-
1 उत्तरमन्द्रा
úttara-mandrā( úttara-) f. a loud but slow manner of singing ṠBr. KātyṠr. ;
-râ̱dyā f. a particular Mūrchanā (in music)
-
2 अनु _anu
अनु ind. (Either used with nouns to form adverbial compounds, or as a prefix to verbs and verbal deriva- tives, or as a separable preposition with acc. and regarded as a कर्मप्रवचनीय).1 After, behind, along after (पश्चात्); सर्वे नारदमनु उपविशन्ति V.5; प्रमदामनु संस्थितः शुचा नृपतिः सन् R.8.72; तं गच्छन्त्यनु ये विपत्तिषु सदा ते तत्प्रतिष्ठाशया Mu.1. 14; असौ कुमारस्तमजोनुजातः R.6.78; रत्या न साशङ्कमनुप्रयातः Ku.3.23; क्रमेण सुप्तामनु संविवेश सुप्तोत्थितां प्रातरनूदतिष्ठत् R.2. 24; अनुविष्णु = विष्णोः पश्चात् P.II.4.18. Sk.; तदनु कथयेर्मा- धवीयामवास्थाम् Māl.9.26 afterwards.-2 Along, alongside, by the side of, lengthwise यस्यचायामः P.II.1.16 जलानि सा तीरनिखातयूपा वहत्ययोध्यामनु राजधानीम् R.13.61; सो$श्वमेधश- तेनेष्ट्वा यमुनामनु वीर्यवान् । त्रिशताश्वान् सरस्वत्यां गङ्गामनु चतुःशतान् Mb.; अनुगङ्गं वाराणसी = गङ्गामन्वायतम् (गङ्गादैर्घ्यसदृशदैर्घ्योपलक्षिता) situated alongside the Gaṅgā P.II.1.16 Sk.; आविर्भू- तप्रथममुकुलाः कन्दलीश्चानुकच्छम् Me.21; गिरिरिव अनुतटपुष्पितकर्णि- कारयष्टिः V.3.3 along the sides or slopes.-3 After, in consequence of, being indicated by; जपमनु प्रावर्षत् P.II 3.8 Sk. (हेतुभूतजपोपलक्षितं वर्षणम्); so वृक्षमनु विद्योतते विद्युत्.-4 With, along with (सहार्थे); connected with; नगीम- न्वसिता सेना P.I.4.85 Sk. (नद्या सह सम्बद्धा) उमास्तनोद्भेद- मनु प्रवृद्धः Ku.7.24. along with, contemporaneously; Śi. 8.56; दिवसो$नुमित्रमगमद्विलयम् 9.17.-5 Inferior or subordi- nate to, (मित्रलाभमनु लाभसम्पदः Ki.13.52 inferior, lower in value or importance; अनु हरिं सुराः = हरेर्हीनाः हीने); P.I.4.86 Sk.-6 In a particular relation or state (इत्थं- भूताख्याने प्रकारविशेषनिरूपणे); भक्तो विष्णुमनु Sk. (विष्णोरित्थं- भूतः, भक्तिविशेषयुक्तः) an ardent devotee of Viṣṇu; यस्त्वां द्वेष्टि स मां द्वेष्टि यस्त्वामनु स मामनु Rām. favourably inclined or devoted to.-7 Having a part or share, participation; or one that claims a share of (भागे); भागो$स्यास्ति इति भागस्वामी; लक्ष्मीर्हरिमनु (हरेर्भागः) Sk., हरिस्वामिकभागवतीत्यर्थः.-8 Repetition, in a distributive sense, mostly in comp. (वीप्सार्थे, विषयतायाम्); अनुदिवसम् day by day, every day; अनुक्षणम् every moment; ˚वेलम् every time, frequently; वृक्षम् वृक्षमनु सिञ्चति Sk. waters tree after tree, i. e. every tree (यावद्वृक्षव्यापकः सेकः).-9 Towards, in the direction of, near, to, at (अनुर्यत्समया P.II.1.15); अनुवनमशनिर्गतः Sk.; ˚नदि Śi.7.24 near the river; प्रजिघाय कान्तमनु मुग्धतरः 9.55 to (प्रति); on or in, with the force of the locative; यदेतदस्यानुतटं विभाति 4.39,7.1; तस्माद्रच्छेरनुकनखलं शैलराजाव- तीर्णाम् (जह्नोः कन्याम्) Me.52.-1 In orderly succession, according to; अनुक्रमम् in regular order; अनुज्येष्ठम् = ज्येष्ठ- स्यानुपूर्व्येण in order of seniority; ˚पूर्वम्; अनुरूपम् = रूपस्य योग्यम् Sk.-11 Corresponding with, like, in imitation of; सर्वं मामनु ते प्रियाविरहजां त्वं तु व्यथां मानुभूः V.4.47; so अनुगर्ज् to roar after or in imitation of.-12 Following, conformable to (अनुगत); तथैव सो$भूदन्वर्थो राजा प्रकृतिरञ्ज- नात् R.4.12. (अनुगतो$र्थो यस्य).-13 With regard to, towards, in respect of; अर्घ्यदानमनु चोदितो वचः Śi.14,53; साधुर्देवदत्तो मातरमनु;-14 On account of, by reason of (with abl.); समस्तो वत लोको$यं भजते कारणादनु । त्वं तु निष्कारणादेव प्रीयसे वरवर्णिनि ॥ Rām. As a separable adverb अनु is used only in the Vedas and means after, afterwards, later on, now, at this time, again, once more, then, and further. (The senses of अनु as given by G. M. are:-- अनु वेदाध्ययनानुष्ठानसामीप्यपश्चाद्भावानुबन्धनसाम्याभीमुखहीनविसर्गं- लक्षणेषु; e. g. वेदे अनुवाकः; अनुष्ठाने अनुतिष्ठति; सामीप्ये अनुमेघं वर्षति; पश्चाद्भावे तदनु; अनुबन्धने अनुशेते; साम्ये अनुकरोति; आभिमुख्ये मातरमनुधावति वत्सः; हीने अनुहरिं सुराः; विसर्गे अनुजानीते; लक्षणे अनुवनमशनिर्गतः.) The senses of अनु may be thus expressed in verse:-- आयामे$परभावे च (पश्चादर्थे) वीप्सायां सन्निधौ तथा । इत्थंभूते लक्षणे च भागसादृश्ययोरपि ॥ योग्य- तायां तथा हीने तृतीयार्थे ह्यनुक्रमे । अर्थेष्वेतेषु बहुशो ह्यनुशब्दः प्रयुज्यते ॥. -
3 अनुकम्प्य _anukampya
अनुकम्प्य pot. p. Pitiable, worthy of sympathy; किं तन्न येनासि ममानुकम्प्या R.14.74; दुहितरमनुकम्प्यामद्रिरादाय दोर्भ्याम् Ku.3.76.-म्प्यः 1 A courier, express messenger.-2 An ascetic. -
4 अनुगत _anugata
अनुगत p. p.1 (Used passively) (a) Followed (lit. & fig.), attended; अनुगतमलिवृन्दैर्गण्डभित्तीर्विहाय R.12. 12; M.3.9; मद्यानुगतभोजनं मलावहम् Ms.11.7. (b) Full of, filled with; दारिद्य्रेणाभिभूतेन त्वत्स्नेहानुगतेन च Mk.4.5; वर्ष- धरकलमूकानुगतेन परिजनेन K.159 consisting or made up of; चिन्तानुगतसर्वात्मन् Mb. (c) Covered, as by a dress hanging behind; शिवमिवानुगतं गजचर्मणा Ki.5.2 (पश्चाद्व्याप्तम्). (d) Extinguished &c. (e) Acquired, obtained. (f) Overtaken; कालेनानुगतो ह्यसि Rām.7.68.6.-2 (Used actively) (a). Following, obeying; observing; स्वमत- मनुगतः Mu.5.19; विभवानुगता भार्या Mk.3.28; दिग्विजय- प्रसङ्गेनानुगतो भूमिमिमाम् K.191 come to; Ms.9.267; K.166; Mu.6.5; H.2.55; R.15.9. (b) Corresponding or tallying with, adapted or answering to, in harmony with; सूत्रेणानुगतं भवति Ś.B.; पादन्यासो लय- मनुगतः M.2.8 in accompaniment to the musical time. मृदङ्ग ˚तः सङ्गीतमधुरः Ratn.1; ˚वीणैः Śi.11.1. (c) Adequate or suitable to, fit for; प्रस्तावानुगतं पृष्टः Pt.5. (d) Imitating; परितुष्टो$स्मि यत्पितरमनुगतो वत्सः M.5. I am glad that the boy takes after his father.-तम् Moderate time in music.-Comp. -अर्थ a. having a corresponding or easily discoverable sense. -
5 अनुज्ञा _anujñā
अनुज्ञा 9 U.1 To permit, allow (a person or thing); assent or consent to, approve; authorise, sanction; तदनुजानीहि मां गमनाय U. 3. so let me go; सेयं याति शकुन्तला पतिगृहं सर्वैरनुज्ञायताम् Ś.4.9 permitted to go; ततो$नुजज्ञे गमनं सुतस्य Bk.1.23; M.1.19; तन्मया प्रीतिमता$नुज्ञातम् Ś.5 approved, agreed to.-2 To betroth, affiance; मां जातमात्रां धनमित्रनाम्ने$न्वजानाद्भार्यां मे पिता Dk.5.-3 to excuse, forgive; अनुप्रवेशे यद्वीर कृतवास्त्वं ममाप्रियम् । सर्वं तदनुजानामि Mb.-4 To repent, be sorry for.-5 To request, en- treat, beg; त्वां साहमनुजानामि न गन्तव्यमितो वनम् Rām.-6 To treat or behave kindly, favour; ते मां वीर्येण यशसा... अस्त्रैश्चाप्यन्वजानत Mb.-7 To dismiss, bid farewell (usually in caus.). -Caus. (-ज्ञापयति)1 To ask or beg for, request.-2 To ask permission, ask for leave; take leave of, bid adieu to; सो$पि तत् श्रुत्वा... वानरमनुज्ञाप्य स्वाश्रयं गतः Pt.4; तं चक्रधरमनुज्ञाप्य स्वगृहं गतः 5; अतिथिं चाननुज्ञाप्य Ms.4.122;9.82; स मातरमनुज्ञाप्य तपस्येव मनो दधे । जग्मतुश्च यथाकाममनुज्ञाप्य परस्परम् Mb. -
6 ईड् _īḍ
1ईड् 2 Ā. (ईट्टे, इडाञ्चक्रे, ऐडिष्ट, ईडितुं, ईडित)1 To praise; अग्निमीडे पुरोहितम् Rv.1.1.1; शालीनतामव्रजदीड्यमानः R.18.17; नेडिषे यदि काकुत्स्थम् Bk.9.57,18.15.-2 To implore, request, ask for (with two acc.); उपस्थाय मातरमन्नमैट्टे Rv.3.48.3. -Caus.1 To ask.-2 To praise.2ईड् f.1 Refreshment, libation.-2 Praise, extolling; Rv.8.39.1. -
7 उत्तर
úttara1) mfn. (compar. fr. 1. ud;
opposed to adhara;
declined Gram. 238. a), upper, higher, superior (e.g.. uttaredantās, the upper teeth) RV. AV. TS. ChUp. Ragh. etc.;
northern (because the northern part of India is high) AV. Mn. Suṡr. Pañcat. etc.;
left (opposed to dakshiṇa orﾠ right, because in praying the face being turned to the east the north would be on the left hand) AV. KātyṠr. MBh. etc.;
later, following, subsequent, latter, concluding, posterior, future RV. AV. KātyṠr. MBh. Ragh. Hit. etc. (opposed to pūrva, etc. e.g.. uttaraḥkālaḥ, future time;
uttaraṉvākyam, a following speech, answer, reply;
phalamuttaram, subsequent result, future consequence;
varshôttareshu, in future years);
followed by (e.g.. smôttara mfn. followed by sma Pāṇ. 3-3, 176);
superior, chief, excellent, dominant, predominant, more powerful RV. AV. ;
gaining a cause (in law);
better, more excellent RV. ;
m. N. of a son of Virāṭa MBh. ;
of a king of the Nāgas L. ;
N. of a mountain Kathās. ;
of several men;
(ās) m. pl. N. of a school;
(ā), of. (scil. diṡ) the northern quarter, the north Kathās. etc.;
N. of each of the Nakshatras that contain the word uttara (cf. uttara-phalgunī, etc.);
N. of a daughter of Virāṭa andﾠ daughter-in-law of Arjuna MBh. ;
of a female servant Lalit. ;
(e) f. du. the second andﾠ third verse of a Tṛica ( orﾠ a stanza consisting of three verses);
(ās) f. pl. the second part of the Sāma-saṃhitā;
(am) n. upper surface orﾠ cover MBh. Ragh. Daṡ. etc.;
the north R. Dhūrtas. ;
the following member, the last part of a compound;
answer, reply Ragh. R. Prab. etc.;
(in law) a defence, rejoinder, a defensive measure;
contradiction Car. ;
(in the Mimāṇsā philosophy) the answer (the fourth member of an adhikaraṇa orﾠ case);
superiority, excellence, competency R. Pañcat. Kathās. etc.;
result, the chief orﾠ prevalent result orﾠ characteristic, what remains orﾠ is left, conclusion, remainder, excess, over andﾠ above, (often ifc. e.g.. bhayôttara, attended with danger, having danger as the result;
dharmôttara, chiefly characterized by virtue;
shashṭy-uttaraṉsahasram, one thousand with an excess of sixty, i.e. 1060;
saptôttaraṉṡatam, 107);
remainder, difference (in arithmetic);
N. of a song Yājñ. ;
N. of each of the Nakshatras that contain the word uttara;
a particular figure in rhetoric;
N. of the last book of the Rāmāyaṇa;
(am) ind. at the conclusion, at the end e.g.. bhavad-uttaram, having the word bhavat at the end;
asrôttaramīkshitā, looked at with tears at the close i.e. with a glance ending in tears;
afterwards, thereafter;
behind MBh. etc.;
in the following part (of a book);
+ cf. Gk. ὕστερος
út-tara2) mfn. crossing over;
to be crossed (cf. dur-uttara)
- उत्तरकल्प
- उत्तरकाण्ड
- उत्तरकामाख्यतन्त्र
- उत्तरकाय
- उत्तरकाल
- उत्तरकुरु
- उत्तरकोशला
- उत्तरक्रिया
- उत्तरखण्ड
- उत्तरखण्डन
- उत्तरग
- उत्तरगीता
- उत्तरग्रन्थ
- उत्तरंग
- उत्तरच्छद
- उत्तरज
- उत्तरज्या
- उत्तरज्योतिष
- उत्तरतन्त्र
- उत्तरतर
- उत्तरतस्
- उत्तरतापनीय
- उत्तरत्र
- उत्तरदन्त
- उत्तरदायक
- उत्तरदिक्स्थ
- उत्तरदिगीश
- उत्तरदिश्
- उत्तरदेश
- उत्तरद्रु
- उत्तरधर्म
- उत्तरधारय
- उत्तरधुरीण
- उत्तरधेय
- उत्तरनाभि
- उत्तरनारायण
- उत्तरपक्ष
- उत्तरपट
- उत्तरपथ
- उत्तरपथिक
- उत्तरपद
- उत्तरपदिक
- उत्तरपदकीय
- उत्तरपर्वत
- उत्तरपश्चार्ध
- उत्तरपश्चिम
- उत्तरपाद
- उत्तरपुरस्तात्
- उत्तरपुराण
- उत्तरपूर्व
- उत्तरप्रच्छद
- उत्तरप्रत्युत्तर
- उत्तरप्रोष्ठपदा
- उत्तरफल्गुनी
- उत्तरफाल्गुनी
- उत्तरबर्हिस्
- उत्तरभक्तिक
- उत्तरभद्रपदा
- उत्तरभाद्रपदा
- उत्तरभाग
- उत्तरमति
- उत्तरमन्द्रा
- उत्तरमात्र
- उत्तरमानस
- उत्तरमार्ग
- उत्तरमीमांसा
- उत्तरमूल
- उत्तरयुग
- उत्तररहित
- उत्तररामचरित
- उत्तररूप
- उत्तरलक्षण
- उत्तरलक्ष्मन्
- उत्तरलोमन्
- उत्तरवयस
- उत्तरवल्ली
- उत्तरवस्ति
- उत्तरवस्त्र
- उत्तरवादिन्
- उत्तरवासस्
- उत्तरवीथि
- उत्तरवेदि
- उत्तरशान्ति
- उत्तरशैल
- उत्तरसक्थ
- उत्तरसंज्ञित
- उत्तरसाक्षिन्
- उत्तरसाधक
- उत्तरहनु
- उत्तरांस
- उत्तरागार
- उत्तराङ्ग
- उत्तराद्रि
- उत्तराधर
- उत्तराधिकार
- उत्तराधिकारिन्
- उत्तरापथ
- उत्तराभास
- उत्तराभिमुख
- उत्तराम्नाय
- उत्तरायण
- उत्तरारणि
- उत्तरार्क
- उत्तरार्चिक
- उत्तरार्थ
- उत्तरार्ध
- उत्तरार्ध्य
- उत्तरावत्
- उत्तराशा
- उत्तराश्मन्
- उत्तराश्रमिन्
- उत्तराश्रित
- उत्तराषाढा
- उत्तरासङ्ग
- उत्तरासद्
- उत्तराह
- उत्तरेतरा
- उत्तरोत्तर
- उत्तरोत्तरिन्
- उत्तरोष्ठ
- उत्तरौष्ठ
См. также в других словарях:
úttara-mandrā — उत्तरमन्द्रा … Indonesian dictionary
