गजदन्त

m. an elephant's tusk, ivory VarBṛS. LXXIX, 19;

अन्तरालम् अन्तरालकम् [अन्तरं व्यवधानसीमां आराति गृह्णाति, आरा-क, रस्य लत्वम्]

1 Intermediate space or region or time, interval; दंष्ट्रान्तराललग्न K.3; आस्यान्तरालनिःसृतेन Dk.143; दिड्नामान्यन्तराले P.II.2.26; दक्षिणस्याः पूर्वस्याश्च दिशोरन्तरालं दक्षिणपूर्वा Sk.; Śi.9.2; पयोधरान्तरालम् K.83; रागलज्जान्तरालवर्तिभिरीक्षणविशेषैः Dk.17,143 half way betwixt love and bashfulness; प्रतिमानं प्रतिच्छाया गजदन्तान्तरालयोः Trik.; oft. used for 'room' or 'space' in general; त्रस्तजनदत्तान्तरालया राजवीथ्या Dk.15; भुवनान्तरालविप्रकीर्णेन शाखासञ्चयेन K.2,162; अन्तराले in mid- way; in the midle; or middst; in the interval; बाष्पाम्भः- परिपतनोद्गमान्तराले in the interval between the dropping down and starting up of tears; U.1.31; Māl.9.14; अहमागच्छन्नन्तराले महता सिंहेन अभिहितः Pt.1; कंचित्पुरुषमन्तराल एवावलम्ब्य Dk.15; न मयान्येन वान्तराले दृष्टा Dk.123.

-2 Interior, inside, inner or middle part; छिद्रीकृतान्तरालम् Dk.148; विषमीकृतान्तरालया K.223.

-3 Mixed tribe or caste (संकीर्णवर्ण); वर्णानां सान्तरालानां स सदाचार इष्यते.

-Comp. -दिश् f. the intermediate point of the compass, such as, north-east &c.

आहत p. p.

1 Struck, beaten (as a drum &c.); हदये दिग्धशरैरिवाहतः Ku.4.25,3; R.4.23,12.77.

-2 Trodden; पादाहतं यदुत्थाय मूर्धानमधिरोहति Śi.2.46; गजदन्ता- हता वृक्षाः Rām.

-3 Injured, killed.

-4 Dispelled, des- troyed, removed.

-5 Multiplied (in Math.) सूर्याब्धि- संख्यया द्वित्रिसागरैरयुताहतैः Sūrya Ś.; एकैकमब्देषु नवाहतेषु Bṛi. S.8.22.

-5 Known, understood.

-6 Rolled (as dice).

-7 Uttered falsely.

-तः A drum.

-तम् 1 A new cloth or garment.

-2 An old garment.

-3 A nonsensical or meaningless speech, an assertion of impossibility; e. g. एष वन्ध्यासुतो याति Śubhāṣ.

-Comp. -लक्षण a. = आहितलक्षण q. v. under आधा.

गजः [गज्-मदे अच्]

1 An elephant; कचाचितौ विश्वगिवा- गजौ गजौ Ki.1.36.

-2 The number 'eight'.

-3 A measure of length, a Gaja or yard, (thus defined:-- साधारणनराङ्गुल्या त्रिंशदङ्गुलको गजः).

-4 A demon killed by Śiva.

-5 One of the eight elephants of the quarters.

-जी A female elephant; वितृषो$पि पिबन्त्यम्भः पाययन्तो गजा गजीः Bhāg.4.6.26.

-Comp. -अग्रणी m.

1 the most excellent among elephants.

-2 An epithet of ऐरावत, the elephant of Indra.

-अधिपतिः lord of elephants, a noble elephant.

-अध्यक्षः superintendent of elephants; Bri. S.86.34.

-अपसदः a vile or wretched elephant, a common or low-born elephant.

-अशनः the religious fig tree (अश्वत्थ). (

-नम्) the root of a lotus.

-अरिः 1 a lion.

-2 N. of Śiva who killed the demon गज.

-आजीवः 'one who gets his livelihood by elephants', an elephant-driver.

-आननः, -आस्यः epithets of Ganeśa.

-आयुर्वेदः science of the treatment of elephants.

-आरोहः an elephant- driver.

-आह्वम्, -आह्वयम् N. of Hastināpura; Bhāg.1. 15.38.

-इन्द्रः 1 an excellent elephant, a lordly elephant; किं रुष्टासि गजेन्द्रमन्दगमने Ś. Til.7; ऐरावतं गजेन्द्राणां Bg.1.27.

-2 Airāvata, Indra's elephant.

-3 N. of a tree; गजेन्द्र- कुसुमाकीर्णम् Mb.13.132.12. ˚कर्णः an epithet of Śiva.

-कन्दः a large esculent root.

-कूर्माशिन् m. N. of Garuḍa.

-गतिः f.

1 a stately, majestic gait like that of an elephant.

-2 a woman with such a gait.

-गामिनी a woman having a stately elephant-like gait; याता सुदूरमधुना गजगामिनी सा Ratn.4.3.

-गौरीव्रतम् a vow to be observed by ladies in the month of Bhādrapada.

-छाया a portion of time proper for a Śrāddha, time at the eclipse of the sun; [सैंहिकेयो यदा भानुं ग्रसते पर्वसंधिषु । गजच्छाया तु सा प्रोक्ता श्राद्धं तत्र प्रकल्पयेत् ॥; गजच्छायायां पूर्वस्यां कुतपे दक्षिणामुखः । यदा भाद्रपदे मासि भवते बहुले मघा ॥ Mb.13.126.36 Y.1.218.

-ढक्का a kettle-drum carried on an elephant.

-तुरङ्गविलसितम् N. of a metre.

-दघ्न, -द्वयस a. as high or tall as an elephant.

-दन्तः 1 an elephant's tusk, ivory; कार्योलङ्कार- विधिर्गजदन्तेन प्रशस्तेन Bṛi. S.79.19.

-2 an epithet of Gaṇeśa.

-3 ivory.

-4 a peg, pin, or bracket projecting from a wall. ˚मय a. made of ivory.

-दानम् 1 the fluid (ichor) exuding from the temples of an elephant.

-2 the gift of an elephant.

-नासा the trunk of an elephant; धर्मस्तु गजनासोरु सद्भिराचरितः पुरा Rām.2.3.3.

-निमीलिका, -निमीलितम् feigning not to look at anything, inattention; देवीः कामयमानस्य चक्रे गजनिमीलिका Rāj. T.6.73.

-पतिः 1 the lord or keeper of elephants.

-2 a very tall and stately elephant; Śi.6.55.

-3 an excellent elephant.

-पिप्पली N. of a plant (Scindapsus Officinalis; Mar. गजपिंपळी, मिरवेल).

-पुङ्गवः a large and excellent elephant; गजपुङ्गवस्तु धीरं विलोकयति चाटुशतैश्च भुङ्क्ते Bh.2.31.

-पुटः a small hole in the ground for fire.

-पुरम् N. of Hastināpura.

-पुष्पी N. of a flower; गजपुष्पीमिमां फुल्लामुत्पाठ्य शुभलक्षणाम् Rām.4.12.39.

-बन्धः 1 a particular posture in sexual intercourse.

-2 a post to which the elephant is tied.

-3 the process of catching an elephant; गजबन्धस्तु सुरते आलाने ग्रहणे$पि च Nm.

-बन्धनी, -बन्धिनी a stable for elephants.

-भक्षकः the sacred fig-tree.

-भक्षा the gum Olibanum tree.

-मण्डनम् the ornaments with which an elephant is decorated, particularly the coloured lines on his head.

-मण्डलिका, -मण्डली a ring or circle of elephants.

-माचलः a lion.

-मुक्ता, -मौक्तिकम् a pearl supposed to be found in the kumbhas or projections on the forehead of an elephant; घर्मजनितपुलकेन लसद्भजमौक्तिकावलिगुणेन वक्षसा Ki.12.4.

-मुखः, -वक्त्रः, -वदनः epithets of Gaṇeśa; Bṛi. S.58.58; Ks.1.44.

-मोटनः a lion.

-यूथम् a herd of elephants; उषसि स गजयूथकर्णतालैः पटुपटहध्वनिभिर्विनीतनिद्रः R.9.71.

-योधिन् a. fighting on an elephant.

-राजः a lordly or noble elephant.

-वीथिः, -थी f. the three lunar mansions रोहिणी, आर्द्रा and मृगशिरस्; रोहिण्यार्दा मृगशिरो गजवीथ्यभिधी- यते.

-व्रजः a troop of elephants.

-शास्त्रम्, -शिक्षा the science of elephants.

-साह्वयम् N. of Hastināpura; निर्ययुर्गजसाह्वयात् Mb.3.1.9; Ks.15.6.

-स्थानम् elephant's stall; Y.1.279.

-स्नानम् (lit.) bathing of an elephant; (fig.) useless or unproductive efforts resembling the ablution of elephants which, after pouring water over their bodies, end by throwing dirt, rubbish and other foul matter; cf. अवशेन्द्रियचित्तानां हस्तिस्नानमिव क्रिया H.1.17.

m. an elephant ShaḍvBr. V, 3 Mn. etc.. (ifc. f. ā R. II, 57, 7);