Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

खण्डपर्शु

  • 1 आक्रीडपर्वत


    ā-krīḍa-parvata
    m. id. Kum. II, 43.

    Sanskrit-English dictionary > आक्रीडपर्वत

  • 2 क्रोडपर्णी


    kroḍá-parṇī
    f. a prickly nightshade (Solanum Jacquini) L.

    Sanskrit-English dictionary > क्रोडपर्णी

  • 3 खण्डपर्शु


    khaṇḍa-parṡu
    m. (= - paraṡu) Ṡiva L. ;

    Paraṡu-rāma L. ;
    Rāhu L. ;
    an elephant with a broken tusk L. ;
    a spreader of unguents orﾠ fragrant powders etc. L. ;
    a drug (commonly khaṇḍâ̱malaka) L.

    Sanskrit-English dictionary > खण्डपर्शु

  • 4 गुडपर्पटक


    guḍa-parpaṭaka
    m. a kind of sweetmeat Gal

    Sanskrit-English dictionary > गुडपर्पटक

  • 5 दण्डपरायण


    daṇḍá-parāyaṇa
    mfn. wanting a stick (for walking) Kāraṇḍ. XVI, 16.

    Sanskrit-English dictionary > दण्डपरायण

  • 6 अन्तर् _antar

    अन्तर् ind. [अम्-अरन्-तुडागमश्च Uṇ.5.6, अमेस्तुट् च]
    1 (Used as a prefix to verbs and regarded as a preposition or गति) (a) In the middle, between; in, into, inside; ˚हन्, ˚धा, ˚गम्, ˚भू, ˚इ, ˚ली &c. (b) Under.
    -2 (Used adverbially) (a) Between, be- twixt, amongst, within; in the middle or interior, inside (opp. वहिः); अदह्यतान्तः R.2.32 burnt within himself, at heart; अन्तरेव विहरन् दिवानिशम् R.19.6 in the palace, in the harem; so ˚भिन्नं भ्रमति हृदयम् Māl. 5.2; अन्तर्विभेद Dk.13; यदन्तस्तन्न जिह्वायाम् Pt.4.88; अन्तर्यश्च मृग्यते V.1.1 internally, in the mind. (b) By way of seizing or holding; अन्तर्हत्वा गतः (हतं परिगृह्य).
    -3 (As a separable preposition) (a) In, into, between, in the middle, inside, within, (with loc.); निवसन्नन्तर्दारुणि लङ्घ्यो वह्निः Pt.1.31; अन्तरादित्ये Ch. Up., अन्तर्वेश्मनि Ms.7 223; Y.3.31; अप्स्वन्तरमृतमप्सु Rv.1. 23.19. अप्सु मे सोमो$ब्रवीदन्तर् विश्वानि भेषजा ibid. (b) Between (with acc.) Ved. अन्तर्मही बृहती रोदसीमे Rv. 7.87.2; अन्तर्देवान् मर्त्यांश्च 8.2.4; हिरण्मय्योर्ह कुश्योरन्तर- वहित आस Śat. Br. (c) In, into, inside, in the interior, in the midst (with gen.); प्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे Ve. 3.7; अन्तःकञ्चुकिकञ्चुकस्य Ratn.2.3; बहिरन्तश्च भूतानाम् Bg.13.15; त्वमग्ने सर्वभूतानामन्तश्चरसि साक्षिवत् Y.2.14; लघुवृत्तितया भिदां गतं बहिरन्तश्च नृपस्य मण्डलम् Ki.2.53; अन्तरीपं यदन्तर्वारिणस्तटम् Ak.; oft. in comp. at the end; कूपान्तः पतितः Pt.5; सभान्तः साक्षिणः प्राप्तान् Ms.8.79; दन्तान्तरधि- ष्ठितम् Ms.5.141 between the teeth; उत्पित्सवो$न्तर्नदभर्तुः Śi.3.77; also in compound with a following word; अहं सदा शरीरान्तर्वासिनी ते सरस्वती Ks.4.11.
    -4 It is fre- quently used as the first member of compounds in the sense of 'internally', 'inside', 'within', 'in the inte- rior', 'having in the interior', 'filled with', 'having concealed within', or in the sense of 'inward', 'internal', 'secret', 'hidden' &c., forming Adverbial, Bahuvrīhi or Tatpuruṣa compounds; कुन्दमन्तस्तुषारम् (Bah. comp.) Ś.5.19 filled with dew; ˚स्तोयम् (Bah. comp.) Me.66; अन्तर्गिरि (Adv. comp.) Ki.1.34; ज्वलयति तनूमन्तर्दाहः (Tat. comp.) U.3.31; so ˚कोपः, ˚कोणः, ˚आकूतम् &c.
    -5 It is also supposed to be a particle of assent (स्वीकारार्थक). (Note. In comp. the र् of अन्तर् is changed to a visarga before hard consonants, as अन्तः- करणम्, अन्तःस्थ &c.). [cf. L. inter; Zend antare; Goth. undar; Pers. andar; Gr. entos;].
    -Comp. -अंसः the breast (= अंतरा-अंस q. v.).
    -अग्निः inward fire, the fire which stimulates digestion; दीप्तान्तरग्निपरिशुद्धकोष्ठः Susr.
    -अंङ्ग a.
    1 inward, internal, comprehended, included (with abl.); त्रयमन्तरङ्ग पूर्वेभ्यः Pat Sūtra.
    -2 proximate, related to, essential to or referring to the essential part of the अङ्ग or base of a word (opp. बहिरङ्ग); धातूपसर्गयोः कार्यमन्तरङ्गम् P.VIII.3.74 Sk.
    -3 dear, most beloved (अत्यन्तप्रिय); स्वपिति सुखमिदा- नीमन्तरङ्गः कुरङ्गः Ś.4.v.l.
    (-अङ्गम्) 1 the inmost limb or organ, the heart, mind; सन्तुष्टान्तरङ्गः Dk.11; ˚वृत्ति 21; the interior.
    -2 an intimate friend, near or con- fidential person (forming, as it were, part of oneself); मदन्तरङ्गभूताम् Dk.81,93,11; राजान्तरङ्गभावेन 135; अन्तरङ्गेषु राज्यभारं समर्प्य*** 159.
    -3 an essential or indispensable part, as श्रवण, मनन & निदिध्यासन in realizing Brahman.
    -4 What is intimately connected or related; अन्तरङ्गबहिरङ्ग- योरन्तरङ्ग बलीयः ŚB. on MS.12.2.29.
    - अवयव an inner part; P.V.4.62.
    -आकाशः the ether or Brahman that resides in the heart of man (a term often occurring in the Upaniṣads).
    -आकूतम् secret or hidden intention.
    -आगमः an additional augment between two letters,
    -आगारम् the interior of a house; स्त्रीनक्तमन्तरा- गारबहिःशत्रुकृतांस्तथा Y.2.31.
    -आत्मन् m. (त्मा)
    1 the inmost spirit or soul, the soul or mind; also the internal feelings, the heart, अङ्गुष्ठमात्रपुरुषोन्तरात्मा Śvet.; नास्य प्रत्यक- रोद्वीर्यं विक्लवेनान्तरात्मना Rām.6.13.28. गतिमस्यान्तरात्मनः Ms.6.73; जीवसंज्ञोन्तरात्मान्यः सहजः सर्वदेहिनाम् 12.13; मद्- गतेनान्तरात्मना Bg.6.47 with the heart fixed on me; जातो ममायं विशदः प्रकामं...... अन्तरात्मा Ś.4.22, U.3.38, प्रायः सर्वो भवति करुणावृत्तिरार्द्रान्तरात्मा Me.95.
    -2 (In phil.) the inherent supreme spirit or soul (residing in the in- terior of man); अन्तरात्मासि देहिनाम् Ku.6.21.
    -आपणः a market in the heart (inside) of a town.
    -आय, -आल; See s. v.
    -आराम a. rejoicing in oneself, finding pleasure in his soul or heart; यो$न्तःसुखोन्तरारामस्तथान्तर्जर्यो- तिरेव सः Bg.5.24.
    -इन्द्रियम् an internal organ or sense.
    -उष्यम् Ved. a secret abode.
    -करणम् the internal organ; the heart, soul; the seat of thought and feeling, thinking faculty, mind, conscience; प्रमाणं ˚प्रवृत्तयः Ś.1.22; सबाह्य ˚णः अन्तरात्मा V.4 the soul in all its senses external and internal, the inner and outer man; दयार्द्रभावमाख्यातमन्तःकरणैर्विशङ्कैः R.2.11. According to the Vedānta अन्तःकरण is of four kinds: मनो बुद्धिरहङ्कार- श्चित्तं करणमान्तरम् । संशयो निश्चयो गर्वः स्मरणं विषया इमे ॥ अन्तःकरणं त्रिविधम् Sāṅkhya 33, i. e. बुद्धयहङ्कारमनांसि; सान्तःकरणा बुद्धिः 35, i. e. अहङ्कारमनःसहिता.
    -कल्पः a certain number of years (with Buddhists).
    -कुटिल a. inwardly crooked (fig. also); fraudulent. (
    -लः) a conch-shell.
    -कृ(क्रि)मिः a disease of worms in the body.
    -कोटरपुष्पी = अण्ड- कोटरपुष्पी.
    -कोपः 1 internal disturbance; H.3.
    -2 inward wrath, secret anger.
    -कोशम् the interior of a store- room.
    -गङ्गा the secret or hidden Ganges (supposed to communicate uuderground with a secret stream in Mysore).
    -गडु a. [अन्तर्मध्ये गडुरिव] useless, unprofitable, unnecessary, unavailing; किमनेनान्तर्गडुना Sar. S. (ग्रीवाप्रदेश- जातस्य गलमांसपिण्डस्य गडोर्यथा निरर्थकत्वं तद्वत्).
    -गम् -गत &c. See under अंतर्गम्.
    -गर्भ a.
    1 bearing young, pregnant.
    -2 having a गर्भ or inside; so ˚गर्भिन्.
    -गिरम् -रि ind. in mountains. अध्यास्तेन्तर्गिरं यस्मात् करतन्नावैति कारणम् Bk.5.87.
    -गुडवलयः the sphincter muscle.
    -गूढ a. conceal- ed inside, being inward; ˚घनव्यथः U.3.1; R.19.57; ˚विषः with poison concealed in the heart.
    -गृहम्, -गेहम्, -भवनम् [अन्तःस्थं गृहम् &c.]
    1 the inner apartment of a house, the interior of a house.
    -2 N. of a holy place in Benares; पञ्चक्रोश्यां कृतं पापमन्तर्गेहे विनश्यति.
    -घणः -णम् [अन्तर्हन्यते क्रोडीभवत्यस्मिन्, निपातः] the open space before the house between the entrance-door and the house (= porch or court); तस्मिन्नन्तर्घणे पश्यन् प्रघाणे सौधसद्मनः Bk.7.62 द्वारमतिक्रम्य यः सावकाशप्रदेशः सो$न्तर्घणः). (
    -नः -णः) N. of a country of Bāhīka (or Bālhīka) (P.III.3.78 बाहीकग्रामविशेषस्य संज्ञेयम् Sk.).
    -घातः striking in the middle Kāsi. on P.III.3.78.
    -चर a. pervading the body. internally situated, internal, inward अन्तश्चराणां मरुतां निरोधात् Ku.3.48; U.7.
    -ज a. born or bred in the interior (as a worm &c.).
    -जठरम् the stomach. (ind.) in the stomach.
    -जम्भः the inner part of the jaws (खादनस्थानं जम्भः, दन्तपङ्क्त्यो- रन्तरालम्).
    -जात a. inborn, innate.
    -जानु ind. between the knees.
    -जानुशयः One sleeping with hands between the knees; अन्तर्जानुशयो यस्तु भुञ्जते सक्तभाजनः Mb.3.2.75.
    -ज्ञानम् inward or secret knowledge.
    -ज्योतिस् a. enlightened inwardly, with an enlightened soul. यो$न्तःसुखो$न्तरारामस्तथान्तर्ज्योतिरेव यः Bg.5.24. (
    -स् n.) the inward light, light of Brahman.
    -ज्वलनम् inflammation. (
    -नः) inward heat or fire; mental anxiety.
    -ताप a. burning inwardly (
    -पः) internal fever or heat Ś.3.13.
    -दधनम् [अन्तर्दध्यते आधीयते मादकतानेन] distillation of spirituous liquor, or a substance used to produce fermentation.
    -दशा a term in astrology, the time when a particular planet exercises its influence over man's destiny (ज्योतिषोक्तः महादशान्तर्गतो ग्रहाणां स्वाधिपत्यकालभेदः).
    -दशाहम् an interval of 1 days; ˚हात् before 1 days. Ms.8.222; ˚हे 5.79.
    -दहनम् -दाहः 1 inward heat; ज्वलयति तनूमन्तर्दाहः U.3.31; ˚हेन दहनः सन्तापयति राघवम् Rām.
    -2 inflammation.
    -दुःख a. sad or afflicted at heart;
    -दुष्ट a. internally bad, wicked or base at heart.
    -दृष्टिः f. examining one's own soul, insight into oneself.
    -देशः an intermediate region of the compass.
    -द्वारम् private or secret door within the house (प्रकोष्ठद्वारम्).
    -धा-धि, -हित &c. See. s. v.
    -नगरम् the palace of a king (being inside the town); cf. ˚पुरम्; दशाननान्तर्नगरं ददर्श Rām.
    -निवेशनम् inner part of the house; यथा चारोपितो वृक्षो जातश्चान्तर्निवेशने Rām.6.128.6.
    -निहित a. being concealed within; अङ्गैरन्तर्निहितवचनैः सूचितः सम्यगर्थः M.2.8.
    -निष्ठ a. engaged in internal meditation.
    -पटः, -टम् a screen of cloth held between two persons who are to be united (as a bride and bridegroom, or pupil and preceptor) until the acctual time of union arrives.
    -पथ a. Ved. being on the way.
    -पदम् ind. in the interior of an inflected word.
    -पदवी = सुषुम्णामध्यगतः पन्थाः
    -पिरधानम् the innermost garment.
    -पर्शव्य a. being between the ribs (as flesh).
    -पवित्रः the Soma when in the straining vessel.
    -पशुः [अन्तर्गाममध्ये पशवो यत्र] the time when the cattle are in the village or stables (from sunset to sunrise); अन्तःपशौ पशुकामस्य सायं प्रातः Kāty; (सायं पशुषु ग्राममध्ये आगतेषु प्रातश्च ग्रामादनिःसृतेषु com.).
    -पातः, पात्यः 1 insertion of a letter (in Gram.).
    -2 a post fixed in the middle of the sacrificial ground (used in ritual works); अन्तःपूर्वेण यूपं परीत्यान्तःपात्यदेशे स्थापयति Kāty.
    -पातित, -पातिन् a.
    1 inserted.
    -2 included or comprised in; falling within; दण्डकारण्य˚ ति आश्रमपदम् K.2.
    -पात्रम् Ved. interior of a vessel.
    -पालः one who watches over the inner apartments of a palace.
    -पुरम् [अन्तः अभ्यन्तरं पुरं गृहम्, or पुरस्यान्तःस्थितम्]
    1 inner apartment of a palace (set apart for women); female or women's apartments, seraglio, harem (so called from their being situated in the heart of the town, for purposes of safety); व्यायम्याप्लुत्य मध्याह्ने भोक्तुमन्तःपुरं विशेत् Ms.7.216,221,224; कन्यान्तःपुरे कश्चित्प्रविशति Pt.1.
    -2 inmates of the female apartments, a queen or queens, the ladies taken collectively; अन्तःपुराणि सर्वाणि रुदमानानि सत्वरम् Rām.6.111.111. ˚विरहपर्युत्सुकस्य राजर्षेः Ś.3; K.58; ततो राजा सान्तःपुरः स्वगृह- मानीयाभ्यर्चितः Pt.1; कस्यचिद्राज्ञो$न्तःपुरं जलक्रीडां कुरुते ibid. ˚प्रचारः gossip of the harem Ms.7.153; ˚समागतः Ś.4; also in pl.; कदाचिदस्मत्प्रार्थनामन्तःपुरेभ्यः कथयेत् Ś.2.; न ददाति वाचमुचितामन्तःपुरेभ्यो यदा Ś.6.5. ˚जन women of the palace; inmates of the female apartments; ˚चर,
    -अध्यक्षः-रक्षकः, -वर्ती guardian or superintendent of the harem, chamber- lain; वृद्धः कुलोद्रतः शक्तः पितृपैतामहः शुचिः । राज्ञामन्तःपुरा- ध्यक्षो विनीतश्च तथेष्यते ॥ (of these five sorts are mentioned:- वामनक, जघन्य, कुब्ज, मण्डलक and सामिन् see Bṛi. S.) ˚सहायः one belonging to the harem.
    -पुरिकः [अन्तःपुरे नियुक्तः, ठक्] a chamberlain = ˚चर. (
    -कः, -का) a woman in the harem; अस्मत्प्रार्थनामन्तःपुरिके(का) भ्यो निवेदय Chaṇḍ. K.
    -पुष्पम् [कर्म.] the menstrual matter of women, before it re- gularly begins to flow every month; वर्षद्वादशकादूर्ध्वं यदि पुष्पं बहिर्न हि । अन्तःपुष्पं भवत्येव पनसोदुम्बरादिवत् Kāśyapa; ˚ष्पम् is therefore the age between 12 and the menstruation period.
    -पूय a. ulcerous.
    -पेयम् Ved. drinking up.
    -प्रकृतिः f.
    1 the internal nature or constitution of man.
    -2 the ministry or body of ministers of a king.
    -3 heart or soul. ˚प्रकोपः internal dissensions or disaffection; अणुरप्युपहन्ति विग्रहः प्रभुमन्तःप्रकृतिप्रकोपजः Ki.2.51.
    -प्रको- पनम् sowing internal dissensions, causing internal revolts; अन्तःप्रकोपनं कार्यमभियोक्तुः स्थिरात्मनः H.3.93.
    -प्रज्ञ a. knowing oneself, with an enlightened soul.
    -प्रतिष्ठानम् residence in the interior.
    -बाष्प a.
    1 with suppressed tears; अन्तर्बाष्पश्चिरमनुचरो राजराजस्य दध्यौ Me.3.
    -2 with tears gushing up inside, bedimmed with tears; कोपात्˚ ष्पे स्मरयति मां लोचने तस्याः V.4.15. (
    -ष्पः) suppressed tears, inward tears; निगृह्य ˚ष्पम् Bh.3.6; Māl.5.
    -भावः, भावना see under अन्तर्भू separately.
    -भिन्न a. split or broken inside, perforated, bored (said of a pearl) Pt.4 (also torn by dissensions).
    -भूमिः f. interior of the earth.
    -भेदः discord, internal dissensions; ˚जर्जरं राजकुलम् Mk.4 torn by internal dissensions; अन्तर्भेदाकुलं गेहं न चिराद्विनशिष्यति 'a house divided against itself cannot stand long.'
    -भौम a. subterranean, underground.
    -मदावस्थ a. having the rutting state concealed within; आसीदनाविष्कृतदानराजि- रन्तर्मदावस्थ इव द्विपेन्द्रः R.2.7.
    -मनस् a.
    1 sad, disconso- late, dejected, distracted.
    -2 one who has concentrated and turned his mind inward, lost in abstract meditation.
    -मुख a. (
    -खी f.)
    1 going into the mouth, pointing or turned inward; प्रचण्डपरिपिण्डितः स्तिमितवृत्तिरन्तर्मुखः Mv. 5.26.
    -2 having an inward entrance of opening (बाह्यवस्तुपरिहारेण परमात्मविषयकतया प्रवेशयुक्तं चित्तादि).
    -3 an epithet of the soul called प्राज्ञ, when it is enjoying the sweet bliss of sleep (आनन्दभुक् चेतोमुखः प्राज्ञः इति श्रुतेः).
    -4 Spiritual minded, looking inwardly into the soul; 'अन्तर्मुखाः सततमात्मविदो महान्तः' Viś. Guṇā.139. (
    -खम्) a sort of surgical scissors (having an opening inside), one of the 2 instruments mentioned by Suśruta in chapter 8 of Sūtrasthāna.
    -मातृका [अन्तःस्थाः ष़ट्चक्रस्थाः मातृकाः अकारादिवर्णाः] a name given in the Tantras for the letters of the alphabet assigned to the six lotuses (पद्म) of the body; ˚न्यासः a term used in Tantra literature for the mental assignment of the seve- ral letters of the alphabet to the different parts of the body.
    -मुद्र a. sealed inside; N. of a form of devotion.
    -मृत a. still-born.
    -यागः mental sacrifice or worship, a mode of worship referred to in the Tantras.
    -यामः 1 suppression of the breath and voice.
    -2 ˚पात्रम्, a sacrificial vessel (ग्रहरूपं सामापराख्यं यज्ञियपात्रम्); according to others, a Soma libation made during the suppression of breath and voice; सुहवा सूर्यायान्तर्याममनु- मन्त्रयेत् Ait. Br.
    -यामिन् m.
    1 regulating the soul or internal feelings, soul; Providence, Supreme Spirit as guiding and regulating mankind. Brahman; (according to the Bṛi. Ār. Up. अन्तर्यामिन 'the internal check' is the Supreme Being and not the individual soul; who standing in the earth is other than the earth, whom the earth knows not, whose body the earth is, who internally restrains and governs the earth; the same is thy soul (and mine, the internal check अन्तर्यामिन्, &c. &c.); अन्तराविश्य भूतानि यो बिभर्त्यात्मकेतुभिः । अन्तर्या- मीश्वरः साक्षाद्भवेत् &c.
    -2 wind; ˚ब्राह्मणम् N. of a Brāhmaṇa included in the Bṛi. Ār. Up.
    -योगः deep meditation, abstraction
    -लम्ब a. acute-angular. (
    -बः) an acute-angled triangle (opp. बहिर्लम्ब) (the perpendicular from the vertex or लम्ब falling within अन्तर् the triangle).
    -लीन a.
    1 latent, hidden, concealed inside; ˚नस्य दुःखाग्नेः U.3.9; ˚भुजङ्गमम् Pt.1.
    -2 inherent.
    -लोम a. (P.V.4.117) covered with hair on the inside; (
    -मम्) [अन्तर्गतमाज्छाद्यं लोम अच्] the hair to be covered.
    -वंशः = ˚पुरम् q. v.
    -वंशिकः, -वासिकः [अन्तर्वंशे वासे नियुक्तः ठक्] a superintendent of the women's apartment.; Pt.3, K.93. Ak.2.8.8.
    -वण (वन) a. situated in a forest; ˚णो देशः P.VI.2.179 Sk. (
    -णम्) ind. within a forest. P.VIII.4.5.
    -वत् a. being in the interior; having something in the interior.
    -वती (वत्नी) Ved. [अन्तरस्त्यस्यां गर्भः] a pregnant woman; अन्तर्वत्नी प्रजावती R.15.13.
    -वमिः [अन्तः स्थित एव उद्गारशब्दं कारयति, वम्-इन्] indigestion, flatulence; belching.
    -वर्तिन्, -वासिन् a. being or dwelling inside, included or comprised in
    -वसुः N. of a Soma sacrifice (for राज्यकाम and पशुकाम).
    -वस्त्रम्, -वासस् n. an under- garment; गृहीत्वा तत्र तस्यान्तर्वस्त्राण्याभरणानि च । चेलखण्डं तमेकं च दत्वान्तर्वाससः कृते ॥. Ks.4.52.
    -वा a. [अन्तः अन्तरङ्गभावं अन्तःकरणं वा वाति गच्छति स्निग्धत्वेन, वा-विच् Tv.] forming part of oneself such as children, cattle &c. ˚वत् a. (अस्त्यर्थे मतुप् मस्य वः) having progeny, cattle &c; अन्तर्वावत्क्षयं दधे Rv.1.4.7; abounding with precious things inside. -adv. inwardly.
    -वाणि a. [अन्तःस्थिता शास्त्रवाक्यात्मिका वाणी यस्य] skilled or versed in scriptures, very learned (शास्त्रविद्).
    -विगाहः, -हनम् entering within, penetration.
    -विद्वस् a. Ved. (
    विदुषी f.) knowing correctly or exactly (knowing the paths between heaven and earth) Rv.1.72.7.
    -वेगः inward uneasiness or anxiety, inward fever.
    -वेदि a. pertaining to the inside of the sacrificial ground. -adv. within this ground. (
    -दिः -दी f.) [अन्तर्गता वेदिर्यत्र देशे] the tract of land (the Doab) between the rivers Gaṅgā and Yamunā, regarded as a sacred region and the principal seat of Āryan Brāhmaṇas; cf. एते भगवत्यौ भूमिदेवानां मूलमायतनमन्तर्वेदिपूर्वेण कलिन्दकन्यामन्दाकिन्यौ संगच्छेते A.R.7; it is supposed to have extended from Prayāga to Haradvāra and is also known by the names of शशस्थली and ब्रह्मावर्त. -m. (pl.) inhabitants of this land.
    -वेश्मन् n. the inner apartments, interior of a house.
    -वेश्मिकः n. a chamberlain.
    -वैशिकः Officer in charge of the harem. समुद्रमुपकरणमन्तर्वैशिकहस्तादादाय परिचरेयुः Kau. A.1.21.
    -शरः internal arrow or disease.
    -शरीरम् internal and spiritual part of man; the interior of the body.
    -शल्य a. having in the interior an arrow, pin or any such extraneous matter; rankling inside.
    -शीला N. of a river rising from the Vindhya mountain.
    -श्लेषः, -श्लेषणम् Ved. internal support (scaffolding &c.) एतानि ह वै वेदानामन्तः- श्लेषणानि यदेता व्याहृतयः Ait. Br.
    -संज्ञ a. inwardly con- scious (said of trees &c.); ˚ज्ञा भवन्त्येते सुखदुःखसमन्विताः Ms.1.49.
    -सत्त्व a. having inward strength &c. (˚
    त्त्वा)
    1 a pregnant woman.
    -2 the marking nut.
    -सन्तापः internal pain, sorrow, regret.
    - सरल a. upright at heart, or having Sarala trees inside; K.51.
    -सलिल a. with water (flowing) underground; नदीमिवान्तःसलिलां सरस्वतीम् R.3.9.
    -सार a. having inward strength and vigour, full of strong inside; powerful, strong, heavy or ponderous; ˚रैर्मन्त्रिभिर्घार्यते राज्यं सुस्तम्भैरिव मन्दिरम् Pt.1. 126; साराणि इन्धनानि Dk.132; ˚रं घन तुलयितुं नानिलः शक्ष्यति त्वाम् Me.2. (
    -रः) internal treasure or store, inner store or contents; वमन्त्युच्चैरन्तःसारम् H.2.13 internal matter or essence (and pus).
    -सुख a. whose delight is in self, inwardly happy यो$न्तःसुखो$न्तरारामः Bg. 5.24
    -सेनम् ind. into the midst of armies.
    -स्थ a. (also written अन्तःस्थ) being between or in the midst. (
    -स्थः, -स्था) a term applied to the semivowels, य्, र्, ल्, व् as standing between vowels and consonants and being formed by a slight contact of the vocal organs (ईषत्स्पृष्टं अन्तस्थानाम्); or they are so called be- cause they stand between स्पर्श (क-म) letters and ऊष्मन् (श, ष, स, ह).
    -स्था 1 a deity of the vital organs.
    -2 N. of one of the Ṛigveda hymns. ˚मुद्गरः the malleus of the ear.
    -स्वेदः [अन्तः स्वेदो मदजलस्यन्दनं यस्य] an elephant (in rut).
    -हणनम् striking in the middle.
    -हननम् N. of a country बाहीक P.VIII.4.24 Sk.
    -हस्तम् ind. in the hand, within reach of the hand.
    -हस्तीन a. being in the hand or within reach of the hand.
    -हासः laughing inwardly (in the sleeves), a secret or suppressed laugh; सान्तर्हासं कथितम् Me.113 with a suppressed laugh, with a gentle smile.
    -हृदयम् the interior of the heart.

    Sanskrit-English dictionary > अन्तर् _antar

  • 7 आक्रीड _ākrīḍa

    आक्रीड a. Playing, sporting.
    -डः, -डम् 1 Play, sport, pleasure; गजेन्द्राक्रीडमथिता Rām.7.26.42.
    -2 A pleasure-grove, pleasure-garden; (पुमानाक्रीड उद्यानम् । Ak.); देवाक्रीडशताकीर्णाम् Rām.2.5.15. कमप्याक्रीडमासाद्य तत्र विशश्रमिषुः Dk.12. कुबेरस्यापि चाक्रीडं प्रागेव वसुधामिमाम् Bu. Ch.4.1.
    -Comp. -गिरिः, -पर्वतः A pleasure-hill; आक्रीडपर्वतास्तेन कल्पिताः स्वेषु वेश्ममु Ku.2.43.

    Sanskrit-English dictionary > आक्रीड _ākrīḍa

  • 8 उड्डामर _uḍḍāmara

    उड्डामर a. Agreeable, excellent, respectable.
    -2 Formidable, terrific; उड्डामरव्यस्तविस्तारिदोःखण्डपर्या- सितक्ष्माधरम् Māl.2.23.
    -तन्त्र N. of a Tantra.

    Sanskrit-English dictionary > उड्डामर _uḍḍāmara

  • 9 भाण्डम् _bhāṇḍam

    भाण्डम् [भाण्ड्-अच् भण्-ड स्वार्थे अण् वा Tv.]
    1 A vessel, pot, utensil (plate, dish, can &c.); ब्रह्मा येन कुलालवन्नि- यमितो ब्रह्माण्डभाण्डोदरे Bh.2.95; नीलीभाण्डम् 'an indigo-vat'; so क्षीरभाण्डम् 'milk-pail'; सुरा,˚ मद्य˚ &c.
    -2 A box, trunk, chest, case; क्षुरभाण्डम् Pt.1.
    -3 Any tool or instrument, an implement.
    -4 A musical instrument; वेणानां भाण्डवादनम् Ms.1.49.
    -5 Goods, wares, merchandise, shop-keeper's stock; भाण्डपूर्णानि यानानि तार्यं दाप्यानि सारतः Ms.8.45; मथुरागामीनि भाण्डानि Pt.1.
    -6 A bale of goods.
    -7 (Fig.) Any valued possession, treasure; शान्तं वा रघुनन्दने तदुभयं तत्पुत्रभाण्डं हि मे U.4.24.
    -8 The bed of a river.
    -9 Trappings or harness of a horse; नानाङ्कचिह्नैर्नवहेमभाण्डैः Bu. Ch.2.4.
    -1 Buffoonery, mimicry (from भण्ड).
    -11 An ornament in general; नानाविकृतसंस्थानं वाजिभाण्डपरि- च्छदम् । गजग्रैवेयकक्ष्याश्च रथभाण्डांश्च संस्कृतान् ॥ Rām.6.75.1.
    -12 Paraphernalia (उपकरणजातम्); आभिषेचनिकं भाण्डं कृत्वा Rām.2.19.31.
    -13 Capital (मूलधन); सो$पि दृष्ट्वैव तं विप्रमायान्तं भाण्डजीवनः Mb.12.261.46.
    -ण्डाः (m. pl.) Wares, merchandise.
    -Comp. -अ(आ)गारः, -रम् 1 a store-house, store-room (lit. where household goods and utensils &c. are kept); भाण्डागाराण्यकृत विदुषां सा स्वयं भोगभाञ्जि Vikr.18.45.
    -2 treasury; ज्ञान˚.
    -3 a collection, store, magazine.
    -आगारिकः 1 a storekeeper.
    -2 a treasurer.
    -गोपकः the keeper of vessels (in a temple); Buddh.
    -पतिः a merchant.
    -पुटः 1 a barber.
    -2 a kind of contrivance for calcining metals.
    -पुष्पः a sort of snake.
    -प्रतिभाण्डकम् barter, computation of the exchange of goods.
    -भरकः the contents of a vessel.
    -मूल्यम् capital in the form of wares.
    -वादनम् playing on a musical instrument.
    -शाला a store-house, store.

    Sanskrit-English dictionary > भाण्डम् _bhāṇḍam

  • 10 व्यस्त _vyasta

    व्यस्त p. p.
    1 Cast or thrown asunder, tossed about; विषज्योतिरुज्जृम्भणोट्टामरव्यस्तविस्तारिदोः खण्डपर्यासितक्ष्माधरम् Māl. 5.23.
    -2 Dispersed, scattered; कल्पाक्षेपकठोरभैरवमरुद्- व्यस्तैरवस्तीर्यते U.5.14.
    -3 Dispelled, cast away.
    -4 Separated, divided, severed; ते युष्मासु समस्ताश्च व्यस्ताश्चैवेह सद्गुणाः Mb.3.1.32; चतुर्बुगेष्वथ व्यस्ता द्वापरादौ महर्षिभिः Bhāg. 12.6.46; Śiva-Mahimna 4; हिमवति जलधौ च व्यस्ततोयेव गङ्गा V.5.22.
    -5 Taken or considered separately, taken singly (opp. समस्त); एभिः समस्तैरपि किमस्य किं पुनर्व्यस्तैः U.5; तदस्ति किं व्यस्तमपि त्रिलोचने Ku.5.72.
    -6 Simple, uncompounded (as a word).
    -7 Manifold, different.
    -8 Removed, expelled; शस्त्रव्यस्तसमुद्रदत्तविषयं लब्ध्वा तपस्तप्यते Mv.2.19.
    -9 Agitated, troubled, confused.
    -1 Disor- dered, out of order, disarranged.
    -11 Reversed, upset.
    -12 Inverse (as ratio); ह्रदाम्भसि व्यस्तवधूकराहते रवं मृदङ्ग- ध्वनिधीरमुज्झति Ki.8.43.
    -13 Pervading, inherent in.
    -स्तम् n. Rotation, turning; अयनपरिवृत्तिर्व्यस्तशब्देनोच्यते ŚB. on MS.6.5.37.
    -स्तम् ind. Severally, separately, singly.
    -Comp. -केश a. with disordered or dishevelled hair.
    -त्रैराशिकम् the rule of three inverted.
    -न्यास a. rumpled (as a couch).
    -पदम् 1 (in law) a confused statement (of a case).
    -2 an uncompounded or simple word.
    -पुच्छ a. having an extended tail.
    -विधिः inverted rule.
    -वृत्ति a. the meaning of which is changed, which has lost its force (as a word); व्रीडमावहति मे स संप्रति व्यस्तवृत्तिरुयोन्मुखे त्वयि R.11.73.

    Sanskrit-English dictionary > व्यस्त _vyasta

  • 11 व्रात्यः _vrātyḥ

    व्रात्यः [व्रातात् समूहात् च्यवति यत्]
    1 A man of the first three classes who has lost his caste owing to the nan- performance of the principal Saṁskāras or purificatory rites (especially investiture with the sacred thread) over him, an outcast; सावित्रीपतिता व्रात्या भवन्त्यार्यविगर्हिताः Ms.2. 39; सौराष्ट्रावन्त्याभीराश्च शूरा अर्बुदमालवाः । व्रात्या द्विजा भविष्यन्ति शूद्रप्राया जनाधिपाः Bhāg.12.1.38; भवत्या हि व्रात्याधमपतित- पाखण्डपरिषत्परित्राणस्नेहः G. L.37.
    -2 A low or vile person in general; vagrant.
    -3 A man of a particular inferior tribe (the descendant of a Śūdra father and Kṣatriya mother).
    -त्या The daughter of an outcast.
    -Comp. -चर्या the life and practice of a vagrant.
    -ब्रुवः one who calls himself a Vrātya.
    -स्तोमः N. of a sacrifice performed to recover the rights forfeited by the non- performance of the due Saṁskāras.

    Sanskrit-English dictionary > व्रात्यः _vrātyḥ

  • 12 क्रोड


    kroḍá
    m. (n. in later language L.) the breast, chest, bosom (of men andﾠ animals) AV. VS. KātyṠr. etc.. ;

    (of a bird) R. VII, 18, 32 ;
    (pl.) MBh. XIII, 2660 ;
    (named as a place where money is kept) Mṛicch. II ;
    ifc. f. ā Pāṇ. 4-1, 56 ;
    (e.g.. kalyāṇa-kroḍā, a woman with a well-formed breast Kāṡ.);
    the flank, hollow above the hip W. ;
    the lap (= aṅka) L. ;
    the interior of anything, cavity, hollow Bālar. VI, 65 Hit. ;
    m. a hog Pañcat. BhP. VārP. Kathās. ;
    N. of the planet Saturn L. ;
    « anything left in the bosom», an additional verse orﾠ note Kām. Sch. ;
    N. of a teacher, Kaiy. on Pāṇ. 4-2, 66 Vārtt. 6 Pat. (cf. krauḍa);
    (ā) f. the breast, bosom L. ;
    N. of a plant L. ;
    (ī) f. a sow Kathās. lIII, 120;
    the yam root L. ;
    (am) n. id. L. ;
    - क्रोडकन्या
    - क्रोडकसेरुक
    - क्रोडकान्ता
    - क्रोडखोरा
    - क्रोडचूडा
    - क्रोडतीर्थ
    - क्रोडपत्त्र
    - क्रोडपर्णी
    - क्रोडपाद
    - क्रोडपाली
    - क्रोडमल्ल
    - क्रोडमल्लक
    - क्रोडलोमन्
    - क्रोडवल्लभा
    - क्रोडवाल
    - क्रोडाङ्क
    - क्रोडाङ्घ्रि
    - क्रोडास्य
    - क्रोडेष्टा

    Sanskrit-English dictionary > क्रोड

  • 13 खण्ड


    khaṇḍa
    mf (ā)n. broken, having chasms orﾠ gaps orﾠ breaks Suṡr. VarBṛS. Pāṇ. 2-1, 30 Kāṡ. ;

    deficient, defective, crippled (cf. shaṇḍa) Āp. ṠāṇkhṠr. XVI, 18, 18 Sch. ;
    (in comp. orﾠ ifc. Pāṇ. 2-2, 38 Pat.);
    not full (as the moon) KātyṠr. Sch. Subh. ;
    (as, am) m. n. (gaṇa ardharcâ̱di) « a break orﾠ gap», cf. kedāra-kh-;
    a piece, part, fragment, portion R. Suṡr. Megh. etc. ( indoḥkh- orﾠ tārâ̱dhipa-kh- <cf. alsoﾠ khaṇḍêndu> « the crescent» Prasannar.);
    treacle orﾠ molasses partially dried, candied sugar Bhpr. Naish. Sāh. ;
    a section of a work, part, chapter (e.g.. of AitĀr. KenUp. etc..);
    a continent Gaṇit. ;
    (in alg.) a term in an equation Gaṇit. ;
    a party, number, multitude, assemblage MBh. ;
    (sometimes not to be distinguished from shaṇḍa)
    R. I, 30, 15 etc.. (ifc. m. orﾠ n. cf. Kāṡ. on Pāṇ. 4-2, 38 and 51) ;
    m. a flaw in a jewel L. ;
    a calf with horns half grown Gal.;
    (in music) a kind of measure;
    (ās) m. pl. N. of a people (v.l. shaṇḍa) VarBṛS. ;
    (am) n. a variety of sugar-cane W. ;
    black salt ( viḍ-lavaṇa) L. (cf. uttara-, karka-, kāla-, kāṡī-, ṡrī-, sitā-.)
    - खण्डकथा
    - खण्डकन्द
    - खण्डकापालिक
    - खण्डकार
    - खण्डकाव्य
    - खण्डकुष्माण्डक
    - खण्डखण्डा
    - खण्डखाट्टक
    - खण्डखाडक
    - खण्डखाद्य
    - खण्डगिरि
    - खण्डज
    - खण्डता
    - खण्डताल
    - खण्डदेव
    - खण्डद्रव्य
    - खण्डधारा
    - खण्डपत्त्र
    - खण्डपरशु
    - खण्डपर्शु
    - खण्डपाक
    - खण्डपाणि
    - खण्डपाल
    - खण्डप्रलय
    - खण्डप्रशस्ति
    - खण्डप्रस्तार
    - खण्डफण
    - खण्डमण्डल
    - खण्डमय
    - खण्डमात्रा
    - खण्डमोदक
    - खण्डरक्ष
    - खण्डरस
    - खण्डलवण
    - खण्डलेखक
    - खण्डवटक
    - खण्डविकृति
    - खण्डशर्करा
    - खण्डशस्
    - खण्डशाखा
    - खण्डशीला
    - खण्डसार
    - खण्डस्फुटप्रतिसंस्करण
    - खण्डाभ्र
    - खण्डामलक
    - खण्डाम्र
    - खण्डाली
    - खण्डेन्दु
    - खण्डोद्भव
    - खण्डोद्भूत
    - खण्डोष्ठ

    Sanskrit-English dictionary > खण्ड

  • 14 गुड


    guḍa
    m. (cf. guṭikā, gula;

    guḍ Uṇ. 1) a globe orﾠ ball MBh. III, VII ;
    a ball to play with (cf. giri-) L. ;
    a pill ṠārṇgS. XIII, 1 ;
    a bit, mouthful L. ;
    sugar which forms itself into lumps, dry sugar, treacle, molasses, first thickening of the juice of the sugar-cane by boiling Kāty. Mn. Yājñ. MBh. etc.. ;
    an elephant's trappings orﾠ armour L. ;
    the cotton tree L. ;
    Euphorbia antiquorum L. ;
    (pl.) N. of a people (in Madhya-deṡa) VarBṛS. XIV, 3 ;
    (ā) f. a small ball, pill L. ;
    the reed uṡīrī L. ;
    Euphorbia antiquorum Car. VII, 10 ;
    (ī) f. id. L. (cf. gauḍa, bahu-guḍā.)
    - गुडकरी
    - गुडक्षीरमय
    - गुडक्षोद
    - गुडजिह्विका
    - गुडतृण
    - गुडत्वच्
    - गुडत्वच
    - गुडदारु
    - गुडधाना
    - गुडधेनु
    - गुडनख
    - गुडपर्पटक
    - गुडपिष्ट
    - गुडपुष्प
    - गुडपृथुका
    - गुडफल
    - गुडबीज
    - गुडभा
    - गुडमय
    - गुडमिश्र
    - गुडमूल
    - गुडलिह्
    - गुडशर्करा
    - गुडशिग्रु
    - गुडशृङ्गिका
    - गुडहरीतकी
    - गुडाकेश

    Sanskrit-English dictionary > गुड

  • 15 दण्ड


    daṇḍá
    (= δένδρον, hence cognate with dā4ru andﾠ dṛī) m. (n. <cf. ikshu-> gaṇa ardharcâ̱di) a stick, staff, rod, pole, cudgel, club RV. etc. (staff given at investiture with the sacred thread ṠBr. etc.;

    « penis <with vaitasá>», XI, 5, 1, 1 ;
    « trunk» seeﾠ ṡuṇḍā-;
    « arm» orﾠ « leg» seeﾠ dor-, bāhu-;
    « tusk» seeﾠ daṉshṭrā-);
    = -ḍakâ̱sana BṛNārP. XXXI, 115 (n.) ;
    a stalk, stem (of a tree;
    cf. ikshu-, ud-, khara-) MBh. II, 2390 ;
    the staff of a banner, 2079; IV, XIV ;
    the handle (of a ladle, sauce-pan, fly-flap, parasol etc.) AitBr. ṠBr. etc.;
    the steam of a plough L. ;
    « a mast» seeﾠ mahādaṇḍa-dhara;
    the cross-bar of a lute which holds the strings ṠāṇkhṠr. XVII ;
    the stick with which a lute is played L. ;
    a churning-stick (cf. -ḍâ̱hata) L. ;
    a pole as a measure of length (= 4 Hastas) VarBṛS. XXIV, 9 MārkP. II ;
    N. of a measure of time (= 60 Vi-kalās) BrahmaP. II VarP. BhavP. ;
    N. of a staff-like appearance in the sky (« N. of a planet» ( L. ;
    cf. - bhāsa) VarBṛS. ;
    N. of a constellation, XX, 2 VarBṛ. Laghuj. ;
    a form of military array (cf. - vyuha) L. ;
    a line (cf. - pāta);
    a staff orﾠ sceptre as a symbol of power andﾠ sovereignty (cf. nyasta-), application of power, violence Mn. VII f. MBh. ;
    power over (gen. orﾠ in comp.), control, restraint (cf. vāg-, mano-, kāya- < karma- MārkP. xli, 22 >;
    tri-daṇḍin) Subh. ;
    embodied power, army ( koṡa-, du. « treasure andﾠ army» Mn. IX, 294 MBh. Kir. II, 12)
    Mn. VII Ragh. XVII, 62 ;
    the rod as a symbol of judicial authority andﾠ punishment, punishment (corporal, verbal, andﾠ fiscal;
    chastisement andﾠ imprisonment, reprimand, fine) TāṇḍyaBr. XVII, 1 Mn. MBh. etc.. ;
    (cf. guptá andﾠ gūḍha-);
    pride L. ;
    m. a horse L. ;
    Punishment (son of Dharma andﾠ Kriyā VP. I, 7, 27 MārkP. l);
    Yama L. ;
    Ṡiva MBh. XII, 10361 ;
    N. of an attendant of the Sun. III, 198 ;
    (gaṇa ṡivâ̱di andﾠ ṡaunakâ̱di) N. of a man with the patr. Aupara MaitrS. III, 8, 7 TS. VI, 2, 9, 4 ;
    of a prince slain by Arjuna (brother of - dhara, identified with the Asura Krodha-hantṛi) MBh. if. VIII ;
    of a Rakshas R. VII, 5, 39 ;
    seeﾠ - oḍaka;
    (ā) f. Hedysaruni lagopodioides, Npr. ;
    - दण्डकन्दक
    - दण्डकपालिन्
    - दण्डकमण्डलु
    - दण्डकर्तृ
    - दण्डकर्मन्
    - दण्डकल
    - दण्डकलितवत्
    - दण्डकाक
    - दण्डकाष्ठ
    - दण्डकुश
    - दण्डकुल
    - दण्डकेतु
    - दण्डगौरी
    - दण्डग्रहण
    - दण्डग्राह
    - दण्डघटना
    - दण्डघ्न
    - दण्डचक्र
    - दण्डच्छदन
    - दण्डजित
    - दण्डढक्का
    - दण्डताडन
    - दण्डताम्रि
    - दण्डत्व
    - दण्डदास
    - दण्डधर
    - दण्डधार
    - दण्डधारक
    - दण्डधारण
    - दण्डधारिन्
    - दण्डधृक्
    - दण्डनायक
    - दण्डनिधान
    - दण्डनिपातन
    - दण्डनियोग
    - दण्डनीति
    - दण्डनेट्रि
    - दण्डप
    - दण्डपक्षक
    - दण्डपरायण
    - दण्डपांसुल
    - दण्डपाणि
    - दण्डपात
    - दण्डपातन
    - दण्डपातिन्
    - दण्डपारुष्य
    - दण्डपाल
    - दण्डपालक
    - दण्डपाशक
    - दण्डपिङ्गलक
    - दण्डपोण
    - दण्डप्रजित
    - दण्डप्रणयन
    - दण्डप्रणाम
    - दण्डप्रदान
    - दण्डबाहु
    - दण्डभङ्ग
    - दण्डभय
    - दण्डभाज्
    - दण्डभास
    - दण्डभीति
    - दण्डभृत्
    - दण्डमत्स्य
    - दण्डमानव
    - दण्डमातङ्ग
    - दण्डमाथ
    - दण्डमुख
    - दण्डमुख्य
    - दण्डयात्रा
    - दण्डयाम
    - दण्डयोग
    - दण्डलेश
    - दण्डवत्
    - दण्डवध
    - दण्डवाचिक
    - दण्डवादिन्
    - दण्डवारित
    - दण्डवलधि
    - दण्डवासिक
    - दण्डवासिन्
    - दण्डवाहिन्
    - दण्डविकल्प
    - दण्डविषय
    - दण्डविष्कम्भ
    - दण्डवीर्व
    - दण्डवृक्षक
    - दण्डव्यूह
    - दण्डव्रतधर
    - दण्डशत्रु
    - दण्डशर्मन्
    - दण्डश्री
    - दण्डसंख्या
    - दण्डसेन
    - दण्डस्थान
    - दण्डहस्त

    Sanskrit-English dictionary > दण्ड

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»