yrki

n. [see verk], a work; the simple word occurs only in the passage, högum vér hálft yrkjum, Am. 61 (Bugge).

2. in compds: yrkis-efni, n. pl. the subject of a ‘work,’ as of a poem, song; eigi em ek jafngott skáld sem Þóðólfr … ef ek em eigi við staddr yrkis-efnin, Fms. vi. 362; slikt eru yrkisefni, Jd. 11: in mod. usage also in sing., það er gott yrkisefni.

a, m. a hard worker, Fms. ix. 435.

a, m. a field-labourer, Róm. 290.

n. = góðverk.

m. hard worker.

(yrki, orta, ortr), v.

1) to work, esp. to fill, cultivate (y. jörðina, landit);

2) to make verses (y. kvæði, drápu, lof, níð, háðung um e-n); absol., hann var kærr konungi ok orti vel, he was beloved by the king, and a good poet;

3) y. á e-t, to set about; en er þeir fundust, ortu bœndr þegar á til bardaga, the peasants at once set upon them; Eiríkr jarl orti ekki á at berjast við Erling, Eirik made no attempt to fight Erling; y. á e-n, to work upon; hvárki eldr né járn orti á þá, neither fire nor iron did them any harm; y. orða á e-n, to address one, speak to one (hann svaraði stirt ok strítt, þá er menn ortu orða á hann);

4) refl., yrkist í um e-t, it begins; (gerist nú svá sem dœmi finnast til, at á ortist um mannfallit); recipr. to attack one another (síðan fylktu þeir liði sínu ok ortust á ok börðust); þeir ortust á vísur, they competed in verse-making.

* * *

u, f. = yrki, a work: in yrkju-nautr, m. a fellow-workman, N. G. L. i. 157.

(yrki, orta, ortr), v.

1) to work, esp. to fill, cultivate (y. jörðina, landit);

2) to make verses (y. kvæði, drápu, lof, níð, háðung um e-n); absol., hann var kærr konungi ok orti vel, he was beloved by the king, and a good poet;

3) y. á e-t, to set about; en er þeir fundust, ortu bœndr þegar á til bardaga, the peasants at once set upon them; Eiríkr jarl orti ekki á at berjast við Erling, Eirik made no attempt to fight Erling; y. á e-n, to work upon; hvárki eldr né járn orti á þá, neither fire nor iron did them any harm; y. orða á e-n, to address one, speak to one (hann svaraði stirt ok strítt, þá er menn ortu orða á hann);

4) refl., yrkist í um e-t, it begins; (gerist nú svá sem dœmi finnast til, at á ortist um mannfallit); recipr. to attack one another (síðan fylktu þeir liði sínu ok ortust á ok börðust); þeir ortust á vísur, they competed in verse-making.

* * *

ð and t, pret. orti, part. yrt and ort; [A. S. wyrcan, wrohte; Engl. work, wrought; Goth. waurkjan; O. H. G. wurchian; the initial w being dropped, see orka]:—to work, but chiefly used in a special sense to till, cultivate; enn sá maðr er engit á, hann skal þat láta fyrst yrkja … en ef hann yrkir eigi svá engit, … ok vili hann þó yrt hafa, Grág. ii. 280; ok svá þeir er á mörkina ortu, Eg. 14; ok Drottinn Guð tók manninn og setti hann í þann aldin-garð Eden, að hann skyldi yrkja hann og varðveita, Gen. ii. 15; at hann geti ortar vel engjar fyrir þær sakir, Grág. ii. 335; yrkja jörðina eðr vinna, Stj. 29; yrkja holt né haga, N. G. L. i. 249; yrkja ræfrar ok börku til húsa-þaks, to work (i. e. to scrape) bark for thatching, 242.

II. to make verses (cp. Gr. ποιητής; Old Engl. maker = poet); hvárki á maðr at yrkja um mann lof né löst… ef maðr yrkir tvau orð enn annarr önnur tvau, ok ráða þeir báðir samt um, ok varðar skóggang hvárum-tveggja, … yrkja níð eðr háðung um e-n, Grág. ii. 147–149; síðan orti Ölver mörg mansöngs-kvæði, Eg. 5; at þú vakir í nott ok yrkir lofkvæði um Eirík konung, … hann orti drápu tvítuga, … yrkja lof um e-n, þá orti Egill alla drápuna, ok hafði fest svá at hann mátti kveða um morguninn, 419; þessi vísa er góð ok vel ort, ok skaltú yrkja aðra vísu, … þessi vísa var ílla ort ok skal ek kveða aðra betri, Fms. vi. 362, 416; hann var kærr konungi ok orti vel, he was a good poet, and wrought well, Orkn. 146, Fms. vii. 111; konungr mælti, ertú skáldit?—Hann svarar, kann ek at yrkja, ii. 39; hann tók at yrkja þegar er hann var ungr, ok var maðr námgjarn, Eg. 685; yrkja kann ek vánu verr, Mkv.; hann er svá orðhagr at hann mun yrkja saman rár-endana, Fbr. 82 new Ed.; and so in countless instances old and mod.

2. generally, to make, compose; þessi rit era ort af afli ástar. Hom. 1; Guðs Sonr í þeirri bæn er hann sjálfr orti (the Lord’s Prayer), 655 i. 2.

III. spec. usages; hvárki eldr né járn orti á þá neither fire nor iron worked on them, wrought their hurt, Hkr. i. 11; en er þeir fundusk, ortu bændr þegar á til bardaga, the ‘bonders’ (peasants) at once set upon them, Ó. H. 110; Eríkr jarl orti því ekki á at berjask við Erling, at hann var frændstórr ok frændmargr, vinsæll ok ríkr, earl E. made no attempt to fight Erling because …, 27; yrki (imperat.) á at Kyndilmessu, ok hafi öll átt at Miðfóstu, begin at Candlemass and have all done at Mid-Lent, Gþl. 106: en ef þá skill á, hverr þeir sem fyrr orti á, began, caused to dispute, 455; hann svaraði stirt ok strítt, þá er menn ortu orða á hann, when people spoke to him, Ó. H. 69; en ræðu konungs svöruðu menn er hann orti orða á whom he addressed, 178; hann var hljljóðr ok fáskiptinn en þó kátr við menn þá er orða ortu á hann, Fms. vi. 109; hann svaraði fám orðum þótt orða værri yrt á hann (þó at orða yrti á hann, v. l.), vii. 227; yrkti (sic) þá ok únáðaði kynsmenn Sem, harangued and vexed them, Stj. 65.

IV. reflex. to take effect; þá tók at falla lið Erlings, ok þegar er á ortisk ok uppganga var greidd, viz. when the day was about decided, Ó. H. 183; hversu sem at [á?] ortisk, however it so went, Fas. ii. 482; þar er svá, er at ort, when that reserve is made, Grág. i. 494.

2. recipr., síðan fylktu þeir liði sínn, ok ortusk á þegar, ok börðusk, attacked one another and came to blows, Hom. 112: þeir ortusk á vísur, exchanged, capped verses, Lv. 24; sættusk þeir at kalla ok var þó at engu haldit, ok ortusk þeir um siðan, they capped verses (satirical) about it, Sturl. i. 150.

1) word;

ef maðr mælir nökkuru orði í mót, if a man speaks a word against it;

segja í sínu orði hvárt, to say one thing in one breath and another in the next;

taka til orða, to begin to speak;

kveða at orði, to say, utter;

hafa við orð, to hint at;

vel orði farinn, well-spoken, eloquent;

fornkveðit orð, an old saw;

2) word, repute, report (gott, illt orð);

fyrir orðs sakir, because of what people might say;

leggja e-t til orðs, to talk about;

þótt okkr sé þat til orðs lagit, although we are blamed for it;

3) message (senda, gøra e-m orð).

* * *

n. [Ulf. waurd = λόγος, ρημα; a word common to all Teut. languages, old and mod.; cp. also Lat. verbum]:—a word. In the earliest usage, as in Old Engl., every sentence, clause, or saw is called a word, cp. Germ. sprüch-wort; an address or a reply is ‘a word,’ cp. Germ. ant-wort; the grammatical notion (Lat. vox, verbum) is later and derived; hann skyldi hafa þau þrjú orð í framburði sínum, þat it fyrsta orð, ‘at allir menn skyldu Kristnir vera;’ þat annat ‘at úheilög skyldi vera hof öll ok skurðgoð;’ þat var it þriðja orð, ‘at fjörbaugsgarð skyldi varða blót öll, ef váttnæm yrði,’ Fms. ii. 237; þau eru orð þrjú er skóggang varða öll, ef maðr kallar mann ragan eðr stroðinn eðr sorðinn, enda á maðr vígt í gegn þeim orðum þremr, Grág. ii. 147; orð mér af orði orðs leitaði verk mér af verki verks leitaði, Hm. 142: the saw, ferr orð ef um munn líðr, Þorst. Síðu H., Vápn. 15; ef maðr mælir nokkuru orði í mót, if he says a word against it, Nj. 216; trúa öngu orði því er ek segi, 265; vil eg eiga leiðrétting orða minna, 132; cp. the saying, allir eiga leiðrétting orða sinna: satt orð, Fms. vii. (in a verse); sinna þrimr orðum við e-n, to exchange three words with a person, Hm. 126; mæla mörgum orðum, 104; skilin orð, 135; spyrja einu orði, Fms. vi. (in a verse); fá orð, a few words; góð orð good words; íll orð, bad language; hálft orð, in the phrase, eg vildi tala hálft orð við þig (half a word, i. e. a few words), lofa e-n í hverju orði; lasta hann í hverju orði; í einu orði, in one word; segja í sínu orði hvárt, to say one thing in one breath and another in the next, Nj. 261; auka tekið orð; orð eptir orð, word for word, Dipl. iii. 11; taka til orða orðs, to begin to speak, Nj. 122, 230; kveða at orði, to say, utter, 233, 238; hafa við orð, to hint at, 160; hafa þat orð á, to give out, Fms. vii. 285; göra orð á e-u, to notice, Nj. 197; vel orði farinn, well spoken, eloquent, Fms. xi. 193, Ld. 122; varð þeim mjök at orðum, they came to high words, Nj. 27 (sundr-orða, and-orða):—allit., orð ok verk (orig. vord ok verk), words and work, Grág. i. 162, ii. 336; fullréttis-orð, 147; fornkveðit orð, an old saw, Eg. 520; Heilög orð, holy words, Grág. i. 76; fá sér e-ð til orða, to notice, to resent; eg vil ekki fá mér það til orða, Vídal. ii. 41.

2. vísu-orð, a verse line, the eighth part of a strophe, Edda (Ht.); átta menn yrki alla vísu, ok yrki eitt orð hverr þeirra, if eight persons make a strophe, each of them making a ‘word,’ of a libel, Grág. ii. 152; ef maðr yrkir tvau orð en annarr önnur tvau ok ráða þeir báðir samt um ok varðar skóggang hvárum-tveggja, 148 (of a libel); síðan kváðu þær vísu þessa, ok kvað sitt orð hver, Sturl. ii. 9.

3. gramm. a word, verb; sögn er inn minnsti hluti samansetts máls, sú sögn er af alþyðu kölluð orð, Skálda 180; nafn ok orð, noun and verb, id.; viðr-orð, adverb, id.; þóat þat orð sé í tvau samstöfur deilt, 164.

II. metaph. and special usages:

1. word, fame, report; gott orð, good report, Fs. 17, Nj. 16; þar féll hann fyrir Barða, ok hafði gott orð, Ísl. ii. 366; íllt orð, evil report, Fms. vii. 59; lék hit sama orð á, Fs. 75; er þat hætt við orði, it will give rise to evil report. Band. 12 new Ed.; fyrir orðs sakir, for report’s sake, because of what people say, Nj. 6; þótt okkr sé þat til orðs lagit, although we are blamed for it, 246; þat lagði Skamkell mér til orðs, 85; aðrir leggja þeim þetta til orðs, Gísl. 84; en mér er þat lítt at skapi at hón hljóti af þér nökkut orð, Fbr. 30 new Ed.

2. a message; senda, göra e-m orð, Eg. 19, 26, 742, Nj. 163: a word, reply, sendimaðr sagði honum orð Úlfs, 160: a request, entreaty, ef þú vill ekki göra fyrir mín orð, 88; hann hefr upp orð sin ok biðr hennar, Eg. 26 (bónorð).

3. as a law phrase, an indictment, summons; enda á hann orði at ráða við hinn er við tekr, the receiver has the right of indictment or summoning, Grág. i. 334; hann á kost at sækja þann er hann vill um ok ráða sjálfr orði, 401; ok á sá orði um at ráða er eggver á, ii. 307; ok á þá hinn orði at ráða um við hann er fé þat átti, 309: orð ok særi, words and oaths, Vsp. 30:—a word, verdict, vote, or the like, kveðja búa allra þeirra orða, er hann skylda lög til um at skilja, Grág. i. 369, Nj. 238; sækja orð (vote) lögréttumanns til búðar, Grág. 1. 9; þá skal sækjandi bera fram vætti þat er nefnt var at orðum biskups, þá er hann lofaði fjár-heimting, 377.

III. bón-orð, wooing; heit-orð, lof-orð, a promise; dóms-orð, a sentence; vátt-orð, testimony; urðar-orð, the ‘weird’s word,’ fate, Fsm. May there not be some etymological connection between ‘word’ and ‘weird,’ Icel. orð and urðr, qs. word, wurðr? the notion of weird, doom prevails in compds, as ban-orð, dauða-orð, = death-weird, fate; other compds denote state, condition, as in leg-orð, vit-orð, = Ulf. wit-ods; goð-orð, priesthood; met-orð, rank; gjaf-orð, marriage, being given away.

B. COMPDS: orðaatvik, orðaákast, orðabelgr, orðabók, orðadráttr, orðafar, orðafjöldi, orðaframburðr, orðaframkast, orðafullting, orðfyndni, orðaglæsur, orðagnótt, orðagrein, orðahagr, orðahald, orðahendingar, orðheppinn, orðahjaldr, orðahnippingar, orðhof, orðskviðr, orðskviðaháttr, orðakvöð, orðalag, orðlagðr, orðalauss, orðaleiðing, orðalengd, orðlengja, orðamaðr, orðreyrr, orðarómr, orðræmðr, orðasafn, orðasamr, orðasemi, orðaskak, orðaskil, orðaskipan, orðaskipti, orðaskortr, orðaskrap, orðaskrum, orðastaðr, orðstafir, orðasveimr, orðsvif, orðatiltekja, orðatiltæki, orðstírr.

[sg̊auld̥ʰ]

n skálds, skáld

1) поэт

2) ист., лит. скальд

[ɪr̥kʲa]

I f yrkju, yrkjur

II vt yrkti [ɪr̥(χ)tɪ]

II. vt, vi yrki, orti, ortum, ort

also ein-yrki, a, m. [verk]. a single worker, one who works single-handed, a poor husbandman that has no servants; the einyrki is reckoned partly as bóndi, and not cottager; he could serve as a neighbour (búi) in case of his property amounting to two cows’ value per head of his household (wife and children), Grág. i. 145, defined in ii. 42, 43: the Norse sense of the word, Gþl. 438, cp. Jb. 184: in N. G. L. i. 199 distinction is made between bændr, einhleypingar, and einyrkjar.

1) hard (harðr steinn, skafl);

2) hard, stern, severe (harðr í skapi, í hjarta);

3) hardy; fólk hart ok illit at sœkja, hardy and difficult to assail; harðr í horn at taka, hard to take by the horns, stubborn; harðr bardagi, hard-fought battle; leika e-n bart, to treat one harshly; ríða hart, to ride fast.

* * *

adj., fem. hörð, neut. hart, [Ulf. hardus = σκληρός, αὐστηρος; A. S. heard; Engl. hard; Germ. hart; Dan. haard; Swed. hard]:

I. hard to the touch; eptir hörðum velli, Ísl. ii. 333; harðr skafl, Fb. ii. 103; harðar götur, hard, stony paths, Fms. x. 85; stokka eðr steina eðr hvargi þess er hart er fyrir, Grág. ii. 132; sjóða egg hart (harð-soðinn), Lækn. 472; af harðasta járni, Stj. 461: tempered, of steel, Gpl.

II. metaph.,

1. hard, stern, severe; hörð í skapi, Nj. 17 (skap-harðr); hörð orð, hard words, Fms. v. 106; harðr í hjarta, hard of heart, Flov. 38: with dat., harðr e-m, hard on one, Fb. i. 71.

β. hardy; fólk hart ok íllt at sækja, hardy and ill to fight against, Fms. i. 85; eiga harðan son, vi. 105; hinn vaskasti drengr ok hinn harðasti karlmaðr, Ísl. ii. 264; þeir eru harðir ok hinir mestu bardaga-menn, Karl. 282; harðr í horn at taka (metaph. from a bull), hard to take by the horns, Fms. xi. 221: hard, gloomy, í hörðu skapi, Bs. i. 351, Fas. iii. 522; með harðri hendi, with high hand.

γ. hard, sad; hörð tíðindi, Nj. 64; hér hafa orðit harðir atburðir, hard things have happened, 248.

δ. hard, dire; harðr (kostr), Fms. v. 235; gera harðan rétt e-s, to deal hardly with one, i. 66; harðr dauði, ii. 173; hörð sætt, Nj. 254; hafa hart, to have a hard lot, Sturl. iii. 292; harðr bardagi, hörð orrosta, Fms. ii. 323, passim.

ε. of weather; hörð norðanveðr, Nj. 124, Rb. 572.

2. neut. hart, adv. hardly, harshly; leika e-n hart, Fms. xi. 94.

β. hard, fast; ríða hart, to ride hard, Sighvat, Ó. H. (in a verse), Nj. 82; en nú renn engi harðara en hann, 248; ganga hart ok djúpt, Edda 1; flýja sem harðast, to fly one’s hardest, 261; þeir fóru harðara en þeir vildu, Fms. x. 139.

γ. hart íllt (qs. harða íllt) erindi, Fb. ii. 393; hart nær, hard by.

COMPDS: Harðangr, Harðengir, harðafang, harðbeinn, harðbrjóstaðr, harðbýll, harðdreginn, harðdregi, harðdrægr, harðeggjaðr, harðeygr, harðfang, harðfari, harðfarliga, harðfengi, harðfenginn, harðfengliga, harðfengr, harðfenni, harðfótr, harðfæri, harðfærr, harðgeðr, harðgengr, harðgreipr, harðgörr, harðhendliga, harðhendr, harðhugaðr, harðjaxl, harðkljáðr, harðleikinn, harðleikni, harðleikr, harðleitr, harðlífi, harðlundaðr, harðlyndi, harðlyndr, harðmagi, harðmenni, harðmóðigr, harðmynntr, harðmæli, harðmæltr, harðorðr, harðraðr, harðrétti, harðræði, harðskeyti, harðskeytr, harðskipaðr, harðsleginn, harðslægr, harðsnúinn, harðsóttr, harðsperra, harðspori, harðsteinn, harðsteinagrjót, harðsvíraðr, harðtenntr, harðtækr, harðúð, harðúðigr, harðvaxinn, harðvelli, harðverkr, harðvítugr, harðyrði, harðyrki, harðyrkr, harðýðgi.

v. слаб. -ia-, praes. yrki, praet. orta, pp. ortr

2) сочинять ( стихи)

* * *

гл. сл. - ia- ( orta, ortr) делать, сочинять