Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

तूलशर्करा

  • 1 कपिलशर्मन्


    kapilá-ṡarman
    m. N. of Brahman Kathās.

    Sanskrit-English dictionary > कपिलशर्मन्

  • 2 तूलशर्करा


    tū́la-ṡarkarā
    f. a cotton seed L.

    Sanskrit-English dictionary > तूलशर्करा

  • 3 बालशर्मन्


    bāla-ṡarman
    m. N. of a man Cat.

    Sanskrit-English dictionary > बालशर्मन्

  • 4 स्थूलशर


    sthūlá-ṡara
    m. a kind of large reed L.

    Sanskrit-English dictionary > स्थूलशर

  • 5 स्थूलशरीर


    sthūlá-ṡarīra
    n. the gross orﾠ material andﾠ perishable body with which a soul clad in its subtle body is invested (opp. to sūkshma- andﾠ liṅga-s-, qq.vv.) Vedântas. RTL. 35 ;

    mfn. large-bodied W.

    Sanskrit-English dictionary > स्थूलशरीर

  • 6 हितलालशर्मन्


    hitá-lāla-ṡarman
    ( miṡra-hita-l-) m. N. of an author Cat.

    Sanskrit-English dictionary > हितलालशर्मन्

  • 7 स्थूल


    sthūlá
    mf (ā́)n. (fr. sthū = sthā andﾠ originally identical with sthūra) large, thick, stout, massive, bulky, big, huge AV. etc. etc.;

    coarse, gross, rough ( alsoﾠ fig. = « not detailed orﾠ precisely defined» ;
    cf. yathā-sth-) Mn. MBh. etc.;
    dense, dull, stolid, doltish, stupid, ignorant (cf. comp.) MBh. Pañcat. ;
    (in phil.) gross, tangible, material (opp. to sūkshma, « subtle» ;
    cf. sthūla-ṡarīra);
    m. Artocarpus Integrifolia L. ;
    N. of one of Ṡiva's attendants L. ;
    m. n. gaṇa ardharcâ̱di;
    (ā) f. Scindapsus Officinalis L. ;
    Cucumis Utilissimus L. ;
    large cardamoms L. ;
    n. « the gross body» (= sthūla-ṡ-) Up. MBh. etc.;
    sour milk, curds L. ;
    = kūṭa L. ;
    a heap, quantity W. ;
    a tent (prob. for 1. sthula) ib. ;
    - स्थूलकङ्गु
    - स्थूलकणा
    - स्थूलकण्टक
    - स्थूलकण्टकिका
    - स्थूलकण्टा
    - स्थूलकन्द
    - स्थूलकन्दक
    - स्थूलकर्ण
    - स्थूलकाय
    - स्थूलकाष्ठदह्
    - स्थूलकाष्ठाग्नि
    - स्थूलकेश
    - स्थूलक्षेड
    - स्थूलक्ष्वेड
    - स्थूलग्रीव
    - स्थूलंकरण
    - स्थूलचञ्चु
    - स्थूलचाप
    - स्थूलचूड
    - स्थूलजङ्घा
    - स्थूलजिह्व
    - स्थूलजीरक
    - स्थूलतण्डुल
    - स्थूलतर
    - स्थूलता
    - स्थूलताल
    - स्थूलतोमरिन्
    - स्थूलत्व
    - स्थूलत्वचा
    - स्थूलदण्ड
    - स्थूलदत्त
    - स्थूलदर्भ
    - स्थूलदला
    - स्थूलदेह
    - स्थूलदेहिन्
    - स्थूलधी
    - स्थूलनाल
    - स्थूलनास
    - स्थूलनासिक
    - स्थूलनील
    - स्थूलपट
    - स्थूलपट्ट
    - स्थूलपट्टाक
    - स्थूलपाद
    - स्थूलपिण्ड
    - स्थूलपुष्प
    - स्थूलपूलास
    - स्थूलपृषत
    - स्थूलप्रकरण
    - स्थूलप्रपञ्च
    - स्थूलफल
    - स्थूलबाहु
    - स्थूलबुद्धि
    - स्थूलभद्र
    - स्थूलभाव
    - स्थूलभुज
    - स्थूलभूत
    - स्थूलमति
    - स्थूलमध्य
    - स्थूलमय
    - स्थूलमरिच
    - स्थूलमान
    - स्थूलमुख
    - स्थूलमूल
    - स्थूलम्भविष्णु
    - स्थूलम्भावुक
    - स्थूलरोम
    - स्थूललक्ष
    - स्थूललक्ष्य
    - स्थूललक्षिता
    - स्थूलवर्त्मकृत्
    - स्थूलवल्कल
    - स्थूलवालुका
    - स्थूलविषय
    - स्थूलवृक्षफल
    - स्थूलवैदेही
    - स्थूलशङ्खा
    - स्थूलशर
    - स्थूलशरीर
    - स्थूलशल्क
    - स्थूलशाकिनी
    - स्थूलशाट
    - स्थूलशाटक
    - स्थूलशाटिका
    - स्थूलशाटी
    - स्थूलशालि
    - स्थूलशिम्बी
    - स्थूलशिरस्
    - स्थूलशीर्ष
    - स्थूलशीर्षिका
    - स्थूलशूरण
    - स्थूलशोफ
    - स्थूलषट्पद
    - स्थूलसायक
    - स्थूलसिक्त
    - स्थूलसूक्ष्म
    - स्थूलसूरण
    - स्थूलस्कन्ध
    - स्थूलस्थूल
    - स्थूलहस्त

    Sanskrit-English dictionary > स्थूल

  • 8 अन्नमय _annamaya

    अन्नमय a. (
    -यी f.) Consisting or made of food, composed of or containing boiled rice; ˚कोशः -षः the gross material body, the स्थूलशरीर, which is sustained by food and which is the fifth or last vesture or wrapper of the soul; see अन्न (2) above and also कोश; hence, also the material world, the coarsest or lowest form in which Brahman is considered as manifesting itself in the worldly existence.
    -यम् Plenty of food.

    Sanskrit-English dictionary > अन्नमय _annamaya

  • 9 पञ्चन् _pañcan

    पञ्चन् num. a. (Always pl., nom. and acc. पञ्च) Five. (As the first member of comp. पञ्चन् drops its final न्). [cf. Gr. pente.]
    -Comp. -अंशः the fifth part, a fifth.
    -अग्निः 1 an aggregate of five sacred fires; i. e. (अन्वाहार्यपचन or दक्षिण, गार्हपत्य, आहवनीय, सभ्य, and आव- सथ्य).
    -2 a householder who maintains the five sacred fires; पञ्चाग्नयो धृतव्रताः Māl.1; Ms.3.185.
    -3 five mystic fires supposed to exist in the body; तेजो ह्यग्निस्तथा क्रोधश्चक्षुरूष्मा तथैव च । अग्निर्जरयते यच्च पञ्चाग्नेयाः शरीरिणः ॥ Mb.12.184.21.
    -4 one who is acquainted with the doctrine of these fires. ˚साधनम् four fires on four sides and the sun above the head. This is a form of penance.
    -अङ्ग a. five-membered, having five parts or divi- sions as in पञ्चाङ्गः प्रणामः (i. e. बाहुभ्यां चैव जानुभ्यां शिरसा वक्षसा दृशा); कृतपञ्चाङ्गविनिर्णयो नयः Ki.2.12. (see Malli. and Kāmandaka quoted by him); पञ्चाङ्गमभिनयमुपदिश्य M.1; चित्ताक्षिभ्रूहस्तपादैरङ्गैश्चेष्टादिसाम्यतः । पात्राद्यवस्थाकरणं पञ्चाङ्गे$भिनयो मतः ॥
    (-ङ्गः) 1 a tortoise or turtle.
    -2 a kind of horse with five spots in different parts of his body. (
    -ङ्गी) a bit for horses.
    -(ङ्गम्) 1 collection or aggregate of five parts.
    -2 five modes of devotion (silent prayer, oblations, libations, bathing idols and feeding Brāhmaṇas)
    -3 the five parts of a tree; त्वक्पत्रकुसुमं मूलफलमेकस्य शाखिनः । एकत्र मिलितं चैतत् पञ्चाङ्ग- मिति संज्ञितम् ॥
    -4 a calendar or almanac, so called be- cause it treats of five things:-- (तिथिर्वारश्च नक्षत्रं योगः करणमेव च); चतुरङ्गबलो राजा जगतीं वशमानयेत् । अहं पञ्चा- ङ्गबलवानाकाशं वशमानये ॥ Shbhāṣ. ˚गुप्तः a turtle. ˚पत्रम् a calendar. ˚विनिर्णयः the five rules are as follows; सहायाः साधनोपाया विभागो देशकालयोः । विनिपातप्रतीकारः सिद्धिः पञ्चाङ्ग- मिष्यते ॥ Kāmandak; cf. Ki.2.12. ˚शुद्धिः f. the propiti- ousness or favourable state of five important points; i. e. तिथि, वार, नक्षत्र, योग and करण (in astrology).
    -अङ्गिक a. five-membered.
    -अङ्गुल a. (
    -ला or
    -ली f.) measuring five fingers. (
    -लः) the castor-oil plant.
    -अ(आ)जम् the five products of the goat; cf. पञ्चगव्य.
    -अतिग a. liberated (मुक्त); सो$पि पञ्चातिगो$भवत् Mb. 12.59.9.
    -अप्सरस् n. N. of a lake, said to have been created by the sage Mandakarni; cf. R.13.38.
    -अमरा The five plants i. e. (Mar. भांग, दूर्वा, बेल, निर्गुडी and तुळस.
    -अमृत a. consisting of 5 ingredients.
    -(तम्) 1 the aggregate of five drugs; dry ginger, a species of Moonseed (Cocculus cordifolius, Mar. गुळवेल), Asparagus recemosus (Mar. शतावरी), Hypoxis brevifolia (Mar. मुसळी), गोक्षुरक (Mar. गोखरूं).
    -2 the collection of five sweet things used in worshipping deities; (दुग्धं च शर्करा चैव घृतं दधि तथा मधु).
    -3 the five elements; Māl.5.2.
    -अम्लम् the aggregate of five acid plants (the jujube, pomegranate, sorrel, spondias and citron).
    -अर्चिस् m. the planet Mercury.
    - अवयव a. five-membered (as a syllogism, the five members being, प्रतिज्ञा, हेतु, उदाहरण, उपनय and निगमन q. v.).
    -अवस्थः a corpse (so called because it is resolved into the five elements) cf. पञ्चत्व below.
    -अविकम् the five products of the sheep; cf. पञ्चगव्य.
    -अशीतिः f. eighty-five.
    -अहः a period of five days.
    - आतप a. doing penance with five fires. (i. e. with four fires and the sun); cf. R.13.41.
    -आत्मक a. consisting of five elements (as body).
    -आननः, -आस्यः, -मुखः, -वक्त्रः 1 epithets of Śiva.
    -2 a lion (so called because its mouth is generally wide open; पञ्चम् आननं यस्य), (often used at the end of names of learned men to express great learning or respect; न्याय˚, तर्क˚ &c. e. g. जगन्नाथतर्कपञ्चानन); see पञ्च a.
    -3 the sign Leo of the zodiac. (
    -नी) an epithet of Durgā.
    -आम्नायाः m. (pl.) five Śāstras supposed to have proceeded from the five mouths of Śiva.
    -आयतनी, -नम् a group of five deities like गणपति, विष्णु, शंकर, देवी and सूर्य.
    -इन्द्रियम् an aggregate of the five organs (of sense or actions; see इन्द्रियम्).
    -इषुः, -बाणः, -शरः epithets of the god of love; (so called because he has five arrows; their names are:-- अरविन्दमशोकं च चूतं च नवमल्लिका । नीलोत्पलं च पञ्चैते पञ्चबाणस्य सायकाः ॥ the five arrows are also thus named:-- संमोहनोन्मादनौ च शोषणस्तापनस्तथा । स्तम्भनश्चेति कामस्य पञ्चबाणाः प्रकीर्तिताः ॥).
    -उपचारः the five articles of worship i. e. (गन्ध, पुष्प, धूप, दीप and नैवेद्य).
    -उष्मन् m. (pl.) the five digestive fires supposed to be in the body.
    -कपाल a. prepared or offered in five cups.
    -कर्ण a. branded in the ear with the number 'five' (as cattle &c.); cf. P.VI.3.115.
    -कर्मन् n. (in medicine) the five kinds of treatment; i. e. 1 वमन 'giving emetics'; 2 रेचन 'purging'; 3 नस्य 'giving stre- nutatories'; 4 अनुवासन 'administering an enema which is oily', and 5 निरूह 'administering an enema which is not oily. वमनं रेचनं नस्यं निरूहश्चानुवासनम् । पञ्चकर्मेदमन्यश्च ज्ञेयमुत्क्षेपणादिकम् ॥
    -कल्याणकः a horse with white feet and a white mouth.
    -कषाय a decoction from the fruits of five plants (जम्बु, शाल्मलि, वाट्याल, बकुल and बदर).
    -कृत्यम् the five actions by which the Supreme Power manifests itself (सृष्टि, स्थिति, संहार, तिरोभाव and अनुग्रह- करण).
    -कृत्वस् ind. five times.
    -कृष्णः A kind of game. (
    -ष्णाः) The five deities of Mahānubhāva sect namely चक्रवर्ती कृष्ण, Datta of Mātāpura, Gundam Raul of ऋद्धिपुर, चांगदेव राऊळ of द्वारावती and चांगदेव राऊळ of प्रतिष्ठान.
    -कोणः a pentagon.
    -कोलम् the five spices taken collec- tively; पिप्पली पिप्पलीमूलं चव्यचित्रकनागरम् । पञ्चकोलं......... (Mar. पिंपळी, पिंपळमूळ, चवक, चित्रक व सुंठ).
    -कोषाः m. (pl.) the five vestures or wrappers supposed to invest the soul; they are:-- अन्नमयकोष or the earthly body (स्थूलशरीर); प्राणमयकोष the vesture of the vital airs; मनो- मयकोष the sensorial vesture; विज्ञानमयकोष the cognitional vesture (these three form the लिङ्गशरीर); and आनन्द- मयकोष the last vesture, that of beatitude. कोषैरन्नमयाद्यैः पञ्चभिरात्मा न संवृतो भाति । निजशक्तिसमुप्तन्नैः शैवालप़टलैरिवाम्बु वापीस्थम् ॥ Vivekachūdāmaṇi.
    -क्रोशी 1 a distance of five Kroṣas.
    -2 N. of the city, Banares.
    -खट्वम्, -खट्वी a collection of five beds.
    -गत a. (in alg.) raised to the fifth power.
    -गवम् a collection of five cows.
    -गव्यम् the five products of the cow taken collectively; i. e. milk, curds, clarified butter or ghee, urine, and cowdung (क्षीरं दधि तथा चाज्यं मूत्रं गोमयमेव च).
    -गु a. bought with five cows.
    -गुण a. five-fold. (
    -णाः) the five objects of sense (रूप, रस, गन्ध, स्पर्श and शब्द). (
    -णी) the earth.
    -गुप्तः 1 a tortoise (as drawing in its 4 feet and head).
    -2 the materialistic system of philosophy, the doctrines of the Chārvākas.
    -घातः (in music) a kind of mea- sure.
    -चत्वारिंश a. forty-fifth.
    -चत्वारिंशत् f. forty-five.
    -चामरम् N. of 2 kinds of metre; प्रमाणिकापदद्वयं वदन्ति पञ्चचामरम् Vṛittaratnākara.
    -जनः 1 a man, man- kind.
    -2 N. of a demon who had assumed the form of a conch-shell, and was slain by Kṛiṣṇa; तस्मै प्रादाद्वरं पुत्रं मृतं पञ्चजनोदरात् Bhāg.3.3.2.
    -3 the soul.
    -4 the five classes of beings; i. e. gods, men, Gandharvas, serpents and pitṛis; यस्मिन् पञ्च पञ्चजना आकाशश्च प्रतिष्ठितः Bṛi. Up.4.4.17.
    -5 the four primary castes of the Hindus (ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य and शूद्र) with the Niṣādas or barbarians as the fifth (pl. in these two senses); (for a full exposition see Sārirabhāṣya on Br. Sūtras 1.4.11-13). (
    -नी) an assemblage of five persons.
    -जनीन a. devoted to the five races. (
    -नः) an actor, a mimic, buffoon, one who is devoted to the pentad viz. singer, musician, dancer, harlot and a jester; गायकवादक- नर्तकदासीभण्डरतः खलु पञ्चजनीनः Bhāsāvritti on P.V.1.9.
    -ज्ञानः 1 an epithet of Buddha as possessing the five kinds of knowledge.
    -2 a man familiar with the doc- trines of the Pāśupatas.
    -तक्षम्, -क्षी a collection of five carpenters.
    -तत्त्वम् 1 the five elements taken collectively; i. e. पृत्थी, अप्, तेजस्, वायु and आकाश.
    -2 (in the Tantras) the five essentials of the Tāntrikas, also called पञ्चमकार because they all begin with म; i. e. मद्य, मांस, मत्स्य, मुद्रा and मैथुन.
    -तन्त्रम् N. of a well-known collection in five books containing moral stories and fables by Visnugupta; पञ्चतन्त्रात्तथान्यस्माद् ग्रन्थादाकृष्य लिख्यते H. Pr.9.
    -तन्मात्रम् the five subtle and pri- mary elements (such as शब्द, रस, स्पर्श and रूप and गन्ध).
    -तपस् m. an ascetic who in summer practises penance sitting in the middle of four fires with the sun burning right over his head; cf. हविर्भुजामेधवतां चतुर्णां मध्ये ललाटंतपसप्तसप्तिः R.13.41; Ku.5.23; Ms.6.23 and Śi.2.51. also; ग्रीष्मे पञ्चतपा वीरो वर्षास्वासारषाण्मुनिः Bhāg. 4.23.6; Rām.3.6.5.
    -तय a. five-fold; वृत्तयः पञ्चतय्यः क्लिष्टा अक्लिष्टाः Mbh. (
    -यः) a pentad.
    -तिक्तम् the five bitter things:-- निवामृतावृषपटोलनिदिग्धिकाश्च.
    -त्रिंश a. thirtyfifth.
    -त्रिंशत्, -त्रिंशतिः f. thirty-five.
    -दश a.
    1 fifteenth.
    -2 increased by fifteen; as in पञ्चदशं शतम् 'one hundred and fifteen'.
    -दशन् a. (pl.) fifteen.
    ˚अहः a period of fifteen days.
    -दशिन् a. made or consisting of fifteen.
    -दशी 1 the fifteenth day of a lunar fort- night (the full or new moon day); Y.1.146.
    -2 N. of a philosophical work (प्रकरणग्रन्थ) by माधवाचार्य (विद्यारण्य).
    -दीर्घम् the five long parts of the body; the arms, eyes, belly, nose and breast; बाहू नेत्रद्वयं कुक्षिर्द्वे तु नासे तथैव च । स्तनयोरन्तरं चैव पञ्चदीर्घं प्रचक्षते ॥
    -देवताः the five deities:-- आदित्यं गणनाथं च देवीं रुद्रं च केशवम् । पञ्चदैवतमित्युक्तं सर्वकर्मसु पूजयेत् ॥
    -धारणक a. upheld by the five elements.
    -नखः 1 any animal with five claws; such as the hare, alligator, tortoise, porcupine, rhinoceros शशकः शल्लकी गोधा खड्गी कूर्मश्च पञ्चमः । पञ्च पञ्चनखा भक्ष्या ये प्रोक्ताः कृतजैर्द्विजैः Bk.6.131; Ms.5.17,18; Y.1.177.
    -2 an elephant.
    -3 a turtle.
    -4 a lion or tiger.
    -नखी, -नखराज an iguana (Mar. घोरपड); Gīrvāṇa.
    -नदः 'the country of five rivers, the modern Panjab (the five rivers being शतद्रु, विपाशा, इरावती, चन्द्रभागा and वितस्ता, or the modern names Sutlej, Beas, Ravee, Chenab and Jhelum).
    -दा (pl.) the people of this country.
    -नवतिः f. ninety-five.
    -निम्बम् the five products of निम्ब viz. (the flowers, fruit, leaves, bark and root).
    -नीराजनम् waving five things before an idol and then falling prostrate before it; (the five things being:-- a lamp, lotus, cloth, mango and betel-leaf).
    -पञ्चाश a. fiftyfifth.
    -पञ्चाशत् f. fifty-five.
    -पदी 1 five steps; पुंसो यमान्तं व्रजतो$पिनिष्ठुरै- रेतैर्धनैः पञ्चपदी न दीयते Pt.2.115.
    -2 the five strong cases, i. e. the first five inflections
    -पर्वन् n. (pl.) the five parvans q. v.; they are चतुर्दश्यष्टमी चैव अमावास्या च पूर्णिमा । पर्वाण्येतानि राजेन्द्र रविसंक्रान्तिरेव च ॥ a. five-knotted (an arrow).
    -पल्लवम् The leaves of the mango, fig, banyan, ficus religiosa (Mar. पिंपळ) and Genus Ficus (Mar. पायरी). There are other variations such as पनस, आम्र, पिप्पल, वट and बकुल. The first group is for the Vedic ritual only.
    -पात्रम् 1 five vessels taken collectively.
    -2 a Srāddha in which offerings are made in five vessels.
    -पाद् a. consisting of five feet, steps, or parts; पञ्चपादं पितरम् Praśna Up.1.11. (-m.) a year (संवत्सर).
    -पादिका N. of a commentary on शारीरकभाष्य.
    -पितृ m. (pl.) the five fathers:-- जनकश्चोपनेता च यश्च कन्यां प्रयच्छति । अन्नदाता भयत्राता पञ्चैते पितरः स्मृताः ॥
    -पित्तम् the bile of five ani- mals viz. (the boar, goat, buffalo, fish and peacock).
    -प्रस्थ a. having five elevations (a forest).
    -प्राणाः m. (pl.) the five life-winds or vital airs: प्राण, अपान, व्यान, उदान, and समान.
    -प्रासादः a temple of a particular size with four pinnacles and a steeple.
    -बन्ध a fine equal to the fifth part of anything lost or stolen.
    -बलाः five medicinal herbs, namely बला, नागबला, महाबला, अति- बला and राजबला.
    -बाणः, -वाणः, -शरः epithets of the god of love; see पञ्चेषु.
    -बाहुः N. of Śiva.
    -बिन्दुप्रसृतम् N. of a particular movement in dancing; Dk.2.
    -बीजानि the five seeds:--कर्कटी, त्रपुस, दाडिम, पद्मबीज, and वानरीबीज.
    -भद्र a.
    1 having five good qualities.
    -2 consisting of five good ingredients (as a sauce &c.).
    -3 having five auspicious marks (as a horse) in the chest, back, face and flanks.
    -4 vicious.
    -द्रः a kind of pavilion.
    -भागिन् m. the five deities of पञ्चमहा- यज्ञ; धर्मकामविहीनस्य चुक्रुधुः पञ्चभागिनः Bhāg.11.23.9.
    -भुज a. pentagonal.
    (-जः) 1 a pentagon; cf. पञ्चकोण.
    -2 N. of Gaṇeśa.
    -भूतम् the five elements; पृथ्वी, अप्, तेजस्, वायु and आकाश.
    -भृङ्गाः the five trees, viz. देवदाली (Mar. देवडंगरी), शमी, भङ्गा (Mar. भांग), निर्गुण्डी and तमालपत्र.
    -मकारम् the five essentials of the left-hand Tantra ritual of which the first letter is म; see पञ्चतत्त्व (2).
    -महापातकम् the five great sins; see महापातक Ms.11. 54.
    -महायज्ञाः m. (pl.) the five daily sacrifices enjoined to be performed by a Brāhmaṇa; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः पितृ- यज्ञस्तु तर्पणम् । होमो दैवो बलिर्भौतो नृयज्ञो$तिथिपूजनम् ॥ Ms.3.7. अहुतं च हुतं चैव तथा प्रहुतमेव च । ब्राह्मं हुतं प्राशितं च पञ्च यज्ञान् प्रचक्षते ॥ Ms.3.73; see महायज्ञ.
    -मारः son of Baladeva; L. D. B.
    -माश(षि)क a. consisting of five Māṣas (as a fine &c.).
    -माष(षि)क a. amounting to five māṣas; गर्दभाजाविकानां तु दण्डः स्यात्पञ्चमाषिकः Ms.8.298.
    -मास्य a. happening every five months.
    -मुखः an arrow with five points; (for other senses see पञ्चानन.)
    -मुद्रा five gestures to be made in presenting offerings to an idol; viz आवाहनी, स्थापनी, संनिधापनी, संबोधनी and संमुखीकरणी; see मुद्रा.
    -मूत्रम् the urine of five female animals; the cow, goat, she-buffalo, sheep, and she-ass.).
    -मूलम् there are nine varieties of the pentad combinations of roots; लघुपञ्चमूल, बृहत्पञ्चमूल, शतावर्यादि, तृणपञ्चमूल, जीवकादिपञ्चमूल, पुनर्नवादिपञ्चमूल, गोक्षुरादि˚, वल्ली˚.
    -रत्नम् a collection of five gems; (they are variously enumerated: (1) नीलकं वज्रकं चेति पद्मरागश्च मौक्तिकम् । प्रवालं चेति विज्ञेयं पंचरत्नं मनीषिभिः ॥ (2) सुवर्णं रजतं मुक्ता राजावर्तं प्रवालकम् । रत्नपञ्चकमाख्यातम्...॥ (3) कनकं हीरकं नीलं पद्मरागश्च मौक्तिकम् । पञ्चरत्नमिदं प्रोक्त- मृषिभिः पूर्वदर्शिभिः ॥
    -2 the five most admired episodes of the Mahābhārata; गीता, विष्णुसहस्रनाम, भीष्मस्तवराज, अनुस्मृति and गजेन्द्रमोक्ष).
    -रसा the आमलकी tree (Mar. आंवळी).
    -रात्रम् 1 a period of five nights; इत्यर्थं वयमानीताः पञ्चरात्रो$पि विद्यते Pañch.3.24.
    -2 N. of one of Bhāsa's dramas.
    -3 N. of a philosophical treatise attributed to Nārada.
    -4 N. of an अहीन (sacrifice) lasting for 5 days; स एतं पञ्चरात्रं पुरुषमेधं यज्ञक्रतुमपश्यत् Śat. Br.; cf. Mb.12.218. 11.
    -राशिकम् the rule of five (in math.).
    -लक्षणम् a Purāṇa; so called because it deals with five important topics:-- सर्गश्च प्रतिसर्गश्च वंशो मन्वन्तराणि च । वंशानुचरितं चैव पुराणं पञ्चलक्षणम् ॥ see पुराण also.
    -लवणम् five kinds of salt; i. e. काचक, सैन्धव, सामुद्र, बिड and सौवर्चल.
    -लाङ्गलकम् a gift (महादान) of as much land as can be cultivated with five ploughs.
    -लोकपालः the five guardian deities viz. Vināyaka, Durgā, Vāyu, Ākāśa and Aśvinīkumāra.
    -लोहम् a metallic alloy containing five metals (i. e. copper, brass, tin, lead and iron).
    -लोहकम् the five metals i. e. gold, silver, copper, tin and lead.
    -वटः the sacred or sacrificial thread worn across the breast (यज्ञोपवीत).
    -वटी 1 the five fig-trees: i. e. अश्वत्थ, बिल्व, वट, धात्री and अशोक.
    -2 N. of a part of the Daṇḍakā forest where the Godāvarī rises and where Rāma dwelt for a considerable time with his beloved; it is two miles from Nasik; परिहरन्तमपि मामितः पञ्चवटीस्नेहो बलादाकर्षतीव U.2.27/28; R.13.34.
    -वर्गः 1 an aggregate of five.
    -2 the five essential elements of the body.
    -3 the five organs of sense; संतुष्टपञ्चवर्गो$हं लोकयात्रां प्रवाहये Rām.2.19.27.
    -4 the five daily sacrifices enjoined to be performed by a Brāhmaṇa; cf. महायज्ञ.
    -5 the five classes of spies (कापटिक, उदास्थित, गृहपतिव्यञ्जन, वैदेहिकव्यञ्जन and तापसव्यञ्जन); cf. Kull. on Ms.7.154.
    -वर्षदेशीय a. about five years old.
    -वर्षीय a. five years old.
    -वल्कलम् a collection of the barks of five kinds of trees; namely न्यग्रोध, उदुम्बर, अश्वत्थ, प्लक्ष and वेतस.
    -वल्लभा N. of Draupadī.
    -वार्षिक a. recurring every five years.
    -वाहिन् a. drawn by five (as a carriage).
    -विंश a. twenty-fifth.
    -शः 1 a Stoma consisting of 25 parts.
    -2 N. of Viṣṇu (regarded as the 25th तत्त्व); स तु जन- परितापं तत्कृतं जानता ते नरहर उपनीतः पञ्चतां पञ्चविंश Bhāg. 7.8.53.
    -विंशतिः f. twenty-five.
    -विंशतिका a collection of twenty-five; as in वेतालपञ्चविंशतिका.
    -विध a. five- fold, of five kinds. ˚प्रकृतिः f. the five departments of a government; अमात्यराष्ट्रदुर्गार्थदण्डाख्याः पञ्च चापराः Ms.7.157.
    -वीरगोष्ठम् an assembly room, concert-hall; रागमञ्जरी नाम पञ्चवीरगोष्ठे संगीतकमनुष्ठास्यति Dk.2.
    -वृत्, -वृतम् ind. five-fold.
    -वृत्तिता depending on senses; Rām.2.1.65.
    -शत a. amounting to five hundred.
    (-तम्) 1 one hundred and five.
    -2 five hundred.
    -शाखः 1 the hand; स्वशिरः पश्चशाखाभ्यामभिहत्यायतेक्षणा Mb.11.17.3; कदापि नो मुञ्चति पञ्चशाखः (नारायणस्य) Rām. Ch.1.9; स्फूर्जद्रत्नाङ्गुलीयद्युतिशबलनखद्योतिभिः पञ्चशाखैः Śiva B.3.49.
    -2 an elephant.
    -शारदीयः N. of a Yāga.
    -शिखः a lion.
    -शीलम् the five rules of conduct; Buddh.
    -शुक्लम् The holy combination of five days, viz. Uttarāyaṇa (day of the gods), the bright half of the month (day of the manes) and day time, हरिवासर and सिद्धक्षेत्र (cf. त्रिशुक्लम्).
    -ष a. (pl.) five or six; सन्त्यन्ये$पि बृहस्पतिप्रभृतयः संभाविताः पञ्चषाः Bh.2.34.
    -षष्ट a. sixty-fifth.
    -षष्टिः f. sixty-five.
    -सटः one with five tufts of hair on the head (सटाः जटाः केशसन्निवेशे मध्ये मध्ये पञ्चसु स्थानेषु क्षौरवद्वापनम्); दासो$यं मुच्यतां राज्ञस्त्वया पञ्चसटः कृतः Mb.3.272.18; (Mar. पांच पाट काढणें).
    -सप्तत a. seventy-fifth.
    -सप्ततिः f. seventy-five.
    -सस्यम् the five grains viz. धान्य, मुद्ग, तिल, यव and माष.
    -सिद्धान्ती f. the five astronomical doctrines from astronomical book like सूर्यसिद्धान्त etc.
    -सिद्धौषधयः the five medi- cinal plants:-- तैलकन्द, सुधाकन्द, क्रोडकन्द, रुदन्तिक, सर्पाक्षी.
    -सुगन्धकम् the five kinds of aromatic vegetable sub- stances; they are:-- कर्पूरकक्कोललवङ्गपुष्पगुवाकजातीफलपञ्चकेन । समांशभागेन च योजितेन मनोहरं पञ्चसुगन्धकं स्यात् ॥.
    -सूनाः f. the five things in a house by which animal life may be accidentally destroyed; they are:-- पञ्चसूना गृहस्थस्य चुल्ली पेषण्युपस्करः कण्डनी चोदकुम्भश्च Ms.3.68.
    -सूरणाः the five medicinal esculent roots; sweet and bitter सूरण, अत्यम्ल- पर्णी, काण्डीर, मालाकन्द. &c.
    -स्रोतम् n. the mind; पञ्चस्रोतसि निष्णातः Mb.12.218.11. (com. पञ्चस्त्रोतांसि विषयकेदारप्रणालिका यस्य तस्मिन् मनसि).
    -हायन a. five years old.

    Sanskrit-English dictionary > पञ्चन् _pañcan

  • 10 स्थावर _sthāvara

    स्थावर a. [स्था-वरच्]
    1 Fixed to one spot, stable, stationary, immoveable, inanimate (opp. जङ्गम); शरी- रिणां स्थावरजङ्गमानां सुखाय तज्जन्मदिनं बभूव Ku.1.23;6.67, 73.
    -2 Inert, inactive, slow.
    -3 Regular, established.
    -रः A mountain; स्थावराणां हिमालयः Bg.1.25.
    -रम् 1 Any stationary or inanimate object (such as clay, stones, trees &c. which formed the seventh creation of Brahman; cf. Ms.1.41); मान्यः स मे स्थावरजङ्गमानां सर्गस्थितिप्रत्यवहारहेतुः R.2.44; Ku.6.58.
    -2 A bow- string.
    -3 Immoveable property, real estate.
    -4 A heir-loom.
    -5 A large body; (fig.) a gross or mate- rial body (स्थूलशरीर); गमनं निरपेक्षश्च पश्चादनवलोकयन् । ऋजुः प्रणिहितो गच्छंस्त्रसस्थावरवर्जकः Mb.12.9.19.
    -Comp. -अस्थावरम्, -जङ्गमम् 1 moveable and immoveable propery.
    -2 animate and inanimate things.
    -आत्मन् a. of immoveable form; स्थाने त्वां स्थावरात्मानं विष्णुमाहुस्त- थाहि ते Ku.6.67.

    Sanskrit-English dictionary > स्थावर _sthāvara

  • 11 कपिल


    kapilá
    mf (ā)n. ( kam Uṇ. I, 56 ;

    more probably connected with kapi BRD.), monkeycoloured, brown, tawny, reddish RV. X, 27, 16 ṠBr. R. etc.. ;
    red-haired Mn. III, 8 ;
    m. the brown orﾠ tawny orﾠ reddish colour Suṡr. ;
    a kind of mouse;
    a kind of ape Kathās. ;
    a (brown) dog L. ;
    incense L. ;
    N. of an ancient sage (identified by some with Vishṇu andﾠ considered as the founder of the Sāṃkhya system of philosophy) MBh. Bhag. etc.;
    N. of several other men;
    of a Dānava Hariv. 197 BhP. ;
    of a Nāga MBh. III, 8010 Hariv. etc.. ;
    of a Varsha in Kuṡa-dvipa VP. II, 4, 37 ;
    of several mountains;
    a form of fire MBh. III, 14197 ;
    N. of the sun MBh. III, 154 ;
    (ās) m. pl. N. of a people VarBṛS. ;
    of the Brāhmans in Ṡālmala-dvīpa VP. II, 4, 31 ;
    (ā) f. a brown cow Yājñ. I, 205 MBh. etc.. ;
    a fabulous cow celebrated in the Purāṇas W. ;
    a kind of leech Suṡr. I, 40, 20 ;
    a kind of ant Suṡr. II, 296, 12 ;
    Dalbergia Sissoo L. ;
    Aloe Perfoliata L. ;
    a sort of perfume L. ;
    a kind of medicinal substance L. ;
    a kind of brass L. ;
    N. of a daughter of Daksha MBh. ;
    of a Kiṃnara woman Kāraṇḍ. ;
    of a river MBh. III, 14233 VP. ;
    N. of the female of the elephant Puṇḍarika (q.v.) L. ;
    - कपिलगीता
    - कपिलजट
    - कपिलदेव
    - कपिलद्युति
    - कपिलद्राक्षा
    - कपिलद्रुम
    - कपिलधारा
    - कपिलधूसर
    - कपिलपञ्चरात्र
    - कपिलपुर
    - कपिलफला
    - कपिलभद्रा
    - कपिलभाष्य
    - कपिलरुद्र
    - कपिलर्षि
    - कपिललोह
    - कपिलवस्तु
    - कपिलशर्मन्
    - कपिलशिंशपा
    - कपिलसंहिता
    - कपिलसांख्यप्रवचन
    - कपिलाक्षा
    - कपिलाचार्य
    - कपिलाञ्जन
    - कपिलातीर्थ
    - कपिलाधिका
    - कपिलापति
    - कपिलावट
    - कपिलाश्रम
    - कपिलाश्व
    - कपिलाषष्ठी
    - कपिलाह्रद
    - कपिलेश्वरतीर्थ
    - कपिलेश्वरदेव

    Sanskrit-English dictionary > कपिल

  • 12 तूल


    tū́la
    n. a tuft of grass orﾠ reeds, panicle of a flower orﾠ plant

    AV. XIX, 32, 3 Kāṭh. TāṇḍyaBr. ChUp. ;
    ( īshīkā-) Kauṡ. Āp. Pāṇ. 6-2, 121 (ifc. ind.);
    a pencil Divyâ̱v. V. XXXVI ;
    = tūta L. ;
    air L. ;
    m. the thorn-apple Npr. ;
    n. (m. L.) cotton MBh. R. etc.;
    (ā) f. id. L. ;
    a lamp wick L. ;
    (ī) f. id. L. ;
    cotton Sāṃkhyak. 17, Gauḍap. ;
    = - li Uṇ. Sch. ;
    = - paṭī Subh. RāmatUp. I, 86 Sch. ;
    the Indigo plant L. ;
    cf. ápa-, indra-, udak-, prāk-, bhasma-, ṡaṇa-,
    sa-, haṉsa-,
    - तूलकण
    - तूलकार्मुक
    - तूलचाप
    - तूलदाहम्
    - तूलनाला
    - तूलनालिका
    - तूलनाली
    - तूलपटिका
    - तूलपटी
    - तूलपिचु
    - तूलपीठी
    - तूलपूर्ण
    - तूलफल
    - तूलमूल
    - तूललासिका
    - तूलवती
    - तूलवृक्ष
    - तूलशर्करा
    - तूलशोधन
    - तूलशोधिनी
    - तूलसेचन

    Sanskrit-English dictionary > तूल

  • 13 बाल


    bāla
    mf (ā)n. (cf. vāla) young, childish, infantine, not full-grown orﾠ developed (of per. sons andﾠ things) GṛS. Up. Mn. MBh. etc.;

    newly risen, early (as the sun orﾠ its rays) Ragh. ;
    new orﾠ waxing (as the moon) ib. Kum. ;
    puerile, ignorant, simple, foolish Mn. Hariv. Kāv. ;
    pure (as an animal fit for sacrifice) L. ;
    m. a child, boy (esp. one under 5 years) Mn. MBh. etc.;
    (in law) a minor (minors are classified as kunāra, orﾠ boys under 5 years of age, ṡiṡu under 8, pogaṇḍa from the 5th to the end of the 9th orﾠ till the 16th year, andﾠ kiṡora from the 10th to the 16th year);
    a fool, simpleton Mn. Pañcat. ;
    any young animal L. ;
    a colt, foal L. ;
    a five years old elephant L. ;
    Cypriuus Denticulatus orﾠ Rohita L. ;
    N. of a Rakshas VP. ;
    of a prince Rājat. ;
    (ā) f. a female child, girl, young woman (esp. one under 16 years) Mn. MBh. etc.;
    a one year old cow L. ;
    small cardamoms L. ;
    Aloe Indica L. ;
    a kind of metre L. ;
    a partic. mystical prayer Cat. ;
    N. of the mother of Vālin andﾠ Su-griva (said to have been formed by Prajā-pati out of some dust which had fallen into his eyes) R. ;
    n. Andropogon Muricatus L. ;
    heat L. ;
    - बालकदली
    - बालकमलिनी
    - बालकवि
    - बालकाण्ड
    - बालकाव्य
    - बालकुन्द
    - बालकृष्ण
    - बालकेलि
    - बालकेली
    - बालक्रिया
    - बालक्रीडन
    - बालक्रीडा
    - बालखिल्य
    - बालगज
    - बालगणपतिपूजा
    - बालगर्भिणी
    - बालगादाधरी
    - बालगोपाल
    - बालगोविन्द
    - बालगौरीतीर्थ
    - बालग्रह
    - बालघ्न
    - बालचन्द्र
    - बालचन्द्रिका
    - बालचरित
    - बालचरित्व
    - बालचर्य
    - बालचातुर्भद्रिका
    - बालचिकित्सा
    - बालचूत
    - बालजातक
    - बालजातय
    - बालतनय
    - बालतन्त्र
    - बालतरु
    - बालता
    - बालत्व
    - बालतृण
    - बालदर्शम्
    - बालदलक
    - बालदेव
    - बालधन
    - बालनेत्र
    - बालपण्डित
    - बालपत्त्र
    - बालपत्त्रक
    - बालपाठ
    - बालपादप
    - बालपाश्या
    - बालपुत्र
    - बालपुत्रक
    - बालपुष्पिका
    - बालपुष्पी
    - बालप्रकाश
    - बालप्रबोधिका
    - बालप्रबोधिनी
    - बालप्रमथनी
    - बालबन्धन
    - बालबुद्धिप्रकाशिनी
    - बालबोध
    - बालबोधक
    - बालबोधनी
    - बालभञ्जक
    - बालभद्रक
    - बालभारत
    - बालभाव
    - बालभाषाव्याकरणसुत्रवृत्ति
    - बालभूषा
    - बालभृत्य
    - बालभैरवीदीपदान
    - बालभैषज्य
    - बालभोज्य
    - बालमति
    - बालमनोरमा
    - बालमन्दारवृक्ष
    - बालमरण
    - बालमल्लवेनसिद्धान्त
    - बालमित्र
    - बालमुकुन्दाचार्य
    - बालमूल
    - बालमूलक
    - बालमूषिका
    - बालमृग
    - बालम्रिणाल
    - बालम्भट्ट
    - बालयज्ञोपवीतक
    - बालरक्षण
    - बालरक्षा
    - बालरञ्जिनी
    - बालराघवीय
    - बालराज
    - बालरामभरत
    - बालरामायण
    - बालरूप
    - बालरोग
    - बाललता
    - बाललीला
    - बालवत्स
    - बालवनिता
    - बालवाह्य
    - बालविनष्ट
    - बालविनष्टक
    - बालविनोदिनी
    - बालविवेकिनी
    - बालवृक्ष
    - बालवैधव्य
    - बालव्याकरण
    - बालशर्मन्
    - बालशास्त्रिन्
    - बालशृङ्ग
    - बालसखि
    - बालसंजीवन
    - बालसंध्या
    - बालसरस्वती
    - बालसात्र्न्य
    - बालसारयन्त्र
    - बालसिंह
    - बालसुहृद्
    - बालसूर्य
    - बालसूर्यक
    - बालस्थान
    - बालहत्या
    - बालहन्
    - बालाकल्प
    - बालाकवच

    Sanskrit-English dictionary > बाल

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»