Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

गजयानविद्

  • 1 गजयानविद्


    gaja-yāna-vid
    mfn. expert in managing an elephant W.

    Sanskrit-English dictionary > गजयानविद्

  • 2 गजयूथ


    gaja-yūtha
    n. a herd of elephants Hit.

    Sanskrit-English dictionary > गजयूथ

  • 3 गजयोधिन्


    gaja-yodhin
    mfn. fighting on an elephant MBh. V, 5959; VI Hariv. 13514.

    Sanskrit-English dictionary > गजयोधिन्

  • 4 परागजय


    parāga-jaya
    m. the being deprived of orﾠ conquered, loss, defeat ( alsoﾠ in a lawsuit) MBh. Kāv. Yājñ. ;

    conquest, victory MBh. R. Ragh. ;
    turning away from, desertion MW.

    Sanskrit-English dictionary > परागजय

  • 5 गज


    gaja
    m. an elephant ShaḍvBr. V, 3 Mn. etc.. (ifc. f. ā R. II, 57, 7);

    (= dig-g-) one of the 8 elephants of the regions W. ;
    (hence) the number « eight» Sūryas. ;
    a measure of length (commonly Gaz, equal to two cubits = 1 3/4 Or 2 Hastas) L. ;
    a mound of earth (sloping on both sides) on which a house may be erected Jyot. ;
    = - puṭa q.v.;
    (in music) a kind of measure;
    N. of a man MBh. VI, 3997 ;
    of an Asura (conquered by Ṡiva) KāṡīKh. LXVIII ;
    of an attendant on the sun L. ;
    (ā) f. = - vīthi VarBṛS. IX, 1 ff. Sch. ;
    (ī) f. a female elephant BhP. IV, 6, 26; X, 33, 23. ;
    - गजकन्द
    - गजकन्या
    - गजकर्ण
    - गजकूर्माशिन्
    - गजकृष्णा
    - गजगति
    - गजगामिनी
    - गजचर्मन्
    - गजचिर्भटा
    - गजचिर्भिट
    - गजच्छाया
    - गजझम्प
    - गजढक्का
    - गजता
    - गजतुरंगविलसित
    - गजत्व
    - गजदघ्न
    - गजदन्त
    - गजदान
    - गजदैत्यभिद्
    - गजद्वयस
    - गजनक्र
    - गजनासा
    - गजनिमीलिका
    - गजनिमीलित
    - गजपति
    - गजपादप
    - गजपिप्पली
    - गजपुंगव
    - गजपुट
    - गजपुर
    - गजपुष्पमय
    - गजपुष्पी
    - गजप्रिया
    - गजबन्धन
    - गजबन्धिनी
    - गजभक्षक
    - गजभक्षा
    - गजभक्ष्या
    - गजभुजंगम
    - गजमण्डन
    - गजमण्डलिका
    - गजमद
    - गजमल्ल
    - गजमाचल
    - गजमात्र
    - गजमुक्ता
    - गजमुख
    - गजमोचन
    - गजमोटन
    - गजमौक्तिक
    - गजयानविद्
    - गजयूथ
    - गजयोधिन्
    - गजराज
    - गजरेव
    - गजलील
    - गजवत्
    - गजवदन
    - गजवर
    - गजवल्लभा
    - गजवाज
    - गजविकाशी
    - गजविलसिता
    - गजवीथि
    - गजवीथी
    - गजव्रज
    - गजशास्त्र
    - गजशिक्षा
    - गजशिरस्
    - गजशीर्ष
    - गजसाह्वय
    - गजसिंह
    - गजसुकुमारचरित्र
    - गजस्कन्ध
    - गजस्थान
    - गजस्नान
    - गजाख्य
    - गजाग्रणी
    - गजाजीव
    - गजाण्ड
    - गजादन
    - गजादिनामा
    - गजाधिपति
    - गजाध्यक्ष
    - गजानन
    - गजानीक
    - गजापसद
    - गजायुर्वेद
    - गजारि
    - गजारूढ
    - गजारोह
    - गजाशन
    - गजासुर
    - गजासुहृद्
    - गजास्य
    - गजाह्व
    - गजाह्वय
    - गजीभूत
    - गजेक्षण
    - गजेन्द्र
    - गजेष्टा
    - गजोदर
    - गजोषणा

    Sanskrit-English dictionary > गज

  • 6 अरि _ari

    अरि a. [ऋ-इन्] Moving, going, reaching; obtaining, aspiring, devoted to, zealous (Ved.).
    -रिः 1 An enemy, foe (cf. Uṇ.4.138); (used in the Veda like an adjective in the sense of 'ungenerous', 'malicious', 'not worshipping or devoted', 'hostile'); विजितारिपुरःसरः R.1.59,61; 4.4.
    -2 An enemy of mankind (said of the six feelings which disturb man's mind); कामः क्रोध- स्तथा लोभो मदमोहौ च मत्सरः; कृतारिषड्वर्गजयेन Ki.1.9.
    -3 A species of खदिर or Mimosa (विट्खदिर; Mar. शेण्या खैर).
    -4 N. of the number six (from the six enemies).
    -5 N. of a condition in astronomy.
    -6 Any part of a carriage.
    -7 A wheel, also a disk, अन्यो$न्यहस्तकलितैः कति मूर्तिभेदाः, शम्भोर्हरेरिव गदारिसरोजशङ्खैः Līlā.
    -8 A lord, master.
    -9 The wind.
    -1 A pious or religious man.
    -Comp. -कर्षण a. tamer or subduer of enemies.
    -कुलम् 1 a host of enemies.
    -2 an enemy,
    -केलिः Sport of a foe, sexual enjoyment cf. अरिकेलिः शत्रुलीला स्त्रीरत्योश्चापि कीर्तितः Nm.
    -गूर्त a. Ved. ready for the destruction of enemies; praised by devoted men or worshippers.
    -घ्नः destroyer of enemies.
    -चिन्तनम्, -चिन्ता schemes directed against enemies; administration of foreign affairs.
    -त्र a. protecting from enemies.
    -धायस् a. possessed by lords only (i. e. very precious)
    -नन्दन a. "an enemy's joy", affording triumph to an enemy.
    -निपातः invasion made by enemies.
    -भद्रः the foremost or most powerful enemy; पप्रच्छ भद्रं विजितारिभद्रः R.14.31.
    -मर्दः 'curshing enemies, N. of a plant (काममर्द; Mar. कासविंदा).
    -मर्दन a. crushing or trampling foes, destroying enemies.
    -मेदः N. of a tree (विट्खदिर; Mar. शेण्या खरै); N. of a country; Bṛi. S. 14.2.
    -मेदकः N. of an insect bred in excrement.
    -स्थानकम् consternation, defeat.
    -सूदनः, -हन्, -हिंसकः destroyer of enemies; पूजार्हावरिसूदन Bg.2.4. हरिहयो$रिह- योगविचक्षणः R.9.18.

    Sanskrit-English dictionary > अरि _ari

  • 7 गजः _gajḥ

    गजः [गज्-मदे अच्]
    1 An elephant; कचाचितौ विश्वगिवा- गजौ गजौ Ki.1.36.
    -2 The number 'eight'.
    -3 A measure of length, a Gaja or yard, (thus defined:-- साधारणनराङ्गुल्या त्रिंशदङ्गुलको गजः).
    -4 A demon killed by Śiva.
    -5 One of the eight elephants of the quarters.
    -जी A female elephant; वितृषो$पि पिबन्त्यम्भः पाययन्तो गजा गजीः Bhāg.4.6.26.
    -Comp. -अग्रणी m.
    1 the most excellent among elephants.
    -2 An epithet of ऐरावत, the elephant of Indra.
    -अधिपतिः lord of elephants, a noble elephant.
    -अध्यक्षः superintendent of elephants; Bri. S.86.34.
    -अपसदः a vile or wretched elephant, a common or low-born elephant.
    -अशनः the religious fig tree (अश्वत्थ). (
    -नम्) the root of a lotus.
    -अरिः 1 a lion.
    -2 N. of Śiva who killed the demon गज.
    -आजीवः 'one who gets his livelihood by elephants', an elephant-driver.
    -आननः, -आस्यः epithets of Ganeśa.
    -आयुर्वेदः science of the treatment of elephants.
    -आरोहः an elephant- driver.
    -आह्वम्, -आह्वयम् N. of Hastināpura; Bhāg.1. 15.38.
    -इन्द्रः 1 an excellent elephant, a lordly elephant; किं रुष्टासि गजेन्द्रमन्दगमने Ś. Til.7; ऐरावतं गजेन्द्राणां Bg.1.27.
    -2 Airāvata, Indra's elephant.
    -3 N. of a tree; गजेन्द्र- कुसुमाकीर्णम् Mb.13.132.12. ˚कर्णः an epithet of Śiva.
    -कन्दः a large esculent root.
    -कूर्माशिन् m. N. of Garuḍa.
    -गतिः f.
    1 a stately, majestic gait like that of an elephant.
    -2 a woman with such a gait.
    -गामिनी a woman having a stately elephant-like gait; याता सुदूरमधुना गजगामिनी सा Ratn.4.3.
    -गौरीव्रतम् a vow to be observed by ladies in the month of Bhādrapada.
    -छाया a portion of time proper for a Śrāddha, time at the eclipse of the sun; [सैंहिकेयो यदा भानुं ग्रसते पर्वसंधिषु । गजच्छाया तु सा प्रोक्ता श्राद्धं तत्र प्रकल्पयेत् ॥; गजच्छायायां पूर्वस्यां कुतपे दक्षिणामुखः । यदा भाद्रपदे मासि भवते बहुले मघा ॥ Mb.13.126.36 Y.1.218.
    -ढक्का a kettle-drum carried on an elephant.
    -तुरङ्गविलसितम् N. of a metre.
    -दघ्न, -द्वयस a. as high or tall as an elephant.
    -दन्तः 1 an elephant's tusk, ivory; कार्योलङ्कार- विधिर्गजदन्तेन प्रशस्तेन Bṛi. S.79.19.
    -2 an epithet of Gaṇeśa.
    -3 ivory.
    -4 a peg, pin, or bracket projecting from a wall. ˚मय a. made of ivory.
    -दानम् 1 the fluid (ichor) exuding from the temples of an elephant.
    -2 the gift of an elephant.
    -नासा the trunk of an elephant; धर्मस्तु गजनासोरु सद्भिराचरितः पुरा Rām.2.3.3.
    -निमीलिका, -निमीलितम् feigning not to look at anything, inattention; देवीः कामयमानस्य चक्रे गजनिमीलिका Rāj. T.6.73.
    -पतिः 1 the lord or keeper of elephants.
    -2 a very tall and stately elephant; Śi.6.55.
    -3 an excellent elephant.
    -पिप्पली N. of a plant (Scindapsus Officinalis; Mar. गजपिंपळी, मिरवेल).
    -पुङ्गवः a large and excellent elephant; गजपुङ्गवस्तु धीरं विलोकयति चाटुशतैश्च भुङ्क्ते Bh.2.31.
    -पुटः a small hole in the ground for fire.
    -पुरम् N. of Hastināpura.
    -पुष्पी N. of a flower; गजपुष्पीमिमां फुल्लामुत्पाठ्य शुभलक्षणाम् Rām.4.12.39.
    -बन्धः 1 a particular posture in sexual intercourse.
    -2 a post to which the elephant is tied.
    -3 the process of catching an elephant; गजबन्धस्तु सुरते आलाने ग्रहणे$पि च Nm.
    -बन्धनी, -बन्धिनी a stable for elephants.
    -भक्षकः the sacred fig-tree.
    -भक्षा the gum Olibanum tree.
    -मण्डनम् the ornaments with which an elephant is decorated, particularly the coloured lines on his head.
    -मण्डलिका, -मण्डली a ring or circle of elephants.
    -माचलः a lion.
    -मुक्ता, -मौक्तिकम् a pearl supposed to be found in the kumbhas or projections on the forehead of an elephant; घर्मजनितपुलकेन लसद्भजमौक्तिकावलिगुणेन वक्षसा Ki.12.4.
    -मुखः, -वक्त्रः, -वदनः epithets of Gaṇeśa; Bṛi. S.58.58; Ks.1.44.
    -मोटनः a lion.
    -यूथम् a herd of elephants; उषसि स गजयूथकर्णतालैः पटुपटहध्वनिभिर्विनीतनिद्रः R.9.71.
    -योधिन् a. fighting on an elephant.
    -राजः a lordly or noble elephant.
    -वीथिः, -थी f. the three lunar mansions रोहिणी, आर्द्रा and मृगशिरस्; रोहिण्यार्दा मृगशिरो गजवीथ्यभिधी- यते.
    -व्रजः a troop of elephants.
    -शास्त्रम्, -शिक्षा the science of elephants.
    -साह्वयम् N. of Hastināpura; निर्ययुर्गजसाह्वयात् Mb.3.1.9; Ks.15.6.
    -स्थानम् elephant's stall; Y.1.279.
    -स्नानम् (lit.) bathing of an elephant; (fig.) useless or unproductive efforts resembling the ablution of elephants which, after pouring water over their bodies, end by throwing dirt, rubbish and other foul matter; cf. अवशेन्द्रियचित्तानां हस्तिस्नानमिव क्रिया H.1.17.

    Sanskrit-English dictionary > गजः _gajḥ

  • 8 तालः _tālḥ

    तालः [तल् एव अण्]
    1 The palmyra tree, Bhāg. 8.2.12; विधिवशात्तालस्य मूलं गतः Bh.2.9; R.15.23.
    -2 A banner formed of the palm.
    -3 Slapping or clapping the hands together, the noise made by it; तलतालांश्च वादयन् Mb.3.178.17; Māl.5.23.
    -4 Flapping in general; विस्तारितः कुञ्जरकर्णतालैः R.7.39.
    -5 Flapping of the ears of an elephant.
    -6 Beating time (in music); करकिसलयतालैर्मुग्धया नर्त्यमानम् U.3.1; Me.81.
    -7 A musical instrument made of bell-metal, Bhāg. 8.15.21; उषसि स गजयूथकर्णतालैः पटुपटहध्वनिभिर्विनीतनिद्रः R.9.71.
    -8 The palm of the hand.
    -9 A lock, bolt.
    -1 The hilt of a sword.
    -11 An epithet of Śiva.
    -12 (In prosody) A trochee.
    -13 A particular measure of height; Rām.6.
    -14 A short span; a span measured by the thumb and the middle finger.
    -15 A dance; S. D.6.
    -लम् 1 The nut of the palmyra tree.
    -2 Yellow orpiment.
    -Comp. -अङ्कः 1 N. of Balarāma; तालाङ्को मुसली हली Ak. ततः शिवमहीपालस्तालाङ्कानुज- बुद्धिमान् Parṇāl.5.47.
    -2 the plam-leaf used for writing.
    -3 a book.
    -4 a saw.
    -5 N. of Śiva.
    -6 a man endowed with every fortunate mark or sign.
    -अव (प) चरः a dancer, an actor; Rām.2.3.17.
    -केतुः an epithet of Bhīṣma.
    -क्षीरकम्, -गर्भः the exudation of the palm; toddy.
    -जटा -प्रलम्बः the fibres of the palm tree (Mar. काथ्या).
    -ज्ञ a. knowing the measure (in music); Y.3.115.
    -धारकः a dancer.
    -ध्वजः, -भृत् m. an epithet of Balarāma.
    -नवमी The 9th day of the bright half of भाद्रपद.
    -पत्रम् 1 the palm- leaf used for writing.
    -2 a kind of ear-ornament (hollow cylinder of gold thrust through the lobe of the ear).
    -पत्री f. A widow; L. D. B.
    -फलम् the fruit of the plam tree; तालफलादपि गुरुमतिसरसम् । किं विफलीकुरुषे कुचकल- शम् ॥ Gīt.9.2.
    -बद्ध, -शुद्ध a. measured, rhythmical, regulated by musical time.
    -भङ्गः The loss of the measure (in music).
    -मर्दलः a kind of musical instrument, a cymbal.
    -यन्त्रम् 1 a kind of surgical instrument.
    -2 a lock, a lock and key.
    -रेचनकः a dancer, an actor.
    -लक्षणः an epithet of Balarāma.
    -वनम् a grove of trees.
    -वृन्तम् a fan; Ś.3.21; Ku.2.35; तालवृन्तेन किं कार्यं लब्धे मलयमारुते Udb. also तालवृन्तकः.

    Sanskrit-English dictionary > तालः _tālḥ

  • 9 यानम् _yānam

    यानम् [या भावे-ल्युट्]
    1 Going, moving, walking, riding; as गजयानम्, उष्ट्र˚, रथ˚ &c.
    -2 A voyage, journey; समुद्र- यानकुशलाः Ms.8.157; Y.1.84.
    -3 Marching against, attacking (one of the six Guṇas or expedients in politics); अहितान् प्रत्यभीतस्य रणे यानम् Ak.; Ms.7.16.
    -4 A procession, train.
    -5 A conveyance, vehicle, carriage, chariot; यानं सस्मार कौबेरम् R.15.45;13.69; Ku.6.76; Ms.4.12.
    -6 A litter, palanquin.
    -7 A ship, vessel.
    -8 (With Buddhists) The method of arriving at knowledge; the means of release from repeated births; cf. महायान, हीनयान.
    -9 An aeroplane (विमान); Bhāg.4.3.6.
    -नः Ved. A road, way.
    -Comp. -आसनम् marching and sitting quiet; Ms.7.162.
    -आस्तरणम् a carriage cushion; Mk.
    -करः a carpenter.
    -ग a. riding in a carriage; न यानगः Ms.4.12.
    -पात्रम् a ship, boat.
    -पात्रकम्, -पात्रिका a small boat.
    -भङ्गः shipwreck.
    -मुखम् the forepart of a carriage, the part where the yoke is fixed.
    -यात्रा a sea-voyage; Buddh.
    -यानम् driving or riding in a carriage.
    -शाला a coach- house; यानशालां जगाम ह Rām.3.35.3.
    -स्वामिन् the owner of a vehicle; यानस्य चैव यातुश्च यानस्वामिन एव च Ms.8.29.

    Sanskrit-English dictionary > यानम् _yānam

  • 10 यूथम् _yūtham

    यूथम् [यु-थक् पृषो˚ दीर्घ]
    1 A herd, flock, multitude, a large number or troop (as of beasts); स्त्रीरत्नेषु ममो- र्वशी प्रियतमा यूथे तवेयं वशा V.4.25; Ś.5.5.
    -Comp. -चारिन् a. going about in troops (as monkeys).
    -नाथः, -पः, -पतिः 1 the leader of a troop or band.
    -2 the head of a flock or herd (usually of elephants), a lordly elephant; मृगेन्द्रविक्रीडितयूथपा इव Bhāg.4.1.2; गजयूथप यूथिकाशबलकेशी V.4.46.
    -परिभ्रष्ट a. fallen out from a herd.
    -बन्धः a flock, herd, troop.
    -मुख्यः the chief of a troop or herd (as of elephants &c.).

    Sanskrit-English dictionary > यूथम् _yūtham

  • 11 षष् _ṣaṣ

    षष् num. a. (used in pl., nom. षट्; gen. षण्णाम्) Six; तेषां त्ववयवान् सूक्ष्मान् षण्णामप्यमितौजसाम् Ms.1.16;8.43.
    -Comp. -अंशः (ष़डंशः) a sixth part.
    -अक्षीणः (षडक्षीणः) a fish.
    -अङ्गम् (ष़डङ्गम्) 1 (a) six parts of the body taken collectively: जङ्घे बाहू शिरो मध्यं षडङ्गमिदमुच्यते । (b) The other six parts of the body are 'हृदयशिरःशिखा- नेत्रकवचास्त्राणि' as in Māl.5.2 (नित्यं न्यस्तषडङगचक्रनिहितं हृत्पद्यमध्योदितम्); cf. com. on the verse.
    -2 the six works auxiliary to the Veda; शिक्षा कल्पो व्याकरणं निरुक्तं छन्दसां चितिः । ज्योतिषामयनं चैव षडङ्गो वेद उच्यते ॥ see वेदाङ्ग also. ˚विद् knowing the six वेदाङ्गs; Ms.3.145.
    -3 six auspicious things, i. e. the six things obtained from a cow; गोमूत्रं गोमयं क्षीरं सर्पिर्दधि च रोचना । षडङ्गमेतन्माङ्गल्यं पठितं सर्वदा गवाम् ॥
    -3 any set of six articles.
    ˚जत् m. N. of Viṣṇu.
    -अङ्घ्रिः (षडङ्घ्रिः) a bee; किमिह बहु षडङ्घ्रे गायसि त्वम् Bhāg.1.47.14.; Śi.1.4.
    -अधिक a. (
    -षडधिक) exceeded by six; षडधिकदशनाडीचक्रमध्यस्थितात्मा Māl.5.1.
    -अभिज्ञः (षडभिज्ञः) a Buddhist deified saint.
    -अशीत (षडशीत) eighty-sixth.
    -अशीतिः f.
    (-ष़डशीतिः) 1 eighty-six.
    -2 N. of the four passages of the sun from one zodiacal sign to the other; L. D. B.
    -अष्टकम् (in astr.) a particular Yoga.
    -अहः (ष़डहः) a period of six days.
    -आननः, -वक्त्रः, -वदनः, (षडाननः, षड्वक्त्रः, षड्वदनः) epithets of Kārtikeya; षडाननापीतपयोधरासु नेता चमूनामिव कृत्तिकासु R.14.22.
    -आम्नायः (षडाम्नायः) the six-fold Tantra.
    -ऊर्मिः the six waves of existence.
    -ऊषणम् (ष़डूषणम्) six spices taken collectively; पञ्चकोलं समरिचं षडूषणमुदाहृतम्.
    -ऋतुः m. pl. the six seasons (i. e. वसन्त, ग्रीष्म, वर्षा, शरद्, हेमन्त and शिशिर).
    -कर्ण a. (
    -षट्कर्ण) heard by six ears; i. e. by a third person other than the speaker and the person spoken to; told to more than one listener (as a counsel, secret &c.); षट्कर्णो भिद्यते मन्त्रः Pt.1.99. (
    -र्णः) a kind of lute.
    -कर्मन् n.
    (षट्कर्मन्) 1 the six acts or duties enjoined on a Brāhmaṇa; they are अध्यापनमध्ययनं यजनं याजनं तथा । दानं प्रतिग्रहश्चैव षट्कर्माण्यग्र- जन्मनः ॥ Ms.1.75.
    -2 the six acts allowable to a Brāhmaṇa for his subsistence:- उच्छं प्रतिग्रहो भिक्षा वाणिज्यं पशुपालनम् । कृषिकर्म तथा चेति षट्कर्माण्यग्रजन्मनः ॥.
    -3 the six acts that may be performed by means of magic:- शान्ति, वशीकरण, स्तम्भन, विद्वेष, उच्चाटन and मरण.
    -4 the six acts belonging to the practice of Yoga:- धौतिर्वस्ती तथा नेती नौलिकी (नौलिकः) त्राटकस्तथा । कपालभाती चैतानि षट्कर्माणि समाचरेत् ॥ (-m.)
    1 a Brāhmaṇa skilled in the above six acts.
    -2 one well-versed in the Tantra magical rites.
    -कोण a. (
    -षट्कोण) hexangular.
    (-णम्) 1 a hexagon.
    -2 the thunderbolt of Indra.
    -3 a diamond.
    -गया the sixfold gayā; गयागजो गयादित्यो गायत्री च गदाधरः । गया गयासुरश्चैव षड्गया मुक्तिदायकाः ॥
    -गवम् (षड्गवम् 1 a team or yoke of six oxen.
    -2 a yoke of six (sometimes after the names of other animals); i. e. हस्ति˚, अश्व˚ 'six elephants, horses &c.'.
    -गवीय a. drawn by six oxen; न यद्वहेच्छकटं षड्गवीयम् Mb.8.76.17.
    -गुण a.
    (-षड्गुण) 1 sixfold.
    -2 having six attributes.
    (-णम्) 1 an assem- blage of six qualities.
    -2 the six expedients to be used by a king in foreign politics; see under गुण (21); cf. षाड्गुण्य also.
    -ग्रन्थः a kind of Karañja tree.
    -ग्रन्थि n. (
    -षड्ग्रन्थि) the root of long pepper.
    -ग्रन्थिका (षड्- ग्रन्थिका) zedoary (शठी).
    -चक्रम्, (षट्चक्रम्) the six my- stical circles of the body, i. e. मूलाधार, स्वाधिष्ठान, मणिपूर, अनाहत, विशुद्ध and आज्ञाख्य.
    -चत्वारिंशत् (षट्चत्वारिंशत्) forty-six.
    -चरणः (षट्चरणः) -1 a bee.
    -2 a locust.
    -3 a louse.
    -जः, (ष़ड्जः) the fourth (or first according to some) of the seven primary notes of the Indian gamut; so called because it is derived from the six organs: नासां कण्ठमुरस्तालु जिह्वां दताञ्श्च संस्पृशन् । षड्जः सञ्जायते (षढ्भ्यः संञ्जायते) यस्मात्तस्मात् षड्ज इति स्मृतः ॥ it is said to resemble the note of peacocks; षड्जं रौति मयूरस्तु Nārada; षड्जसंवादिनीः केकाः द्विधा भिन्नाः शिखण्डिभिः R.1.39.
    -तन्त्री N. of the six philosophical systems.
    -त्रिंशत् f. (
    -षट्त्रिंशत्) thirty-six; (
    -षट्रत्रिंश a. thirtysixth).
    -तिलिन् m. one performing six acts with sesamum seeds; तिलोद्वतीं तिलस्नायी तिलहोमी तिलप्रदः । तिलभुक् तिलवापी च षट्तिली नावसीदति ॥
    -दर्शनम् (षड्दर्शनम्) the six principal systems of Hindu philosophy; they are: सांख्य, योग, न्याय, वैशेषिक, मीमांसा and वेदान्त. (
    -नः) one conversant with the above six systems.
    -दीर्घः the six long vowels: आ, ई, ऊ, ऐ, औ.
    -दुर्गम्, (षड्दुर्गम्) the six kinds of forts taken collectivelly; धन्वदुर्गं महीदुर्गं गिरिदुर्गं तथैव च । मनुष्यदुर्गं मृद्दुर्गं वनदुर्गमिति क्रमात् ॥
    -नवतिः f. (
    -षण्णवतिः) ninety-six.
    -पञ्चाशत् f. (
    -षट्पञ्चाशत्) fifty-six.
    -पदः (षट्पदः) 1 a bee; न पङ्कजं तद्यदलीनषट्पदं न षट्पदो$सौ न जुगुञ्ज यः कलम् Bk.2.19; Ku.5.9; R.6.69.
    -2 a louse.
    -3 a verse consisting of six padas. ˚अथितिः
    1 the mango tree.
    -2 the Champaka tree. ˚आनन्दवर्धनः the Aśoka or Kiṅkirāta tree. ˚ज्य a. having bees for the bow-string (as the bow of Cupid); प्रायश्चापं न वहति भयान्मन्मथः षट्पदज्यम् Me.75. ˚प्रियः the tree called नाग- केशर.
    -पदी (षट्पदी) 1 a stanza consisting of six lines.
    -2 a female bee.
    -3 a louse.
    -4 the six states ('यो$शनायापिपासे शोकं मोहं जरां मृत्युमत्येति' इति श्रुत्युक्ताः Mb. 3.314.9 Com.):-- hunger, thrist, sorrow, disordered intellect, old age and death; other version is:-- कामक्रोधौ लोभमोहौ मदमानौ च षट्पदी ।.
    -पादः (षट्पादः) a bee.
    -प्रज्ञः, (षट्प्रज्ञः) 1 one who is well acquainted with six subjects i. e. the four Puruṣārthas or objects of human existence, the nature of the world, and the nature of the Supreme Sprit; धर्मार्थकाममोक्षेषु लोक- तत्त्वार्थयोरपि । षट्सु प्रज्ञा तु यस्यासौ षट्प्रज्ञः परिकीर्तितः ॥
    -2 a lustful or licentious man.
    -3 a good-hearted neighbour.
    -बिन्दुः (षड्बिन्दुः) an epithet of Viṣṇu.
    -भागः (षड्भागः) a sixth part, one-sixth; तपःषड्भागमक्षय्यं ददत्यारण्यका हि नः Ś.2.14; Ms.7.131;8.33.
    -भाववादिन् a maintainer of the theory of the six भावs (i. e. द्रव्य, गुण, कर्मन्, सामान्य, विशेष and समवाय).
    -भुज a.
    (-षड्भुज) 1 six-armed.
    -2 six-sided, hexagonal. (
    -जः) a hexa- gon.
    (-जा) 1 an epithet of Durgā.
    -2 the water- melon.
    -मतस्थापकः (षण्मतस्थापकः) N. of Śaṁkarāchārya.
    -मासः (षण्मासः) a period of six months. ˚निचय a. one who has a store (of food) sufficient for six months; Ms.6.18.
    -मासिक a. (
    -षण्मासिक) half-yearly, occurring every six months.
    -मुखः (षण्मुखः) an epithet of Kārtikeya; स गुणानां बलानां च षण्णां षण्मुख- विक्रमः R.17.67; Mv.1.33. (खा) a water-melon.
    -रसम्, -रसाः (m. pl.) (
    -षड्रसम् &c.) the six flavours taken collectively; see under रस.
    -रात्रम् (षड्रात्रम्) a period of six nights.
    -रेखा, (षड्रेखा) a water-melon.
    -वर्गः (षड्वर्गः) 1 an aggregate of six things.
    -2 espe- cially, the six enemies of mankind; (also called षड्रिपु); कामः क्रोधस्तथा लोभो मदमोहौ च मत्सरः; कृतारिषड्वर्गजयेन Ki.1 9; व्यजेष्ठ षड्वर्गम् Bk.1.2.
    -3 the five senses and Manas.
    -र्विशम् N. of a Brāhmaṇa belonging to the Sāma Veda.
    -विंशतिः f. (
    -षड्विंशतिः)twenty-six; (
    -षड्विंश twentysixth).
    -विध (षड्विध) a. of six kinds, sixfold; षड्विधं बलमादाय प्रतस्थे दिग्जिगीषया R.4.26.
    -शास्त्रिन् m. one conversant with the six Śāstras or darśanas.
    -षष्टिः f. (
    -षट्षष्टिः) sixty-six.
    -सप्ततिः (षट्सप्ततिः) seventy-six.

    Sanskrit-English dictionary > षष् _ṣaṣ

См. также в других словарях:

  • gaja-yāna-vid — गजयानविद् …   Indonesian dictionary

  • gaja-yodhin — गजयोधिन् …   Indonesian dictionary

  • gaja-yūtha — गजयूथ …   Indonesian dictionary

  • parāga-jaya — परागजय …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»