Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

a+kind+of+water-plant

  • 1 tribolus

    trĭbŭlus ( trĭbŏl-), i, m., = tribolos, an instrument resting on three of its iron prongs, while a fourth projected upward, thrown on the ground to impede an enemy's cavalry, a caltrop.
    I.
    Lit.:

    tribulos abjecerunt,

    Veg. Mil. 3, 24.—
    II.
    Transf., from its resemblance in form.
    A.
    A kind of thorn or thistle, land-caltrops: Tribulus terrestris, Linn.; Verg. G. 1, 153; Ov. M. 13, 803; Plin. 21, 15, 54, § 91:

    spinae et tribuli,

    Vulg. Gen. 3, 18.—
    B.
    A kind of water-plant bearing a prickly nut of a triangular form, water - chestnut, water - caltrops: Trapa natans, Linn.; Plin. 21, 16, 58, § 98.

    Lewis & Short latin dictionary > tribolus

  • 2 tribulus

    trĭbŭlus ( trĭbŏl-), i, m., = tribolos, an instrument resting on three of its iron prongs, while a fourth projected upward, thrown on the ground to impede an enemy's cavalry, a caltrop.
    I.
    Lit.:

    tribulos abjecerunt,

    Veg. Mil. 3, 24.—
    II.
    Transf., from its resemblance in form.
    A.
    A kind of thorn or thistle, land-caltrops: Tribulus terrestris, Linn.; Verg. G. 1, 153; Ov. M. 13, 803; Plin. 21, 15, 54, § 91:

    spinae et tribuli,

    Vulg. Gen. 3, 18.—
    B.
    A kind of water-plant bearing a prickly nut of a triangular form, water - chestnut, water - caltrops: Trapa natans, Linn.; Plin. 21, 16, 58, § 98.

    Lewis & Short latin dictionary > tribulus

  • 3 conferva

    conferva, ae, f. [conferveo], a kind of water plant (so called on account of its healing power), Plin. 27, 8, 45, § 69 (in App. Herb. 59 called consolida).

    Lewis & Short latin dictionary > conferva

  • 4 महा _mahā

    1
    महा A cow.
    2
    महा The substitute of महत् at the beginning of Karmadhāraya and Bahuvrīhi compounds, and also at the beginning of some other irregular words. (Note: The number of compounds of which महा is the first mem- ber is very large, and may be multiplied ad infinitum. The more important of them, or such as have peculiar significations, are given below.)
    -Comp. -अक्षः an epithet of Śiva. ˚पटलिक a chief keeper of archives.
    -अङ्ग a. huge, bulky.
    -(ङ्गः) 1 a camel.
    -2 a kind of rat.
    -3 N. of Śiva.
    -अञ्जनः N. of a mountain.
    -अत्ययः a great danger or calamity.
    -अध्वनिक a. 'having gone a long way', dead.
    -अध्वरः a great sacrifice.
    -अनसम् 1 a heavy carriage.
    -2 cooking utensils. (
    -सी) a kitchen-maid. (
    -सः, -सम्) a kitchen; सूपानस्य करिष्यामि कुशलो$स्मि महानसे Mb.4.2.2.
    -अनिलः a whirl- wind; महानिलेनेव निदाघजं रजः Ki.14.59.
    -अनुभाव a.
    1 of great prowess, dignified, noble, glorious, magnanimous, exalted, illustrious; ग्रहीतुमार्यान् परिचर्यया मुहुर्महानु- भावा हि नितान्तमर्थिनः Śi.1.17; Ś.3.
    -2 virtuous, righteous, just.
    (-वः) 1 a worthy or respectable person.
    -2 (pl.) people of a religious sect in Mahārāṣtra founded by Chakradhara in the 13th century.
    -अन्तकः 1 death.
    -2 an epithet of Śiva.
    -अन्धकारः 1 thick darkness.
    -2 gross (spiritual) ignorance.
    -अन्ध्राः (pl.) N. of a people and their country.
    -अन्वय, -अभिजन a. nobly-born, of noble birth. (
    -यः, -नः) noble birth, high descent.
    -अभिषवः the great extraction of Soma.
    -अमात्यः the chief or prime minister (of a king).
    -अम्बुकः an epithet of Śiva.
    -अम्बुजम् a billion.
    -अम्ल a. very sour. (
    -म्लम्) the fruit of the tamarind tree. अरण्यम् a great (dreary) forest, large forest.
    -अर्घ a. very costly, costing a high price; महार्घस्तीर्थानामिव हि महतां को$प्यतिशयः U.6.11. (
    -र्घः) a kind of quail.
    -अर्घ्य a.
    1 valuable, precious.
    -2 invaluable; ines- timable; see महार्ह below.
    -अर्चिस् a. flaming high.
    -अर्णवः 1 the great ocean.
    -2 N. of Śiva.
    -अर्थ a.
    1 rich.
    -2 great, noble, dignified.
    -3 important, weighty.
    -4 significant.
    -अर्बुदम् one thousand millions.
    -अर्ह a.
    1 very valuable, very costly; महार्हशय्यापरिवर्तनच्युतैः स्वकेशपुष्पैरपि या स्म दूयते Ku.5.12.
    -2 invaluable, inestimable; महार्हशयनोपेत किं शेषे निहतो भुवि Rām.6.19. 2. (
    -र्हम्) white sandal-wood.
    -अवरोहः the fig-tree.
    -अशनिध्वजः a great banner in the form of the thunderbolt; जहार चान्येन मयूरपत्रिणा शरेण शक्रस्य महाशनि- ध्वजम् R.3.56.
    - अशन a. voracious, gluttonous; Mb. 4.
    -अश्मन् m. a precious stone, ruby.
    -अष्टमी the eighth day in the bright half of Āśvina sacred to Durgā; आश्विने शुक्लपक्षस्य भवेद् या तिथिरष्टमी । महाष्टमीति सा प्रोक्ता......
    -असिः a large sword.
    -असुरी N. of Durgā.
    -अह्नः the afternoon.
    -आकार a. extensive, large, great.
    -आचार्यः 1 a great teacher.
    -2 an epithet of Śiva.
    -आढ्य a. wealthy, very rich. (
    -ढ्यः) the Kadamba tree.
    -आत्मन् a.
    1 high-souled, high-minded, magnanimous, noble; अयं दुरात्मा अथवा महात्मा कौटिल्यः Mu.7; द्विषन्ति मन्दाश्चरितं महात्मनाम् Ku.5.75; U.1.49; प्रकृतिसिद्धमिदं हि महात्मनाम् Bh.1.63.
    -2 illustrious, distinguished, exalted, eminent; किमाचाराः किमाहाराः क्व च वासो महात्मनाम् Mb.3. 1.4.
    -3 mighty (महाबल); अथायमस्यां कृतवान् महात्मा लङ्केश्वरः कष्टमनार्यकर्म Rām.5.9.74. (-m.)
    1 the Supreme Spirit; युगपत्तु प्रलीयन्ते यदा तस्मिन् महात्मनि Ms.1.54.
    -2 the great principle, i. e. intellect of the Sāṅkhyas. (महात्मवत् means the same as महात्मन्).
    -आनकः a kind of large drum.
    -आनन्दः, -नन्दः 1 great joy or bliss.
    -2 espe- cially, the great bliss of final beatitude.
    (-न्दा) 1 spirituous liquor.
    -2 a festival on the ninth day in the bright half of Māgha.
    -आपगा a great river.
    -आयुधः an epithet of Śiva.
    -आरम्भ a. undertaking great works, enterprizing. (
    -म्भः) any great enterprize.
    -आलयः 1 a temple in general.
    -2 a sanctuary, an asylum.
    -3 a great dwelling.
    -4 a place of pilgrimage.
    -5 the world of Brahman.
    -6 the Supreme Spirit.
    -7 a tree &c. sacred to a deity.
    -8 N. of a particular dark fortnight.
    -9 पितृश्राद्ध in the month of Bhādra- pada. (
    -या) N. of a particular deity.
    - आशय a. high- souled, nobleminded, magnanimous, noble; दैवात् प्रबुद्धः शुश्राव वराहो हि महाशयः Ks; राजा हिरण्यगर्भो महाशयः H.4; see महात्मन्.
    (-यः) 1 a noble-minded or magnanimous person; महाशयचक्रवर्ती Bv.1.7.
    -2 the ocean.
    -आस्पद a.
    1 occupying a great position.
    -2 mighty, powerful.
    -आहवः a great or tumultuous fight.
    -इच्छ a.
    1 magnanimous, noble-minded, high-souled, noble; मही महेच्छः परिकीर्य सूनौ R.18.33.
    -2 having lofty aims or aspirations, ambitious; विद्यावतां महेच्छानां...... नाश्रयः पार्थिवं विना Pt.1.37.
    -इन्द्रः 1 'the great Indra', N. of Indra; इयं महेन्द्रप्रभृतीनधिश्रियः Ku.5.53; R.13.2; Ms.7.7.
    -2 a chief or leader in general.
    -3 N. of a mountain range; पतिर्महेन्द्रस्य महोदधेश्च R.6.54;4.39,43. ˚चापः rain-bow. ˚नगरी N. of Amarāvatī, the capital of Indra. ˚मन्त्रिन् m. an epithet of Bṛihaspati. ˚वाहः the elephant Airāvata; महेन्द्रवाहप्रतिमो महात्मा Mb.9.17.52.
    -इभ्य a. very rich.
    -इषुः a great archer; अधिरोहति गाण्डीवं महेषौ Ki.13.16.
    -इष्वासः a great archer, a great warrior; अत्र शूरा महेष्वासा भामार्जुनसमा युधि Bg.1.4.
    -ईशः, -ईशानः N. of Śiva; महेशस्त्वां धत्ते शिरसि रसराजस्य जयिनीम् Udb. ˚बन्धुः the Bilva tree.
    -ईशानी N. of Pārvatī.
    -ईश्वरः 1 a great lord, sovereign; महेश्वरस्त्र्यम्बक एव नापरः R.; गोप्तारं न निधीनां कथयन्ति महेश्वरं विबुधाः Pt.2.74.
    -2 N. of Śiva.
    -3 of Viṣṇu.
    -4 a god (opp. प्रकृति).
    -5 the Supreme Being (परमात्मा); मायां तु प्रकृतिं विद्यान्मायिनं तु महेश्वरम् Śvet. Up.4.1. ˚सखः N. of Kubera; यया कैलासभवने महेश्वरसखं बली Mb.9.11.55.
    (-री) 1 N. of Durgā.
    -2 a kind of bell-metal.
    -उक्षः (for उक्षन्) a large bull; a full grown or strong bull; महोक्षतां वत्सतरः स्पृशन्निव R.3.32;4.22;6.72; Śi.5.63.
    -उत्पलम् a large blue lotus. (
    -लः) the Sārasa bird.
    -उत्सवः 1 a great festival or occasion of joy; नयनविषयं जन्मन्येकः स एव महोत्सवः Māl.1.36.
    -2 the god of love.
    -उत्साह a. possessed of great energy, energetic, persevering; अहं च कर्णं जानामि...... सत्यसंधं महोत्साहं...... Mb.3.91.2.
    (-हः) 1 perseverance.
    -2 great pride; ये जात्यादिमहो- त्साहान्नरेन्द्रान्नोपयान्ति च । तेषामामरणं भिक्षा प्रायश्चितं विनिर्मितम् ॥ Pt.1.38.
    -उदधिः 1 the great ocean; महोदधेः पूर इवेन्दु- दर्शनात् R.3.17.
    -2 an epithet of Indra. ˚जः a conch- shell, shell.
    - उदय a. very prosperous or lucky, very glorious or splendid, of great prosperity.
    (-यः) 1 (a) great elevation or rise, greatness, prosperity; नन्दस्त्वतीन्द्रियं दृष्ट्वा लोकपालमहोदयम् Bhāg.1.28.1; अपवर्ग- महोदयार्थयोर्भुवमंशाविव धर्मयोर्गतौ R.8.16. (b) great fortune or good luck. (c) greatness, pre-eminence.
    -2 final beatitude.
    -3 a lord, master.
    -4 N. of the district called Kānyakubja or Kanouja; see App.
    -5 N. of the capital of Kanouja.
    -6 sour milk mixed with honey.
    -7 = महात्मन् q. v.; संसक्तौ किमसुलभं महोदयानाम Ki.7.27. ˚पर्वन् a time of union of the middle of श्रवण नक्षत्र and the end of व्यतिपात (generally in the month of माघ or पौष at the beginning of अमावास्या).
    - उदर a. big-bellied, corpulent.
    -(रम्) 1 a big belly.
    -2 dropsy.
    -उदार a.
    1 very generous or magnanimous.
    -2 mighty, powerful.
    -उद्यम a. = महोत्साह q. v; महोद्यमाः कर्म समा- रभन्ते.
    -उद्योग a. very industrious or diligent, hard- working.
    -उद्रेकः a particular measure (= 4 प्रस्थs).
    -उन्नत a. exceedingly lofty. (
    -तः) the palmyra tree.
    -उन्नतिः f. great rise or elevation (fig. also), high rank.
    -उपकारः a great obligation.
    -उपाध्यायः a great preceptor, a learned teacher.
    -उरगः a great serpent; वपुर्महोरगस्येव करालफणमण्डलम् R.12.98.
    -उरस्क a. broad-chested. (
    -स्कः) an epithet of Śiva.
    -उर्मिन् m. the ocean; ततः सागरमासाद्य कुक्षौ तस्य महोर्मिणः Mb.3.2.17.
    -उल्का 1 a great meteor.
    -2 a great fire-brand.
    -ऋत्विज् m. 'great priest', N. of the four chief sacri- ficial priests.
    -ऋद्धि a. very prosperous, opulent. (-f.) great prosperity or affluence.
    -ऋषभः a great bull.
    -ऋषिः 1 a great sage or saint; यस्मादृषिः परत्वेन महांस्त- स्मान्महर्षयः; (the term is applied in Ms.1.34 to the ten Prajāpatis or patriarchs of mankind, but it is also used in the general sense of 'a great sage').
    -2 N. of Sacute;iva.
    -3 of Buddha.
    -ओघ a. having a strong current.
    -घः a very large number; शतं खर्व- सहस्राणां समुद्रमभिधीयते । शतं समुद्रसाहस्रं महौघमिति विश्रुतम् ॥ Rām.6.28.37.
    -ओष्ठ (महोष्ठ) a. having large lips. (
    -ष्ठः) an epithet of Śiva.
    -ओजस् a. very mighty or powerful, possessed of great splendour or glory; महौजसा मानधना धनार्चिताः Ki.1.19. (-m.) a great hero or warrior, a champion. (-n.) great vigour.
    -ओजसम् the discus of Viṣṇu (सुदर्शन). (
    -सी) N. of plant (Mar. कांगणी).
    -ओदनी Asparagus Racemosus (Mar. शतावरी).
    -ओषधिः f.
    1 a very efficacious medicinal plant, a sovereign drug.
    -2 the Dūrvā grass.
    -3 N. of various plants ब्राह्मी, श्वेतकण्टकारी, कटुका, अतिविष &c. ˚गणः a collection of great or medicinal herbs:-- पृश्निपर्णी श्यामलता भृङ्गराजः शतावरी । गुड्चा सहदेवी च महौषधिगणः स्मृतः ॥ cf. also सहदेवी तथा व्याघ्री बला चातिबला त्वचा । शङ्खपुष्पी तथा सिंही अष्टमी च सुवर्चला ॥ महौषध्यष्टकं प्रोक्तं....
    -औषधम् 1 a sovereign remedy, panacea.
    -2 ginger.
    -3 garlic.
    -4 a kind of poison (वत्सनाभ).
    -कच्छः 1 the sea.
    -2 N. of Varuṇa.
    -3 a mountain.
    -कन्दः garlic.
    -कपर्दः a kind of shell.
    -कपित्थः 1 the Bilva tree.
    -2 red garlic.
    -कम्बु a. stark naked. (
    -म्बुः) an epithet of Śiva.
    -कर a.
    1 large-handed.
    -2 having a large revenue.
    -कर्णः an epithet of Śiva.
    -कर्मन् a. doing great works. (-m.) an epithet of Śiva.
    -कला the night of the new moon.
    -कल्पः a great cycle of time (1 years of Brahman); Bhāg.7.15.69.
    -कविः 1 a great poet, a classical poet, such as कालिदास, भवभूति, बाण, भारवि &c.
    -2 an epithet of Śukra.
    -कषायः N. of a plant (Mar. कायफळ).
    -कान्तः an epithet of Śiva. (
    -ता) the earth.
    -काय a. big-bodied, big, gigantic, bulky.
    (-यः) 1 an elephant.
    -2 an epithet of Śiva.
    -3 of Viṣṇu.
    -4 of a being attending on Śiva (= नन्दि).
    -कारुणिक a. exceedingly compassionate.
    -कार्तिकी the night of full-moon in the month of Kārtika.
    -कालः 1 a form of Śiva in his character as the destroyer of the world; महाकालं यजेद्देव्या दक्षिणे धूम्रवर्णकम् Kālītantram.
    -2 N. of a cele- brated shrine or temple of Śiva (Mahākāla) (one of the 12 celebrated Jyotirliṅgas) established at Ujjayinī (immortalized by Kālidāsa in his Meghadūta, which gives a very beautiful description of the god, his temple, worship &c., together with a graphic picture of the city; cf. Me.3-38; also R.6.34); महाकालनिवासिनं कालीविलासिनमनश्वरं महेश्वरं समाराध्य Dk.1.1.
    -3 an epithet of Viṣṇu.
    -4 N. of a kind of gourd.
    -5 N. of Śiva's servant (नन्दि). ˚पुरम् the city of Ujjayinī. ˚फलम् a red fruit with black seeds; पक्वं महाकालफलं किलासीत् N.22.29.
    -काली an epithet of Durgā in her terrific form.
    -काव्यम् a great or classical poem; (for a full description of its nature, contents &c., according to Rhetoricians see S. D.559). (The number of Mahākāvyas is usually said to be five:-- रघुवंश, कुमारसंभव, किरातार्जुनीय, शिशुपालवध and नैषधचरित or six, if मेघदूत-- a very small poem or खण़्डकाव्य-- be added to the list. But this enumeration is apparently only traditional, as there are several other poems, such as the भट्टिकाव्य, विक्रमाङ्कदेवचरित, हरविजय &c. which have an equal claim to be considered as Mahākāvyas).
    -कीर्तनम् a house.
    -कुमारः the eldest son of a reigning prince, heir-apparent.
    -कुल, -कुलीन a. of noble birth or descent, sprung from a noble family, nobly born. (
    -लम्) a noble birth or family, high descent.
    -कुहः a species of parasitical worm.
    -कृच्छ्रम् a great penance.
    -केतुः N. of Śiva.
    -केशः, -कोशः 1 an epithet of Śiva.
    -2 a large sheath.
    -क्रतुः a great sacrifice; e. g. a horse-sacrifice; तदङ्गमग्ऱ्यं मघवन् महाक्रतोरमुं तुरङ्गं प्रतिमोक्तुमर्हसि R.3.46.
    -क्रमः an epithet of Viṣṇu.
    -क्रोधः an epithet of Śiva.
    -क्षत्रपः a great satrap.
    -क्षीरः sugar-cane.
    -क्षीरा f. a She-buffalo; Nighaṇṭaratnākara.
    -खर्वः, -र्वम् a high number (ten billions ?).
    -गजः a great elephant; see दिक्करिन्.
    -गणपतिः a form of the god Gaṇeśa.
    -गदः fever.
    -गन्ध a. exceedingly fragrant. (
    -न्धः) a kind of cane. (
    -न्धम्) a kind of sandal- wood. (
    -न्धा) N. of Chāmuṇḍā.
    -गर्तः, -गर्भः -गीतः N. of Śiva.
    -गर्दभगन्धिका N. of a plant, भारङ्गी.
    -गल a. longnecked.
    -गवः Bos gavaeus.
    -गुण a. very efficacious, sovereign (as a medicine); त्वया ममैष संबन्धः कपिमुख्य महागुणः Rām.5.1.12. (
    -णः) a chief quality, cardinal virtue.
    -गुरुः a highly respectable or venerable person; (these are three, the father, mother and preceptor; पिता माता तथाचार्यो महागुरुरिति स्मृतः).
    -गुल्मा the Soma plant.
    -गृष्टिः f. a cow with a large hump.
    -ग्रहः 1 an epithet of Rāhu.
    -2 the sun; महाग्रहग्राहविनष्टपङ्कः Rām.5.5.6.
    -ग्रामः N. of the ancient capital of Ceylon, the modern Māgama.
    -ग्रीवः 1 a camel.
    -2 an epithet of Śiva.
    -ग्रीविन् m. a camel.
    -घूर्णा spirituous liquor.
    -घृतम् ghee kept for a long time (for medicinal purposes).
    -घोष a. noisy, loud-sounding. (
    -षम्) a market, fair. (
    -षः) a loud noise, clamour.
    -चक्रम् the mystic circle in the शाक्त ceremonial.
    -चक्रवर्तिन् m. a universal monarch.
    -चण्डा N. of Chāmuṇḍā.
    -चपला a kind of metre.
    -चमूः f. a large army.
    -छायः the fig-tree.
    -जङ्घः a camel.
    -जटः an epithet of Śiva.
    -जटा 1 a great braid of hair.
    -2 the matted hair of Śiva.
    -जत्रु a. having a great collar-bone. (
    -त्रुः) an epithet of Śiva.
    -जनः 1 a multitude of men, a great many beings, the general populace or public; महाजनो येन गतः स पन्थाः Mb.3.313. 117; आगम्य तु ततो राजा विसृज्य च महाजनम् 6.98.25.
    -2 the populace, mob; विलोक्य वृद्धोक्षमधिष्ठितं त्वया महाजनः स्मेरमुखो भविष्यति Ku.5.7.
    -3 a great man, a distinguished or eminent man; महाजनस्य संसर्गः कस्य नोन्नतिकारकः । पद्मपत्रस्थितं तोयं धत्ते मुक्ताफलश्रियम् Pt.3.6.
    -4 the chief of a caste or trade.
    -5 a merchant, tradesman.
    -जवः an antelope.
    -जातीय a.
    1 rather large.
    -2 of an excellent kind.
    -जालिः, -ली N. of a plant (Mar. सोनामुखी)
    -जिह्वः an epithet of Śiva.
    -ज्ञानिन् m.
    1 a very learned man.
    -2 a great sage.
    -3 N. of Śiva.
    -ज्यैष्ठी the day of fullmoon in the month of Jyeṣṭha; ताभिर्दृश्यत एष यान् पथि महाज्यैष्ठीमहे मन्महे N.15.89; पूर्णिमा रविवारेण महाज्यैष्ठी प्रकीर्तिता Agni P.121.63.
    -ज्योतिस् m. an epithet of Śiva.
    -ज्वरः great affliction.
    -ज्वाल a. very brilliant or shining.
    (-लः) 1 N. of Śiva.
    -2 a sacrificial fire.
    -डीनम् a kind of flight; 'यानं महाडीनमाहुः पवित्रामूर्जितां गतिम्' Mb.8.41.27 (com.).
    -तपस् m.
    1 a great ascetic.
    -2 an epithet of Viṣṇu.
    -तलम् N. of one of the seven lower regions; see पाताल.
    -तारा N. of a Buddhist goddess.
    -तिक्तः the Nimba tree.
    -तिथिः the 6th day of a lunation.
    -तीक्ष्ण a. exceedingly sharp or pungent. (
    -क्ष्णा) the marking- nut plant.
    -तेजस् a.
    1 possessed of great lustre or splendour.
    -2 very vigorous or powerful, heroic. (-m.)
    1 a hero, warrior.
    -2 fire.
    -3 an epithet of Kārtikeya. (-n.) quick-silver.
    -त्याग, -त्यागिन् a. very generous. (-m.) N. of Śiva.
    -दंष्ट्रः a species of big tiger.
    -दन्तः 1 an elephant with large tusks.
    -2 an epithet of Śiva.
    -दण्डः 1 a long arm.
    -2 a severe punishment.
    -दम्भः an epithet of Śiva.
    -दशा the influence exercised (over a man's destiny) by a predominant planet.
    -दानम् the gift of gold equal to one's own weight; अथातः संप्रवक्ष्यामि महादानस्य लक्षणम्.
    -दारु n. the devadāru tree.
    -दुर्गम् a great calamity; Pt.
    -दूषकः a kind of grain.
    -देवः N. of Śiva.
    (-वी) 1 N. of Pārvatī.
    -2 the chief queen.
    -द्रुमः the sacred fig-tree.
    -द्वारम् a large gate, the chief or outer gate of a temple.
    -धन a.
    1 rich.
    -2 expensive, costly; हेमदण्डैर्महाधनैः Rām.7. 77.13.
    (-नम्) 1 gold.
    -2 incense.
    -3 a costly or rich dress.
    -4 agriculture, husbandry.
    -5 anything costly or precious.
    -6 great booty.
    -7 a great battle (Ved.).
    -धनुस् m. an epithet of Śiva.
    -धातुः 1 gold.
    -2 an epithet of Śiva.
    -3 lymph.
    -4 N. of Meru.
    -धी a. having a great understanding.
    -धुर्यः a full-grown draught ox.
    -ध्वजः a camel.
    -ध्वनिक a. dead.
    -नग्नः an athlete; Buddh.
    -नटः an epithet of Śiva; महानटः किं नु...... तनोति...... साम्प्रतमङ्गहारम् N.22.7; महानटबाहुनेव बद्धभुजाङ्केन Vās.
    -नदः a great river.
    -नदी 1 a great river, such as Gaṅgā, Kṛiṣṇā; मन्दरः पर्वतश्चाक्षो जङ्घा तस्य महानदी Mb.8.34.2; संभूयाम्भोधिमभ्येति महानद्या नगापगा Śi.2.1.
    -2 N. of a river falling into the bay of Bengal.
    -नन्दा 1 spirituous liquor.
    -2 N. of a river.
    -3 ninth day of the bright half of the month of Māgha; माघमासस्य या शुक्ला नवमी लोकपूजिचा । महानन्देति सा प्रोक्ता....
    -नरकः N. of one of the 21 hells.
    -नलः a kind of reed.
    -नवमी the ninth day in the bright half of Āśvina, sacred to the worship of Durgā ततो$नु नवमी यस्मात् सा महानवमी स्मृता.
    -नाटकम् 'the great drama', N. of a drama, also called Hanumannāṭaka, (being popularly ascribed to Hanumat); thus defined by S. D.:-- एतदेव यदा सर्वैः पताकास्थानकैर्युतम् । अङ्कैश्च दशभिर्धीरा महानाटकमूचिरे ॥
    -नाडी sinew, tendon.
    -नादः 1 a loud sound, uproar.
    -2 a great drum.
    -3 a thunder-cloud.
    -4 a shell.
    -5 an elephant.
    -6 a lion.
    -7 the ear.
    -8 a camel.
    -9 an epithet of Śiva. (
    -दम्) a musical instrument.
    -नाम्नी 1 N. of a परिशिष्ट of Sāmaveda.
    -2 (pl.) N. of 9 verses of Sāmaveda beginning with विदा मघवन् विदा.
    -नायकः 1 a great gem in the centre of a string of pearls.
    -2 a great head or chief.
    -नासः an epithet of Śiva.
    -निद्र a. fast asleep. (
    -द्रा) 'the great sleep', death.
    -निम्नम् intestines, abdomen.
    -नियमः an epithet of Viṣṇu.
    -निर्वाणम् total extinction of individuality (according to the Buddhists).
    -निशा 1 the dead of night, the second and third watches of the night; महानिशा तु विज्ञेया मध्यमं प्रहरद्वयम्
    -2 an epithet of Durgā.
    -नीचः a washerman.
    -नील a. dark-blue. (
    -लः) a kind of sapphire or emerald; इन्द्रनीलमहानीलमणिप्रवरवेदिकम् Rām.5.9.16; महा- महानीलशिलारुचः Śi.1.16;4.44; R.18.42; Kau. A.2.11. 29. ˚उपलः a sapphire.
    -नृत्यः, -नेत्रः an epithet of Śiva.
    -नेमिः a crow.
    -न्यायः the chief rule.
    -पक्ष a.
    1 having many adherents.
    -2 having a large family or retinue; महापक्षे धनिन्यार्थे निक्षेपं निक्षिपेद् बुधः Ms.8.179.
    (-क्षः) 1 an epithet of Garuḍa.
    -2 a kind of duck. (
    -क्षी) an owl.
    -पङ्क्तिः, -पदपङ्क्तिः a kind of metre.
    -पञ्चमूलम् the five great roots:-- बिल्वो$ग्निमन्थः श्योनाकः काश्मरी पाटला तथा । सर्वैस्तु मिलितैरेतैः स्यान्महापञ्चमूलकम् ॥
    -पञ्चविषम् the five great or deadly poisons:-- शृङ्गी च कालकूटश्च मुस्तको वत्सनाभकः । शङ्खकर्णीति योगो$यं महापञ्चविषाभिधः ॥
    -पटः the skin.
    -पथः 1 chief road, principal street, high or main road; संतानकाकीर्णमहापथं तत् Ku.7.3.
    -2 the passage into the next world, i. e. death.
    -3 N. of certain mountain-tops from which devout persons used to throw themselves down to secure entrance into heaven.
    -4 an epithet of Śiva.
    -5 the long pilgrimage to mount Ke- dāra.
    -6 the way to heaven.
    -7 the knowledge of the essence of Śiva acquired in the pilgrimage to Kedāra.
    -पथिक a.
    1 undertaking great journeys.
    -2 one receiving Śulka (toll) on the high way; cf. Mb.12.76.6 (com. महापथिकः समुद्रे नौयानेन गच्छन् यद्वा महापथि शुल्कग्राहकः)
    -पद्मः 1 a particular high number.
    -2 N. of Nārada.
    -3 N. of one of the nine treasures of Kubera.
    -4 N. of the southernmost elephant supporting the world.
    -5 an epithet of Nanda.
    -6 a Kinnara attendant on Kubera.
    (-द्मम्) 1 a white lotus.
    -2 N. of a city. ˚पतिः N. of Nanda.
    -पराकः a. a particular penance; Hch.
    -पराङ्णः a late hour in the afternoon.
    -पवित्रः an epithet of Viṣṇu.
    -पशुः large cattle; महापशूनां हरणे... दण्डं प्रकल्पयेत् Ms.8.324.
    -पातः a long flight; Pt.2.58.
    -पातकम् 1 a great sin, a heinous crime; ब्रह्महत्या सुरापानं स्तेयं गुर्वङ्गनागमः । महान्ति पातकान्याहुस्तत्संसर्गश्च पञ्चमम् ॥ Ms.1154.
    -2 any great sin or transgression.
    -पात्रः a prime minister.
    -पादः an epithet of Śiva.
    -पाप्मन् a. very sinful or wicked.
    -पुराणम् N. of a Purāṇa; महापुराणं विज्ञेयमेकादशकलक्षणम् Brav. P.
    -पुंसः a great man.
    -पुरुषः 1 a great man, an eminent or distinguished personage; शब्दं महापुरुषसंविहितं निशम्य U. 6.7.
    -2 the Supreme Spirit.
    -3 an epithet of Viṣṇu.
    -पौरुषिकः a worshipper of Viṣṇu; तदहं ते$भिधास्यामि महापौरुषिको भवान् Bhāg.2.1.1.
    -पुष्पः a kind of worm.
    -पूजा great worship; any solemn worship performed on extraordinary occasions.
    -पृष्ठः a camel.
    -पोटगलः a kind of large reed.
    -प्रजापतिः N. of Viṣṇu.
    -प्रतीहारः a chief door-keeper.
    -प्रपञ्चः the great universe.
    -प्रभ a. of great lustre. (
    -भः) the light of a lamp.
    -प्रभुः 1 a great lord.
    -2 a king, sovereign.
    -3 a chief.
    -4 an epithet of Indra.
    -5 of Śiva
    -6 of Viṣṇu.
    -7 a great saint or holy man.
    -प्रलयः 'the great dissolution', the total annihilation of the universe at the end of the life of Brahman, when all the lokas with their inha- bitants, the gods, saints &c. including Brahman himself are annihilated; महाप्रलयमारुत...... Ve.3.4.
    -प्रश्नः a knotty question.
    -प्रसादः 1 a great favour.
    -2 a great present (of food offered to an idol); पादोदकं च निर्माल्यं नैवेद्यं च विशेषतः । महाप्रसाद इत्युक्त्वा ग्राह्यं विष्णोः प्रयत्नतः
    -प्रस्थानम् 1 departing this life, death.
    -2 setting out on a great journey for ending life; इहैव निधनं याम महाप्रस्थानमेव वा Rām.2.47.7 (com. महाप्रस्थानं मरणदीक्षा- पूर्वकमुत्तराभिमुखगमनम्); Mb.1.2.365.
    -प्राणः 1 the hard breathing or aspirate sound made in the pronunciation of the aspirates.
    -2 the aspirated letters themselves (pl.); they are:-- ख्, घ्, छ्, झ्, ठ्, ढ्, थ्, ध्, फ्, भ्, श्, ष्, स्, ह्.
    -3 a raven.
    -प्राणता possession of great strength or essence; अन्यांश्च जीवत एव महाप्राणतया स्फुरतो जग्राह K.
    -प्रेतः a noble departed spirit.
    -प्लवः a great flood, deluge;... क्षिप्तसागरमहाप्लवामयम् Śi.14.71.
    -फल a.
    1 bearing much fruit.
    -2 bringing much reward.
    (-ला) 1 a bitter gourd.
    -2 a kind of spear.
    (-लम्) 1 a great fruit or reward.
    -2 a testicle.
    -फेना the cuttle-fish bone.
    -बन्धः a peculiar position of hands or feet.
    -बभ्रुः a kind of animal living in holes.
    -बल a. very strong; नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः Rām
    (-लः) 1 wind, storm.
    -2 a Buddha.
    -3 a solid bamboo.
    -4 a palm.
    -5 a crocodile.
    -बला N. of a plant; महाबला च पीतपुष्पा सहदेवी च सा स्मृता Bhāva. P. (
    -लम्) lead. ˚ईश्वरः N. of a Liṅga of Śiva near the modern Mahābaleśwara.
    -बाध a. causing great pain or damage.
    -बाहु a. long-armed, powerful. (
    -हुः) an epithet of Viṣṇu.
    -बि(वि)लम् 1 the atmosphere.
    -2 the heart.
    -3 a water-jar, pitcher.
    -4 a hole, cave.
    -बिसी a variety of skin (चर्म), a product of द्वादशग्राम in the Himālayas.
    -बी(वी)जः an epithet of Śiva.
    -बी (वी)ज्यम् the perinæum.
    -बुध्न a. having a great bottom or base (as a mountain).
    -बुशः barley.
    -बृहती a kind of metre.
    -बोधिः 1 the great intelligence of a Buddha.
    -2 a Buddha.
    -ब्रह्मम्, -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit.
    -ब्राह्मणः 1 a great or learned Brāhmaṇa.
    -2 a low or contemptible Brāhmaṇa.
    -भटः a great warrior; तदोजसा दैत्यमहाभटार्पितम् Bhāg.
    -भद्रा N. of the river Gaṅgā.
    -भाग a.
    1 very fortunate or blessed, very lucky or prosperous.
    -2 illustrious, distinguished, glo- rious; उभौ धर्मौ महाभागौ Mb.12.268.3; महाभागः कामं नरपतिरभिन्नस्थितिरसौ Ś.5.1; Ms.3.192.
    -3 very pure or holy, highly virtuous; पतिव्रता महाभागा कथं नु विचरिष्यति Mb.4.3.16.
    -भागता, -त्वम्, -भाग्यम् 1 extreme good fortune, great good luck, prosperity.
    -2 great excel- lence or merit.
    -भागवतम् the great Bhāgavata, one of the 18 Purāṇas. (
    -तः) a great worshipper of Viṣṇu.
    -भागिन् a. very fortunate or prosperous.
    -भाण्डम् a chief treasury.
    -भारतम् N. of the celebrated epic which describes the rivalries and contests of the sons of Dhṛitarāṣṭra and Pāṇḍu. (It consists of 18 Parvans or books, and is said to be the composition of Vyāsa; cf. the word भारत also); महत्त्वाद्भारतत्वाच्च महाभारतमुच्यते
    -भाष्यम् 1 a great commentary.
    -2 particularly, the great commentary of Patañjali on the Sūtras of Pāṇini.
    -भासुरः an epithet of Viṣṇu.
    -भिक्षुः N. of Śākyamuni.
    -भीता a kind of sensitive plant (लाजाळू).
    -भीमः an epithet of king Śantanu.
    -भीरुः a sort of beetle or fly.
    -भुज a. long-armed, powerful.
    -भूतम् a great or primary element; see भूत; तस्यैतस्य महाभूतस्य निःश्वसितमेतद्यदृग्वेदः Up.; तं वेधा विदधे नूनं महाभूतसमाधिना R.1. 29; Ms.1.6.
    (-तः) 1 the Supreme Being.
    -2 a great creature.
    -भोगः 1 a great enjoyment.
    -2 a great coil or hood; great winding.
    -3 a serpent. (
    -गा) an epi- thet of Durgā.
    -मणिः 1 a costly or precious jewel; संस्कारोल्लिखितो महामणिरिव क्षीणो$पि नालक्ष्यते Ś.6.5.
    -2 N. of Śiva.
    -मति a.
    1 high-minded.
    -2 clever. (
    -तिः) N. of Bṛihaspati or Jupiter.
    -मत्स्यः a large fish, sea-monster.
    -मद a. greatly intoxicated. (
    -दः) an elephant in rut.
    -मनस्, -मनस्क a.
    1 high-minded, noble- minded, magnanimous; ततो युधिष्ठिरो राजा धर्मपुत्रो महामनाः Mb.4.1.7.
    -2 liberal.
    -3 proud, haughty. (-m) a fabulous animal called शरभ q. v.
    -मन्त्रः 1 any sacred text of the Vedas.
    -2 a great or efficacious charm, a powerful spell.
    -मन्त्रिन् m. the prime-minister, premier.
    -मयूरी N. of Buddhist goddess.
    -मलहारी a kind of Rāgiṇi.
    -महः a great festive procession; Sinhās.
    -महस् n. a great light (seen in the sky).
    -महोपाध्यायः 1 a very great preceptor.
    -2 a title given to learned men and reputed scholars; e. g. महामहो- पाध्यायमल्लिनाथसूरि &c.
    -मांसम् 'costly flesh', especially human flesh; न खलु महामांसविक्रयादन्यमुपायं पश्यामि Māl.4; अशस्त्रपूतं निर्व्याजं पुरुषाङ्गोपकल्पितम् । विक्रीयते महामांसं गृह्यतां गृह्यतामिदम् 5.12 (see Jagaddhara ad loc.).
    -माघी the full-moon day in the month of Māgha.
    -मात्र a.
    1 great in measure, very great or large.
    -2 most excellent, best; वृष्ण्यन्धकमहामात्रैः सह Mb.1.221.27; 5.22.37.
    (-त्रः) 1 a great officer of state, high state- official, a chief minister; (मन्त्रे कर्मणि भूषायां वित्ते माने परिच्छदे । मात्रा च महती येषां महामात्रास्तु ते स्मृताः); Ms. 9.259; गूढपुरुषप्रणिधिः कृतमहामात्रापसर्पः (v. l. महामात्यापसर्पः) पौरजानपदानपसर्पयेत् Kau. A.1.13.9; Rām.2.37.1.
    -2 an elephant-driver or keeper; मदोन्मत्तस्य भूपस्य कुञ्जरस्य च गच्छतः । उन्मार्गं वाच्यतां यान्ति महामात्राः समीपगाः ॥ Pt.1.161.
    -3 a superintendent of elephants.
    (-त्री) 1 the wife of a chief minister.
    -2 the wife of a spiritual teacher.
    -मानसी N. of a Jain goddess.
    -मान्य a. being in great honour with; मकरन्दतुन्दिलानामरविन्दानामयं महामान्यः Bv.1.6.
    -मायः 1 an epithet of Śiva.
    -2 of Viṣṇu.
    -माया 1 worldly illusion, which makes the material world appear really existent.
    -2 N. of Durgā; महामाया हरेश्चैषा यया संमोह्यते जगत् Devīmāhātmya.
    -मायूरम् a particular drug. (
    -री) N. of an amulet and a goddess; Buddh.
    -मारी 1 cholera, an epidemic.
    -2 an epithet of Durgā.
    -मार्गः high road, main street. ˚पतिः a superintendent of roads.
    -मालः N. of Śiva.
    -माहेश्वरः a great worshipper of Maheśvara or Śiva.
    -मुखः a crocodile.
    -मुद्रा a parti- cular position of hands or feet (in practice of yoga).
    -मुनिः 1 a great sage.
    -2 N. of Vyāsa.
    -3 an epithet of Buddha.
    -4 of Agastya.
    -5 the coriander plant. (
    -नि n.)
    1 coriander seed.
    -2 any medicinal herb or drug.
    -मूर्तिः N. of Viṣṇu.
    -मूर्धन् m. an epithet of Śiva.
    -मूलम् a large radish. (
    -लः) a kind of onion.
    -मूल्य a. very costly. (
    -ल्यः) a ruby.
    -मृगः 1 any large animal.
    -2 an elephant,
    -3 the fabulous animal called शरभ.
    -मृत्युः, -मेधः N. of Śiva.
    -मृत्युंजयः a kind of drug.
    -मृधम् a great battle.
    -मेदः the coral tree; महामेदाभिधो ज्ञेयः Bhāva. P.
    -मेधा an epithet of Durgā.
    -मोहः great infatuation or confusion of mind. (ससर्ज) महामोहं च मोहं च तमश्चाज्ञानवृत्तयः Bhāg.3.12.2. (
    -हा) an epithet of Durgā.
    -यज्ञः 'a great sacrifice', a term applied to the five daily sacrifices or acts of piety to be performed by a house-holder; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः पितृयज्ञस्तु तर्पणम् । होमो दैवो (or देवयज्ञः) बलिर्भौतो (or भूतयज्ञः) नृयज्ञो$तिथिपूजनम् ॥ Ms.3.7,71, (for explanation, see the words s. v.).
    -2 N. of Viṣṇu.
    -यमकम् 'a great Yamaka', i. e. a stanza all the four lines of which have exactly the same words, though different in sense; e. g. see Ki.15.52, where विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणाः has four different senses; cf. also बभौ मरुत्वान् विकृतः समुद्रः Bk.1.19.
    -यशस् a. very famous, renowned, celebrated.
    -यात्रा 'the great pilgrimage', the pilgrimage to Benares.
    -यानम् N. of the later system of Buddhist teaching, firstly promul- gated by Nāgārjuna (opp. हीनयान).
    -याम्यः an epi- thet of Viṣṇu.
    -युगम् 'a great Yuga', consisting of the four Yugas of mortals, or comprising 4,32, years of men.
    -योगिन् m.
    1 an epithet of Śiva.
    -2 of Viṣṇu.
    -3 a cock.
    -योनिः f. excessive dilation of the female organ.
    -रक्तम् coral.
    -रङ्गः a large stage.
    -रजतम् 1 gold; उच्चैर्महारजतराजिविराजितासौ Śi.4.28.
    -2 the thorn-apple.
    -रजनम् 1 safflower.
    -2 gold.
    -3 turmeric; तस्य हैतस्य पुरुषस्य रूपं यथा महारजनं वासः Bṛi. Up.2.3.6.
    -रत्नम् 1 a precious jewel; वज्रं मुक्ता प्रवालं च गोमेदश्चेन्द्रनीलकः ॥ वैडूर्यः पुष्करागश्च पाचिर्माणिक्यमेव च । महारत्नानि चैतानि नव प्रोक्तानि सूरिभिः ॥ Śukra.4.155-56.
    -रथः 1 a great chariot.
    -2 a great warrior or hero; द्रुपदश्च महारथः Bg.1.4; कुतः प्रभावो धनंजयस्य महारथजयद्रथस्य विपत्तिमुत्पादयितुम् Ve.2; दशरथः प्रशशास महारथः R.9.1; Śi.3.22; (a महारथ is thus defined:-- एको दशसहस्राणि योधयेद्यस्तु धन्विनाम् ॥ शस्त्रशास्त्र- प्रवीणश्च विज्ञेयः स महारथः ॥).
    -3 desire, longing; cf. मनोरथ.
    -रवः a frog.
    -रस a. very savoury.
    (-सः) 1 a sugar- cane.
    -2 quicksilver.
    -3 a precious mineral.
    -4 the fruit of the date tree.
    -5 any one of the eight substan- ces given below:-- दरदः पारदं शस्ये वैक्रान्तं कान्तमभ्रकम् । माक्षिकं विमलश्चेति स्युरेते$ष्टौ महारसाः ॥ (
    -सम्) sour ricewater.
    -राजः 1 a great king, sovereign or supreme ruler; पञ्चाशल्लक्षपर्यन्तो महाराजः प्रकीर्तितः Śukra.1.184.
    -2 a respect- ful mode of addressing kings or other great personages (my lord, your majesty, your highness); इति सत्यं महाराज बद्धो$स्म्यर्थेन कौरवैः Mb.
    -3 a deified Jaina teacher.
    -4 a fingernail. ˚अधिराजः a universal emperor, para- mount sovereign. ˚चूतः a kind of mango tree.
    -राजिकः N. of Viṣṇu.
    -राजिकाः (m. pl.) an epithet of a class of gods (said to be 22 or 236 in number.).
    -राज्यम् the rank or title of a reigning sovereign.
    -राज्ञी 1 the reigning or chief queen, principal wife of a king.
    -2 N. of Durgā.
    -रात्रम् midnight, dead of night.
    -रात्रिः, -त्री f.
    1 see महाप्रलय; ब्रह्मणश्च निपाते च महाकल्पो भवेन्नृप । प्रकीर्तिता महारात्रिः.
    -2 midnight.
    -3 the eighth night in the bright half of Āśvina.
    -राष्ट्रः 'the great kingdom', N. of a country in the west of India, the country of the Marāṭhās.
    -2 the people of Mahārāṣṭra; the Marāṭhās (pl.). (
    -ष्ट्री) N. of the principal Prākṛita; dialect, the language of the people of the Mahārāṣṭra; cf. Daṇḍin:-- महाराष्ट्राश्रयां भाषां प्रकृष्टं प्राकृतं विदुः Kāv.1.34.
    -रिष्टः a kind of Nimba tree growing on mountains.
    -रुज्, -ज a. very painful.
    -रुद्रः a form of Śiva.
    -रुरुः a species of antelope.
    -रूप a. mighty in form.
    (-पः) 1 an epithet of Śiva.
    -2 resin.
    -रूपकम् a kind of drama.
    -रेतस् m. an epithet of Śiva.
    -रोगः a dangerous illness, grievous malady; (these are eight:-- उन्मादो राजयक्ष्मा च श्वासस्त्वग्दोष एव च । मधुमेहश्चाश्मरी च तथो- दरभगन्दरौ ॥).
    -रौद्र a. very dreadful. (
    -द्री) an epithet of Durgā.
    -रौरवः N. of one of the 21 hells; Ms.4.88-9.
    -लक्ष्मी 1 the great Lakṣmī, or Śakti of Nārāyaṇa; सेवे सैरिभमर्दिनीमिह महालक्ष्मीं सरोजस्थिताम्.
    -2 a young girl who represents the goddess Durgā at the Durgā festival.
    -लयः 1 a great world destruction.
    -2 the Supreme Being (महदादीनां लयो यस्मिन्).
    -लिङ्गम् the great Liṅga or Phallus. (
    -ङ्गः) an epithet of Śiva.
    -लोलः a crow.
    -लोहम् a magnet.
    -वंशः N. of a wellknown work in Pali (of the 5th century).
    -वक्षस् m. epithet of Śiva.
    -वनम् a large forest in Vṛindāvana.
    -वरा Dūrvā grass.
    -वराहः 'the great boar', an epithet of Viṣṇu in his third or boar incarnation.
    -वर्तनम् high wages;
    -वल्ली 1 the Mādhavī creeper.
    -2 a large creeping plant.
    -वसः the porpoise.
    -वसुः silver; Gīrvāṇa.
    -वाक्यम् 1 a long sentence.
    -2 any continuous composition or literary work.
    -3 a great proposition, principal sentence; such as तत्त्वमसि, ब्रह्मैवेदं सर्वम् &c.
    -4 a complete sentence (opp. अवान्तरवाक्य q. v.); न च महावाक्ये सति अवान्तरवाक्यं प्रमाणं भवति ŚB. on MS.6.4.25.
    -वातः a stormy wind, violent wind; महावाता<?>तैर्महिषकुलनीलैर्जलधरैः Mk.5.22.
    -वादिन् m. a great or powerful disputant.
    -वायुः 1 air (as an element).
    -2 stormy wind, hur- ricane, tempest.
    -वार्तिकम् N. of the Vārtikas of Kātyāyana on Pāṇini's Sūtras.
    -विडम् a kind of factitious salt.
    -विदेहा N. of a certain वृत्ति or condition of the mind in the Yoga system of philosophy.
    -विद्या the great lores; काली तारा महाविद्या षोडशी भुवनेश्वरी । भैरवी छिन्नमस्ता च विद्या धूमवती तथा । बगला सिद्धविद्या च मातङ्गी कमला- त्मिका । एता दश महाविद्याः... ॥
    -विपुला a kind of metre.
    -विभाषा a rule giving a general option or alternative; इति महाविभाषया साधुः.
    -विभूतिः an epithet of Śiva.
    -विषः a serpent having two mouths.
    -विषुवम् the vernal equinox. ˚संक्रान्तिः f. the vernal equinox (the sun's entering the sign Aries).
    -विस्तर a. very extensive or copious.
    -वीचिः N. of a hell.
    -वीरः 1 a great hero or warrior.
    -2 a lion.
    -3 the thunderbolt of Indra.
    -4 an epithet of Viṣṇu.
    -5 of Garuḍa.
    -6 of Hanumat.
    -7 a cuckoo.
    -8 a white horse.
    -9 a sacrificial fire.
    -1 a sacrificial vessel.
    -11 a kind of hawk. ˚चरितम् N. of a celebrated drama by Bhavabhūti.
    -वीर्य a. of great valour, very powerful.
    (-र्यः) 1 N. of Brah- man.
    -2 the Supreme Being. (
    -र्या) the wild cotton shrub.
    -2 an epithet of संज्ञा, the wife of the sun.
    -वृषः a great bull.
    -वेग a.
    1 very swift or fleet.
    (-गः) 1 great speed, excessive velocity.
    -2 an ape.
    -3 the bird Garuḍa.
    -वेघः a particular position of hands or feet (in the practice of Yoga).
    -वेल a. billowy.
    -व्याधिः f.
    1 a great disease.
    -2 a very bad kind of leprosy (black leprosy).
    -व्याहृतिः f. a great mystical word, i. e. भूर्, भुवस् and स्वर्.
    -व्रत a. very devotional, rigidly observing vows.
    (-तम्) 1 a great vow, a great reli- gious observance; a vow for not taking even water for a month; महाव्रतं चरेद्यस्तु Mb.12.35.22 (com. महाव्रतं मासमात्रं जलस्यापि त्यागः).
    -2 any great or funda- mental duty; प्राणैरपि हिता वृत्तिरद्रोहो व्याजवर्जनम् । आत्मनीव प्रियाधानमेतन्मैत्रीमहाव्रतम् Mv.5.59; क्रतौ महाव्रते पश्यन् ब्रह्मचारी- त्वरीरतम् N.17.23.
    -व्रतिन् m.
    1 a devotee, an ascetic.
    -2 an epithet of Śiva.
    -शक्तिः 1 an epithet of Śiva.
    -2 of Kārtikeya.
    -शङ्कुः the sine of the sun's eleva- tion.
    -शङ्खः 1 a great conch-shell; पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं Bg.1.15; महाशङ्खमयी माला ताराविद्याजपे प्रिया Tantra.
    -2 the temporal bone, forehead.
    -3 a human bone.
    -4 a particular high number.
    -5 one of Kubera's treasures.
    -शठः a kind of thorn-apple.
    -शब्द a. making a loud sound, very noisy, boisterous.
    -शल्कः a kind of sea- crab or prawn; Ms.3.272.
    -शालः a great householder.
    -शालिः a kind of large and sweetsmelling rice.
    -शाल्वणम् ('great fomentation') N. of a remedy; Suśr.
    -शासन a.
    1 exercising great power.
    -2 whose commands are great; त्रैलोक्यघिपतित्वमेव विरसं यस्मिन् महा- शासने Bh.3.8.
    (-नम्) 1 the knowledge of Brahma as expounded in the Upaniṣadas.
    -2 great order of government.
    -शिरस् m. a kind of serpent.
    -शिवरात्रिः N. of a festival on the 14th day of the dark half of Māgha,
    -शुक्तिः f. a pearl-shell.
    -शुक्ला an epithet of Sarasvatī.
    -शुभ्रम् silver.
    -शूद्रः (-द्री f.)
    1 a Sūdra in a high position.
    -2 a cowherd.
    -3 an upper servant. (
    -द्री) a female cow-keeper. (
    -द्रा) a Śudra woman in a high position.
    -शून्यम् a particular mental condi- tion of a Yogin.
    -शृङ्गः 1 a species of stag.
    -2 the शरभ animal.
    -श्मशानम् an epithet of Benares.
    -श्यामा the Sissoo tree. (Mar. शिसवी).
    -श्रमणः 1 an epithet of Buddha.
    -2 a Jain monk.
    -श्लक्ष्णा sand.
    -श्वासः a kind of asthma.
    -श्वेता 1 an epithet of Sarasvatī.
    -2 of Durgā.
    -3 white sugar.
    -संहिता great combi- nation.
    -संक्रान्तिः f. the winter solstice.
    -सती a very chaste woman.
    -सत्ता absolute existence.
    -सत्यः an epithet of Yama.
    -सत्त्व a.
    1 noble.
    -2 very strong or powerful.
    -3 just, righteous.
    (-त्त्वः) 1 a large animal.
    -2 N. of Sākyamuni.
    -3 an epithet of Kubera.
    -संधिविग्रहः the office of the minister of peace and war.
    -सन्नः an epithet of Kubera.
    -सन्निः m. (in music) a kind of measure.
    -समुद्रः the great ocean.
    -सर्गः a great or completely new creation (after a complete destruction of the world).
    -सर्जः the bread- fruit or jack-tree.
    -साधनभागः a great executive officer.
    -सांतपनः a kind of very rigid penance; see Ms.11. 218.
    -सांधिविग्रहिकः a minister of peace and war.
    -सामन्तः a great vassal.
    -सामान्यम् the widest genera- lity.
    -सारः a kind of Khadira tree.
    -सारथिः an epithet of Aruṇa.
    -साहसम् great violence or outrage, great audacity.
    -साहसिकः a dacoit, highwayman, a daring robber.
    -सिंहः the fabulous animal called Śarabha.
    -सिद्धिः f. a kind of magical power.
    -सुखम् 1 great pleasure.
    -2 copulation. (
    -खः) a Buddha.
    -सुगन्धम् a fragrant unguent.
    -सुगन्धिः a kind of antidote.
    -सुधा silver; Gīrvāṇa.
    -सुभिक्षम् good times.
    -सूक्तः the composer of the great Sūktas or hymns of the 1th Maṇḍala of the Ṛigveda.
    -सूक्ष्मा sand.
    -सूतः a mili- tary drum.
    -सेनः 1 an epithet of Kārtikeya; महासेन- प्रसूतिं तद्ययौ शरवणं महत् Rām.7.16.1.
    -2 the commander of a large army. (
    -ना) a great army.
    -स्कन्धः a camel.
    -स्थली the earth.
    -स्थानम् a great position.
    -स्नेहः a combination of the 4 kinds of fat.
    -स्मृतिः the Ṣaḍaṅgas and Smṛitis; महास्मृतिं पठेद्यस्तु तथैवानुस्मृतिं शुभाम् Mb.12.2.3.
    -स्रोतस् n. the bowels.
    -स्रग्विन् m. an epithet of Śiva.
    -स्वनः a kind of drum.
    -हंसः an epithet of Viṣṇu.
    -हविस् n. clarified butter.
    -हस्तः an epithet of Śiva.
    -हासः a loud or boisterous laughter, cachinnation.
    -हिमवत् m. N. of a mountain.
    -ह्रस्वा N. of a plant (Mar. कुहिली).

    Sanskrit-English dictionary > महा _mahā

  • 5 जल _jala

    जल a. [जल् अच् डस्य लो वा]
    1 Dull, cold, frigid = जड q. v.
    -2 Stupid, idiotic.
    -लम् 1 Water; तातस्य कूपो$- यमिति ब्रुवाणाः क्षारं जलं कापुरुषाः पिबन्ति । Pt.1.322.
    -2 A kind of fragrant medicinal plant or perfume (ह्रीवेर).
    -3 The embryo or uterus of a cow.
    -5 The constellation called पूर्वाषाढा.
    -Comp. -अञ्चलम् 1 a spring.
    -2 a natural water-course.
    -3 moss.
    -अञ्जलिः 1 a handful of water.
    -2 a libation of water presented to the manes of a deceased person; कुपुत्रमासाद्य कुतो जलाञ्जलिः Chāṇ 69; मानस्यापि जलाञ्जलिः सरभसं लोके न दत्तो यथा Amaru. 97 (where, जलाञ्जलिं दा means 'to leave or give up').
    -अटनः a heron.
    -अटनी a leech.
    -अणुकम्, -अण्डकम् the fry of fish.
    -अण्टकः a shark.
    -अत्ययः autumn (शरद्); पृष्ठतो$नुप्रयातानि मेघानिव जलात्यये Rām.2.45.22.
    -अधिदैवतः, -तम् an epithet of Varuṇa. (
    -तम्) the constellation called पूर्वाषाढा.
    -अधिपः an epithet of Varuṇa.
    -अम्बिका a well.
    -अर्कः the image of the sun reflected in water.
    -अर्णवः 1 the rainy season.
    -2 the ocean of sweet water.
    -अर्थिन् a. thirsty.
    -अवतारः a landing-place at a river-side.
    -अष्ठीला a large square pond.
    -असुका a leech.
    -आकरः a spring, fountain, well.
    -आकाङ्क्षः, -काङ्क्षः, -काङ्क्षिन् m. an elephant.
    -आखुः an otter.
    -आगमः rain; तपति प्रावृषि सुतरामभ्यर्ण- जलागमो दिवसः Ratn.3.1.
    -आढ्य a. watery, marshy.
    -आत्मिका a leech.
    -आधारः a pond, lake, reservoir of water.
    -आयुका a leech.
    -आर्द्र a. wet. (
    -र्द्रम्) wet garment or clothes. (
    -र्द्रा) a fan wetted with water.
    -आलोका a leech.
    -आवर्तः eddy, whirl-pool.
    1 resting or lying in water.
    -2 stupid, dull, apa- thetic.
    (-यः) 1 a pond, lake, reservoir.
    -2 a fish.
    -3 the ocean.
    -4 the fragrant root of a plant (उशीर).
    -आश्रयः 1 a pond.
    -2 water-house.
    -आह्वयम् a lotus.
    -इन्द्रः 1 an epithet of Varuṇa.
    -2 N. of Mahādeva.
    -3 the ocean; जलेन्द्रः पुंसि वरुणे जम्भले च महोदधौ Medinī.
    -इन्धनः the submarine fire.
    -इभः a water-elephant.
    -ईशः, -ईश्वरः 1 an epithet of Varuṇa; भीमोद्भवां प्रति नले च जलेश्वरे च N.
    -2 the ocean.
    -उच्छ्वासः 1 a channel made for carrying off excess of water, drain, (cf. परीवाह).
    -2 overflow of a river.
    -उदरम् dropsy.
    -उद्भव a. aquatic. (
    -वा) benzoin.
    -उरगा, -ओकस् m.,
    -ओकसः a leech.
    -कण्टकः a crocodile.
    -कपिः the Gangetic por- poise.
    -कपोतः a water-pigeon.
    -कर a. making or pouring forth water. (
    -रः) tax for water.
    -करङ्कः 1 a shell.
    -2 a cocoa-nut.
    -3 a cloud.
    -4 a wave.
    -5 a lotus.
    -कल्कः mud.
    -कल्मषः the poison produced at the churning of the ocean; तस्यापि दर्शयामास स्ववीर्यं जलकल्मषः Bhāg.8. 7.44.
    -काकः the diver-bird.
    -कान्तः the wind.
    -कान्तारः an epithet of Varuṇa.
    -किराटः a shark.
    -कुक्कुटः a water-fowl; जलकुक्कुटकोयष्टिदात्यूहकुलकूजितम् Bhāg.8.2.16. (
    -टी) the black-headed gull.
    -कुन्तलः, -कोशः moss.
    -कूपी 1 a spring, well.
    -2 a pond.
    -3 a whirlpool; जलकूपी कूपगर्ते पुष्करिण्यां च योषिति Medinī.
    -कूर्मः the porpoise.
    -कृत् a. Causing rain; दिवसकृतः प्रतिसूर्यो जलकृत् (मेघः) Bṛi. S.
    -केलिः, m. or f.,
    -क्रीडा playing in water, splashing one another with water.
    -केशः moss.
    -क्रिया presenting libations of water to the manes of the deceased.
    -गुल्मः 1 a turtle.
    -2 a quadrangular tank.
    -3 a whirlpool.
    -चर a. (also जलेचर) aquatic.
    (-रः) 1 an aquatic animal.
    -2 a fish.
    -3 any kind of water-fowl. ˚आजीवः, ˚जीवः a fisherman.
    -चत्वरम् a square tank.
    -चारिन् m.
    1 an aquatic animal.
    -2 a fish.
    -ज a. born or produced in water.
    (-जः) 1 an aquatic animal.
    -2 a fish; स्वयमेव हतः पित्रा जलजेनात्मजो यथा Rām.2.61.22.
    -3 sea-salt.
    -4 a collective name for several signs of the zodiac.
    -5 moss.
    -6 the moon.
    (-जः, जम्) 1 a shell.
    -2 the conch-shell; अधरोष्ठे निवेश्य दघ्मौ जलजं कुमारः R.7. 63,1.6; इत्यादिश्य हृषीकेशः प्रध्माय जलजोत्तमम् Bhāg.8.4. 26.
    -3 (-जः) The Kaustubha gem; जलजः कौस्तुभे मीने तत् क्लीबे शङ्खपद्मयोः । Nm.
    (जः) -4 A kind of horse born in water; वाजिनो जलजाः केचिद् वह्निजातास्तथापरे । शालिहोत्र of भोज, Appendix II,12. (
    -जम्) a lotus. ˚आजीवः a fisherman. ˚आसनः an epithet of Brahmā; वाचस्पतिरुवाचेदं प्राञ्जलिर्जलजासनम् Ku.2.3. ˚कुसुमम् the lotus. ˚द्रव्यम् a pearl, shell or any other thing produced from the sea.
    -जन्तुः 1 a fish,
    -2 any aquatic animal.
    -जन्तुका a leech.
    -जन्मन् a lotus.
    -जिह्वः a crocodile.
    -जीविन् m. a fisherman.
    -डिम्बः a bivalve shell.
    -तरङ्गः 1 a wave.
    -2 a metal cup filled with water producing harmonic notes like a musical glass.
    -ताडनम् (lit.) 'beating water'; (fig.) any useless occupation.
    -तापिकः, -तापिन्, -तालः The Hilsa fish; L. D. B.
    -त्रा an umbrella.
    -त्रासः hydrophobia.
    -दः 1 a cloud; जायन्ते विरला लोके जलदा इव सज्जनाः Pt.1.29.
    -2 camphor. ˚अशनः the Śāla tree.
    -आगमः the rainy season; सरस्तदा मानसं तु ववृधे जलदागमे Rām.7.12.26. ˚आभ a. black, dark. ˚कालः the rainy season. ˚क्षयः autumn.
    -दर्दुरः a kind of musical instrument.
    -देवः the constellation पूर्वाषाढा.
    -देवता a naiad, water-nymph.
    -द्रोणी a bucket.
    -द्वारम् A gutter, a drain, Māna.31.99.
    -धरः 1 a cloud.
    -2 the ocean.
    -धारा a stream of water.
    -धिः 1 the ocean.
    -2 a hundred billions.
    -3 the number 'four'. ˚गा a river. ˚जः the moon. ˚जा Lakṣmī, the goddess of wealth. ˚रशना the earth.
    -नकुलः an otter.
    -नरः a merman.
    -नाडी, -ली a water-course.
    -निधिः 1 the ocean.
    -2 the number 'four'.
    -निर्गमः 1 a drain, water-course.
    -2 a water-fall, descent of a spring &c. into a river below.
    -नीलिः moss.
    -पक्षिन् m. a water-fowl.
    -पटलम् a cloud.
    -पतिः 1 the ocean.
    -2 an epithet of Varuṇa.
    -पथः a sea voyage; R.17.81.
    -पद्धतिः f. a gutter, drain.
    -पात्रम् 'a water-pot', drinking-vessel.
    -पारावतः a water-pigeon.
    -पित्तम् fire.
    -पुष्पम् an aquatic flower.
    -पूरः 1 a flood of water.
    -2 a full stream of water.
    -पृष्ठजा moss.
    -प्रदानम् presenting libations of water to the manes of the deceased.
    -प्रपातः 1 a water-fall.
    -2 rainy season; शरत्प्रतीक्षः क्षमतामिमं भवाञ्जलप्रपातं रिपुनिग्रहे धृतः Rām.4.27.47.
    -प्रलयः destruction by water.
    -प्रान्तः the bank of a river.
    -प्रायम् a country abounding with water; जलप्रायमनूपं स्यात् Ak.
    -प्रियः 1 the Chātaka bird.
    -2 a fish. (
    -या) an epithet of Dākṣāyaṇī.
    -प्लवः an otter.
    -प्लावनम् a deluge, an inundation.
    -बन्धः, बन्धकः a dam, dike, rocks or stones impeding a current.
    -बन्धुः a fish.
    -बालकः, -वालकः the Vindhya mountain.
    -बालिका lightning.
    -बिडालः an otter.
    -बिम्बः, -म्बम् a bubble.
    -बिल्वः 1 a (quadrangular) pond, lake.
    -2 a tortoise.
    -3 a crab.
    -भीतिः f. hydro- phobia.
    -भू a. produced in water.
    -भूः m.
    1 a cloud.
    -2 a place for holding water.
    -3 a kind of camphor.
    -भूषणः wind.
    -भृत् m.
    1 a cloud.
    -2 a jar.
    -3 cam- phor.
    -मक्षिका a water-insect.
    -मण़्डूकम् a kind of musical instrument; (= जलदर्दुर).
    -मद्गुः a king-fisher.
    -मसिः 1 a cloud.
    -2 camphor.
    -मार्गः a drain, canal.
    -मार्जारः an otter.
    -मुच् m.
    1 a cloud; Me.69.
    -2 a kind of camphor.
    -मूर्तिः an epithet of Śiva.
    -मूर्तिका hail.
    -मोदम् a fragrant root (उशीर).
    -यन्त्रम् 1 a machine for raising water (Mar. रहाट).
    -2 a water- clock, clepsydra.
    -3 a fountain. ˚गृहम्, ˚निकेतनम्, ˚मन्दिरम् a house erected in the midst of water (a summer- house) or one supplied with artificial fountains; क्वचिद् विचित्रं जलयन्त्रमन्दिरम् Ṛs.1.2.
    -यात्रा a sea-voyage.
    -यानम् a ship.
    -रङ्कुः a kind of gallinule.
    -रण्डः, रुण्डः 1 a whirlpool.
    -2 a drop of water, drizzle, thin sprinkling.
    -3 a snake.
    -रसः sea-salt.
    -राशिः the ocean.
    -रुह्, -हम् a lotus.
    -रूपः a crocodile.
    -लता a wave, billow.
    -वरण्टः a watery pustule.
    -वाद्यम् a kind of musical instrument.
    -वायसः a diver-bird.
    -वासः residence in water. (
    -सम्) = उशीर q. v.
    -वाहः 1 a cloud; साद्रिजलधिजलवाहपथम् Ki.12.21.
    -2 a water- bearer.
    -3 a kind of camphor.
    -वाहकः, -नः a water- carrier.
    -वाहनी an aqueduct.
    -विषुवम् the autumnal equinox.
    -वृश्चिकः a prawn.
    -वैकृतम् any change in the waters of rivers indicating a bad omen.
    -व्यधः A kind of fish; L. D. B.
    -व्यालः 1 a water-snake.
    -2 a marine monster.
    -शयः, -शयनः, -शायिन् m. an epithet of Viṣṇu;
    -शय्या lying in water (a kind of religious rite); द्वादशं हि गतं वर्षं जलशय्यां समासतः Rām.7. 76.17.
    -शर्करा A hailstone; तीव्रैर्मरुद्गणैर्नुन्ना ववृषुर्जलशर्कराः Bhāg.1.25.9.
    -शुक्तिः f. a bivalve shell.
    -शुचि a. bathed, washed.
    -शूकम् moss.
    -शूकरः a crocodile.
    -शोषः drought.
    -समुद्रः the ocean of fresh water.
    -संपर्कः mixture or dilution with water.
    -सर्पिणी a leech.
    -सूचिः f.
    1 the Gangetic porpoise.
    -2 a kind of fish.
    -3 a crow.
    -4 a water-nut.
    -5 a leech.
    -स्थानम्, -स्थायः a pond, lake, reservoir; कदचित्तं जलस्थायं मत्स्य- बन्धाः समन्ततः Rām.12.137.5.
    -स्रावः A kind of eye- disease.
    -हम् a small water-house (rather summer- house) furnished with artificial fountains.
    -हस्तिन् m. a water-elephant.
    -हारिणी a drain.
    -हासः 1 foam.
    -2 cuttle-fish-bone considered as the foam of the sea.

    Sanskrit-English dictionary > जल _jala

  • 6 द्वि _dvi

    द्वि num. a. (Nom. du. द्वौ m., द्वे f., द्वे n.) Two, both; सद्यः परस्परतुलामधिरोहतां द्वे R.5.68. (N. B. In comp. द्वा is sub- stituted for द्वि necessarily before दशन्, विंशति and त्रिंशत् and optionally before चत्वारिंशत्, पञ्चाशत्, षष्टि, सप्तति and नवति, द्वि remaining unchanged before अशीति.) [cf. L. duo, bis or bi in comp.; Gr. duo, dis; Zend dva; A. S. twi.]
    -Comp. -अक्ष a. two-eyed, binocular. द्व्यक्षीं त्र्यक्षीं ललाटाक्षीम् Mb.
    -अक्षर a. dissyllabic. (
    -रः) a word of two syllables.
    -अङ्गुल a. two fingers long. (
    -लम्) two fingers' length.
    -अणुकम् an aggregate or molecule of two atoms, a diad. विषयो द्व्यणुकादिस्तु ब्रह्माण्डान्त उदाहृतः Bhāṣāparichchheda.
    -अन्तर a. separated by two inter- mediate links.
    -अर्थ a.
    1 having two senses.
    -2 ambi- guous, equivocal.
    -3 having two objects in view. ˚कर a. accomplishing two objects; आम्रश्च सिक्तः पितरश्च तृप्ता एका क्रिया द्व्यर्थकरीह लोके Vāyu P. ˚त्वम् the state of having to convey two senses; द्व्यर्थत्वं विप्रतिषिद्धम् MS.7.1.6.
    -अर्ध a. 1<?>.
    - अवर a. at least two; द्व्यवरान् भोजयेद् विप्रान् पायसेन यथोचितम् Bhāg.8.16.43.
    -अशीत a. eighty-second.
    -अशीतिः f. eighty-two.
    -अष्टम् copper. ˚सहस्रम् 16.
    -अहः a period of two days.
    -आत्मक a.
    1 having a double nature.
    -2 being two.
    -आत्मकाः m. (pl.) the signs of the zodiac Gemini, Virgo, Sagittarius and Pisces.
    -आमुष्यायणः 'a son of two persons or fathers', an adopted son who remains heir to his natural father though adopted by another.
    -आम्नात a. twice men- tioned.
    -आहिक a. recurring every day (fever).
    -ऋचम् (द्वृचम् or द्व्यर्चम्) a collection of two verses or riks.
    -एकान्तर a. separated by two or by one (degree); द्व्येकान्तरासु जातानां धर्म्यं विद्यादिमं विधिम् Ms.1.7.
    कः, -ककारः 1 crow (there being two 'Ka's in the word काक).
    -2 the ruddy goose (there being two 'Ka's in the word कोक).
    -ककुद् m. a camel.
    -कर a. Yielding two senses, serving two purposes; तत्र द्विकरः शब्दः स्यात् । न च सकृदुच्चरितः शक्तो ŚB. on MS.12.1.4.
    -कार्षापणिक a. worth two कार्षापणs
    -कौडविक a. containing or worth two कुडवs.
    -गत a ambiguous.
    -गु a. exchanged or bartered for two cows. (
    -गुः) a subdivision of the Tatpuruṣa compound in which the first member is a numeral; द्वन्द्वो द्विगुरपि चाहम् Udb.
    -गुण a. double, twofold; पितुर्वधव्यसनमिदं हि येन मे चिरादपि द्विगुणमिवाद्य वर्धते Mu.5.6 (द्रिगुणाकृ to plough twice; द्विगुणीकृ to double, increase; द्विगुणीभूत a. double, augmented).
    -गुणित a.
    1 doubled, multiplied by two; वैरोचनैर्द्विगुणिताः सहसा मयूखैः Ki.5.46.
    -2 folded double.
    -3 enveloped.
    -4 doubly increased, doubled.
    - चरण a. having two legs, two-legged; द्विचरणपशूनां क्षितिभुजाम् Śānti.4.15.
    -चत्वारिंश a. (द्वि-द्वा-चत्वारिंश) fortysecond.
    -चत्वारिंशत् f. (द्वि-द्वा चत्वारिंशत्) forty-two.
    -चन्द्रधी, -मतिः The illusion of seeing two moons due to an eye disease called Timira; N.13.42.
    -जः 'twice-born'
    1 a man of any of the first three castes of the Hindus (a Brāh- maṇa, Kṣatriya or Vaiśya); मातुर्यदग्रे जायन्ते द्वितीयं मौञ्जिबन्धनात् । ब्राह्मणक्षत्रियविशस्तस्मादेते द्विजाः स्मृताः Y.1.39.
    -2 Brāhmaṇa (over whom the Saṁskāras or purifi- catory rites are performed); जन्मना ब्राह्मणो ज्ञेयः संस्कारै- र्द्विज उच्यते.
    -3 any oviparous animal, such as a bird, snake, fish &c.; Mb.12.361.5. (द्विजश्रेष्ठ = द्विजाना- मण्डजानां सर्पाणां श्रेष्ठ); स तमानन्दमविन्दत द्विजः N.2.1; Ś.5.22; R.12.22; Mu.1.11; Ms.5.17.
    -4 a tooth; कीर्णं द्विजानां गणैः Bh.1.13. (where द्विज means 'a Brāhmaṇa' also).
    -5 A star; L. D. B.
    -6 A kind of horse; जलोद्भवा द्विजा ज्ञेयाः Aśvachikitsā.
    -7 A Brahmachārī; Bhāg.11.18.42. ˚अग्ऱ्य a Brāhmaṇa. ˚अयनी the sacred thread worn by the first three castes of the Hindus. ˚आलयः
    1 the house of a dvija.
    -2 a nest. ˚इन्द्रः, ˚ईशः
    1 the moon; द्विजेन्द्रकान्तं श्रितवक्षसं श्रिया Śi.12.3.
    -2 an epithet of Garuḍa.
    -3 camphor. ˚दासः a Sūdra. ˚देवः
    1 a Brāhmaṇa; Bhāg.8.15.37.
    -2 a sage; Bhāg.3.1.23.
    -3 N. of Brahmadeva; Bhāg. 5.2.16. ˚पतिः, ˚राजः an epithet of
    1 the moon; इत्थं द्विजेन द्विजराजकान्तिः R.5.23.
    -2 Garuḍa.
    -3 camphor. ˚प्रपा
    1 a trench or basin round the root of a tree for holding water.
    -2 a trough near a well for watering birds, cattle &c. ˚प्रियः kind of khadira. ˚प्रिया the Soma plant. ˚बन्धुः, ˚ब्रुवः
    1 a man who pretends to be a Brāh- maṇa.
    -2 one who is 'twice-born' or a Brāhmaṇa by name and birth only and not by acts; cf. ब्रह्मबन्धु. ˚मुख्यः a Brāhmaṇa. ˚लिङ्गिन् m.
    1 a Kṣatriya.
    -2 a pseudo- Brāhmaṇa, one disguised as a Brāhmaṇa. ˚वाहनः an epithet of Viṣṇu (having Garuḍa for his vehicle). ˚सेवकः a Sūdra.
    -जन्मन् a.
    1 having two natures.
    -2 regenerated.
    -3 oviparous (-m.).
    -जातिः m.
    1 a man of any of the first three castes of the Hindus; एतान् द्विजातयो देशान् संश्रयेरन् प्रयत्नतः Ms.2.24.
    -2 a Brāhmaṇa. Ki.1.39; Ku.5.4. गुरुरग्निर्द्विजातीनां वर्णानां ब्राह्मणो गुरुः H.
    -3 a bird.
    -4 a tooth.
    -5 A kind of horse; लक्षणद्वयसम्बन्धाद् द्विजातिः स्यात् तुरङ्गमः Yuktikalpataru.
    -जातीय a.
    1 belonging to the first three castes of the Hindus.
    -2 of a twofold nature.
    -3 of mixed origin, mongrel. (
    -यः) a mule.
    -जानि a having two wives.
    -जिह्व a. double-tongued (fig. also).
    -2 insincere.
    (-ह्वः) 1 a snake; परस्य मर्माविधमुज्झतां निजं द्विजिह्वतादोषमजिह्मगामिभिः Śi.1.63; R.11.64;14.41; Bv.1.2.
    -2 an informer, a slan- derer, tale-bearer.
    -3 an insincere person
    -4 a thief.
    -5 particular disease of the tongue.
    -ज्या the sine of an arc.
    -ठः 1 the sign visarga consisting of two dots.
    -2 N. of Svāhā, wife of Agni.
    -त्र a. (pl.) two or three; द्वित्राण्यहान्यर्हसि सोढुमर्हन् R.5.25; सूक्ष्मा एव पतन्ति चातकमुखे द्वित्राः पयोबिन्दवः Bh.2.121.
    -त्रिंश (द्वात्रिंश) a.
    1 thirty second.
    -2 consisting of thirty two.
    -त्रिंशत् (द्वात्रिंशत्) f. thirty-two. ˚लक्षण a. having thirty-two auspicious marks upon the body.
    -दण्डि ind. stick against stick.
    -दत् a. having two teeth (as a mark of age).
    -दन्तः an elephant.
    -दल a. having two parts, two-leafed.
    -दश a. (pl.) twenty.
    -दश a.
    (द्वादश) 1 twelfth; गर्भात् तु द्वादशे विशः Ms.2.36.
    -2 consisting of twelve.
    -दशन् (द्वादशन्) a. (pl.) twelve. ˚अंशुः, ˚अर्चिस् m. an epithet of
    1 the planet Jupiter.
    -2 Bṛihaspati, the preceptor of the gods. ˚अक्षः, ˚करः, ˚लोचनः epithets of Kārtikeya ˚अक्षरमन्त्रः- विद्या the mantra ऊँ नमो भगवते वासुदेवाय; गन्धधूपादिभिश्चार्चेद्वाद- शाक्षरविद्यया Bhāg.8.16.39. ˚अङ्गुल a measure of twelve fingers. ˚अध्यायी N. of Jaimini's Mimāṁsā in twelve Adhyāyas. ˚अन्यिक a. committing twelve mistakes in reading. ˚अस्र a dodecagon. ˚अहः
    1 a period of twelve days; शुध्येद् विप्रो दशाहेन द्वादशाहेन भूमिपः Ms.5.83;11.168.
    -2 a sacrifice lasting for or completed in twelve days. ˚अक्षः, ˚आख्यः a Buddha. ˚आत्मन् m. the sun; N.1.52. ˚आदित्याः (pl.) the twelve suns; see आदित्य. ˚आयुस् m. a dog. ˚लक्षणी f. the मीमांसासूत्र of जैमिनि (so called because it comprises twelve chapters); धर्मो द्वादशलक्षण्या व्युत्पाद्यः ŚB. on MS. ˚वार्षिक a.
    1 twelve years old, lasting for twelve years; Pt.1. ˚विध a. twelve-fold. ˚सहस्र a. consisting of 12.
    -दशी (द्वादशी) the twelfth day of a lunar fortnight.
    -द्वादशान्यिक (द्वादशापपाठा यस्य जाताः द्वादशान्यिकः).
    -दशम् (द्वादशम्)) a collection of twelve, ˚आदित्याः Twelve Ādityas:- विवस्वान्, अर्यमा, पूषन्, त्वष्टा, सविता, 3भग, धाता, विधाता, वरुण, मित्र, रुद्र, विष्णु. ˚पुत्रा Twelve types of sons according to Dharmaśāstra:-- औरस, क्षेत्रज, दत्तक, कृत्रिम, गूढोत्पन्न, अपविद्ध, कानीन, सहोढ, क्रीत, पौनर्भव, स्वयंदत्त, पारशव.
    -दाम्नी a cow tied with two ropes.
    -दिवः a ceremony lasting for two days.
    -देवतम् the constel- lation विशाखा.
    -देहः an epithet of Gaṇesa.
    -धातुः an epithet of Gaṇeśa.
    -नग्नकः a circumcised man.
    -नवत (द्वि-द्वा-नवत) a. ninety-second.
    -नवतिः(द्वि-द्वा-नवतिः) f. ninety-two.
    -पः an elephant; यदा किञ्चिज्ज्ञो$हं द्विप इव मदान्धः समभवम् Bh.3.31; विपूर्यमाणश्रवणोदरं द्विपाः Śi. ˚अधिपः Indra's elephant. ˚आस्य an epithet of Gaṇesa.
    -पक्षः 1 a bird.
    -2 a month.
    -पञ्चाश (द्वि-द्वा-पञ्चाश) a. fifty-second.
    -पञ्चाशत् f. (
    द्वि-द्वा-पञ्चाशत्) fifty-two.
    -पथम् 1 two ways.
    -2 a cross-way, a place where two roads meet.
    -पद् see द्विपाद् below.
    -पद a. having two feet (as a verse).
    -पदः a biped man.
    -पदिका, -पदी a kind of Prākṛita metre.
    -पाद्, a. two footed; द्विपाद बहुपादानि तिर्यग् गतिमतीनि च Mb.14.37.
    -पादः 1 a biped, man.
    -2 a bird.
    -3 a god.
    -पाद्यः, -द्यम् a double penalty.
    -पायिन् m. an elephant.
    -फालबद्धः hair parted in two; N.1.16.
    -बाहुः man; Ks.53.94.
    -बिन्दुः a Visarga (:).
    -भातम् twilight.
    -भुजः an angle.
    -भूम a. having two floors (as a palace).
    -भौतिकः a horse possessing two ele- ments out of the five; द्वयोर्लक्षणसंबन्धात् तुरगः स्याद् द्विभौतिकः Yuktikalpataru.
    -मातृ, -मातृजः an epithet of
    1 Gaṇesa.
    -2 king Jarāsandha.
    -मात्रः a long vowel (having two syllabic instants); एकमात्रो भवेद् ह्रस्वो द्विमात्रो दीर्घ उच्यते Śikṣā.
    -मार्गी a cross-away.
    -मुखा 1 a leech.
    -2 kind of water-vessel; ˚अहिः, ˚उरगः a double- mouthed snake.
    -रः 1 a bee; cf. द्विरेफ.
    -2 = बर्बर q. v.
    -मुनि ind. the two Munis, Pāṇini and Kātyāyana; द्विमुनि व्याकरणस्य, विद्याविद्यावतारभेदाद् द्विमुनिव्याकरणमित्यपि साधु Sk.
    -मूर्वा N. of a plant, presumably some hemp. Mātaṅga. L.9.2.
    -यामी Two night-watches = 6 hours.
    -रदः an elephant; सममेव समाक्रान्तं द्वयं द्विरदगामिना R.4.4; Me.61. ˚अन्तकः, ˚अराति, ˚अशनः
    1 a lion.
    -2 the Śarabha.
    -रसनः a snake.
    -रात्रम् two nights.
    -रूप a.
    1 biform.
    -2 written in two ways.
    -3 having a different shape.
    -4 bi-colour, bipartite.
    (-पः) 1 a variety of interpre- tation or reading.
    -2 a word correctly written in two ways.
    -रेतस् m. a mule.
    -रेफः a large black bee (there being two 'Ra's in the word भ्रमर); अनन्तपुष्पस्य मधोर्हि चूते द्विरेफमाला सविशेषसङ्गा Ku.1.27;3.27,36.
    -लयः (in music) double time (?); साम्य of two things (like गीत and वाद्य); द्विलयान्ते चर्चरी V.4.35/36.
    -वक्त्रः 1 a double-mouthed serpent.
    -2 a kind of demon; एकवक्त्रो महावक्त्रो द्विवक्त्रो कालसंनिभः Hariv.
    -वचनम् the dual num- ber in grammar.
    -वज्रकः a kind of house or structure with 16 angles (sides).
    -वर्गः The pair of प्रकृति and पुरुष, or of काम and क्रोध; जज्ञे द्विवर्गं प्रजहौ द्विवर्गम् Bu. Ch.2.41.
    -वाहिका a wing.
    -विंश (द्वाविंश) a. twenty-second.
    -विंशतिः f. (
    द्वाविंशति) twenty-two.
    -विध a. of two kinds or sorts; द्विविधः संश्रयः स्मृतः Ms.7.162.
    -वेश(स)रा a kind of light carriage drawn by mules.
    -व्याम, -व्यायाम a. two fathoms long.
    -शतम् 1 two hundred.
    -2 one hundred and two.
    -शत्य a. worth or bought for two hundred.
    -शफ a. clovenfooted. (
    -फः) any cloven-footed animal.
    -शीर्षः an epithet of Agni; also द्विशीर्षकः; सप्तहस्तः चतुःशृङ्गः सप्तजिह्वो द्विशीर्षकः Vaiśvadeva.
    -श्रुति a. comprehending two intervals.
    -षष् a. (pl.) twice six, twelve.
    -षष्ट (द्विषष्ट, द्वाषष्ट) a. sixty-second.
    -षष्टिः f. (
    -द्विषष्टिः, द्वाषष्टिः) sixty-two.
    -सन्ध्य a. having a morning and evening twi-light.
    -सप्तत (द्वि-द्वा-सप्तत) a. seventy-second.
    -सप्ततिः f. (
    द्वि-द्वा सप्ततिः) seventy two.
    -सप्ताहः a fortnight.
    -सम a. having two equal sides.
    -समत्रिभुजः an isosceles triangle.
    -सहस्राक्षः the great serpent Śeṣa.
    -सहस्र, -साहस्र a. consisting of 2. (
    -स्रम्) 2.
    -सीत्य, -हल्य a. ploughed in two ways, i. e. first length-wise and then breadth-wise.
    -सुवर्ण a. worth or bought for two golden coins.
    -स्थ (ष्ठ) a. conveying two senses; भवन्ति चद्विष्ठानि वाक्यानि यथा श्वेतो धावति अलम्बुसानां यातेति ŚB. on MS.4.3.4.
    -हन् m. an elephant.
    -हायन, -वर्ष a. two years old; शुके द्विहायनं कत्सं क्रौञ्चं हत्वा त्रिहायनम् Ms.11.134.
    -हीन a. of the neuter gender.
    -हृदया a pregnant woman.
    -होतृ m. an epithet of Agni.

    Sanskrit-English dictionary > द्वि _dvi

  • 7 देव _dēva

    देव a. (
    -वी f.) [दिव्-अच्]
    1 Divine, celestial; Bg.11. 11; Ms.12.117.
    -2 Shining; यज्ञस्य देवमृत्विजम् Rv.1.1.1.
    -3 Fit to be worshipped or honoured.
    -वः 1 A god, deity; एको देवः केशवो वा शिवो वा Bh.3.12.
    -2 (a) The god of rain, an epithet of Indra; as in द्वादश वर्षाणि देवो न ववर्ष; अवर्षयद्देवः Rām.1.9.18; काले च देशे च प्रववर्ष देवः Bu. Ch.2.7. (b) A cloud.
    -3 A divine man, Brāhmaṇa, as in भूदेव.
    -4 A king, ruler, as in मनुष्यदेव; तां देवसमितिं (अभ्या- गच्छत्) Mb.3.13.22.
    -5 A title affixed to the names of Bārhmaṇas; as in गोविन्ददेव, पुरुषोत्तमदेव &c.
    -6 (In dramas) A title of honour used in addressing a king, ('My lord', 'Your majesty'); ततश्च देव Ve.4; यथाज्ञापयति देवः &c.
    -7 Quicksilver.
    -8 The Supreme Spirit; हित्वा च देहं प्रविशन्ति देवं दिवौकसो द्यामिव पार्थ सांख्याः Mb.12.31.112.
    -9 A fool
    -1 A child.
    -11 A man following any particular business.
    -12 A lover.
    -13 Emulation.
    -14 Sport, play.
    -15 A husband's brother (cf. देवृ, देवर).
    -16 A lancer.
    -वम् An organ of sense; देवानां प्रभवो देवो मनसश्च त्रिलोककृत् Mb.14.41.3. [cf. L. deus; Gr. deos.].
    -Comp. -अंशः a partial incarnation of god.
    -अगारः, -रम् a temple.
    -अङ्गना a celestial damsel, an apsaras.
    -अतिदेवः, -अधिदेवः 1 the highest god.
    -2 an epithet of (1) Śiva. (2) Buddha. (3) Viṣṇu. देवातिदेवो भगवान् प्रसूतिरंशे हरिर्यस्य जगत्प्रणेता Hariv.
    -अधिपः 1 an epithet of Indra.
    -2 the supreme god.
    -अनीकम् an army of celestials.
    -अनुचरः, -अनुयायिन् m. an attendant or follower of a god; निशम्य देवानुचरस्य वाचं मनुष्यदेवः पुनरप्युवाच R.2.52.
    -अन्धस् n.,
    अन्नम् 1 the food of gods, divine food, ambrosia.
    -2 food that has been first offered to an idol; see Ms.5.7 and Kull. thereon.
    -अभीष्ट a.
    1 liked by or dear to gods.
    -2 sacred or dedicated to a deity. (
    -ष्टा) piper betel.
    -अरण्यम् the garden of gods, the Nandana gar- den; अलमुद्द्योतयामासुर्देवारण्यमिवर्तवः R.1.8.
    -अरिः a demon.
    -अर्चनम्, -ना 1 the worship of gods.
    -2 idolatry.
    -अर्पणम् 1 an offering to the god.
    -2 the Veda; पृथग्- भूतानि चान्यानि यानि देवार्पणानि च Mb.13.86.17 (see com.).
    -आवसथः a temple.
    -अश्वः an epithet of उच्चैःश्रवस्, the horse of Indra.
    -आक्रीडः 'the garden of the gods', Nandana garden.
    -आजीवः, -आजीविन् m. an attendant upon an idol.
    -2 a low Brāhmaṇa subsisting by attendance upon an idol and upon the offerings made to it.
    -आत्मन् a.
    1 consecrated, holy, sacred.
    -2 of a divine nature. (-m.)
    1 the divine soul; ते ध्यानयोगानुगता$ पश्यन् देवात्मशक्तिं स्वगुणैर्निगूढाम् Śvet. Up.1.3.
    -2 the holy fig-tree.
    -आयतनम् a temple; Ms.4.46; न देवा- यतनं गच्छेत् कदाचिद् वा$प्रदक्षिणम् । न पीडयेद् वा वस्त्राणि न देवा- यतनेष्वपि ॥ Kūrma P.
    -आयुधम् 1 a divine weapon.
    -2 rainbow.
    -आयुष्म् the life-time of a god.
    -आलयः 1 heaven.
    -2 a temple.
    -आवासः 1 heaven.
    -2 the holy fig-tree (अश्वत्थ).
    -3 a temple.
    -4 the Sumeru mountain.
    -आहारः nectar, ambrosia.
    -इज् a. (nom. sing. देवेट्-ड्) worshipping the gods.
    -इज्यः an epithet of Bṛihaspati, preceptor of the gods.
    -इज्जः 1 an epithet of Indra.
    -2 of Śiva.
    -इष्ट a. dear to gods. (
    -ष्टः) bdellium. (
    -ष्टा) the wild lime tree.
    -ईशः an epithet of (1) Indra. (2) Śiva. (3) Viṣṇu. (4) Brahman. (
    -शी) N. of Durgā also of Devakī mother of Kṛiṣṇa.
    -ईश्वरः N. of (1) Śiva. (2) Indra.
    -उद्यानम् 1 divine garden.
    -2 The Nandana garden.
    -3 a garden near a temple.
    -ऋषिः (देवर्षिः)
    1 a deified saint, divine sage such as अत्रि, भृगु, पुलस्त्य, अङ्गिरस् &c.; एवंवादिनि देवर्षौ Ku.6.84 (i. e. अङ्गिरस्); अथ देवऋषी राजन् संपरेतं नृपात्मजम् Bhāg.; आब्रह्मभुवनाल्लोका देवर्षिपितृमानवाः । तृप्यन्तु पितरः सर्वे मातृमातामहा- दयाः Tarpaṇamantra.
    -2 an epithet of Narada; देवर्षीणां च नारदः Bg.1.13.26.
    -ओकस् n. the mountain Meru or Sumeru.
    -कन्या a celestial damsel, a nymph; also देवकन्यका.
    -कर्दमाः sandal, aloe wood, camphor, saffron pounded together and made into a paste.
    -कर्मन् n.,
    -कार्यम् 1 a religious act or rite, divine command; अनुष्ठितदेवकार्यम् R.12.13.
    -2 the worship of gods.
    -काष्ठम् the Devadāru tree.
    -किरी N. of a Rāgiṇī; ललिता मालती गौरी नाटी देवकिरी तथा । मेघरागस्य रागिण्यो भवन्तीमाः सुमध्यमाः ॥
    -कुटम् a temple.
    -कुण़्डम् a natural spring.
    -कुलम् 1 a temple.
    -2 a race of gods.
    -3 a group of gods.
    -कुल्या the celestial Ganges.
    -कुसुमम् cloves; एलां च देवकुसुमं त्वक्पत्रं देवदारु च Śiva. B.3.14.
    -खातम्, -खातकम् 1 a natural hollow among moun- tains.
    -2 a natural pond or reservoir; Ms.4.23.
    -3 a pond near a temple. ˚बिल a cavern, chasm.
    -गणः a class of gods.
    -गणिका an apsaras; q. v.
    -गतिः the path of देवलोक; अनुज्ञातश्च रामेण ययौ देवगतिं मुनिः A. Rām. 2.1.4.
    -गन्धर्वः an epithet of Nārada. (
    -र्वम्) a particular mode of singing.
    -गर्जनम् thunder.
    -गर्भः see हिरण्यगर्भ; Rām.2.4.23.
    -गायनः a celestial choris- ter, a Gandharva.
    -गान्धारी N. of a Rāgiṇī गान्धारी देवगान्धारी मालवी श्रीश्च सारवी । रामकीर्यपि रागिण्यः श्रीरागस्य प्रिया इमाः ॥
    -गिरिः 1 N. of a mountain; cf. Me.44.
    -2 N. of a town (Daulatabad).
    -गिरी f. N. of a Rāgiṇī.
    -गुरुः 1 an epithet of Kaśyapa (the father of gods).
    -2 of Bṛihaspati (the preceptor of gods).
    -गुही an epithet of Sarasvatī or of a place situated on it.
    -गुह्यम् 1 a secret only known by gods.
    -2 death.
    -गृहम् 1 a temple.
    -2 the place of a king.
    -3 a planetary sphere.
    -ग्रहः a class of demons who causes harmless madness.
    -चरितम् the course of action or practices of the gods; न देवचरितं चरेत्.
    -चर्या the worship or service of gods.
    -चिकित्सकौ (du.) Aśvins, the twin physicians of gods.
    -छन्दः a pearl-necklace having 81, 1 or 18 strings; शतमष्टयुतं हारो देवच्छन्दो ह्यशीतिरेकयुता Bṛi. S.81.32.
    -जनः the gods collectively. ˚विद्या the science of music, dance, other arts &c.; Ch. Up.7.1.2.
    -जातम् a class of gods.
    -जामिः f. a sister of the gods; देवजामीनां पुत्रो$सि Av. 6.46.1.
    -तरुः 1 the holy fig-tree.
    -2 one of the trees of paradise. (i. e. मन्दार, पारिजात, सन्तान, कल्प and हरि- चन्दन); पञ्चैते देवतरवो मन्दारः पारिजातकः । सन्तानः कल्पवृक्षश्च पुंसि वा हरिचन्दनम् ॥ Ak.
    -3 the tree in a village (चैत्यवृक्ष) where the villagers usually meet (Mar. पार).
    -तर्पणम् offerings of water, part of the सन्ध्या ceremony.
    -ताडः 1 fire.
    -2 an epithet of Rāhu.
    -तातः 1 a sacrifice.
    -2 N. of Kaśyapa.
    -तातिः 1 a god.
    -2 divine service; स नो यक्षद् देवताता यजीयान् Rv.3.19.1.
    -तीर्थम् 1 the right moment for the worship of gods.
    -2 the tips of the fingers sacred to gods.
    -दत्त a.
    1 god-given, grant- ed by the gods.
    -2 given to the gods (as a village, &c.).
    (-त्तः) 1 N. of the conch-shell of Arjuna; देवदत्तं धनञ्जयः (दध्मौ) Bg.1.15.
    -2 a certain person (used in speaking of men indefinitely); मुक्तस्ततो यदि बन्धाद्देवदत्त उपाच्छिनत्ति Bhāg.5.14.24; देवदत्तः पचति, पिनो देवदत्तो दिवा न भुङ्क्ते &c.
    -3 one of the vital airs exhaled in yawning; देवदत्तो विजृम्भणे. ˚अग्रजः N. of Buddha.
    -दर्शन a. visiting the gods. (
    -नः) N. of Nārada; यथा प्राह नारदो देवदर्शनः Bhāg.2.8.1.
    -दारु m., n. a species of pine; गङ्गाप्रवाहोक्षित- देवदारु Ku.1.54; R.2.36.
    -दासः a servant or attendant upon a temple.
    (-सी) 1 a female in the service of gods or a temple.
    -2 a courtezan (employed as a dancer in a temple).
    -3 the wild citron tree.
    -दीपः the eye.
    -दुन्दुभिः 1 divine drum; देवदुन्दुभिनिर्घोषो पुष्पवृष्टिश्च खात् पतन् Rām.
    -2 the holy basil with red flowers.
    -3 an epi- thet of Indra.
    -दूतः a divine envoy or messenger, an angel.
    -देवः 1 an epithet of Brahman; Rām.1.43.1.
    -2 of Śiva; अयाचितारं न हि देवदेवमद्रिः सुतां ग्राहयितुं शशाक Ku.1.52.
    -3 of Viṣṇu; Bg.1.15.
    -4 of Gaṇeśa; दृष्टप्रभावो वरदो देवदेवो विनायकः Ks.2.55.
    -दैवत्य a. destined for the god; Ms.2.189.
    -द्रोणी a procession with idols.
    -धर्मः a religious duty or office.
    -धानी the city of Indra; तां देवधानीं स वरुथिनीपतिर्बहिः समन्ताद्रुरुधे पृतन्यया Bhāg. 8.15.23.
    -धान्यम् a kind of grass-grain (Mar. देवभात).
    -धिष्ण्यम् a chariot of the gods (विमान); Bhāg.1. 82.7.
    -नक्षत्रम् N. of the first 14 नक्षत्रs in the southern quarter (opp. to यमनक्षत्रम्).
    -नदी 1 the Ganges.
    -2 any holy river; Ms.2.17.
    -नन्दिन् m. N. of the door- keeper of Indra.
    -2 N. of a grammarian.
    -नागरी N. of the character in which Sanskrit is usually written.
    -नाथः Śiva.
    -निकायः 1 'residence of gods', paradise, heaven; तं तुष्टुवुर्देवनिकायकेतवः Bhāg.1.27.25.
    -2 a host or assembly of gods; Ms.1.36.
    -निन्दकः a blasphe- mer, unbeliever, heretic, atheist.
    -निन्दा heresy, athe- ism.
    -निर्माल्यम् 1 a garland remaining from a sacrifice.
    -निर्मित a. 'god-created', natural.
    -पतिः an epithet of Indra.
    -पादाः 'the royal feet or presence', an honorific term for a king; देवपादाः प्रमाणम्.
    -पथः 1 'heavenly passage', heaven, firmament दिव्यो देवपथो ह्येष नात्र गच्छन्ति मानुषाः Mb.
    -2 the milky way.
    -पशुः any animal con- secrated to a deity.
    -पात्रम् an epithet of Agni.
    -पुर्, -पुरी f. an epithet of Amarāvatī, the city of Indra.
    -पुरोहितः 1 a domestic priest of the gods.
    -2 the planet Jupiter (बृहस्पति).
    -पुष्पम् cloves.
    -पूज्यः an epithet of Bṛihaspati.
    -प्रतिकृतिः f.,
    -प्रतिमा an idol, the image of a deity.
    -प्रश्नः 'consulting deities', astrology, for- tune-telling.
    -प्रसूत a. good-produced (water); Av.6. 1.2.
    -प्रियः 'dear to the gods', an epithet of Śiva; (देवानांप्रियः an irreg. comp. meaning-
    1 a goat.
    -2 a fool, idiot like a brute breast, as in ते$प्यतात्पर्यज्ञा देवानांप्रियाः K. P.
    -3 an ascetic, who renounces the world).
    -बलिः an oblation to the gods.
    -बाहुः 1 N. of a king in the Yadu race.
    -2 N. of a sage; देवबाहुः शतधनुः कृतवर्मेति तत्सुताः Bhāg.
    -ब्रह्मन् m. an epithet of Nārada.
    -ब्राह्मणः 1 a Brāhmaṇa who lives on the proceeds of a temple.
    -2 a venerable Brāhmaṇa.
    -भक्तिः worship or service of the gods.
    -भवनम् 1 the heaven.
    -2> a temple.
    -3 the holy fig-tree.
    -भागः the northern hemisphere.
    -भ m. a god; (-f.) heaven.
    -भूमिः f. heaven; पितुः प्रदेशा- स्तव देवभूमयः Ku.5.45.
    -भूतिः f. an epithet of the Ganges.
    -भूयम् divinity, godhead; विदितमेव भवतां...... परां निर्वृतिमुपेत्य देवभूयं गताः सर्वे न पूर्वपुरुषा इति Rām. Champū.
    -भृत् m. an epithet of
    1 Viṣṇu.
    -2 of Indra.
    -भोगः Pleasure of the gods, heavenly joy; अन्नन्ति दिव्यान् दिवि देवभोगान् Bg.9.2.
    -भोज्यम् nectar.
    -मणिः 1 the jewel of Viṣṇu called कौस्तुभ.
    -2 the sun.
    -3 a curl of hair on a horse's neck; आवर्तिनः शुभफल- प्रदशुक्तियुक्ताः संपन्नदेवमणयो भृतरन्ध्रभागाः (अश्वाः) Śi.5.4; N.1.58.
    -मधु n. divine honey; असौ वा आदित्यो देवमधु Ch. Up.3.1.1.
    -मातृ f. N. of Aditi, mother of gods.
    -मातृक a. 'having the god of rain or clouds as foster-mother', watered only by the clouds, depending on rain-water and not on irrigation, deprived of every other kind of water (as a country); देशो नद्यम्बुवृष्ट्यम्बु- संपन्नव्रीहिपालितः । स्यान्नदीमातृको देवमातृकश्च यथाक्रमम् ॥ Ak.; cf. also वितन्वति क्षेममदेवमातृकाः (i. e. नदीमातृकाः) चिराय तस्मिन् कुरवश्चकासते Ki.1. 17.
    -मानकः the jewel of Viṣṇu called कौस्तुभ.
    -माया the Māyā of gods; ते दुस्तराम- तितरन्ति च देवमायाम् Bhāg.
    -मार्गः the air or sky.
    -मासः the eighth month of pregnancy.
    -मुनिः a divine sage.
    -यजनम् 1 a sacrificial place, a place where a sacrifice is performed; ततस्ते देवयजनं ब्राह्मणाः स्वर्णलाङ्गलैः (कृष्ट्वा) Bhāg.1.74.12. देवयजनसंभवे सीते U.4.
    -2 a place of worship; मण्डलं देवयजनं दीक्षासंस्कार आत्मनः Bhāg.12.11.17.
    -यजि a. making oblations to gods.
    -यज्ञः a sacrifice to the superior gods made by oblations to fire, or through fire to the gods; (one of the five daily sacri- fices of a Brāhmaṇa; see Ms.3.81,85 and पञ्चयज्ञ also).
    -यज्यम्, -यज्या a sacrifice.
    -यात्रा 'an idol- procession,' any sacred festival when the idols are carried in procession; केनापि देवयात्रागतेन सिद्धादेशेन साधुना मत्समक्षमादिष्टा M.5.12-13.
    -यान bestowing मोक्ष; यज्ञस्य देवयानस्य मेध्याय हविषे नृप Bhāg.8.8.2.
    -नः the path leading to मोक्ष; सत्येन पन्था विततो देवयानः Muṇḍ.3.1.6.
    -यानम् a celestial car.
    -युगम् 1 the first of the four ages of the world; also called कृतयुग, सनत्कुमारो भगवान् पुरा देवयुगे प्रभुः Rām.1.11.11.
    -2 an age of the gods comprising four ages of men.
    -योनिः 1 a super- human being, a demigod; विद्याधरो$प्सरोयक्षरक्षोगन्धर्वकिन्नराः । पिशाचो गुह्यकः सिद्धो भूतो$मी देवयोनयः ॥ Ak.
    -2 a being of divine origin.
    -3 fuel used in kindling fire (f. also).
    -योषा an apsaras.
    -रथः a car for carrying the image of god in procession.
    -थम् a day's journey for the sun's chariot.
    -रहस्यम् a divine mystery.
    -राज्, -राजः 1 an epithet of Indra; Rām.7.6.6.
    -2 a king.
    -3 N. of Buddha.
    -रातः 1 an epithet of Parīkṣit.
    -2 a kind of swan or crane.
    -राष्ट्रम् N. of an empire in the Deccan.
    -लक्ष्मम् the Brāhmanical cord.
    -लता the Navamallikā or double jasmine plant.
    -लिङ्गम् the image or statue of a deity; Bhāg.3.17.13.
    -लोकः heaven, paradise; देवलोकस्य चर्त्विजः (प्रभुः) Ms.4.182.
    -वक्त्रम् an epithet of fire.
    -वर्त्मन् n. the sky or atmosphere.
    -वर्धकिः, -शिल्पिन् m. Viśvakarman, the architect of gods.
    -वाणी 'divine voice', a voice from heaven.
    -वाहनः an epithet of Agni.
    -विद्या 1 divine science; Ch. Up.7.1.2.
    -2 the science of Nirukta or etymology; ibid.
    -विभागः the northern hemisphere.
    -विश् f.,
    -विशा a deity.
    -वीतिः food of the gods.
    -वृक्षः the Mandāra tree.
    -व्यचस् a. Ved. occupied by the gods.
    -व्रतम् 1 a religious observance, any religious vow.
    -2 the favourite food of the gods. (
    -तः) an epithet of
    1 Bhīṣma; ततो विनशनं प्रागाद्यत्र देवव्रतो$पतत् Bhāg.1.9.1.
    -2 Kārtikeya.
    -व्रतत्वम् celibacy (ब्रह्मचारिव्रत); देवव्रतत्वं विज्ञाप्य Mb.5.172.19.
    -शत्रुः a demon; स देवशत्रूनिव देवराजः Mb.
    -शुनी an epithet of Saramā, the bitch of the gods.
    -शेखर the damanaka tree (Mar. दवणा).
    -शेषम् the remnants of a sacrifice offered to gods.
    -श्रीः m. a sacrifice. (f.) Lakṣmī.
    -श्रुतः an epithet of
    1 Viṣṇu.
    -2 Nārada.
    -3 a sacred treatise.
    -4 a god in general.
    -संसद् f. देवसभा q. v.
    -सत्यम् divine truth, established order of the gods.
    -संध a. divine.
    -सभा 1 an assembly of the gods (सुधर्मन्).
    -2 a council of a king, council-chamber.
    -3 a gambling-house.
    -सभ्यः 1 a gambler.
    -2 a fre- quenter of gaming-houses.
    -3 an attendant on a deity.
    -4 the keeper of a gambling-house.
    -सहा 1 rules of begging alms (? भिक्षासूत्र); L. D. B.
    -2 N. of a plant.
    -सायुज्यम् identification or unification with a deity, conjunction with the gods, deification.
    -सिंह an epithet of Śiva.
    -सुषिः a tube or cavity (in the heart) leading to the gods; cf. उदान, तस्य ह वा एतस्य हृदयस्य पञ्च देवसुषयः Ch. Up.3.13.1.
    -सू N. of 8 deities (अग्नि, सोम, सवितृ, रुद्र, बृहस्पति, इन्द्र, मित्र and वरुण).
    -सृष्टा an intoxicating drink.
    -सेना 1 the army of gods.
    -2 N. of the wife of Skanda; स्कन्देन साक्षादिव देवसेनाम् R.7.1. (Malli.:-- देवसेना = स्कन्दपत्नी perhaps it merely means 'the army of the gods' personified as Skanda's wife). ˚पतिः, ˚प्रियः an epithet of Kārtikeya.
    -स्वम् 'property of gods', property applicable to religious purposes or endowments; यद्धनं यज्ञशीलानां देवस्वं तद्विदु- र्बुधाः Ms.11.2,26. ˚अपहरणम् sacrilege.
    -सावर्णिः the 13th Manu; मनुस्त्रयोदशो भाव्यो देवसावर्णिरात्मवान् Bhāg. 8.13.3.
    -हविस् n. an animal offered to gods at a sacrifice.
    -हिंसकः an enemy of gods.
    -हूः the left ear; Bhāg.4.25.51.
    -हूतिः f.
    1 invocation of the gods.
    -2 N. of a daughter of Manu Svāyambhuva and wife of Kardama.
    -हेडनम् an offence against the gods.
    -हेतिः a divine weapon.

    Sanskrit-English dictionary > देव _dēva

  • 8 राजन् _rājan

    राजन् m. [राज्-कनिन् रञ्जयति रञ्ज्-कनिन् नि ˚ वा Uṇ.1.145] A king, ruler, prince, chief (changed to राजः at the end of Tat. comp.); वङ्गराजः, महाराजः &c.; तथैव सो$भूदन्वर्थो राजा प्रकृतिरञ्जनात् R.4.12; पित्रा न रञ्जितास्तस्य प्रजास्तेनानु- रञ्जिताः । अनुरागात्ततस्तस्य नाम राजेत्यभाषत ॥ V. P.
    -2 A man of the military casts; a Kṣatriya; Śi 14.14.
    -3 N. of Yudhiṣṭhira.
    -4 N. of Indra.
    -5 The moon; राजप्रियाः कैरविण्यो रमन्ते मधुपैःसह Bv.1.126.
    -6 Lord, master.
    -7 N. of Pṛithu.
    -8 A Yakṣa; तं राजराजानु- चरो$स्य साक्षात् Ki.3.3.
    -9 The Soma plant; ऐन्द्रश्च विधिवद्दत्तो राजा चाभिषुतो$नघः Rām.1.14.6; Bṛi. Up.1.3. 24.
    -Comp. -अग्निः wrath of a king.
    -अङ्गनम् a royal court, the court-yard of a palace.
    -अदनः 1 the Piyāla tree.
    -2 The seed of the tree Chirongia Sapida; राजादनं कन्दरालम् Śiva B.3.15.
    -अधिकारिन्, -अधिकृतः 1 a government officer or official.
    -2 a judge.
    -अधिराजः, -इन्द्रः a king of kings, a supreme king, paramount sovereign, an emperor.
    -अधिष्ठानम् the capital of a king, metropolis.
    -अध्वन् m. a principal or royal road, main street, highway.
    -अनकः 1 an inferior king, a petty prince.
    -2 a title of respect for- merly given to distinguished scholars and poets.
    -अन्नम् 1 rice grown in Āndhra.
    -2 food obtain- ed from a king; राजान्नं तेज आदत्ते Ms.4.218.
    -अपसदः an unworthy or degraded king.
    -अभिषेकः coronation of a king.
    -अम्लः a kind of vegetable plant; Rumex Vesicarius (Mar. चुका).
    -अर्कः Calotropis Gigantea (मन्दार; Mar. रुई).
    -अर्हम् 1 aloewood, a spe- cies of sandal.
    -2 a kind of rice (राजान्न).
    -अर्हणम् a royal gift of honour.
    -अहिः a large snake (having two mouths).
    -आज्ञा a king's edict, an ordinance, a royal decree.
    -आभरणम् a king's ornament.
    -आम्रः a superior kind of mango.
    -आवर्तः a diamond of an in- ferior quality.
    -2 a diamond from Virāṭa country.
    -आवलिः, -ली a royal dynasty or genealogy.
    -आसनम् a throne.
    -आसन्दी Ved. a stand on which the Soma is placed.
    -इन्दुः an excellent king; दिलीप इति राजेन्दुरिन्दुः क्षीरनिधाविव R.1.12.
    -इष्टः a kind of onion. (
    -ष्टम्) = राजान्न q. v.
    -उपकरणम् (pl.) the paraphernalia of a king, the insignia of royalty.
    -उपसेवा royal service; Ms.3.64.
    -ऋषिः (
    राजऋषिः or
    राजर्षिः) a royal sage, a saint-like prince, a man of the Kṣatriya caste who, by his pious life and austere devotion, comes to be regarded as a sage or riṣi; e. g. पुरूरवस्, जनक, विश्वामित्र.
    -कन्या, -कन्यका a princess.
    -करः a tax or tribute paid to the king.
    -करणम् a law-court.
    -कर्णः an ele- phant's tusk.
    -कर्तृ m. a person who assists at a corona- tion; समेत्य राजकर्तारः सभामीयुर्द्विजातयः Rām.2.67.2.
    -कर्मन् n.
    1 the duty of a king.
    -2 royal service; cf. Ms.7.125.
    -कला a crescent of the moon (the 16th part of the moon's disc).
    -कलिः a bad king; cf. अशरण्यः प्रजानां यः स राजा कलिरुच्यते Mb.12.12.29.
    -कार्यम्, -कृत्यम् 1 state-affairs.
    -2 royal command.
    -कुमारः a prince.
    -कुलम् 1 a royal family, a king's family; अग्निरापः स्त्रियो मूर्खः सर्पो राजकुलानि च H.; नदीनां शस्त्रपाणीनां नखिनां शृङ्गिणां तथा । विश्वासो नैव कर्तव्यः स्त्रीषु राजकुलेषु च ॥ ibid.
    -2 the court of a king; आ दास्याः पुत्रि राजकुलं <?>ल्येतत् Nāg.3.12/13.
    -3 a court of justice; (राजकुले कथ् or निविद् caus. means 'to sue one in a court of law, lodge a complaint against).
    -4 a royal palace.
    -5 a king, master (as a respectful mode of speaking).
    -6 a royal servant; बध्नन्ति घ्नन्ति लुम्पन्ति दृप्तं राजकुलानि वै Bhāg. 1.41.36.
    -कोशनिघण्टुः also
    -व्यवहारकोशः N. of a dictionary in Shivaji's time compiled by his minister Raghunātha Paṇḍita.
    -क्षवकः a kind of mustard.
    -गामिन् 1 a. escheating to the sovereign (as the property of a person having no heir).
    -2 brought before the king (as slander); Ms.11.55.
    -गिरिः N. of a mountain in Magadha.
    -गुरुः a royal counsellor.
    -गुह्यम् a royal mystery; राजविद्या राजगुह्यं पवित्रमिदमुत्तमम् Bg.9.2.
    -गृहम् 1 a royal dwelling, royal palace.
    -2 N. of a chief city in Magadha (about 75 or 8 miles from Pāṭali- putra).
    -ग्रीवः a kind of fish.
    -घ a. sharp, hot. (
    -घः) a king-killer, regicide.
    -चिह्नम् 1 insignia of royalty, regalia.
    -2 the stamp on a coin.
    -चिह्नकम् the organ of generation (उपस्थ).
    -जक्ष्मन् = राजयक्ष्मन् q. v.
    -तरङ्गिणी N. of a celebrated historical poem treating of the kings of Kāśmīra by Kalhaṇa.
    -तरुः the कर्णि- कार tree,
    -तालः, ताली the betel-nut tree; राजतालीवनध्वनिः R.
    -दण्डः 1 a king's sceptre.
    -2 royal authority.
    -3 punishment inflicted by a king.
    -4 fine payable to a king.
    -दन्तः (for दन्तानां राजा) the front tooth; राजौ द्विजानामिह राजदन्ताः N.7.46; 'राजन्ते सुतनोर्मनोरमतमास्ते राज- दन्ताः पुरः' (शृङ्गारधनदशतकम् 67).
    -दूतः a king's ambas- sador, an envoy.
    -दृशद् f. the larger or lower mill- stone.
    -देयम्, -भागम् the royal claim, tax; न वृत्त्या परितुष्यन्ति राजदेयं हरन्ति च Mb.12.56.59.
    -दौवारिकः 1 = राजद्वारिकः q. v.
    -2 a royal messenger; Hch.4.
    -द्रोहः high treason, sedition, rebellion.
    -द्रोहिन् m. a traitor.
    -द्वार् f.,
    -द्वारम् the gate of royal palace; राजद्वारे श्मशाने च यस्तिष्ठति स बान्धवः Subhāṣ.
    -द्वारिकः a royal porter.
    -धर्मः 1 a king's duty.
    -2 a law or rule relating to kings (oft. in pl.).
    -धानम्, -धानकम्, -धानिका, -धानी the king's residence, the capital, metropolis, the seat of government; तौ दम्पती स्वां प्रति राजधानीं (प्रस्थापयामास) R.2.7.
    -धान्यम् Panicum Frumentaceum (Mar. सांवा).
    -धामन् n. a royal palace.
    -धुर् f.,
    -धुरा the burden or responsibility of government.
    -नयः, -नीतिः f. admini- stration of a state, administration of government, poli- tics, statesmanship.
    -नामन् m. Trichosanthes Dioeca (Mar. पडवळ).
    -नारायणः (in music) a kind of measure.
    -निघण्टुः N. of a dictionary of Materia Me- dica.
    -नीलम् an emerald.
    -पट्टः 1 a diamond of inferior quality.
    -2 a royal fillet.
    -पट्टिका f. the Chātaka bird.
    -पदम् royalty, sovereignty.
    -पथः, -पद्धतिः f. =
    राजमार्ग q. v.
    -पिण्डः the maintenance given by a king; अवश्यं राजपिण्डस्तैर्निवेश्य इति मे मतिः Mb.3.36.16.
    -पिण्डा a species of date.
    -पुंस् m. a royal servant.
    -पुत्रः 1 a prince.
    -2 a Kṣatriya, a man of the military tribe.
    -3 the planet Mercury.
    -4 N. of a mixed caste.
    -5 a Rajpoot.
    -5 A kind of mango.
    -पुत्रिका 1 a kind of bird.
    -2 Princess.
    -पुत्री 1 a princess.
    -2 a female of the Rajpoota tribe.
    -3 N. of several plants:-- जाती, मालती, कटुतुम्बी &c.
    -4 a kind of perfume (रेणुका).
    -5 a musk rat.
    -6 a kind of metal; also राजपत्नी.
    -पुरम् a royal city.
    -पुरुषः 1 a king's servant.
    -2 a minister.
    -पुष्पः the नागकेसर tree.
    -पूगः a kind of Areca-nut palm; Bhāg.4.6.17.
    -पौरुषिकः a royal servant; Mb.13.126.24.
    -प्रकृतिः a king's minister.
    -प्रसादः royal favour.
    -प्रेष्यः a king's servant. (
    -ष्यम्) royal service (more correctly राजप्रैष्य).
    -फणिञ्झकः an orange tree.
    -वदरम् salt.
    -बीजिन्, -वंश्य a. a scion of royalty, of royal descent.
    -भट्टिका a species of water-fowl.
    -भृतः a king's soldier.
    -भृत्यः 1 a royal servant or minister.
    -2 any public or govern- ment officer.
    -भोगः a king's meal, royal repast.
    -भोग्यम् nutmeg.
    -भौतः a king's fool or jester.
    -मणिः a royal gem.
    -मन्त्रधरः, -मन्त्रिन् m. a king's counsellor.
    -महिषी the chief queen.
    -मार्गः 1 a highway, high road, a royal or main road, principal street.
    -2 the way, me- thod or procedure of kings.
    -मार्तण्डः, -मृगाङ्कः (in music) a kind of measure.
    -माषः a kind of bean.
    -मुद्रा the royal seal.
    -यक्ष्मः, -यक्ष्मन् m. 'consumption of the moon', pulmonary consumption, consumption in general; राजयक्ष्मपरिहानिराययौ कामयानसमवस्थया तुलाम् R.19.5; राजयक्ष्मेव रोगाणां समूहः स महीभृताम् Śi.2.96; (for explana- tion of the word see Malli. thereon, as well as on Śi. 13.29).
    -यानम् a royal vehicle, a palanouin.
    -युध्वन् m.
    1 a king's soldier.
    -2 one who fights with a king; P.III.2.95.
    -योगः 1 a configuration of planets, asterisms &c. at the birth of a man which indicates that he is destined to be a king.
    -2 an easy mode of religious meditation (fit for kings to practise), as dis- tinguished form the more rigorous one called हठयोग q. v.
    -रङ्गम् silver.
    -राक्षसः a bad king.
    -राज् m.
    1 a supreme king.
    -2 the moon.
    -राजः 1 a supreme king, sovereign lord, an emperor.
    -2 N. of Kubera; अन्तर्बाष्प- श्चिरमनुचरो राजराजस्य दध्यौ Me.3.
    -3 the moon.
    -राज्यम् the state or dignity of Kubera; स्वर्लोके राजराज्येन सो$भि- षिच्येत भार्गव Mb.13.85.53.
    -रीतिः f. bell-metal.
    -लक्षणम् 1 any mark on a man's body indicating future royalty. royal insignia, regalia.
    -लक्ष्मन् n. royal insignia. (-m.) N. of Yudhiṣṭhira.
    -लक्ष्मीः, -श्रीः f. the fortune or pros- perity of a king (personified as a goddess), the glory or majesty of a king; स न्यस्तचिह्नामपि राजलक्ष्मीम् R.2.7.
    -लिङ्गम् a kingly mark.
    -लेखः a royal edict.
    -लोकः a. collection of princes or kings.
    -वंशः a dynasty of kings.
    -वंशावली genealogy of kings, royal pedigree.
    -वर्चसम् kingly rank or dignity.
    -वर्तः cloth of various colours.
    -वल्लभः 1 a king's favourite.
    -2 a kind of mango.
    -3 a kind of Jujube.
    -वसतिः 1 dwelling in a king's court.
    -2 a royal palace.
    -वाहः a horse.
    -वाह्यः a royal elephant.
    -विः the bluy jay.
    -विजयः (in music) a kind of Rāga.
    -विद्या 'royal policy', king- craft, state-policy, statesmanship; Bg.9.2; (cf. राजनय); so
    -राजशास्त्रम्; वीराश्च नियतोत्साहा राजशास्त्रमनुष्ठिताः Rām.1. 7.12.
    -विहारः a royal convent.
    -वृक्षः the tree Cassia Fistula; गुच्छैः कृतच्छविरराजत राजवृक्षः Rām. Ch.5.9.
    -वृत्तम् the conduct or occupation of a king; (कच्चित्) प्रजाः पालयसे राजन् राजवृत्तेन धार्मिक Rām.1.52.7.
    -वृत्तिः the works of a king; प्रत्यक्षाप्रत्यक्षानुमेया हि राजवृत्तिः Kau. A.1.9.
    -शफरः a Hilsā fish; L. D. B.
    -शासनम् a royal edict; दिवा चरेयुः कार्यार्थं चिह्निता राजशासनैः Ms.1.55.
    -शृङ्गम् a royal umbrella with a golden handle.
    -शेखरः N. of a poet.
    -संसद् f.,
    -सभा f. a court of justice.
    -सदनम् a palace.
    -सर्पः a kind of snake-devouring snake.
    -सर्षपः black mustard (the seed used as a weight; त्रसरेणवो$ष्टौ विज्ञेया लिक्षैका परिमाणतः । ता राजसर्षपस्तिस्रस्ते त्रयो गौरसर्षपः ॥ Ms.8.133).
    -सायुज्यम् sovereignty.
    -सारसः a peacock.
    -सूयः, -यम् 1 a great sacrifice performed by a universal monarch (in which the tributary princes also took part) at the time of his coronation as a mark of his undisputed sovereignty; राजा वै राजसूयेनेष्ट्वा भवति Śat Br.; cf. सम्राट् also; राजा तत्र सूयते तस्माद् राजसूयः । राज्ञो वा यज्ञो राजसूयः ŚB. on MS.4.4.1.
    -2 a lotus.
    -3 a mountain.
    - सौधः a king's palace.
    -स्कन्धः a horse.
    -स्थानाधिकारः Viceroyalty.
    -स्थानीयः a viceroy, governor.
    -स्वम् 1 royal property; राजस्वं श्रोत्रियस्वं च न भोगेन प्रणश्यति Ms.8.149.
    -2 tribute, revenue.
    -स्वर्णः a kind of thorn-apple.
    -स्वामिन् m. N. of Viṣṇu.
    -हंसः a flamingo (a sort of white goose with red legs and bill); संपत्स्यन्ते नभसि भवतो राजहंसाः सहायाः Me.11; कूजितं राजहंसानां नेदं नूपुरशिञ्जितम् V.
    -हत्या regicide.
    -हस्तिन् m. a royal elephant, i. e. a lordly and handsome elephant.
    -हासकः a kind of fish; L. D. B.

    Sanskrit-English dictionary > राजन् _rājan

  • 9 मेघः _mēghḥ

    मेघः [मेहति वर्षति जलम्, मिह्-घञ् कुत्वम्]
    1 A cloud; कुर्वन्नञ्जनमेचका इव दिशो मेघः समुत्तिष्ठते Mk.5.23,2,3 &c.
    -2 A mass, multitude.
    -3 N. of one of the six Rāgas (in music).
    -4 A fragrant grass.
    -घमू Talc.
    -Comp. -अध्वन् m.,
    -पथः, -मार्गः 'the path of clouds', atmosphere.
    -अन्तः the autumn (शरदृतु).
    -अरिः the wind.
    -अस्थि n. hail.
    -आख्यम् talc.
    -आगमः the approach of rains, the rainy season; नवाम्बुमत्ताः शिखिनो नदन्ति मेघागमे कुन्दसमानदन्ति Ghaṭ.
    -आच्छादित a. covered with clouds.
    -आटोपः a dense or thick cloud.
    -आडम्बरः thunder.
    -आनन्दा a kind of crane.
    -आनन्दिन् m. a peacock.
    -आलोकः the appearance or sight of clouds; मेघालोके भवति सुखिनो$प्यन्यथावृत्ति चेतः Me.3.
    -आस्पदम् the sky, atmosphere.
    -उदकम् rain.
    -उदयः the rising of clouds.
    -कफः hail.
    -कालः the rains, rainy season.
    -गर्जनम्, -गर्जना thunder.
    -चिन्तकः the Chātaka bird.
    -जः a large pearl.
    -जालम् 1 a dense mass of clouds.
    -2 talc.
    -जीवकः, -जीवनः the Chātaka bird.
    -ज्योतिस् m., n. lightning.
    -डम्बरः thunder.
    -दीपः lightning.
    -दूतम् N. of a celebrated poem by Kālidāsa.
    -द्वारम् the sky, atmosphere.
    -नादः 1 the roar of clouds, thunder.
    -2 an epithet of Varuṇa.
    -3 N. of Indrajit, son of Rāvaṇa; भक्तिप्रह्वं कथमपि यवीयांसमुत्सृज्य चापारोपव्यग्राङ्गुलिकिसलयं मेघनादक्षयाय Mv.6.37.
    -4 the Palāśa tree. ˚अनुलासिन्, अनुलासकः a peacock. ˚जित् m. an epithet of Lakṣmaṇa.
    -नामन् m. a kind of grass (Cyperus Rotundus, भद्रमुस्ता).
    -निर्घोषः thunder.
    -पङ्क्तिः, -माला, -राजिः f. a line of clouds; प्रथमं मेघराजिः पञ्चाद् बिद्युल्लता V.2.
    -पथः atmosphere.
    -पुष्पम् 1 water.
    -2 hail.
    -3 river-water. (
    -ष्पः) N. of one of the 4 horses of Viṣṇu.
    -प्रसरः, -प्रसवः water.
    -भूतिः a thunder- bolt.
    -मण्डलम् the firmament, sky.
    -माल, -मालिन् a. cloud-capt.
    -मोदिनी Eugenia Jambolana (Mar. जांभूळ).
    -योनिः fog, smoke.
    -रवः thunder.
    -रावः a kind of water-bird.
    -रेखा, -लेखा a line of clouds.
    -वर्णा the Indigo plant.
    -वर्त्मन् n. the atmosphere.
    -वह्निः lightning.
    -वाहनः 1 an epithet of Indra; श्रयति स्म मेघमिव मेघवाहनः Śi.13.18.
    -2 an epithet of Śiva.
    -विस्फूर्जितम् 1 thunder, rumbling of clouds.
    -2 N. of a metre; see App.
    -वेश्मन् n. the atmosphere.
    -श्याम a. dark as a cloud (epithet of Rāma or Kṛiṣṇa); मेघश्यामं पीतकौशेयवासम्.
    -संघातः an assemblage of clouds.
    -सारः a kind of camphor.
    -सुहृद् m. a peacock.
    -स्कन्दिन् m. the fabulous animal Śarabha.
    -स्तनितम् thunder.

    Sanskrit-English dictionary > मेघः _mēghḥ

  • 10 इन्दुः _induḥ

    इन्दुः [उनत्ति क्लेदयति चन्द्रिकया भुवनं उन्द्-उ आदेरिच्च Uṇ.1.12]
    1 The moon; दिलीप इति राजेन्दुरिन्दुः क्षीरनिधाविव R.1.12 (इन्दु is said to mean in the Veda a drop of Soma juice, a bright drop or spark; सुतास इन्दवः Rv.1.16.6).
    -2 The मृगशिरस् Nakṣatra.
    -3 (in Math.) The number 'one'.
    -4 Camphor.
    -5 The point on a die; तेभ्यो व इन्दवो हविषा विधेम Av.7.19.6.
    -6 Designation of the अनुस्वार. - (pl.)
    1 The periodical changes of the moon.
    -2 The time of moon-light, night.
    -Comp. -कमलम् the white lotus.
    -कला 1 a digit of the moon. (These are 16, each of which is mythologically said to be devoured by 16 deities in succession).
    -2 N. of several plants; अमृता, गुडूची, सोम- लता.
    -कलिका 1 N. of a plant (केतकी).
    -2 a digit of the moon.
    -कान्तः the moon-stone.
    (-ता) 1 night.
    -2 N. of a plant (केतकी).
    -क्षयः 1 waning or disappear- ance of the moon.
    -2 the new moon day. Ms.3.122.
    -जः, -पुत्रः the planet Mercury. (
    -जा) N. of the river Revā or Narmadā.
    -जनकः 1 the ocean (the moon being produced amongst other jewels at the churning of the ocean)
    -2 the sage अत्रि.
    -दलः a digit, crescent.
    -पुष्पिका N. of a plant (कलिकारी or जांगली).
    -भम् 1 the sign called Cancer.
    -2 the Nakṣatra called मृगशिरस्.
    -भा a kind of water-lily.
    -भृत्, -शेखरः, -मौलिः 'the moon-crested god, epithets of Śiva.
    -मणिः 1 the moon-stone.
    -2 a pearl.
    -मुखी A lotus-creeper.
    -मण्डलम् the orb or disc of the moon.
    -रत्नम् a pearl.
    -ले (रे) खा 1 a digit of the moon.
    -2 N. of several plants, especially, plant Flacourtia Sapida. Its seed is much used by women as a detergent to their oiled hair (Mar. बांवच्या).
    -3 Ligusticum Ajwaen (Mar. ओंवा). see इन्दुकला.
    -लोकः the world of the moon.
    -लोहकम्, लौहम् silver.
    -वदना A moon-faced lady. N. of a metre; see Appendix.
    -वल्ली The Soma plant.
    -वारः a kind of yoga in Astrology.
    -वासरः Monday.
    -व्रतम् a religious observance depending on the age of the moon. It consists in diminishing the quantity of food by a certain portion daily, for a fortnight or a month; cf. चान्द्रायण. इन्दुव्रतसहस्रं तु यश्चरेत्कायशोधनम् Mb.13.26.39.
    -शफरिन् A tree, Bauhinia tomentosa (Mar. आपटा)
    -सुतः or
    -सूनुः N. of the planet Mercury.

    Sanskrit-English dictionary > इन्दुः _induḥ

  • 11 मधुर


    madhura
    mf (ā)n. sweet, pleasant, charming, delightful ĀṡvGṛ. R. Suṡr. etc.;

    sounding sweetly orﾠ uttering sweet cries, melodious, mellifluous MBh. Kāv. etc. (am ind.);
    m. sweetness L. ;
    a kind of leguminous plant Car. ;
    the red sugar-cane L. ;
    a species of mango L. ;
    a Moringa with red flowers L. ;
    rice L. ;
    a partic. drug (= jīvaka) L. ;
    molasses L. ;
    sour gruel ( alsoﾠ f. ā) L. ;
    N. of one of the attendants of Skanda MBh. ;
    of a Gandharva, Saddhp.;
    (with ācārya), of a teacher Cat. (cf. mādhura);
    (ā) f. Anethum Sowa orﾠ Panmorium L. ;
    Beta Bengalensis L. ;
    Asparagus Racemosus andﾠ other plants L. ;
    liquorice L. ;
    a kind of root similar to ginger L. ;
    sour rice-water L. ;
    N. of a town (= mathurā) Pat. on Pāṇ. 1-2, 51 Vārtt. 5 ;
    of the tutelary deity of the race of Vandhula Cat. ;
    (ī) f. kind of musical instrument L. ;
    n. kind orﾠ friendly manner (only eṇa ind.) Hariv. ;
    the quality of the throat which makes the voice sweet L. ;
    sweetness, syrup, treacle L. ;
    poison L. tin L. ;
    - मधुरकण्टक
    - मधुरकण्ठिन्
    - मधुरखर्जूरिका
    - मधुरखर्जूरी
    - मधुरगात्र
    - मधुरचारुमञ्जुस्वरता
    - मधुरजम्बीर
    - मधुरता
    - मधुरत्रय
    - मधुरत्व
    - मधुरत्वच
    - मधुरनिर्घोष
    - मधुरनिस्वन
    - मधुरपटोली
    - मधुरप्रलापिन्
    - मधुरप्रियदर्शन
    - मधुरफल
    - मधुरबीजपूर
    - मधुरभाषितृ
    - मधुरभाषिन्
    - मधुरमय
    - मधुरराविन्
    - मधुरलता
    - मधुरवचन
    - मधुरवल्ली
    - मधुरवाच्
    - मधुरविपाक
    - मधुरशील
    - मधुरशुक्लमूत्र
    - मधुरसम्भाष
    - मधुरस्रवा
    - मधुरस्वन
    - मधुरस्वर

    Sanskrit-English dictionary > मधुर

  • 12 मत्स्यः _matsyḥ

    मत्स्यः [मद्-स्यन्; Uṇ.4.2]
    1 A fish; शूले मत्स्यानिवा- पक्ष्यन् दुर्बलान् बलवत्तराः Ms.7.2.
    -2 A particular variety of fish.
    -3 A king of the Matsyas.
    -त्स्यौ (dual) The sign Pisces of the zodiac.
    -त्स्याः (pl.) N. of a country and its inhabitants, the country of Virāṭa q. v.; Ms. 2.19.
    -Comp. -अक्षका, -अक्षी N. of a kind of Soma plant.
    -अद्, -अदन, -आद a. feeding on fish, a fish- eater.
    -अवतारः the first of the ten incarnations of Viṣṇu; (during the reign of the seventh Manu, the whole earth, which, had become corrupt was swept away by a flood, and all living beings perished except the pious Manu and the seven sages who were saved by Viṣṇu in the form of a fish); cf. Jayadeva's descrip- tion of this avatāra.; प्रलयपयोधिजले धृतवानसि वेदं विहित- वहित्रचरित्रमखेदम् । केशव धृतमीनशरीर जय जगदीश हरे Gīt.1.
    -अशनः 1 a king-fisher.
    -2 one who eats fish.
    -अशिक a. fish-eater; मत्स्याशिका लासिका Mk.1.23.
    -असुरः N. of a demon.
    -आधानी, -धानी a fish-basket (used by fishermen).
    -उदरिन् m. an epithet of Virāṭa.
    -उदरी an epithet of Satyavatī.
    -उदरीयः an epithet of Vyāsa.
    -उद्वर्तनम् a kind of dance; Dk.2.8.
    -उप- जीविन् m.,
    -आजीवः a fisherman.
    -करण्डिका a fish- basket.
    -कीशः an elephant; Gīrvāṇa.
    -गन्ध a. having the smell of fish. (
    -न्धा) N. of Satyavatī.
    -घण्टः a kind of fish-sauce.
    -घातः 1 the killing or catching of fishes, the occupation of a fisherman; मत्स्यघातो निषादानाम् Ms.1.48.
    -2 a fisherman.
    -घातिन्, -जीवत्, -जीविन् m. a fisherman.
    -जालम् a fishing-net.
    -देशः the coun- try of the Matsyas.
    -द्वादशी N. of the twelfth day in the month of मार्गशीर्ष.
    -नारी 'half-fish, half-woman', an epithet of Satyavatī.
    -नाशकः, -नाशनः an osprey.
    -पुराणम् N. of one of the eighteen Purāṇas.
    -पित्ता Helleborus Niger (Mar. केदारकुटकी).
    -बन्धः, -बन्धिन् m. a fisherman; कदाचित्तं जलस्थायं मत्स्यबन्धाः समन्ततः Mb. 12.137.5.
    -बन्धनम् a fish-hook, an angle.
    -बन्ध (न्धि)नी a fish-basket.
    -मांसम् fish-flesh; द्वौ मासौ मत्स्यमांसेन Ms.3.268.
    -रङ्कः, -रङ्गः, -रङ्गकः a halcyon, king-fisher.
    -राजः 1 the Rohita fish.
    -2 N. of Virāṭa.
    -वेधनम्, -वेधनी an angle.
    -वेधनी a cormorant.
    -व्रतिन् one who lives in water.
    -संघातः a shoal of fish.
    -सन्तानिकः fish cooked with sauce; दग्धोङ्गारे सलवणो वेशवारैरुपस्कृतः । सार्द्रकः कटुतैलेन मत्स्यसन्तानिको भवेत् Śabda- chandrikā.

    Sanskrit-English dictionary > मत्स्यः _matsyḥ

  • 13 जलवास


    jalá-vāsa
    mfn. = - sin MBh. XII, 9280 ;

    m. abiding in water (kind of religious austerity), 9281;
    a kind of bulbous plant L. ;
    n. = - moda L. ;
    (ā) f. a kind of grass L.

    Sanskrit-English dictionary > जलवास

  • 14 नाडिः _nāḍiḥ _डी _ḍī

    नाडिः डी f.
    1 The tubular stalk of any plant.
    -2 The hollow stalk of a lotus &c; स इत्थमुद्वीक्ष्य तदब्द- नालनाडीभिरन्तर्जलमाविवेश Bhāg.3.8.19.
    -3 Any tubu- lar organ of the body (such as an artery, vein); ष़डधिकदशनाडीचक्रमध्यस्थितात्मा Māl.5.1,2.
    -4 A pipe, flute.
    -5 A fistulous sore, fistula, sinus.
    -6 The pulse at the hand or foot.
    -7 A measure of time equal to twenty-four minutes.
    -8 A period of time = 1/2 Muhūrta.
    -9 A sort of bent grass.
    -1 A juggling trick.
    -11 A leather-string; L. D. B.
    -12 A weaver's implement; L. D. B.
    -Comp. -चक्रम् a group of tubular organs of the body such as: मूलाधार, स्वाधिष्ठान, मणिपुर, अनाहत, विशुद्धि, आज्ञाचक्र, सहस्राधार; Pātañjala; ष़डधिकदशनाडीचक्मध्यस्थितात्मा, Māl.5.1.
    -चरणः a bird.
    -चीरम् 1 a small reed.
    -2 a tube round which the woof is wound.
    -जङ्घः 1 a crow.
    -2 a kind of crane; नाडीजङ्घो निजघ्ने कृततदुपकृतिर्यत्कृते गौतमेन Nāg.4.15.
    -तरङ्गः 1 an astrologer.
    -2 a debau- cher, ravisher.
    -नक्षत्रम् = जन्मनक्षत्र q. v.
    -परीक्षा feeling the pulse.
    -पात्रम् a kind of water-clock.
    -मण्डलम् the celestial equator.
    -यन्त्रम् any tubular instrument.
    -वलयम् equinoctical circle.
    -व्रणः sinus, an ulcer, a fistula.
    -स्वेदः steam-bath through tubes.

    Sanskrit-English dictionary > नाडिः _nāḍiḥ _डी _ḍī

  • 15 काञ्जिक


    kāñjika
    n. sour gruel, water of boiled rice in a state of spontaneous fermentation Suṡr. ;

    (ā) f. id. L. ;
    a medicinal plant L. ;
    an edible legume L. ;
    a kind of creeping plant L. ;
    - काञ्जिकपूजा
    - काञ्जिकवटक

    Sanskrit-English dictionary > काञ्जिक

  • 16 kangkung

    creeping water-plant
    * * *
    kind of leafy vegetable, usually growing in water

    Indonesia-Inggris kamus > kangkung

  • 17 काकतुण्डक


    kāka-tuṇḍaka
    m. a kind of water-fowl Car. ;

    ( ikā) f. the plant Xanthochymus Pictorius L.

    Sanskrit-English dictionary > काकतुण्डक

  • 18 गो


    gó
    gaús (acc. gā́m instr. gávā dat. gáve, gen. abl. gós loc. gávi;

    du. gā́vā <Ved.>, gā́vau;
    pl. nom. gā́vas acc. gā́s <rarely gā́vas TBr. III TUp. MBh. IV, 1506 R. II >
    instr. góbhis dat. abl. góbhyas, gen. gávām
    <once at the end of a Pāda RV. IV, 1, 19 andﾠ in RV. at the end of Pādas only cf. Pāṇ. 7-1, 57 >
    gónām loc. góshu) m. an ox f. a cow, (pl.) cattle, kine, herd of cattle RV. etc.
    (in comp. before vowels <cf. Pāṇ. 6-1, 122 ff. >
    gav, gava, qq.vv.;
    cf. alsoﾠ gavām, gavi, gāṉ ss.vv.;
    gavāṉvrata N. of a Sāman;
    gavāṉtīrtha seeﾠ got-;
    góshu-gam, to set out for a battle < to conquer cows> RV. II, 25, 4; V, 45, 9; VIII, 71, 5);
    « anything coming from orﾠ belonging to an ox orﾠ cow», milk (generally pl.),
    flesh (only pl. RV. X, 16, 7 ; « fat» Gmn.),
    skin, hide, leather, strap of leather, bow-string, sinew RV. X, 27, 22 AV. I, 2, 3; RV. ;
    = gó-shṭoma (q.v.) AitBr. IV, 15 ṠBr. XIII ( alsoﾠ go-āyús);
    (pl.) « the herds of the sky», the stars RV. I, 154, 6 and VII, 36, 1 ;
    (m. < alsoﾠ f. Uṇ. Sch. >) rays of light (regarded as the herds of the sky, for which Indra fights with Vṛitra) MBh. I, III Hariv. 2943 R. etc.. ;
    m. the sign Taurus VarBṛS. XL f. VarBṛ. Laghuj. ;
    the sun (cf. - putra) Nir. II, 6 and 14 ;
    the moon L. ;
    a kind of medicinal plant ( ṛishabha) L. ;
    a singer, praiser (fr. gai) Naigh. III, 16 ;
    « a goer», horse (fr. 1. gā) Sāy on RV. I, 121, 9 and IV, 22, 8 ;
    N. of two Ṛishis of the SV. (with the patr. Āṇgirasa TāṇḍyaBr. XVI andﾠ Māyūka);
    N. of a man (who with Pushkara is said to be the balâ̱dhyaksha of the sons andﾠ grandsons of Varuṇa) MBh. II, 381 (cf. R. VII, 23, 28);
    m. orﾠ f. (?) the sun's ray called Sushumṇa Nir. II, 6 ;
    water BhP. I, 10, 36 ( alsoﾠ f. pl. XI, 7, 50);
    an organ of sense BhP. VII, 5, 30 ;
    the eye Kuval. 70 ;
    a billion TāṇḍyaBr. XVII, 14, 2 ;
    mf. the sky Naigh. I, 4 (perhaps VS. XXIII, 48);
    the thunderbolt Sāy on RV. V, 30, 7 ;
    the hairs of the body L. ;
    f. an offering in the shape of a cow (= dhenu q.v.) W. ;
    a region of the sky L. ;
    (Naigh. I, 1) the earth (as the milk-cow of kings) Mn. IV, XII MBh. R. etc.. ;
    (hence) the number « nine» Jyot. Sūryas. ;
    = go-vīthī Sch. on VarBṛS. IX, 1 ff. ;
    a mother L. (cf. VarBṛS. III, 68);
    (Naigh. I, 11) speech, Sarasvatī (goddess of speech) MBh. I, III, V Ragh. II, V Cāṇ. ;
    voice, note (fr. gai) Ṡiṡ. IV, 36 ;
    N. of Gaurī Gal.;
    of the wife < orﾠ of a daughter-in-law BhP. IX, 21, 25 >
    of Ṡuka (a daughter of the manes called Sukālas) Hariv. 986 MatsyaP. ;
    N. of a daughter of Kakut-stha andﾠ wife of Yayāti Hariv. 1601 ;
    + cf. βοῦς;
    Lat. bos;
    Old Germ. chuo;
    Mod. Germ. Kuh;
    Eng. cow;
    Lett. gohw;
    cf. alsoﾠ γαῖα, γῆ;
    Goth. gavi
    andﾠ Mod. Germ. ṅau
    - गोअग्र
    - गोअजन
    - गोअर्घ
    - गोअर्णस्
    - गोअश्व
    - गोअश्वीय
    - गोआयुस्
    - गोऋजीक
    - गोओपश
    - गोकक्ष
    - गोकण्ट
    - गोकण्टक
    - गोकर्ण
    - गोकर्मन्
    - गोकाम
    - गोकाम्या
    - गोकिराटिका
    - गोकिराटी
    - गोकिल
    - गोकील
    - गोकुञ्जर
    - गोकुणिक
    - गोकुल
    - गोकुलिक
    - गोकृ
    - गोकृत
    - गोक्षीर
    - गोक्षुर
    - गोक्षुरक
    - गोक्षोडक
    - गोक्ष्वेड
    - गोख
    - गोखल
    - गोखलु
    - गोखल्य
    - गोखुर
    - गोखुरि
    - गोगण
    - गोगति
    - गोगमन
    - गोगृष्टि
    - गोगोष्ठ
    - गोग्रन्थि
    - गोग्रह
    - गोग्रास
    - गोघात
    - गोघातक
    - गोघातिन्
    - गोघास
    - गोघृत
    - गोघ्न
    - गोचन्दन
    - गोचपला
    - गोचर
    - गोचरय
    - गोचरिक
    - गोचर्मन्
    - गोचर्या
    - गोचारक
    - गोचारण
    - गोचारिन्
    - गोचिति
    - गोजर
    - गोजल
    - गोजवाज
    - गोजा
    - गोजागरिक
    - गोजात
    - गोजापर्णी
    - गोजित्
    - गोजिह्वा
    - गोजिह्विका
    - गोजीर
    - गोजीव
    - गोडिम्ब
    - गोडुम्ब
    - गोडुम्बिका
    - गोतम
    - गोतर
    - गोतरणि
    - गोतर्पण
    - गोतल्लज
    - गोता
    - गोतीर्थ
    - गोतीर्थक
    - गोतुल्य
    - गोत्र
    - गोत्रक
    - गोत्रिक
    - गोत्रिन्
    - गोत्व
    - गोत्वच्
    - गोद
    - गोदत्त्र
    - गोदन्त
    - गोदम
    - गोदरि
    - गोदा
    - गोदान
    - गोदानीय
    - गोदाय
    - गोदारण
    - गोदावरी
    - गोदुग्ध
    - गोदुह्
    - गोदुह
    - गोदोह
    - गोदोहक
    - गोदोहन
    - गोद्रव
    - गोधन
    - गोधर
    - गोधर्म
    - गोधा
    - गोधायस्
    - गोधि
    - गोधुम
    - गोधूम
    - गोधूमक
    - गोधूलि
    - गोधूलिका
    - गोधेनु
    - गोनन्द
    - गोनर्द
    - गोनर्दीय
    - गोनस
    - गोनाग
    - गोनाडीक
    - गोनाडीच
    - गोनाथ
    - गोनाद
    - गोनाम
    - गोनामन्
    - गोनामिक
    - गोनाय
    - गोनाशन
    - गोनास
    - गोनिष्क्रमण
    - गोनिष्यन्द
    - गोनिहार
    - गोनृ
    - गोन्योघस्
    - गोप
    - गोपति
    - गोपथ
    - गोपद
    - गोपरीणस्
    - गोपर्वत
    - गोपवन
    - गोपशु
    - गोपा
    - गोपारेश्वरतीर्थ
    - गोपाल
    - गोपालक
    - गोपालि
    - गोपालित
    - गोपावत्
    - गोपिटक
    - गोपित्त
    - गोपीत
    - गोपीथ
    - गोपीथ्य
    - गोपुच्छ
    - गोपुच्छक
    - गोपुटा
    - गोपुटिक
    - गोपुत्र
    - गोपुर
    - गोपुरक
    - गोपुरीष
    - गोपुरोगव
    - गोपोतलिका
    - गोपोष
    - गोप्रकाण्ड
    - गोप्रचार
    - गोप्रतार
    - गोप्रदान
    - गोप्रदानिक
    - गोप्रपदनीय
    - गोप्रवेशसमय
    - गोप्रेक्षक
    - गोप्रेरक
    - गोफणा
    - गोफणिका
    - गोबक
    - गोबन्धु
    - गोबल
    - गोबलीवर्दन्यायेन
    - गोबल्लव
    - गोब्राह्मण
    - गोभट्ट
    - गोभण्डीर
    - गोभर्तृ
    - गोभाज्
    - गोभानु
    - गोभुज्
    - गोभृत्
    - गोमक्षिका
    - गोमघ
    - गोमचर्चिका
    - गोमणिंद
    - गोमण्डल
    - गोमत्
    - गोमत
    - गोमतल्लिका
    - गोमति
    - गोमती
    - गोमत्य
    - गोमत्स्य
    - गोमथ
    - गोमध्यमध्य
    - गोमन्त
    - गोमन्द
    - गोमय
    - गोमयाय
    - गोमहिषदा
    - गोमातृ
    - गोमायु
    - गोमायुकेश्वर
    - गोमित्र
    - गोमिथुन
    - गोमिन्
    - गोमीन
    - गोमुख
    - गोमुख्या
    - गोमुण्ड
    - गोमूढ
    - गोमूत्र
    - गोमूत्रक
    - गोमूत्रिन्
    - गोमृग
    - गोमेद
    - गोमेदक
    - गोमेध
    - गोम्बु
    - गोम्भस्
    - गोयज्ञ
    - गोयान
    - गोयुक्त
    - गोयुग
    - गोयुत
    - गोयूति
    - गोरक्ष्
    - गोरक्ष
    - गोरक्षक
    - गोरक्षण
    - गोरक्ष्य
    - गोरङ्कु
    - गोरजस्
    - गोरथ
    - गोरथक
    - गोरभस
    - गोरम्भ
    - गोरव
    - गोरस
    - गोराज
    - गोराटिका
    - गोराटी
    - गोरास्य
    - गोरुत
    - गोरुध
    - गोरूप
    - गोरोच
    - गोरोचना
    - गोलक्षण
    - गोलत्तिका
    - गोलव
    - गोलवण
    - गोलाङ्गुल
    - गोलाङ्गूल
    - गोलिह
    - गोलीढ
    - गोलोक
    - गोलोमन्
    - गोलोमिका
    - गोलोमी
    - गोवत्स
    - गोवत्सक
    - गोवत्सलतीर्थ
    - गोवध
    - गोवन्दनी
    - गोवपुस्
    - गोवर
    - गोवर्धन
    - गोवर्धनीय
    - गोवशा
    - गोवाट
    - गोवाल
    - गोवालिन्
    - गोवास
    - गोवासन
    - गोविकर्त
    - गोविकर्त्तृ
    - गोवितत
    - गोविद्
    - गोविनत
    - गोविन्द
    - गोविन्दिनी
    - गोविन्दु
    - गोविष्
    - गोविषाण
    - गोविषाणिक
    - गोविष्ठा
    - गोविसर्ग
    - गोवीथी
    - गोवीर्य
    - गोवृन्द
    - गोवृन्दारक
    - गोवृष
    - गोवृषण
    - गोवृषभ
    - गोवेष
    - गोवैद्य
    - गोवैद्यक
    - गोव्यच्छ
    - गोव्याघ्र
    - गोव्याधि
    - गोव्रज
    - गोव्रत
    - गोव्रतिन्
    - गोशकट
    - गोशकृत्
    - गोशत
    - गोशतिन्
    - गोशफ
    - गोशर्य
    - गोशाल
    - गोशालि
    - गोशिल
    - गोशीर्ष
    - गोशीर्षक
    - गोशृङ्ग
    - गोशे
    - गोश्रीत
    - गोश्रुति
    - गोश्व
    - गोषक
    - गोषखि
    - गोषड्गव
    - गोषणि
    - गोषतम
    - गोषद्
    - गोषद
    - गोषदक
    - गोषन्
    - गोषा
    - गोषाति
    - गोषादी
    - गोषूक्त
    - गोषूक्तिन्
    - गोषेधा
    - गोष्ट
    - गोष्टोम
    - गोष्ठ
    - गोष्ठान
    - गोष्ठि
    - गोष्ठिक
    - गोष्ठी
    - गोष्ठीन
    - गोष्ठे
    - गोष्ठ्य
    - गोस
    - गोसखि
    - गोसंख्य
    - गोसंख्यातृ
    - गोसङ्ग
    - गोसत्त्र
    - गोसदृक्ष
    - गोसनि
    - गोसंदाय
    - गोसमाधि
    - गोसम्भव
    - गोसर्ग
    - गोसर्प
    - गोसव
    - गोसहस्र
    - गोसादि
    - गोसारथि
    - गोसावित्री
    - गोसूक्त
    - गोसूत्रिका
    - गोसेवा
    - गोस्तन
    - गोस्तोम
    - गोस्थान
    - गोस्थानक
    - गोस्फुरण
    - गोस्वामिन्
    - गोहत्या
    - गोहन्
    - गोहण्तृ
    - गोहर
    - गोहरण
    - गोहरीतकी
    - गोहिंसा
    - गोहित
    - गोहिरण्य

    Sanskrit-English dictionary > गो

  • 19 घृत


    ghṛitá
    1) mfn. sprinkled L. ;

    n. (gaṇa ardharcâ̱di)
    ghee i.e. clarified butter orﾠ butter which has been boiled gently andﾠ allowed to cool (it is used for culinary andﾠ religious purposes andﾠ is highly esteemed by the Hindūs),
    fat (as an emblem of fertility),
    fluid grease, cream RV. VS. AV. etc.. ;
    (= udaka) fertilizing rain (considered as the fat which drops from heaven), water Naigh. I, 12 Nir. VII, 24 ;
    m. N. of a son of Dharma (grandson of Anu andﾠ father of Duduha) Hariv. 1840 ;
    (ā) f. a kind of medicinal plant L. ;
    seeﾠ 1. andﾠ 2. ghṛi
    ghṛita
    2) mfn. (Pāṇ. 6-4, 37 Kāṡ.) illumined L. ;

    - घृतकम्बल
    - घृतकरञ्ज
    - घृतकीर्ति
    - घृतकुमारिका
    - घृतकुमारी
    - घृतकुम्भ
    - घृतकुल्या
    - घृतकेश
    - घृतकौशिक
    - घृतक्षौद्रवत्
    - घृतघट
    - घृतच्युता
    - घृतत्व
    - घृतदानपद्धति
    - घृतदीधिति
    - घृतदुह्
    - घृतधारा
    - घृतधेनु
    - घृतनिधायम्
    - घृतनिर्णिज्
    - घृतप
    - घृतपक्व
    - घृतपदी
    - घृतपर्ण
    - घृतपर्णक
    - घृतपशु
    - घृतपाक
    - घृतपात्रस्तनवती
    - घृतपावन्
    - घृतपीत
    - घृतपू
    - घृतपूर
    - घृतपूर्ण
    - घृतपूर्णक
    - घृतपृच्
    - घृतपृष्ठ
    - घृतप्रतीक
    - घृतप्रयस्
    - घृतप्रसत्त
    - घृतप्राश
    - घृतप्राशन
    - घृतप्री
    - घृतप्रुष्
    - घृतप्लुत
    - घृतभाजन
    - घृतभृष्ट
    - घृतमण्ड
    - घृतमण्डलिका
    - घृतमधुमय
    - घृतमय
    - घृतमिन्व
    - घृतयाज्या
    - घृतयोनि
    - घृतरौढीय
    - घृतलेखनी
    - घृतलेखिनी
    - घृतलोलीकृत
    - घृतवत्
    - घृतवत्स
    - घृतवर
    - घृतवर्तनि
    - घृतवर्ति
    - घृतविक्रयिन्
    - घृतवृद्ध
    - घृतव्रत
    - घृतश्चुत्
    - घृतश्च्युत्
    - घृतश्री
    - घृतसद्
    - घृतस्तुति
    - घृतस्तू
    - घृतस्तो
    - घृतस्तोक
    - घृतस्तोमीय
    - घृतस्तोम्य
    - घृतस्थला
    - घृतस्ना
    - घृतस्नु
    - घृतस्पृश्
    - घृतहस्त
    - घृतहेतु
    - घृतहोम
    - घृतह्रद

    Sanskrit-English dictionary > घृत

  • 20 सु _su

    1
    सु I. 1 U. (सुवति-ते) To go, move. -II. 1, 2 P. (सवति, सौति) To possess power or supremacy. -III. 5. U. (सुनोति, सुनुते; सुत; the स् of सु is changed to ष् after any preposition ending in इ or उ)
    1 To press out or extract juice.
    -2 To distil.
    -3 To pour out, sprinkle, make a libation.
    -4 To perform a sacrifice especially the Soma (sacrifice).
    -5 To bathe.
    -6 To churn. -Desid. (सुषूषति-ते) -- With उद् to excite, agitate. -प्र to produce, beget.
    2
    सु ind. A particle often used with nouns to form Karmadhāraya and Bahuvrīhī compounds, and with adjectives and adverbs. It has the following senses:--
    1 Well, good, excellent; as in सुगन्धि.
    -2 Beautiful, handsome; as in सुमध्यमा, सुकेशी &c.
    -3 Well, perfectly, thoroughly, properly; सुजीर्णमन्नं सुविचक्षणः सुतः सुशासिता स्त्री नृपतिः सुसेवितः......सुदीर्घकाले$पि न याति विक्रियाम् H.1.22.
    -4 Easily, readily, as in सुकर or सुलभ q. v.
    -5 Much, very much, exceedingly; सुदारुण, सुदीर्घ &c.
    -6 Worthy of respect or reverence.
    -7 It is also said to have the senses of assent, prosperity, and distress.
    -Comp. -अक्ष a.
    1 having good eyes.
    -2 having keen organs, acute.
    -अङ्ग a. well-shaped, handsome, lovely.
    -अच्छ a. see s. v.
    -अन्त a. having happy end, ending well.
    -अल्प, -अल्पक a. see s. v.
    -अस्ति, -अस्तिक see s. v.
    -आकार, -आकृति a. well-formed, handsome, beautiful.
    - आगत see s. v.
    -आदानम् taking justly or properly; स्वादानाद्वर्णसंसर्गात्त्वबलानां च रक्षणात् । बलं संजायते राज्ञः स प्रेत्येह च वर्धते ॥ Ms.8.172.
    -आभास a. very splendid or illustrious; सारतो न विरोधी नः स्वाभासो भरवानुत Ki.15. 22.
    -इष्ट a. properly sacrificed; स्विष्टं यजुर्भिः प्रणतो$स्मि यज्ञम् Bhāg.4.7.41. ˚कृत् m. a form of fire; धर्मादिभ्यो यथान्यायं मन्त्रैः स्विष्टकृतं बुधः Bhāg.11.27.41.
    -उक्त a. well-spoken, well-said; अथवा सूक्तं खलु केनापि Ve.3. (
    -क्ता) a kind of bird (सारिका).
    (-क्तम्) 1 a good or wise saying; नेतुं वाञ्छति यः खलान् पथि सतां सूक्तैः सुधा- स्यन्दिभिः Bh.2.6; R.15.97.
    -2 a Vedic hymn, as in पुरुषसूक्त &c. ˚दर्शिन् m. a hymn-seer, Vedic sage. ˚वाकन्यायः A rule of interpretation according to which some thing that is declared as being subordinate to some- thing else should be understood to signify a part or whole on the basis of expediency or utility. This is discussed by जैमिनि and शबर at MS.3.2.15-18. ˚वाच् f.
    1 a hymn.
    -2 praise, a word of praise.
    -उक्तिः f.
    1 a good or friendly speech.
    -2 a good or clever saying.
    -3 a correct sentence.
    -उत्तर a.
    1 very superior.
    -2 well towards the north.
    -उत्थान a. making good efforts, vigorous, active. (
    -नम्) vigorous effort or exertion.
    -उन्मद, -उन्माद a. quite mad or frantic.
    - उपसदन a. easy to be approached.
    -उपस्कर a. furnished with good instruments.
    -कण्टका the aloe plant.
    -कण्ठ a. sweet- voiced. (
    -ण्ठी) the female cuckoo.
    -कण्डुः itch.
    -कन्दः 1 an onion.
    -2 a yam.
    -3 a sort of grass.
    -कन्दकः onion.
    -कर a. (
    -रा or
    -री f.)
    1 easy to be done, practi- cable, feasible; वक्तुं सुकरं कर्तुं (अध्यवसातुं) दुष्करम् Ve.3 'sooner said than done'.
    -2 easy to be managed. (
    -रः) a good-natured horse. (
    -रा) a tractable cow. (
    -रम्) charity, benevolence.
    -कर्मन् a.
    1 one whose deeds are righteous, virtuous, good.
    -2 active, diligent. (-m.) N. of Visvakarman.
    -कल a. one who has acquired a great reputation for liberality in giving and using (money &c,)
    -कलिल a. well filled with.
    -कल्प a. very qualified or skilled; कालेन यैर्वा विमिताः सुकल्पैर्भूपांसवः खे मिहिका द्युभासः Bhāg.1.14.7.
    -कल्पित a. well equip- ped or armed.
    -कल्य a. perfectly sound.
    -काण्डः the Kāravella plant.
    -काण्डिका the Kāṇḍīra creeper.
    -काण्डिन् a.
    1 having beautiful stems.
    -2 beautifully joined. (-m.) a bee.
    -काष्ठम् fire-wood.
    -कुन्दकः an onion.
    -कुमार a.
    1 very delicate or soft, smooth.
    -2 beautifully young or youthful.
    (-रः) 1 a beautiful youth.
    -2 a kind of sugar-cane.
    -3 a kind of grain (श्यामाक).
    -4 a kind of mustard.
    -5 the wild Cham- paka.
    (-रा) 1 the double jasmine.
    -2 the plantain.
    -3 the great-flowered jasmine.
    -कुमारकः 1 a beauti- ful youth.
    -2 rice (शालि).
    (-कम्) 1 the Tamāla- patra.
    -2 a particutar part of the ear.
    -कुमारी the Navamallikā jasmine.
    -कृत् a.
    1 doing good, benevolent.
    -2 pious, virtuous, righteous.
    -3 wise, learned.
    -4 for- tunate, lucky.
    -5 making good sacrifices or offerings. (-m.)
    1 a skilful worker.
    -2 N. of Tvaṣṭri.
    -कृत a.
    1 done well or properly.
    -2 thoroughly done; कच्चिन्नु सुकृतान्येव कृतरूपाणि वा पुनः । विदुस्ते सर्वकार्याणि Rām.2.1.2.
    -3 well made or constructed.
    -4 treated with kindness, assisted, befriended.
    -5 virtuous, righteous, pious.
    -6 lucky, fortunate.
    (-तम्) 1 any good or virtuous act, kindness, favour, service; नादत्ते कस्यचित् पापं न चैव सुकृतं विभुः Bg.5.15; Me.17.
    -2 virtue, moral or religious merit; स्वर्गाभिसंधिसुकृतं वञ्चनामिव मेनिरे Ku.6.47; तच्चिन्त्यमानं सुकृतं तवेति R.14.16.
    -3 fortune, auspiciousness.
    -4 recompense, reward.
    -5 Penance; तदभूरिवासरकृतं सुकृतैरुप- लभ्य वैभवमनन्यभवम् Ki.6.29.
    -कृतिः f.
    1 well-doing, a good act.
    -2 kindness, virtue.
    -3 practice of penance.
    -4 auspiciousness.
    -कृतिन् a.
    1 acting well or kindly.
    -2 virtuous, pious, good, righteous; सन्तः सन्तु निरापदः सुकृतिनां कीर्तिश्चिरं वर्धताम् H.4.132; चतुर्विधा भजन्ते मां जनाः सुकृतिनो$र्जुन Bg.7.16.
    -3 wise, learned.
    -4 benevolent.
    -5 fortunate, lucky.
    -कृत्यम् a good action; सुकृत्यं विष्णु- गुप्तस्य मित्राप्तिर्भार्गवस्य च Pt.2.45.
    -केश(स)रः the citron tree.
    -क्रतुः 1 N. of Agni.
    -2 of Śiva.
    -3 of Indra.
    -4 of Mitra and Varuṇa.
    -5 of the sun.
    -6 of Soma.
    -क्रयः a fair bargain.
    -क्षेत्र a. sprung from a good womb.
    -खल्लिका luxurious life.
    -ग a.
    1 going gracefully or well.
    -2 graceful, elegant.
    -3 easy of access; अकृत्यं मन्यते कृत्यमगम्यं मन्यते सुगम् । अभक्ष्यं मन्यते भक्ष्यं स्त्रीवाक्यप्रेरितो नरः ॥ Pt.2.148.
    -4 intelligible, easy to be understood (opp. दुर्ग). (
    -गः) a Gandharva; गीतैः सुगा वाद्यधराश्च वाद्यकैः Bhāg.1.12.34.
    (-गम्) 1 ordure, feces.
    -2 happiness.
    -गण् m. a good calculator; L. D. B. -a. counting well.
    -गणकः a good calculator or astronomer.
    -गत a.
    1 well-gone or passed.
    -2 well-bestowed. (
    -तः) an epithet of Buddha.
    -गतिः 1 Welfare, hap- piness.
    -2 a secure refuge.
    -गन्धः 1 fragrance, odour, perfume.
    -2 sulphur.
    -3 a trader.
    (-न्धम्) 1 sandal.
    -2 small cumin seed.
    -3 a blue lotus.
    -4 a kind of fragrant grass. (
    -न्धा) sacred basil.
    -गन्धकः 1 sulphur.
    -2 the red Tulasee.
    -3 the orange.
    -4 a kind of gourd,
    -गन्धमूला a land-growing lotus-plant; L. D. B.
    -गन्धारः an epithet of Śiva.
    -गन्धि a.
    1 sweet-smelling, fra- grant, redolent with perfumes.
    -2 virtuous, pious.
    (-न्धिः) 1 perfume, fragrance.
    -2 the Supreme Being.
    -3 a kind of sweet-smelling mango. (
    -न्धि n.)
    1 the root of long pepper.
    -2 a kind of fragrant grass.
    -3 cori- ander seed. ˚त्रिफला
    1 nutmeg.
    -2 areca nut.
    -3 cloves. ˚मूलम् the root Uśīra. ˚मूषिका the musk-rat.
    -गन्धिकः 1 incense.
    -2 sulphur.
    -3 a kind of rice. (
    -कम्) the white lotus.
    -गम a.
    1 easy of access, accessible.
    -2 easy.
    -3 plain, intelligible.
    -गरम् cinnabar.
    -गहना an enclosure round a place of sacrifice to exclude profane access. ˚वृत्तिः f. the same as above.
    -गात्री a beautiful woman.
    -गृद्ध a. intensely longing for.
    -गृह a. (
    -ही f.) having a beautiful house or abode, well-lodged; सुगृही निर्गृहीकृता Pt.1.39.
    -गृहीत a.
    1 held well or firmly, grasped.
    -2 used or applied properly or auspiciously. ˚नामन् a.
    1 one whose name is auspiciously invoked, one whose name it is auspicious to utter (as Bali, Yudhi- ṣṭhira), a term used as a respectful mode of speaking; सुगृहीतनाम्नः भट्टगोपालस्य पौत्रः Māl.1.
    -ग्रासः a dainty mor- sel.
    -ग्रीव a. having a beautiful neck.
    (-वः) 1 a hero.
    -2 a swan.
    -3 a kind of weapon.
    -4 N. of one of the four horses of Kṛiṣṇa.
    -5 of Śiva.
    -6 of Indra.
    -7 N. of a monkey-chief and brother of Vāli. [By the advice of Kabandha, Rāma went to Sugrīva who told him how his brother had treated him and besought his assistance in recovering his wife, promising at the same time that he would assist Rāma in recovering his wife Sīta. Rāma, therfore, killed vāli, and installed Sugrīva on the throne. He then assisted Rāma with his hosts of monkeys in conquering Rāvaṇa, and recovering Sīta.] ˚ईशः N. of Rāma; सुग्रीवेशः कटी पातु Rāma-rakṣā.8.
    -ग्ल a. very weary or fatigued.
    -घोष a. having a pleasant sound. (
    -षः) N. of the conch of Nakula; नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणपुष्पकौ Bg.1.16.
    -चक्षुस् a. having good eyes, seeing well. (-m.)
    1 discerning or wise man, learned man.
    -2 The glomerous fig-tree.
    -चरित, -चरित्र a.
    1 well-conducted, well-behaved; वृषभैकादशा गाश्च दद्यात् सुचरितव्रतः Ms.11.116.
    -2 moral, virtuous; तान् विदित्वा सुचरितैर्गूढैस्तत्कर्मकारिभिः Ms.9.261. (
    -तम्, -त्रम्) 1 good conduct, virtuous deeds.
    -2 merit; तव सुचरितमङ्गुलीय नूनं प्रतनु Ś.6.1. (
    -ता, -त्रा) a well-conducted, devoted, and virtuous wife.
    -चर्मन् m. the Bhūrja tree.
    -चित्रकः 1 a king fisher.
    -2 a kind of speckled snake.
    -चित्रा a kind of gourd.
    -चिन्ता, -चिन्तनम् deep thought, deep reflection or consideration.
    -चिरम् ind. for a very long time, very long.
    -चिरायुस् m. a god, deity.
    -चुटी a pair of nippers or tongs.
    -चेतस् a.
    1 well-minded.
    -2 wise.
    -चेतीकृत a. with the heart satiated; well- disposed; ततः सुचेतीकृतपौरभृत्यः Bk.3.2.
    -चेलकः a fine cloth.
    -च्छद a. having beautiful leaves.
    -छत्रः N. of Śiva. (
    -त्रा) the river Sutlej.
    -जन a.
    1 good, virtuous, respectable.
    -2 kind, benevolent.
    (-नः) 1 a good or virtuous man, benevolent man.
    -2 a gentleman.
    -3 N. of Indra's charioteer.
    -जनता 1 goodness, kind- ness, benevolence, virtue; ऐश्वर्यस्य विभूषणं सुजनता Bh.2. 82.
    -2 a number of good men.
    -3 bravery.
    -जन्मन् a.
    1 of noble or respectable birth; या कौमुदी नयनयोर्भवतः सुजन्मा Māl.1.34.
    -2 legitimate, lawfully born.
    -जलम् a lotus.
    -जल्पः 1 a good speech.
    -2 a kind of speech thus described by Ujjvalamaṇi; यत्रार्जवात् सगाम्भीर्यं सदैन्यं सहचापलम् । सोत्कण्ठं च हरिः स्पृष्टः स सुजल्पो निगद्यते ॥
    -जात a.
    1 well-grown, tall.
    -2 well made or produced.
    -3 of high birth.
    -4 beautiful, lovely; सुजातं कल्याणी भवतु कृत- कृत्यः स च युवा Māl.1.16; R.3.8.
    -5 very delicate; खिद्यत् सुजाताङ्घ्रितलामुन्निन्ये प्रेयसीं प्रियः Bhāg.1.3.31.
    -डीनकम् a kind of flight of birds; Mb.8.41.27 (com. पश्चाद् गतिः पराडीनं स्वर्गगं सुडीनकम्).
    -तनु a.
    1 having a beautiful body.
    -2 extremely delicate or slender, very thin.
    -3 emaciated. (
    -नुः, -नूः f.) a lovely lady; एताः सुतनु मुखं ते सख्यः पश्यन्ति हेमकूटगताः V.1.1; Ś.7.24.
    -तन्त्री a.
    1 well-stringed.
    -2 (hence) melodious.
    -तपस् a.
    1 one who practises austere penance; a वानप्रस्थ; स्विष्टिः स्वधीतिः सुतपा लोकाञ्जयति यावतः Mb.12.71.3.
    -2 having great heat. (-m.)
    1 an ascetic, a devotee, hermit, an anchorite.
    -2 the sun. (-n.) an austere penance.
    -तप्त a.
    1 greatly harassed, afflicted.
    -2 very severe (as a penance); तपसैव सुतप्तेन मुच्यन्ते किल्बिषात्ततः Ms.11.239.
    -तमाम् ind. most excellently, best.
    -तराम् ind.
    1 bet- ter, more excellently.
    -2 exceedingly, very, very much, excessively; तया दुहित्रा सुतरां सवित्री स्फुरत्प्रभामण्डलया चकाशे Ku.1.24; सुतरां दयालुः R.2.53;7.21;14.9;18.24.
    -3 more so, much more so; मय्यप्यास्था न ते चेत्त्वयि मम सुतरा- मेष राजन् गतो$ स्मि Bh.3.3.
    -4 consequently.
    -तर्दनः the (Indian) cuckco.
    -तर्मन् a. good for crossing over; सुतर्माणमधिनावं रुहेम Ait. Br.1.13; (cf. also यज्ञो वै सुतर्मा).
    -तलम् 1 'immense depth', N. of one of the seven regi- ons below the earth; see पाताल; (याहि) सुतलं स्वर्गीभिः प्रार्थ्यं ज्ञातिभिः परिवारितः Bhāg.8.22.33.
    -2 the foundation of a large building.
    -तान a. melodious.
    -तार a.
    1 very bright.
    -2 very loud; सुतारैः फूत्कारैः शिव शिव शिवेति प्रतनुमः Bh.3.2.
    -3 having a beautiful pupil (as an eye). (
    -रः) a kind of perfume. (
    -रा) (in Sāṁkhya) one of the nine kinds of acquiescence.
    -तिक्तकः the coral tree.
    -तीक्ष्ण a.
    1 very sharp.
    -2 very pungent.
    -3 acutely painful.
    (-क्ष्णः) 1 the Śigru tree.
    -2 N. of a sage; नाम्ना सुतीक्ष्णश्चरितेन दान्तः R.13.41. ˚दशनः an epithet of Śiva.
    -तीर्थः 1 a good preceptor.
    -2 N. of Śiva. -a. easily crossed or traversed.
    -तुङ्ग a. very lofty or tall.
    (-ङ्गः) 1 the cocoa-nut tree.
    -2 the culminating point of a planet.
    -तुमुल a. very loud.
    -तेजन a. well-pointed, sharpened. (
    -नः) a well-pointed arrow.
    -तेजस् a.
    1 very sharp.
    -2 very bright, or splendid.
    -3 very mighty. (-m.) a worshipper of the sun.
    -दक्षिण a.
    1 very sincere or upright.
    -2 liberal or rich in sacrificial gifts; यज्ञैर्भूरिसुदक्षिणैः सुविहितैः संप्राप्यते यत् फलम् Pt.1. 31.
    -3 very skilful.
    -4 very polite. (
    -णा) N. of the wife of Dilīpa; तस्य दाक्षिण्यरूढेन नाम्ना मगधवंशजा पत्नी सुदक्षिणेत्यासीत् R.1.31;3.1.
    -दण्डः a cane, ratan.
    -दत् a. (
    -ती f.) having handsome teeth; जगाद भूयः सुदतीं सुनन्दा R.6.37.
    -दन्तः 1 a good tooth.
    -2 an actor; a dancer. (
    -न्ती) the female elephant of the north-west quarter.
    -दर्श a. lovely, gracious looking; सुदर्शः स्थूललक्षयश्च न भ्रश्येत सदा श्रियः Mb.12.56.19 (com. सुदर्शः प्रसन्नवक्त्रः).
    -दर्शन a. (
    -ना or
    -नी f.)
    1 good-looking, beautiful, handsome.
    -2 easily seen. (
    -नः) the discus of Viṣṇu; as in कृष्णो$प्यसु- दर्शनः K.
    -2 N. of Śiva.
    -3 of mount Meru.
    -4 a vul- ture. (
    -नी, -नम्) N. of Amarāvatī, Indra's capital. (
    -नम्) N. of Jambudvīpa.
    -दर्शना 1 a handsome wo- man.
    -2 a woman.
    -3 an order, a command.
    -4 a kind of drug.
    -दास् a. very bountiful.
    -दान्तः a Buddhist.
    -दामन् a. one who gives liberally. (-m.)
    1 a cloud.
    -2 a moun- tain.
    -3 the sea.
    -4 N. of Indra's elephant.
    -5 N. of a very poor Brāhmaṇa who came to Dvārakā with only a small quantity of parched rice as a present to his friend Kṛiṣṇa, and was raised by him to wealth and glory.
    -दायः 1 a good or auspicious gift.
    -2 a special gift given on particular solemn occasions.
    -3 one who offers such a gift.
    -दिनम् 1 a happy or auspicious day.
    -2 a fine day or weather (opp दुर्दिनम्); so सुदिनाहम् in the same sense.
    -दिह् a. well-polished, bright.
    -दीर्घ a. very long or extended. (
    -र्घा) a kind of cucumber.
    -दुराधर्ष a.
    1 very hard to get.
    -2 quite intolerable.
    -दुरावर्त a. a very hard to be convinced.
    -दुरासद a. unapproachable.
    -दुर्जर a. very difficult to be digested.
    -दुर्मनस् a. very troubled in mind.
    -दुर्मर्ष a. quite in- tolerable.
    -दुर्लभ a. very scarce or rare.
    -दुश्चर a.
    1 inaccessible.
    -2 very painful.
    -दुश्चिकित्स a. very difficult to be cured.
    -दुष्प्रभः a chameleon.
    -दूर a. very distant or remote. (
    -सुदूरम् means
    1 to a great distance.
    -2 to a very high degree, very much; सुदूरं पीडयेत् कामः शरद्गुणनिरन्तरः Rām.4.3.12.
    -सुदूरात् 'from afar, from a distance').
    -दृढ a. very firm or hard, compact.
    -दृश् a. having beautiful eyes. (-f.) a pretty woman.
    -देशिकः a good guide.
    -धन्वन् a. having an excellent bow. (-m.)
    1 a good archer or bowman.
    -2 Ananta, the great serpent.
    -3 N. of Viśvakarman. ˚आचार्यः a mixed caste; वैश्यात्तु जायते व्रात्यात् सुधन्वाचार्य एव च Ms.1.23.
    -धर्मन् a. attentive to duties. (-f.) the council or assembly of gods. (-m.)
    1 the hall or palace of Indra.
    -2 one diligent in properly maintaining his family.
    -धर्मा, -र्मी 1 the council or assembly of gods (देवसभा); ययावुदीरितालोकः सुधर्मानवमां सभाम् R.17.27.
    -2 (सुधर्मा) N. of Dvārakā; दिवि भुव्यन्तरिक्षे च महोत्पातान् समु- त्थितान् । दृष्ट्वासीनान् सुधर्मायां कृष्णः प्राह यदूनिदम् ॥ Bhāg.11.3. 4;1.14.34.
    -धात a. well cleaned.
    -धार a. well-pointed (as an arrow).
    -धित a. Ved.
    1 perfect, secure.
    -2 kind, good.
    -3 happy, prosperous.
    -4 well-aimed or directed (as a weapon).
    -धी a. having a good understanding, wise, clever, intelligent. (
    -धीः) a wise or intelligent man, learned man or pandit. (-f.) a good under- standing, good sense, intelligence. ˚उपास्यः
    1 a particu- lar kind of royal palace.
    -2 N. of an attendant on Kṛiṣṇa. (
    -स्यम्) the club of Balarāma. ˚उपास्या
    1 a woman.
    -2 N. of Umā, or of one of her female com- panions.
    -3 a sort of pigment.
    -ध्रूम्रवर्णा one of the seven tongues of fire.
    -नन्दम् N. of Balarāma's club; प्रतिजग्राह बलवान् सुनन्देनाहनच्च तम् Bhāg.1.67.18.
    -नन्दः a kind of royal palace.
    -नन्दा 1 N. of a woman.
    -2 N. of Pārvatī; L. D. B.
    -3 yellow pigment; L. D. B.
    -नयः 1 good conduct.
    -2 good policy.
    - नयन a. having beau- tiful eyes. (
    -नः) a deer.
    (-ना) 1 a woman having beautiful eyes.
    -2 a woman in general.
    -नाभ a.
    1 having a beautiful navel.
    -2 having a good nave or cen- tre.
    (-भः) 1 a mountain.
    -2 the Maināka mountain, q. v. (
    -भम्) a wheel, discus (सुदर्शन); ये संयुगे$चक्षत तार्क्ष्यपुत्रमंसे सुनाभायुधमापतन्तम् Bhāg.3.2.24.
    -नालम् a red water-lily.
    -निःष्ठित a. quite ready.
    -निर्भृत a. very lonely or private. (
    -तम्) ind. very secretly or closely, very narrowly, privately.
    -निरूढ a. well-purged by an injection; Charaka.
    -निरूहणम् a good purgative.
    -निर्णिक्त a. well polished.
    -निश्चलः an epithet of Śiva.
    -निषण्णः (-कः) the herb Marsilea Quadrifolia (Mar. कुऱडू).
    -निहित a. well-established.
    -नीत a.
    1 well-con- ducted, well-behaved.
    -2 polite, civil.
    (-तनि) 1 good conduct or behaviour.
    -2 good policy or prodence.
    -नीतिः f.
    1 good conduct, good manners, propriety.
    -2 good policy.
    -3 N. of the mother of Dhruva, q. v.
    -नीथ a. well-disposed, well conducted, righteous, vir- tuous, good.
    (-थः) 1 a Brāhmaṇa.
    -2 N. of Śiśupāla, q. v.; तस्मिन्नभ्यर्चिते कृष्णे सुनीथः शत्रुकर्षणः Mb.1.39.11.
    -3 Ved. a good leader.
    -नील a. very black or blue. (
    -लः) the pomegranate tree. (
    -ला) common flax.
    (-लम्), -नीलकः a blue gem.
    -नु n. water.
    -नेत्र a. having good or beautiful eyes.
    -पक्व a.
    1 well-cooked.
    -2 thoroughly matured or ripe. (
    -क्वः) a sort of fra- grant mango.
    -पठ a. legible.
    -पत्नी a woman having a good husband.
    -पत्र a.
    1 having beautiful wings.
    -2 well-feathered (an arrow).
    -पथः 1 a good road.
    -2 a good course.
    -3 good conduct.
    -पथिन् m. (nom. sing. सुपन्थाः) a good road.
    -पद्मा orris root.
    -परीक्षित a. well-examined.
    -पर्ण a. (
    -र्णा or
    -र्णी f.)
    1 well-winged; तं भूतनिलयं देवं सुपर्णमुपधावत Bhāg.8.1.11.
    -2 having good or beautiful leaves.
    (-र्णः) 1 a ray of the sun.
    -2 a class of bird-like beings of a semi-divine charac- ter.
    -3 any supernatural bird.
    -4 an epithet of Garuḍa; ततः सुपर्णव्रजपक्षजन्मा नानागतिर्मण्डलयन् जवेन Ki.16.44.
    -5 a cock.
    -6 the knowing (ज्ञानरूप); देहस्त्वचित्पुरुषो$यं सुपर्णः क्रुध्येत कस्मै नहि कर्ममूलम् Bhāg.11.23.55.
    -7 Any bird; द्वा सुपर्णा सयुजा सखाया समानं वृक्षं परिषस्वजाते Muṇd. 3.1.1. ˚केतुः N. of Viṣṇu; तमकुण्ठमुखाः सुपर्णकेतोरिषवः क्षिप्तमिषुव्रजं परेण Śi.2.23.
    -पर्णकः = सुपर्ण.
    -पर्णा, -पर्णी f.
    1 a number of lotuses.
    -2 a pool abounding in lotuses.
    -3 N. of the mother of Garuḍa.
    -पर्यवदात a. very clean.
    -पर्याप्त a.
    1 very spacious; तस्य मध्ये सुपर्याप्तं कारयेद् गृहमात्मनः Ms.7.76.
    -2 well-fitted.
    -पर्वन् a. well- jointed, having many joints or knots. (-m.)
    1 a bam- boo.
    -2 an arrow.
    -3 a god, deity; विहाय या सर्वसुपर्व- नायकम् N.4.9;14.41,76.
    -4 a special lunar day (as the day of full or new moon, and the 8th and 14th day of each fortnight).
    -5 smoke. (-f.) white Dūrvā grass.
    -पलायित a.
    1 completely fled or run away.
    -2 skilfully retreated.
    -पाक्यम् a kind of medicinal salt (Mar. बिडलोण).
    -पात्रम् 1 a good or suitable vessel, worthy receptacle.
    -2 a fit or competent person, any one well-fitted for an office, an able person.
    -पाद् (
    -पाद् or
    -पदी f.) having good or handsome feet.
    -पार्श्वः 1 the waved-leaf fig-tree (प्लक्ष).
    -2 N. of the son of Sampāti, elder brother of Jaṭāyu.
    -पालि a. distinguished.
    -पीतम् 1 a carrot.
    -2 yellow sandal. (
    -तः) the fifth Muhūrta.
    -पुंसी a woman having a good husband.
    -पुरम् a strong fortress.
    -पुष्प a. (
    -ष्पा or
    -ष्पी f.) having beautiful flowers.
    (-ष्पः) 1 the coral tree.
    -2 the Śirīṣa tree. (
    -ष्पी) the plantain tree.
    (-ष्पम्) 1 cloves.
    -2 the menstrual excretion.
    -पुष्पित a.
    1 well blossomed, being in full flower.
    -2 having the hair thrilling or bristling.
    -पूर a.
    1 easy to be filled; सुपूरा स्यात् कुनदिका सुपूरो मूषिकाञ्जलिः Pt.1.25.
    -2 well-filling. (
    -रः) a kind of citron (बीजपूर).
    -पूरकः the Baka-puṣpa tree.
    -पेशस् a. beautiful, tender; रत्नानां पद्मरागो$स्मि पद्मकोशः सुपेशसाम् Bhāg.11.16.3. ˚कृत् m. a kind of fly; Bhāg.11.7.34.
    -प्रकाश a.
    1 manifest, apparent; ज्येष्ठे मासि नयेत् सीमां सुप्रकाशेषु सेतुषु Ms.8.245.
    -2 public, notorious.
    -प्रतर्कः a sound judgment.
    -प्रतिभा spirituous liquor.
    -प्रतिष्ठ a.
    1 standing well.
    -2 very celebrated, renowned, glorious, famous.
    (-ष्ठा) 1 good position.
    -2 good reputation, fame, celebrity.
    -3 esta- blishment, erection.
    -4 installation, consecration.
    -प्रतिष्ठित a.
    1 well-established.
    -2 consecrated.
    -3 ce- lebrated. (
    -तः) the Udumbara tree.
    -प्रतिष्णात a.
    1 thoroughly purified.
    -2 well-versed in.
    -3 well-investi- gated, clearly ascertained or determined.
    -प्रतीक a.
    1 having a beautiful shape, lovely, handsome; भगवान् भागवतवात्सल्यतया सुप्रतीकः Bhāg.5.3.2.
    -2 having a beau- tiful trunk.
    (-कः) 1 an epithet of Kāmadeva.
    -2 of Śiva.
    -3 of the elephant of the north-east quarter.
    -4 An honest man; स्तेयोपायैर्विरचितकृतिः सुप्रतीको यथास्ते Bhāg.1.8.31.
    -प्रपाणम् a good tank.
    -प्रभ a. very brilliant, glorious. (
    -भा) one of the seven tongues of fire.
    -प्रभातम् 1 an auspicious dawn or day-break; दिष्टथा सुप्रभातमद्य यदयं देवो दृष्टः U.6.
    -2 the earliest dawn.
    -प्रभावः omnipotence.
    -प्रमाण a. large-sized.
    -प्रयुक्तशरः a skilful archer.
    -प्रयोगः 1 good management or ap- plication.
    -2 close contact.
    -3 dexterity.
    -प्रलापः good speech, eloquence.
    -प्रसन्नः N. of Kubera.
    -प्रसाद a. very gracious or propitious. (
    -दः) N. of Śiva.
    -प्रातम् a fine morning.
    -प्रिय a. very much liked, agreeable. (
    -यः) (in prosody) a foot of two short syllables.
    (-या) 1 a charming woman.
    -2 a beloved mistress.
    -प्रौढा a marriageable girl.
    -फल a.
    1 very fruitful, very productive.
    -2 very fertile.
    (-लः) 1 the pomegranate tree.
    -2 the jujube.
    -3 the Karṇikāra tree.
    -4 a kind of bean.
    (-ला) 1 a pumpkin, gourd.
    -2 the plan- tain tree.
    -3 a variety of brown grape.
    -4 colocynth.
    -फेनः a cuttle-fish bone.
    -बन्धः sesamum.
    -बभ्रु a. dark-brown.
    -बल a. very powerful.
    (-लः) 1 N. of Śiva.
    -2 N. of the father of Śakuni.
    -बान्धवः N. of Śiva.
    -बाल a. very childish.
    -बाहु a.
    1 handsome- armed.
    -2 strong-armed. (
    -हुः) N. of a demon, brother of Mārīcha, who had become a demon by the curse of Agastya. He with Mārīcha began to disturb the sacrifice of Viśvāmitra, but was defeated by Rāma. and Lakṣmaṇa; यः सुबाहुरिति राक्षसो$परस्तत्र तत्र विससर्प मायया R.11.29.
    -बीजम् good seed; सुबीजं चैव सुक्षेत्रे जातं संपद्यते तथा Ms.1.69.
    (-जः) 1 N. of Śiva.
    -2 the poppy.
    -बोध a.
    1 easily apprehended or understood. (
    -धः) good information or advice.
    -ब्रह्मण्यः 1 an epithet of Kārtikeya.
    -2 N. of one of the sixteen priests employed at a sacrifice.
    -भग a.
    1 very fortu- nate or prosperous, happy, blessed, highly favoured.
    -2 lovely, charming, beautiful, pretty; न तु ग्रीष्मस्यैवं सुभगमपराद्धं युवतिषु Ś.3.9; Ku.4.34; R.11.8; Māl.9.
    -3 pleasant, grateful, agreeable, sweet; दिवसाः सुभगा- दित्याश्छायासलिलदुर्भगाः Rām.3.16.1; श्रवणसुभग M.3.4; Ś.1.3.
    -4 beloved, liked, amiable, dear; सुमुखि सुभगः पश्यन् स त्वामुपैतु कृतार्थताम् Gīt.5.
    -5 illustrious.
    (-गः) 1 borax.
    -2 the Aśoka tree.
    -3 the Champaka tree.
    -4 red amarnath. (
    -गम्) good fortune. ˚मानिन्, सुभगं- मन्य a.
    1 considering oneself fortunate, amiable, pleasing; वाचालं मां न खलु सुभगंमन्यभावः करोति Me.96.
    -2 vain, flattering oneself.
    -भगा 1 a woman beloved by her hus- band, a favourite wife.
    -2 an honoured mother.
    -3 a kind of wild jasmine.
    -4 turmeric.
    -5 the Priyaṅgu creeper.
    -6 the holy basil.
    -7 a woman having her husband alive (सौभाग्यवती); जयशब्दैर्द्विजाग्र्याणां सुभगानर्तितै- स्तथा Mb.7.7.9.
    -8 a five-year old girl representing Durgā at festivals.
    -9 musk. ˚सुत the son of a favou- rite wife.
    -भङ्गः the cocoa-nut tree.
    -भटः a great war- rior, champion, soldier.
    -भट्टः a learned man.
    -भद्र a. very happy or fortunate. (
    -द्रः) N. of Viṣṇu; साकं साकम्पमंसे वसति विदधती बासुभद्रं सुभद्रम् Viṣṇupāda S.31. (
    -द्रा) N. of the sister of Balarāma and Kṛiṣṇa, married to Arjuna q. v. She bore to him a son named Abhimanyu.
    -भद्रकः 1 a car for carrying the image of a god.
    -2 the Bilva tree.
    -भाषित a.
    1 spoken well or eloquent.
    (-तम्) 1 fine speech, eloquence, learning; जीर्णमङ्गे सुभाषितम् Bh.3.2.
    -2ल a witty saying, an apophthegm, an apposite saying; सुभाषितेन गीतेन युवतीनां च लीलया । मनो न भिद्यते यस्य स वै मुक्तो$थवा पशुः Subhāṣ.
    -3 a good remark; बालादपि सुभाषितम् (ग्राह्यम्).
    -भिक्षम् 1 good alms, successful begging.
    -2 abundance of food, an abundant supply of provisions, plenty of corn &c.
    -भीरकः the Palāśa tree.
    -भीरुकम् silver.
    -भूतिः 1 well-being, wel- fare.
    -2 the Tittira bird; Gīrvāṇa.
    -भूतिकः the Bilva tree.
    -भूषणम् a type of pavilion where a ceremony is performed on a wife's perceiving the first signs of con- ception; सुभूषणाख्यं विप्राणां योग्यं पुंसवनार्थकम् Māna.34.354.
    -भृत a.
    1 well-paid.
    -2 heavily laden.
    -भ्रू a. having beautiful eyebrows. (
    -भ्रूः f.) a lovely woman. (N. B. The vocative singular of this word is strictly सुभ्रूः; but सुभ्रु is used by writers like Bhaṭṭi. Kālidāsa, and Bhavabhūti; हा पितः क्वासि हे सुभ्रु Bk.6.17; so V.3.22; Ku.5.43; Māl.3.8.)
    -मङ्गल a.
    1 very auspicious.
    -2 abounding in sacrifices.
    -मति a. very wise. (
    -तिः f.)
    1 a good mind or disposition, kindness, benevolence, friendship.
    -2 a favour of the gods.
    -3 a gift, blessing.
    -4 a prayer, hymn.
    -5 a wish or desire.
    -6 N. of the wife of Sagara and mother of 6, sons.
    -मदनः the mango tree.
    -मदात्मजा a celestial damsel.
    -मधुरम् a very sweet or gentle speech, agreeable words.
    -मध्य, -मध्यम a. slender-waisted.
    -मध्या, -मध्यमा a graceful woman.
    -मन a. very charming, lovely, beautiful.
    (-नः) 1 wheat.
    -2 the thorn-apple. (
    -ना) the great-flowered jasmine.
    -मनस् a.
    1 good-minded, of a good disposition, benevolent; शान्तसंकल्पः सुमना यथा स्याद्वीतमन्युर्गौतमो माभिमृत्यो Kaṭh.1.1.
    -2 well-pleased, satisfied; (hence
    -सुमनीभू = to be at ease; जिते नृपारौ समनीभवन्ति शद्बायमानान्यशनैरशङ्कम् Bk.2.54.). (-m.)
    1 a god, divinity.
    -2 a learned man.
    -3 a student of the Vedas.
    -4 wheat.
    -5 the Nimba tree. (-f., n.; said to be pl. only by some) a flower; मुमुचुर्मुनयो देवाः सुमनांसि मुदान्विताः Bhāg.1.3.7; रमणीय एष वः सुमनसां संनिवेशः Māl.1. (where the adjectival; sense in 1 is also intended); किं सेव्यते सुमनसां मनसापि गन्धः कस्तू- रिकाजननशक्तिभृता मृगेण R.G; Śi.6.66. ˚वर्णकम् flowers, unguent or perfume etc. for the body; सा तदाप्रभृति सुमनो- वर्णकं नेच्छति Avimārakam 2. (-f.)
    1 the great-flowered jasmine.
    -2 the Mālatī creeper. ˚फलः the woodapple. ˚फलम् nutmeg.
    -मनस्क a. cheerful, happy.
    -मन्तु a.
    1 advising well.
    -2 very faulty or blameable. (-m.) a good adviser.
    -मन्त्रः N. of the charioteer of Daśāratha.
    -मन्दभाज् a. very unfortunate.
    -मर्दित a. much harassed.
    -मर्षण a. easy to be borne.
    -मित्रा 1 N. of one of the wives of Daśāratha and mother of Lakṣmaṇa and Śatrughna.
    -मुख a. (
    -खा or
    -खी f.)
    1 having a beautiful face, lovely.
    -2 pleasing.
    -3 disposed to, eager for; सुरसद्मयानसुमुखी जनता Ki.6.42.
    -4 favour- able, kind.
    -5 well-pointed (as an arrow).
    -6 (सुमुखा) having a good entrance.
    (-खः) 1 a learned man.
    -2 an epithet of Garuḍa.
    -3 of Gaṇeśa; सुमुखश्चैकदन्तश्च कपिलो गजकर्णकः Maṅgal. S.1.
    -4 of Śiva.
    (-खम्) 1 the scratch of a finger-nail.
    -2 a kind of building.
    (-खा, -खी) 1 a handsome woman.
    -2 a mirror.
    -मूलकम् a carrot.
    -मृत a. stone-dead.
    -मेखलः the Muñja grass.
    -मेधस a. having a good understanding, wise, intelligent; इमे अङ्गिरसः सत्रमासते$द्य सुमेधसः Bhāg.9.4.3. (-m.) a wise man. (-f.) heart-pea.
    -मेरुः 1 the sac- red mountain Meru, q. v.
    -2 N. of Śiva.
    -यन्त्रित a.
    1 well-governed.
    -2 self-controlled.
    -यमाः a parti- cular class of gods; जातो रुचेरजनयत् सुयमान् सुयज्ञ आकूति- सूनुरमरानथ दक्षिणायाम् Bhāg.2.7.2.
    -यवसम् beautiful grass, good pasturage.
    -यामुनः 1 a palace.
    -2 N. of Viṣṇu.
    -युक्तः N. of Śiva.
    -योगः 1 a favourable junc- ture.
    -2 good opportunity.
    -योधनः an epithet of Duryodhana q. v.
    -रक्त a.
    1 well coloured.
    -2 im- passioned.
    -3 very lovely.
    -4 sweet-voiced; सुरक्तगोपी- जनगीतनिःस्वने Ki.4.33.
    -रक्तकः 1 a kind of red chalk.
    -2 a kind of mango tree.
    -रङ्गः 1 good colour.
    -2 the orange.
    -3 a hole cut in a house (सुरङ्गा also in this sense).
    (-ङ्गम्) 1 red sanders.
    -2 vermilion. ˚धातुः red chalk. ˚युज् m. a house-breaker.
    -रङ्गिका the Mūrvā plant.
    -रजःफलः the jack-fruit tree.
    -रञ्जनः the betel nut tree.
    -रत a.
    1 much sported.
    -2 playful.
    -3 much enjoyed.
    -4 compassionate, tender.
    (-तम्) 1 great delight or enjoyment.
    -2 copulation, sexual union or intercourse, coition; सुरतमृदिता बालवनिता Bh.2. 44. ˚गुरुः the husband; पर्यच्छे सरसि हृतें$शुके पयोभिर्लोलाक्षे सुरतगुरावपत्रपिष्णोः Śi.8.46. ˚ताण्डवम् vigorous sexual movements; अद्यापि तां सुरतताण्डवसूत्रधारीं (स्मरामि) Bil. Ch. Uttara.28. ˚ताली
    1 a female messenger, a go-between.
    -2 a chaplet, garland for the head. ˚प्रसंगः addiction to amorous pleasures; कालक्रमेणाथ योः प्रवृत्ते स्वरूपयोग्ये सुरत- प्रसंगे Ku.1.19.
    -रतिः f. great enjoyment or satis- faction.
    -रस a. well-flavoured, juicy, savoury.
    -2 sweet.
    -3 elegant (as a composition). (
    -सः, -सा) the plant सिन्धुवार. (
    -सा) N. of Durgā. (
    -सा, -सम्) the sacred basil.
    (-सम्) 1 gum-myrrh.
    -2 fragrant grass.
    -राजन् a. governed by a good king; सुराज्ञि देशे राजन्वान् Ak. (-m.)
    1 a good king.
    -2 a divinity.
    -राजिका a small house-lizard.
    -राष्ट्रम् N. of a country on the western side of India (Surat). ˚जम् a kind of poison.
    -2 a sort of black bean (Mar. तूर). ˚ब्रह्मः a Brāhmaṇa of Surāṣṭra.
    -रूप a.
    1 well-formed, handsome, love- ly; सुरूपा कन्या.
    -2 wise, learned. (
    -पः) an epithet of Śiva.
    -रूहकः a horse resembling an ass.
    -रेतस् n. mental power (चिच्छक्ति); सुरेतसादः पुनराविश्य चष्टे Bhāg. 5.7.14.
    -रेभ a. fine-voiced; स्यन्दना नो चतुरगाः सुपेभा वाविपत्तयः । स्यन्दना नो च तुरगाः सुरेभा वा विपत्तयः ॥ Ki.15.16. (
    -भम्) tin.
    -लक्षण a.
    1 having auspicious or beautiful marks.
    -2 fortunate.
    (-णम्) 1 observing, examining carefully, determining, ascertaining.
    -2 a good or auspicious mark.
    -लक्षित a. well determined or ascertained; तुलामानं प्रतीमानं सर्वं च स्यात् सुलक्षितम् Ms.8.43.
    -लग्नः, -ग्नम् an auspicious moment.
    -लभ a.
    1 easy to be obtained, easy of attainment, attainable, feasible; न सुलभा सकलेन्दुमुखी च सा V.2.9; इदमसुलभवस्तुप्रार्थनादुर्नि- वारम् 2.6.
    -2 ready for, adapted to, fit, suitable; निष्ठ्यूतश्चरणोपभोगसुलभो लाक्षारसः केनचित् Ś.4.4.
    -3 natural to, proper for; मानुषतासुलभो लघिमा K. ˚कोप a. easily provoked, irascible.
    -लिखित a. well registered.
    -लुलित a.
    1 moving playfully.
    -2 greatly hurt, injured.
    -लोचन a. fine-eyed. (
    -नः) a deer.
    (-ना) 1 a beauti- ful woman.
    -2 N. of the wife of Indrajit.
    -लोहकम् brass.
    -लोहित a. very red. (
    -ता) one of the seven tongues of fire.
    -वक्त्रम् 1 a good face or mouth.
    -2 correct utterance. (
    -क्त्रः) N. of Śiva.
    -वचनम्, -वचस् n. eloquence. -a. eloquent.
    -वयस् f. a hermaphrodite.
    -वर्चकः, -वर्चिकः, -का, -वर्चिन् m. natron, alkali.
    -वर्चला 1 N. of the wife of the sun; तं चाहमनुवर्तिष्ये यथा सूर्यं सुवर्चला Rām.2.3.3.
    -2 linseed.
    -वर्चसः N. of Śiva.
    -वर्चस्क a. splendid, brilliant.
    -वर्ण see s. v.
    -वर्तित 1 well rounded.
    -2 well arranged.
    -वर्तुलः a water-melon.
    -वसन्तः 1 an agreeable vernal season.
    -2 the day of full moon in the month of Chaitra, or a festival celebrated in honour of Kāmadeva in that month (also सुवसन्तकः in this sense).
    -वह a.
    1 bearing well, patient.
    -2 patient, enduring.
    -3 easy to be borne-
    (-हा) 1 a lute.
    -2 N. of several plants like रास्ना, निर्गुण्डी &c.; Mātaṅga L.1.1.
    -वासः 1 N. of Śiva.
    -2 a pleasant dwelling.
    -3 an agreeable perfume or odo- ur.
    -वासकः a water-melon.
    -वासरा cress.
    -वासिनी 1 a woman married or single who resides in her father's house.
    -2 a married woman whose husband is alive.
    -विक्रान्त a. very valiant or bold, chivalrous; सुविक्रान्तस्य नृपतेः सर्वमेव महीतलम् Śiva. B.16.45. (
    -न्तः) a hero. (
    -न्तम्) heroism.
    -विग्रह a. having a beautiful figure.
    -विचक्षण a. very clever, wise.
    -विद् m. a learned man, shrewd person. (-f.) a shrewd or clever woman.
    -विदः 1 an attendant on the women's apartments.
    -2 a king.
    -विदग्ध a. very cunning, astute.
    -विदत् m. a king
    -विदत्रम् 1 a household, family.
    -2 wealth.
    -3 grace, favour.
    -विदल्लः an attendant on the women's apart- ments (wrongly for सौविदल्ल q. v.). (
    -ल्लम्) the wo- men's apartments, harem.
    -विदल्ला a married woman.
    -विध a. of a good kind.
    -विधम् ind. easily.
    -विधिः a good rule, ordinance.
    -विनीत a.
    1 well trained, modest.
    -2 well executed. (
    -ता) a tractable cow.
    -विनेय a. easy to be trained or educated.
    -विभक्त a. well pro- portioned, symmetrical.
    -विरूढ a.
    1 fully grown up or developed.
    -2 well ridden.
    -विविक्त a.
    1 solitary (as a wood).
    -2 well decided (as a question).
    -विहित a.
    1 well-placed, well-deposited.
    -2 well-furnished, well- supplied, well-provided, well-arranged; सुविहितप्रयोगतया आर्यस्य न किमपि परिहास्यते Ś.1; कलहंसमकरन्दप्रेवशावसरे तत् सुविहितम् Māl.1.
    -3 well done or performed.
    -4 well satisfied (by hospitality); अन्नपानैः सुविहितास्तस्मिन् यज्ञे महात्मनः Rām.1.14.16.
    -वी(बी)ज a. having good seed.
    (-जः) 1 N. of Śiva.
    -2 the poppy. (
    -जम्) good seed.
    -वीरकम् 1 a kind of collyrium.
    -2 sour gruel (काञ्जिक); सुवीरकं याच्यमाना मद्रिका कर्षति स्फिचौ Mb.8.4.38.
    -वीराम्लम् sour rice-gruel.
    -वीर्य a.
    1 having great vigour.
    -2 of heroic strength, heroic, chivalrous.
    (-र्यम्) 1 great heroism
    -2 abundance of heroes.
    -3 the fruit of the jujube. (
    -र्या) wild cotton.
    -वृक्तिः f.
    1 a pure offering.
    -2 a hymn of praise.
    -वृत्त a.
    1 well-behaved, virtuous, good; मयि तस्य सुवृत्त वर्तते लघुसंदेशपदा सरस्वती R. 8.77.
    -2 well-rounded, beautifully globular or round; मृदुनातिसुवृत्तेन सुमृष्टेनातिहारिणा । मोदकेनापि किं तेन निष्पत्तिर्यस्य सेवया ॥ or सुमुखो$पि सुवृत्तो$पि सन्मार्गपतितो$पि च । महतां पादलग्नो$पि व्यथयत्येव कष्टकः ॥ (where all the adjectives are used in a double sense). (
    -त्तम्) a good or virtuous conduct; भर्तुश्चिन्तानुवर्तित्वं सुवृत्तं चानुजीविनाम् Pt.1.69. (
    -त्ता) a sort of grape.
    -वेल a.
    1 tranquil, still.
    -2 humble, quiet. (
    -लः) N. of the Trikūṭa mountain.
    -व्रत a. strict in the observance of religious vows, strictly virtuous or religious. (
    -तः) a religious student.
    (-ता) 1 a virtuous wife.
    -2 a tractable cow, one easily milked.
    -शंस a. well spoken of, famous, glorious, commendable.
    -शक a. capable of being easily done.
    -शर्मन् (m., f.) a person desiring intercourse (Uṇ.4. 165].
    -शल्यः the Khadira tree.
    -शाकम् undried ginger.
    -शारदः N. of Śiva.
    -शासित a. kept under control, well-controlled.
    -शिक्षित a. well-taught, trained, well- disciplined.
    -शिखः fire.
    (-खा) 1 a peacock's crest.
    -2 a cock's comb.
    -शीतम् yellow sandal-wood.
    -शीम a. cold, frigid. (
    -मः) coldness
    -शील a. good-tempered, amiable.
    (-ला) 1 N. of the wife of Yama.
    -2 N. of one of the eight favourite wives of Kriṣṇa.
    -शेव a. full of happiness; pleasant to be resorted; एष पन्था उरुगायः मुशेवः Ait. Br.7.13.11.
    -शोण a. dark-red.
    -श्रीका the gum olibanum tree.
    -श्रुत a.
    1 well heard.
    -2 versed in the Vedas.
    -3 gladly heard (also an ex- clamation at a श्राद्ध); पित्रे स्वदितमित्येव वाच्यं गोष्ठे तु सुश्रुतम् Ms.3.254. (
    -तः) N. of the author of a system of medicine, whose work, together with that of Charaka, is regardad as the oldest medical authority, and held in great esteem in India even to this day.
    -श्लिष्ट a.
    1 well-arranged or united.
    -2 well-fitted; Māl.1.
    -श्लेषः close union or embrace.
    -श्लोक्य a. very famous; तेजीयसामपि ह्येतन्न सुश्लोक्यं जगद्गुरो Bhāg.3.12.31.
    -संवीत a.
    1 well-girt; स ददर्श ततः श्रीमान् सुग्रीवं हेमपिङ्गलम् । सुसंवीतम्... Rām.4.16.15.
    -2 well dressed.
    -संवृतिः good concealment. a. well-concealed; परितप्तो$प्यपरः सुसंवृतिः Śi.16.23.
    -संस्कृत a.
    1 well cooked or prepared.
    -2 kept in good order; सुसंस्कृतोपस्करया व्यये चामुक्तहस्तया Ms.5.15.
    -संगृहीत a.
    1 well controlled or governed; सुसंगृहीतराष्ट्रो हि पार्थिवः सुखमेधते Ms.7.113.
    -2 well received.
    -3 well kept.
    -4 well abridged.
    -संध a. true to a promise.
    -संनत a. well-directed (as an arrow).
    -सत्या N. of the wife of Janaka.
    -सदृश् a. agreeable to look at.
    -समाहित a.
    1 well arranged, beautifully adorned; very beautiful; ऋतुकालं प्रतीक्षन्ते नार्थिनः सुसमाहिते । संगमं त्वहमिच्छामि त्वया सह सुमध्यमे ॥ Rām.1.48.18.
    -2 completely loaded; तद्यथानः सुसमा- हितमुत्सर्जद्यायात् Bṛi. Up.4.3.35.
    -3 Very intent, attentive.
    -समीहित a. much desired.
    - सरण N. of Śiva.
    -सह a.
    1 easy to be borne.
    -2 bearing or enduring well. (
    -हः) an epithet of Śiva.
    -सहाय a. having a good companion; प्रणेतुं शक्यते दण्डः सुसहायेन धीमता Ms.7.31.
    -साधित a. well trained or educated.
    -सार a. having good sap or essence.
    (-रः) 1 good sap, essence, or substance.
    -2 competence.
    -3 the red-flowering Kha- dira tree.
    -सारवत् n. crystal.
    -सिकता 1 good sand.
    -2 gravel.
    -3 sugar.
    -सुरप्रिया jasmine.
    -सेव्य a. to be well or easily followed (as a road).
    -सौभगम् con- jugal felicity.
    -स्थ a.
    1 well-suited, being in a good sense.
    -2 in health, healthy, faring well.
    -3 in good or prosperous circumstances, prosperous.
    -4 happy, fortunate. (
    -स्थम्) a happy state, well-being; प्रह्लाद सुस्थरूपोसि पश्यन् व्यसनमात्मनः Mb.12.222.12; सुस्थे को वा न पण्डितः H.3.114.
    -स्थित a. in the same sense as सुस्थ. (
    -तम्) a house with a gallery on all sides.
    -स्थितिः (also सुस्थता) f.
    1 good condition, well-being, welfare, happiness.
    -2 health, convalescence.
    -स्थिर a.
    1 stable.
    -2 resolute, cool.
    -स्नातः 1 one who bathes at the end of a sacrifice; L. D. B.
    -2 well purified by bathing.
    -स्मित a. pleasantly smiling. (
    -ता) a woman with a pleased or smiling countenance.
    -स्वपनः an epithet of Śiva.
    -स्वर a.
    1 melodious, harmonious.
    -2 loud. ˚यन्त्रकम् a kind of musical instrument; युता सुस्वरयन्त्रकैः Śukra.1.247.
    -हित a.
    1 very fit or suitable, appro- priate.
    -2 beneficial, salutary.
    -3 friendly, affection- ate.
    -4 satisfied; सहस्रनेत्रः सुहितत्वमाप न Rām. ch.2.64. (
    -ता) one of the seven tongues of fire.
    -हृद् a. having a kind heart, cordial, friendly, loving, affectionate; सुहृदः सुहृदो$न्यांश्च दुर्हृदश्चापि दुर्हृदः । सम्यक्प्रवृत्तान् पुरुषान्नसम्यगनुपश्यतः ॥ Mb.3.28.36. (-m.)
    1 a friend; सुहृदः पश्य वसन्त किं स्थितम् Ku.4.27; मन्दायन्ते न खलु सुहृदामभ्युपेतार्थकृत्याः Me.4.
    -2 an ally. ˚भेदः
    1 the separation of friends.
    -2 N. of the 2nd book of the हितोपदेश; मित्रलाभः सुहृद्भेदो विग्रहः संधिरेव च । पञ्चतन्त्रात्तथान्यस्माद् ग्रन्थादाकृष्य लिख्यते ॥ H. Pr.9. ˚वाक्यम् the counsel of a friend.
    -हृदः a friend.
    -हृदय a.
    1 good-hearted.
    -2 dear, affectionate, loving.

    Sanskrit-English dictionary > सु _su

Страницы

См. также в других словарях:

  • Water crowfoot — Wa ter crow foot (Bot.) An aquatic kind of buttercup ({Ranunculus aquatilis}), used as food for cattle in parts of England. [1913 Webster] {Great water crowfoot}, an American water plant ({Ranunculus multifidus}), having deep yellow flowers.… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Water wheel — This article is about the machine for converting energy of flowing or falling water. For paddle wheels used to propel watercraft, see paddle wheel ship. For wheels used solely to lift water, see Noria. For factories or industries driven by water… …   Wikipedia

  • Plant senescence — is the study of aging in plants. It is a heavily studied subject just as it is in the other kingdoms of life. Plants, just like other forms of organisms seem to have both unintended and programmed aging. Leaf senescence is the cause of autumn… …   Wikipedia

  • Plant — Plant, n. [AS. plante, L. planta.] 1. A vegetable; an organized living being, generally without feeling and voluntary motion, and having, when complete, a root, stem, and leaves, though consisting sometimes only of a single leafy expansion, or a… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Plant bug — Plant Plant, n. [AS. plante, L. planta.] 1. A vegetable; an organized living being, generally without feeling and voluntary motion, and having, when complete, a root, stem, and leaves, though consisting sometimes only of a single leafy expansion …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Plant cutter — Plant Plant, n. [AS. plante, L. planta.] 1. A vegetable; an organized living being, generally without feeling and voluntary motion, and having, when complete, a root, stem, and leaves, though consisting sometimes only of a single leafy expansion …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Plant louse — Plant Plant, n. [AS. plante, L. planta.] 1. A vegetable; an organized living being, generally without feeling and voluntary motion, and having, when complete, a root, stem, and leaves, though consisting sometimes only of a single leafy expansion …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Water rocket — Wa ter rock et 1. (Bot.) A cruciferous plant ({Nasturtium sylvestre}) with small yellow flowers. [1913 Webster] 2. A kind of firework to be discharged in the water. [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Water plantain — Wa ter plan tain (Bot.) A kind of plant with acrid leaves. See under 2d {Plantain}. [1913 Webster] …   The Collaborative International Dictionary of English

  • plant development — Introduction       a multiphasic process in which two distinct forms succeed each other in alternating generations. One form, created by the union of sexual cells (gametes (gamete)), contains two sets of similar chromosomes (diploid). At sexual… …   Universalium

  • Plant — For other uses, see Plant (disambiguation). Plants Temporal range: Early Cambrian to recent, but see text, 520–0 Ma …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»