for the neutr. amplius, v. infra).— Sup.:

    amplissima curia... gymnasium amplissimum,

    Cic. Verr. 2, 4, 53:

    urbs amplissima atque ornatissima,

    id. Agr. 2, 76:

    amplissimum peristylum,

    id. Dom. 116:

    (candelabrum) ad amplissimi templi ornatum esse factum,

    id. Verr. 4, 65:

    mons Italiae amplissimus,

    Plin. 3, 5, 7, § 48:

    amplissimum flumen,

    Plin. Ep. 8, 8, 3:

    amplissimus lacus,

    id. ib. 10, 41, 2:

    amplissima insula,

    Plin. 6, 20, 23, § 71:

    amplissimi horti,

    Plin. Ep. 8, 18, 11:

    amplissima arborum,

    Plin. 16, 39, 76, § 200:

    est (topazon) amplissima gemmarum,

    id. 37, 8, 32, § 109:

    amplissimum cubiculum,

    Plin. Ep. 5, 6, 23.—
    B.
    Transf., great, abundant, ample, much, long:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6 and Ep. 2, 2, 117:

    pabula miseris mortalibus ampla,

    Lucr. 5, 944:

    ampla civitas,

    Cic. Verr. 4, 81; 4, 96:

    civitas ampla atque florens,

    Caes. B. G. 4, 3:

    gens ampla,

    Plin. 5, 30, 33, § 125:

    amplae copiae,

    Caes. B. G. 5, 19:

    ampla manus militum,

    Liv. Epit. 1, 4, 9:

    pecuaria res ampla,

    Cic. Quinct. 12:

    res familiaris ampla,

    id. Phil. 13, 8:

    (res) ampla,

    Sall. H. Fragm. 3, 82, 20 Kritz:

    patrimonium amplum et copiosum,

    Cic. Sex. Rosc. 6; id. Dom. 146: id. Phil. 2, 67:

    amplae divitiae,

    Hor. S. 2, 2, 101:

    esse patri ejus amplas facultates,

    Plin. Ep. 1, 14, 9:

    in amplis opibus heres,

    Plin. 9, 36, 59, § 122.— Comp.:

    amplior numerus,

    Cic. Mil. 57; Sall. J. 105, 3; Tac. A. 14, 53:

    ampliores aquae,

    Plin. 5, 9, 10, § 58:

    amplior exercitus,

    Sall. J. 54, 3; Suet. Vesp. 4:

    commeatus spe amplior,

    Sall. J. 75, 8:

    amplior pecunia, Auct. B. Alex. 56: pecunia amplior,

    Plin. Ep. 3, 11, 2:

    pretia ampliora,

    Plin. 10, 29, 43, § 84:

    omnia longe ampliora invenire quam etc.,

    Plin. Ep. 1, 14, 10:

    ampliores noctes,

    Plin. 18, 26, 63, § 232:

    ut ampliori tempore maneret,

    Vulg. Act. 18, 20.— Sup.:

    peditatus copiae amplissimae e Gallia,

    Cic. Font. 8:

    exercitus amplissimus,

    Plin. Ep. 2, 13, 2; 9, 13, 11:

    amplissima pecunia,

    Cic. Rosc. Am. 31:

    amplissimae fortunae,

    id. Verr. 2, 5, 8; id. Quinct. 49; id. Phil. 10, 4:

    amplissimae patrimonii copiae,

    id. Fl. 89:

    amplissimas summas emptionibus occupare,

    Plin. Ep. 8, 2, 3:

    opes amplissimae,

    id. ib. 8, 18, 4:

    amplissima dies horarum quindecim etc.,

    the longest day, Plin. 6, 34, 39, § 218.—Also subst. in comp. neutr. (v. amplius, adv. infra), more:

    ut quirem exaudire amplius,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    si vis amplius dari, Dabitur,

    Plaut. Trin. 2, 1, 18:

    jam amplius orat,

    id. ib. 2, 1, 19:

    daturus non sum amplius,

    Cic. Verr. 2, 2, 29:

    non complectar in his libris amplius quam quod etc.,

    id. de Or. 1, 6, 22:

    tantum adfero quantum ipse optat, atque etiam amplius,

    Plaut. Capt. 4, 1, 10:

    ni amplius etiam, quod ebibit,

    id. Trin. 2, 1, 20: Ph. Etiamne amplius? Th. Nil, Ter. Eun. 1, 2, 63: Tr. Dimidium Volo ut dicas. Gr. Immo hercle etiam amplius, Plaut. Rud. 4, 3, 21: Th. Nempe octoginta debentur huic minae? Tr. Haud nummo amplius, id. Most. 3, 3, 16:

    etiam amplius illam adparare condecet,

    Turp. Com. Rel. p. 100 Rib.:

    hoc onere suscepto amplexus animo sum aliquanto amplius,

    Cic. Verr. 2, 1:

    si sit opus liquidi non amplius urna,

    Hor. S. 1, 1, 54:

    omnis numerus amplius octingentis milibus explebat,

    Vell. 2, 110, 3:

    Segestanis imponebat aliquanto amplius quam etc.,

    Cic. Verr. 4, 76:

    illa corona contentus Thrasybulus neque amplius requisivit,

    Nep. Thras. 4, 3:

    amplius possidere,

    Plin. 18, 4, 3, § 17:

    Ille imperio ei reddito haud amplius, quam ut duo ex tribus filiis secum militarent, exegit,

    Curt. 8, 4, 21:

    dedit quantum maximum potuit, daturus amplius, si potuisset,

    Plin. Ep. 3, 21, 6:

    cum hoc amplius praestet, quod etc.,

    id. ib. 7, 25, 1.—Also with part. gen., more of, a greater quantity or number of:

    gaudeo tibi liberorum esse amplius,

    Plaut. Cist. 5, 4:

    te amplius bibisse praedicet loti,

    Cat. 39, 21:

    amplius frumenti auferre,

    Cic. Verr. 3, 49:

    expensum est auri viginti paulo amplius,

    id. Fl. 6, 8:

    amplius negotii contrahi,

    id. Cat. 4, 9:

    si amplius obsidum vellet,

    Caes. B. G. 6, 9, ubi v. Herz.:

    quanto ejus amplius processerat temporis,

    id. B. C. 3, 25.—
    II.
    Fig.
    A.
    Of internal power or force, great, strong, violent, impetuous:

    pro viribus amplis,

    Lucr. 5, 1174:

    amplae vires peditum,

    Plin. 6, 20, 23, § 75;

    ampla nepotum Spes,

    Prop. 4, 22, 41:

    poena sera, sed ampla,

    full, strict, id. 4, 5, 32. — Comp.:

    haec irae factae essent multo ampliores,

    Ter. Hec. 3, 1, 9:

    si forte morbus amplior factus siet, i. e. gravior,

    id. ib. 3, 1, 50:

    amplior metus,

    Cic. Clu. 128:

    amplior potentia feris,

    Plin. 28, 10, 42, § 153:

    ampliorem dicendi facultatem consequi,

    Quint. 2, 3, 4:

    amplior eoque acrior impetus,

    Flor. 4, 2, 66:

    spes amplior,

    Sall. J. 105, 4:

    amplius accipietis judicium,

    severer, Vulg. Matt. 23, 14:

    amplior auctoritas,

    Plin. 37, 3, 12, § 47:

    amplior virtus,

    higher merit, Quint. 8, 3, 83:

    idem aut amplior cultus (dei),

    Plin. 28, 2, 4, § 18:

    amplior est quaestio,

    Quint. 3, 5, 8:

    ampliora verba,

    of larger meaning, id. 8, 4, 2: scientia intellegentiaque ac sapientia ampliores inventae sunt in te, Vulg. Dan. 5, 14:

    quo legatis animus amplior esset,

    Sall. C. 40, 6; 59, 1:

    spiritus amplior,

    Vulg. Dan. 5, 12; 6, 3.— Sup.:

    (honos) pro amplissimis meritis redditur,

    Cic. Phil. 5, 41:

    cujus sideris (Caniculae) effectus amplissimi in terra sentiuntur,

    very violent, Plin. 2, 40, 40, § 107:

    amplissima spes,

    Suet. Caes. 7:

    his finis cognitionis amplissimae,

    most important trial, Plin. Ep. 2, 11, 23.—
    B.
    Of external splendor, great, handsome, magnificent, splendid, glorious:

    illis ampla satis forma, pudicitia,

    great enough, Prop. 1, 2, 24:

    haec ampla sunt, haec divina,

    Cic. Sest. 102; id. Arch. 23:

    res gestae satis amplae,

    Sall. C. 8, 2:

    cur parum amplis adfecerit praemiis,

    Cic. Mil. 57:

    ampla quidem, sed pro ingentibus meritis praemia acceperunt,

    Tac. A. 14, 53:

    amplum in modum praemia ostentare,

    Aur. Vict. Caes. 26, 6:

    amplis honoribus usi,

    Sall. J. 25, 4:

    amplis honoribus auctos,

    Hor. S. 1, 6, 11.—Sometimes in mal. part. or ironically:

    amplam occasionem calumniae nactus,

    a fine opportunity, Cic. Verr. 2, 61:

    spolia ampla refertis Tuque puerque tuus,

    glorious spoils, Verg. A. 4, 93.— Comp.:

    ne ullum munus aedilitatis amplius aut gratius populo esse possit,

    Cic. Verr. 2, 1, 5; id. Mur. 37:

    praemiis ad perdiscendum amplioribus commoveri,

    id. de Or. 1, 4, 13:

    alicui ampliorem laudem tribuere,

    id. Sest. 27:

    in aliqua re esse laudem ampliorem,

    id. Marcell. 4:

    corporis membris plus dedit, id amplius atque augustius ratus (Zeuxis),

    Quint. 12, 10, 5:

    ut Augustus vocaretur ampliore cognomine,

    Suet. Aug. 7.— Subst.:

    in potestatibus eo modo agitabat, ut ampliore, quam gerebat, dignus haberetur,

    of something greater, Sall. J. 63, 5.— Sup.:

    ut consules monumentum quam amplissimum faciundum curent,

    Cic. Phil. 14, 38; 14, 31; id. Verr. 4, 82:

    hoc munus aedilitatis amplissimum,

    id. ib. 1, 12, 36; Aur. Vict. Vir. Ill. 1, 74:

    alicui amplissimas potestates dare,

    Cic. Agr. 2, 31:

    insignibus amplissimis ornatus,

    id. ib. 2, 101:

    dona amplissima conferre,

    Plin. 18, 3, 3, § 9:

    praemia legatis dedistis amplissima,

    Cic. Cat. 4, 5; id. Phil. 2, 32:

    spe amplissimorum praemiorum adduci,

    id. Mil. 5; id. de Or. 1, 5, 16:

    velut praemium quoddam amplissimum longi laboris,

    Quint. 10, 7, 1:

    munera amplissima mittere,

    Caes. B. G. 1, 43:

    vestris beneficiis amplissimis adfectus,

    Cic. Imp. Pomp. 51; id. Dom. 98:

    laudi amplissimae lauream concedere,

    id. Pis. 74:

    laudibus amplissimis adficere,

    id. Phil. 7, 11:

    amplissimam gloriam consequi,

    id. Prov. Cons. 39:

    ut eum amplissimo regis honore et nomine adfeceris,

    id. Deiot. 14:

    amplissimis aliquem efferre honoribus,

    Aur. Vict. Epit. 17, 3:

    amplissimis uti honoribus,

    Cic. Fl. 45:

    amplissimos honores adipisci,

    id. Verr. 5, 181:

    honores adsequi amplissimos,

    id. Mil. 81:

    aliquem ad honores amplissimos perducere,

    id. Am. 20, 73:

    meus labor fructum est amplissimum consecutus,

    id. Imp. Pomp 2:

    mihi gratiae verbis amplissimis aguntur,

    in the handsomest termis, id. Cat. 3, 14; id. Phil. 2, 13; id. Quir. 15:

    ei amplissimis verbis gratias egimus,

    id. Phil. 1, 3:

    provincia Gallia merito ornatur verbis amplissimis ab senatu,

    id. ib. 4, 9:

    amplissimis verbis conlaudatus,

    Suet. Caes. 16:

    amplissimo populi senatusque judicio exercitus habuistis,

    Cic. Agr. 1, 12; id. Fl. 5; id. Dom. 86; id. Planc. 93:

    de meo consulatu amplissima atque ornatissima decreta fecerunt,

    id. Dom. 74:

    quam universi populi, illius gentis, amplissimum testimonium (said of Cic.),

    Plin. 7, 30, 31, § 116.—
    C.
    In respect of the opinion of others, esteemed, renowned, etc.:

    quicquid est, quamvis amplum sit, id est parum tum cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    quid hunc hominem magnum aut amplum de re publica cogitare (putare possumus), qui etc.,

    great or noble, id. Imp. Pomp. 37:

    omnia, quae vobis cara atque ampla sunt,

    id. Agr. 2, 9; id. Arch. 23:

    convenerunt corrogati et quidem ampli quidam homines,

    id. Phil. 3, 20:

    hoc studium parvi properemus et ampli,

    small and great, Hor. Ep. 1, 3, 28:

    amplis doctoribus instructus,

    Tac. A. 14, 52:

    sin autem sunt amplae et honestae familiae plebeiae,

    Cic. Mur. 7, 15.— Comp.:

    cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    ampliores ordines,

    Caes. B. C. 1, 77, where Dinter reads priores: quo (ingenio) neque melius neque amplius aliud in natura mortalium est, [p. 112] Sall. J. 2, 4:

    nihil amplius potes (tribuere) amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    quid amplius facitis?

    Vulg. Matt. 5, 47.— Sup.:

    ex amplissimo genere nubere,

    Cic. Cael. 34:

    amplissimo genere natus,

    Caes. B. G. 4, 12:

    genere copiisque amplissimus, id. ib 6, 15: quam (familiam) vidit amplissimam,

    Cic. Phil. 13, 12:

    amplissimos patruos habere,

    id. Sex. Rosc. 147:

    amplissima civitas,

    id. Verr. 5, 122:

    apud illos Fabiorum nomen est amplissimum,

    id. Font. 36; id. Caecin. 104; id. Verr. 3, 96; id. Deiot. 14:

    mihi hic locus ad agendum amplissimus est visus,

    id. Imp. Pomp. 1:

    non adgrediar ad illa maxima atque amplissima prius quam etc.,

    id. Sest. 5:

    licet tribuas ei quantum amplissimum potes, nihil tamen amplius potes amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplissimis operibus increscere,

    id. ib. 8, 4, 3:

    honores in amplissimo consilio collocare,

    Cic. Sen. 2:

    amplissimi orbis terrae consilii principes,

    id. Phil. 3, 34: honoris amplissimi puto esse accusare improbos, I esteem it to be the greatest honor, etc., id. Div. in Caecil. 70:

    promotus ad amplissimas procurationes,

    Plin. Ep. 7, 31, 3:

    praeter honores amplissimos cognomenque etc.,

    Plin. 7, 44, 45, § 142:

    spes amplissimae dignitatis,

    Cic. Agr. 2, 49; id. Sen. 19, 68; Suet. Vit. 2.—
    D.
    Hence, amplissimus (almost always thus in sup.) as a title for persons holding great and honored offices, as consul, senator, etc., or as an honorable epithet of the office itself or the body of officers, distinguished, very distinguished, honorable, right honorable, most honorable, etc.:

    is mihi videtur amplissimus, qui sua virtute in altiorem locum pervenit,

    Cic. Sex. Rosc. 83:

    homo et suis et populi Romani ornamentis amplissimus,

    id. Mur. 8:

    P. Africanus rebus gestis amplissimus,

    id. Caecin. 69:

    ut homines amplissimi testimonium de sua re non dicerent,

    id. Sex. Rosc. 102; id. Clu. 197:

    Q. Catuli atque ceterorum amplissimorum hominum auctoritas,

    id. Imp. Pomp. 63:

    vir amplissimus ejus civitatis,

    id. Verr. 4, 17; id. Fl. 32:

    exercitum Cn. Domitii, amplissimi viri, sustentavit,

    id. Deiot. 5, 14:

    cum habeas amplissimi viri religionem (of L. Lucullus),

    id. Arch. 4, 8; id. Lig. 22:

    in quo consilio amplissimi viri judicarent,

    id. Mil. 5; id. Balb. 1; id. Dom. 2:

    comitatus virorum amplissimorum,

    id. Sull. 9:

    viros primarios atque amplissimos civitatis in consilium advocare,

    id. Verr. 3, 18:

    ordinis amplissimi esse,

    Aur. Vict. Caes. 13, 1; 37, 6:

    cives amplissimos legare,

    Cic. Balb. 42:

    hoc amplissimum nomen, i. e. senatorium,

    id. Verr. 3, 96:

    amplissimus honos, i. e. consulatus,

    id. Rep. 1, 6; so,

    amplissimo praeditus magistratu,

    Suet. Aug. 26:

    amplissimus ordo, i. e. senatorius,

    Plin. Ep. 10, 3; Suet. Calig. 49:

    amplissimi ordines, i. e. senatus et equites,

    id. Vesp. 9:

    amplissimum collegium decemvirale,

    Cic. Verr. 2, 4, 49:

    an vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, etc.,

    id. Cat. 1, 3:

    amplissimum sacerdotium,

    id. Verr. 2, 126; id. Phil. 13, 8:

    sacerdotium amplissimum,

    id. Verr. 2, 127.—
    E.
    As rhet. epithet:

    amplus orator,

    one that speaks richly and with dignity, Cic. Or. 9; id. Brut. 68:

    herous (pes), qui est idem dactylus Aristoteli amplior, iambus humanior videatur,

    grander, more stately, Quint. 9, 4, 88:

    amplius compositionis genus,

    more copious style, id. 9, 4, 129.— Adv. (on the extent of the use of the different forms of the adverb, v. supra init.), largely, abundantly, copiously.
    I.
    Lit.
    a.
    Form amplĭter:

    benigne ei largi atque ampliter,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    aptate munde atque ampliter convivium,

    Pomp. Com. Rel. p. 234 Rib.:

    extructam ampliter mensam,

    Lucil. 13, 7 Mull.:

    opsonato ampliter,

    Plaut. Cas. 2, 8, 65:

    adpositum est ampliter,

    id. Mil. 3, 1, 163:

    acceptus hilare atque ampliter,

    id. Merc. prol. 98:

    modeste melius facere sumptum quam ampliter,

    id. Stich. 5, 4, 10:

    parum (digitulos) immersisti ampliter,

    not deep enough, id. Bacch. 4, 4, 26.—
    b.
    Form amplē:

    exornat ample magnificeque triclinium,

    Cic. Verr. 4, 62: qui ample valetudinarios nutriunt, in great numbers (v. the context), Cels. praef. med. —
    II.
    Trop., fully, handsomely.
    a.
    Form amplĭter:

    ampliter dicere,

    fully, particularly, Gell. 10, 3, 4:

    laudare ampliter,

    id. 2, 6, 11.—
    b.
    Form amplē: duo genera sunt: unum attenuate presseque, alterum sublate ampleque dicentium, with great fulness, richly (v. amplus, II. E.), Cic. Brut. 55, 201; so,

    elate ampleque loqui,

    id. Tusc. 5, 9, 24:

    satis ample sonabant in Pompeiani nominis locum Cato et Scipio,

    full grandly filled the place of, Flor. 4, 2, 65.— Comp.: amplĭus, more, longer, further, besides (syn.: ultra, praeterea); of time, number, and action (while plus denotes more in quantity, measure, etc.; magis, more, in the comparison of quality, and sometimes of action; and potius, rather, the choice between different objects or acts), constr. absol., with comp. abl., and, in the case of numerals, like minus, plus, propius, q. v., without quam with the nom., acc., or gen., or rarely with the abl. comp., or with quam, but chiefly in the post-Aug. per.; cf. Zumpt, § 485; Madv. § 305; Roby, § 1273; Herz. ad Caes. B. G. 4, 12; and Draeger, Hist. Synt. I. p. 521 sq.
    a.
    In gen.:

    deliberatum est non tacere [me] amplius,

    Afran. Com. Rel. p. 199 Rib.:

    otium ubi erit, de istis rebus tum amplius tecum loquar,

    Plaut. Truc. 4, 4, 18:

    cui amplius male faxim,

    id. Aul. 3, 2, 6: De. Etiam? Li. Amplius, id. As. 1, 1, 29: Ar. Vale. Ph. Aliquanto amplius valerem, si hic maneres, id. ib. 3, 3, 2:

    etiam faxo amabit (eam) amplius,

    id. Men. 5, 2, 40:

    multo tanto illum accusabo, quam te accusavi, amplius,

    id. ib. 5, 2, 49:

    quo populum servare potissit amplius,

    Lucil. 1, 15 Mull.:

    At ego amplius dico,

    Cic. Verr. 2, 26:

    amplius posse,

    Sall. J. 69, 2:

    armis amplius valere,

    id. ib. 111, 1:

    si lamentetur miser amplius aequo,

    Lucr. 3, 953:

    tribus vobis opsonatumst an opsono amplius Tibi et parasito et mulieri?

    besides, Plaut. Men. 2, 2, 45:

    Quam vellem invitatum, ut nobiscum esset amplius,

    Ter. Heaut. 1, 2, 11:

    in illo exercitu cuncta (probra) fuere et alia amplius,

    Sall. J. 44, 5:

    felices ter et amplius,

    Hor. C. 1, 13, 17:

    binas aut amplius domos continuare,

    Sall. C. 20, 11:

    ter nec amplius,

    Suet. Caes. 25:

    cum non solum de his scripserit, sed amplius praecepta (reliquerit),

    Quint. 12, 11, 24:

    multa promi amplius possunt,

    Plin. 2, 17, 15, § 77:

    si studere amplius possum,

    Quint. 6, prooem. 4:

    auram communem amplius haurire potui?

    id. 6, prooem. 12:

    sagum, quod amplius est,

    Vulg. Exod. 26, 12.—
    b.
    And so very often with the pron. quid, etc.; with the negatives nihil, non, neque, nec, ne; and sometimes with nemo and haud.
    (α).
    With quid, etc.:

    Quid faciam amplius?

    Ter. Ad. 4, 7, 14, and Cic. Har. Resp. 42:

    quid dicam amplius?

    Quint. 8, 4, 7:

    quid a me amplius dicendum putatis?

    Cic. Verr. 3, 60:

    quid quaeris amplius?

    id. Sex. Rosc. 145; id. Dom. 41; id. Verr. 2, 191:

    quid vultis amplius?

    id. Mil. 35:

    quid amplius vis?

    Hor. Epod. 17, 30:

    quid exspectatis amplius?

    Cic. Verr. 2, 174:

    quid amplius exspectabo,

    Vulg. 4 Reg. 6, 33:

    quid loquar amplius de hoc homine?

    Cic. Caecin. 25:

    quid amplius laboremus?

    Quint. 8, prooem. 31:

    quid habet amplius homo?

    Vulg. Eccl. 1, 3; 6, 8:

    quid ego aliud exoptem amplius, nisi etc.,

    Plaut. As. 3, 3, 134:

    quid amplius debeam optare?

    Quint. 4, 1, 51: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, Plaut. Merc. 2, 2, 11; Ter. And. 2, 1, 25: De. An quid est etiam amplius? He. Vero amplius, id. Ad. 3, 4, 22:

    quid est quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius?

    more than this, id. And. 1, 1, 4:

    Etenim quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si etc.,

    Cic. Cat. 1, 3, 6; id. Sull. 90:

    si quid amplius scit,

    Plaut. Rud. 2, 2, 23:

    si quid ego addidero amplius,

    id. Trin. 4, 2, 13:

    si amplius aliquid gloriatus fuero,

    Vulg. 2 Cor. 10, 8.—And often hoc amplius, where hoc is commonly an abl., but sometimes may be regarded as a nom. or an acc.:

    hoc amplius si quid poteris,

    any thing beyond this, Cic. de Or. 1, 10, 44: et hoc amplius (additur), quod etc., and this further, that etc., id. Sull. 44; so Quint. 5, 13, 36:

    de paedagogis hoc amplius, ut aut sint etc.,

    id. 1, 1, 8:

    Mario urbe Italiaque interdicendum, Marciano hoc amplius, Africa,

    Plin. Ep. 2, 11, 19; Quint. 1, 5, 50; 1, 5, 55; sometimes in plur., his amplius:

    his amplius apud eundem (est) etc.,

    Quint. 9, 3, 15;

    so rarely eo amplius: inferiasque his annua religione, publice instituit, et eo amplius matri Circenses,

    Suet. Calig. 15:

    quaeris quid potuerit amplius adsequi,

    Cic. Planc. 60: prius quam (hic) turbarum quid faciat amplius, Plaut. Men. 5, 2, 93:

    quare jam te cur amplius excrucies?

    Cat. 76, 10.—
    (β).
    With nihil, etc.:

    habet nihil amplius quam lutum,

    Lucil. 9, 46 Mull.:

    nihil habui amplius, quod praeciperem,

    Quint. 7, 1, 64:

    nihil enim dixit amplius,

    Cic. Deiot. 21:

    Nihil dico amplius: causa dicta est,

    I say no more; I have done with my case, id. ib. 8:

    nihil amplius dico, nisi me etc.,

    id. Planc. 96:

    nihil amplius dicam quam victoriam etc.,

    id. Marcell. 17.—Hence, nihil dico or dicam amplius, when one fears to wound by declaring his opinion, etc., I say no more, have nothing further to say or add:

    vetus est, Nihili cocio est. Scis cujus? non dico amplius,

    Plaut. As. 1, 3, 51:

    si, quod equitis Romani filius est, inferior esse debuit: omnes tecum equitum Romanorum filii petiverunt. Nihil dico amplius,

    Cic. Planc. 7 (tacite significat eos dignitate inferiores esse Plancio, Manut. ad h.l.):

    Alterius vero partis nihil amplius dicam quam id, quod etc.,

    id. Marcell. 6, 17:

    amplius nihil respondit,

    Vulg. Marc. 15, 5:

    nihil amplius addens,

    ib. Deut. 5, 22:

    nihil noverunt amplius,

    ib. Eccl. 9, 5:

    nihil amplius optet,

    Hor. Ep. 1, 2, 46:

    nihil amplius potes,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplius quod desideres, nihil erit,

    this will leave nothing to be desired, Cic. Tusc. 1, 11, 24:

    nil amplius oro, nisi ut etc.,

    Hor. S. 2, 6, 4:

    ipse Augustus nihil amplius quam equestri familia ortum se scribit,

    Suet. Aug. 2:

    si non amplius, ad lustrum hoc protolleret unum,

    Lucil. 1, 33 Mull.:

    non luctabor tecum, Crasse, amplius,

    Cic. de Or. 1, 17, 74; id. Tusc. 5, 34, 98:

    verbum non amplius addam,

    Hor. S. 1, 1, 121:

    non amplius me objurgabis,

    Quint. 5, 10, 47:

    non amplius posse,

    Sall. Fragm. Hist. 3, 82, 19 Kritz:

    non habent amplius quid faciant,

    Vulg. Luc. 12, 4: non videbitis amplius faciem meam. ib. Gen. 44, 23; ib. Heb. 10, 17:

    amplius illa jam non inveniet,

    ib. Apoc. 18, 14:

    studium, quo non aliud ad dignitatem amplius excogitari potest,

    Tac. Or. 5:

    extra me non est alia amplius,

    Vulg. Soph. 2, 15:

    neque hoc amplius quam quod vides nobis quicquamst,

    Plaut. Rud. 1, 5, 21:

    neque va dari amplius neque etc.,

    Cic. Quinct. 23:

    nec jam amplius ullae Adparent terrae,

    Verg. A. 3, 192; 3, 260; 5, 8; 9, 426; 9, 519; 11, 807; 12, 680; id. G. 4, 503:

    nec irascar amplius,

    Vulg. Ezech. 16, 42; ib. Apoc. 7, 16:

    ne amplius dona petas,

    Cat. 68, 14:

    urere ne possit calor amplius aridus artus,

    Lucr. 4, 874;

    ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43:

    ut ne quem amplius posthac discipulum reciperet,

    Suet. Gram. 17:

    ne amplius morando Scaurum incenderet,

    Sall. J. 25, 10; id. Fragm. Hist. 1, 2, 10 Kritz;

    3, 82, 17: ne amplius divulgetur,

    Vulg. Act. 4, 17:

    ut nequaquam amplius per eamdem viam revertamini,

    ib. Deut. 17, 16:

    nolite amplius accipere pecuniam,

    ib. 4 Reg. 12, 7.—
    (γ).
    With nemo:

    cur non restipulatur neminem amplius petiturum?

    Cic. Q. Rosc. 12, 36:

    cum amplius nemo occurreret,

    nobody further, no one more, Curt. 8, 10, 2; so,

    neminem amplius viderunt,

    Vulg. Marc. 9, 7:

    nemo emet amplius,

    no one will buy any longer, any more, ib. Apoc. 18, 11 (for cases of haud with amplius, v. c. a and g).—
    c.
    With numerals and numeral forms.
    (α).
    Without quam:

    amplius horam suffixum in cruce me memini esse,

    Cat. 69, 3:

    horam amplius jam in demoliendo signo homines moliebantur,

    Cic. Verr. 4, 95:

    amplius annos triginta tribunus fuerat,

    Sall. C. 59, 6:

    me non amplius novem annos nato,

    Nep. Hann. 2, 3:

    per annos amplius quadraginta,

    Suet. Aug. 72; 32:

    quid si tandem amplius triennium est?

    Cic. Q. Rosc. 8:

    Tu faciem illius noctem non amplius unam Falle dolo,

    Verg. A. 1, 683:

    inveniebat Sabim flumen non amplius milia passuum decem abesse,

    Caes. B. G. 2, 16; 4, 12:

    reliquum spatium, quod est non amplius pedum sexcentorum, mons continet,

    id. ib. 1, 28;

    2, 29: amplius sestertium ducentiens acceptum hereditatibus rettuli,

    Cic. Phil. 2, 40; id. Fl. 68; so Plin. Ep. 10, 39, 1:

    huic paulo amplius tertiam partem denegem?

    id. ib. 5, 7, 3:

    cum eum amplius centum cives Romani cognoscerent,

    Cic. Verr. 1, 14; 5, 155:

    victi amplius ducenti ceciderunt,

    Liv. 21, 29, 3: non amplius quattuordecim cohortes, Pompei. ap. Cic. Att. 8, 12, C:

    ex omni multitudine non amplius quadraginta locum cepere,

    Sall. J. 58, 3: torrentes amplius centum, [p. 113] Plin. 5, 28, 29, § 103; 9, 5, 4, § 10.—And very rarely placed after the numeral:

    qui septingentos jam annos amplius numquam mutatis legibus vivunt,

    Cic. Fl. 63:

    pugnatum duas amplius horas,

    Liv. 25, 19, 15 Weissenb.:

    duo haud amplius milia peditum effugerunt,

    id. 28, 2:

    decem amplius versus perdidimus,

    Plin. Ep. 3, 5, 12:

    tris pateat caeli spatium non amplius ulnas,

    Verg. E. 3, 105.—
    (β).
    With the comp. abl. (rare but class.):

    cum jam amplius horis sex continenter pugnaretur,

    Caes. B. G. 3, 5; 4, 37:

    pugnatum amplius duabus horis est,

    Liv. 27, 12:

    neque triennio amplius supervixit,

    Suet. Caes. 89:

    uti non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset,

    Caes. B. G. 1, 15; 1, 23; 2, 7;

    6, 29: non amplius patet milibus quinque et triginta,

    Sall. Fragm. Hist. 4, 1, 34 Kritz:

    est ab capite paulo amplius mille passibus locus,

    Plin. Ep. 10, 90, 1:

    ab Capsa non amplius duum milium intervallo,

    Sall. J. 91, 3:

    (Catilina) cum initio non amplius duobus milibus (militum) habuisset,

    id. C. 56, 2; so,

    denas alii, alii plures (uxores) habent, set reges eo amplius,

    id. J. 80, 7.—

    And prob. the following ambiguous cases: cum mille non amplius equitibus,

    Sall. J. 105, 3:

    oppidum non amplius mille passuum abesse,

    id. ib. 68, 3.—
    (γ).
    With quam (postAug. and eccl.):

    non amplius, cum plurimum, quam septem horas dormiebat,

    Suet. Aug. 78:

    nec amplius quam septem et viginti dies Brundisii commoratus,

    id. ib. 17:

    Toto triennio semel omnino eam nec amplius quam uno die paucissimis vidit horis,

    id. Tib. 51:

    demoratus dies non amplius quam octo aut decem,

    Vulg. Act. 25, 6:

    ut non amplius apud te quam quarta (pars) remaneret,

    Plin. Ep. 5, 19:

    ut vexillum veteranorum, non amplius quam quingenti numero, copias fuderint,

    Tac. A. 3, 21:

    haud amplius quam ducentos misit,

    id. ib. 14, 32:

    insidiantur ei ex iis viri amplius quam quadraginta,

    Vulg. Act. 23, 21.—
    d. (α).
    Amplius, t. t. of judges when they deferred an important case for future examination:

    Amplius adeo prolixum temporis spatium significat, ut judices quotienscunque significarent, adhuc se audire velle, amplius dicebant. Itaque negotium differebant, unde hodieque ampliari judicium differri dicitur,

    Charis. 176 P.; so Don. ad Ter. Eun. 2, 3, 39; cf.

    also amplio and ampliatio: cum consules re audita amplius de consilii sententia pronuntiavissent,

    Cic. Brut. 22, 86:

    antea vel judicari primo poterat vel amplius pronuntiari,

    id. Verr. 2, 1, 26:

    ut de Philodamo amplius pronuntiaretur,

    id. ib. 2, 1, 29.—

    And metaph.: ego amplius deliberandum censeo,

    Ter. Phorm. 2, 4, 17.—
    (β).
    Amplius non petere, judicial t. phr., to bring no further action, to make no further claim:

    quid ita satis non dedit, AMPLIVS [A SE] NEMINEM PETITVRVM?

    Cic. Rosc. Com. 12, 35:

    Tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero amplius eo nomine neminem, cujus petitio sit, petiturum,

    id. Brut. 5, 18:

    sunt duo, quae te rogo: primum, ut si quid satis dandum erit, AMPLIVS EO NOMINE NON PETI, cures etc.,

    id. Fam. 13, 28 A:

    quod ille recusarit satis dare amplius abs te non peti,

    id. Att. 1, 8, 1.—
    (γ).
    Hoc amplius, beside the general use given above (II. Comp. b. a), as t. phr. of senators when they approved a measure, but amended it by addition:

    Servilio adsentior et HOC AMPLIVS CENSEO, magnum Pompeium fecisse etc.,

    Cic. Phil. 12, 21, 50:

    cui cum essem adsensus, decrevi HOC AMPLIVS, ut etc.,

    id. ad Brut. 1, 5, 1;

    so Seneca: fortasse et post omnes citatus nihil improbabo ex iis, quae priores decreverint, et dicam HOC AMPLIVS CENSEO, Vit. Beat. 3, 2: Quaedam ex istis sunt, quibus adsentire possumus, sed HOC AMPLIVS CENSEO,

    id. Q. N. 3, 15, 1.—
    (δ).
    To this may be added the elliptical phrases, nihil amplius and si nihil amplius:

    nihil amplius, denoting that there is nothing further than has been declared: sese ipsum abs te repetit. Nihil amplius,

    Cic. Verr. 5, 49, 128;

    (res publica) ulta suas injurias est per vos interitu tyranni. Nihil amplius,

    id. Fam. 12, 1, 2; and, si nihil amplius, marking a limit, if nothing more, at least:

    excedam tectis? An, si nihil amplius, obstem?

    Ov. M. 9, 148.
    ► The form amplius has the ambiguity of the Engl.
    word more, which is sometimes an adj., sometimes a subst., and sometimes an adv., and some of the above examples would admit of different classifications; as, non amplius dicere, not to speak further (adv.) or not to say more (subst.), Plaut. As. 1, 3, 51; but some of them would admit of only one explanation;

    as, ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43. Sup.: amplissimē.
    I.
    Lit., very largely, most abundantly:

    ut quibus militibus amplissime (agri) dati adsignati essent,

    in the largest shares, Cic. Phil. 5, 53:

    duumviri (deos) tribus quam amplissume tum apparari poterat stratis lectis placavere,

    Liv. 5, 13, 6 Weissenb.—
    II.
    Fig., most generously, most handsomely:

    qui amplissime de salute mea decreverint,

    Cic. Dom. 44:

    amplissime laudare,

    in the handsomest style, Plin. 18, 3, 3, § 11; Suet. Calig. 15:

    honores amplissime gessit,

    Cic. Verr. 2, 112:

    pater cum amplissime ex praetura triumphasset,

    with the greatest pomp, id. Mur. 15:

    placere eum quam amplissime supremo suo die efferri,

    should be carried forth with every possible solemnity, id. Phil. 9, 7, 16. V. on this word, Hand, Turs. I. pp. 287-296.

    Lewis & Short latin dictionary > amplus

  • 43 dico

    1.
    dĭco, āvi, ātum, 1 (dixe for dixisse, Val. Ant. ap. Arn. 5, 1; DICASSIT dixerit, Paul. ex Fest. p. 75, 15; rather = dicaverit), v. a. [orig. the same word with 2. dīco; cf. the meaning of abdĭco and abdīco, of indĭco and indīco, dedĭco, no. II. A. al., Corss. Ausspr. 1, 380].
    I.
    To proclaim, make known. So perh. only in the foll. passage: pugnam, Lucil. ap. Non. 287, 30.—Far more freq.,
    II.
    Relig. t. t., to dedicate, consecrate, devote any thing to a deity or to a deified person (for syn. cf.: dedico, consecro, inauguro).
    A.
    Prop.: et me dicabo atque animam devotabo hostibus, Att. ap. Non. 98, 12:

    donum tibi (sc. Jovi) dicatum atque promissum,

    Cic. Verr. 2, 5, 72; cf.:

    ara condita atque dicata,

    Liv. 1, 7 (for which aram condidit dedicavitque, id. 28, 46 fin.); so,

    aram,

    id. 1, 7; 1, 20:

    capitolium, templum Jovis O. M.,

    id. 22, 38 fin.:

    templa,

    Ov. F. 1, 610:

    delubrum ex manubiis,

    Plin. 7, 26, 27, § 97:

    lychnuchum Apollini,

    id. 34, 3, 8, § 14:

    statuas Olympiae,

    id. 34, 4, 9, § 16:

    vehiculum,

    Tac. G. 40:

    carmen Veneri,

    Plin. 37, 10, 66, § 178; cf. Suet. Ner. 10 fin. et saep.:

    cygni Apollini dicati,

    Cic. Tusc. 1, 30, 73.—
    2.
    With a personal object, to consecrate, to deify (cf. dedico, no. II. A. b.):

    Janus geminus a Numa dicatus,

    Plin. 34, 7, 16, § 34:

    inter numina dicatus Augustus,

    Tac. A. 1, 59.—
    B.
    Transf., beyond the relig. sphere.
    1.
    To give up, set apart, appropriate a thing to any one: recita;

    aurium operam tibi dico,

    Plaut. Bacch. 4, 9, 72; so,

    operam,

    id. Ps. 1, 5, 147; Ter. Ph. 1, 2, 12:

    hunc totum diem tibi,

    Cic. Leg. 2, 3, 7:

    tuum studium meae laudi,

    id. Fam. 2, 6, 4:

    genus (orationis) epidicticum gymnasiis et palaestrae,

    id. Or. 13, 42:

    librum Maecenati,

    Plin. 19, 10, 57, § 177; cf.:

    librum laudibus ptisanae,

    id. 18, 7, 15, § 75 al.:

    (Deïopeam) conubio jungam stabili propriamque dicabo,

    Verg. A. 1, 73; cf. the same verse, ib. 4, 126:

    se Crasso,

    Cic. de Or. 3, 3, 11; cf.: se Remis in clientelam, * Caes. B. G. 6, 12, 7:

    se alii civitati,

    to become a free denizen of it, Cic. Balb. 11, 28;

    for which: se in aliam civitatem,

    id. ib. 12 fin. —
    * 2.
    (I. q. dedico, no. II. A.) To consecrate a thing by using it for the first time:

    nova signa novamque aquilam,

    Tac. H. 5, 16.— Hence, dĭcātus, a, um, P. a. (acc. to no. II.), devoted, consecrated, dedicated:

    loca Christo dedicatissima, August. Civ. Dei, 3, 31: CONSTANTINO AETERNO AVGVSTO ARRIVS DIOTIMVS... N. M. Q. (i. e. numini majestatique) EIVS DICATISSIMVS,

    Inscr. Orell. 1083.
    2.
    dīco, xi, ctum, 3 ( praes. DEICO, Inscr. Orell. 4848; imp. usu. dic; cf. duc, fac, fer, from duco, etc., DEICVNTO, and perf. DEIXSERINT, P. C. de Therm. ib. 3673; imp. dice, Naev. ap. Fest. p. 298, 29 Müll.; Plaut. Capt. 2, 2, 109; id. Bac. 4, 4, 65; id. Merc. 1, 2, 47 al.; cf. Quint. 1, 6, 21; fut. dicem = dicam, Cato ap. Quint. 1, 7, 23; cf. Paul. ex Fest. p. 72, 6 Müll.—Another form of the future is dicebo, Novius ap. Non. 507 (Com. v. 8 Rib.). — Perf. sync.:

    dixti,

    Plaut. As. 4, 2, 14; id. Trin. 2, 4, 155; id. Mil. 2, 4, 12 et saep.; Ter. And. 3, 1, 1; 3, 2, 38; id. Heaut. 2, 3, 100 et saep.; Cic. Fin. 2, 3, 10; id. N. D. 3, 9, 23; id. Caecin. 29, 82; acc. to Quint. 9, 3, 22.— Perf. subj.:

    dixis,

    Plaut. Capt. 1, 2, 46; Caecil. ap. Gell. 7, 17 fin.:

    dixem = dixissem,

    Plaut. Pseud. 1, 5, 84; inf. dixe = dix isse, Plaut. Fragm. ap. Non. 105, 23; Varr. ib. 451, 16; Arn. init.; Aus. Sept. Sap. de Cleob. 8; inf. praes. pass. dicier, Ter. Eun. 4, 4, 32; Vatin. in Cic. Fam. 5, 9 al.), v. a. [root DIC = DEIK in deiknumi; lit., to show; cf. dikê, and Lat. dicis, ju-dex, dicio], to say, tell, mention, relate, affirm, declare, state; to mean, intend (for syn. cf.: for, loquor, verba facio, dicto, dictito, oro, inquam, aio, fabulor, concionor, pronuntio, praedico, recito, declamo, affirmo, assevero, contendo; also, nomino, voco, alloquor, designo, nuncupo; also, decerno, jubeo, statuo, etc.; cf. also, nego.—The person addressed is usually put in dat., v. the foll.: dicere ad aliquem, in eccl. Lat., stands for the Gr. eipein pros tina, Vulg. Luc. 2, 34 al.; cf. infra I. B. 2. g).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    Amphitruonis socium nae me esse volui dicere,

    Plaut. Am. 1, 1, 228:

    advenisse familiarem dicito,

    id. ib. 1, 1, 197:

    haec uti sunt facta ero dicam,

    id. ib. 1, 1, 304; cf. ib. 2, 1, 23:

    signi dic quid est?

    id. ib. 1, 1, 265:

    si dixero mendacium,

    id. ib. 1, 1, 43; cf.

    opp. vera dico,

    id. ib. 1, 1, 238 al.:

    quo facto aut dicto adest opus,

    id. ib. 1, 1, 15; cf.:

    dictu opus est,

    Ter. Heaut. 5, 1, 68:

    nihil est dictu facilius,

    id. Phorm. 2, 1, 70:

    turpe dictu,

    id. Ad. 2, 4, 11:

    indignis si male dicitur, bene dictum id esse dico,

    Plaut. Curc. 4, 2, 27:

    ille, quem dixi,

    whom I have mentioned, named, Cic. de Or. 3, 12, 45 et saep.: vel dicam = vel potius, or rather:

    stuporem hominis vel dicam pecudis attendite,

    Cic. Phil. 2, 12, 30; cf.:

    mihi placebat Pomponius maxime vel dicam minime displicebat,

    id. Brut. 57, 207; so id. ib. 70, 246; id. Fam. 4, 7, 3 al.—
    b.
    Dicitur, dicebatur, dictum est, impers. with acc. and inf., it is said, related, maintained, etc.; or, they say, affirm, etc.: de hoc (sc. Diodoro) Verri dicitur, habere eum, etc., it is reported to Verres that, etc., Cic. Verr. 2, 4, 18:

    non sine causa dicitur, ad ea referri omnes nostras cogitationes,

    id. Fin. 3, 18, 60; so,

    dicitur,

    Nep. Paus. 5, 3; Quint. 5, 7, 33; 7, 2, 44; Ov. F. 4, 508:

    Titum multo apud patrem sermone orasse dicebatur, ne, etc.,

    Tac. H. 4, 52; so,

    dicebatur,

    id. A. 1, 10:

    in hac habitasse platea dictum'st Chrysidem,

    Ter. And. 4, 5, 1:

    dictum est,

    Caes. B. G. 1, 1, 5; Liv. 38, 56; Quint. 6, 1, 27:

    ut pulsis hostibus dici posset, eos, etc.,

    Caes. B. G. 1, 46, 3. Cf. also: hoc, illud dicitur, with acc. and inf., Cic. Fin. 5, 24, 72; id. de Or. 1, 33, 150; Quint. 4, 2, 91; 11, 3, 177 al. —Esp. in histt. in reference to what has been previously related:

    ut supra dictum est,

    Sall. J. 96, 1:

    sicut ante dictum est,

    Nep. Dion. 9, 5; cf. Curt. 3, 7, 7; 5, 1, 11; 8, 6, 2 et saep.—
    c.
    (See Zumpt, Gram. § 607.) Dicor, diceris, dicitur, with nom. and inf., it is said that I, thou, he, etc.; or, they say that I, thou, etc.:

    ut nos dicamur duo omnium dignissimi esse,

    Plaut. As. 2, 2, 47: cf. Quint. 4, 4, 6:

    dicar Princeps Aeolium carmen ad Italos Deduxisse modos,

    Hor. Od. 3, 30, 10 al.:

    illi socius esse diceris,

    Plaut. Rud. 1, 2, 72: aedes Demaenetus ubi [p. 571] dicitur habitare, id. As. 2, 3, 2:

    qui (Pisistratus) primus Homeri libros confusos antea sic disposuisse dicitur, ut nunc habemus,

    Cic. de Or. 3, 34, 137 et saep.:

    quot annos nata dicitur?

    Plaut. Cist. 4, 2, 89:

    is nunc dicitur venturus peregre,

    id. Truc. 1, 1, 66 et saep. In a double construction, with nom. and inf., and acc. and inf. (acc. to no. b. and c.): petisse dicitur major Titius... idque ab eis facile (sc. eum) impetrasse, Auct. B. Afr. 28 fin.; so Suet. Oth. 7.—
    d.
    Dictum ac factum or dictum factum (Gr. hama epos hama ergon), in colloq. lang., no sooner said than done, without delay, Ter. And. 2, 3, 7:

    dictum ac factum reddidi,

    it was "said and done" with me, id. Heaut. 4, 5, 12; 5, 1, 31; cf.:

    dicto citius,

    Verg. A. 1, 142; Hor. S. 2, 2, 80; and:

    dicto prope citius,

    Liv. 23, 47, 6.—
    B.
    In partic.
    1.
    Pregn.
    a.
    To assert, affirm a thing as certain (opp. nego):

    quem esse negas, eundem esse dicis,

    Cic. Tusc. 1, 6, 12; cf.:

    dicebant, ego negabam,

    id. Fam. 3, 8, 5; and:

    quibus creditum non sit negantibus, iisdem credatur dicentibus?

    id. Rab. Post. 12, 35.—
    b.
    For dico with a negative, nego is used, q. v.; cf. Zumpt, Gram. § 799;

    but: dicere nihil esse pulchrius, etc.,

    Liv. 30, 12, 6; 21, 9, 3 Fabri; so,

    freq. in Liv. when the negation precedes,

    id. 30, 22, 5; 23, 10, 13 al.; cf. Krebs, Antibar. p. 355.—
    2.
    dico is often inserted parenthetically, to give emphasis to an apposition:

    utinam C. Caesari, patri, dico adulescenti contigisset, etc.,

    Cic. Phil. 5, 18, 49; id. Tusc. 5, 36, 105; id. Planc. 12, 30; Quint. 9, 2, 83; cf. Cic. Or. 58, 197; id. Tusc. 4, 16, 36; Sen. Ep. 14, 6; id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 1, 6, 24:

    ille mihi praesidium dederat, cum dico mihi, senatui dico populoque Romano,

    Cic. Phil. 11, 8, 20; Sen. Ep. 83, 12; Plin. Ep. 2, 20, 2; 3, 2, 2.—
    3.
    In rhetor. and jurid. lang., to pronounce, deliver, rehearse, speak any thing.
    (α).
    With acc.:

    oratio dicta de scripto,

    Cic. Planc. 30 fin.; cf.:

    sententiam de scripto,

    id. Att. 4, 3, 3:

    controversias,

    Quint. 3, 8, 51; 9, 2, 77:

    prooemium ac narrationem et argumenta,

    id. 2, 20, 10:

    exordia,

    id. 11, 3, 161:

    theses et communes locos,

    id. 2, 1, 9:

    materias,

    id. 2, 4, 41:

    versus,

    Cic. Or. 56, 189; Quint. 6, 3, 86:

    causam, of the defendant or his attorney,

    to make a defensive speech, to plead in defence, Cic. Rosc. Am. 5; id. Quint. 8; id. Sest. 8; Quint. 5, 11, 39; 7, 4, 3; 8, 2, 24 al.; cf.

    causas (said of the attorney),

    Cic. de Or. 1, 2, 5; 2, 8, 32 al.:

    jus,

    to pronounce judgment, id. Fl. 3; id. Fam. 13, 14; hence the praetor's formula: DO, DICO, ADDICO; v. do, etc.—
    (β).
    With ad and acc. pers., to plead before a person or tribunal:

    ad unum judicem,

    Cic. Opt. Gen. 4, 10:

    ad quos? ad me, si idoneus videor qui judicem, etc.,

    id. Verr. 2, 2, 29, § 72; Liv. 3, 41.—
    (γ).
    With ad and acc. of thing, to speak in reference to, in reply to:

    non audeo ad ista dicere,

    Cic. Tusc. 3, 32, 78; id. Rep. 1, 18, 30.—
    (δ).
    Absol.:

    nec idem loqui, quod dicere,

    Cic. Or. 32:

    est oratoris proprium, apte, distincte, ornate dicere,

    id. Off. 1, 1, 2; so,

    de aliqua re pro aliquo, contra aliquem, etc., innumerable times in Cic. and Quint.: dixi, the t. t. at the end of a speech,

    I have done, Cic. Verr. 1 fin. Ascon. and Zumpt, a. h. 1.;

    thus, dixerunt, the t. t. by which the praeco pronounced the speeches of the parties to be finished,

    Quint. 1, 5, 43; cf. Spald. ad Quint. 6, 4, 7.— Transf. beyond the judicial sphere:

    causam nullam or causam haud dico,

    I have no objection, Plaut. Mil. 5, 34; id. Capt. 3, 4, 92; Ter. Ph. 2, 1, 42.—
    4.
    To describe, relate, sing, celebrate in writing (mostly poet.):

    tibi dicere laudes,

    Tib. 1, 3, 31; so,

    laudes Phoebi et Dianae,

    Hor. C. S. 76:

    Dianam, Cynthium, Latonam,

    id. C. 1, 21, 1:

    Alciden puerosque Ledae,

    id. ib. 1, 12, 25:

    caelestes, pugilemve equumve,

    id. ib. 4, 2, 19:

    Pelidae stomachum,

    id. ib. 1, 6, 5:

    bella,

    id. Ep. 1, 16, 26; Liv. 7, 29:

    carmen,

    Hor. C. 1, 32, 3; id. C. S. 8; Tib. 2, 1, 54:

    modos,

    Hor. C. 3, 11, 7:

    silvestrium naturas,

    Plin. 15, 30, 40, § 138 et saep.:

    temporibus Augusti dicendis non defuere decora ingenia,

    Tac. A. 1, 1; id. H. 1, 1:

    vir neque silendus neque dicendus sine cura,

    Vell. 2, 13.—
    b.
    Of prophecies, to predict, foretell:

    bellicosis fata Quiritibus Hac lege dico, ne, etc.,

    Hor. C. 3, 3, 58:

    sortes per carmina,

    id. A. P. 403:

    quicquid,

    id. S. 2, 5, 59:

    hoc (Delphi),

    Ov. Tr. 4, 8, 43 et saep.—
    5.
    To pronounce, articulate a letter, syllable, word: Demosthenem scribit Phalereus, cum Rho dicere nequiret, etc., Cic. Div. 2, 46, 96; id. de Or. 1, 61, 260; Quint. 1, 4, 8; 1, 7, 21 al.—
    6.
    To call, to name: habitum quendam vitalem corporis esse, harmoniam Graii quam dicunt, Lucr. 3, 106; cf.: Latine dicimus elocutionem, quam Graeci phrasin vocant, Quint. 8, 1, 1:

    Chaoniamque omnem Trojano a Chaone dixit,

    Verg. A. 3, 335:

    hic ames dici pater atque princeps,

    Hor. Od. 1, 2, 50:

    uxor quondam tua dicta,

    Verg. A. 2, 678 et saep. —Prov.:

    dici beatus ante obitum nemo debet,

    Ov. M. 3, 135.—
    7.
    To name, appoint one to an office:

    ut consules roget praetor vel dictatorem dicat,

    Cic. Att. 9, 15, 2: so,

    dictatorem,

    Liv. 5, 9; 7, 26; 8, 29:

    consulem,

    id. 10, 15; 24, 9; 26, 22 (thrice):

    magistrum equitum,

    id. 6, 39:

    aedilem,

    id. 9, 46:

    arbitrum bibendi,

    Hor. Od. 2, 7, 26 et saep.—
    8.
    To appoint, set apart. fix upon, settle:

    nam mea bona meis cognatis dicam, inter eos partiam,

    Plaut. Mil. 3, 1, 113; cf. Pompon. ap. Non. 280, 19:

    dotis paululum vicino suo,

    Afran. ib. 26:

    pecuniam omnem suam doti,

    Cic. Fl. 35: quoniam inter nos nuptiae sunt dictae, Afran. ap. Non. 280, 24; cf.:

    diem nuptiis,

    Ter. And. 1, 1, 75:

    diem operi,

    Cic. Verr. 2, 1, 57:

    diem juris,

    Plaut. Men. 4, 2, 16:

    diem exercitui ad conveniendum Pharas,

    Liv. 36, 8; cf. id. 42, 28, and v. dies:

    locum consiliis,

    id. 25, 16:

    leges pacis,

    id. 33, 12; cf.:

    leges victis,

    id. 34, 57:

    legem tibi,

    Hor. Ep. 2, 2, 18; Ov. M. 6, 137; cf.:

    legem sibi,

    to give sentence upon one's self, id. ib. 13, 72:

    pretium muneri,

    Hor. C. 4, 8, 12 et saep.—With inf.: prius data est, quam tibi dari dicta, Pac. ap. Non. 280, 28. — Pass. impers.:

    eodem Numida inermis, ut dictum erat, accedit,

    Sall. J. 113, 6.—
    9.
    To utter, express, esp. in phrases:

    non dici potest, dici vix potest, etc.: non dici potest quam flagrem desiderio urbis,

    Cic. Att. 5, 11, 1; 5, 17, 5:

    dici vix potest quanta sit vis, etc.,

    id. Leg. 2, 15, 38; id. Verr. 2, 4, 57, § 127; id. Or. 17, 55; id. Red. ad Quir. 1, 4; cf. Quint. 2, 2, 8; 11, 3, 85.—
    10.
    (Mostly in colloq. lang.) Alicui, like our vulg. to tell one so and so, for to admonish, warn, threaten him:

    dicebam, pater, tibi, ne matri consuleres male,

    Plaut. As. 5, 2, 88; cf. Nep. Datam. 5; Ov. Am. 1, 14, 1.—Esp. freq.:

    tibi (ego) dico,

    I tell you, Plaut. Curc. 4, 2, 30; id. Bacch. 4, 9, 76; id. Men. 2, 3, 27; id. Mil. 2, 2, 62 et saep.; Ter. And. 1, 2, 33 Ruhnk.; id. ib. 4, 4, 23; id. Eun. 2, 3, 46; 87; Phaedr. 4, 19, 18; cf.:

    tibi dicimus,

    Ov. H. 20, 153; id. M. 9, 122; so, dixi, I have said it, i. e. you may depend upon it, it shall be done, Ter. Phorm. 2, 3, 90; 92.—
    11.
    Dicere sacramentum or sacramento, to take an oath, to swear; v. sacramentum.
    II.
    Transf., i. q. intellego, Gr. phêmi, to mean so and so; it may sometimes be rendered in English by namely, to wit:

    nec quemquam vidi, qui magis ea, quae timenda esse negaret, timeret, mortem dico et deos,

    Cic. N. D. 1, 31, 86; id. de Or. 3, 44, 174: M. Sequar ut institui divinum illum virum, quem saepius fortasse laudo quam necesse est. At. Platonem videlicet dicis, id. Leg. 3, 1:

    uxoris dico, non tuam,

    Plaut. As. 1, 1, 30 et saep.—Hence, dictum, i, n., something said, i. e. a saying, a word.
    A.
    In gen.: haut doctis dictis certantes sed male dictis, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 Vahl.; acc. to Hertz.: nec maledictis); so,

    istaec dicta dicere,

    Plaut. Trin. 1, 2, 40:

    docta,

    id. ib. 2, 2, 99; id. Men. 2, 1, 24; Lucr. 5, 113; cf.

    condocta,

    Plaut. Poen. 3, 2, 3:

    meum,

    id. As. 2, 4, 1:

    ridiculum,

    id. Capt. 3, 1, 22:

    minimum,

    Cic. Fam. 1, 9:

    ferocibus dictis rem nobilitare,

    Liv. 23, 47, 4 al.:

    ob admissum foede dictumve superbe,

    Lucr. 5, 1224; cf.

    facete,

    Plaut. Capt. 1, 2, 73; id. Poen. 3, 3, 24; Ter. Eun. 2, 2, 57; Cic. Off. 1, 29, 104 al.:

    lepide,

    Plaut. Most. 1, 3, 103:

    absurde,

    id. Capt. 1, 1, 3:

    vere,

    Nep. Alc. 8, 4:

    ambigue,

    Hor. A. P. 449 et saep.—Pleon.:

    feci ego istaec dicta quae vos dicitis (sc. me fecisse),

    Plaut. Casin. 5, 4, 17.—
    B.
    In partic.
    1.
    A saying, maxim, proverb:

    aurea dicta,

    Lucr. 3, 12; cf.

    veridica,

    id. 6, 24: Catonis est dictum. Pedibus compensari pecuniam, Cic. Fl. 29 fin. Hence, the title of a work by Caesar: Dicta collectanea (his Apophthegmata, mentioned in Cic. Fam. 9, 16), Suet. Caes. 56.—Esp. freq.,
    2.
    For facete dictum, a witty saying, bon-mot, Enn. ap. Cic. de Or. 2, 54 fin. (cf. Cic. ap. Macr. S. 2, 1 fin.); Cic. Phil. 2, 17; Quint. 6, 3, 2; 16; 36; Liv. 7, 33, 3; Hor. A. P. 273 et saep.; cf. also, dicterium.—
    3.
    Poetry, verse (abstr. and concr.): dicti studiosus, Enn. ap. Cic. Brut. 18, 71:

    rerum naturam expandere dictis,

    Lucr. 1, 126; 5, 56:

    Ennius hirsuta cingat sua dicta corona,

    Prop. 4 (5), 1, 61.—
    4.
    A prediction, prophecy, Lucr. 1, 103; Verg. A. 2, 115; Val. Fl. 2, 326 al.; cf. dictio.—
    5.
    An order, command:

    dicto paruit consul,

    Liv. 9, 41; cf. Verg. A. 3, 189; Ov. M. 8, 815:

    haec dicta dedit,

    Liv. 3, 61; cf. id. 7, 33; 8, 34; 22, 25 al.: dicto audientem esse and dicto audire alicui, v. audio.—
    6.
    A promise, assurance:

    illi dixerant sese dedituros... Cares, tamen, non dicto capti, etc.,

    Nep. Milt. 2, 5; Fur. ap. Macr. S. 6, 1, 34.

    Lewis & Short latin dictionary > dico

  • 44 interpres

    inter-prĕs, ĕtis, com. [inter, and Sanscr. root prath-, to spread abroad; cf. platus, latus].
    I.
    An agent between two parties, a broker, factor, negotiator (class.):

    quod te praesente isti egi, teque interprete,

    through your agency, Plaut. Curc. 3, 64:

    quasi ego ei rei sim interpres,

    id. Mil. 3, 1, 203:

    quasi ea res per me interpretem curetur,

    id. ib. 3, 3, 36;

    4, 1, 6: interpretes corrumpendi judicii,

    Cic. Verr. 1, 12:

    pacis,

    Liv. 21, 12: divūm, the messenger of the gods, i. e. Mercury, Verg. A. 4, 356; 3, 359:

    harum curarum,

    i. e. Juno, the goddess of marriage, id. ib. 608.—
    II.
    An explainer, expounder, translator, interpreter (syn. internuntius):

    juris,

    Cic. Top. 1:

    legum,

    Juv. 4, 79; 6, 544:

    grammatici interpretes poëtarum,

    Cic. Div. 1, 18:

    caeli,

    an astronomer, id. ib. 2, 44:

    mentis est oratio,

    id. Leg. 1, 10; cf.

    lingua,

    Hor. A. P. 111:

    metus interpres semper in deteriora inclinatus,

    Liv. 27, 44: comitiorum, i. e. the Haruspices, who can tell whether or not the comitia are properly held, Cic. N. D. 2, 4:

    portentorum,

    a soothsayer, id. Div. 2, 28:

    nec converti, ut interpres, sed ut orator,

    a translator, id. Opt. Gen. Or. 5, 14:

    indiserti,

    id. Fin. 3, 4:

    interpres veridica,

    Liv. 1, 7.—
    B.
    Esp., an interpreter, dragoman:

    quotidianis interpretibus remotis, per C. Valerium cum eo (Divitiaco) colloquitur,

    Caes. B. G. 1, 19:

    appellare aliquem per interpretem,

    Plin. 25, 2, 3, § 6:

    audire aliquem cum interprete,

    Cic. Fin. 5, 29:

    litteraeque lectae per interpretem sunt,

    Liv. 27, 43 al.

    Lewis & Short latin dictionary > interpres

  • 45 teneo

    tĕnĕo, tĕnŭi, tentum, 2 ( perf. subj. tetinerim, Pac. ap. Non. 178, 15:

    tetinerit,

    Att. ib. 178, 12:

    tetinisse,

    Pac. ib. 178, 11; fut. perf. tetinero, acc. to Fest. p. 252 Müll. Another collat. form of the perf. tenivi, acc. to Charis. p. 220 P.; Diom. pp. 363 and 369 ib.), v. a. and n. [root ten-, tan-; Gr. tanumai, teinô; Sanscr. tanomi, to stretch, spread; this root appears in many derived meanings; cf. Lat.: tendo, tenuis, tener, tenor, tenus].
    I.
    Act., to hold, keep, have in the hand, in the mouth, etc.
    A.
    Lit.
    1.
    In gen.: Eu. Porrige bracchium, prehende: jam tenes? Cha. Teneo. Eu. Tene, Plaut. Merc. 5, 2, 42; cf.

    argentum,

    id. Pers. 3, 3, 9:

    cum pyxidem teneret in manu,

    Cic. Cael. 26, 63;

    for which: aliquid manu,

    Quint. 10, 7, 31; Ov. M. 11, 560; id. A. A. 1, 320; Hor. Ep. 1, 19, 34:

    aliquid dextrā,

    Ov. F. 1, 99:

    digitis,

    id. ib. 2, 102; id. M. 9, 86; 9, 522:

    lacertis,

    id. ib. 2, 100 al.:

    radicem ore,

    Cic. Div. 2, 68, 141:

    cibum ore,

    Phaedr. 1, 4, 6;

    for which: decoctum diu in ore,

    Plin. 25, 13, 105, § 166:

    aliquem in sinu,

    Ov. H. 3, 114;

    for which: aliquem sinu,

    id. ib. 13, 157:

    flabellulum,

    Ter. Eun. 3, 5, 50:

    facem,

    Verg. A. 6, 224:

    telum,

    Liv. 2, 19. — Prov.: manu tenere aliquid, to seize, grasp, or comprehend a thing which is palpable or evident: aliter leges, aliter philosophi tollunt astutias: leges, quātenus manu tenere possunt;

    philosophi, quātenus ratione et intellegentiā,

    Cic. Off. 3, 17, 68; cf.:

    cum res non conjecturā, sed oculis ac manibus teneretur,

    id. Clu. 7, 20. —
    2.
    In partic.
    a.
    With the accessory idea of possession, to hold, i. e. to be master of, have in one ' s power, possess, etc. (syn.:

    possideo, habeo): multa hereditatibus, multa emptionibus, multa dotibus tenebantur sine injuriā,

    Cic. Off. 2, 23, 81:

    quae tenuit dives Achaemenes,

    Hor. C. 2, 12, 21:

    Evander qui multis ante tempestatibus tenuerat loca,

    Liv. 1, 5:

    provinciam a praedonibus liberam,

    Cic. Imp. Pomp. 11, 32:

    colles praesidiis,

    Caes. B. C. 3, 43:

    Formiarum moenia et Lirim,

    Hor. C. 3, 17, 8:

    tenente Caesare terras,

    id. ib. 3, 14, 15:

    rem publicam,

    Cic. Mur. 39, 83; id. Sest. 19, 44:

    summam imperii,

    Caes. B. G. 3, 22:

    equitum centurias,

    Cic. Fam. 11, 16, 3:

    alterum cornu,

    to command, Nep. Pelop. 4, 3:

    provincias aliaque omnia,

    Sall. C. 39, 2: scenam, to have sole possession of. [p. 1854] rule over, Suet. Tit. 7. —

    Of the possession of the object of affection: te tenet,

    Tib. 1, 6, 35; 2, 6, 52; Verg. E. 1, 32; Ov. H. 2, 103 Ruhnk.; 15, 88; id. Am. 3, 7, 3; Phaedr. 2, 2, 4.—In colloq. lang., teneo te, I have you once more, of again seeing the beloved person:

    teneone te, Antiphila, maxime animo exoptata meo?

    Ter. Heaut. 2, 4, 27 Ruhnk.; Sen. Ben. 7, 4; Ov. H. 18, 183; cf.:

    et comitem Aenean juxta natumque tenebat Ingrediens,

    Verg. A. 8, 308.—Also like our I have you (fast, bound, etc.):

    teneo te, inquam, nam ista Academiae est propria sententia,

    Cic. Ac. 2, 48, 148; id. Quint. 20, 63.— Absol.: qui tenent (sc. rem publicam), who are in possession of the State, of public affairs:

    qui tenent, qui potiuntur,

    Cic. Att. 7, 12, 3; 2, 18, 1. —
    b.
    With the accessory idea of firmness, persistence, to hold fast, occupy; to watch, guard, defend; to maintain, retain a thing:

    legio locum non tenuit atque in proximum collem se recepit,

    Caes. B. C. 1, 44:

    montes teneri,

    id. B. G. 3, 2:

    haec noctu firmis praesidiis tenebantur,

    id. ib. 7, 69:

    Capitolia celsa tenebat,

    Verg. A. 8, 653:

    quo teneam Protea nodo?

    Hor. Ep. 1, 1, 90:

    te neque intra Claustra tenebo,

    id. C. 3, 11, 44; cf.:

    in manicis et Compedibus saevo te sub custode tenebo,

    id. Ep. 1, 16, 77: laqueis (se) sensit teneri... fugam frustra tentabat;

    at illam Lenta tenet radix exsultantemque coërcet,

    Ov. M. 11, 74 sq.; 1, 535:

    Athenae tuae sempiternam in arce oleam tenere potuerunt,

    Cic. Leg. 1, 1, 2:

    agri qui diu aquam tenent,

    Pall. Apr. 2, 4:

    classem ibi tenebat,

    Liv. 31, 46, 8: secundissimo vento cursum tenere, to hold or keep one ' s course, Cic. N. D. 3, 34, 83; cf.:

    vento intermisso cursum non tenuit,

    Caes. B. G. 5, 8; 4, 28; so,

    cursum,

    Cic. Planc. 21, 52; id. Rep. 1, 2, 3 fin.; Quint. 4, 3, 13:

    quo iter,

    Verg. A. 1, 370; Plin. Ep. 6, 16, 10:

    (lunam) fingunt cursus viam sub sole tenere,

    Lucr. 5, 714:

    tenuit tamen vestigia Bucar,

    Liv. 29, 32, 6.—
    c.
    With the accessory idea of reaching the object aimed at, to reach, attain a place:

    montes effuso cursu Sabini petebant et pauci tenuere,

    Liv. 1, 37, 4:

    regionem,

    id. 30, 25, 11:

    Tenum,

    id. 36, 21, 1:

    terram,

    id. 37, 16, 4; 37, 11, 5; 37, 13, 4;

    26, 29, 4: Hesperiam,

    Ov. F. 1, 498:

    portus,

    id. H. 18, 198; Tac. Agr. 38 fin.:

    cum quibus (navibus) Cythnum insulam tenuit,

    id. H. 2, 9.—
    d.
    With the accessory idea of movement impeded, to hold fast, hold back, hinder, restrain, detain, check, control, stay, etc.:

    naves, quae vento tenebantur,

    Caes. B. G. 4, 22:

    quid hic agatur, scire poteris ex eo, qui litteras attulit, quem diutius tenui, quia, etc.,

    Cic. Att. 11, 3, 1:

    si id te non tenet, advola,

    id. Fam. 16, 19:

    septimum jam diem Corcyrae tenebamur,

    id. ib. 16, 7 init.:

    Marcellum ab gerundis rebus valetudo adversa Nolae tenuit,

    Liv. 24, 20, 7:

    non tenebo te pluribus,

    Cic. Fam. 11, 16, 3; cf. absol.:

    ne diutius teneam,

    id. Verr. 2, 1, 13, § 34: solutum (corpus) tenere, Cels. praef. med.; cf.

    ventrem,

    id. 4, 19 med.:

    tene linguam,

    Ov. F. 2, 602:

    pecus omne tenendum,

    Verg. G. 2, 371:

    vix a te videor posse tenere manus,

    Ov. Am. 1, 4, 10; so,

    manus,

    id. M. 13, 203; cf.:

    manum stomachumque teneto,

    Hor. S. 2, 7, 44:

    saeva tene cum Berecyntio Cornu tympana,

    id. C. 1, 18, 13:

    et Phoebi tenuere viam,

    i. e. impeded, closed up, Luc. 5, 136:

    quo me decet usque teneri?

    Verg. A. 5, 384:

    lacrimas,

    Caes. B. G. 1, 39; so,

    lacrimas in morte miserā non tenebamus,

    Cic. Verr. 2, 5, 67, § 172:

    dictator exercitum in stativis tenebat,

    Liv. 6, 14, 1. —
    (β).
    Esp.: se tenere, to keep back, remain, stay:

    Sabinus castris sese tenebat,

    Caes. B. G. 3, 17; 1, 40; Liv. 2, 45, 2:

    nullā clade acceptā castris se pavidus tenebat,

    id. 3, 26, 3:

    Hasdrubal procul ab hoste intervallo tenebat se,

    id. 23, 26, 2:

    se domi a conventu remotum tenere,

    Nep. Dion, 9, 1:

    ego tamen teneo ab accusando vix me hercule: sed tamen teneo,

    restrain myself, refrain, Cic. Q. Fr. 3, 2, 2:

    nec se tenuit, quin, etc.,

    id. Ac. 2, 4, 12; cf.

    mid.: teneri non potui, quin tibi apertius illud idem his litteris declararem,

    id. Att. 15, 14, 2; Just. 6, 7, 10; cf.:

    se intra silentium tenuit,

    Plin. Ep. 4, 17, 8:

    multum me intra silentium tenui,

    id. ib. 7, 6, 6.—
    B.
    Trop.
    1.
    In gen., to hold, contain in the mind, to conceive, comprehend, know (syn.:

    percipio, intellego): nunc ego teneo, nunc scio, Quid sit hoc negotii,

    Plaut. Capt. 3, 5, 39: tenes Quorsum haec tendant quae loquor, id. Ps. 1, 2, 81:

    tenes, quid dicam?

    Ter. Heaut. 4, 3, 22:

    teneo,

    I understand, id. And. 1, 1, 59:

    teneo quid erret,

    id. 3, 2, 18; Cic. Rep. 1, 23, 37; cf.: quibus capiatur Caesar, tenes, Caecin. ap. Cic. Fam. 6, 7, 5:

    quae a Romanis auguribus ignorantur, a Cilicibus... Lyciis tenentur,

    Cic. Div. 1, 15, 25:

    quoniam ea, quae tenebatis ipsi, etiam ex me audire voluistis,

    id. Rep. 1, 46, 70:

    alicujus reconditos sensus,

    id. Sest. 10, 22:

    quo pacto cuncta tenerem,

    Hor. S. 2, 4, 8:

    et teneo melius ista,

    Mart. 4, 37, 7.—With inf.:

    nullus frugi esse homo potest, nisi qui et bene facere et male tenet,

    Plaut. Bacch. 4, 4, 10; Lucr. 3, 647.—
    2.
    In partic.
    a.
    To have possession of, have the mastery of, to control any thing:

    cum rem publicam opes paucorum non virtutes tenere coeperunt,

    Cic. Rep. 1, 34, 51.—
    b.
    To hold fast, guard, preserve, uphold, keep, insist (syn. servo):

    sin consuetudinem meam, quam in re publicā semper habui, tenuero,

    Cic. Phil. 1, 11, 27:

    ordinem,

    id. ib. 5, 13, 35:

    portum,

    id. Fam. 1, 9, 21:

    statum,

    id. Rep. 1, 28, 44:

    non tenebat ornatum suum civitas,

    id. ib. 1, 27, 43:

    si jus suum populi teneant,

    id. ib. 1, 32, 48:

    nec diutius umquam tenetur idem rei publicae modus,

    id. ib. 1, 44, 68:

    est boni viri, haec duo tenere in amicitiā, etc.,

    id. Lael. 18, 65:

    morem,

    id. Off. 3, 10, 44; so id. Fl. 7, 15; Verg. A. 3, 408:

    foedus,

    Cic. Balb. 15, 34:

    tenebat non modo auctoritatem, sed etiam imperium in suos,

    id. Sen. 11, 37:

    silentium,

    Liv. 1, 28, 8.—
    c.
    To hold fast, maintain, support, defend, uphold, insist:

    illud arcte tenent accurateque defendunt, voluptatem esse summum bonum,

    hold fast, maintain, Cic. Par. 1, 3, 14; cf.:

    illud, quod multos annos tenuisset,

    id. Ac. 2, 22, 71; and:

    quod idem Peripatetici non tenent,

    id. Fin. 3, 13, 44:

    propositum tenere,

    to maintain, Caes. B. C. 3, 42, 1:

    suas leges,

    Cic. Verr. 1, 4, 13:

    causam apud centumviros,

    id. Caecin. 24, 67:

    quo causae teste tenentur,

    Hor. Ep. 1, 16, 43:

    locum quendam cum aliquo,

    Cic. Brut. 21, 81.— With ne:

    plebs tenuit, ne consules in proximum annum crearentur,

    Liv. 4, 30, 16:

    ne quid ferretur ad populum, patres tenuere,

    id. 3, 29, 8; 24, 19, 7. — With ut:

    tenuere patres, ut Fabius consul crearetur,

    Liv. 2, 42, 2 Weissenb. ad loc.:

    scripseram tenuisse Varenum ut sibi evocare testes liceret,

    Plin. Ep. 6, 5, 1.—
    d.
    Of memory:

    alicujus memoriam cum summā benevolentiā tenere,

    to recollect, preserve a recollection of, Cic. Fam. 6, 2, 1.—Esp.:

    memoriā tenere: memoriā tenetis, compluris in Capitolio res de caelo esse percussas,

    you remember, Cic. Cat. 3, 8, 19; id. Fam. 1, 9, 12; Caes. B. G. 1, 14; cf.:

    memoriā teneo, C. Sulpicium Gallum, etc.,

    id. Rep. 1, 14, 21; v. memoria; so without memoria, to bear in mind, remember, recollect:

    satin' haec meministi et tenes?

    Plaut. Pers. 2, 2, 1:

    numeros memini, si verba tenerem,

    Verg. E. 9, 45:

    dicta tenere,

    Hor. A. P. 336; id. S. 2, 4, 8:

    quem (Cyrum) omnia militum tenuisse creditum est nomina,

    Quint. 11, 2, 50; 11, 2, 45.—
    e.
    To reach an object striven after, to gain, acquire, obtain, attain (syn. assequor):

    per cursum rectum regnum tenere,

    Cic. Agr. 2, 17, 44:

    Servium Tullium post hunc captivā natum, ingenio virtute regnum tenuisse,

    Liv. 4, 3, 12:

    teneri res aliter non potest,

    Cic. Fam. 1, 1, 3:

    multa tenuisse,

    Liv. 42, 11, 8:

    causam,

    Ov. M. 13, 190.—
    f.
    To hold, hold back, repress, restrain, bind, fetter, etc. (syn.:

    refreno, retineo): iracundiam teneat, avaritiam coërceat,

    Cic. Par. 5, 1, 33:

    dolorem,

    id. Att. 12, 38, 2:

    cupiditates,

    id. Verr. 2, 3, 1, § 3:

    somnum,

    id. Brut. 80, 278:

    risum,

    id. Vatin. 8, 20; Hor. A. P. 5:

    iram,

    Curt. 4, 2, 5:

    ea, quae occurrant, tenere,

    to hold back, keep to themselves, Cic. de Or. 2, 54, 221.—
    g.
    Of laws, etc., to bind, hold, obligate, be binding on, control, etc.:

    quamquam leges eum non tenent,

    Cic. Phil. 11, 5, 11; cf.:

    interdicto non teneri,

    id. Caecin. 14, 41:

    voto quodam et promisso teneri,

    id. Att. 12, 18, 1:

    ut plebi scita omnes Quirites tenerent,

    Liv. 8, 12, 14; cf.:

    olim patricii dicebant se plebi scitis non teneri,

    Gai. Inst. 1, 3:

    cum velut in controverso jure esset, tenerenturne patres plebi scitis, legem tulere, ut quod tributim plebis jussisset, populum teneret,

    Liv. 3, 55, 3:

    teneri alienis foederibus,

    id. 24, 29, 11: poenā teneri, to be subject or liable to, Cic. Q. Fr. 2, 3, 5:

    testibus in re perspicuā teneri,

    to be convicted, id. Caecin. 2, 4; cf.: nemo ita in manifesto peccatu tenebatur, ut, etc., id. Verr. 2, 2, 78, § 191:

    caedis teneri,

    Quint. 5, 14, 11:

    teneri repetundarum,

    Tac. A. 11, 7 fin.:

    furti,

    Dig. 6, 1, 4:

    injuriarum,

    ib. 47, 10, 11:

    mandati,

    ib. 17, 1, 10.— Transf.:

    nisi illi ipsi, qui eas (libidines) frangere deberent, cupiditatis ejusdem tenerentur,

    Cic. Leg. 3, 13, 31 Mos. and Orell. N. cr. —
    h.
    Of dispositions, desires, etc., to possess, occupy, control:

    quae te tanta pravitas mentis tenuerit, ut, etc.,

    has had possession of you, Cic. Vatin. 6, 14:

    summum me eorum (librorum) studium tenet,

    id. Att. 1, 11, 3:

    magna me spes tenet,

    id. Tusc. 1, 41, 97:

    de triumpho nulla me cupiditas umquam tenuit,

    id. Att. 7, 2, 6:

    si consilio pulso libidines iracundiaeve tenerent omnia,

    id. Rep. 1, 38, 60:

    nisi forte quem inhonesta et perniciosa libido tenet,

    Sall. J. 3, 4: neque irā neque gratiā teneri, to be controlled or influenced, Cic. N. D. 1, 17, 45; so,

    teneri desiderio,

    id. Sen. 10, 33:

    studio philosophiae,

    id. Ac. 1, 2, 4:

    magno amore,

    Verg. A. 1, 675:

    pompā, ludis atque ejusmodi spectaculis teneri,

    to be enchained, fascinated, Cic. Fin. 5, 18, 48; cf.:

    ut oculi picturā teneantur, aures cantibus,

    id. Ac. 2, 7, 20:

    is qui audit, ab oratore jam obsessus est ac tenetur,

    id. Or. 62, 210.—With ne, Ov. M. 7, 146. —
    k.
    To take in, comprise, comprehend, include:

    haec magnos formula reges, Excepto sapiente, tenet,

    Hor. S. 2, 3, 46.—More freq. pass.: teneri aliquā re, to be contained, comprised, grounded, to consist in a thing:

    ut homines deorum agnatione et gente teneantur,

    Cic. Leg. 1, 7, 23:

    id quod (genus officiorum) teneatur hominum societate,

    id. Off. 1, 45, 160:

    quae (causae) familiaritate et consuetudine tenentur,

    id. Fam. 13, 29, 1:

    dixi jam antea, ipsam rationem arandi spe magis et jucunditate quadam quam fructu atque emolumento teneri,

    id. Verr. 2, 3, 98, § 227.
    II.
    Neutr. (freq. after the Aug. per.; perh. not in Cic.).
    A.
    Lit.
    1.
    To hold a position anywhere, maintain one ' s self:

    quā abscisae rupes erant, statio paucorum armatorum tenebat,

    Liv. 32, 5, 12:

    duo extra ordinem milia tenuere,

    id. 3, 62, 7:

    tenent Danai, quā deficit ignis,

    Verg. A. 2, 505.—
    2.
    For cursum tenere, to hold or take one ' s way, to sail, steer in any direction:

    Aeneam... ab Siciliā classe ad Laurentem agrum tenuisse,

    Liv. 1, 1, 4:

    Cassandream petentes, primo ad Mendin tenuere,

    Liv. 31, 45, 14:

    ad Mendaeum,

    id. 21, 49, 2:

    Diam,

    Ov. M. 3, 690:

    Creten,

    id. ib. 13, 706:

    Hesperiam,

    id. F. 1, 498:

    Ausoniam,

    id. ib. 4, 290 al.:

    medio tutissimus ibis... Inter utrumque tene,

    Ov. M. 2, 140.—
    B.
    Trop., with the accessory idea of continuance (cf. I. A. 2. b. and B. 2. b. supra), to hold out, hold on, last, endure, continue, maintain itself, prevail, etc. (cf. obtineo):

    imber per noctem totam tenuit,

    Liv. 23, 44, 6; cf.:

    incendium per duas noctes ac diem unum tenuit,

    id. 24, 47, 15:

    per aliquot dies ea consultatio tenuit,

    id. 2, 3, 5; 3, 47, 6:

    tenet fama, lupam, etc.,

    id. 1, 4, 6:

    quod nunc quoque tenet nomen,

    id. 1, 17, 6:

    fama tenuit, haud plus fuisse modio,

    id. 23, 12, 2; 21, 46, 10:

    tenuit consuetudo, quae cottidie magis invalescit, ut, etc.,

    Quint. 2, 1, 1 Spald.; so,

    consuetudo, ut, etc.,

    id. 8, 5, 2:

    nomen illud tenet,

    id. 9, 4, 47 Spald.; cf. Ov. M. 1, 712.

    Lewis & Short latin dictionary > teneo

  • 46 coram

    I cōram praep. cum abl. [co- + os I ] _
    а) в присутствии, на глазах, перед, при (c. aliqub C etc.; senatu c. T; c. frequentissimo legationum conventu Nep; c. populo Su)
    c. luce clarissimā Ap — среди бела дня
    б) редко c. или in c. cum gen.
    II coram adv. [ co- + os I ]
    1) лицом к лицу, в глаза (c. aliquem arguere L; dicere c. aliquid aliquo praesente C)
    2) лично, сам (c. adesse V, Cs; c. aliquid perspicere Cs; c. audire aliquid, c. hoc tecum agam C)
    3) публично, на глазах у всех ( virginem imminuere Ap)
    4) тут же, на месте преступления (c. deprehensus Ap)

    Латинско-русский словарь > coram

  • 47 for

    fātus sum, fārī depon. (встреч. тк. praes. ind. fātur, fantur, fut. I fābor, fābitur, impf. conjct. fārer, imper. fāre, gerund. fandi, fando, gerundiv. fandus, supin. fātu, part. praes. fāns, fantis, fantem) арх.-поэт
    1) говорить ( ad aliquem C); (воз)вещать, повествовать ( aliquid V)
    qui fari possit quae sentiat H — умеющий выражать то, что чувствует
    fando accipere Pl (audire C) — прослышать, знать понаслышке
    mollissima fandi tempora V — см. mollis 8.
    3) прорицать, предрекать, предсказывать ( fata Enn). — см. тж. fandus

    Латинско-русский словарь > for

  • 48 intente

    intentē [ intentus ]
    напряжённо, внимательно ( audire Q); усердно, тщательно, старательно (aliquem admonere L; bellum preparare L)

    Латинско-русский словарь > intente

  • 49 male

    (compar. pejus, superl. pessime) [ malus III ]
    1) плохо, дурно, скверно (m. vestitus C; m. loqui Pl etc.)
    animo m. est — (мне) дурно Pl или досадно (обидно) Ter
    factum m. Ctl, C — несчастье
    2) неудачно, несчастливо ( pugnare Sl)
    m. emere Cato ap. PM etc. — дорого покупать, переплачивать
    m. vendere C — продешевить
    3) бедно (vivere C, H)
    5) некстати, невпопад (fēriari H; m. sedulus O)
    6) бессовестно (m. agere fraudareque C)
    7) сильно (tussire H; timere Ter; odisse Pl, C, Cs etc.); весьма, очень ( raucus H)
    pejus leto flagitium timere H — бояться позора больше, чем смерти
    8) чрезвычайно, чрезмерно, необычайно (superbus, parvus H)
    9) едва, с трудом, недостаточно (scuta m. tegebant aliquem L); не очень (m. fortes undae O)
    10) не-
    m. fidus V, T — ненадёжный
    m. sanus H, V — страдающий тяжёлым недугом, тяжко больной или C, O безрассудный
    11) притворно, якобы (m. dormiens Pt; m. repugnans Pt)

    Латинско-русский словарь > male

  • 50 perstudiose

    perstudiōsē [ perstudiosus ]
    весьма усердно, жадно ( audire aliquem C)

    Латинско-русский словарь > perstudiose

  • 51 taedet

    taeduit и taesum est, ēre impers.
    aliquem alicujus rei taedet Pl, Ter, C, L — кому-л. что-л. надоело, кто-л. чувствует отвращение к чему-л.

    Латинско-русский словарь > taedet

  • 52 vulgo

    I vulgō adv. [ vulgus ]
    1) в большом количестве, во множестве (ab aliquā re discedere Cs; ad prandiuip invitare C; nasci V)
    2) всенародно, публично ( aliquid ostendere C)
    victum v. quaerere Ter — добывать себе пропитание, торгуя собой
    3) (по)всюду, везде (aliquid loqui audire C, CC); сплошь и рядом, то и дело, обычно (non raro, sed v. evenire C)
    II vulgo, āvī, ātum, āre
    1) делать всеобщим, общедоступным, распространять, переносить, разносить (contagium in alios QC; facĭnus per omnes L; vulgatur fama per urbem V)
    navis vulgata omnibus C — корабль, доступный всем
    2) объявлять, доводить до сведения всех, распространять, разносить ( famam alicujus rei L); издавать, публиковать (librum Q; carmina T, M); разглашать, рассказывать ( dolorem verbis V)
    vulgato Agrippinae periculo T — когда распространился слух об опасности, которой подвергалась Агриппина
    3) med.-pass. vulgari смешиваться, общаться, сходиться ( cum aliquo L)
    4)
    v. corpus L (pretio AV) — торговать своим телом. — см. тж. vulgatus

    Латинско-русский словарь > vulgo

  • 53 num

    num, Adv. (zu nunc), Korrelativum von tum, eine auf die Gegenwart des Redenden hinweisende, dem deutschen nun u. dem griechischen νῦν entsprechende Partikel, die mit dem demonstrativen ce versehen zu nunc wurde, wie tum zu tunc. Diese streng zeitliche Bedeutung von num findet sich jedoch selten. Meist wird num zur Einleitung einer direkten od. indirekten Frage gebraucht, um sie als ein für den Redenden aus einer Aussage oder aus den Umständen sich ergebendes Resultat zu bezeichnen, wie auch im Deutschen nun und das aus dann abgeschwächte denn in der Frage zur Anwendung kommt, u. zwar: I) außerhalb der Frage, nun, noch, noch jetzt, Plin. 22, 37. – dah. etiam num, noch jetzt, Cic. u.a. – II) in der Frage, meist allein, zuw. jedoch auch mit ne zu numne verb., A) in der direkten Frage, a) mit strenger Beziehung auf die Zeit, nun, noch, num moror, soll ich noch bleiben, Plaut.: numne vis audire? willst du nun noch hören? Cic.: dah. von jmd., der sich entfernt, numquid vis? wünschest du sonst noch etwas? Plaut. u. Hor.: so auch rogo numquid velit, Ter.: numquid aliud, numquid me aliud, Plaut. u. Ter. (vgl. Brix Plaut. trin. 192): numquid, priusquam abeo, me rogaturus es? Plaut. – b) bei einer Vermutung, denn, wohl, num qui nummi excĭderunt, here, tibi, quod sic terram obtuere? ist dir denn Geld verloren gegangen? hast wohl Geld verloren? Plaut. – c) bei einer Verwunderung über ein eingetretenes Ereignis, wirklich, wohl, wohl gar, num Ampelisca obsecrost? es ist wohl gar A.? Plaut.: num me deus obruit? wirft mich wirklich ein Gott zu Boden? Prop.: dah. bei Komikern noch mit nam verbunden, num illa me nam sequitur? die kommt mir wohl gar nach? Plaut.: numnam illa, quaeso, parturit? sie kommt wohl gar nieder, Ter. – d) in einer ironischen Frage, doch nicht etwa, wohl, num immemores discipuli? deine Schüler spielen wohl die eingelernte Komödie nicht richtig herunter? Ter.: num quem evocari hinc vis foras? ich soll doch nicht wen herausrufen? Ter. – e) in der Schlußfolgerung, häufig mit itaque u. igitur verb., nun, num igitur censes ullum animal sine corde esse posse? Cic.: itaque num tibi videor in causa Ligarii esse occupatus? Cic. – f) mit bestimmter Erwartung einer negativen Antwort, doch nicht, quid agitis? num sermonem vestrum aliquem diremit noster interventus? Cic.: num censes etiam eosdem fuisse? Cic.: dah. num non = nonne, zB. num non vis obviam hisce ire? Plaut.: dah. numquid, doch etwa (doch wohl) nicht, numquid dubitas? Ter.: numquid duas habetis patrias? Cic.: m. nam verb., numquid nam, Ter. (s. Spengel Ter. Andr. 235). – B) in der indirekten Frage, ob nun, ob wohl, ob wirklich, ob etwa, si roget eos quispiam, num illa definitio possit in aliam rem transferri quamlibet? ob nun, ob wohl könnte? Cic.: iusserunt speculari, num sollicitati animi ab rege essent, ob wirklich beunruhigt wären, Liv.

    lateinisch-deutsches > num

  • 54 bene

        Bene, Aduerbium, cuius comparatiuum est Melius, et superlatiuum Optime. Plaut. Bien.
    \
        Bene accipere aliquem. Cic. Le bien traicter.
    \
        O factum bene! Terent. O que c'est bien faict!
    \
        Non aeque bene. Columel. Non pas si bien.
    \
        Bene, nonnunquam accipitur pro Valde. vt Cicero, Habetis orationem bene longam. Fort longue.
    \
        Melius, Comparatiuum. Cic. Mieulx.
    \
        Melius, peius: prosit, obsit: nihil vident nisi quod lubet. Terent. Soit bien, soit mal.
    \
        Optime, Superlatiuum. Terent. Hem quid dixit? D. optime inquam factum. Je di que c'est tresbien faict.
    \
        Adest optime ipse frater. Terent. Tout à point.
    \
        Optime omnium. Cic. Mieulx que tous autres.
    \
        Melius nemo accipit. Terent. Il n'y a personne qui traicte mieulx les gens.
    \
        Bene agis. Cic. C'est bien faict à toy.
    \
        Bene agitur. Plaut. C'est bien allé.
    \
        Bene actum cum eo. Terent. Il luy est bien prins.
    \
        Bene actum cum illo arbitror. Cic. Il me semble qu'il est bien heureux.
    \
        Bene ambula et redambula. Plaut. Allez et revenez à la bonne heure.
    \
        Ita me dii bene ament. Terent. Ainsi me vueille Dieu aider.
    \
        Bene ante lucem. Cic. Long temps devant le jour.
    \
        Bene audire. Terent. Avoir bon bruit.
    \
        Canere melius. Virgil. Chanter mieulx.
    \
        Bene cogitare de aliquo. Plin. iunior. Avoir bon vouloir de luy faire plaisir.
    \
        Bene comitatus Romam venit. Cic. Bien accompaigné.
    \
        Bene conuenit inter eos. Terent. Ils sont bien d'accord.
    \
        Bene curare aetatem suam. Plaut. Faire grand chere.
    \
        Bene hercle denuntias. Plaut. Je suis joyeulx de ces nouvelles, Vous me dites bonnes nouvelles.
    \
        Bene doctus. Plaut. Fort scavant.
    \
        Incipit res melius ire quam putaram. Cic. La chose commence à se porter mieulx, on a mieulx aller que, etc.
    \
        Bene ac feoliciter euenit. Liu. C'est bien faict à vous, Je vous en scay bon gré.
    \
        Bene factum. Terent. C'est bien faict, J'en suis bien aise, Voila qui va bien.
    \
        Bene gerere suum negotium. Cic. Bien faire son cas. Bien conduire son affaire.
    \
        Bene re gesta. Plaut. Aprés avoir bien besongné.
    \
        Bene gerens sui negotii. Cic. Faisant bien ses besongnes.
    \
        Bene et foeliciter gesta Respublica. Cic. Bien gouvernee et administree.
    \
        Bene habere. Plaut. Se porter bien.
    \
        Bene habere, Laute viuere. Plaut. Faire grand chere.
    \
        Bene hoc habet. Plaut. Cela va bien.
    \
        Bene habent tibi principia. Terent. Ton commencement se porte bien.
    \
        Optime se habere. Cic. Se porter tresbien.
    \
        Diis bene iuuantibus. Liu. Dieu aidant.
    \
        Bene longinquus dolor. Cic. Fort long.
    \
        Bene longus sermo, Id est valde longa disputatio. Cic. Un propos bien long.
    \
        Bene magna caterua. Cic. Fort grande multitude.
    \
        Bene mane dedi literas. Cic. Fort matin, Bien matin.
    \
        Bene multi. Pollio ad Ciceronem. Un bon nombre, Un grand nombre.
    \
        Bene aedepol narras. Terent. Je suis joyeux de ce que tu dis, Tu nous comptes bonnes nouvelles.
    \
        Bene natus. Horat. Qui est né de gens de bien.
    \
        Bene nummatus. Cic. Qui ha force escus, Pecunieux, Argenteux.
    \
        Bene olens. Virgil. Fleurant bon.
    \
        Bene penitus se dare in familiaritatem alicuius. Cic. Fort avant, S'advancer fort.
    \
        Bene peritus. Cic. Fort scavant.
    \
        Bene perspectum a te. Terent. O que c'est bien advisé à toy!
    \
        Bene poteris vti. Cic. Tu te pourras bien aider de ce.
    \
        Bene promeruit. Terent. Il a bien deservi.
    \
        Bene promittis. Plaut. Tu promez assez, ou beaucoup.
    \
        Bene putas. Terent. C'est bien pensé à toy.
    \
        Bene robustus. Cic. Bien fort et robuste.
    \
        Sane bene. Terent. C'est bien dict.
    \
        Bene sanus Horat. Bien sain, Fort sain.
    \
        Bene sperare. Plin. N'esperer que tout bien.
    \
        Bene est tibi. Horat. Tu es bien heureux, Ton cas va bien, Tu es bien.
    \
        Bene esse alicui re aliqua. Plaut. Avoir assez et à suffisance de quelque chose.
    \
        Bene esse paruo dispendio. Plaut. Estre bien traicté à peu de coust.
    \
        Bene hercle est illam tibi bene valere et viuere. Plaut. Je suis joyeux qu'elle se porte bien.
    \
        Melius est eum adire. Plaut. Il vault mieulx d'aller à luy.
    \
        Optime est. Terent. Quid fit? quid agitur? S. Recte. D. optime est. C'est tresbien faict, J'en suis fort joyeux.
    \
        Bene tibi est. Terent. Tu es bien à ton aise, tu as bon temps.
    \
        Melius est homini factum. Cic. Il luy est amendé, Il est guari.
    \
        Melius erit isti morbo. Plaut. Il se guarira.
    \
        Bene sit tibi. Plaut. Dieu te conduye, Tout bien te vienne.
    \
        Fuit melius nescisse. Ouid. Il eust mieulx valu n'en rien scavoir.
    \
        Bene vale. Plaut. A Dieu doncques.
    \
        Bene valere. Plaut. Cic. Estre en bonne santé, Se porter bien.
    \
        Bene velle alicui ex animo. Terent. Desirer le bien d'aucun de bon coeur.
    \
        Bene venire velim quod illud feceris. Ci. Je desire que ce soit ton prouffit, que bien t'en vienne.
    \
        Bene vero, quod fides consecratur manu. Cic. Cela va bien que, etc. \ Optime vero. Cic. C'est tresbien dict, ou faict.
    \
        Bene vertat. Virgil. Que à bien vienne.
    \
        Dii vertant bene. Terent. Dieu veille tourner la chose à bien.
    \
        Bene vertere comoedias. Terent. Bien traduire d'une langue en autre.
    \
        Bene viuere, atque fortunate. Plaut. Vivre à son aise.

    Dictionarium latinogallicum > bene

  • 55 caput

    căpŭt, căpĭtis, n.    - voir l'article caput de Gaffiot.    - orth. kaput Vel. Gram. 7,53,7; CIL 14, 2112, etc.; capud CIL 7, 897 --- abl. capiti Virg. En. 7, 668; Catul. 68, 124. [st1]1 [-] tête.    - dammare capitis: condamner à mort.    - caput operire, Cic.: se couvrir la tête.    - caput aperire, Cic.: se découvrir la tête.    - capita aut navia: tête ou navire (= pile ou face). La pièce jetée portait d'un côté la tête de Janus et de l'autre un navire.    - supra caput esse (= imminere, impendere): [être sur sa tête] = menacer.    - capita conferre, Liv. 2: se rapprocher (pour conférer secrètement).    - ire praecipitem in lutum per caputque pedesque, Cat. 17, 9: s'embourber de la tête aux pieds.    - nec caput nec pedes, Cic. Fam. 7: ni queue ni tête (ni commencement ni fin). [st1]2 [-] tête d'un objet: extrémité, bout, pointe, sommet, cime, racine.    - capita vitium (caput vitis): les racines de la vigne.    - caput arboris: la cime de l'arbre.    - caput allii, Col. 6, 34, 1: tête d'ail, gousse d'ail.    - capita tignorum: les extrémités des poutres.    - caput facere, Plin.: pousser, grossir (en parl. d'un furoncle, d'un bouton). [st1]3 [-] source, origine, embouchure (d'un fleuve).    - capita Rhodani: les embouchures du Rhône, les bouches du Rhône.    - caput amnis, Virg.: la source d'un fleuve.    - Nile, pater, quanam possim te dicere causa aut quibus in terris occuluisse caput? Tib.: Nil, ô père, pourrais-je dire pourquoi et en quelle région tu as caché ta source? [st1]4 [-] individu, personne; tête de bétail.    - in capita: par tête, par personne.    - o lepidum caput, Ter. Ad.: ô le galant homme!    - vae capiti tuo, Plaut. Most.: malheur à toi!    - capita vilissima, Liv.: gens de rien. [st1]5 [-] vie, existence; vie civile, personnalité civile, droits civils.    - capite puniri: être puni de mort.    - capitis damnare, Cic.: condamner à mort.    - reus capitis: accusé d’un crime capital.    - deminutio capitis: perte des droits civils.    - capitis demunitio maxima, Dig.: perte de tous les droits civils et politiques.    - capitis demunitio media, Dig.: perte des droits de famille et de cité. [st1]6 [-] tête (siège de l'intelligence), cervelle.    - incolumi capite es? Hor.: es-tu dans ton bon sens? [st1]7 [-] tête, chef, personnage principal, auteur de; (ville) capitale; point capital, partie essentielle; source, origine.    - ego caput fui argento reperiundo, Plaut. As. 3, 3, 138: c'est moi qui ai pris l'initiative de trouver l'argent.    - sine capite manare res dicitur, Cic.: le bruit court sans qu'on en sache l'origine.    - caput est ut: l'essentiel est que. [st1]8 [-] chapitre, article, sommaire, paragraphe.    - a primo capite legis usque ad extremum, Cic. Agr.: depuis le premier paragraphe de la loi jusqu'au dernier. [st1]9 [-] capital, principal (d'une dette, d'une rente...).    - deducere de capite quod usuris pernumeratum esset, Liv.: déduire du capital ce qu'on avait payé d'intérêts.
    * * *
    căpŭt, căpĭtis, n.    - voir l'article caput de Gaffiot.    - orth. kaput Vel. Gram. 7,53,7; CIL 14, 2112, etc.; capud CIL 7, 897 --- abl. capiti Virg. En. 7, 668; Catul. 68, 124. [st1]1 [-] tête.    - dammare capitis: condamner à mort.    - caput operire, Cic.: se couvrir la tête.    - caput aperire, Cic.: se découvrir la tête.    - capita aut navia: tête ou navire (= pile ou face). La pièce jetée portait d'un côté la tête de Janus et de l'autre un navire.    - supra caput esse (= imminere, impendere): [être sur sa tête] = menacer.    - capita conferre, Liv. 2: se rapprocher (pour conférer secrètement).    - ire praecipitem in lutum per caputque pedesque, Cat. 17, 9: s'embourber de la tête aux pieds.    - nec caput nec pedes, Cic. Fam. 7: ni queue ni tête (ni commencement ni fin). [st1]2 [-] tête d'un objet: extrémité, bout, pointe, sommet, cime, racine.    - capita vitium (caput vitis): les racines de la vigne.    - caput arboris: la cime de l'arbre.    - caput allii, Col. 6, 34, 1: tête d'ail, gousse d'ail.    - capita tignorum: les extrémités des poutres.    - caput facere, Plin.: pousser, grossir (en parl. d'un furoncle, d'un bouton). [st1]3 [-] source, origine, embouchure (d'un fleuve).    - capita Rhodani: les embouchures du Rhône, les bouches du Rhône.    - caput amnis, Virg.: la source d'un fleuve.    - Nile, pater, quanam possim te dicere causa aut quibus in terris occuluisse caput? Tib.: Nil, ô père, pourrais-je dire pourquoi et en quelle région tu as caché ta source? [st1]4 [-] individu, personne; tête de bétail.    - in capita: par tête, par personne.    - o lepidum caput, Ter. Ad.: ô le galant homme!    - vae capiti tuo, Plaut. Most.: malheur à toi!    - capita vilissima, Liv.: gens de rien. [st1]5 [-] vie, existence; vie civile, personnalité civile, droits civils.    - capite puniri: être puni de mort.    - capitis damnare, Cic.: condamner à mort.    - reus capitis: accusé d’un crime capital.    - deminutio capitis: perte des droits civils.    - capitis demunitio maxima, Dig.: perte de tous les droits civils et politiques.    - capitis demunitio media, Dig.: perte des droits de famille et de cité. [st1]6 [-] tête (siège de l'intelligence), cervelle.    - incolumi capite es? Hor.: es-tu dans ton bon sens? [st1]7 [-] tête, chef, personnage principal, auteur de; (ville) capitale; point capital, partie essentielle; source, origine.    - ego caput fui argento reperiundo, Plaut. As. 3, 3, 138: c'est moi qui ai pris l'initiative de trouver l'argent.    - sine capite manare res dicitur, Cic.: le bruit court sans qu'on en sache l'origine.    - caput est ut: l'essentiel est que. [st1]8 [-] chapitre, article, sommaire, paragraphe.    - a primo capite legis usque ad extremum, Cic. Agr.: depuis le premier paragraphe de la loi jusqu'au dernier. [st1]9 [-] capital, principal (d'une dette, d'une rente...).    - deducere de capite quod usuris pernumeratum esset, Liv.: déduire du capital ce qu'on avait payé d'intérêts.
    * * *
        Caput, capitis, pen. cor. La teste, Le chef, Caboche.
    \
        Caesaries capitis. Ouid. La perruque.
    \
        Niues capitis. Horat. Cheveuls blancs comme neige.
    \
        Obductio capitis. Cic. Couvrement.
    \
        Anile caput. Ouid. Teste de vieillard.
    \
        Breue. Horat. Court
    \
        Canum. Plaut. Chenu
    \
        Cornigerum caput. Ouid. Cornu.
    \
        Densum caesarie caput. Oui. Qui ha la perruque grosse et espesse.
    \
        Dirum caput. Seneca. Execrable.
    \
        Humanum. Horat. Teste d'homme.
    \
        Obstipum. Horat. Hinard.
    \
        Piniferum caput Atlantis. Virgil. Le sommet de ceste montaigne fort peuplé de pins.
    \
        Pinigerum caput Fauni. Ouid. Couronné d'un chapeau de pin.
    \
        Timidum caput fuga abdere. Virgil. Cacher sa teste.
    \
        Vacuum. Sil. Le taix de la teste vuyde.
    \
        Abdere caput casside. Oui. Mettre son heaulme, ou son armet.
    \
        Abducere caput ab ictu. Virg. Destourner arriere du coup.
    \
        Abcindere caput ceruicibus. Cic. Couper la teste.
    \
        Agitare caput. Ouid. Remuer, Bransler.
    \
        Aperire caput. Ci. Descouvrir, Oster son bonnet, Se desfuler, Se descouvrir la teste.
    \
        Attollere caput. Ouid. Lever.
    \
        Auertere caput. Seneca. Destourner.
    \
        Auferre caput alicui. Seneca. Luy oster la teste, Le descoler, Descapiter.
    \
        Cinctum caput centum luminibus. Ouid. Environné de cent yeulx.
    \
        Decutere caput alicui. Ouid. Luy abatre la teste.
    \
        Deducere de capite. Cato. Attirer du chef, par medecine.
    \
        Demetere caput ferro. Seneca. Trencher la teste.
    \
        Demittere caput. Virgil. Baisser.
    \
        Demulcere caput alicui. Terent. Luy manier la teste doulcement.
    \
        Caput diminuere. Terent. Rompre et mettre en pieces.
    \
        Distinguere caput acu. Claudia. Separer les cheveuls ca et là avec un poinson, Faire la greve.
    \
        Euincire caput foliis. Virg. Couronner d'un chapeau de fueilles.
    \
        In caput tantum excreuit. Quintil. Il n'est creu que par la teste, Il n'ha que teste.
    \
        Expedire caput laqueis mortis. Horat. Eschapper la mort.
    \
        Extollere caput. Cic. Dresser, ou lever la teste.
    \
        Iactare caput vtroque. Virg. Jecter et demener la teste ca et là.
    \
        Ictum caput. Horat. Frappé du vin.
    \
        Imminuere caput alteri. Plaut. Luy rompre la teste en pieces.
    \
        Impedire caput myrto. Hor. Couronné d'un chapeau de murte.
    \
        Impingere caput parieti. Plin. iunior. Heurter de la teste contre la paroy.
    \
        Inuolutum caput. Cic. Envelopé, Couvert.
    \
        Ligare caput vitta. Seneca. Coeffer.
    \
        Limare caput cum altero. Plaut. Mettre les testes ensemble.
    \
        Obnubere caput. Stat. Couvrir.
    \
        Obterere caput saxo. Lucan. Froisser, Casser.
    \
        Occulere caput. Ouid. Cacher.
    \
        Offendit caput ad fornicem. Quintil. Il a heurté de la teste à l'arc de la voulte.
    \
        Operto capite esse. Cic. Avoir la teste couverte.
    \
        Permulcere caput alicui. Sil. Manier doulcement.
    \
        Praecinctus caput pinu. Ouid. Couronné d'un chapeau de pin.
    \
        Praefigere capita in hastis. Virgil. Ficher au bout des picques ou lances.
    \
        Pulsare caput dextera. Seneca. Frapper.
    \
        Recidere caput. Lucan. Trencher, Couper, Oster, Avaller la teste.
    \
        Reflectere caput. Catull. Tourner derriere.
    \
        Rotare caput ense. Lucan. Couper.
    \
        Scabere caput. Horat. Gratter.
    \
        Summittere caput. Seneca. Baisser.
    \
        Superare aliquem capite. Virgil. Estre plus grand que luy de toute la teste.
    \
        Supponere aliquid capiti. Quintil. Mettre quelque chose dessoubz la teste.
    \
        Testor vtrunque caput. Virgil. Je jure par, etc.
    \
        Velare caput veste. Celsus. hoc est, pileolo, d'un bonnet. Bud.
    \
        Audax. Seneca. Homme hardi.
    \
        Charum. Virgil. Cher ami.
    \
        Impium. Seneca. Homme cruel.
    \
        Ingratum. Seneca. Homme ingrat.
    \
        Insuperabile bello. Ouid. Homme invincible par guerre.
    \
        Periurum. Iuuenal. Homme parjure.
    \
        Exerere caput altius vitiis. Ouid. Vaincre et surmonter les vices, Estre dominateur par dessus les vices, Estre homme de bien.
    \
        Insultare capiti. Virgil. Se mocquer de quelcun, Luy dire ou faire quelque oultrage.
    \
        Obligare votis caput. Hor. S'obliger par veu, Faire veu à Dieu.
    \
        Capite censi. Sallust. Le commun populaire, qui n'ha nuls biens, et qui ne bailloit aux Censeurs par denombrement et declaration autre chose que son nom.
    \
        Capitis diminutio. Paul. Abaissement de son estat.
    \
        Caput, pro Vita. vt, Capitis res est: Id est, de vita periculum est. Plaut. Il y a danger de la vie.
    \
        Causam capitis orare. Cic. Advocasser en cause criminelle.
    \
        Dimicatio capitis. Cic. Combat et different quand la vie y pend.
    \
        Capitis iudicium. Cic. Proces criminel.
    \
        Poenas capitis pendere. Ouid. Perdre la vie par punition, Estre puni de la teste, quand il couste la vie, Estre puni par mort.
    \
        Accusare capitis. Cic. Criminellement, De cas de crime.
    \
        Agitur de capite. Cic. Il est question de la vie, La vie y pend.
    \
        Anquirere capite. Liu. Proceder criminellement contre aucun.
    \
        Condemnare capitis. Cic. Condamner à mourir.
    \
        Damnatus capite. Cic. Condamné à mourir.
    \
        Defendere caput et famam alterius. Cic. La vie et la renommee.
    \
        Dependere caput. Lucan. Couster la vie, Bailler la vie.
    \
        Expendere capite poenas. Tacit. Estre puni par mort.
    \
        Luere capite. Liu. Porter punition de mort.
    \
        Persoluere poenas capite. Seneca. Estre puni de mort.
    \
        Petere caput alicuius. Quintil. Tascher à le faire mourir, ou ruiner.
    \
        Capite suo decernere aliquid. Cic. Vtinam meo solum capite decernerem. Qu'il n'y eust que moy en danger.
    \
        Caput legis aut alicuius rei huiusmodi. Cic. Un article.
    \
        Caput, Sors. Liu. Le sort principal.
    \
        Caput, pro Summa. Cic. Caput autem literarum. Le sommaire des lettres estoit que, etc. Les lettres ne disoyent autre chose, sinon, etc.
    \
        Prima duo capita epistolae tuae. Cicero. Les deux premiers poincts.
    \
        Capita rerum expedire. Plaut. Despescher les principaulx poincts de l'affaire.
    \
        Ad capita rerum peruenias. Plaut. Viens au poinct.
    \
        Praetoris caput existimatioque agitur. Cic. La reputation du Preteur y pend.
    \
        A capite arcessere. Vide ARCESSO. Cic. Querir dés le commencement.
    \
        A capite ducere disputationem. Cic. Commencer une disputation dés le commencement.
    \
        In capita. Vide IN. Liu. Chascun par teste.
    \
        Caput, pro fonte et scaturigine, vt Caput Rheni, apud Horatium. La source.
    \
        Caput fluminis. Caesar. La bouche d'une riviere, par laquelle elle tombe et se descharge en la mer, L'issue.
    \
        Caput scelerum. Plaut. La source et fontaine de meschanceté, L'inventeur.
    \
        Fons et caput Socrates. Cic. La fontaine de philosophie.
    \
        Tu es caput huic rei. Plaut. Tu es le conducteur de cest affaire, Tu meines la besongne, Tu en es le chef.
    \
        Illic est huic rei caput. Terent. Il est le principal conducteur de cest affaire.
    \
        Caput autem est hoc. Cic. Le neud de la besongne.
    \
        Deinde imperatori? deinde more maiorum? deinde, quod caput est, amico? Cic. Qui est le principal.
    \
        Caput est ad bene viuendum securitas. Cic. Le principal poinct.
    \
        Nec caput, nec pes sermonis apparet. Plaut. Il n'y a ne fin ne commencement à tes parolles.
    \
        Nec caput, nec pedes. Cic. Il n'y a ne fin ne commencement en cest affaire, Il est tout touillé et meslé.
    \
        Sine capite manare dicitur res. Cic. Quand on en scait qui est le premier qui a semé le bruit, Quand on ne scait dont viennent ces nouvelles.
    \
        Sine capite aliquid audire. Cic. Ouir des nouvelles sans scavoir qui les a apportees.
    \
        In capite Bithyniae. Plin. iunior. és frontieres.
    \
        Capita in libris. Gell. Les chapitres d'un livre.
    \
        Caput frumenti, vestigalium, etc. Cic. L'article concernant la recepte du blé, et du revenu et domaine de la ville.
    \
        Caput facere dicitur apostema vel furunculus aut abscessus. Plin. Abboutir.
    \
        Mouere syluae capita Seneca. Les sommets et coupets des arbres.
    \
        Capita tignorum. Caesar. Le bout des solives.
    \
        Caput vitis. Colum. Le bout de la souche en la vigne.
    \
        Capita habenae. Cels. Les bous.

    Dictionarium latinogallicum > caput

  • 56 communis

    communis, e [cum + munus] [st2]1 [-] commun, général, usuel, ordinaire; vulgaire, trivial. [st2]2 [-] communicatif, aimable, affable, bienveillant, ouvert, avenant, populaire, familier.    - communis aura, Ov.: l'air que tout le monde respire.    - communis omnium: qui appartient à tous.    - omnis belli Mars communis, Cic. Fam. 6, 4: dans toute guerre, la victoire appartient tantôt à l'un, tantôt à l'autre.    - communis sensus: tact, raison.    - communis utilitas: l'intérêt public.    - communis mors, Eutr.: mort naturelle.    - ut infimis communis videretur: de manière à paraître populaire aux petits.    - commune verbum, Gell.: verbe déponent.
    * * *
    communis, e [cum + munus] [st2]1 [-] commun, général, usuel, ordinaire; vulgaire, trivial. [st2]2 [-] communicatif, aimable, affable, bienveillant, ouvert, avenant, populaire, familier.    - communis aura, Ov.: l'air que tout le monde respire.    - communis omnium: qui appartient à tous.    - omnis belli Mars communis, Cic. Fam. 6, 4: dans toute guerre, la victoire appartient tantôt à l'un, tantôt à l'autre.    - communis sensus: tact, raison.    - communis utilitas: l'intérêt public.    - communis mors, Eutr.: mort naturelle.    - ut infimis communis videretur: de manière à paraître populaire aux petits.    - commune verbum, Gell.: verbe déponent.
    * * *
        Communis, et hoc commune, penult. prod. Cic. Commun, Qui est à un chascun, Vulgaire.
    \
        Aura communis. Ouid. L'air qui est commun à tous.
    \
        Auram communem haurire. Quintil. Vivre, Estre en vie.
    \
        Hostis et praedo communis omnium. Cic. L'ennemi et larron commun de tous.
    \
        Iudicatum commune. Cic. Approuvé de tous, et que tous suyvent.
    \
        Loca communia. Cic. Publiques.
    \
        Luce communi aliquem priuare. Cic. Luy oster la vie.
    \
        Communis belli Mars. Cic. La victoire de toute guerre est incertaine, et peult estre autant à l'un qu'à l'autre.
    \
        Natus communis. Virgil. Commun au pere et à la mere, D'un pere et d'une mere.
    \
        Communis pernicies adolescentium, leno. Terentius, Qui gaste tous les jeunes compaignons.
    \
        Populus communis. Virgil. Subject à un mesme prince.
    \
        De communi sententia aliquid constituere. Cic. Tout d'un accord et d'un advis, Par l'advis de tous ensemble.
    \
        Communis et remissus vir. Suet. Qui ne tient point sa gravité.
    \
        Communi animo esse et leui. Terent. Estre d'un cueur volage.
    \
        Communis, pro Vniuerso. Cic. Cui statuae Romae stant inauratae a communi Sicilia datae. Que tout le pais de Sicile avoit donné.
    \
        Commune omnium vitium, quod nimium ad rem attenti sunt senes. Terent. Tous ont ce vice, Ce vice est general et commun à tous.
    \
        In communibus prouerbiis versari. Cic. Istius nequitiam et iniquitatem, tum in ore vulgi, tum in communibus prouerbiis esse versatam. Avoit esté demenee parmi les communs proverbes, Chascun en avoit tenu ses comptes.
    \
        Communia inter nos. Terent. Autant à l'un qu'à l'autre.
    \
        In commune metuere. Plaut. Autant pour l'un que pour l'autre.
    \
        In commune conferre. Cic. Mettre en un commun, Apporter au prouffit de la communaulté.
    \
        In commune congredi. Tacit. S'assembler.
    \
        In commune consulere. Tacit. Consulter en assemblee publique des affaires publiques et communs, Prouvoir et entendre au prouffit commun.
    \
        In commune dicere de pluribus rebus. Plin. Tout ensemble.
    \
        In commune proficient quae desideras audire. Macrob. Profiteront à toute la compaignie, à toute l'assemblee, et non à toy seulement.
    \
        In commune vocare honores. Liu. Departir esgalement les offices et Magistrats aux gentils hommes, et aux roturiers.
    \
        Communia principis vestigia et confusa. Plin. iunior. Quand un prince ne tient point plus de gravité à se marcher que son peuple.
    \
        Commune, Substantiuum, pro Communi Repub. Cic. Communaulté.

    Dictionarium latinogallicum > communis

  • 57 cum

       - voir l'article cum de Gaffiot. [ABCU]A - cum, prép.: [st2]1 [-] avec, en compagnie de, en même temps que; ainsi que. [st2]2 [-] avec le secours de, avec pour résultat, avec un intérêt de, pour. [st2]3 [-] avec, au moyen de.    - uno cum amico: avec son ami, en même temps que son ami.    - locuples cum primis: l'un des plus riches.    - cum eo quod (ut): avec cette circonstance que, avec la réserve que, à la condition que.    - cum prima luce, Cic. Att. 4, 3, 4: dès le premier rayon du jour.    - esse cum imperio, Suet.: être investi de l'autorité suprême.    - cum summa rei publicae salute, cum tua peste ac pernicie, proficiscere ad impium bellum ac nefarium, Cic. Cat. 1, $ 33): [avec pour résultat]= pour le salut suprême de la république, pour ton malheur et pour ta ruine, pars pour cette guerre impie et monstrueuse.    - cum dis (deis) bene volentibus: avec l'aide des dieux.    - bellum gerere cum aliquo, Cic.: faire la guerre à qqn.    - redire cum octavo: donner huit pour cent d'intérêt.    - cum silentio auditi sunt, Liv. 38, 10, 4: ils furent écoutés en silence.    - esse cum telo, Cic. Verr. 2.5.3.§ 7: porter une arme.    - cenare cum toga pulla, Cic.: dîner en toge noire.    - olla cum aqua, Cato, R. R. 156: chaudière pleine d'eau.    - reputare cum animo suo (secum cogitare): penser en soi-même.    - haec secum (s.-ent. dixit): elle dit en elle-même (à part soi). [ABCU]B - cum (quom, quum), conjonction. a - avec l'indicatif: cum = lorsque, quand.    - cum (primum): dès que.    - cum venies, laetabor: quand tu viendras, je me réjouirai.    - cum tu flebas, ego ridebam: chaque fois que tu pleurais, je riais.    - cum intrabam, exibat: juste au moment où j'entrais, il sortait.    - cum isto animo es, laudo te: maintenant que tu es dans ces sentiments, je te félicite.    - vix (jam, nondum)... cum: à peine... que. b - avec le subjonctif: 1) cum = comme, puisque, du moment que.    - cum id cupias, maneo: puisque tu le désires, je reste. 2) cum = quoique, bien que.    - cum absit a culpa, accusatur: bien qu'il ne soit pas coupable, il est condamné. 3) cum + subj. imparf. ou plus-que-parf. = lorsque, alors que, après que.
    * * *
       - voir l'article cum de Gaffiot. [ABCU]A - cum, prép.: [st2]1 [-] avec, en compagnie de, en même temps que; ainsi que. [st2]2 [-] avec le secours de, avec pour résultat, avec un intérêt de, pour. [st2]3 [-] avec, au moyen de.    - uno cum amico: avec son ami, en même temps que son ami.    - locuples cum primis: l'un des plus riches.    - cum eo quod (ut): avec cette circonstance que, avec la réserve que, à la condition que.    - cum prima luce, Cic. Att. 4, 3, 4: dès le premier rayon du jour.    - esse cum imperio, Suet.: être investi de l'autorité suprême.    - cum summa rei publicae salute, cum tua peste ac pernicie, proficiscere ad impium bellum ac nefarium, Cic. Cat. 1, $ 33): [avec pour résultat]= pour le salut suprême de la république, pour ton malheur et pour ta ruine, pars pour cette guerre impie et monstrueuse.    - cum dis (deis) bene volentibus: avec l'aide des dieux.    - bellum gerere cum aliquo, Cic.: faire la guerre à qqn.    - redire cum octavo: donner huit pour cent d'intérêt.    - cum silentio auditi sunt, Liv. 38, 10, 4: ils furent écoutés en silence.    - esse cum telo, Cic. Verr. 2.5.3.§ 7: porter une arme.    - cenare cum toga pulla, Cic.: dîner en toge noire.    - olla cum aqua, Cato, R. R. 156: chaudière pleine d'eau.    - reputare cum animo suo (secum cogitare): penser en soi-même.    - haec secum (s.-ent. dixit): elle dit en elle-même (à part soi). [ABCU]B - cum (quom, quum), conjonction. a - avec l'indicatif: cum = lorsque, quand.    - cum (primum): dès que.    - cum venies, laetabor: quand tu viendras, je me réjouirai.    - cum tu flebas, ego ridebam: chaque fois que tu pleurais, je riais.    - cum intrabam, exibat: juste au moment où j'entrais, il sortait.    - cum isto animo es, laudo te: maintenant que tu es dans ces sentiments, je te félicite.    - vix (jam, nondum)... cum: à peine... que. b - avec le subjonctif: 1) cum = comme, puisque, du moment que.    - cum id cupias, maneo: puisque tu le désires, je reste. 2) cum = quoique, bien que.    - cum absit a culpa, accusatur: bien qu'il ne soit pas coupable, il est condamné. 3) cum + subj. imparf. ou plus-que-parf. = lorsque, alors que, après que.
    * * *
        Cum, praepositio, ablatiuo casui seruit. Avec, Ensemble.
    \
        Recordari cum animo. Cic. En soymesme.
    \
        Multis modis cum istoc animo es vituperandus. Terent. D'avoir tel courage.
    \
        Cum catenis esse. Plaut. Estre enchainé.
    \
        Sic Cum causa dicere: cui opponitur Sine causa. Cic. Avoir cause et raison de faire ou dire quelque chose.
    \
        Cum clamore inuolare. Plaut. Avec cri, En criant.
    \
        Cum cura legere. Plaut. Avec soing, Soigneusement, En y prenant garde.
    \
        Cum decimo ager effert, vel efficit. Cic. Quand une terre rend dix pour un.
    \
        Cum dicto faciem suam prae pudore obtexit. Apuleius. En ce disant, Tout soubdain, A peine avoit il achevé le mot.
    \
        Cum diluculo abiit. Plaut. Dés le poinct du jour.
    \
        Duo iuuenes cum equis. Cic. Ayans chevaulx, A cheval.
    \
        Cum fide. Sueton. Fidelement, Loyaulment.
    \
        Cum fide persoluere. Quintil. Payer jusques au dernier denier.
    \
        Cum fide magna. Virgil. Plaut. Qui est fort loyal.
    \
        Cum bona gratia dimittere aliquem. Cic. En sorte qu'il soit content de nous.
    \
        Cum imperio esse. Cic. Quum esses cum imperio. Lors que tu estois Magistrat, ayant empire et souveraine puissance.
    \
        Cum labore scribere. Plin. iunior. Avec travail.
    \
        Cum laetitia viuere. Cic. Avec joye, Joyeusement.
    \
        Cum prima luce. Terent. Cic. Dés le poinct du jour.
    \
        Dicere cum metu. Cic. Avec crainte, Craintivement.
    \
        Cum onere moram afferre alicui. Plaut. Retarger une personne chargee.
    \
        Cum pace aliquid facere. Ci. En paix, Paisiblement, Sans s'esmouvoir.
    \
        Cum periculo. Terent. Avec danger.
    \
        Cum potestate esse. Cic. Avoir charge de par le peuple de quelque negoce public.
    \
        Cum primis. Plaut. En premier lieu, Principalement, Tout premierement.
    \
        Homo cum primis honestus. Cic. Fort honneste, Des premiers en honnesteté, Un des honnestes qu'on trouve point.
    \
        Cum probro. Terent. Avec tresgrand deshonneur.
    \
        Cum querimonia. Plaut. Avec complainte et mal contentement.
    \
        Cum re praesenti deliberare. Quintil. Prendre conseil et advis selon qu'on voira la chose, Selon l'estat et nature de la cause.
    \
        Quod cum salute eius fiat. Terent. Pourveu que ce soit sa santé, ou que mal ne luy en advienne, Dieu vueille que ce soit sa santé.
    \
        Cum silentio animaduertere. Terent. Sans dire mot.
    \
        Cum bona spe adolescentes. Sallust. Desquels on a grande esperance.
    \
        Cum bona venia audire. Liu. Ouir sans se malcontenter de ce qu'on oit dire, N'estre mal content de ce qu'on dit.
    \
        Obsequar voluntati tuae, cum eo, ne dubites id, etc. Colum. Par tel si, Pourveu que, A la charge que.
    \
        Simul consilium cum re amisisti. Terent. Avec les biens.
    \
        Indicatiuo. Terent. Cum huc respicio ad virginem. Ce pendant que, etc.
    \
        Nonnihil me consolatur, cum recordor quanta, etc. Cic. Quand.
    \
        Subiunctiuo. Terent. Cum ipsum me noris, quam elegans formarum spectator siem. Veu que.
    \
        Neque cum rogites quid sit, audet dicere. Terent. Quand, ou Si.
    \
        Cum, Vix. Plaut. Cum sedulo muntiter nos habemus, vix aegre amatorculos inuenimus. Ja soit, ou Combien que.
    \
        Cum placo, aduersor sedulo et deterreo: Tamen vix humane patitur. Terent. Quand je le veulx appaiser, je luy resiste fort et ferme, et le blasme: et neantmoins encore ne peult il bonnement endurer.
    \
        Cum in omnibus causis grauioribus initio dicendi commoueri soleam, tamen in hac multa ita me perturbant, etc. Cic. Ja soit, ou Combien que, etc.
    \
        - isthaec cum ita sint, Tanto magis te aduigilare aequum est. Terent. Puis que les choses vont ainsi.
    \
        Cum hoc non possum, illud minus possem. Terent. Puis que je ne puis cestuy ci, ou Veu que, etc.
    \
        Cum, pro Quod. Plaut. Cum istaec res male euenit, tibi Gripe gratulor. Je suis fort joyeulx que, etc.
    \
        Ego redigam vos in gratiam, hoc fretus, Chreme, Cum de medio excessit, vnde haec suscepta est tibi. Terent. Puisque.
    \
        Cum, pro Praeterea. Terent. - quandoquidem est ingenio bono, Cunque huic veritus est optimae adolescenti facere iniuriam. Et avec ce vous voyez qu'il a craint, etc.
    \
        Cum id mihi placebat, tum vno ore omnes omnia Bona dicere. Terent. Oultre ce que cela me plaisoit, tous, etc.
    \
        Indicatiuo, et primo modo. Quintil. Quod cum omnibus confitendum est, tum nobis praecipue, etc. Oultre ce que tout le monde le doibt confesser, nous par plus forte raison, etc.
    \
        Secundo modo. Cic. Luxuria cum omni aetati turpis, tum senectuti foedissima est. Avec ce qu'elle est deshonneste à tous, encores l'est elle plus à vieillars.
    \
        Coniunctiuo. Cic. Qui cum suis laudibus, tum vero te filio, superasset omnium fortunam, si ei contigisset vt, etc. Avec ce que, etc. Encores plus fort, etc.
    \
        Cum et Tum, cum diuersis casibus. Plin. iun. Ianuarius mensis, cum propter caetera, tum Senatorum frequentia celeberrimus. Au mois de Janvier il y a grande affluence de peuple en la ville, mesmement des Senateurs.
    \
        Cum et Tum, distincta per adiectiua. Cic. Factum est vti cum summum in veteribus patronis mulris, tum nonnullum etiam in me praesidium suis fortunis constitutum esse arbitrarentur. Il est advenu que avec le tresgrand adpuy et support qu'ils pensoyent avoir pour la defence de leurs biens et fortunes en plusieurs personnages qui sont de leurs patrons de toute ancienneté, ils ont aussi pensé avoir quelque secours de moy.
    \
        Iam biennium est, cum mecum ille esse coepit. Plaut. Il y a ja deux ans que cestuy là a commencé d'estre avec moy.
    \
        Diu est cum dentes exciderunt. Plaut. Il y a ja long temps que, etc.
    \
        Nondum sex menses Megaribus huc est cum commigrauit. Plaut. Il n'y a pas encores six mois qu'il est venu, etc.
    \
        Dies nondum decem intercesserant, cum ille alter filius infans necatur. Cic. Il n'y avoit pas encores dix jours passez lors que, etc.
    \
        Si vnquam vllum fuit tempus mater, cum ego voluptati tibi fuerim. Terent. Auquel, etc.
    \
        Tu omnia consilia differebas in id tempus, cum sciremus quae Brundusii acta essent. Cic. Auquel nous sceussions ce qui auroit esté faict, etc.
    \
        Vtinam illum diem videam, cum tibi gratias agam. Cic. Auquel je te puisse remercier.
    \
        Praesertim quum se seruum fateatur tuum. Terent. Veu mesmement, Attendu mesmement que, etc.
    \
        Id structurae vitium cum primum statim fundamenta iaciuntur, euitandum est. Columel. Dés incontinent qu'on fait les fondemens, Deslors que, etc. Dés le premier commencement que, etc.
    \
        Id sexies euenit per annos: cum minimum quater. Plin. A tout le moins, Du moins, ou Pour le moins.
    \
        Pariunt vere primo cum plurimum sena oua. Plin. Pour le plus.
    \
        Amabat, vt cum maxime, tum Pamphilus. Terent. Il l'aimoit de telle amour qu'on a accoustumé d'aimer quand on aime souverainement.
    \
        Multos iam annos, et nunc cum maxime, filium interfectum cupit. Cic. Et à ceste heure plus fort que devant.
    \
        Erumpit a primo satu hordeum die septimo, legumina quarto, vel cum tardissime septimo. Plin. Pour le plus tard.
    \
        Cum semel exieris, centum solatia, etc. Ouid. Incontinent que, etc. Apres que tu seras une fois sorti, etc. Ou si tu es une fois sorti, etc.

    Dictionarium latinogallicum > cum

  • 58 expeto

    expĕto, ĕre, expĕtīvi (expĕtĭi), expĕtītum - tr. - [st1]1 [-] chercher à atteindre, désirer vivement, souhaiter, convoiter, rechercher.    - auxilium ab aliquo expetere: souhaiter l’assitance de qqn.    - reliquas omnis (laudes), quae quidem erant expetendae, tranferre, Cic. Tusc. 2, 5: transférer (à Rome) **toutes les autres gloires** = tout ce qui faisait la gloire (des Grecs), du moins ce qu'ils convoitaient.    - fatebor et fuisse me et Sejano amicum et ut essem expetisse, Tac. An. 6: je l'avouerai, je fus l'ami de Séjan, j'aspirai à le devenir.    - expetere + inf. ou prop. inf.: désirer.    - amo te, atque istuc expeto scire, quid sit, Plaut.: tu es bien aimable, mais je désire vivement savoir ce qu'il y a.    - non hoc de nihilost quod Laches me conventam esse expetit, Ter.: ce n'est pas pour rien que Lachès désire me rencontrer. [st1]2 [-] prendre, choisir.    - stulta sibi expetunt consilia, Plaut. Most.: ils ont recours à de sots expédients. [st1]3 [-] chercher à obtenir, demander, réclamer, revendiquer.    - expetere poenas ab aliquo, Cic.: réclamer le châtiment de qqn. [st1]4 [-] chercher à atteindre (un lieu), se rendre vers, gagner (un lieu).    - mare medium terrae locum expetens, Cic. Nat. 2: la mer qui tend vers le centre de la terre (par la pesanteur).    - emporium non expetendum propter vicinos piratas, Plin.: marché qu'il faut éviter à cause de la proximité des pirates. [st1]5 [-] atteindre (en parl. du temps), durer jusqu'à.    - bono si quid male facias, aetatem expetit, Plaut. Poen.: si on nuit à un homme de bien, le souvenir dure éternellement. - intr. - [st1]6 [-] survenir, arriver, tomber sur, retomber sur.    - quojus ego hodie in tergum faxo ista expetant mendacia, Plaut. Am. 2: moi, aujourd'hui, je ferai retomber sur ton dos tes mensonges.    - in servitute expetunt multa iniqua, Plaut. Am.: bien des maux surviennent dans la servitude.    - mea sit culpa, quod egomet contraxerim, si id Alcumenae innocenti expetat, Plaut. Am. 3: ce serait mal de ma part si ce que j'ai moi-même fait retombait sur Alcmène, qui est innocente.
    * * *
    expĕto, ĕre, expĕtīvi (expĕtĭi), expĕtītum - tr. - [st1]1 [-] chercher à atteindre, désirer vivement, souhaiter, convoiter, rechercher.    - auxilium ab aliquo expetere: souhaiter l’assitance de qqn.    - reliquas omnis (laudes), quae quidem erant expetendae, tranferre, Cic. Tusc. 2, 5: transférer (à Rome) **toutes les autres gloires** = tout ce qui faisait la gloire (des Grecs), du moins ce qu'ils convoitaient.    - fatebor et fuisse me et Sejano amicum et ut essem expetisse, Tac. An. 6: je l'avouerai, je fus l'ami de Séjan, j'aspirai à le devenir.    - expetere + inf. ou prop. inf.: désirer.    - amo te, atque istuc expeto scire, quid sit, Plaut.: tu es bien aimable, mais je désire vivement savoir ce qu'il y a.    - non hoc de nihilost quod Laches me conventam esse expetit, Ter.: ce n'est pas pour rien que Lachès désire me rencontrer. [st1]2 [-] prendre, choisir.    - stulta sibi expetunt consilia, Plaut. Most.: ils ont recours à de sots expédients. [st1]3 [-] chercher à obtenir, demander, réclamer, revendiquer.    - expetere poenas ab aliquo, Cic.: réclamer le châtiment de qqn. [st1]4 [-] chercher à atteindre (un lieu), se rendre vers, gagner (un lieu).    - mare medium terrae locum expetens, Cic. Nat. 2: la mer qui tend vers le centre de la terre (par la pesanteur).    - emporium non expetendum propter vicinos piratas, Plin.: marché qu'il faut éviter à cause de la proximité des pirates. [st1]5 [-] atteindre (en parl. du temps), durer jusqu'à.    - bono si quid male facias, aetatem expetit, Plaut. Poen.: si on nuit à un homme de bien, le souvenir dure éternellement. - intr. - [st1]6 [-] survenir, arriver, tomber sur, retomber sur.    - quojus ego hodie in tergum faxo ista expetant mendacia, Plaut. Am. 2: moi, aujourd'hui, je ferai retomber sur ton dos tes mensonges.    - in servitute expetunt multa iniqua, Plaut. Am.: bien des maux surviennent dans la servitude.    - mea sit culpa, quod egomet contraxerim, si id Alcumenae innocenti expetat, Plaut. Am. 3: ce serait mal de ma part si ce que j'ai moi-même fait retombait sur Alcmène, qui est innocente.
    * * *
        Expeto, expetis, pen. corr. expetiui, expetitum, pen. prod. expetere. Cic. Demander et desirer fort une chose.
    \
        Deposcere et expetere aliquem imperatorem ad bellum. Cicero. Le demander pour capitaine.
    \
        Expetere ab aliquo auxilium. Cic. Requerir.
    \
        Expetere ius alicuius. Plaut. Demander et poursuyvre le droict d'aucun.
    \
        Pacem multis hostiis. Plaut. Demander, Requerir.
    \
        Poenas ab aliquo. Cic. Demander qu'il face satisfaction des pechez par luy commis.
    \
        In seruitute expetunt multa iniqua. Plaut. Adviennent.
    \
        Audire expeto. Senec. Je desire d'ouir.
    \
        Expetitur vnguentis radix aspalathi. Plin. Est fort requise.

    Dictionarium latinogallicum > expeto

  • 59 grauiter

        Grauiter, pen. cor. Aduerbium. Pesamment, Griefvement.
    \
        Grauiter accipere aliquid. Cic. Se courroucer de quelque chose, La prendre à coeur.
    \
        Grauissime aegrotare. Cic. Estre fort ou griefvement malade.
    \
        Grauiter audire. Terentius. Ouir envi quelque chose et contre son coeur.
    \
        Concidit ad terram grauiter. Virgil. Rudement.
    \
        Grauiter crepuerunt fores. Terent. Fort.
    \
        Quisnam a me pepulit tam grauiter fores? Terent. Qui a heurté si fort à ma porte?
    \
        Grauiter cruciare. Terent. Griefvement.
    \
        Grauiter in aliquem dicere. Terent. Dire parolles aspres et rigoreuses.
    \
        Grauiter dissentiunt inter se. Cicero. Il y a grand discord entre eulx.
    \
        Grauiter aliquid facere. Cic. Gravement, Sagement.
    \
        Grauiter aliquid ferre. Terent. Estre marri de quelque chose. Vide FERO.
    \
        Grauiter fero. Cic. Ce poise moy, Il me griefve, Il me poise.
    \
        Grauiter imperare. Plaut. Rudement, Durement.
    \
        Grauiter irasci. Cic. Se courroucer grandement et asprement.
    \
        Grauiter narrare res gestas. Cic. Gravement.
    \
        Opinari de aliquo grauissime. Tranquill. Avoir fort mauvaise opinion d'aucun.
    \
        Grauiter queri. Cic. Se plaindre fort.
    \
        Grauiter sonare. Cic. Bassement et grossement.
    \
        Grauiter spirare. Virgil. Flairer fort, Rendre une grande et forte odeur.
    \
        Grauiter suspectus alicui. Cic. Fort suspect.

    Dictionarium latinogallicum > grauiter

  • 60 male_suadus

        Male_suadus, pen. prod. Adiectiuum. Plautus. Qui conseille et enhorte à mal, Qui met en teste à aucun de malfaire.
    \
        Male accipere aliquem verbis. Cic. Injurier aucun.
    \
        Male acceptus inopia omnium rerum. Brutus Ciceroni. Mal traicté.
    \
        Male animatus erga principem. Sueton. Mal affectionné, ou ayant mauvais vouloir envers le prince, Mal entalenté à l'encontre, etc.
    \
        Male audire. Cic. Avoir mauvais bruit, Estre mal renommé.
    \
        Vbi tantos suos labores et apparatus male cecidisse viderunt. Caesar. Estre venu à neant, et qu'ils n'avoyent de rien servi, Qu'ils avoyent eu mauvaise issue.
    \
        Male cogitare de aliquo. Cic. Songer et penser de mal faire à aucun, Luy brasser et machiner quelque mal.
    \
        Male conciliatus. Terent. Acheté fort cher, Suracheté.
    \
        Pessime istuc in te atque in illum consulis. Terent. Tu fais une chose qui est grandement dommageable à toy et à luy.
    \
        Male credere. Plaut. Prester à gens qui ne rendent pas voluntiers.
    \
        Male dicere. Terent. Menacer aucun.
    \
        Male docet te mea facilitas multa. Terent. T'apprend mal, et te donne occasion de mal faire.
    \
        Si iste Italiam relinquet, faciet omnino male. Cic. Il fera totalement mal.
    \
        Male formidare. Plaut. Fort craindre.
    \
        Male habet me haec res. Plaut. Je suis marri et triste de cela.
    \
        Male locata beneficia. Cic. Plaisirs mal employez, et faicts à gens ingrats.
    \
        Male loqui alicui. Terent. Injurier ou mesdire de luy.
    \
        Male maceror. Plaut. Je me chagrine fort.
    \
        Male mereri de aliquo. Cic. Nuire et porter dommage à aucun, Luy faire desplaisir.
    \
        Male mereri de se. Cicero. Se traicter mal.
    \
        Male metuo, ne Philumenae magis morbus aggrauescat. Terent. Je crains fort.
    \
        Male multari. Cic. Estre grandement puni et mal traicté.
    \
        Male nupta. Plaut. Mal mariee, Maumariee.
    \
        Male odisse. Cic. Fort hair.
    \
        Male olere. Cic. Sentir mauvais, Puir.
    \
        Male precari alicui. Plaut. Mauldire aucun, Prier que mal luy advienne.
    \
        Male seruare fidem. Plaut. N'estre point loyal, Ne garder point sa foy.
    \
        Male sit Antonio, siquidem Buthrotiis molestus est. Cic. Mal advienne à, etc. Il meschee à, etc.
    \
        Male est Catullo. Catul. Catullus est mal à son aise, est mal disposé, Il va mal ou malement à Catulle, Il se porte mal.
    \
        Male timeo. Plaut. J'ay grand paour.
    \
        Male timere alicui. Terent. Craindre fort que mal n'advienne à aucun.
    \
        Quae res tibi vertat male. Terent. Te puisse tourner à mal.
    \
        Male vestitus. Cic. Mal vestu.
    \
        Male viuere. Plaut. Vivre povrement.

    Dictionarium latinogallicum > male_suadus

Страницы

См. также в других словарях:

  • audience — Audience, Audientia. Donner audience, Fauere linguis. B. Donner audience à aucun, Le laisser parler, Orationem alicui dare, Inducere causam, vel cognitionem. B. ex Plinio iuniore. Donner audience, Prester l oreille, Dare aures suas alicui. Donner …   Thresor de la langue françoyse

  • bruit — Bruit, Sonitus, Tumultus, Tumultuatio. Petit bruit, Murmurillum. Grand bruit, Fremitus. Dés qu il y a quelque bruit, Quicquid increpuerit, B. ex Cicerone. Bruit qu on fait des pieds quand on chemine, ou des mains, Strepitus. Le bruit que font les …   Thresor de la langue françoyse

  • ouir — Ouir, ab Audire, au versa in ou, Picardis Auir, Audire, Accipere, In aures recipere. Ouir attentivement, Arrigere aures. Ouir diligemment, Curam auribus accommodare. N ouir gueres cler, Auribus audire parum. Qui n oit pas fort cler, Captus… …   Thresor de la langue françoyse

  • parole — I. Parole, Verbum, Dictio, Dictum, Oratio, Locutio, Allocutio, Sermo, Vox. La parole d un autre, Oratio aliena. Parole ou escriture diligemment composée, par laquelle on entend prouvoir à l asseurance de quelque chose, Cautio. Parole qui… …   Thresor de la langue françoyse

  • affection — Affection, Affectus, Studium, Animus, Voluntas. Affection des ordonnée, Libido. L affection que tu me portois en tes jeunes ans, Tuum studium adolescentis. L affection d aucun evidente et manifeste envers un autre, Insigne studium alicuius erga… …   Thresor de la langue françoyse

  • credit — Le Credit, ou croyance et estime qu on a d aucun, Fides. Le credit et faveur qu a aucun, Gratia, Authoritas. Un credit et foy d aucun qui est en grand bransle, et en danger d estre perdu, Affecta fides. Acquerir credit par quelque fait, Colligere …   Thresor de la langue françoyse

  • estimer — Estimer, AEstimare, AEstimationem facere. Penser et estimer ou juger, Arbitrari, Autumare, Computare, Deputare, Existimare, Ducere, Numerare, Reri. Estimer, priser et louer, Commendare, Dignare, Dignari, In honore habere, Pendere, Putare. Estimer …   Thresor de la langue françoyse

  • escouter — Escouter, Alij scribunt Ascouter, ab Auscultare, voyez Accouster. Escouter, Auscultare, Aurem praebere, Operam auscultando dare, Aliquid in aures suas immittere, Sermoni alicuius dare operam vel vacare. Escouter et bailler audience, Audire… …   Thresor de la langue françoyse

  • ennuyer — Ennuyer, Molestia afficere, Protelare. S ennuyer et fascher, Dedere se aegritudini, Pertaedescere. Ennuyer et travailler grandement un homme en sifflant apres luy, Conscindere sibilis. Ennuyer la Cour, In consilij offensionem incidere, Budaeus.… …   Thresor de la langue françoyse

  • Grammatik des Lateinischen — Die lateinische Sprache lässt sich dem italischen Zweig des Indogermanischen zuordnen und ihre Grammatik zeigt viele Ähnlichkeiten mit modernen und historischen Sprachen dieser Familie. Sie ist darüber hinaus die Grundlage der romanischen… …   Deutsch Wikipedia

  • Lateinische Deklination — Die Grammatik der lateinischen Sprache ist die Grundlage vieler moderner indogermanischer Sprachen. Sie wird oft als komplex bezeichnet und gilt bei Laien als logisch aufgebaut (natürlich kann man nicht von der Grammatik einer Sprache sprechen,… …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»