-
1 फलद
-
2 फलदातृ
phála-dātṛi
phála-dāyinmfn. « fruit-giving», yielding fruit, giving a result MW.
-
3 फलदायिन्
phála-dātṛi
phála-dāyinmfn. « fruit-giving», yielding fruit, giving a result MW.
-
4 फलदीपिका
phála-dīpikāf. N. of wk.
-
5 फल
phála
the kernel orﾠ seed of a fruit, Āmar.;
a nutmeg Suṡr. ;
the 3 myrobalans (= tri-phalā q.v.) L. ;
the menstrual discharge L. (cf. pushpa);
fruit (met.), consequence, effect, result, retribution (good orﾠ bad), gain orﾠ loss, reward orﾠ punishment, advantage orﾠ disadvantage KātyṠr. MBh. Kāv. etc.;
benefit, enjoyment Pañcat. II, 70 ;
compensation Yājñ. II, 161 ;
(in rhet.) the issue orﾠ end of an action Daṡ. Sāh. ;
(in math.) the result of a calculation, product orﾠ quotient etc. Sūryas. ;
corrective equation ib. Gol.;
area orﾠ superficial contents of a figure Āryabh. ;
interest on capital ib. ;
the third term in a rule of three sum ib. Sch. ;
a gift, donation L. ;
a gaming board MBh. ;
+ cf. Goth. spilda;
Icel. spjald
a blade (of a sword orﾠ knife) MBh. R. Kum. ;
the point of an arrow Kauṡ. ;
a shield L. ;
a ploughshare (= phāla) L. ;
a point orﾠ spot on a die MBh. IV, 24 ;
m. Wrightia Antidysenterica L. ;
(ā) f. a species of plant Car. ;
w.r. for tula Hcat. ;
(ī) f. Aglaia Odorata L. ;
a kind of fish (= phali) L. ;
- फलकक्ष
- फलकण्टका
- फलकल्पलता
- फलकाङ्क्षिन्
- फलकाम
- फलकामना
- फलकाल
- फलकृष्ण
- फलकेसर
- फलकोश
- फलकोशक
- फलखण्डन
- फलखण्डव
- फलखेला
- फलग्रन्थ
- फलग्रह
- फलग्रहि
- फलग्रहिष्णु
- फलग्राहिन्
- फलघृत
- फलचन्द्रिका
- फलचमस
- फलचारक
- फलचोरक
- फलच्छदन
- फलतन्त्र
- फलतस्
- फलता
- फलत्रय
- फलत्रिक
- फलत्व
- फलद
- फलदन्तवत्
- फलदातृ
- फलदायिन्
- फलदीपिका
- फलधर्मन्
- फलनिर्वृत्ति
- फलनिवृत्ति
- फलनिष्पत्ति
- फलंददा
- फलपञ्चाम्ल
- फलपरिणति
- फलपरिणाम
- फलपरिवृत्ति
- फलपाक
- फलपाकिन्
- फलपातन
- फलपादप
- फलपुच्छ
- फलपुर
- फलपुष्प
- फलपुष्पा
- फलपुष्पित
- फलपुष्पी
- फलपूर
- फलपूरक
- फलप्रचयन
- फलप्रजनन
- फलप्रद
- फलप्रदान
- फलप्रदीप
- फलप्रयुक्त
- फलप्रसूति
- फलप्राप्ति
- फलप्रिया
- फलप्रेप्सु
- फलबन्धिन्
- फलभक्ष
- फलभाग
- फलभागिन्
- फलभाज्
- फलभुज्
- फलभूति
- फलभूमि
- फलभूयस्त्व
- फलभृत्
- फलभोग
- फलभोगिन्
- फलभोग्य
- फलमत्स्या
- फलमय
- फलमुख्या
- फलमुद्गरिका
- फलमूल
- फलमूलिन्
- फलयुक्त
- फलयोग
- फलराजन्
- फलराशि
- फलवत्
- फलवन्ध्य
- फलवर्ति
- फलवर्तुल
- फलवल्ली
- फलवाक्य
- फलविक्रयिणी
- फलवृक्ष
- फलवृक्षक
- फलशाडव
- फलशालिन्
- फलशैशिर
- फलश्रेष्ठ
- फलषाडव
- फलसंयुक्त
- फलसंयोग
- फलसंस्थ
- फलसम्पद्
- फलसम्बद्ध
- फलसम्भव
- फलसम्भू
- फलसम्भारा
- फलसहस्र
- फलसांकर्यखण्डन
- फलसाधन
- फलसिद्धि
- फलस्तनवती
- फलस्थान
- फलस्नेह
- फलहानि
- फलहारिन्
- फलहारी
- फलहीन
- फलहेतु
-
6 फलम् _phalam
फलम् [फल्-अच्]1 Fruit (fig. also) as of a tree; उदेति पूर्वं कुसुमं ततः फलम् Ś.7.3; R.4.43;1.49.-2 Crop, produce; कृषिफलम् Me.16.-3 A result, fruit, consequence, effect; अत्युत्कटैः पापपुण्यैरिहैव फलमश्नुते H.1.8; फलेन ज्ञास्यसि Pt.1; न नवः प्रभुराफलोदयात् स्थिरकर्मा विरराम कर्मणः R.8.22;1.33; अनिष्टमिष्टं मिश्रं च त्रिविधं कर्मणः फलम् Bg.18.12.-4 (Hence) Reward, recompense, meed, retribution (good or bad); फलमस्योपहासस्य सद्यः प्राप्स्यसि पश्य माम् R.12.37.-5 A deed, act (opp. words); ब्रुवते हि फलेन साधवो न तु कण्ठेन निजोपयोगिताम् N.2.48 'good men prove their usefulness by deeds, not by words'.-6 Aim, object, purpose; परेङ्गितज्ञानफला हि बुद्धयः Pt.1.43; किमपेक्ष्य फलम् Ki.2.21, 'with what object in view; Me.56.-7 Use, good, profit, advantage; जगता वा विफलेन किं फलम् Bv.2.61.-8 Profit or interest on capital.-9 Progeny, offspring; तस्यापनोदाय फलप्रवृत्तावुपस्थितायामपि निर्व्यपेक्षः (त्यक्षामि) R.14.39.-1 A kernel (of a fruit).-11 A tablet or board (शारिफल).-12 A blade (of a sword).-13 The point or head of an arrow, dart &c.; barb; आरामुखं क्षुरप्रं च गोपुच्छं चार्धचन्द्रकम् । सूचीमुखं च भल्लं च वत्सदन्तं द्विभल्लकम् ॥ कर्णिकं काकतुण्डं च तथान्यान्यप्यनेकशः । फलानि देशभेदेन भवन्ति बहुरूपतः ॥ Dhanur.64-5; फलयोगमवाप्य सायकानाम् Ms.7.1; Ki.14.52.-14 A shield.-15 A testicle; अकर्तव्यमिदं यस्माद् विफलस्त्वं भविष्यसि Rām.1.48.27.-16 A gift.-17 The result of a calculation (in Math.)-18 Product or quotient.-19 Menstrual discharge.-2 Nutmeg.-21 A ploughshare.-22 Loss, disadvantage.-23 The second (or third) term in a rule-of-three sum.-24 Correlative equation.-25 The area of a figure.-26 The three myrobalans (त्रिफला).-27 A point on a die.-28 Benefit, enjoyment; ईश्वरा भूरिदानेन यल्लभन्ते फलं किल Pt.2.72.-29 Compensation; यावत् सस्यं विनश्येत् तु तावत् स्यात् क्षेत्रिणः फलम् Y.2.161.-3 A counterpart (प्रतिबिम्ब); तन्मायाफलरूपेण केवलं निर्विकल्पितम् Bhāg.11.24.3.-31 Shoulder-blade; तस्यां स फलके खड्गं निजघान ततो$ङ्गदः Rām.6.76.1.-Comp. -अदनः = फलाशनः q. v.; a parrot.-अधिकारः a claim for wages.-अध्यक्षः Mimu- sops Kauki (Mār. खिरणी).-अनुबन्धः succession or sequence of fruits or results.-अनुमेय a. to be inferred from the results or consequences; फलानुमेयाः प्रारम्भाः संस्काराः प्राक्तना इव R.1.2.-अनुसरणम् 1 rate of profits.-2 following or reaping consequences.-अन्तः a bamboo.-अन्वेषिन् a. seeking for reward or recompense (of actions).-अपूर्वम् The mystic power which produces the consequences of a sacrificial act.-अपेक्षा expectation of the fruits or consequences (of acts), regard to results.-अपेत a. useless, unfertile, unpro- ductive.-अम्लः a kind of sorrel. (-म्लम्) tamarind. ˚पञ्चकम् the five sour fruits; bergumot (जम्बीर), orange (नारिङ्ग), sorrel (आम्लवेतस), tamarind (चिञ्चा) and a citron (मातुलुङ्ग, Mar. महाळुंग).-अशनः a parrot.-अस्थि n. a cocoa-nut.-आकाङ्क्षा expectation of (good) re- sults; see फलापेक्षा.-आगमः 1 production of fruits, load of fruits; भवन्ति नम्रास्तरवः फलागमैः Ś.5.12.-2 the fruit season, autumn.-आढ्य a. full of or abounding in fruits. (-ढ्या) a kind of plantain.-आरामः a fruit- garden, orchard.-आसक्त a.1 fond of fuits.-2 attach- ed to fruits, fond of getting fruit (of actions done).-आसवः a decoction of fruit.-आहारः feeding or living on fruits, fruit-meal.-इन्द्रः a species of Jambū (Rājajambū).-उच्चयः a collection of fruits.-उत्तमा 1 a kind of grapes (having no stones).-2 = त्रिफला.-उत्पत्तिः f.1 production of fruit.-2 profit, gain. (-त्तिः) the mango tree (sometimes written फलोत्पति in this sense).-उत्प्रेक्षा a kind of comparison.-उदयः 1 ap- pearance of fruit, production of results or consequences, attainment of success or desired object; आफलोदयकर्मणाम् R.1.5;8.22.-2 profit, gain.-3 retribution, punishment.-4 happiness, joy.-5 heaven.-उद्गमः appear- ance of fruits; भवन्ति नम्रास्तरवः फलोद्गमैः Ś.5.12 (v. l.).-उद्देशः regard to results; see फलापेक्षा.-उन्मुख a. about to give fruit.- उपगम a. bearing fruit.-उपजीविन् a. living by cultivating or selling fruits.-उपभोगः 1 enjoyment of fruit.-2 partaking of reward.-उपेत a. yielding fruit, fruitful, fortile.-काम a. one who is desirous of fruit; धर्मवाणिजका मूढा फलकामा नराधमाः । अर्चयन्ति जगन्नाथं ते कामं नाप्नुवन्त्युत ॥ (मल. त. Śabda. ch.)-कामना desire of fruits or consequences.-कालः fruit- season.-केसरः the cocoanut tree.-कोशः, -षः, कोशकः the scrotum (covering of the testicles).-खण्डनम् frustration of fruits or results, disappointment.-खेला a quail.-ग्रन्थः (in astrol.) a work describing the effects of celestial phenomena on the destiny of men; Bṛi. S.-ग्रहः deriving benefit or advantage.-ग्रही, -ग्राहिन् a. (also फलेग्रहि and फलेग्राहिन्) fruitful, yielding or bearing fruit in season; श्लाध्यतां कुलमुपैति पैतृकं स्यान्मनोरथतरुः फलेग्रहिः Kir. K.3.6; Māl.9.39; भूष्णुरात्मा फलेग्रहिः Ait. Br. (शुनःशेप legend); फलेग्रहीन् हंसि वनस्पतीनाम् Bk.; द्वितीयो ह्यवकेशी स्यात् प्रथमस्तु फलेग्रहिः Śiva. B.16.27. (-m.) a fruit-tree.-ग्रहिष्णु a. fruitful.-चोरकः a kind of perfume (Mar. चोरओवा).- छदनम a house built of wooden boards.-तन्त्र a. aiming only at one's advantage.-त्रयम्, -त्रिकम् the three myrobalans (त्रिफला).-द, -दातृ, -प्रद a.1 productive, fruitful, bearing fruit; फलदानां तु वृक्षाणां छेदने जप्यमृक्शतम् Ms.11.142; गते$पि वयसि ग्राह्या विद्या सर्वात्मना बुधैः ।...... अन्यत्र फलदा भवेत् ॥ Subhāṣ.-2 bringing in gain or profit.-3 giving a reward, rewarding. (-दः) a tree.-धर्मन् a. ripening soon and then falling on the ground, perishing; फेनधर्मा महाराज फलधर्मा तथैव च। निमेषादपि कौन्तेय यस्यायुरपचीयते Mb.3.35.2-3.-निर्वृत्ति f. final consequence or reward.-निवृत्तिः f. cessation of consequences.-निष्पत्तिः f.1 production of fruit.-2 attainment of reward.-परिणतिः f.,-परिणामः, -पाकः (-फलेपाकः also)1 the ripening of fruit.-2 the fulness of cousequences.-पाकः Carissa Carandas (Mar. करवंद).-पाकान्ता, -पाकावसाना an annual plant; ओषध्यः फलपाकान्ताः Ak.-पातनम् knocking down or gathering fruit.-पादपः a fruit-tree.-पूरः, -पूरकः the common citron tree; एतस्मिन् फलपूरबीजनिकरभ्रान्त्या नितान्तारुणे संप्राप्तेषु शुकेषु पञ्जरशुका निर्गन्तुमुद्युञ्जते । Rām. Ch.7.86.-प्रजननम् the produc- tion of fruit.-प्रदानम् 1 the giving of fruits.-2 a ceremony at weddings.-प्राप्तिः f. attainment of the desired fruit of object.-प्रिया 1 the Priyaṅgu plant.-2 a species of crow.-प्रेप्सु a. desirous of attaining results.-बन्धिन् a. forming or developing fruit.-भागः a share in any product or profit.-भागिन्, -भाज् a. partaking of a reward or profit; दातॄन् प्रतिग्रहीतॄ प्रतिग्रहीतॄश्च कुरुते फल- भागिनः Ms.3.143.-भावना The acquisition of a result; success; सुपर्वणां हि स्फुटभावना या सा पूर्वरूपं फलभावनायाः N.14. 7.-भुज् m. a monkey; P. R.-भूमन् m. greater fruit; क्रतुवच्चानुमानेनाभ्यासे फलभूमा स्यात् MS.11.1.29.-भूयस्त्वम् (see फलभूमन् above); यथा कर्मसु सौर्यादिषु फलं कर्मणा क्रियत इति कर्माभ्यासे फलभूयस्त्वमेवमिहापि ŚB. on MS.11.1.29.-भूमिः f. a place where one receives the reward or recompense of his deeds (i. e. heaven or hell).-भृत् a. bearing fruit, fruitful.-भोगः 1 enjoyment of consequences.-2 usufruct.-मत्स्या the aloe plant.-मुख्या a species of plant (अजमोदा).-मूलम् fruits and roots; फलमूलाशिनौ दान्तौ Rāmarakṣā 18.-योगः 1 the attainment of fruit or the desired object; Mu.7.1.-2 wages, remuneration.-3 a stage in the perform- ance of a drama; सावस्था फलयोगः स्यात् यः समग्रफलागमः S. D.-राजन् m. a water-melon.-राशिः m. the 3rd term in the rule of three.-वन्ध्यः a tree barren of fruit.-वर्णिका jelly (?); Gaṇeśa P.2.149.-वर्तिः f. a coarse wick of cloth besmeared with some laxative and inserted into the anus for discharging the bowels, suppository.-वर्तुलम् a watermelon.-वल्ली a series of quotients.-विक्रयिन् a. a fruit-seller.-वृक्षः a fruit-tree.-वृक्षकः the bread-fruit tree.-शाडवः the pome- granate tree.-शालिन् a.1 bearing fruit, fruitful.-2 sharing in the consequences.-शैशिरः the Badara tree.-श्रेष्ठः the mango tree.-संस्थ a. bearing fruit.-संपद् f.1 abundance of fruit.-2 success.-3 prosperity.-साधनम् a means of effecting any desired object, realization of an object-सिद्धिः f.1 reaping fruit, attainment or realization of the desired object.-2 a prosperous result.-स्थानम् the stage in which results are enjoyed; Buddh.-स्थापनम् the sacrament called सीमन्तोन्नयन; फलस्थापनात् मातापितृजं पाप्मानमपोहति Hārīta.-स्नेहः a walnut tree.-हारी an epithet of Kālī or Durgā-हानिः loss of profit-हीन a. yielding no fruit or profit.-हेतु a. acting with a view to results. -
7 मूलम् _mūlam
मूलम् [मूल्-क]1 A root (fig also); तरुमूलानि गृहीभवन्ति तेषाम् Ś.7.2; or शिखिनो धौतमूलाः 1.15; मूलं बन्ध् to take or strike root; बद्धमूलस्य मूलं हि महद्वैरतरोः स्त्रियः Śi.2.38.-2 The root, lowest edge or extremity of anything; कस्याश्चिदासीद्रशना तदानीमङ्गुष्ठमूलार्पितसूत्रशेषा R.7.1; so प्राचीमूले Me.91.-3 The lower part or end, base, the end of anything by which it is joined to something else; बाह्वोर्मूलम् Śi.7.32; so पादमूलम्, कर्णमूलम्, ऊरुमूलम् &c.-4 Beginning, commencement; आमूलाच्छ्रोतुमिच्छामि Ś.1.-5 Basis, foundation, source, origin, cause; सर्वे गार्हस्थ्यमूलकाः Mb.; रक्षोगृहे स्थितिर्मूलम् U.1.6; इति केना- प्युक्तं तत्र मूलं मृग्यम् 'the source or authority should be found out'; पुष्पं पुष्पं विचिन्वीत मूलच्छेदं न कारयेत् Mb.5.34. 18; समूलघातमघ्नन्तः परान्नोद्यन्ति मानवाः Śi.2.33.-6 The foot or bottom of anything; पर्वतमूलम्, गिरिमूलम् &c.-7 The text, or original passage (as distinguished from the commentary or gloss).-8 Vicinity, neighbourhood; सा कन्दुकेनारमतास्य मूले विभज्यमाना फलिता लतेव Mb.3.112.16.-9 Capital, principal, stock; मूलं भागो व्याजी परिघः क्लृप्तं रूपिकमत्ययश्चायमुखम् Kau. A.2.6.24.-1 A hereditary servant.-11 A square root.-12 A king's own terri- tory; स गुप्तमूलमत्यन्तम् R.4.26; Ms.7.184.-13 A vendor who is not the true owner; Ms.8.22 (अस्वामिविक्रेता Kull.).-14 The nineteenth lunar man- sion containing 11 stars.-15 A thicket, copse.-6 The root of long pepper.-17 A particular position of the fingers.-18 A chief or capital city.-19 An aboriginal inhabitant.-2 A bower, an arbour (निकुञ्ज).-21 N. of several roots पिप्पली, पुष्कर, शूरण &c.-22 A tail; मूलो मूलवता स्पृष्टो धूप्यते धूमकेतुना Rām.6.4.51. (In comp. मूल may be translated by 'first, prime, original, chief, principal' e. g. मूलकारणम् 'prime cause', &c. &c.)-Comp. -आधारम् 1 the navel.-2 a mystical circle above the organs of generation; मूलाधारे त्रिकोणाख्ये इच्छाज्ञानक्रियात्मके.-आभम् a radish.-आयतनम् the original abode.-आशिन् a. living upon roots.-आह्वम् a radish.-उच्छेदः utter destruction, total eradication.-कर्मन् n. magic; Ms.9.29.-कारः the author of an original work.-कारणम् the original or prime cause; क्रियाणां खलु धर्म्याणां सत्पत्न्यो मूलकारणम् Ku.6.13.-कारिका a furnace, an oven.-कृच्छ्रः -च्छ्रम् a kind of penance, living only upon roots; मूलकृच्छ्रः स्मृतो मूलैः.-केशरः a citron.-खानकः one who lives upon root-digging (मूलोत्पाटनजीवी); Ms.8.26.-गुणः the co-efficient of a root.-ग्रन्थः 1 an original text.-2 the very words uttered by Śākya- muni.-घातिन् a. destroying completely; (नहि...कर्मसु) मूलघातिषु सज्जन्ते बुद्धिमन्तो भवद्विधाः Rām.5.51.18; see मूलहर.-छिन्न a. nipped in the bud; सा$द्य मूलच्छिन्ना Dk. 2.2.-छेदः uprooting.-ज a.1 radical.-2 growing at the roots of trees (as an ant-hill).-3 born under the constellation Mūla. (-जः) plant growing from a root. (-जम्) green ginger.-त्रिकोणम् the third astrological house.-देवः an epithet of Kaṁsa.-द्रव्यम्, धनम् principal, stock, capital.-धातुः lymph.-निकृन्तन a. destroying root and branch.-पुरुषः 'the stock-man', the male representative of a family.-प्रकृतिः f. the Prakṛiti or Pradhāna of the Sāṅkhyas (q. v.); मूल- प्रकृतिरविकृतिः Sāṅ. K.3. (-pl.) the four principal sovereigns to be considered at the time of war विजि- गीषु, अरि, मध्यम, and उदासीन); see Ms.7.155.-प्रतीकारः protection of wives and wealth (धनदाररक्षा); कृत्वा मूल- प्रतीकारम् Mb.5.151.61.-फलदः the bread-fruit tree.-बन्धः a particular position of the fingers.-बर्हणम् the act of uprooting, extermination.-बलम् the principal or hereditary force; विन्ध्याटवीमध्ये$वरोधान् मूलबलरक्षितान् निवेशयामासुः Dk.1.1. [Kāmandaka enumerates six divisions of the army and declares that मौल (heredi- tary) is the best of them (Kām.13.2-3.)]-भद्रः an epithet of Kaṁsa.-भृत्यः an old or hereditary servant.-मन्त्रः 1 a principal or primary text (such as आगम); जुहुयान्मूलमन्त्रेण पुंसूक्तेनाथवा बुधः A. Rām.4.4.31.-2 a spell.-राशिः a cardinal number.-वचनम् an original text.-वापः 1 one who plants roots.-2 A field where crops are grown by sowing roots; पुष्पफलवाटषण्ड- केदारमूलवापास्सेतुः Kau. A.2.6.24.-वित्तम् capital stock.-विद्या the twelve-worded (द्वादशाक्षरी) spell:-- ओं नमो भगवते वासुदेवायः; जुहुयान्मूलविद्यया Bhāg.8.16.4.-विभुजः a chariot.-व्यसनवृत्तिः the hereditary occupa- tion of executing criminals; चण्डालेन तु सोपाको मूलव्यसन- वृत्तिमान् Ms.1.38.-व्रतिन् a. living exclusively on roots.-शकुनः (in augury) the first bird.-शाकटः, -शाकिनम् a field planted with edible roots.-संघः a society, sect.-साधनम् a chief instrument, principal expedient.-स्थानम् 1 base, foundation.-2 the Supreme Spirit.-3 wind, air.-4 Mooltan. (-नी) N. of Gaurī.-स्थायिन् m. an epithet of Śiva.-स्रोतस् n. the prin- cipal current or fountain-head of a river.-हर a. up- rooting completely; सो$यं मूलहरो$नर्थः Rām.6.46.15.-हरः a prodigal son; मूलहरतादात्विककदर्यांश्च प्रतिषेधयेत् Kau. A.2.9.27. -
8 यज्ञः _yajñḥ
यज्ञः [यज्-भावे न]1 A sacrifice, sacrificial rite; any offering or oblation; यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवाः; तस्माद्यज्ञात् सर्वहुतः &c.; यज्ञाद् भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः Bg.3.14.-2 An act of worship, any pious or devotional act. (Every householder, but particularly a Brāhmaṇa, has to perform five such devotional acts every day; their names are:-- भूतयज्ञ, मनुष्ययज्ञ, पितृयज्ञ, देवयज्ञ, and ब्रह्मयज्ञ, which are collectively called the five 'great sacrifices'; see महायज्ञ, and the five words separately.)-3 N. of Agni.-4 Of Viṣṇu; ऋषयो यैः पराभाव्य यज्ञघ्नान् यज्ञमीजिरे Bhāg.3.22.3.-Comp. -अंशः a share of sacrifice ˚भुज् m. a deity, god; निबोध यज्ञांशभुजामिदानीम् Ku.3.14.-अ(आ)गारः, -रम् a sacrificial hall.-अङ्गम् 1 a part of a sacrifice.-2 any sacrificial requisite, a means of a sacrifice; यज्ञाङ्गयोनित्वमवेक्ष्य यस्य Ku.1.17.(-गः) 1 the glomerous figtree (उदुम्बर).-2 the Khadira tree.-3 N. of Viṣṇu.-4 the black-spotted antelope.-अन्तः 1 the completion of a sacrifice.-2 an ablution at the end of a sacrifice for purification.-3 a supplementary sacri- fice. ˚कृत् m. N. of Viṣṇu.-अरिः an epithet of Śiva.-अर्ह a.1 deserving sacrifice.-2 fit for a sacrifice. (-m. dual) an epithet of the Aśvins.-अवयवः N. of Viṣṇu.-अशनः a god.-आत्मन् m.-ईश्वरः N. of Viṣṇu.-आयुधम् an implement of a sacrifice. These are said to be ten in number; स्पयश्च कपालानि च अग्निहोत्रहवणी च शूर्पं च कृष्णाजिनं च शम्या चोलूखलं च मुसलं च दृषच्चोपला एतानि वै दश यज्ञायुधानीति (quoted in ŚB. on MS.4.7.)-ईशः 1 N. of Viṣṇu.-2 of the sun.-इष्टम् a kind of grass (दीर्घरोहिततृण).-उपकरणम् any utensil or implement necessary for a sacrifice.-उपवीतम् the sacred thread worn by members of the first three classes (and now even of other lower castes) over the left shoulder and under the right arm; see Ms.2.63; वामांसावलम्बिना यज्ञोपवीतेनोद्भासमानः K.; कौशं सूत्रं त्रिस्त्रिवृतं यज्ञोपवीतम्...... Baudhāyana; (originally यज्ञोपवीत was the ceremony of investiture with the sacred thread).-उपासक a. performing sacrifices.-कर्मन् a. engaged in a sacrifice. (-n.) a sacrificial rite.-कल्प a. of the nature of a sacrifice or sacrificial offering.-कालः the last lunar day of every fortnight (full-moon and new- moon).-कीलकः a post to which the sacrificial victim is fastened.-कुण्डम् a hole in the ground made for receiving the sacrificial fire.-कृत् a. performing a sacrifice. (-m.)1 N. of Viṣṇu.-2 a priest conducting a sacrifice.-क्रतुः 1 a sacrificial rite; Ait. Br.7.15.-2 a complete rite or chief ceremony.-3 an epithet of Viṣṇu; ईजे च भगवन्तं यज्ञक्रतुरूपम् Bhāg.5.7.5.-क्रिया a sacrificial rite.-गम्य a. accessible by sacrifice (Viṣṇu).-गुह्यः N. of Kṛiṣṇa.-घ्नः a demon who interrupts a sacrifice.-त्रातृ m. N. of Viṣṇu.-दक्षिणा a sacrificial gift, the fee given to the priests who per- form a sacrifice.-दीक्षा 1 admission or initiation to a sacrificial rite.-2 performance of a sacrifice; (जननम्) तृतीयं यज्ञदीक्षायां द्विजस्य श्रुतिचोदनात् Ms.2.169.-द्रव्यम् anything (e. g. a vessel) used for a sacrifice.-द्रुह् m. an evil spirit, a demon.-धीर a. conversant with wor- ship or sacrifice.-पतिः 1 one who institutes a sacrifice. See यजमान.-2 N. of Viṣṇu.-पत्नी the wife of the institutor of a sacrifice.-पशुः 1 an animal for sacrifice, a sacrificial victim.-2 a horse.-पात्रम्, -भाण्डम् a sacrificial vessel.-पुंस्, -पुमान् m. N. of Viṣṇu.-पुरुषः, -फलदः epithets of Viṣṇu.-बाहुः N. of Agni.-भागः 1 a portion of a sacrifice, a share in the sacrificial offerings.-2 a god, deity. ˚ईश्वरः N. of Indra. ˚भुज् m. a god, deity.-भावनः N. of Viṣṇu.-भावित a. honoured with sacrifice; इष्टान् भोगान् हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः Bg.3.12.-भुज् m. a god.-भूमिः f. a place for sacri- fice, a sacrificial ground.-भूषणः white darbha grass.-भृत् m. an epithet of Viṣṇu.-भोक्तृ m. an epithet of Viṣṇu or Kṛiṣṇa.-महीत्सवः a great sacrificial care- mony.-योगः the Udumbara tree.-रसः, -रेतस् n. Soma.-वराहः Viṣṇu in his boar incarnation.-वल्लिः, -ल्ली f. the Soma plant.-वाटः a place prepared and enclosed for a sacrifice.-वाह a. conducting a sacrifice.-वाहनः 1 an epithet of Viṣṇu.-2 a Brahmaṇa.-3 N. of Śiva.-वीर्यः N. of Viṣṇu.-वृक्षः the fig-tree.-वेदिः, -दी f. the sacrificial altar.-शरणम् a sacrificial shed or hall, a temporary structure under which a sacri- fice is performed ; M.5.-शाला a sacrificial hall.-शिष्टम्, -शेषः -षम् the remains of a sacrifice; यज्ञशिष्टाशिनः सन्तो मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषैः Bg.3.13; यज्ञशेषं तथामृतम् Ms.3.285.-शील a. zealously performing sacrifice; यद् धनं यज्ञशीलानां देवस्वं तद् विदुर्बुधाः Ms.11.2.-श्रेष्ठा the Soma plant.-संस्तरः the act of setting up the sacrificial bricks; यज्ञ- संस्तरविद्भिश्च Mb.1.7.42.-सदस् n. a number of people at a sarifice.-संभारः materials necessary for a sacri- fice.-सारः an epithet of Viṣṇu.-सिद्धिः f. the comple- tion of a sacrifice.-सूत्रम् see यज्ञोपवीत; अन्यः कृष्णाजिन- मदाद् यज्ञसूत्रं तथापरः Rām.1.4.21.-सेनः an epithet of king Drupada.-स्थाणुः a sacrificial post.-हन् m.,-हनः epithets of Śiva.-हुत् m. a sacrificial priest.
См. также в других словарях:
phála-da — फलद … Indonesian dictionary
phála-dātṛi — फलदातृ … Indonesian dictionary
phála-dāyin — फलदायिन् … Indonesian dictionary
phála-dīpikā — फलदीपिका … Indonesian dictionary
