Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

फलसंयोग

  • 1 फलस


    phalasa
    mfn. (fr. phala) gaṇa tṛiṇâ̱di;

    m. the bread-fruit orﾠ Jaka tree (= panasa) L.

    Sanskrit-English dictionary > फलस

  • 2 फलसंयुक्त


    phála-saṉyukta
    mfn. connected with a reward KātyṠr.

    Sanskrit-English dictionary > फलसंयुक्त

  • 3 फलसंयोग


    phála-saṉyoga
    m. the being connñconnected with a reward Jaim.

    Sanskrit-English dictionary > फलसंयोग

  • 4 फलसंस्थ


    phála-saṉstha
    mfn. bearing fruit MW.

    Sanskrit-English dictionary > फलसंस्थ

  • 5 फलसाधन


    phála-sādhana
    n. effecting any result Kāṡ. on Pāṇ. ;

    a means of effecting any result W.

    Sanskrit-English dictionary > फलसाधन

  • 6 फलसिद्धि


    phála-siddhi
    f. realising an object, success, a prosperous issue Sāh. Kāṡ. on Pāṇ.

    Sanskrit-English dictionary > फलसिद्धि

  • 7 फलस्थान


    phála-sthāna
    n. the stage in which fruits orﾠ results are enjoyed Buddh.

    Sanskrit-English dictionary > फलस्थान

  • 8 फलस्नेह


    phála-sneha
    m. « having oil in its fruit», a walnut tree L.

    Sanskrit-English dictionary > फलस्नेह

  • 9 फलसः _phalasḥ _ _शः _śḥ _

    फलसः (शः) The bread-fruit tree.

    Sanskrit-English dictionary > फलसः _phalasḥ _ _शः _śḥ _

  • 10 फलसांकर्यखण्डन


    phála-sāṉkarya-khaṇḍana
    n. N. of wk.

    Sanskrit-English dictionary > फलसांकर्यखण्डन

  • 11 फलस्तनवती


    phála-stana-vatī
    f. (a female) having fruits for breasts Hcat.

    Sanskrit-English dictionary > फलस्तनवती

  • 12 सेवाफलस्तोत्र


    sevā-phala-stotra
    n. N. of a hymn by Vallabhâcārya;

    - vivṛiti, f.;
    - lôkti-vivṛiti f. N. of Comms.

    Sanskrit-English dictionary > सेवाफलस्तोत्र

  • 13 फल


    phála
    n. (ifc. f. ā orﾠ ī) fruit (esp. of trees) RV. etc. etc.;

    the kernel orﾠ seed of a fruit, Āmar.;
    a nutmeg Suṡr. ;
    the 3 myrobalans (= tri-phalā q.v.) L. ;
    the menstrual discharge L. (cf. pushpa);
    fruit (met.), consequence, effect, result, retribution (good orﾠ bad), gain orﾠ loss, reward orﾠ punishment, advantage orﾠ disadvantage KātyṠr. MBh. Kāv. etc.;
    benefit, enjoyment Pañcat. II, 70 ;
    compensation Yājñ. II, 161 ;
    (in rhet.) the issue orﾠ end of an action Daṡ. Sāh. ;
    (in math.) the result of a calculation, product orﾠ quotient etc. Sūryas. ;
    corrective equation ib. Gol.;
    area orﾠ superficial contents of a figure Āryabh. ;
    interest on capital ib. ;
    the third term in a rule of three sum ib. Sch. ;
    a gift, donation L. ;
    a gaming board MBh. ;
    + cf. Goth. spilda;
    Icel. spjald
    a blade (of a sword orﾠ knife) MBh. R. Kum. ;
    the point of an arrow Kauṡ. ;
    a shield L. ;
    a ploughshare (= phāla) L. ;
    a point orﾠ spot on a die MBh. IV, 24 ;
    m. Wrightia Antidysenterica L. ;
    (ā) f. a species of plant Car. ;
    w.r. for tula Hcat. ;
    (ī) f. Aglaia Odorata L. ;
    a kind of fish (= phali) L. ;
    - फलकक्ष
    - फलकण्टका
    - फलकल्पलता
    - फलकाङ्क्षिन्
    - फलकाम
    - फलकामना
    - फलकाल
    - फलकृष्ण
    - फलकेसर
    - फलकोश
    - फलकोशक
    - फलखण्डन
    - फलखण्डव
    - फलखेला
    - फलग्रन्थ
    - फलग्रह
    - फलग्रहि
    - फलग्रहिष्णु
    - फलग्राहिन्
    - फलघृत
    - फलचन्द्रिका
    - फलचमस
    - फलचारक
    - फलचोरक
    - फलच्छदन
    - फलतन्त्र
    - फलतस्
    - फलता
    - फलत्रय
    - फलत्रिक
    - फलत्व
    - फलद
    - फलदन्तवत्
    - फलदातृ
    - फलदायिन्
    - फलदीपिका
    - फलधर्मन्
    - फलनिर्वृत्ति
    - फलनिवृत्ति
    - फलनिष्पत्ति
    - फलंददा
    - फलपञ्चाम्ल
    - फलपरिणति
    - फलपरिणाम
    - फलपरिवृत्ति
    - फलपाक
    - फलपाकिन्
    - फलपातन
    - फलपादप
    - फलपुच्छ
    - फलपुर
    - फलपुष्प
    - फलपुष्पा
    - फलपुष्पित
    - फलपुष्पी
    - फलपूर
    - फलपूरक
    - फलप्रचयन
    - फलप्रजनन
    - फलप्रद
    - फलप्रदान
    - फलप्रदीप
    - फलप्रयुक्त
    - फलप्रसूति
    - फलप्राप्ति
    - फलप्रिया
    - फलप्रेप्सु
    - फलबन्धिन्
    - फलभक्ष
    - फलभाग
    - फलभागिन्
    - फलभाज्
    - फलभुज्
    - फलभूति
    - फलभूमि
    - फलभूयस्त्व
    - फलभृत्
    - फलभोग
    - फलभोगिन्
    - फलभोग्य
    - फलमत्स्या
    - फलमय
    - फलमुख्या
    - फलमुद्गरिका
    - फलमूल
    - फलमूलिन्
    - फलयुक्त
    - फलयोग
    - फलराजन्
    - फलराशि
    - फलवत्
    - फलवन्ध्य
    - फलवर्ति
    - फलवर्तुल
    - फलवल्ली
    - फलवाक्य
    - फलविक्रयिणी
    - फलवृक्ष
    - फलवृक्षक
    - फलशाडव
    - फलशालिन्
    - फलशैशिर
    - फलश्रेष्ठ
    - फलषाडव
    - फलसंयुक्त
    - फलसंयोग
    - फलसंस्थ
    - फलसम्पद्
    - फलसम्बद्ध
    - फलसम्भव
    - फलसम्भू
    - फलसम्भारा
    - फलसहस्र
    - फलसांकर्यखण्डन
    - फलसाधन
    - फलसिद्धि
    - फलस्तनवती
    - फलस्थान
    - फलस्नेह
    - फलहानि
    - फलहारिन्
    - फलहारी
    - फलहीन
    - फलहेतु

    Sanskrit-English dictionary > फल

  • 14 फलम् _phalam

    फलम् [फल्-अच्]
    1 Fruit (fig. also) as of a tree; उदेति पूर्वं कुसुमं ततः फलम् Ś.7.3; R.4.43;1.49.
    -2 Crop, produce; कृषिफलम् Me.16.
    -3 A result, fruit, consequence, effect; अत्युत्कटैः पापपुण्यैरिहैव फलमश्नुते H.1.8; फलेन ज्ञास्यसि Pt.1; न नवः प्रभुराफलोदयात् स्थिरकर्मा विरराम कर्मणः R.8.22;1.33; अनिष्टमिष्टं मिश्रं च त्रिविधं कर्मणः फलम् Bg.18.12.
    -4 (Hence) Reward, recompense, meed, retribution (good or bad); फलमस्योपहासस्य सद्यः प्राप्स्यसि पश्य माम् R.12.37.
    -5 A deed, act (opp. words); ब्रुवते हि फलेन साधवो न तु कण्ठेन निजोपयोगिताम् N.2.48 'good men prove their usefulness by deeds, not by words'.
    -6 Aim, object, purpose; परेङ्गितज्ञानफला हि बुद्धयः Pt.1.43; किमपेक्ष्य फलम् Ki.2.21, 'with what object in view; Me.56.
    -7 Use, good, profit, advantage; जगता वा विफलेन किं फलम् Bv.2.61.
    -8 Profit or interest on capital.
    -9 Progeny, offspring; तस्यापनोदाय फलप्रवृत्तावुपस्थितायामपि निर्व्यपेक्षः (त्यक्षामि) R.14.39.
    -1 A kernel (of a fruit).
    -11 A tablet or board (शारिफल).
    -12 A blade (of a sword).
    -13 The point or head of an arrow, dart &c.; barb; आरामुखं क्षुरप्रं च गोपुच्छं चार्धचन्द्रकम् । सूचीमुखं च भल्लं च वत्सदन्तं द्विभल्लकम् ॥ कर्णिकं काकतुण्डं च तथान्यान्यप्यनेकशः । फलानि देशभेदेन भवन्ति बहुरूपतः ॥ Dhanur.64-5; फलयोगमवाप्य सायकानाम् Ms.7.1; Ki.14.52.
    -14 A shield.
    -15 A testicle; अकर्तव्यमिदं यस्माद् विफलस्त्वं भविष्यसि Rām.1.48.27.
    -16 A gift.
    -17 The result of a calculation (in Math.)
    -18 Product or quotient.
    -19 Menstrual discharge.
    -2 Nutmeg.
    -21 A ploughshare.
    -22 Loss, disadvantage.
    -23 The second (or third) term in a rule-of-three sum.
    -24 Correlative equation.
    -25 The area of a figure.
    -26 The three myrobalans (त्रिफला).
    -27 A point on a die.
    -28 Benefit, enjoyment; ईश्वरा भूरिदानेन यल्लभन्ते फलं किल Pt.2.72.
    -29 Compensation; यावत् सस्यं विनश्येत् तु तावत् स्यात् क्षेत्रिणः फलम् Y.2.161.
    -3 A counterpart (प्रतिबिम्ब); तन्मायाफलरूपेण केवलं निर्विकल्पितम् Bhāg.11.24.3.
    -31 Shoulder-blade; तस्यां स फलके खड्गं निजघान ततो$ङ्गदः Rām.6.76.1.
    -Comp. -अदनः = फलाशनः q. v.; a parrot.
    -अधिकारः a claim for wages.
    -अध्यक्षः Mimu- sops Kauki (Mār. खिरणी).
    -अनुबन्धः succession or sequence of fruits or results.
    -अनुमेय a. to be inferred from the results or consequences; फलानुमेयाः प्रारम्भाः संस्काराः प्राक्तना इव R.1.2.
    -अनुसरणम् 1 rate of profits.
    -2 following or reaping consequences.
    -अन्तः a bamboo.
    -अन्वेषिन् a. seeking for reward or recompense (of actions).
    -अपूर्वम् The mystic power which produces the consequences of a sacrificial act.
    -अपेक्षा expectation of the fruits or consequences (of acts), regard to results.
    -अपेत a. useless, unfertile, unpro- ductive.
    -अम्लः a kind of sorrel. (
    -म्लम्) tamarind. ˚पञ्चकम् the five sour fruits; bergumot (जम्बीर), orange (नारिङ्ग), sorrel (आम्लवेतस), tamarind (चिञ्चा) and a citron (मातुलुङ्ग, Mar. महाळुंग).
    -अशनः a parrot.
    -अस्थि n. a cocoa-nut.
    -आकाङ्क्षा expectation of (good) re- sults; see फलापेक्षा.
    -आगमः 1 production of fruits, load of fruits; भवन्ति नम्रास्तरवः फलागमैः Ś.5.12.
    -2 the fruit season, autumn.
    -आढ्य a. full of or abounding in fruits. (
    -ढ्या) a kind of plantain.
    -आरामः a fruit- garden, orchard.
    -आसक्त a.
    1 fond of fuits.
    -2 attach- ed to fruits, fond of getting fruit (of actions done).
    -आसवः a decoction of fruit.
    -आहारः feeding or living on fruits, fruit-meal.
    -इन्द्रः a species of Jambū (Rājajambū).
    -उच्चयः a collection of fruits.
    -उत्तमा 1 a kind of grapes (having no stones).
    -2 = त्रिफला.
    -उत्पत्तिः f.
    1 production of fruit.
    -2 profit, gain. (
    -त्तिः) the mango tree (sometimes written फलोत्पति in this sense).
    -उत्प्रेक्षा a kind of comparison.
    -उदयः 1 ap- pearance of fruit, production of results or consequences, attainment of success or desired object; आफलोदयकर्मणाम् R.1.5;8.22.
    -2 profit, gain.
    -3 retribution, punishment.
    -4 happiness, joy.
    -5 heaven.
    -उद्गमः appear- ance of fruits; भवन्ति नम्रास्तरवः फलोद्गमैः Ś.5.12 (v. l.).
    -उद्देशः regard to results; see फलापेक्षा.
    -उन्मुख a. about to give fruit.
    - उपगम a. bearing fruit.
    -उपजीविन् a. living by cultivating or selling fruits.
    -उपभोगः 1 enjoyment of fruit.
    -2 partaking of reward.
    -उपेत a. yielding fruit, fruitful, fortile.
    -काम a. one who is desirous of fruit; धर्मवाणिजका मूढा फलकामा नराधमाः । अर्चयन्ति जगन्नाथं ते कामं नाप्नुवन्त्युत ॥ (मल. त. Śabda. ch.)
    -कामना desire of fruits or consequences.
    -कालः fruit- season.
    -केसरः the cocoanut tree.
    -कोशः, -षः, कोशकः the scrotum (covering of the testicles).
    -खण्डनम् frustration of fruits or results, disappointment.
    -खेला a quail.
    -ग्रन्थः (in astrol.) a work describing the effects of celestial phenomena on the destiny of men; Bṛi. S.
    -ग्रहः deriving benefit or advantage.
    -ग्रही, -ग्राहिन् a. (also फलेग्रहि and फलेग्राहिन्) fruitful, yielding or bearing fruit in season; श्लाध्यतां कुलमुपैति पैतृकं स्यान्मनोरथतरुः फलेग्रहिः Kir. K.3.6; Māl.9.39; भूष्णुरात्मा फलेग्रहिः Ait. Br. (शुनःशेप legend); फलेग्रहीन् हंसि वनस्पतीनाम् Bk.; द्वितीयो ह्यवकेशी स्यात् प्रथमस्तु फलेग्रहिः Śiva. B.16.27. (-m.) a fruit-tree.
    -ग्रहिष्णु a. fruitful.
    -चोरकः a kind of perfume (Mar. चोरओवा).
    - छदनम a house built of wooden boards.
    -तन्त्र a. aiming only at one's advantage.
    -त्रयम्, -त्रिकम् the three myrobalans (त्रिफला).
    -द, -दातृ, -प्रद a.
    1 productive, fruitful, bearing fruit; फलदानां तु वृक्षाणां छेदने जप्यमृक्शतम् Ms.11.142; गते$पि वयसि ग्राह्या विद्या सर्वात्मना बुधैः ।...... अन्यत्र फलदा भवेत् ॥ Subhāṣ.
    -2 bringing in gain or profit.
    -3 giving a reward, rewarding. (
    -दः) a tree.
    -धर्मन् a. ripening soon and then falling on the ground, perishing; फेनधर्मा महाराज फलधर्मा तथैव च। निमेषादपि कौन्तेय यस्यायुरपचीयते Mb.3.35.2-3.
    -निर्वृत्ति f. final consequence or reward.
    -निवृत्तिः f. cessation of consequences.
    -निष्पत्तिः f.
    1 production of fruit.
    -2 attainment of reward.
    -परिणतिः f.,
    -परिणामः, -पाकः (
    -फलेपाकः also)
    1 the ripening of fruit.
    -2 the fulness of cousequences.
    -पाकः Carissa Carandas (Mar. करवंद).
    -पाकान्ता, -पाकावसाना an annual plant; ओषध्यः फलपाकान्ताः Ak.
    -पातनम् knocking down or gathering fruit.
    -पादपः a fruit-tree.
    -पूरः, -पूरकः the common citron tree; एतस्मिन् फलपूरबीजनिकरभ्रान्त्या नितान्तारुणे संप्राप्तेषु शुकेषु पञ्जरशुका निर्गन्तुमुद्युञ्जते । Rām. Ch.7.86.
    -प्रजननम् the produc- tion of fruit.
    -प्रदानम् 1 the giving of fruits.
    -2 a ceremony at weddings.
    -प्राप्तिः f. attainment of the desired fruit of object.
    -प्रिया 1 the Priyaṅgu plant.
    -2 a species of crow.
    -प्रेप्सु a. desirous of attaining results.
    -बन्धिन् a. forming or developing fruit.
    -भागः a share in any product or profit.
    -भागिन्, -भाज् a. partaking of a reward or profit; दातॄन् प्रतिग्रहीतॄ प्रतिग्रहीतॄश्च कुरुते फल- भागिनः Ms.3.143.
    -भावना The acquisition of a result; success; सुपर्वणां हि स्फुटभावना या सा पूर्वरूपं फलभावनायाः N.14. 7.
    -भुज् m. a monkey; P. R.
    -भूमन् m. greater fruit; क्रतुवच्चानुमानेनाभ्यासे फलभूमा स्यात् MS.11.1.29.
    -भूयस्त्वम् (see फलभूमन् above); यथा कर्मसु सौर्यादिषु फलं कर्मणा क्रियत इति कर्माभ्यासे फलभूयस्त्वमेवमिहापि ŚB. on MS.11.1.29.
    -भूमिः f. a place where one receives the reward or recompense of his deeds (i. e. heaven or hell).
    -भृत् a. bearing fruit, fruitful.
    -भोगः 1 enjoyment of consequences.
    -2 usufruct.
    -मत्स्या the aloe plant.
    -मुख्या a species of plant (अजमोदा).
    -मूलम् fruits and roots; फलमूलाशिनौ दान्तौ Rāmarakṣā 18.
    -योगः 1 the attainment of fruit or the desired object; Mu.7.1.
    -2 wages, remuneration.
    -3 a stage in the perform- ance of a drama; सावस्था फलयोगः स्यात् यः समग्रफलागमः S. D.
    -राजन् m. a water-melon.
    -राशिः m. the 3rd term in the rule of three.
    -वन्ध्यः a tree barren of fruit.
    -वर्णिका jelly (?); Gaṇeśa P.2.149.
    -वर्तिः f. a coarse wick of cloth besmeared with some laxative and inserted into the anus for discharging the bowels, suppository.
    -वर्तुलम् a watermelon.
    -वल्ली a series of quotients.
    -विक्रयिन् a. a fruit-seller.
    -वृक्षः a fruit-tree.
    -वृक्षकः the bread-fruit tree.
    -शाडवः the pome- granate tree.
    -शालिन् a.
    1 bearing fruit, fruitful.
    -2 sharing in the consequences.
    -शैशिरः the Badara tree.
    -श्रेष्ठः the mango tree.
    -संस्थ a. bearing fruit.
    -संपद् f.
    1 abundance of fruit.
    -2 success.
    -3 prosperity.
    -साधनम् a means of effecting any desired object, realization of an object
    -सिद्धिः f.
    1 reaping fruit, attainment or realization of the desired object.
    -2 a prosperous result.
    -स्थानम् the stage in which results are enjoyed; Buddh.
    -स्थापनम् the sacrament called सीमन्तोन्नयन; फलस्थापनात् मातापितृजं पाप्मानमपोहति Hārīta.
    -स्नेहः a walnut tree.
    -हारी an epithet of Kālī or Durgā
    -हानिः loss of profit
    -हीन a. yielding no fruit or profit.
    -हेतु a. acting with a view to results.

    Sanskrit-English dictionary > फलम् _phalam

  • 15 अपवद् _apavad

    अपवद् 1 U.
    1 To revile, abuse, censure, reproach; परानमी यदपवदन्त आत्मनः Śi.17.19; नार्तो$प्यपवदेद्विप्रान् Ms. 4.236; स्वं पुत्रं अपवदति-ते वा P.I.3.77. Sk. (क्रियाफलस्य कर्तृगामित्वे द्योतिते वा स्यात्); नृभ्यो$पवदमानस्य Bk.8.45 re- viling or abusing men.
    -2 To disown, deny (A.); न्याय- मपवदते P.I.3.73 Sk.
    -3 To argue out, refute, contra- dict; अपवदेयुस्तानितिहासैः पुरातनैः Y.3.7. -Caus.
    1 To blame, censure.
    -2 To oppose or contradict as unadvisable.

    Sanskrit-English dictionary > अपवद् _apavad

  • 16 आविल _āvila

    आविल a. [आविलति दृष्टिं स्तृणाति विल् स्तृतौ-क Tv.]
    1 Turbid, foul, dirty, muddy; पङ्कच्छिदः फलस्येव निकषे- णाविलं पयः M.2.8; तस्याविलाम्भःपरिशुद्धिहेतोः R.13.36.
    -2 Impure, spoiled; Ki.8.37. fig. also; त्वदीयैश्चरि- तैरनाविलैः Ku.5.37.
    -3 Dark-coloured, dark-blue, darkish; आविलपयोधराग्रम् V.5.8
    -4 Dim, obscure; आविलां मृगलेखाम् R.8.42.
    -5 Bedimmed, blurred; प्रवृद्धभत्तया उद्धर्षहृदयास्राविलेक्षणः Bhāg.1.86.28.

    Sanskrit-English dictionary > आविल _āvila

  • 17 कर्मन् _karman

    कर्मन् -m. Viśvakarmā; शक्रस्य नु सभा दिव्या भास्वरा कर्मनिर्मिता Mb.2.7.1. -n. [कृ-मनिन् Uṇ.4.144]
    1 Action, work, deed.
    -2 Execution, performance; प्रीतो$स्मि सो$हं यद् भुक्तं वनं तैः कृतकर्मभिः Rām.5.63.3.
    -3 Business, office, duty; संप्रति विषवैद्यानां कर्म M.4.
    -4 A religious rite (it may be either नित्य, नैमित्तिक or काम्य).
    -5 A specific action, moral duty.
    -6 (a) Performance of religious rites as opposed to speculative religion or knowledge of Brahman (opp. ज्ञान); अपरो दहृने स्वकर्मणां ववृते R.8.2. (b) Labour, work.
    -7 Product, result.
    -8 A natural or active property (as support of the earth).
    -9 Fate, the certain consequence of acts done in a former life; कर्मायत्तं फलं पुंसां बुद्धिः कर्मानुसारिणी Bh.2.89,94.
    -1 (In gram.) The object of of an action; कर्तुरीप्सिततमं कर्म P.I.4.49.
    -11 (In Vaiś. Phil.) Motion considered as one of the seven categories of things; (thus defined:-- एकद्रव्यमगुणं संयोगविभागेष्वनपेक्षकारणं कर्म Vaiś. Sūtra. (It is five-fold:-- उत्क्षेपणं ततो$वक्षेपणमाकुञ्चनं तथा । प्रसारणं च गमनं कर्माण्येतानि पञ्च च ॥ Bhāṣā P.6.)
    -12 Organ of sense. प्रजापतिर्ह कर्माणि ससृजे Bṛi. Up.1.5.21.
    -13 Organ of action; कर्माणि कर्मभिः कुर्वन् Bhāg.11.3.6.
    -14 (In Astr.) The tenth lunar mansion.
    -15 Practice, training; सर्वेषां कर्मणा वीर्यं जवस्तेजश्च वर्धते Kau. A.2.2.
    -Comp. -अक्षम a. incapable of doing anything.
    -अङ्गम् part of any act; part of a sacrificial rite (as प्रयाज of the Darśa sacrifice).
    -अधिकारः the right of performing religious rites.
    -अनुरूप a.
    1 according to action or any par- ticular office.
    -2 according to actions done in a pre- vious existence.
    -अनुष्ठानम् practising one's duties.
    -अनुसारः consequence of, or conformity to, acts.
    -अन्तः 1 the end of any business or task.
    -2 a work, busi- ness, execution of business.
    -3 a barn, a store of grain &c. Ms.7.62 (कर्मान्तः इक्षुधान्यादिसंग्रहस्थानम् Kull.)
    -4 cultivated ground.
    -5 a worker; कच्चिन्न सर्वे कर्मान्ताः Rām.2.1.52.
    -अन्तरम् 1 difference or contrariety of action.
    -2 penance, expiation.
    -3 suspension of a religious action.
    -4 another work or action; कर्मान्तर- नियुक्तासु निर्ममन्थ स्वयं दधि Bhāg.1.9.1.
    -अन्तिक a. final. (
    -कः) a servant, workman, Rām.1.13.7.
    -अपनुत्तिः f. removing, sending away of कर्म; जन्मकर्माप- नुत्तये Bhāg.12.2.17.
    -अर्ह a. fit or suitable to an act or the rite. (
    -र्हः) a man.
    -आख्या f. Name received from the act performed; तस्मात् छिन्नगमनो$श्वो$पि छाग इति कर्माख्या भविष्यति । ŚB. on MS.6.8.37.
    -आजीवः one who maintains himself by some profession (as that of an artisan &c.)
    -आत्मन् a. endowed with the princi- ples of action, active; कर्मात्मनां च देवानां सो$सृजत्प्राणिनां प्रभुः Ms.1.22. (-m.) the soul.
    -आयतनम् see कर्मेन्द्रियम्; शव्दः स्पर्शो रसो गन्धो रूपं चेत्यर्थजातयः । गत्युक्त्युत्सर्गशिल्पानि कर्मायतनसिद्धयः Bhāg.11.22.16.
    -आशयः receptacle or accumulation of (good and evil) acts; निर्हृत्य कर्माशयमाशु याति परां गतिम् Bhāg.1.46.32.
    -इन्द्रियम् an organ of action, as distinguished from ज्ञानेन्द्रिय; (they are:- वाक्पाणिपादपायूपस्थानि; Ms.2.99; see under इन्द्रिय also) कर्मेन्द्रियाणि संयम्य Bg.3.6,7.
    -उदारम् any valiant or noble act, magnanimity, prowess.
    -उद्युक्त a. busy, engaged, active, zealous.
    -करः 1 a hired labourer (a servant who is not a slave); आ तस्य गोः प्रतिदानात् कर्मकारी आगबीनः कर्मकरः Mbh. on P.V.2.14. कर्मकराः स्थपत्यादयः Pt.1; Śi.14.16.
    -2 Yama.
    -कर्तृ m. (in gram.) an agent who is at the same time the object of the action; e. g. पच्यते ओदनः, it is thus defined:- क्रियमाणं तु यत्कर्म स्वयमेव प्रसिध्यति । सुकरैः स्वैर्गुणैः कर्तुः कर्मकर्तेति तद्विदुः ॥ न चान्तरेण कर्मकर्तारं सकर्मका अकर्मका भवन्ति Mbh. on P.I.3.27
    -काण्डः, -ण्डम् that department of the Veda which relates to ceremonial acts and sacrificial rites and the merit arising from a due performance thereof.
    -कारः 1 one who does any business, a mechanic, artisan (technically a worker not hired).
    -2 any labourer in general (whether hired or not).
    -3 a black-smith; हरिणाक्षि कटाक्षेण आत्मानमवलोकय । न हि खङ्गो विजानाति कर्मकारं स्वकारणम् ॥ Udb.
    -4 a bull.
    -कारिन् m. a labourer, artisan, workman.
    -कार्मुकः, -कम् a strong bow.
    -कीलकः a washerman.
    -कृत्यम् activity, the state of active exertion; यः प्रथमः कर्मकृत्याय जज्ञे Av.4.24.6.
    -क्षम a. able to perform any work or duty; आत्मकर्मक्षमं देहं क्षात्रो धर्म इवाश्रितः R.1.13.
    -क्षेत्रम् the land of religious acts, i. e. भरतवर्ष; Bhāg.5.17.11. cf. कर्मभूमि.
    -गतिः f. the course of fate; अथ कर्मगतिं चित्रां दृष्ट्वा$स्य हसितं मया Ks.59.159.
    -गृहीत a. caught in the very act (as a thief.).
    -ग्रन्थिः f. a term in Jaina metaphysics connoting 'weakness in the form of वासनाs produced by अज्ञान'.
    -घातः leaving off or suspending work.
    -च(चा)ण्डालः 1 'base in deed', a man of very low acts or deeds; Vasiṣṭha mentions these kinds:-- असूयकः पिशुनश्च कृतघ्नो दीर्घरोषकः । चत्वारः कर्मचाण्डाला जन्मतश्चापि पञ्चमः ॥
    -2 one who com- mits an atrocious deed; अपूर्वकर्मचण्डालमयि मुग्धे विमुच्च माम् U.1.46.
    -3 N. of Rāhu.
    -चेष्टा active exertion, action. कर्मचेष्टास्वहः Ms.1.66.
    -चोदना 1 The motive impelling one to ritual acts. ज्ञानं ज्ञेयं परिज्ञाता त्रिविधा कर्मचोदना Bg.18.18.
    -2 any positive rule enjoining a religious act.
    -च्छेदः The loss caused by absence on duty; Kau. A.2.7.
    -जः a. resulting from an act; सिद्धिर्भवति कर्मजा Bg.4.12. कर्मजा गतयो नॄणामुत्तमाधममध्यमाः Ms.12.3.
    (-जः) 1 the holy fig-tree.
    -2 the Kali age.
    -3 the banian tree.
    -4 the effect arising from human acts:-- संयोग, विभाग &c.
    -5 heaven.
    -6 hell.
    -ज्ञ a. one acquaint- ed with religious rites.
    -त्यागः renunciation of worldly duties or ceremonial acts.
    -दुष्ट a. corrupt in action, wick- ed, immoral, disrespectable.
    -देवः a god through religious action; ये शतं गन्धर्वलोक आनन्दाः स एकः कर्मदेवानामानन्दः Bṛi. Up.4.3.33.
    -दोषः 1 sin, vice; अवेक्षेत गतीर्नॄणां कर्मदोष- समुद्भवाः Ms.6.61,95.
    -2 an error, defect, or blunder (in doing an act); कर्मदोषैर्न लिप्यते Ms.1,14.
    -3 evil consequence of human acts.
    -4 discreditable conduct.
    -धारयः N. of a compound, a subdivision of Tatpu- ruṣa, (in which the members of the compound are in apposition) तत्पुरुषः समानाधिकरणः कर्मधारयः P.I. 2.42. तत्पुरुष कर्म धारय येनाहं स्यां बहुव्रीहिः Udb.
    -ध्वंसः 1 loss of fruit arising from religious acts.
    -2 dis- appointment.
    -नामन् (in gram.) a participal noun.
    -नामधेयम् N. of an act or sacrifice. These names are not arbitrary or technical such as गुण and वृद्धि but are always significant; सर्वेष्वेव कर्मनामधेयेषु अर्थसमन्वयेनानुवाद- भूतो नामशद्बो वर्तते, न लौकिकार्थतिरस्कारेण परिभाषामात्रेण वृद्धिगुणवत् ŚB. on MS.1.6.41.
    -नाशा N. of a river between Kaśi and Bihar.
    -निश्चयः a decision of action; न लेमे कर्मनिश्चयम् Bm.1.648.
    -निषद्या a manufactory; Kau. A.2.4.
    -निष्ठ a. devoted to the performance of religious acts; अग्निर्वीरं श्रुत्यं कर्मनिष्ठाम् Rv.1.8.1; Ms.3.134.
    -न्यासः renunciation of the result of religious acts.
    -पथः 1 the direction or source of an action.
    -2 the path of religious rites (opp. ज्ञानमार्ग).
    -पाकः ripening of actions, reward of actions done in a former life; Pt.1.372.
    -प्रवचनीयः a term for certain prepositions, particles, or ad- verbs when they are not connected with verbs and govern a noun in some case; literally-the term means, 'Concerned with the setting forth of an action'. According to Indian grammarians it means 'that which spoke of an action (क्रियां प्रोक्तवन्तः)' e. g. आ in आ मुक्तेः संसारः is a कर्मप्रवचनीय; so अनु in जपमनु प्रावर्षत् &c; कर्म प्रोक्तवन्तः कर्मप्रवचनीया इति Mbh. on P.I.4.83. cf. उपसर्ग, गति and निपात also.
    -फलम् 1 fruit or reward of actions done in a former life; (pain, pleasure); न मे कर्मफले स्पृहा Bg.4.14;5.12;6.1; ˚फलत्याग Bg.12.11,18.2; ˚फलत्यागिन् Bg.18.11; ˚फलप्रेप्सुः Bg.18.27; ˚फलसंयोग Bg.5.14; ˚फलहेतु Bg.2.47. एवं संचिन्त्य मनसा प्रेत्य कर्मफलोदयम् Ms.11.231.
    -2 the fruit of Averrhoa Carambola (Mar. कर्मर); also कर्मरङ्ग.
    -बन्धः, -बन्धनम् confinement to repeated birth, as the consequence of religious acts, good or bad (by which the soul is attached to worldly plea- sures &c.); बुद्ध्या युक्तो यथा पार्थ कर्मबन्धं प्रहास्यति Bg.2.39.
    -भूः, -भूमिः f.
    1 the land of religious rites, i. e. भरतवर्ष, this world (a place for man's probation); प्राप्येमां कर्मभूमिम् Bh.2.1; K.174,319.
    -2 ploughed ground.
    -मासः the Calendar month of thirty days.
    -मीमांसा the Mīmāṁsā of ceremonial acts; see मीमांसा.
    -मूलम् a kind of sacred grass called कुश.
    -युगम् the fourth (the present) age of the world, i. e. the Kaliyuga.
    -योगः 1 performance of actions, worldly and religious rites; कर्मयोगेन योगिनाम् Bg.3.3;3.7;5.2;13.24.
    -2 active exertion, industry; Ms.1.115.
    -वचनम् (with Buddhists) the ritual.
    -वज्रः an epithet of a Śūdra.
    -वशः fate considered as the inevitable result of actions done in a former life.
    -वाटी a lunar day (तिथि).
    -विपाक = कर्मपाक.
    -शाला a work-shop.
    -शील, -शूर a. assiduous, active, laborious; cf. कर्म- शीलस्तु कर्मठे । Nm.
    -शौचम् humility.
    -श्रुतिः f. The word expressive of the act; कर्मश्रुतेः परार्थत्वात् MS.11. 2.6. (read या अत्र कर्मश्रुतिः दर्शपूर्णमासाभ्यामिति सा परार्था तृतीया-योगात् &c. शबर).
    -सङ्गः attachment to worldly duties and their results. तन्निबध्नाति... कर्मसङ्गेन Bg.14.7.
    -सचिवः a minister.
    -संन्यासिकः, -संन्यासिन् m.
    1 a religious person who has withdrawn from every kind of worldly act.
    -2 an ascetic who performs religious deeds without looking to their reward.
    -साक्षिन् m.
    1 an eyewitness; वह्निर्विवाहं प्रति कर्मसाक्षी Ku.7.83.
    -2 one who witnesses the good or bad actions of man; आदित्य भो लोककृताकृतज्ञ लोकस्य सत्यानृप- कर्मसाक्षिन् Rām.3.63.16. (There are nine divinities which are said to witness and watch over all human actions; सूर्यः सोमो यमः कालो महाभूतानि पञ्च च । एते शुभाशुभ- स्येह कर्मणो नव साक्षिणः ॥)
    -सिद्धिः f. accomplishment of any business or desired object; success. स्वकर्मसिद्धिं पुनरा- शशंसे Ku.
    -स्थानम् a public office, a place of business.

    Sanskrit-English dictionary > कर्मन् _karman

  • 18 छिद् _chid

    1
    छिद् 7 U. (छिनत्ति, छिन्ते, चिच्छेद, अच्छिदत्, अच्छैत्सीत्, अच्छित्त, छेत्तुम्, छिन्न)
    1 To cut, cut or lop off, hew, mow, tear, pierce, break asunder, rend, split, divide; नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि Bg.2.23; R.12.8; Ms.4.69,7;9. 276; Y.2.32.
    -2 To disturb, interrupt (as sleep).
    -3 To remove, drive off, destroy, quell, annihilate; तृष्णां छिन्द्धि Bh.2.77; एतन्मे संशयं छिन्द्धि मतिर्मे संप्रमुह्यति Mb; राघवो रथमप्राप्तां तामाशां च सुरद्विषाम् । अर्धचन्द्रमुखैर्बाणैश्चि- च्छेद कदलीमुखम् ॥ R.12.96; Ku.7.16.
    -4 To take away, remove, deprive of; न नः किंचिद् छिद्यते Ś. B. we do not lose anything [cf. L. scindo].
    2
    छिद् a. (At the end of comp.) Cutting, dividing, destroying, removing, splitting &c.; श्रमच्छिदामाश्रम- पादपानाम् R.5.6; पङ्कच्छिदः फलस्य M.2.8. -m. The divisor, denominator.

    Sanskrit-English dictionary > छिद् _chid

  • 19 निस् _nis

    निस् ind.
    1 As a prefix to verbs it implies separa- tion (away from, outside of), certainty, completeness or fulness, enjoyment, crossing over, transgressing &c.; (for examples see under (निर्).
    -2 As a prefix to nouns, not directly derived from verbs, it forms nouns or adjectives, and has the sense of (a) 'out of', 'away from'; as in निर्वन, निष्कौशाम्बि; or (b) more usu- ally, 'not', 'without', 'devoid of' (having a privative force); निःशेष 'without a remainder'; निष्फल, निर्जल, &c. N. B. In compound the स् of निस् is changed to र् before vowels and soft consonants (see निर्), to a visarga before sibilants, to श् before च् and छ्, and to ष् before क् and प्; cf. दुस्.
    -Comp. -कण्टक (निष्कण्टक) a.
    1 thornless.
    -2 free from thorns or enemies, free from danger or nuisance. (
    -कः) N. of Śiva.
    -कन्द (निष्कन्द) a. without edible roots.
    -कपट (निष्कपट) a. guileless, sincere.
    -कम्प (निष्कम्प) a. motionless, steady, im- movable; निष्कम्पचामरशिखाः Ś.1.8; Ku.3.48.
    -करुण (निष्करुण) a. merciless, pitiless, cruel.
    -करूष (निष्क रूष) a. free from dirt.
    -कर्मन् (निष्कर्मन्) a. inactive.
    -कल (निष्कल) a.
    1 without parts, undivided, whole.
    -2 waned, decayed, diminished.
    -3 impotent, barren.
    -4 maimed.
    -5 inarticulate (a musical term); N.21.16.
    -6 Without attributes, or qualities; निष्कलं निष्क्रियं शान्तं निरवद्यं निरञ्जनम् Śvet. Up; Bhāg.1.9.44; तद् ब्रह्म निष्कलमहं (स्मरामि).
    -(लः) 1 a receptacle.
    -2 the pudendum muliebre.
    -3 N. of Brahmā. (
    -ला, -ली) an elderly woman, one who is past child-bearing, or one in whom menstruation has ceased.
    -कलङ्क, (निष्कलङ्क) -कल्मष a. stainless, spotless.
    -कषाय (निष्कषाय) a. free from dirt or impure passions.
    -कान्त (निष्कान्त) a. not lovely, ugly.
    -काम (निष्काम) a.
    1 free from wish or desire, desireless, disinterested, unselfish.
    -2 free from all worldly desires; विशिष्टफलदाः पुंसां निष्कामाणां विमुक्तिदाः Viṣṇu. P. (
    -मम् ind.)
    1 without wish or desire.
    -2 unwillingly.
    -कारण (निष्कारण) a.
    1 causeless, unneces- sary.
    -2 disinterested, free from any motive; निष्कारणो बन्धुः.
    -3 groundless, not proceeding from any cause. (
    -णम् ind.) without any cause or reason, causelessly, needlessly.
    -कालकः (निष्कालकः) a penitent shaven and smeared with clarified butter.
    -कालिक (निष्कालिक) a.
    1 one whose term of life is over or elapsed, whose days are numbered.
    -2 one who has no conqueror, invincible (अजय्य).
    -किञ्चन (निष्किञ्चन) a. penniless, poor, indigent; प्रज्ञानं शौचमेवात्र शरीरस्य विशेषतः । तथा निष्कि- ञ्चनत्वं च मनसश्च प्रसन्नता ॥ Mb.
    -किल्विष (निष्किल्विष) a. sinless, faultless.
    -कुल (निष्कुल) a. having no kindred, left alone in the world. (निष्कुलं कृ 'to cut off completely, exterminate'; निष्कुला कृ
    1 to exterminate one's family
    -2 to shell, strip off the husk; निष्कुलाकरोति दाडिमम् Sk.; N.22.15.)
    -कुलीन (निष्कुलीन) a. of low family.
    -कूज (निष्कूज) a. still, silent; U.2.16.
    -कूट (निष्कूट) a. pitiless, merciless, cruel.
    -कैवल्य (निष्कैवल्य) a.
    1 mere, pure, absolute.
    -2 deprived of final beatitude (मोक्षहीन).
    -कोश (निष्कोश) a. unsheathed.
    -कौशाम्बि (निष्कौशाम्बि) a. who has gone out of Kauśāmbī.
    -क्रिय (निष्क्रिय) a.
    1 inactive.
    -2 not performing ceremonial rites; Ms.1.58.
    -3 knowing higher know- ledge as a sage, Saṁnyāsin; न्यासे कुटीचकः पूर्वं बह्वोदो हंस- निष्क्रियौ Bhāg.3.12.43.
    -यम् the Supreme Spirit (ब्रह्म).
    -क्षत्र (निःक्षत्र), -क्षत्रिय (निःक्षत्रिय) a. destitute of the military tribe.
    -क्षेपः (निःक्षेपः) = निक्षेप q. v.
    -चक्रम् (निश्चक्रम्) ind. completely; निश्चक्रं हतराक्षसः पुनरगाद्ब्रह्मत्व- माद्यं स्थिराम् A. Rām.1.1.1.
    -चक्रिक (निश्चक्रिक) a. without tricks, honest.
    -चक्षुस् (निश्चक्षुस्) a. blind, eyeless.
    -चत्वारिंशः (निश्चत्वारिंश) a. past forty.
    -चिन्त (निश्चिन्त) a.
    1 free from anxiety, unconcerned, secure.
    -2 thoughtless, unthinking.
    -चेतन (निश्चेतन) a. unconscious.
    -चेतस् (निश्चेतस्) a. not in one's right senses, mad.
    -चेष्ट (निश्चेष्ट) a. motionless, powerless.
    -चेष्टाकरण (निश्चेष्टाकरण) a. depriving (one) of motion, causing motionlessness (said of one the arrows of Cuhid).
    -छन्दस् (निश्छन्दस्) a. not studying the Vedas (छन्दस्) Ms.3,7.
    -छिद्र (निश्छिद्र) a.
    1 without holes.
    -2 without defects or weak points.
    -3 uninterrupted, unhurt.
    -तन्तु a.
    1 having no offspring, childless.
    -2 a Brahmachārin; मुण्डा निस्तन्तवश्चापि वस- त्यर्थार्थिनः पृथक् Mb.12.167.16.
    -तन्द्र, -तन्द्रि a. not lazy, fresh, healthy.
    -तमस्क -तिमिर a.
    1 free from darkness, bright; तस्य द्वितीयहरिविक्रमनिस्तमस्कं वायोरिमं परि- वहस्य वदन्ति मार्गम् Ś.7.6.
    -2 freed from sin or moral im- purities.
    -तर्क्य a. unimaginable, inconceivable.
    -तल a.
    1 round, globular; मुक्ताकलापस्य च निस्तलस्य Ku.1.42. Kau. A.2.9.
    -2 moving, trembling, shaking.
    -3 bottom- less.
    -4 down, below. (
    -ला) a pill, round ball.
    -तुल a. matchless, incomparable.
    -तुष a.
    1 freed from chaff.
    -2 purified, cleansed.
    -3 simplified. ˚क्षीरः wheat. ˚रत्नम् a crystal.
    -4 faultless, pure; शशंस गुणैररीणैरुदयास्तनिस्तुषम् N.15.8.
    -तुषत्वम् faultlessness; कवेः पुष्यति निस्तुषत्वम् Maṅkhaka.2.7.
    -तुषित a.
    1 husked.
    -2 made thin.
    -3 abandoned.
    -तेजस् a. destitute of fire, heat or energy, powerless, impotent; न भेतव्यं भृशं चैते मात्रा निस्ते- जसः कृताः Mārk. P.
    -2 spiritless, dull.
    -3 obscure.
    -त्रप a. impudent, shameless.
    -त्रिंश a.
    1 more than thirty; निस्त्रिंशानि वर्षाणि चैत्रस्य P.V.4.73; Sk.
    -2 pitiless, merciless, cruel; हे निस्त्रिंश विमुक्तकण्ठकरुणं तावत् सखी रोदितु Amaru.6. (
    -शः) a sword; निजध्नुः शरनिस्त्रिंशकुन्ततोमरशक्तिभिः Śiva B.3.19; शूरौर्निस्त्रिंशपाणिभिः Parnāl 1.5. ˚भृत् m. a sword-bearer.
    -त्रैगुण्य a. destitute of the three qualities (सत्त्व, रजस् and तमस्); निस्त्रैगुण्यो भवार्जुन Bg.2.45.
    -पक्व (निष्पक्व) well cooked, boiled.
    -पङ्क (निष्पङ्क) a. free from mud, clear, pure.
    -पताक (निष्पताक) a. having no flag or banner.
    -पतिसुता (निष्पतिसुता) a woman having no husband and no sons.
    -पत्र (निष्पत्र) a.
    1 leafless.
    -2 unfeathered, featherless. [निष्पत्राकृ 'to pierce with an arrow so that the feathers come through on the other side'; to cause excessive bodily pain (fig.); निष्पत्राकरोति मृगं व्याधः (सपुङ्खस्य शरस्य अपर- पार्श्वे निर्गमनान्निष्पत्रं करोति Sk.); एकश्च मृगः सपत्राकृतो$न्यश्च निष्पत्राकृतो$पतत् Dk.165; so यान्ती गुरुजनैः साकं स्मयमानानना- म्बुजा । तिर्यग्ग्रीवं यदद्राक्षीत्तन्निष्पत्राकरोज्जगत् Bv.2.132.]
    -पथ्य (निष्पथ्य) a. unwell, ill
    -पद (निष्पद) a. having no foot. (
    -दम्) a vehicle moving without feet (as a ship).
    -पराक्रम (निष्पराक्रम) a. weak, powerless.
    -परामर्श (निष्परामर्श) a. without advice, helpless; M.4.2/3
    -परिकर (निष्परिकर) a. without preparations.
    -परिग्रह (निष्परिग्रह) a. having no property or possessions; Mu.2. (
    -हः) an ascetic without family, dependents, or other belongings.
    -परिच्छद (निष्परिच्छद) a. having no retinue or train.
    -परिदाह (निष्परिदाह) a. incom- bustible.
    -परिहार्य (निष्परिहार्य) a. To be applied by all means.
    -परीक्ष (निष्परीक्ष) a. not examining or testing accurately.
    -परीहार (निष्परीहार) a.
    1 not avoiding.
    -2 not observing caution.
    -परुष (निष्परुष) a. (in music) soft.
    -पर्यन्त (निष्पर्यन्त), -पार (निष्पार) a. boundless, unbounded.
    -पर्याय (निष्पर्याय) a. out of order.
    -पाप (निष्पाप) sinless, guiltless, pure.
    -पुत्र (निष्पुत्र) a. sonless, childless.
    -पुराण (निष्पुराण) a. not existing before, unheard of, new.
    -पुरुष (निष्पुरुष) 1 unpeopled, tenantless, desolate.
    -2 without male issue; Ms.3.7.
    -2 not male, femi- nine, neuter.
    -षः 1 a eunuch.
    -2 a coward.
    -पुलाक (निष्पुलाक) a. freed from chaff.
    -पौरुष (निष्पौरुष) a. unmanly.
    -प्रकम्प (निष्प्रकम्प) a. steady, immov- able, motionless.
    -प्रकारक (निष्प्रकारक) 1 a. without ditinction of species, without specification, absolute.
    -2 without the relation of the qualifier and the qualified, see निर्विकल्प (7); निष्प्रकारकं ज्ञानं निर्विकल्पकम् T. S.
    -प्रकाश (निष्प्रकाश) a. not transparent, not clear, dark.
    -प्रचार (निष्प्रचार) a.
    1 not moving away, remaining in one place.
    -2 concentrated, intently fixed; निष्प्रचारेण मनसा परं तदधिगच्छति Mb.12.215.17.
    -प्रज्ञ (निष्प्रज्ञ) a. ignorant, stupid.
    -प्रणय (निष्प्रणय) a. cold.
    -प्रताप (निष्प्रताप) a. destitute of glory, mean, base; शङ्क- नीया हि सर्वत्र निष्प्रतापा दरिद्रता Pt.2.94.
    -प्रति(ती)कार (निष्प्रति(ती)कार), -प्रतिक्रिय (निष्प्रतिक्रिय) a.
    1 incurable, irremediable; सर्वथा निष्प्रतीकारेयमापदुपस्थिता K. 151.
    -2 unobstructed, uninterrupted. (
    -रम्) ind. un- interruptedly.
    -प्रतिग्रह (निष्प्रतिग्रह) a. not accepting gifts.
    -प्रतिघ (निष्प्रतिघ) a. unhindered, unob- structed, unimpeded; स हि निष्प्रतिघेन चक्षुषा त्रितयं ज्ञानमयेन पश्यति R.8.78.
    -प्रतिद्वन्द्व (निष्प्रतिद्वन्द्व) a. without enemies, unopposed.
    -2 matchless, unrivalled, unequal- led.
    -प्रतिभ (निष्प्रतिभ) a.
    1 devoid of splendour.
    -2 having no intelligence, not ready-witted, dull, stu- pid.
    -3 apathetic.
    -प्रतिभान (निष्प्रतिभान) a. coward- ly, timid.
    -प्रतीप (निष्प्रतीप) a.
    1 looking straight- forward, not turned backwards.
    -2 unconcerned (as a look).
    -प्रत्याश (निष्प्रत्याश) a. hopeless, despon- dent.
    -प्रत्यूह (निष्प्रत्यूह) a. unobstructed, unimped- ed; निष्प्रत्यूहाः प्रियसखि यदा दुःसहाः संबभूवुः Māl.9.45; निष्प्र- त्यूहमुपास्महे भगवतः कौमोदकीलक्ष्मणः Murārināṭakam.
    -प्रपञ्च (निष्प्रपञ्च) a.
    1 without extension.
    -2 without deceit, honest.
    -प्रभ (
    निःप्रभ or
    -निष्प्रभ) a.
    1 lustreless, pale-looking; निष्प्रभश्च रिपुरास भूभृताम् R.11.81.
    -2 powerless.
    3 gloomy, obscure, dim, dark.
    -प्रमाणक (निष्प्रमाणक) a. without authority.
    -प्रयत्न (निष्प्र- यत्न) a. inactive, dull.
    -प्रयोजन (निष्प्रयोजन) a.
    1 without motive, not influenced by any motive.
    -2 cause- less, groundless,
    -3 useless.
    -4 needless, unnecessary. (
    -नम्) ind. causelessly, without reason, without any object; Mu.3.
    -प्रवणि, प्रवाण, प्रवाणि (निष्प्रवणि, -ष्प्रवाण, -ष्प्रवाणि) a. fresh from loom, quite new (cloth, &c.)
    -प्राण (निष्पाण) a.
    1 lifeless, dead.
    -2 Weak (निर्बल); निष्प्राणो नामिहन्तव्यः Mb.12.95.12.
    -फल (निष्फल) a.
    1 bearing no fruit, fruitless (fig. also), unsuccessful, futile; निष्फलारम्भयत्नाः Me.56.
    -2 useless, profitless, vain; Ku.4.13.
    -3 barren (as a tree).
    -4 meaningless (as a word).
    -5 seedless, impotent. (
    -ला, -ली) a woman past child-bearing.
    -फेन (निष्फेन) a. foamless. n. opium.
    -शङ्क (निःशङ्क) a. free from fear or risk, secure, fearless. (
    -निःशङ्कः) (in music) a kind of dance. -f. (निःशङ्का) absence of fear. -ind. fearlessly, securely, easily.
    -शब्द (निःशब्द) a. not expressed in words, inaudible; निःशब्दं रोदितुमारेभे K.135. (
    -ब्दः, ब्दम्) silence, a calm.
    -शमः (निःशमः) uneasiness, anxiety.
    - शरण a. (
    -निःशरण) helpless, forlorn.
    -शर्कर (
    -निःशर्कर) a. free from pebbles (as a bathing place).
    -शलाक (निःशलाक) a. lonely, solitary, retired. (
    -कम्) a retired place, solitude; अरण्ये निःशलाके वा मन्त्रयेदविभावितः Ms.7.147.
    -शल्य a.
    1 free from arrows.
    -2 free from thorns or darts.
    -शूक (निःशूक) a. merciless, cruel. (
    -कः) beardless rice.
    -शेष (निःशेष) a. with- out remainder (either finished or passed away).
    -शोध्य (निःशोध्य) a. washed, pure, clean.
    -श्रीकः a.
    1 deprived of lustre, beauty.
    -2 unhappy.
    -श्रेयस a. the best, most excellent. (
    -सः) an epithet of Śiva. (
    -सम्) final beatitude, absolution; यः करोति वधोदर्का निःश्रेयसकरीः क्रियाः Ki.11.19; see निःश्रेयस also.
    -2 devo- tion, faith, belief.
    -3 apprehension, conception.
    -4 happiness (in general), welfare; इदं निःश्रेयसं परम् Ms. 1.16.
    -संशय (निःसंशय) a.
    1 undoubted, certain.
    -2 not doubtful, not suspecting or doubting; कुरु निः- संशयं वत्से स्ववृत्ते लोकमित्यशात् R.15.79. (
    -यम्) ind. doubtlessly, undoubtedly, surely, certainly.
    -संस्कार (निःसंस्कार) a. uneducated, ill-mannered.
    -संख्य (निःसंख्य) a. innumerable.
    -संग (निःसंग) a.
    1 not attached or devoted to, regardless of, indifferent to; यन्निःसंगस्त्वं फलस्यानतेभ्यः Ki.18.24.
    -2 one who has re- nounced all worldly attachments; भर्तुर्ये प्रलये$पि पूर्वसुकृता- सङ्गेन निःसङ्गया भक्त्या कार्यधुरं वहन्ति कृतिनस्ते दुर्लभास्त्वादृशाः Mu.1.14.
    -3 unconnected, separated, detatched.
    -4 unobstructed; निःसङ्गं प्रतिभिरुपाददे विवृत्तिः Ki.7.12. (
    -गम्) ind. unselfishly.
    -संचारः (निःसंचारः) not taking a walk; Māl.
    -संज्ञ (निःसंज्ञ) a. unconscious.
    -सत्त्व (निःसत्त्व) a.
    1 unenergetic, weak, impotent.
    -2 mean, insignificant, low.
    -3 non-existent, unsubstantial.
    -4 deprived of living beings.
    (-त्त्वम्) 1 absence of power or energy.
    -2 non-existence.
    -3 insignificance.
    -संतति (निःसंतति), -संतान (निःसंतान) a. childless.
    -संदिग्ध (निःसंदिग्ध), -संदेह (निःसंदेह) a. see निःसंशय.
    -संधि (निस्संधि), निःसंधि) a. having no joints perceptible, compact, firm, close,
    -सपत्न (निःसपत्न) a.
    1 having no rival or enemy; घनरुचिरकलापो निःसपत्नो$द्य जातः V.4.1.
    -2 not claimed by another, belonging exclusively to one possessor.
    -3 having no foes.
    -समम् (निःसमम्) ind.
    1 unseasonably, at a wrong time.
    -2 wickedly.
    -संपात (निःसंपात) a. affording no passage, blocked up. (
    -तः) the darkness of midnight, thick darkness.
    -संबाध (निःसंबाध) a. not contracted, spacious, large.
    -संभ्रम (निःसंभ्रम) a. not perplexed, unembarrassed.
    -सरणि (निःसरणि) a. pathless.
    -सह (निःसह) a.
    1 Exhausted, powerless; कुसुमावचयपरिश्रमनिःसहं मे शरीरम् Nāg.2.
    -2 intolerable, irresistible.
    -सार (निःसार) a.
    1 sapless, pithless.
    -2 worthless, vain, unsubstantial. ˚ता
    1 sapless, pithlessness; निःसारत्वाल्लघीयसः (तृणस्य च समा गतिः) Pt.1.16.
    -2 worthlessness.
    -3 vanity, un- substantial or transitory nature.
    -सीम (निःसीम), -सीमन् (निःसीमन्) a. immeasurable, boundless; अहह महतां निःसीमानश्चरित्रविभूतयः Bh.2.35; निःसीमशर्मप्रदम् 3.97.
    -स्तम्भ (निःस्तम्भ) a. having no pillars.
    -2 having no support.
    -3 not proud; निःस्तम्भो भ्रष्टसंकल्पः स्वान् मेघान् स न्यवारयत् Bhāg.1.25.24.
    -सूत्र a. helpless; निःसूत्रमास्ते घनपङ्कमृत्सु N.7.69.
    -स्नेह (निःस्नेह) a.
    1 not unctuous or greasy, without unction or oil, dry.
    -2 not showing affection, unfeeling, unkind, indifferent.
    -3 not loved, not cared for; केशा अपि विरज्यन्तो निःस्नेहाः किं न सेवकाः Pt.1. 82.
    -4 not longing for, indifferent to. (
    -हा) lin-seed.
    -स्पन्द (
    निःस्पन्द or
    निस्स्पन्द) a. motionless, steady; ज्याबन्धनिस्स्पन्दभुजेन यस्य R.6.4.
    -स्पर्श (निःस्पर्श) a. hard, rough.
    -स्पृह (निःस्पृह) a. free from desire; निःस्पृहस्य तृणं जगत्.
    -2 regardless of, indifferent to; ननु वक्तृविशेषनिःस्पृहाः Ki.2.5; R.8.1; भोगेभ्यः स्पृहयालवो न हि वयं का निःस्पृहाणामसि Bh.
    -3 content, unenvious.
    -4 free from any worldly ties.
    -स्व (निःस्व) a. poor, indigent; निस्वो वष्टि शतम् Śānti.2.6; त्यक्त्वा जनयितारं स्वं निःस्वं गच्छति दूरतः Pt.1.9.
    -स्वन (निःस्वन) a. soundless.
    -स्वभावः (निःस्वभावः) poverty. -a. void of peculiarities.
    -स्वादु (निःस्वादु) a. tasteless, insipid.

    Sanskrit-English dictionary > निस् _nis

  • 20 पङ्कः _paṅkḥ _कम् _kam

    पङ्कः कम् [पञ्च्-विस्तारे कर्मणि करणे वा घञ् कुत्वम्]
    1 Mud, clay, mire; अनीत्वा पङ्कतां धूलिमुदकं नावतिष्ठते Ś.2.34; पङ्कक्लिन्नमुखाः Mk.5.14; Ki.2.6; R.16.3.
    -2 Hence a thick mass, large quantity; कृष्णागुरुपङ्कः K.3.
    -3 A slough, quagmire.
    -4 Sin.
    -5 Ointment, unguent; पङ्को$रुणः सुरभिरात्मविषाण ईदृक् Bhāg.5.2.11.
    -Comp. -कर्वटः a marsh, an alluvium.
    -करिः a lapwing.
    -क्रीडः, क्रीडनकः a hog.
    -ग्राहः a Makara or crocodile.
    -छिद् m. the clearing-nut tree, (कतक, the fruit of which is used in purifying muddy water); मन्दो$प्यमन्दतामेति संसर्गेण विपश्चितः । पङ्कच्छिदः फलस्येव निकषेणाविलं पयः ॥ M.2.8.
    -जम् a lotus. (
    -जः) the Sārasa bird. -˚जः, -˚जन्मन् m. an epithet of Brahmā. ˚कोशः a lotus-bud; (स्तनद्वयम्) तिरश्चकार भ्रमराभिलीनयोः सुजातयोः पङ्कजकोशयोः श्रियम् R.3.8. ˚नाभः an epithet of Viṣṇu; सुतो$भवत् पङ्कजनाभकल्पः R.18. 2.
    -जन्मन् n. a lotus. (-m.) the Sārasa bird.
    -दिग्ध a. soiled with mire or mud.
    -भाज् a. sunk in mud.
    -भारक a. muddy, soiled.
    -मण्डुकः a bivalve conch.
    -रुह् n.,
    -रुहम् a lotus.
    -वासः a crab.
    -शू (सू) रण the fibrous edible root of a lotus.

    Sanskrit-English dictionary > पङ्कः _paṅkḥ _कम् _kam

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»