-
1 फलहानि
-
2 फलहारिन्
phála-hārinmfn. fruit-seizing, stealing fruit Pāṇ. 6-2, 79 Sch.
-
3 फलहारी
phála-hārīf. N. of Kālī (a form of Durgā) L.
-
4 फलही
phalahīf. the cotton tree, cotton plant L.
-
5 फलहीन
-
6 फलहेतु
phála-hetumfn. one who has results for a motive, acting with a view to roots Bhag.
-
7 फलही _phalahī
फलही The cotton tree. -
8 फल
phála
the kernel orﾠ seed of a fruit, Āmar.;
a nutmeg Suṡr. ;
the 3 myrobalans (= tri-phalā q.v.) L. ;
the menstrual discharge L. (cf. pushpa);
fruit (met.), consequence, effect, result, retribution (good orﾠ bad), gain orﾠ loss, reward orﾠ punishment, advantage orﾠ disadvantage KātyṠr. MBh. Kāv. etc.;
benefit, enjoyment Pañcat. II, 70 ;
compensation Yājñ. II, 161 ;
(in rhet.) the issue orﾠ end of an action Daṡ. Sāh. ;
(in math.) the result of a calculation, product orﾠ quotient etc. Sūryas. ;
corrective equation ib. Gol.;
area orﾠ superficial contents of a figure Āryabh. ;
interest on capital ib. ;
the third term in a rule of three sum ib. Sch. ;
a gift, donation L. ;
a gaming board MBh. ;
+ cf. Goth. spilda;
Icel. spjald
a blade (of a sword orﾠ knife) MBh. R. Kum. ;
the point of an arrow Kauṡ. ;
a shield L. ;
a ploughshare (= phāla) L. ;
a point orﾠ spot on a die MBh. IV, 24 ;
m. Wrightia Antidysenterica L. ;
(ā) f. a species of plant Car. ;
w.r. for tula Hcat. ;
(ī) f. Aglaia Odorata L. ;
a kind of fish (= phali) L. ;
- फलकक्ष
- फलकण्टका
- फलकल्पलता
- फलकाङ्क्षिन्
- फलकाम
- फलकामना
- फलकाल
- फलकृष्ण
- फलकेसर
- फलकोश
- फलकोशक
- फलखण्डन
- फलखण्डव
- फलखेला
- फलग्रन्थ
- फलग्रह
- फलग्रहि
- फलग्रहिष्णु
- फलग्राहिन्
- फलघृत
- फलचन्द्रिका
- फलचमस
- फलचारक
- फलचोरक
- फलच्छदन
- फलतन्त्र
- फलतस्
- फलता
- फलत्रय
- फलत्रिक
- फलत्व
- फलद
- फलदन्तवत्
- फलदातृ
- फलदायिन्
- फलदीपिका
- फलधर्मन्
- फलनिर्वृत्ति
- फलनिवृत्ति
- फलनिष्पत्ति
- फलंददा
- फलपञ्चाम्ल
- फलपरिणति
- फलपरिणाम
- फलपरिवृत्ति
- फलपाक
- फलपाकिन्
- फलपातन
- फलपादप
- फलपुच्छ
- फलपुर
- फलपुष्प
- फलपुष्पा
- फलपुष्पित
- फलपुष्पी
- फलपूर
- फलपूरक
- फलप्रचयन
- फलप्रजनन
- फलप्रद
- फलप्रदान
- फलप्रदीप
- फलप्रयुक्त
- फलप्रसूति
- फलप्राप्ति
- फलप्रिया
- फलप्रेप्सु
- फलबन्धिन्
- फलभक्ष
- फलभाग
- फलभागिन्
- फलभाज्
- फलभुज्
- फलभूति
- फलभूमि
- फलभूयस्त्व
- फलभृत्
- फलभोग
- फलभोगिन्
- फलभोग्य
- फलमत्स्या
- फलमय
- फलमुख्या
- फलमुद्गरिका
- फलमूल
- फलमूलिन्
- फलयुक्त
- फलयोग
- फलराजन्
- फलराशि
- फलवत्
- फलवन्ध्य
- फलवर्ति
- फलवर्तुल
- फलवल्ली
- फलवाक्य
- फलविक्रयिणी
- फलवृक्ष
- फलवृक्षक
- फलशाडव
- फलशालिन्
- फलशैशिर
- फलश्रेष्ठ
- फलषाडव
- फलसंयुक्त
- फलसंयोग
- फलसंस्थ
- फलसम्पद्
- फलसम्बद्ध
- फलसम्भव
- फलसम्भू
- फलसम्भारा
- फलसहस्र
- फलसांकर्यखण्डन
- फलसाधन
- फलसिद्धि
- फलस्तनवती
- फलस्थान
- फलस्नेह
- फलहानि
- फलहारिन्
- फलहारी
- फलहीन
- फलहेतु
-
9 कर्मन् _karman
कर्मन् -m. Viśvakarmā; शक्रस्य नु सभा दिव्या भास्वरा कर्मनिर्मिता Mb.2.7.1. -n. [कृ-मनिन् Uṇ.4.144]1 Action, work, deed.-2 Execution, performance; प्रीतो$स्मि सो$हं यद् भुक्तं वनं तैः कृतकर्मभिः Rām.5.63.3.-3 Business, office, duty; संप्रति विषवैद्यानां कर्म M.4.-4 A religious rite (it may be either नित्य, नैमित्तिक or काम्य).-5 A specific action, moral duty.-6 (a) Performance of religious rites as opposed to speculative religion or knowledge of Brahman (opp. ज्ञान); अपरो दहृने स्वकर्मणां ववृते R.8.2. (b) Labour, work.-7 Product, result.-8 A natural or active property (as support of the earth).-9 Fate, the certain consequence of acts done in a former life; कर्मायत्तं फलं पुंसां बुद्धिः कर्मानुसारिणी Bh.2.89,94.-1 (In gram.) The object of of an action; कर्तुरीप्सिततमं कर्म P.I.4.49.-11 (In Vaiś. Phil.) Motion considered as one of the seven categories of things; (thus defined:-- एकद्रव्यमगुणं संयोगविभागेष्वनपेक्षकारणं कर्म Vaiś. Sūtra. (It is five-fold:-- उत्क्षेपणं ततो$वक्षेपणमाकुञ्चनं तथा । प्रसारणं च गमनं कर्माण्येतानि पञ्च च ॥ Bhāṣā P.6.)-12 Organ of sense. प्रजापतिर्ह कर्माणि ससृजे Bṛi. Up.1.5.21.-13 Organ of action; कर्माणि कर्मभिः कुर्वन् Bhāg.11.3.6.-14 (In Astr.) The tenth lunar mansion.-15 Practice, training; सर्वेषां कर्मणा वीर्यं जवस्तेजश्च वर्धते Kau. A.2.2.-Comp. -अक्षम a. incapable of doing anything.-अङ्गम् part of any act; part of a sacrificial rite (as प्रयाज of the Darśa sacrifice).-अधिकारः the right of performing religious rites.-अनुरूप a.1 according to action or any par- ticular office.-2 according to actions done in a pre- vious existence.-अनुष्ठानम् practising one's duties.-अनुसारः consequence of, or conformity to, acts.-अन्तः 1 the end of any business or task.-2 a work, busi- ness, execution of business.-3 a barn, a store of grain &c. Ms.7.62 (कर्मान्तः इक्षुधान्यादिसंग्रहस्थानम् Kull.)-4 cultivated ground.-5 a worker; कच्चिन्न सर्वे कर्मान्ताः Rām.2.1.52.-अन्तरम् 1 difference or contrariety of action.-2 penance, expiation.-3 suspension of a religious action.-4 another work or action; कर्मान्तर- नियुक्तासु निर्ममन्थ स्वयं दधि Bhāg.1.9.1.-अन्तिक a. final. (-कः) a servant, workman, Rām.1.13.7.-अपनुत्तिः f. removing, sending away of कर्म; जन्मकर्माप- नुत्तये Bhāg.12.2.17.-अर्ह a. fit or suitable to an act or the rite. (-र्हः) a man.-आख्या f. Name received from the act performed; तस्मात् छिन्नगमनो$श्वो$पि छाग इति कर्माख्या भविष्यति । ŚB. on MS.6.8.37.-आजीवः one who maintains himself by some profession (as that of an artisan &c.)-आत्मन् a. endowed with the princi- ples of action, active; कर्मात्मनां च देवानां सो$सृजत्प्राणिनां प्रभुः Ms.1.22. (-m.) the soul.-आयतनम् see कर्मेन्द्रियम्; शव्दः स्पर्शो रसो गन्धो रूपं चेत्यर्थजातयः । गत्युक्त्युत्सर्गशिल्पानि कर्मायतनसिद्धयः Bhāg.11.22.16.-आशयः receptacle or accumulation of (good and evil) acts; निर्हृत्य कर्माशयमाशु याति परां गतिम् Bhāg.1.46.32.-इन्द्रियम् an organ of action, as distinguished from ज्ञानेन्द्रिय; (they are:- वाक्पाणिपादपायूपस्थानि; Ms.2.99; see under इन्द्रिय also) कर्मेन्द्रियाणि संयम्य Bg.3.6,7.-उदारम् any valiant or noble act, magnanimity, prowess.-उद्युक्त a. busy, engaged, active, zealous.-करः 1 a hired labourer (a servant who is not a slave); आ तस्य गोः प्रतिदानात् कर्मकारी आगबीनः कर्मकरः Mbh. on P.V.2.14. कर्मकराः स्थपत्यादयः Pt.1; Śi.14.16.-2 Yama.-कर्तृ m. (in gram.) an agent who is at the same time the object of the action; e. g. पच्यते ओदनः, it is thus defined:- क्रियमाणं तु यत्कर्म स्वयमेव प्रसिध्यति । सुकरैः स्वैर्गुणैः कर्तुः कर्मकर्तेति तद्विदुः ॥ न चान्तरेण कर्मकर्तारं सकर्मका अकर्मका भवन्ति Mbh. on P.I.3.27-काण्डः, -ण्डम् that department of the Veda which relates to ceremonial acts and sacrificial rites and the merit arising from a due performance thereof.-कारः 1 one who does any business, a mechanic, artisan (technically a worker not hired).-2 any labourer in general (whether hired or not).-3 a black-smith; हरिणाक्षि कटाक्षेण आत्मानमवलोकय । न हि खङ्गो विजानाति कर्मकारं स्वकारणम् ॥ Udb.-4 a bull.-कारिन् m. a labourer, artisan, workman.-कार्मुकः, -कम् a strong bow.-कीलकः a washerman.-कृत्यम् activity, the state of active exertion; यः प्रथमः कर्मकृत्याय जज्ञे Av.4.24.6.-क्षम a. able to perform any work or duty; आत्मकर्मक्षमं देहं क्षात्रो धर्म इवाश्रितः R.1.13.-क्षेत्रम् the land of religious acts, i. e. भरतवर्ष; Bhāg.5.17.11. cf. कर्मभूमि.-गतिः f. the course of fate; अथ कर्मगतिं चित्रां दृष्ट्वा$स्य हसितं मया Ks.59.159.-गृहीत a. caught in the very act (as a thief.).-ग्रन्थिः f. a term in Jaina metaphysics connoting 'weakness in the form of वासनाs produced by अज्ञान'.-घातः leaving off or suspending work.-च(चा)ण्डालः 1 'base in deed', a man of very low acts or deeds; Vasiṣṭha mentions these kinds:-- असूयकः पिशुनश्च कृतघ्नो दीर्घरोषकः । चत्वारः कर्मचाण्डाला जन्मतश्चापि पञ्चमः ॥-2 one who com- mits an atrocious deed; अपूर्वकर्मचण्डालमयि मुग्धे विमुच्च माम् U.1.46.-3 N. of Rāhu.-चेष्टा active exertion, action. कर्मचेष्टास्वहः Ms.1.66.-चोदना 1 The motive impelling one to ritual acts. ज्ञानं ज्ञेयं परिज्ञाता त्रिविधा कर्मचोदना Bg.18.18.-2 any positive rule enjoining a religious act.-च्छेदः The loss caused by absence on duty; Kau. A.2.7.-जः a. resulting from an act; सिद्धिर्भवति कर्मजा Bg.4.12. कर्मजा गतयो नॄणामुत्तमाधममध्यमाः Ms.12.3.(-जः) 1 the holy fig-tree.-2 the Kali age.-3 the banian tree.-4 the effect arising from human acts:-- संयोग, विभाग &c.-5 heaven.-6 hell.-ज्ञ a. one acquaint- ed with religious rites.-त्यागः renunciation of worldly duties or ceremonial acts.-दुष्ट a. corrupt in action, wick- ed, immoral, disrespectable.-देवः a god through religious action; ये शतं गन्धर्वलोक आनन्दाः स एकः कर्मदेवानामानन्दः Bṛi. Up.4.3.33.-दोषः 1 sin, vice; अवेक्षेत गतीर्नॄणां कर्मदोष- समुद्भवाः Ms.6.61,95.-2 an error, defect, or blunder (in doing an act); कर्मदोषैर्न लिप्यते Ms.1,14.-3 evil consequence of human acts.-4 discreditable conduct.-धारयः N. of a compound, a subdivision of Tatpu- ruṣa, (in which the members of the compound are in apposition) तत्पुरुषः समानाधिकरणः कर्मधारयः P.I. 2.42. तत्पुरुष कर्म धारय येनाहं स्यां बहुव्रीहिः Udb.-ध्वंसः 1 loss of fruit arising from religious acts.-2 dis- appointment.-नामन् (in gram.) a participal noun.-नामधेयम् N. of an act or sacrifice. These names are not arbitrary or technical such as गुण and वृद्धि but are always significant; सर्वेष्वेव कर्मनामधेयेषु अर्थसमन्वयेनानुवाद- भूतो नामशद्बो वर्तते, न लौकिकार्थतिरस्कारेण परिभाषामात्रेण वृद्धिगुणवत् ŚB. on MS.1.6.41.-नाशा N. of a river between Kaśi and Bihar.-निश्चयः a decision of action; न लेमे कर्मनिश्चयम् Bm.1.648.-निषद्या a manufactory; Kau. A.2.4.-निष्ठ a. devoted to the performance of religious acts; अग्निर्वीरं श्रुत्यं कर्मनिष्ठाम् Rv.1.8.1; Ms.3.134.-न्यासः renunciation of the result of religious acts.-पथः 1 the direction or source of an action.-2 the path of religious rites (opp. ज्ञानमार्ग).-पाकः ripening of actions, reward of actions done in a former life; Pt.1.372.-प्रवचनीयः a term for certain prepositions, particles, or ad- verbs when they are not connected with verbs and govern a noun in some case; literally-the term means, 'Concerned with the setting forth of an action'. According to Indian grammarians it means 'that which spoke of an action (क्रियां प्रोक्तवन्तः)' e. g. आ in आ मुक्तेः संसारः is a कर्मप्रवचनीय; so अनु in जपमनु प्रावर्षत् &c; कर्म प्रोक्तवन्तः कर्मप्रवचनीया इति Mbh. on P.I.4.83. cf. उपसर्ग, गति and निपात also.-फलम् 1 fruit or reward of actions done in a former life; (pain, pleasure); न मे कर्मफले स्पृहा Bg.4.14;5.12;6.1; ˚फलत्याग Bg.12.11,18.2; ˚फलत्यागिन् Bg.18.11; ˚फलप्रेप्सुः Bg.18.27; ˚फलसंयोग Bg.5.14; ˚फलहेतु Bg.2.47. एवं संचिन्त्य मनसा प्रेत्य कर्मफलोदयम् Ms.11.231.-2 the fruit of Averrhoa Carambola (Mar. कर्मर); also कर्मरङ्ग.-बन्धः, -बन्धनम् confinement to repeated birth, as the consequence of religious acts, good or bad (by which the soul is attached to worldly plea- sures &c.); बुद्ध्या युक्तो यथा पार्थ कर्मबन्धं प्रहास्यति Bg.2.39.-भूः, -भूमिः f.1 the land of religious rites, i. e. भरतवर्ष, this world (a place for man's probation); प्राप्येमां कर्मभूमिम् Bh.2.1; K.174,319.-2 ploughed ground.-मासः the Calendar month of thirty days.-मीमांसा the Mīmāṁsā of ceremonial acts; see मीमांसा.-मूलम् a kind of sacred grass called कुश.-युगम् the fourth (the present) age of the world, i. e. the Kaliyuga.-योगः 1 performance of actions, worldly and religious rites; कर्मयोगेन योगिनाम् Bg.3.3;3.7;5.2;13.24.-2 active exertion, industry; Ms.1.115.-वचनम् (with Buddhists) the ritual.-वज्रः an epithet of a Śūdra.-वशः fate considered as the inevitable result of actions done in a former life.-वाटी a lunar day (तिथि).-विपाक = कर्मपाक.-शाला a work-shop.-शील, -शूर a. assiduous, active, laborious; cf. कर्म- शीलस्तु कर्मठे । Nm.-शौचम् humility.-श्रुतिः f. The word expressive of the act; कर्मश्रुतेः परार्थत्वात् MS.11. 2.6. (read या अत्र कर्मश्रुतिः दर्शपूर्णमासाभ्यामिति सा परार्था तृतीया-योगात् &c. शबर).-सङ्गः attachment to worldly duties and their results. तन्निबध्नाति... कर्मसङ्गेन Bg.14.7.-सचिवः a minister.-संन्यासिकः, -संन्यासिन् m.1 a religious person who has withdrawn from every kind of worldly act.-2 an ascetic who performs religious deeds without looking to their reward.-साक्षिन् m.1 an eyewitness; वह्निर्विवाहं प्रति कर्मसाक्षी Ku.7.83.-2 one who witnesses the good or bad actions of man; आदित्य भो लोककृताकृतज्ञ लोकस्य सत्यानृप- कर्मसाक्षिन् Rām.3.63.16. (There are nine divinities which are said to witness and watch over all human actions; सूर्यः सोमो यमः कालो महाभूतानि पञ्च च । एते शुभाशुभ- स्येह कर्मणो नव साक्षिणः ॥)-सिद्धिः f. accomplishment of any business or desired object; success. स्वकर्मसिद्धिं पुनरा- शशंसे Ku.-स्थानम् a public office, a place of business. -
10 कृपण _kṛpaṇa
कृपण a. [कृप्-क्युन् न लत्वम्]1 Poor, pitiable, wretch- ed, helpless; राजन्नपत्यं रामस्ते पाल्याश्च कृपणाः प्रजाः U.4.25; व्रजतु च कृपा क्वाद्य कृपणा Nāg.5.3; Rām.2.32.28.-2 Void of judgement, unable or unwilling to discriminate or to do a thing; कामार्ता हि प्रकृतिकृपणाश्चेतनाचेतनेषु Me.5; so जराजीर्णैश्वर्यग्रसनगहनाक्षेपकृपणः Bh.3.17.-3 Low, mean, vile; कृपणाः फलहेतवः Bg.2.49; Mu.2.18; Bh.2.49.-4 Miserly, stingy.-5 Avaricious.-णम् Wretched- ness; कुत्साय शुष्णं कृपेण परादात् Rv.1.99.9; Ms.4.185.-णः 1 A worm.-2 A miser; कृपणेन समो दाता भुवि को$पि न विद्यते । अनश्नन्नेव वित्तानि यः परेभ्यः प्रयच्छति Vyāsa.-Comp. -धी, -बुद्धि a. little or low-minded.-वत्सल a. kind to the poor.
См. также в других словарях:
phála-hāni — फलहानि … Indonesian dictionary
phála-hārī — फलहारी … Indonesian dictionary
phála-hārin — फलहारिन् … Indonesian dictionary
phála-hetu — फलहेतु … Indonesian dictionary
phála-hīna — फलहीन … Indonesian dictionary
phalahī — फलही … Indonesian dictionary
