-
1 गजमाचल
-
2 गजमात्र
gaja-mātramfn. as tall as an elephant W.
-
3 गजमुक्ता
gaja-muktāf. pearl supposed to be found in the projections of an elephant's forehead L.
-
4 गजमुख
gaja-mukham. « elephant-faced», Gaṇêṡa VarBṛS. LVIII, 58.
-
5 गजमोचन
-
6 गजमोटन
-
7 गजमौक्तिक
-
8 मृगजम्बुक
-
9 गज
gajam. an elephant ShaḍvBr. V, 3 Mn. etc.. (ifc. f. ā R. II, 57, 7);
(= dig-g-) one of the 8 elephants of the regions W. ;
(hence) the number « eight» Sūryas. ;
a measure of length (commonly Gaz, equal to two cubits = 1 3/4 Or 2 Hastas) L. ;
a mound of earth (sloping on both sides) on which a house may be erected Jyot. ;
= - puṭa q.v.;
(in music) a kind of measure;
N. of a man MBh. VI, 3997 ;
of an Asura (conquered by Ṡiva) KāṡīKh. LXVIII ;
of an attendant on the sun L. ;
(ā) f. = - vīthi VarBṛS. IX, 1 ff. Sch. ;
(ī) f. a female elephant BhP. IV, 6, 26; X, 33, 23. ;
- गजकन्द
- गजकन्या
- गजकर्ण
- गजकूर्माशिन्
- गजकृष्णा
- गजगति
- गजगामिनी
- गजचर्मन्
- गजचिर्भटा
- गजचिर्भिट
- गजच्छाया
- गजझम्प
- गजढक्का
- गजता
- गजतुरंगविलसित
- गजत्व
- गजदघ्न
- गजदन्त
- गजदान
- गजदैत्यभिद्
- गजद्वयस
- गजनक्र
- गजनासा
- गजनिमीलिका
- गजनिमीलित
- गजपति
- गजपादप
- गजपिप्पली
- गजपुंगव
- गजपुट
- गजपुर
- गजपुष्पमय
- गजपुष्पी
- गजप्रिया
- गजबन्धन
- गजबन्धिनी
- गजभक्षक
- गजभक्षा
- गजभक्ष्या
- गजभुजंगम
- गजमण्डन
- गजमण्डलिका
- गजमद
- गजमल्ल
- गजमाचल
- गजमात्र
- गजमुक्ता
- गजमुख
- गजमोचन
- गजमोटन
- गजमौक्तिक
- गजयानविद्
- गजयूथ
- गजयोधिन्
- गजराज
- गजरेव
- गजलील
- गजवत्
- गजवदन
- गजवर
- गजवल्लभा
- गजवाज
- गजविकाशी
- गजविलसिता
- गजवीथि
- गजवीथी
- गजव्रज
- गजशास्त्र
- गजशिक्षा
- गजशिरस्
- गजशीर्ष
- गजसाह्वय
- गजसिंह
- गजसुकुमारचरित्र
- गजस्कन्ध
- गजस्थान
- गजस्नान
- गजाख्य
- गजाग्रणी
- गजाजीव
- गजाण्ड
- गजादन
- गजादिनामा
- गजाधिपति
- गजाध्यक्ष
- गजानन
- गजानीक
- गजापसद
- गजायुर्वेद
- गजारि
- गजारूढ
- गजारोह
- गजाशन
- गजासुर
- गजासुहृद्
- गजास्य
- गजाह्व
- गजाह्वय
- गजीभूत
- गजेक्षण
- गजेन्द्र
- गजेष्टा
- गजोदर
- गजोषणा
-
10 अङ्गम् _aṅgam
अङ्गम् [अम् गत्यादौ बा˚ -गन्; according to Nir. अङ्ग, अङ्ग- नात् अञ्चनात् वा]1 The body.-2 A limb or member of the body; शेषाङ्गनिर्माणविधौ विधातुः Ku.1.33; क्लेशस्याङ्गमदत्वा Pt.5. 32 without undergoing troubles; इति स्वप्नोपमान्मत्वा कामान्मा गास्तदङ्गताम् । Ki.11.34 do not be influenced or swayed by them (do not be subject to them)-3 (a.) A division or department (of anything), a part or portion, as of a whole; as सप्ताङ्गम् राज्यम्, चतुरङ्गम् बलम्, चतुःषष्ट्ष्ट्यङ्गम् ज्योतिः- शास्त्रम् see the words; गीताङ्गानाम् Pt.5.56; यज्ञश्चेत्प्रतिरुद्धःस्या- देकेनाङ्गेन यज्वनः Ms.11.11. (Hence) (b.) A supple- mentary or auxiliary portion, supplement; षडङ्ग or साङ्ग वेदः A peculiar use of the word अङ्ग in masculine gender may here be noted वेदांश्चैव तु वेदाङ्गान् वेदान्तानि तथा स्मृतीः । अधीत्य ब्राह्मणः पूर्वं शक्तितो$न्यांश्च संपठेत् Bṛhadyogiyājñaval- kya Smṛiti 12.34. (c.) A constituent part, essential requisite or component; सर्वैर्बलाङ्गैः R.7.59; तदङ्गमग्ऱ्यं मघवन् महाक्रतो R.3.46. (d.) An attributive or secondary part; secondary, auxiliary or dependent member (serving to help the principal one) (opp. प्रधान or अङ्गिन्); अङ्गी रौद्र- रसस्तत्र सर्वे$ङ्गानि रसाः पुनः S. D.517; अत्र स्वभावोक्तिरुत्प्रेक्षाङ्गम् Malli. on Ki 8.26. (e.) An auxiliary means or expe- dient (प्रधानोपयोगी उपायः or उपकरणम्); सर्वकार्यशरीरेषु मुक्त्वा- ङ्गस्कन्धपञ्चकम् । मन्त्रो योध इवाधीर सर्वाङ्गैः संवृतैरपि ॥ Śi.2.28-29; See अङ्गाङ्गि, पञ्चाङ्ग also ( the angas of the several sciences or departments of knowledge will be given under those words).-4 (Gram.) A name for the base of a word; यस्मात्प्रत्ययविधिस्तदादिप्रत्यये अङ्गम् P.I.4.13; यः प्रत्ययो यस्मात्क्रियते तदादिशब्दस्वरूपं तस्मिन्प्रत्यये परे अङ्गसंज्ञं स्यात् Sk. The अङ्ग terminations are those of the nominative, and accusative singular and dual.-5 (Drama) (a.) One of the sub-divisions of the five joints or sandhis in dramas; the मुख has 12, प्रतिमुख 13, गर्भ 12, विमर्ष 13 and उपसंहार 14, the total number of the angas being thus 64; for details see the words. (b.) The whole body of subordinate characters.-6 (astr.) A name for the position of stars (लग्न), See अङ्गाधीश.-7 A symbolical expression for the number six (derived from the six Vedāngas).-8 The mind; हिरण्यगर्भाङ्गभुवं मुनिं हरिः Śi.1.1, See अङ्गज also.-9 N. of the chief sacred texts of the jainas.-ङ्गः (pl.) N. of a country and the people inhabiting it, the country about the modern Bhāgalpur in Bengal. [It lay on the south of Kauśikī Kachchha and on the right bank of the Ganges. Its capital was Champā, sometimes called Aṅgapurī Lomapādapurī, Karṇapurī or Mālinī. According to Daṇḍin (अङ्गेषु गङ्गातटे बहिश्चम्पायाः) and Hiouen Thsang it stood on the Ganges about 24 miles west of a rocky island. General Cunningham has shown that this description applies to the hill opposite Pātharghāṭā, that it is 24 miles east of Bhāgalpur, and that there are villages called Champanagar and Champapura adjoininng the last. According to Sanskrit poets the country of the Aṅgas lay to the east of Girivraja, the capital of Magadha and to the north- east or south-east of Mithilā. The country was in ancient times ruled by Karṇa] cf. अङ्गं गात्रा- न्तिकोपाय प्रतीकेष्वप्रधानके । देशभेदे तु पुंसि स्यात्...॥ Nm. -a.1 Contiguous.-2 Having members or divisions.-Comp. -अङ्गि, [अङ्गीभावः -अङगस्य अङ्गिनो भावः] the relation of a limb to the body, of the subordinate to the principal, or of that which is helped or fed to the helper or feeder (गौणमुख्यभावः, उपकार्येपकारकभावश्च); e. g. प्रयाज and other rites are to दर्श as its angas, while दर्श is to them the aṅgi; अङ्गाङ्गिभावमज्ञात्वा कथं सामर्थ्यनिर्णयः । पश्य टिट्टिभमात्रेण समुद्रो व्याकुलीकृतः ॥ H.2.138; अत्र वाक्ये समास- गतयोरुपमयोः साध्यसाधनभावात् ˚वेन सम्बन्धः Malli. on Ki.6.2; अविश्रान्तिजुषामात्मन्यङ्गाङ्गित्वं तु संकरः K.P.1. (अनुग्राह्यानुग्राह- कत्वम्).-अधिपः, -अधीशः 1 lord of the Aṅgas, N. of Karṇa (cf. ˚राजः, ˚पतिः, ˚ईश्वरः, ˚अधीश्वरः).-2 'lord of a लग्न', the planet presiding over it; (अङ्गाधिपे बलिनि सर्वविभूतिसम्पत्; अङ्गाधीशः स्वगेहे बुधगुरुकविभिः संयुतो वीक्षितो वा Jyotiṣa).-अपूर्वम् effect of a secondary sacrificial act.-कर्मन् n.-क्रिया 1 besmearing the body with fragrant cosmetics, rubbing it &c. Dk.39.-2 a supplementary sacrificial act.-क्रमः the order of the performance with reference to the अङ्गs. The rule in this connection is that the अङ्गक्रम must conform to the मुख्यक्रम. cf. MS. 5.1.14.-ग्रहः spasm; seizure of the body with some illness.-ज-जात a. [अङ्गात् जायते जन्-ड]1 produced from or on the body, being in or on the body, bodily; ˚जं रजः, ˚जाः अलङ्काराः &c.-2 produced by a supple- mentary rite.-3 beautiful, ornamental. (-जः)-जनुस् also1 a son.-2 hair of the body (n. also); तवोत्तरीयं करिचर्म साङ्गजम् Ki.18.32.-3 love, cupid (अङ्गं मनः तस्मा- ज्जातः); intoxicating passion; अङ्गजरागदीपनात् Dk.161.-4 drunkenness, intoxication.-5 a disease. (-जा) a daugh- ter. (-जम्) blood, अङ्गजं रुधिरे$नङ्गे केशे पुत्रे मदे पुमान् । नागरे नखरे$पि स्यात्... । Nm.-ज्वरः [अङ्गमङ्गम् अधिकृत्य ज्वरः] the disease called राजयक्ष्मा, a sort of consumption.-दूष- णम् 1 the defects of the limbs; the penalties of a defec- tive construction; Māna.-2 name of the 79th chapter.-द्वीपः one of the six minor Dvīpas.-न्यासः [अङ्गेषु मन्त्र- भेदस्य न्यासः] touching the limbs of the body with the hand accompanied by appropriate Mantras.-पालिः f. [अङ्गं पाल्यते सम्बध्यते$त्र, अङ्ग-पाल्-इ] an embrace (probably a corruption of अङ्कपालि).-पालिका = अङ्कपालि q. v.-प्रत्यङ्गम् [समा. द्वन्द्व] every limb, large and small; ˚गानि पाणिना स्पृष्ट्वा K.167,72.-प्रायश्चित्तम् [अङ्गस्य शुद्ध्यर्थं प्राय- श्चित्तम्] expiation of bodily impurity, such as that caused by the death of a relative, consisting in making pre- sents (पञ्चसूनाजन्यदुरितक्षयार्थं कार्यं दानरूपं प्रायश्चित्तम् Tv.).-भूः a. [अङ्गात् मनसो वा भवति; भू-क्विप्] born from the body or mind.(-भूः) 1 a son.-2 Cupid.-3 [अङ्गानाम् अङ्गमन्त्राणां भूः स्थानम्] one who has touched and purified, and then restrained, his limbs by repeating the Man- tras pertaining to those limbs; ब्रह्माङ्गभूर्ब्रह्मणि योजितात्मा Ku.3.15 (सद्योजातादिमन्त्राणाम् अङ्गानां हृदयादिमन्त्राणां भूः स्थानं, कृतमन्त्रन्यासः Malli.).-भङ्गः 1 palsy or paralysis of limbs; ˚विकल इव भूत्वा स्थास्यामि Ś.2.-2 twisting or stretching out of the limbs (as is done by a man just after he rises from sleep); साङ्गभङ्गमुत्थाय Vb.; जृम्भितैः साङ्गभङ्गैः Mu.3.21, K.85.-3 The middle part of the anus and testicles.-मन्त्रः N. of a Mantra.-मर्दः [अङ्ग मर्दयति; मृद्-णिच्]1 one who shampoos his master's body.-2 [भावे घञ्] act of shampooing; so ˚मर्दका or ˚मर्दिन्, मृद्- णिच् ण्वुल् or णिनि) one who shampoos.-मर्षः [ष. त.] rheumatism; ˚प्रशमनम् the curing of this disease. ˚मेजयत्वम् subtle throbbing of the body; Pātañjala 1.31.-यज्ञः, -यागः [अङ्गीभूतः यज्ञः] a subordinate sacrificial act which is of 5 sorts; समिधो यजति, तनूनपातं यजति, इडो यजति, बर्हिर्यजति, स्वाहाकारं यजति इति पञ्चविधाः । एतेषां सकृदनुष्ठा- नेनैव तन्त्रन्यायेन प्रधानयागानामाग्नेयादीनामुपकारितेति मीमांसा Tv.-रक्तः, -क्तम् [अङ्गे अवयवे रक्तः] N. of a plant गुडारोचनी found in काम्पिल्य country and having red powder (रक्ताङ्गलोचनी).-रक्षकः [अङ्गं रक्षति; रक्ष्-ण्वुल्] a body- guard, personal attendant Pt.3.-रक्षणी [अङ्ग रक्ष्यते अनया] a coat of mail, or a garment. (-णम्) protection of person.-रागः [अङ्गं रज्यते अनेन करणे घञ्]1 a scented cosmetic, application of perfumed unguents to the body, fragrant unguent; पुष्पगन्धेन अङ्गरागेण R.12.27, 6.6, स्तनाङ्गरागात् Ku.5.11.-2 [भावे ल्युट्] act of anointing the body with unguents.-रुहम् [अङ्गे रोहति; रुह्-क स. त. P.III.9.135.] hair; मम वर्णो मणिनिभो मृदून्य- ङ्गरुहाणि च Rām.6.48.12. विहङ्गराजाङ्गरुहैरिवायतैः Śi.1.7.-लिपिः f. written character of the Aṅgas.-लेपः [अङ्गं लिप्यते अनेन; लिप्-करणे घञ्]1 a scented cosmetic.-2 [भावे घञ्] act of anointing.-लोड्यः (लोड ण्यत्) a kind of grass, ginger or its root, Amomum Zingiber.-वस्त्रोत्था f. A louse.-विकल a. [तृ. त.]1 maimed, paralysed.-2 fainting, swooning.-विकृतिः f.1 change 2of bodily appearance; collapse.-2 [अङ्गस्य विकृतिश्चालनादिर्यस्मात् प. ब.] an apoplectic fit, swooning, apoplexy (अपस्मार).-विकारः a bodily defect.-विक्षेपः 1 movement of the limbs; gesticulation.-2 a kind of dance.-विद्या [अङ्गरूपा व्याकरणादिशास्त्ररूपा विद्या ज्ञानसाधनम्]1 the science of grammar &c. contributing to knowledge.-2 the science of foretelling good or evil by the movements of limbs. Kau. A.1.12; N. of chapter 51 of Bṛhat Saṁhitā which gives full details of this science; न नक्षत्राङ्गविद्यया...भिक्षां लिप्सेत कर्हिचित् Ms.6.5.-विधिः [अङ्गस्य प्रधानोपकारिणः विधिः विधानम् [a subordinate or subsidiary act sub- servient to a knowledge of the principal one (प्रधान- विधिविधेयकर्मणो$ङ्गबोधकतया अङ्गविधिः).-वीरः chief or princi- pal hero.-वैकृतम् [अङ्गेन अङ्गचेष्टया वैकृतं हृदयभावो ज्ञाप्यते यत्र बहु.]1 a sign, gesture or expression of the face leading to a knowledge of internal thoughts (आकार)-2 a nod, wink.-3 changed bodily appearance.-वैगुण्यम् a defect or flaw in the performance of some subordinate or subsidiary act which may be expiated by thinking of Viṣṇu); श्राद्धादिपद्धतौ कर्मान्ते यत्किञ्चिदङ्गवैगुण्यं जातं तद्दोषप्रशमनाय विष्णुस्मरणमहं करिष्ये इत्यभिलापवाक्यम् Tv.).-संस्कारः, -संस्क्रिया [अङ्गं संस्क्रियते अनेन; कृ-करणे or भावे- घञ्)1 embellishment of person, personal decoration, doing whatever secures a fine personal appearance, such as bathing, rubbing the body, perfuming it with cosmetic &c.-2 [कर्त्रर्थे अण्] one who decorates or embellishes the person.-संहतिः f. compactness, symmetry; body; स्थेयसीं दधतमङ्गसंहतिम् Ki.13.5; or strength of the body.-संहिता The phonetic relation between consonants and vowels in the body of a word Ts. Prāt.-सङ्गः bodily contact, union; coition.-सुप्तिः f. Benumbing of the body.-सेवकः a personal attend- ant, body-guard.-स्कन्धः [कर्मधा.] a subdivision of a science.-स्पर्शः fitness or qualification for bodily con- tact or being touched by others.-हानिः f. 1. a defect or flaw in the performance of a secondary or subsidi- ary act (= ˚वैगुण्यम्); दैवाद् भ्रमात् प्रमादाच्चेदङ्गहानिः प्रजायते । स्मरणादेव तद्विष्णोः संपूर्णं स्यादिति श्रुतिः ॥-हारः [अङ्गं ह्रियते इतस्ततः चाल्यते यत्र, हृ-आधारे or भावे घञ्] gesticulation, movements of the limbs, a dance; अङ्गहारैस्तथैवान्या कोमलै- र्नृत्यशालिनी Rām.5.1.36. संसक्तैरगुरुवनेषु साङ्गहारम् Ki.7.37. Ku.7.91.-हारिः [अङ्गं ह्रियते$त्र; हृ-बा˚णि]1 gesticula- tion.-2 stage; dancing hall.-हीन a. [तृ. त.]1 muti- lated, deprived of some defective limb (अङ्गं हीनं यथो- चितप्रमाणात् अल्पं यस्य) according to Suśruta a man is so born, if the mother's दोहद has not been duly fulfilled (सा प्राप्तदौर्हृदा पुत्रं जनयेत गुणान्वितम् । अलब्धदौर्हृदा गर्भे लभेता- त्मनि वा भयम् ॥ येषु येष्विन्द्रियार्थेषु दौर्हृदे वै विमानना । जायते तत्सुतस्यार्तिस्तस्मिंस्तस्मिंस्तथेन्द्रिये ॥). -
11 उदित्वर _uditvara
उदित्वर a.1 Going up, rising; अविहतगतिर्दैवोद्रेकादुदि- त्वरविक्रमः Śiva. B.14.16.-2 Exceeding, extra-ordi- nary; गोप्तुं शौरिरुदित्वरत्वर उदैद् ग्राहग्रहार्तं गजम् Viś. Guṇā.18. -
12 ऊर्जः _ūrjḥ
ऊर्जः 1 N. of the month Kārtika (as giving vigour and energy); 'बाहुलोर्जौ कार्तिकिकः' इत्यमरः; ऊर्जमतङ्गजम् Śi.6.5.-2 Energy.-3 Power, strength.-4 Procreative power.-5 Life, breath.-6 N. of the sons of हिरण्यगर्भ (reck- oned among the seven Ṛiṣis of the third Manvantara).-र्जा 1 Food ऊर्जावती (गङ्गा) Mb.13.26.84.-2 Energy.-3 Strength, sap. नाप्यूर्जां बिभरामास वैदेह्यां प्रसितो भृशम् Bk.6.3.-4 Growth.-5 N. of a daughter of Dakṣa and wife of Vasiṣṭha.-र्जम् Water.-Comp. -मासः The month कार्तिक; Bhāg.12.11.44.-मेध a. Eminent intelligence, very wise; Hch. -
13 ऐरावणः _airāvaṇḥ
ऐरावणः (see ऐरावत below); Indra's elephant (produced at the churning of the ocean), मागधो$थ महापालो गजमैरावणोपमम् Mb.6.62.46. See ऐरावत. -
14 कुणप _kuṇapa
कुणप a. (-पी f.) [cf. Uṇ.3.143] Smelling like a dead body, stinking.-पः, -पम् A dead body, corpse; शासनीयः कुणपभोजनः V.5. (a vulture); अमेध्यकुणपाशी च Ms.12.71; often used as a term of contempt with living beings; व्युक्ष्त्स्रय एतत्कुणपं त्वदङ्गजम् Bhāg.4.4.23; Mb.12.214.15.-पः 1 A spear; Mb.7.148.46.-2 A foul smell, stench.-पी A small bird (Mainā).-Comp. -अशन a. eating dead bodies. -
15 धूमः _dhūmḥ
धूमः [धू-कम्पे मक्]1 Smoke, vapour; शिरांस्यपातयत्त्रीणि वेगवद्भिस्त्रिभिः शरैः । सधूमशोणितोद्गारी रामबाणाभिपीडितः ॥ Rām. 3.27.18. धूमज्योतिःसलिलमरुतां सन्निपातः क्व मेघः Me.5.-2 Mist, haze.-3 (a) A meteor. (b) The fall of a meteor.-4 A cloud.-5 Smoke inhaled (as a sternutatory).-6 Belch, eructation.-7 A place prepared for the building of a house.-Comp. -आभ a. of a smoky ap- pearance, smoke-coloured. (-भः) purple.-आवलिः f. a wreath or cloud of smoke.-उत्थम् ammoniac.-उद्गारः 1 issuing of smoke or vapour; धूमोद्गारानुकृतिनिपुणा जर्जरा निष्पतन्ति Me.71.-2 eructation, belch.- उपहत a suf- focated by smoke.-ऊर्णा N. of the wife of Yama. ˚पतिः an epithet of Yama.-केतनः, -केतुः 1 fire; कोपस्य नन्दकुलकाननधूमकेतोः Mu.1.1; R.11.81.-2 a meteor, comet, falling star; धूमकेतुमिव किमपि करालम् Gīt.1; धूम- केतुरिवोत्थितः Ku.2.32.-3 Ketu.-4 a kind of horse; पृष्ठवंशे यदावर्त एकः संपरिलक्ष्यते । धूमकेतुरिति ख्यातः स त्याज्यो दूरतो नृपैः ॥ Aśvachikitsā.-5 N. of the sun; Mb.-ग्रहः Rāhu; दुर्दर्शनेन घटतामियमप्यनेन धूमग्रहेण विमला शशिनः कलेव Māl.2.8.-जः a cloud. ˚अङ्गजम् ammoniac.-ध्वजः fire.-निर्गमनम् a chimney.-प a. inhaling only smoke as a sort of penance; इन्द्रेण सहिताः सर्वे आगता यज्ञभागिनः । ऊष्मपाः सोमपाश्चैव धूमपा आज्यपास्तथा Mb.12.284.8.-पथः 1 a sacrifice.-2 seeking salvation by religious works; (कर्ममार्ग); जगर्ह सामर्षविपन्नया गिरा शिवद्विषं धूमपथश्रमस्मयम् Bhāg.4.4.1.-3 an air-hole, a window.-पानम् inhaling smoke or vapour.-प्राश a. feeding only on smoke (as a hermit).-महिषी fog, mist.योनिः a cloud; cf. Me.5.-लता a mass of curling smoke; कोपानलबहुल- लोलधूमलताम् (शिखाम्) Mu.1.9. -
16 मात्र _mātra
मात्र a. (-त्रा, -त्री f.) [मा-त्रन्] An affix added to nouns in the sense of 'measuring as much as', 'as high or long, or broad as', 'reaching as far as', as in ऊरुमात्री भित्तिः; पञ्चदशयोजनमात्रमध्वानमतिचक्राम K.; (in this sense the word may as well be considered to be मात्रा at the end of comp. q. v. below).-त्रः A Brāhmaṇa of the lower order (by brith).-त्रम् 1 A measure, whether of length, breadth, height, size, space, dis- tance or number; अग्रे तिष्ठत मात्रं मे Bhāg.6.11.5; usually at the end of comp, i. e. अङ्गुलिमात्रम् a 'finger's breadth'; किंचिन्मात्रं गत्वा 'to some distance'; क्रोशमात्रे 'at the distance of a Krośa', रेखामात्रमपि 'even the breadth of a line, as much as a line'; रेखामात्रमपि क्षुण्णादा मनोर्वर्त्मनः परम्, (न व्यतीयुः) R.1.17; so क्षणमात्रम्, निमिष- मात्रम् 'the space of an instant', शतमात्र 'a hundred in number'; so गजमात्र 'as high or big as an elephant'; तालमात्र, यवमात्र &c.-2 The full measure of anything, the whole or entire class of things, totality; जीवमात्रम् or प्राणिमात्रम् 'the entire class of living beings'; मनुष्य- मात्रो मर्त्यः 'every man is mortal'; वस्तुमात्रपक्षको$नुपसंहारी (हेतुः) Tarka K.; मानुषमात्रदुष्करं कर्मानुष्ठितम् Dk.-3 The simple measure of anything, the one thing and no more, often translateable by 'mere', 'only', 'even'; जातिमात्रेण H.1.58 'by mere caste', टिट्टिभमात्रेण समुद्रो व्याकुलीकृतः 2.149. 'by a mere wag-tail', वाचामात्रेण जाप्यसे Ś.2 'merely by words'; so अर्थमात्रम्, संमानमात्रम् Pt.1.83; used with past participles मात्र may be translated by 'as soon as', 'no sooner than', 'just'; विद्धमात्रः R.5.51 'as soon as pierced'; 'when just pierced'; भुक्तमात्रे 'just after eating'; प्रविष्टमात्र एव तत्र- भवति Ś.3 &c.-4 An element, elementary matter; अहं पयो ज्योतिरथानिलो नभो मात्राणि देवा मन इन्द्रियाणि Bhāg. 1.59.31. -
17 मूर्धन् _mūrdhan
मूर्धन् m. [मुह्यत्यस्मिन्नाहते इति मूर्धा, cf. Uṇ.1.156]1 The forehead, brow.-2 The head in general; नतेन मूर्ध्ना हरिरग्रहीदपः Śi.1.18; R.16.81; नैसर्गिकी सुरभिणः कुसुमस्य सिद्धा मूर्ध्नि स्थितिर्न चरणैरवताडनानि U.1.14; Ku.3.22.-3 The highest or most prominent part, top, summit, peak, head; अतिष्ठन्मनुजेन्द्राणां मूर्ध्नि देवपतिर्यथा Mb. 'stood at the head of all kings' &c.; उत्तमे शिखरे जाते भूम्यां पर्वतमूर्धनि Sandhyā Mantra; Ś.5.7; Me.17.-4 (Hence) A leader, head, chief, foremost, prominent.-5 Front, van, forepart; स किल संयुगमूर्ध्नि सहायतां मघवतः प्रतिपद्य महारथः R.9.19.-6 (In geom.) The base.-7 (In gram.) The roof of the palate.-Comp. -अन्तः the crown of the head.-अक्षिषिक्त a.1 consecrated, crowned, inaugurated; मूर्धाभिषिक्तं कुमुदो बभाषे R.16.81.-2 common, stock (as an instance); उत्कृत्योत्कृत्य कृत्तिं इति बीभत्सस्य मूर्धाभिषिक्तमुदाहरणम्.(-क्तः) 1 a consecrated king; पश्य मूर्धाभिषिक्तानामाचार्य कदनं महत् Mb.7.15.12.-2 a man of the Kṣatriya caste.-3 a minister.-4 = मूर्धावसिक्त (1) q. v.-अभिषेकः consecration, inaugura- tion.-अवसिक्तः 1 N. of a particular mixed tribe sprung from a Brāhmaṇa father and Kṣatriya mother.-2 a consecrated king.-कर्णी, कर्परी f. an umbrella.-ग a. sitting down on the head; स्यन्दनैः स्यन्दनगता गजैश्च गजमूर्धगाः Rām.7.7.5.-जः 1 the hair (of the head); पर्याकुला मूर्धजाः Ś.1.3; विललाप विकीर्णमूर्धजा Ku.4.4 'she tore her hair for grief'.-2 the mane.-3 a crown, helmet; विमुक्तमूर्धजा ये च ये चापि हतवाहनाः Mb.1.5.12.-ज्योतिस् n. see ब्रह्मरन्ध्र or मुद्रामार्ग.-पातः splitting of the skull.-पिण्डः a lump upon the head (of an elephant in rut).-पुष्पः the Śirīṣa tree.-रसः the scum of boiled rice.-वेष्टनम् a turban, diadem. -
18 वीनाहः _vīnāhḥ
वीनाहः The top or cover of a well; कूपवीनाहवेलायाम- पश्यत महागजम् Mb.11.5.14. -
19 मृग
mṛigám. (prob. « ranger», « rover») a forest animal orﾠ wild beast, game of any kind, (esp.) a deer, fawn, gazelle, antelope, stag, musk-deer RV. etc. etc.;
the deer orﾠ antelope in the moon (i.e. the spots on the disk supposed to resemble those of an antelope as well as a hare);
the disk orﾠ antñantelope in the sky (either the Nakshatra Mṛiga-ṡiras orﾠ the sign of the zodiac Capricorn;
alsoﾠ in general the 10th arc of 30 degrees in a circle) Sūryas. VarBṛS. etc.;
an elephant with partic. marks (accord. toﾠ L. « one the secondary marks of whose body are small») R. Var. ;
a large soaring bird RV. I, 182, 7 etc.. ;
N. of a demon orﾠ Vṛitra in the form of a deer slain by Indra ib. I, 80, 7 etc.. ;
of a celestial being (occupying a partic. place in an astrol. house divided into 81 compartments) VarBṛS. Hcat. ;
of a partic. class of men whose conduct in coitus resembles that of the roebuck L. ;
of the district in Ṡaka-dvīpa inhabited principally by Brāhdvipa themselves VP. (v.l. maga);
of a horse of the Moou VP. ;
musk (= mṛiga-nābhi orﾠ - mada) VarBṛS. ;
a partic. Aja-pāia sacrifice L. ;
search, seeking, asking, requesting L. ;
(ā) f. = mṛiga-vīthī L. ;
(ī) f. a female deer orﾠ antelope, doe Hariv. R. etc.;
N. of the mythical progenitress of antelopes MBh. R. Pur. ;
a partic. class of women L. ;
a kind of metre Col.;
a partic. gait of a dancing girl Saṃgīt. ;
demoniacal possession, epilepsy L. ;
- मृगकाक
- मृगकानन
- मृगकेतन
- मृगक्षीर
- मृगगर्ताश्रयाप्चर
- मृगगामिनी
- मृगग्रहण
- मृगघर्मज
- मृगचक्र
- मृगचर्मीय
- मृगचर्या
- मृगचारिन्
- मृगचिर्भिटा
- मृगचैटक
- मृगजम्बुक
- मृगजल
- मृगजाति
- मृगजालिका
- मृगजीवन
- मृगटङ्क
- मृगतीर्थ
- मृगतृष्
- मृगतृषा
- मृगतृष्णा
- मृगतृष्णि
- मृगतृष्णिका
- मृगतोय
- मृगत्व
- मृगदंश
- मृगदंशक
- मृगदर्प
- मृगदाव
- मृगदृश्
- मृगद्युत्
- मृगद्यू
- मृगद्विज
- मृगद्विष्
- मृगधर
- मृगधर्म
- मृगधर्मन्
- मृगधूम
- मृगधूर्त
- मृगधूर्तक
- मृगनयना
- मृगनाभि
- मृगनिर्मोकवसन
- मृगनेत्र
- मृगपक्षिन्
- मृगपति
- मृगपद
- मृगपालिका
- मृगपिप्लु
- मृगपोत
- मृगपोतक
- मृगप्रभु
- मृगप्रिय
- मृगप्रेक्षिन्
- मृगबन्धिनी
- मृगबालक
- मृगभक्षा
- मृगभोजनी
- मृगमत्तक
- मृगमद
- मृगमन्द
- मृगमन्द्र
- मृगमय
- मृगमांस
- मृगमातृक
- मृगमातृका
- मृगमास
- मृगमुख
- मृगयूथ
- मृगरसा
- मृगराज्
- मृगराज
- मृगराजिनी
- मृगराटिका
- मृगरिपु
- मृगरूपिन्
- मृगरोचना
- मृगरोमज
- मृगर्क्ष
- मृगलक्ष्मन्
- मृगलञ्छन
- मृगलिप्सु
- मृगलेखा
- मृगलोचन
- मृगलोमिक
- मृगवती
- मृगवधाजीव
- मृगवधाजीविन्
- मृगवधू
- मृगवन
- मृगवर्मन्
- मृगवल्लभ
- मृगवाहन
- मृगवीथिका
- मृगवीथी
- मृगवैणिक
- मृगव्याध
- मृगव्याधीय
- मृगव्यालनिषेवित
- मृगशफ
- मृगशायिका
- मृगसाव
- मृगशावक
- मृगशावाक्षी
- मृगशिर
- मृगशिरा
- मृगशिरस्
- मृगशीर्ष
- मृगशीर्षन्
- मृगशृङ्ग
- मृगश्रेष्ठ
- मृगसक्थ
- मृगसत्त्र
- मृगसिंहक
- मृगसुकर
- मृगहन्
- मृगहन्तृ
См. также в других словарях:
gaja-mācala — गजमाचल … Indonesian dictionary
gaja-mātra — गजमात्र … Indonesian dictionary
gaja-mauktika — गजमौक्तिक … Indonesian dictionary
gaja-mocana — गजमोचन … Indonesian dictionary
gaja-moṭana — गजमोटन … Indonesian dictionary
gaja-mukha — गजमुख … Indonesian dictionary
gaja-muktā — गजमुक्ता … Indonesian dictionary
mṛigá-jambuka — मृगजम्बुक … Indonesian dictionary
