-
1 yrkja
v. слаб. -ia-, praes. yrki, praet. orta, pp. ortr* * *рун. worahto сделал, г. waúrkjan работать, делать, д-а. wyrcan то же (а. work), д-в-н. wurken, wirken работать, действовать (н. wir-ken), ш. yrka требовать; к verk -
2 VITA
* * *(veit, vissa, vitaðr), v.1) to have sense, be conscious (hann var enn eigi ørendr, en vissi þó ekki);with gen., gráðugr halr, nema geðs viti, unless he has his senses about him;2) to know;engi vissi skapara sinn, no one knew his maker;þeir er vel mart vitu, those who know many things;vita sik saklausan, to know oneself to be innocent;veizt þú, hvat þér man verða at bana, dost thou know what will be the cause of thy death?;vita skyn á e-m, to know one;Flosi kvaðst eigi vita skyn á, hverir lögmenn væri beztir, F. said that he knew nothing about who were the best lawyers;vita ván or vánir e-s, to expect, look for (G. vissi slíks matar þar ekki ván);vita fram, to be prescient, know the future;veit þat trúa min, upon my faith!;3) to see, try to find out (bað þá vita, hvat af Gretti yrði);vittu, ef þú hjálpir, see if thou canst help;vit, at þá náir sverði því, try to get that sword;4) to look, be turned towards;vita upp, fram, aptr, to look (be turned) upwards, forwards, backwards;vita móti sólu, at sjánum, to face the sun, the sea;vita til norðrættar, to look north;ormahöfuð öll vitu inn í húsit, all the heads of the serpents look into the hall;with gen., þeir fundu vínvið allt þar sem holta vissi, they found the vine wherever there was woodland;sökin veit til lands-laga, en ekki til Bjarkeyjar-réttar, the case comes under the country-law, and not under the town-law;6) to bode, betoken, with gen. (ekki vita slík orð lítils);þat mun eigi øngra tíðinda vita, this betokens no small tidings;7) to mean, have such and such bearing;hvat veit óp þetta, what means this shouting?;eigi veit þannig við, that is not the case;seg mér hit sanna, hversu við veit, how things stand;ok rœddu um þat, at nú mundi vel vita, that things were likely to take a good turn;8) with preps.:vita af e-u, to know of (ekki vissi á. af kaupi þeira);vita e-t at sér, to know oneself to be guilty of;vita e-t eptir sér = vita e-t at sér (vita eptir sér slíkan glœp);vita e-t frá sér, to be conscious (sensible) of (ek var svá syfjaðr, at ek vissa fátt frá mér);vita e-t fyrir, to know beforehand (ørlög sín viti engi maðr fyrir);vita til e-s, vita til um e-t, to know of (ekki vissu landsmenn til um ferð Þórólfs);vita ekki til sín, vita ekki til manna, to have lost consciousness, one’s senses;recipr. to know of an another (þeir vissust jafnan til í hafinu);vita um e-t, to make inquiries about (fara at vita um e-t);to know about (eigi veit ek um gaman þetta);vita e-t við e-n, to get to know a thing, from one (mun ek vita við skipverja mina, hvat þeim sýnist ráð).* * *a verb whose present is in a preterite form, see Gramm. p. xxiii: pres. veit, veizt (veiztu), veit; plur. vitum, vituð, vitu, later and mod. vitið, vita; the latter form appears in vellums early in the 14th century, e. g. þér vitið, Fms. vi. 144, from the Hulda: pret. vissa, vissir, vissi (never visti, cp. Goth. wissa, mod. Dan. vidste): subj. pres. vita, pret. vissa; imperat. vit, vittú; part. vitaðr (vitinn, Hornklofi): with neg. suff. veit-at, knows not, Hm. 74; veit-k-a-ek, ‘wot I not I,’ Hkr. iii. 376; veizt-attu, Hbl. 4; vitum-a, we know not, Skv. 3. 18; vissi-t, knew not: [Ulf. witan = εἰδέναι, γιγνώσκειν; A. S. and Hel. witan; Engl. wit; Germ. wissen; Dan. vide; Swed. vita; Lat. videre; Gr. εἰδέναι.]A. To wit, have sense, be conscious; hneig hón aptr ok vissi ekki til manna, Bjarn. 68; varð hann svá feginn at varla vissi hann, Flóv.; faðirinn vissi ekki lengi, svá þótti honum mikit, Bs. i. 369; hann þóttisk nær ekki vita fyrir hræzlu, Fms. vii. 142; hann var enn eigi örendr en vissi þó ekki, Fb. ii. 453; ek var svá syfjaðr at ek vissa fátt frá mér, Gísl. 6l; hestr laust einn ungan mann í höfuðit, ok sprakk mjök, ok vissi ekki, Bs. i. 314, l. c.; tók hann einn þeirra ok varðisk með, þar til er sá vissi ekki til sín, Fms. vi. 110; hann tók augna-verk strangan, ok vissi hann löngum hvárki í þenna heim né annan, Bs. i. 317; hann vissi lengi ekki hingat, 336; ok vissi þá ekki til sín löngum, 335; hvárt skal hjóna færa annat fram þat sem heldr hefir fé til, nema annat þeirra viti eigi vel ( unless he be not in the enjoyment of his full senses) en þegar er því batnar, Grág. i. 300: with gen., gráðigr halr nema geðs viti, Hm. 19 (see B. 3).2. vita skyn á, to understand, know, Nj. 223, Grág. ii. 167, Fms. i. 186, xi. 323 (see skyn); vita ván e-s, to expect, Eg. 746, Fms. viii. 180, Nj. 75, Blas. 46.II. to wit, know; vituð ér enn eða hvat, Vsp.; þeir er vel mart vitu, Hm. 53: ek veit, 76; vita sik saklausan, to know oneself to be sackless. Eg. 49; síðan skaltú vita þitt eyrendi, Finnb. 258; ef þeir vitu þetta eigi, Nj. 231; skaltú ok þat vita, at …, 88; lát sem þú vitir eigi, Ísl. ii. 250; þeir munu vitað hafa með Þráni, Nj. 136; ek veit allt með henni, El.; hitt veit ek eigi hvaðan þjófs-augu eru komin í ættir várar, Nj. 2; veit ek þann mann er þora man, 89; veizt þú hvat þér man verða at bana?—Veit ek, segir Njáll, 85; veitat hinn er vætki veit, Hm. 74.2. with prepp.; vita fram (fram-viss); vissi hann vel fram sem Vanir aðrir, Þkv. 15: vita fyrir, to foreknow (for-vitri); vita örlög sín fyrir, Hm. passim; mundi hann þat vita fyrir er hann vissi dauða sinn, Nj. 98: vita til e-s, to know of. Fms. x. 337; ekki vissu landsmenn til um ferð Þórólfs. Eg. 78.3. with the particle ‘at;’ þóttisk Þorkell vita at Grímr var þar, Dropl. 34; hana vissi at skíða-hlaði var við dyrr þær, 29; eigi munda ek vita at blóðrefillinn kæmi við mik í gær líttað, Fms. xi. 144: veitka ek nema þú þykkisk nú minn lávarðr, Hkr. iii. 376.III. in exclamations; hvat veit ek hvárt menn munu aldri hætta lygi-sögum, Fb. i. 184; var þetta hans bani, sem vita mátti, i. e. of course, Stj. 541; hvat ek veit, hvárt ek mun, what know I! should I? …, as an interjection, Nj. 85; veiztu, ef þú vin átt, farðú at finna opt, Hm. 43; veit þat trúa mín, upon my faith! Edda; veit menn, mod. viti menn! see maðr B. 3; hvar viti menn ( whoever knew) slíku bellt við konungmann, Eg. 415; hvar viti áðr orta mærð með æðra hætti, Edda (Ht.)IV. to see, try; má ek vita at ek fá af henni nökkurn vísdóm, Stj. 491; ek mun ríða ok hitta Óspak, ok vita at hanni vili sættask, Band. 5; ok vita at vér næðim Sokka víkingi, Fms. ii. 5; sá skal vita, er á strenginum heldr, hvárt hann skelfr, Fb. ii. 129; vil ek fara ok vita, at ek mega bjarga honum, 623. 16; vittu ef þú hjálpir, see if than canst help, Og. 5; vit at þú náir sverði því, Dropl. 28; fara heim ok vita hvers víss yrði, Nj. 114; vér skulum hlaupa at fylkingu þeirra, ok vita at vér komimk svá í gegnum, Fær. 81; skal yðr þat heimilt, ok vita at þit þroskizk hér, 45; sendi Sirpa bónda sinn at vita sér um brún-gras, to fetch for her (cp. vitja), Finnb. 258; ókunnugr ertú mér, ok vil ek vita við skipverja hvat þeim sýnisk ráð, Fbr. 62 new Ed.; ok bað hana vita af hón kenndi höfuðit, Bjarn. 68.V. to look towards, of a place, = Lat. spectare ad, vergere in; in þat er vissi til norðr-ættar, Edda 22; sá armr er vissi at dikinu, Fms. vi. 406; ok lögðusk þaðan undir sem at veit bænum, viii. 377; bæði þat er aptr vissi ok fram, vii. 94; á þann bekk er vissi móti sólu, vi. 439; þann arminn er vissi at sjánum, viii. 115; rökðu þangat sporin sem klaufirnar höfðu vitað, Ó. H. 152; vissu þá grundvellir upp, en veggir í jörð niðr, Sks. 142 new Ed.; fætr vissu upp, Eg. 508; þar á eynni er vissi til Atleyjar, 222; þeir fundu vínvið allt þar sem holta vissi, they found the vine wherever there was woodland, Þorf. Karl. 420; en þróask, ef hann vissi til mikilleiks, if it shewed growth, Korm. 8; allt þat er honum þótti grjóts vita, þótti honum við gull glóa, Konr.2. metaph. to come under that and that head, to respect, mean, have such and such bearing; sökin veit til lands-laga en ekki til Bjarkeyjar-réttar, this case comes under the country-law, and not under the town-law, Fms. vii. 130; eigi veit þannig við, that is not the case, Nj. 180; ef öðru-vísi veit við, Al. 106; seg mér et sanna, hversu við veit, how things stand, Fms. iii. 70; konungr svarar, at mál þat vissi allt annan veg við, Ó. H. 199; hvat veit hrygð þessi? Stj. 600; hvat veit óp þetta, what means this shouting? Fms. viii. 141; hvat vissi laga-frétt sú er Emundr spurði í gær? Ó. H. 87; skipan er hér á vorðin, ok veit ek eigi hvat þat veit, I know not what it means, cannot understand it, Fs. 6; þat man eigi öngra tíðenda vita, i. e. that will mean something great, Nj. 83; gör sem ek býð þér, ok kann vera, at þór viti vel, do as I bid thee, and may be, it will be well with thee, 655 xiii. B. 4; ok rædda um þat at nú mundi vel vita, Ísl. ii. 354; hræzlu (gen.) þat vissi, it savoured of fear, Am. 97; ekki vita slík orð lítils, Sd. 151; hlæra þú af því at þér góðs viti, it is for no good that thou laughest, Bkv. 2. 31; er lítils góðs vissi, Barl. 20: þá gleði er viti til meins, Hom. (St.); þat er til hans veit, what respects him, Orkn. 314; þat er til heiðins siðar veit, N. G. L. i. 383.3. vita á, to forebode; brakar í klaufum, vind mun á vita, Mar. 1057 (cp. á-vitull); það veit á regn, storm, …, of weather marks.B. Recipr. to know of one another; þeir vissusk jafnan til í hafinu, Landn. 56; ok vitask þeir við mála-munda þann sín á miðli, to know mutually, Grág. i. 469; better, ok vitusk þeir þat við mála-munda þann, Kb. i. 131.2. pass.; skyldi aldrei annat vitask, to be known, Fas. i. 22.3. part.; vitandi né valdandi þessa verks, Fms. ix. 412; margs vitandi, Vsp. 20, Edda 11; vitandi vits, Hm. 17, Fms. v. 258 (cp. A l); vitandi mann-vits, Edda 9; viss vitandi, intentionally, knowingly, jb. 309 A; visir vitendr, Grág. (Kb.) i. 243, ii. 57; visar vitendr, Grág. i. 228.4. the past pret.; á morgun skal okkur saga vituð verða, to be known, proved, 655 xiii. B. 1; þat mátti eigi vitað verða, 625. 83; ef þetta er satt, þá er þat vitað (clear, manifest) at hón hefir eigi mær verit, Fms. x. 294; þat er vitað ( well known) at sjá. maðr er afbragð annarra manna, vi. 144; ok er þat vitað hver stóriðendi görðusk um hans mál, vii. 124; sá er þeim völlr of vitaðr, that field is marked out for them, Vþm. 18; valr vitinn Friggjar faðm-byggvi, allotted to Odin, Hornklofi. -
3 yrkja
(yrki, orta, ortr), v.1) to work, esp. to fill, cultivate (y. jörðina, landit);2) to make verses (y. kvæði, drápu, lof, níð, háðung um e-n); absol., hann var kærr konungi ok orti vel, he was beloved by the king, and a good poet;3) y. á e-t, to set about; en er þeir fundust, ortu bœndr þegar á til bardaga, the peasants at once set upon them; Eiríkr jarl orti ekki á at berjast við Erling, Eirik made no attempt to fight Erling; y. á e-n, to work upon; hvárki eldr né járn orti á þá, neither fire nor iron did them any harm; y. orða á e-n, to address one, speak to one (hann svaraði stirt ok strítt, þá er menn ortu orða á hann);4) refl., yrkist í um e-t, it begins; (gerist nú svá sem dœmi finnast til, at á ortist um mannfallit); recipr. to attack one another (síðan fylktu þeir liði sínu ok ortust á ok börðust); þeir ortust á vísur, they competed in verse-making.* * *u, f. = yrki, a work: in yrkju-nautr, m. a fellow-workman, N. G. L. i. 157. -
4 YRKJA
(yrki, orta, ortr), v.1) to work, esp. to fill, cultivate (y. jörðina, landit);2) to make verses (y. kvæði, drápu, lof, níð, háðung um e-n); absol., hann var kærr konungi ok orti vel, he was beloved by the king, and a good poet;3) y. á e-t, to set about; en er þeir fundust, ortu bœndr þegar á til bardaga, the peasants at once set upon them; Eiríkr jarl orti ekki á at berjast við Erling, Eirik made no attempt to fight Erling; y. á e-n, to work upon; hvárki eldr né járn orti á þá, neither fire nor iron did them any harm; y. orða á e-n, to address one, speak to one (hann svaraði stirt ok strítt, þá er menn ortu orða á hann);4) refl., yrkist í um e-t, it begins; (gerist nú svá sem dœmi finnast til, at á ortist um mannfallit); recipr. to attack one another (síðan fylktu þeir liði sínu ok ortust á ok börðust); þeir ortust á vísur, they competed in verse-making.* * *ð and t, pret. orti, part. yrt and ort; [A. S. wyrcan, wrohte; Engl. work, wrought; Goth. waurkjan; O. H. G. wurchian; the initial w being dropped, see orka]:—to work, but chiefly used in a special sense to till, cultivate; enn sá maðr er engit á, hann skal þat láta fyrst yrkja … en ef hann yrkir eigi svá engit, … ok vili hann þó yrt hafa, Grág. ii. 280; ok svá þeir er á mörkina ortu, Eg. 14; ok Drottinn Guð tók manninn og setti hann í þann aldin-garð Eden, að hann skyldi yrkja hann og varðveita, Gen. ii. 15; at hann geti ortar vel engjar fyrir þær sakir, Grág. ii. 335; yrkja jörðina eðr vinna, Stj. 29; yrkja holt né haga, N. G. L. i. 249; yrkja ræfrar ok börku til húsa-þaks, to work (i. e. to scrape) bark for thatching, 242.II. to make verses (cp. Gr. ποιητής; Old Engl. maker = poet); hvárki á maðr at yrkja um mann lof né löst… ef maðr yrkir tvau orð enn annarr önnur tvau, ok ráða þeir báðir samt um, ok varðar skóggang hvárum-tveggja, … yrkja níð eðr háðung um e-n, Grág. ii. 147–149; síðan orti Ölver mörg mansöngs-kvæði, Eg. 5; at þú vakir í nott ok yrkir lofkvæði um Eirík konung, … hann orti drápu tvítuga, … yrkja lof um e-n, þá orti Egill alla drápuna, ok hafði fest svá at hann mátti kveða um morguninn, 419; þessi vísa er góð ok vel ort, ok skaltú yrkja aðra vísu, … þessi vísa var ílla ort ok skal ek kveða aðra betri, Fms. vi. 362, 416; hann var kærr konungi ok orti vel, he was a good poet, and wrought well, Orkn. 146, Fms. vii. 111; konungr mælti, ertú skáldit?—Hann svarar, kann ek at yrkja, ii. 39; hann tók at yrkja þegar er hann var ungr, ok var maðr námgjarn, Eg. 685; yrkja kann ek vánu verr, Mkv.; hann er svá orðhagr at hann mun yrkja saman rár-endana, Fbr. 82 new Ed.; and so in countless instances old and mod.2. generally, to make, compose; þessi rit era ort af afli ástar. Hom. 1; Guðs Sonr í þeirri bæn er hann sjálfr orti (the Lord’s Prayer), 655 i. 2.III. spec. usages; hvárki eldr né járn orti á þá neither fire nor iron worked on them, wrought their hurt, Hkr. i. 11; en er þeir fundusk, ortu bændr þegar á til bardaga, the ‘bonders’ (peasants) at once set upon them, Ó. H. 110; Eríkr jarl orti því ekki á at berjask við Erling, at hann var frændstórr ok frændmargr, vinsæll ok ríkr, earl E. made no attempt to fight Erling because …, 27; yrki (imperat.) á at Kyndilmessu, ok hafi öll átt at Miðfóstu, begin at Candlemass and have all done at Mid-Lent, Gþl. 106: en ef þá skill á, hverr þeir sem fyrr orti á, began, caused to dispute, 455; hann svaraði stirt ok strítt, þá er menn ortu orða á hann, when people spoke to him, Ó. H. 69; en ræðu konungs svöruðu menn er hann orti orða á whom he addressed, 178; hann var hljljóðr ok fáskiptinn en þó kátr við menn þá er orða ortu á hann, Fms. vi. 109; hann svaraði fám orðum þótt orða værri yrt á hann (þó at orða yrti á hann, v. l.), vii. 227; yrkti (sic) þá ok únáðaði kynsmenn Sem, harangued and vexed them, Stj. 65.IV. reflex. to take effect; þá tók at falla lið Erlings, ok þegar er á ortisk ok uppganga var greidd, viz. when the day was about decided, Ó. H. 183; hversu sem at [á?] ortisk, however it so went, Fas. ii. 482; þar er svá, er at ort, when that reserve is made, Grág. i. 494.2. recipr., síðan fylktu þeir liði sínn, ok ortusk á þegar, ok börðusk, attacked one another and came to blows, Hom. 112: þeir ortusk á vísur, exchanged, capped verses, Lv. 24; sættusk þeir at kalla ok var þó at engu haldit, ok ortusk þeir um siðan, they capped verses (satirical) about it, Sturl. i. 150. -
5 ÞULA
f. rhapsody, rigmarole;Rígs þula, the Lay of Rig.* * *n, f. [þylja], a rote, old name for a kind of harp, now used of strings of rhymes running on without strophic division (Dan. ramse), en þá er sú þula var úti, Fas. iii. 206; orta ek eina um jarl þulu, | verðr-at drápa með Dönum verri, Fb. iii. 426; ella mun það þykkja þula | þannig nær sem ek henda mula, Mkv.; Rígs-þula, name of a poem (Edda ii. 496); Þorgrims-þula, Edda i. 480; lesa í þulu og bulu, to read by rote: also used of rhymed or alliterative formulas.
См. также в других словарях:
Orta Ləki — Municipality … Wikipedia
orta — ORTÁ, ortale, s.f. (înv.) 1. Unitate militară corespunzătoare unui regiment; (în armata turcească) regiment de ieniceri. 2. Trupă, ceată, bandă; grupare. – Din tc. orta. Trimis de ionel bufu, 15.05.2004. Sursa: DEX 98 ORTÁ s. v. breaslă,… … Dicționar Român
orta — ȏrta ž <G mn ā/ ī> DEFINICIJA 1. reg. središte, sredina 2. pren. pozornica 3. pov. janjičarski odred od 400 vojnika ETIMOLOGIJA tur. orta, v. ortak … Hrvatski jezični portal
Orta [1] — Orta, 1) See in der piemontesischen Provinz Pallanza, westlich vom Lago maggiore, mit welchem er in Verbindung steht; 2) Stadt daran, mit Pfarrkirche, Rathhaus, Kloster; 1150 Ew.; dabei der Sacro Monte mit 20 großen Kapellen zum Andenken des St.… … Pierer's Universal-Lexikon
Orta [2] — Orta (Horda), die Eintheilung der Janitscharen (s.d.), meist gegen 1000 Mann stark … Pierer's Universal-Lexikon
Orta — Orta, s. Janitscharen … Herders Conversations-Lexikon
orta — is. 1) Bir şeyin kenarlarından merkeze doğru yaklaşık olarak aynı uzaklıkta olan yer Tam bağın ortasına geldikleri zaman düşman askerlerini gördüler. Y. K. Karaosmanoğlu 2) Başlangıcı ile bitimi arasında eşit uzaklıkta olan süre Yılın ortası.… … Çağatay Osmanlı Sözlük
orta — 1. is. Bir şeyin kənarlarından, uclarından az çox bərabər dərəcədə aralı olan yer; bir şeyin mərkəzi. Kəndin ortası. – Otağın ortasında bir soba vardı. S. H.. Dördkünc həyətin ortasında dördkünc bir bağça, bağçanın ortasında yenə dördkünc bir… … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
Orta — For other uses, see Orta (disambiguation). Orta Town Location of Orta within Turkey … Wikipedia
Orta Qərvənd — Coordinates: 40°10′17″N 47°04′05″E / 40.17139°N 47.06806°E / 40.17139; 47.06806 … Wikipedia
Orta — Das Wort Orta bezeichnet mehrere Orte in Italien Orta di Atella – eine Gemeinde in der Provinz Caserta (Kampanien) Orta Nova – eine Gemeinde in der Provinz Foggia (Apulien) Orta San Giulio – eine Gemeinde in der Provinz Novara (Piemont) die Orta… … Deutsch Wikipedia
