Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

quae+habes

Толкование Перевод

1 продай всё, что имеешь, и следуй за мной

Religion: vende omnia, quae habes, et sequere me (Latin for "sell all that you have and follow me")

Универсальный русско-английский словарь > продай всё, что имеешь, и следуй за мной
2 per-poliō

per-poliō īvī, ītus, īre, to polish thoroughly, finish, make perfect: opus: ea, quae habes instituta: perpoliendi labor.

Latin-English dictionary > per-poliō
3 perpolio

per-pŏlĭo, īvi, ītum ( fut. perpolibo, App. M. 6, 28), 4, v. a., to polish well.
I.
Lit.:
loco calce arenāque perpolito,
Vell. 2, 22, 3:
aurum tritu perpolitum,
Plin. 33, 4, 21, § 66:
caudae setas horridas comptā diligentiā perpolibo,
App. M. 6, 28, p. 185; cf. Vell. 2, 22, 4.—
II.
Trop., to polish, perfect, finish, put the finishing hand to (class.):
opus,
Cic. de Or. 2, 13, 54:
perpolire et absolvere aliquid,
id. Univ. 13:
perpolire atque conficere,
id. de Or. 2, 28, 121:
perpoliendi labor,
id. Balb. 7, 17:
ea, quae habes instituta, perpolies,
id. Fam. 5, 12, 10.— Hence, perpŏlītus, a, um, P. a., thoroughly polished or refined:
homines perfecti in dicendo et perpoliti,
Cic. de Or. 1, 13, 58:
qui non sit omnibus iis artibus perpolitus,
id. ib. 1, 16, 72; so,
litteris perpolitus,
id. Pis. 29, 70:
vita perpolita humanitate (opp. immanis),
id. Sest. 42, 92:
oratio,
id. de Or. 1, 8, 31:
explicatio,
id. ib. 2, 27, 120.—Hence, adv.: perpŏlītē, in a very polished manner; in sup.:
perfecte et perpolitissime absolutae,
Auct. Her. 4, 32, 44.

Lewis & Short latin dictionary > perpolio
4 perpolite

per-pŏlĭo, īvi, ītum ( fut. perpolibo, App. M. 6, 28), 4, v. a., to polish well.
I.
Lit.:
loco calce arenāque perpolito,
Vell. 2, 22, 3:
aurum tritu perpolitum,
Plin. 33, 4, 21, § 66:
caudae setas horridas comptā diligentiā perpolibo,
App. M. 6, 28, p. 185; cf. Vell. 2, 22, 4.—
II.
Trop., to polish, perfect, finish, put the finishing hand to (class.):
opus,
Cic. de Or. 2, 13, 54:
perpolire et absolvere aliquid,
id. Univ. 13:
perpolire atque conficere,
id. de Or. 2, 28, 121:
perpoliendi labor,
id. Balb. 7, 17:
ea, quae habes instituta, perpolies,
id. Fam. 5, 12, 10.— Hence, perpŏlītus, a, um, P. a., thoroughly polished or refined:
homines perfecti in dicendo et perpoliti,
Cic. de Or. 1, 13, 58:
qui non sit omnibus iis artibus perpolitus,
id. ib. 1, 16, 72; so,
litteris perpolitus,
id. Pis. 29, 70:
vita perpolita humanitate (opp. immanis),
id. Sest. 42, 92:
oratio,
id. de Or. 1, 8, 31:
explicatio,
id. ib. 2, 27, 120.—Hence, adv.: perpŏlītē, in a very polished manner; in sup.:
perfecte et perpolitissime absolutae,
Auct. Her. 4, 32, 44.

Lewis & Short latin dictionary > perpolite
5 habeo

hăbĕo, ui, itum, 2 (archaic perf. subj. habessit, Cic. Leg. 2, 8, 19; inf. haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111), v. a. and n. [etym. dub.; cf. Gr. kôpê, handle; Lat. capio; Germ. haben, Haft; Engl. have], to have, in the widest sense of the word, to hold, keep, possess, cherish, entertain, occupy, enclose, contain (cf.: teneo, possideo, etc.).
I.
In gen.
A.
Of personal subjects.
1.
With persons or things as objects: SI INTESTATO MORITVR, CVI SVVS HERES NEC SIT, AGNATVS PROXIMVS FAMILIAM HABETO, Fragm. XII. Tab. ap. Ulp. Fragm. 26, 1: ex tui animi sententia tu uxorem habes? Cato ap. Cic. de Or. 2, 64, 260; cf.:
aliquam habere in matrimonio, Cic. Scaur. § 8: ipsum ex Helvetiis uxorem habere,
Caes. B. G. 1, 18, 6:
si et prudentes homines et non veteres reges habere voluerunt,
Cic. Rep. 1, 37 fin.:
quae cum patrem clarissimum, amplissimos patruos, ornatissimum fratrem haberet,
id. Rosc. Am. 50, 147:
cum ille haberet filium delicatiorem,
id. de Or. 2, 64, 257:
quod non ingenuous habeat clarosque parentes,
Hor. S. 1, 6, 91:
habebat saepe ducentos, saepe decem servos,
id. ib. 1, 3, 11:
fundum habere, Cic. Tull. § 14: cur pecuniam non habeat mulier?
id. Rep. 3, 10:
tantas divitias habet,
Plaut. Bacch. 2, 3, 99; so,
aurum,
id. ib. 2, 3, 35; and:
vectigalia magna Divitiasque,
Hor. S. 2, 2, 101:
tantum opum,
Cic. Rep. 1, 48:
classes,
id. Phil. 9, 2, 4:
naves,
id. Verr. 2, 5, 40, § 104:
denique sit finis quaerendi, cumque habeas plus, Pauperiem metuas minus,
Hor. S. 1, 1, 92:
tacitus pasci si posset corvus, haberet Plus dapis,
id. Ep. 1, 17, 50:
Dionysii equus quid attulit admirationis, quod habuit apes in juba?
Cic. Div. 2, 31, 67: faenum habet in cornu;
longe fuge,
Hor. S. 1, 4, 34:
leges in monumentis habere,
Cic. Rep. 2, 14:
hostis habet muros,
Verg. A. 2, 290:
hostis habet portus,
Val. Fl. 3, 45 al.:
quam vellem Panaetium nostrum nobiscum haberemus,
Cic. Rep. 1, 10:
Ciceronem secum,
id. Att. 4, 9, 2; cf.:
ea legione, quam secum habebat,
Caes. B. G. 1, 8, 1:
secum senatorem,
Cic. Verr. 2, 2, 31, § 77; cf.
also: magnum numerum equitatus circum se,
Caes. B. G. 1, 18, 5:
haec si habeat aurum, quod illi renumeret, faciat lubens,
Plaut. Bacch. 1, 1, 12; cf.:
quid non habuisti quod dares? Habuisse se dicet, Cic. Scaur. § 19: quod non desit, habentem,
Hor. Ep. 2, 2, 52:
qui in foro turbaque, quicum colloqui libeat, non habeant,
Cic. Rep. 1, 17.—
2.
With abstr. objects: quid illos, bono genere gnatos, opinanimi animi habuisse atque habituros dum vivent? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:
quod uno et eodem temporis puncto nati dissimiles et naturas et vitas et casus habent,
Cic. Div. 2, 45, 95:
febrim,
id. Fam. 7, 26, 1:
instrumenta animi,
id. Rep. 3, 3:
nec vero habere virtutem satis est, quasi artem aliquam, nisi utare,
id. ib. 1, 2:
in populos perpetuam potestatem,
id. ib. 2, 27; cf.:
in populum vitae necisque potestatem,
id. ib. 3, 14; so,
potestatem,
id. ib. 2, 29; 32;
36: eo plus auctoritatis,
id. ib. 3, 16:
ornamenta dicendi,
id. de Or. 2, 28, 122; cf.:
summam prudentiam summamque vim dicendi,
id. ib. 1, 20, 89:
Q. Lucilius Balbus tantos progressus habebat in Stoicis, ut, etc.,
id. N. D. 1, 6, 15:
neque quem usum belli haberent aut quibus institutis uterentur, reperiri poterat,
Caes. B. G. 4, 20 fin.:
nonnullam invidiam ex eo, quod, etc.,
Cic. de Or. 2, 70, 283: nimiam spem, Cato ap. Gell. 13, 17, 1:
spem in fide alicujus,
Cic. Inv. 1, 39, 71; cf.:
tantum spei ad vivendum,
id. Att. 15, 20, 2; id. N. D. 3, 6, 14; cf.
also: summam spem de aliquo,
id. Lael. 3, 11:
odium in equestrem ordinem,
id. Clu. 55, 151:
metum,
Prop. 3, 11 (4, 10), 6: consolationem [p. 834] semper in ore atque in animo, Cic. Fam. 5, 16, 2; cf. Varr. L. L. 6, § 56 Mull.:
rogavi, ut diceret, quid haberet in animo,
Cic. Att. 8, 10:
neque modum neque modestiam victores habere,
observe no bounds, Sall. C. 11, 4;
v. modus: haec habebam fere, quae te scire vellem,
Cic. Att. 1, 6; cf.:
haec habui de amicitia quae dicerem,
this is what I had to say, id. Lael. 27 fin.: fidem, gratiam, honorem, rationem; v. these nouns.—In a play on the word lumen: Arge, jaces; quodque in tot lumina lumen habebas Exstinctum est, the light for so many lights ( eyes), Ov. M. 1, 720.—
(β).
With inf. (analog. to the Gr. echô), to have something to do, be able to do something:
habeo etiam dicere quem contra morem majorum dejecerit, etc.,
Cic. Rosc. Am. 35, 100:
de re publica nihil habeo ad te scribere,
id. Att. 2, 22, 6.—So with inf. or with the part. fut. pass. (ante-class. and post-Aug.), to have or be obliged to do something, I must do something:
rogas, ut id mihi habeam curare,
Varr. R. R. 1, 1, 2:
filius hominis, quod carne indui haberet in terra,
Lact. 4, 12, 15:
habemus humiliare eum in signo,
id. 4, 18, 22:
quod plurimae haereses haberent existere,
id. 4, 30, 2:
etiam Filius Dei mori habuit,
Tert. Hab. Mul. 1:
si inimicos jubemur diligere, quem habemus odisse?
id. Apol. 37:
de spatiis ordinum eatenus praecipiendum habemus, ut intelligant agricolae, etc.,
Col. 5, 5, 3:
praesertim cum enitendum haberemus, ut, etc.,
Plin. Ep. 1, 8, 12:
si nunc primum statuendum haberemus,
Tac. A. 14, 44:
cum respondendum haberent,
id. Or. 36.—
B.
Of inanim. or abstr. subjects:
prima classis LXXXVIII. centurias habeat,
Cic. Rep. 2, 22:
locus ille nihil habet religionis,
id. Leg. 2, 22, 57:
humani animi eam partem, quae sensum habeat,
id. Div. 1, 32, 70:
animus incorruptus agit atque habet cuncta, neque ipse habetur,
Sall. J. 2, 3:
divinus animus mortale nihil habuit, Cic. Scaur. § 50: habet statum res publica de tribus secundarium,
id. Rep. 1, 42; cf.:
nullum est genus illarum rerum publicarum, quod non habeat iter ad finitimum quoddam malum,
id. ib. 1, 28:
ipsa aequabilitas est iniqua, cum habeat nullos gradus dignitatis,
id. ib. 1, 27:
nulla alia in civitate...ullum domicilium libertas habet,
id. ib. 1, 31:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. ib. 1, 4; cf.:
viri excellentis ancipites variique casus habent admirationem,
id. Fam. 5, 12, 5:
habet etiam amoenitas ipsa illecebras multas cupiditatum,
id. Rep. 2, 4:
quid habet illius carminis simile haec oratio?
id. ib. 1, 36:
magnam habet vim disciplina verecundiae,
id. ib. 4, 6 et saep.:
quomodo habere dicimur febrem, cum illa nos habeat,
Sen. Ep. 119 med.; cf.:
animalia somnus habebat,
Verg. A. 3, 147; Ov. M. 7, 329:
me somno gravatum Infelix habuit thalamus,
Verg. A. 6, 521; cf.:
non me impia namque Tartara habent,
id. ib. 5, 734:
habentque Tartara Panthoiden,
Hor. C. 1, 28, 9:
qui (metus) major absentes habet,
id. Epod. 1, 18; Sen. Const. Sap. 7:
et habet mortalia casus,
Luc. 2, 13:
terror habet vates,
Stat. Th. 3, 549.
II.
In partic.
A.
Pregn., to have or possess property (mostly absol.):
miserum istuc verbum et pessumum'st, habuisse et nihil habere,
Plaut. Rud. 5, 2, 34; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10: qui habet, ultro appetitur: qui est pauper, aspernatur, Cic. Fragm. ap. Prisc. p. 792 P.:
habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis,
Cic. Verr. 2, 3, 86, § 199; so,
in nummis,
id. Att. 8, 10:
in Salentinis aut in Brutiis,
i. e. to have possessions, id. Rosc. Am. 46, 132; cf. id. Verr. 2, 5, 18, § 45: nos quod simus, quod habeamus, etc., Curius ap. Cic. Fam. 7, 29, 1:
et belli rabies et amor successit habendi,
Verg. A. 8, 327; cf.:
amore senescit habendi,
Hor. Ep. 1, 7, 85; Phaedr. 3 prol. 21; Juv. 14, 207: quid habentibus auri nunquam exstincta sitis? Sil. 5, 264; so, habentes = hoi echontes, the wealthy, Lact. 5, 8, 7. —
2.
With an object - or relative-clause, to have the means, ability, or knowledge, i. e. to be in a condition, to be able, to know how to do or say any thing.
(α).
With an objectclause:
de Alexandrina re tantum habeo polliceri, me tibi cumulate satisfacturum,
Cic. Fam. 1, 5, 3:
de re publica nihil habeo ad te scribere,
id. Att. 2, 22, 6:
haec fere dicere habui de natura deorum,
this is the substance of what I had to say, id. N. D. 3, 39, 93; cf.:
quid habes igitur dicere de Gaditano foedere?
id. Balb. 14, 33:
habeo etiam dicere, quem de ponte in Tiberim dejecerit,
id. Rosc. Am. 35, 100:
illud affirmare pro certo habeo, etc.,
Liv. 44, 22, 4:
sic placet, an melius quis habet suadere?
Hor. Epod. 16, 23.—
(β).
With a relat.-clause (usually with a negative: non habeo, quid faciam;
or: nihil habeo, quod faciam, dicam, etc.): de quibus habeo ipse, quid sentiam: non habeo autem, quid tibi assentiar,
Cic. N. D. 3, 25, 64:
de pueris quid agam, non habeo,
id. Att. 7, 19:
usque eo quid arguas non habes,
id. Rosc. Am. 15, 45:
quid huic responderet, non habebat,
id. Mur. 12, 26:
nec quid faceret habebat,
id. Verr. 2, 4, 23, § 51; id. Off. 2, 2, 7:
qui, quo se reciperent, non haberent,
Caes. B. G. 4, 38, 2:
nihil habeo, quod ad te scribam,
Cic. Att. 7, 19:
nil habeo, quod agam,
Hor. S. 1, 9, 19; and:
nihil habeo, quod cum amicitia Scipionis possim comparare,
Cic. Lael. 27, 103.—
B.
To have in use, make use of, use (very rare, for the usual uti, opp. abuti):
anulus in digito subter tenuatur habendo,
i. e. by use, by wearing, Lucr. 1, 312; cf.:
aera nitent usu: vestis bona quaerit haberi,
Ov. Am. 1, 8, 51:
quippe quas (divitias) honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant,
Sall. C. 13, 2 Kritz; cf.:
magnae opes innocenter paratae et modeste habitae,
Tac. A. 4, 44.—Hence,
2.
To hold, use, wield, handle, manage:
nec inmensa barbarorum scuta, enormis hastas, inter truncos arborum perinde haberi quam pila,
Tac. A. 2, 14.— Trop.:
quo modo rem publicam habuerint (majores), disserere,
Sall. C. 5, 9; cf.:
reipublicae partes,
Tac. A. 4, 6 init. —
C.
To hold or keep a person or thing in any condition; to have, hold, or regard in any light:
aliquem in obsidione,
Caes. B. C. 3, 31, 3:
aliquem in liberis custodiis,
Sall. C. 47, 3; so,
aliquem in custodiis,
id. ib. 52, 14:
aliquem in vinculis,
id. ib. 51 fin.;
for which also: in custodiam habitus,
i. e. put into prison and kept there, Liv. 22, 25; Tac. H. 1, 87; cf.:
quo facilius omne Hadriaticum mare in potestatem haberet,
Caes. B. C. 1, 25 Oud. N. cr. (al. in potestate):
cum talem virum in potestatem habuisset,
Sall. J. 112 fin. Kritz N. cr.:
quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit,
id. ib. 79, 3:
alios in ea fortuna haberent, ut socii esse quam cives mallent,
Liv. 26, 24:
aegros in tenebris,
Cels. 3, 18:
aquam caelestem sub dio in sole,
Col. 12, 12, 1:
in otio militem,
Liv. 39, 2, 6; cf.:
legiones habebantur per otium,
Tac. H. 1, 31:
externa sine cura habebantur,
id. A. 1, 79 init.:
exercitus sine imperio et modestia habitus,
Sall. J. 44, 1:
quos ille postea magno in honore habuit,
Caes. B. C. 1, 77, 2;
for which: quos praecipuo semper honore Caesar habuit,
id. B. G. 5, 54, 4:
habeo Junium (mensem) et Quintilem in metu,
i. e. I fear, Cic. Att. 6, 1, 14.— So with an adj. or a perf. part., to denote a lasting condition:
ita me mea forma habet sollicitum,
Plaut. Most. 4, 2, 95 Lorenz; id. Men. 4, 2, 12; 21:
miserrimum ego hunc habebo amasium,
id. Cas. 3, 3, 27 al.:
laetum Germanicum,
Tac. A. 2, 57; 65:
sollicitum habebat cogitatio,
Cic. Fam. 7, 3, 1; 2, 16, 2.—Hence,
2.
With a double object, esp. freq. with the part. perf. pass., to have, hold, or possess a person or thing in any quality or capacity, as any thing; to have, hold, or possess an action as completed, finished (a pregn. circumlocution for the perf.):
cum haberet collegam in praetura Sophoclem,
Cic. Off. 1, 40, 144; cf. Quint. 10, 1, 93:
an heredem habuerit eum, a quo, etc.,
id. 7, 2, 37:
istaec illum perdidit assentatio, nam absque te esset, ego illum haberem rectum ad ingenium bonum,
Plaut. Bacch. 3, 3, 8:
cur ergo unus tu Apollonidenses miseriores habes quam pater tuus habuit umquam?
Cic. Fl. 29, 71:
obvium habuerunt patrem,
Quint. 7, 1, 29:
reliquas civitates stipendiarias,
Caes. B. G. 1, 30, 3:
quod (cognomen) habes hereditarium,
Cic. Rep. 6, 11:
quae habuit venalia,
id. Verr. 2, 3, 62, § 144; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 11, 1:
qui auro habeat soccis suppactum solum,
Plaut. Bacch. 2, 3, 98:
me segregatum habuisse, uxorem ut duxit, a me Pamphilum,
have kept him away, aloof, Ter. Hec. 5, 1, 25; cf.:
inclusum in curia senatum habuerunt,
Cic. Att. 6, 2, 8:
(Romulus) habuit plebem in clientelas principum descriptam,
id. Rep. 2, 9: satis mihi videbar habere cognitum Scaevolam ex iis rebus, quas, etc., id. Brut. 40, 147; cf.:
si nondum eum satis habes cognitum,
id. Fam. 13, 17, 3; ib. 15, 20 fin.: fidem spectatam jam et diu cognitam, id. Div. ap. Caecil. 4, 11:
decumas ad aquam deportatas,
id. Verr. 2, 3, 14, § 36:
domitas habere libidines,
id. de Or. 1, 43, 194:
omnes philosophiae notos et tractatos locos,
id. Or. 33, 118; id. Rep. 2, 6:
innumerabilia, quae collecta habent Stoici,
id. Div. 2, 70, 145: quantum in acie tironi sit committendum, nimium saepe expertum habemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 3:
quare velim ita statutum habeas, me, etc.,
Cic. Fam. 6, 2, 1: habeo absolutum suave epos ad Caesarem, id. Q. Fr. 3, 9, 6:
in adversariis scriptum habere (nomen),
id. Rosc. Com. 3, 9:
de Caesare satis dictum habebo,
id. Phil. 5, 19, 52:
bellum habere susceptum,
id. Agr. 2, 6, 14:
quam (domum) tu iam dimensam et exaedificatam animo habebas,
id. Att. 1, 6, 1:
ut omnes labores, pericula consueta habeam,
Sall. J. 85, 7:
compertum ego habeo,
id. Cat. 58, 1; cf. Nep. Att. 17 fin.; 18, 1: neque ea res falsum ( part. perf. pass.) me habuit, Sall. J. 10, 1 al. From this use is derived the compound perf. of the Romance languages: ho veduto, j'ai vu, qs. habeo visum, I have seen).—
3.
Also, with a double object, to make, render:
praecipit ut dent operam, uti eos quam maxime manifestos habeant,
Sall. C. 41, 5:
qui pascua publica infesta habuerant,
Liv. 39, 29, 9; 34, 36, 3:
necdum omnia edita facinora habent,
id. 39, 16, 3; 31, 42, 1:
anxium me et inquietum habet petitio Sexti,
Plin. Ep. 2, 9, 1:
sed Pompeium gratia impunitum habuit,
kept, Vell. 2, 1, 5.—
4.
Hence:
in aliquo (aliqua re), aliquem (aliquid) habere (rare): ea si fecissem, in vestra amicitia exercitum, divitias, munimenta regni me habiturum,
Sall. J. 14, 1:
in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo,
Curt. 6, 9, 12:
majora in eo obsequia habiturus,
Just. 8, 6, 6; cf. Cic. Fam. 2, 16, 5.—
5.
To have or hold a person in any manner, to treat, use:
is, uti tu me hic habueris, proinde illum illic curaverit,
Plaut. Capt. 2, 2, 64:
equitatu agmen adversariorum male habere et carpere,
Caes. B. C. 1, 63, 2; cf. Cels. 3, 20; 3, 21:
exercitum luxuriose nimisque liberaliter habere,
Sall. C. 11, 5 Kritz; cf.:
eos ille non pro vanis hostibus, ut meriti erant, sed accurate et liberaliter habuit,
id. J. 103, 5; 113, 2:
Fabiis plurimi (saucii) dati, nec alibi majore cura habiti,
Liv. 2, 47, 12; 29, 8, 6; 37, 34, 5:
video quam molliter tuos habeas,
Plin. Ep. 5, 19, 1:
militant vobiscum, qui superbe habiti rebellassent,
Curt. 8, 8, 11:
virgines tam sancte habuit,
id. 3, 12, 21; 4, 10, 33:
male habere aliquem,
Nep. Eum. 12, 1:
neque conjugem et filium ejus hostiliter haberi,
Tac. A. 2, 10.—
6.
With se, and sometimes mid. or neut., to hold or keep himself or itself in a certain manner, i. e. to be constituted or situated, to find one's self, to be, in any manner.
(α).
Habere se:
Tironem Patris aegrum reliqui...et quamquam videbatur se non graviter habere, tamen sum sollicitus, etc.,
Cic. Att. 7, 2, 3:
praeclare te habes, cum, etc.,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149:
ipsi se hoc melius habent quam nos, quod, etc.,
id. Att. 11, 7, 4:
Bene habemus nos,
id. ib. 2, 8, 1:
ego me bene habeo,
am well, Tac. A. 14, 51: praeclare se res habeat ( is well), si, etc., Cic. de Or. 1, 25, 114:
male se res habet, cum, quod virtute effici debet, id tentatur pecunia,
id. Off. 2, 6, 22; cf. id. de Or. 2, 77, 313:
quae cum ita se res haberet, tamen, etc.,
id. Verr. 2, 2, 50, § 124; cf.:
ita se res habet, ut ego, etc.,
id. Quint. 1, 2:
sic profecto res se habet,
id. de Or. 2, 67, 271:
scire aveo, quomodo res se habeat,
id. Att. 13, 35, 2; cf. id. de Or. 2, 32, 140:
ut se tota res habeat,
id. Verr. 2, 2, 5, § 15; cf.:
ut meae res sese habent,
Ter. Phorm. 5, 4, 1.—
(β).
Mid.:
virtus clara aeternaque habetur,
exhibits itself, is, continues, Sall. C. 1, 4:
sicuti pleraque mortalium habentur,
as for the most part happens in human affairs, id. ib. 6, 3.—
(γ).
Neutr. (as also the Gr echô): Tullia nostra recte valet: Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 1:
volui animum tandem confirmare hodie meum, Ut bene haberem filiae nuptiis,
I might enjoy myself, Plaut. Aul. 2, 8, 2: qui bene habet suisque amicis est volup, id. [p. 835] Mil. 3, 1, 130:
bene habent tibi principia,
Ter. Phorm. 2, 3, 82:
bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,
it is well, Cic. Mur. 6, 14; Liv. 8, 6:
magnum narras, vix credibile! atqui sic habet,
so it is, it is even so, Hor. S. 1, 9, 53: illasce sues sanas esse habereque recte licere spondesne? Formula emendi, ap. Varr. R. R. 2, 4, 5; 2, 3, 5.—
D.
To hold, account, esteem, consider, regard a person or thing in any manner or as any thing; to think or believe a person or thing to be so or so:
aliquem fidelem sibi habere,
Plaut. Bacch. 3, 3, 87:
deos aeternos et beatos,
Cic. N. D. 1, 17, 45:
id habent hodie vile et semper habuerunt,
id. Balb. 22, 51:
maximam illam voluptatem habemus, quae, etc.,
id. Fin. 1, 11, 37:
eum nos ut perveterem habemus... nec vero habeo quemquam antiquiorem,
id. Brut. 15, 61:
Ut et rex et pater habereter omnium,
id. Rep. 1, 36; 2, 21:
parentem Asiae et dici et haberi,
id. Q. Fr. 1, 1, 10 fin.:
eos dicit esse habitos deos, a quibus, etc.,
id. N. D. 1, 15, 38:
cum esset habendus rex, quicumque genere regio natus esset,
id. Rep. 1, 33; cf. id. ib. 2, 12 fin.: non habeo nauci Marsum augurem, Poet. ap. Cic. Div. 1, 58, 132:
cujus auctoritas in iis regionibus magni habebatur,
Caes. B. G. 4, 21, 7:
nihil pensi habere,
Quint. 11, 1, 29; cf.
also: an perinde habenda sit haec atque illa,
id. 7, 3, 11:
sese illum non pro amico, sed pro hoste habiturum,
Caes. B. G. 1, 44, 19; so,
aliquem pro hoste,
Liv. 2, 20; Curt. 6, 2 al.:
nisi in provincia relictas rationes pro relatis haberem,
Cic. Fam. 5, 20, 2:
licet omnia Italica pro Romanis habeam,
Quint. 1, 5, 56; 12, 10, 73:
istuc jam pro facto habeo,
Cic. Att. 13, 1, 2:
Pompeium pro certo habemus per Illyricum proficisci in Galliam,
to consider as certain, id. ib. 10, 6 fin.:
id obliviscendum, pro non dicto habendum,
Liv. 23, 22, 9:
hoc velim in maximis rebus et maxime necessariis habeas,
Cic. Att. 5, 5 fin.:
aliquem in deorum numero,
id. N. D. 1, 14, 36:
aliquem in hostium numero,
Caes. B. G. 1, 28, 1:
aliquem suorum In numero,
Hor. S. 2, 6, 41;
for which also: hostium numero haberi,
Cic. Att. 11, 6, 6:
numero impiorum ac sceleratorum haberi,
Caes. B. G. 6, 13, 7; cf. also Quint. 3, 7, 2:
quem Aegyptii nefas habent nominare,
Cic. N. D. 3, 22, 56:
mutare nefas habent,
Quint. 12, 8, 6:
nec tamen est habendum religioni, nocentem aliquando defendere,
to scruple, make a conscience of, Cic. Off. 2, 14, 51; cf.:
nec eam rem habuit religioni,
id. Div. 1, 35, 77:
quando tu me bene merentem tibi habes despicatui,
you despise, Plaut. Men. 4, 3, 19:
non sic ludibrio tuis factis habitus essem,
Ter. Hec. 4, 1, 11.—Hence: sic habeto, or sic habeas aliquid, or with an object-clause, hold or judge thus, be convinced or persuaded, believe, know:
sed hoc nihil ad te: illud velim sic habeas, uod intelliges, etc.,
Cic. Fam. 3, 13, 2:
unum hoc sic habeto: si, etc.,
id. ib. 2, 6 fin.:
sic habeto: omnibus, etc.,
id. Rep. 6, 13:
enitere et sic habeto, non esse te mortalem, sed corpus hoc,
id. ib. 6, 24; so with an object-clause, id. Fam. 2, 10, 1; 16, 4, 4.—Without sic:
id primum ergo habeto, non sine magna causa, etc.,
Cic. Fam. 13, 29, 2:
tantum habeto, civem egregium esse Pompeium, etc.,
id. ib. 2, 8, 2.—
2.
To take, accept, bear, submit to, endure:
neque cuiquam mortalium injuriae suae parvae videntur: multi eas gravius aequo habuere,
Sall. C. 51, 11:
egestas facile habetur sine damno,
id. ib. 6, 37:
quae in praesens Tiberius civiliter habuit, sed, etc.,
Tac. A. 4, 21:
neque tantum maleficium impune habendum,
id. ib. 3, 70;
12, 48: nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum,
Liv. 7, 5, 7 Weissenb.—
E.
To hold, have possession of, occupy, a place:
urbem Romam condidere atque habuere initio Trojani,
Sall. C. 6, 1:
qui mortales initio Africam habuerint,
id. J. 17, 7; 18, 1; cf.
Siciliam et Sardiniam per legatos habuit,
rule, administer, Flor. 4, 2, 22:
urbem Romanam a principio reges habuere,
Tac. A. 1, 1:
Hispaniae tribus legionibus habebantur,
id. ib. 4, 5; 12, 54.—
2.
More freq. neutr., to dwell, live anywhere (perh. only ante-class.; in good prose habito is used instead): quae Corinthum arcem altam habetis, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 294 Vahl.):
ille geminus qui Syracusis habet,
Plaut. Men. prol. 69: quis istic habet? id. Bacch. 1, 2, 6:
ubi nunc adulescens habet?
id. Trin. 1, 2, 156:
apud aedem Junonis Lucinae, ubi aeditumus habere solet,
Varr. L. L. 5, § 50 Mull.; cf.:
situm formamque et universorum castrorum et partium, qua Poeni, qua Numidae haberent...specularentur,
Liv. 30, 4, 2 (but v. Weissenb. ad loc.).—
F.
To spend, pass (time, etc.):
aetatem procul a republica,
Sall. C. 4, 1:
vitam,
id. ib. 51, 12 al.—
G.
To have in one's mind, to know, be acquainted with:
siquidem istius regis (Anci) matrem habemus, ignoramus patrem,
Cic. Rep. 2, 18 fin.: habes consilia nostra;
nunc cognosce de Bruto,
there you have, such are, id. Att. 5, 21, 10:
habetis igitur primum ortum tyranni,
id. Rep. 2, 27:
habetis sermonem bene longum hominis,
id. de Or. 2, 88, 361; cf.
also: habes nostras sententias,
Suet. Claud. 4:
habes, quae fortissime de beata vita dici putem,
Cic. Tusc. 5, 28 fin.; cf. id. de Or. 2, 71, 291. —
H.
To have as a habit, peculiarity, or characteristic:
habebat hoc omnino Caesar: quem plane perditum aere alieno egentemque cognorat, hunc in familiaritatem libentissime recipiebat,
Cic. Phil. 2, 32, 78; id. Pis. 32, 81.—
K.
To hold, to make, do, perform, prepare, utter, pronounce, produce, cause:
alium quaerebam, iter hac habui,
made, directed, Ter. Eun. 5, 9, 35; cf.:
ex urbe profectus iter ad legiones habebat,
Caes. B. C. 1, 14, 3; so,
iter,
id. ib. 1, 51, 1; 3, 11, 2; 3, 106, 1; Cic. Q. Fr. 2, 6, 2:
vias,
Luc. 2, 439:
C. Cato contionatus est, comitia haberi non siturum, si, etc.,
to be held, Cic. Q. Fr. 2, 6, 6:
senatum,
id. ib. 2, 13, 3; id. Fam. 1, 4, 1; Caes. B. C. 1, 2, 1:
concilia,
id. B. G. 5, 53, 4:
contionem,
Cic. Att. 4, 1, 6:
censum,
id. Verr. 2, 2, 55, § 138:
delectum (militum),
id. Phil. 5, 12, 31; id. Fam. 15, 1 fin.; Caes. B. G. 6, 1;
v. delectus: ludos,
Suet. Rhet. 1:
sermonem,
Cic. Tusc. 1, 24, 57; cf.:
orationem,
to deliver, id. Rep. 1, 46:
multis verbis ultro citroque habitis,
id. ib. 6, 9 fin.:
disputationem,
id. ib. 1, 7; Caes. B. G. 5, 30, 1:
dialogum,
Cic. Att. 2, 9, 1:
verba,
id. de Or. 2, 47, 190:
querelam de aliquo apud aliquem,
id. Q. Fr. 1, 2, 1, § 2:
controversiam de fundo cum aliquo,
id. Fam. 13, 69, 2 et saep.:
deinde adventus in Syriam primus equitatus habuit interitum,
caused, occasioned, Cic. Prov. Cons. 4, 9; cf. id. Div. 2, 46, 96:
latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cujusque civitatis fiunt,
Caes. B. G. 6, 23, 6.—
L.
Habere in animo (or simply animo), with an objectclause, to have in mind, to intend, to be disposed, inclined to do any thing (=propositum habere, constituisse, decrevisse):
istum exheredare in animo habebat,
Cic. Rosc. Am. 18, 52; id. Att. 1, 17, 11:
hoc (flumen) neque ipse transire in animo habebat neque hostes transituros existimabat,
Caes. B. G. 6, 7, 5:
neque bello eum invadere animo habuit,
Liv. 44, 25, 1 dub (al. in animo), v. Drak. ad h. l.—
M.
Habere sibi or secum aliquid, to keep to one's self (lit. and trop.):
clamare coeperunt, sibi ut haberet hereditatem,
Cic. Verr. 2, 2, 19, § 47:
per vindicationem his verbis legamus: DO LEGO, CAPITO, SUMITO, SIBI HABETO,
Ulp. Fragm. 24, 3; cf. ib. § 5; Gai. Inst. 2, 209.—So the formula used in divorces:
res tuas tibi habeas or habe,
Plaut. Am. 3, 2, 47; Sen. Suas. 1, § 7:
illam suam suas res sibi habere jussit ex duodecim tabulis,
Cic. Phil. 2, 28, 69. —Comic. transf.:
apage sis amor: tuas tibi res habeto,
Plaut. Trin. 2, 1, 32.— Trop.:
secreto hoc audi, tecum habeto, ne Apellae quidem liberto tuo dixeris,
Cic. Fam. 7, 25, 2:
verum haec tu tecum habeto,
id. Att. 4, 15, 6.—
N.
Of a sweetheart, to have, to possess, enjoy:
postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit,
Verg. E. 1, 31; Tib. 1, 2, 65; Prop. 3, 8 (4, 7), 22:
duxi, habui scortum,
Plaut. Bacch. 4, 10, 6; Ter. And. 1, 1, 58: cum esset objectum, habere eum Laida;
habeo, inquit, non habeor a Laide,
Cic. Fam. 9, 26, 2.—
O.
Gladiatorial t. t., of a wounded combatant: hoc habet or habet, he has that (i. e. that stroke), he is hit:
desuper altus equo graviter ferit atque ita fatur: Hoc habet,
Verg. A. 12, 296; Prud. Psych. 53.—
2.
Transf.:
hoc habet: reperi, qui senem ducerem,
Plaut. Most. 3, 2, 26; id. Rud. 4, 4, 99: egomet continuo mecum;
Certe captus est! Habet!
Ter. And. 1, 1, 56 (id est vulneratus est. Habet enim qui percussus est: et proprie de gladiatoribus dicitur, Don.).—Hence: hăbĭtus, a, um, P. a., held or kept in a certain condition, state, humor (ante-class.).
A.
In gen.
1.
Lit.: equus nimis strigosus et male habitus, Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11; v. in the foll.—
2.
Trop.:
ut patrem tuum vidi esse habitum, diu etiam duras (lites) dabit,
Ter. Heaut. 2, 4, 22.—
B.
In partic., physically, well kept, well conditioned, fleshy, corpulent:
corpulentior videre atque habitior,
Plaut. Ep. 1, 1, 8:
si qua (virgo) est habitior paulo, pugilem esse aiunt, deducunt cibum,
Ter. Eun. 2, 3, 23: (censores) equum nimis strigosum et male habitum, sed equitem ejus uberrimum et habitissimum viderunt, etc., Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 20, 11.

Lewis & Short latin dictionary > habeo
6 habeō

habeō uī (old perf subj. habessit for habuerit, C.), itus, ēre [HAB-], to have, hold, support, carry, wear: arma: anulum: arma hic paries habebit, H.: coronam in capite: soccos et pallium: catenas: Faenum in cornu, H.: aquilam in exercitu, S.— To have, hold, contain: quod (fanum) habebat auri: non me Tartara habent, V.: quem quae sint habitura deorum Concilia, etc., V.: Quae regio Anchisen habet? V.: quod habet lex in se: suam (nutricem) cinis ater habebat, V.— To have, hold, occupy, inhabit: urbem, S.: arcem: quā Poeni haberent (sc. castra), L.: Hostis habet muros, V. —Of relation or association, to have: in matrimonio Caesenniam: eos in loco patrui: uxores: patrem: (legionem) secum, Cs.: apīs in iubā: mecum scribas: quibus vendant, habere, Cs.: conlegam in praeturā Sophoclem: civitates stipendiarias, Cs.: cognitum Scaevolam: inimicos civīs: duos amicissimos: eum nuptiis adligatum: quem pro quaestore habuit.— To have, be furnished with: voltum bonum, S.: pedes quinque: Angustos aditūs, V.: manicas, V.— To have, hold, keep, retain, detain: haec cum illis sunt habenda (opp. mittenda), T.: si quod accepit habet: Bibulum in obsidione, Cs.: in liberis custodiis haberi, S.: in vinculis habendi, S.: mare in potestate, Cs.: in custodiam habitus, lodged, L.: ordines, preserve, S.: alios in eā fortunā, ut, etc., L.: exercitus sine inperio habitus, S.: Marium post principia, station, S.: Loricam Donat habere viro, gives to keep, V.: inclusum senatum.—Of ownership or enjoyment, to have, own, possess, be master of: agros: Epicratis bona omnia: in Italiā fundum: quod non desit, H.: (divitias) honeste, enjoy, S.: (leges) in monumentis habemus, i. e. are extant: sibi hereditatem: illam suas res sibi habere iussit (the formula of divorcing a wife): in vestrā amicitiā divitias, S.: nos Amaryllis habet, has my love, V.: habeo, non habeor a Laide: habet in nummis, in praediis, is rich: ad habendum nihil satis esse: amor habendi, V.: Unde habeas, quaerit nemo, sed oportet habere, Iu.— To have, get, receive, obtain: a me vitam, fortunas: imperium a populo R.: habeat hoc praemi tua indignitas: granum ex provinciā: plus dapis, H.: Partem opere in tanto, a place, V.: graviter ferit atque ita fatur, Hoc habet, it reaches him, V.: certe captus est, habet! (i. e. volneratus est) T.— To find oneself, be, feel, be situated, be off, come off: se non graviter: bene habemus nos: praeclare se res habebat: quo pacto se habeat provincia: bene habent tibi principia, T.: bene habet, it is well: atqui Sic habet, H.: credin te inpune habiturum? escape punishment, T.: virtus aeterna habetur, abides, S.— To make, render: uti eos manifestos habeant, S.: pascua publica infesta, L.—With P. perf. pass., periphrast. for perf act.: vectigalia redempta, has brought in and holds, Cs.: domitas libidines: quae conlecta habent Stoici: de Caesare satis dictum: pericula consueta, S.: neque ea res falsum me habuit, S.: edita facinora, L.— To treat, use, handle: duriter se, T.: equitatu agmen adversariorum male, Cs.: exercitum luxuriose, S.: eos non pro vanis hostibus, sed liberaliter, S.: saucii maiore curā habiti, L.— To hold, direct, turn, keep: iter hac, T.: iter ad legiones, Cs.— To hold, pronounce, deliver, utter, make: orationem de ratione censoriā: contionem ad urbem: post habitam contionem: gratulationibus habendis celebramur: quae (querelae) apud me de illo habebantur: verba.— To hold, convene, conduct, cause to take place: comitia haberi siturus: senatum, Cs.: censum: Consilium summis de rebus, V.— To hold, govern, administer, manage, wield: rem p., S.: qui cultus habendo Sit pecori, V.: animus habet cuncta, neque ipse habetur, S.: aptat habendo Ensem, V.—Of rank or position, to hold, take, occupy: priores partīs Apud me, T.: Statum de tribus secundarium.—Fig., to have, have in mind, entertain, cherish, experience, exhibit, be actuated by: si quid consili Habet, T.: alienum animum a causā: tantum animi ad audaciam: plus animi quam consili: amorem in rem p.: in consilio fidem: gratiam, gratias habere; see gratia.— To have, have in mind, mean, wish, be able: haec habebam fere, quae te scire vellem, this was in substance what, etc.: haec habui de amicitiā quae dicerem: quod huic responderet, non habebat: haec fere dicere habui de, etc.: illud adfirmare pro certo habeo, L.—Prov.: quā digitum proferat non habet.—With P. fut. pass., to have, be bound: utrumne de furto dicendum habeas, Ta.: si nunc primum statuendum haberemus, Ta. — To have, have in mind, know, be acquainted with, be informed of: regis matrem habemus, ignoramus patrem: habes consilia nostra, such are: In memoriā habeo, I remember, T.: age, si quid habes, V.—With in animo, to have in mind, purpose, intend, be inclined: rogavi, ut diceret quid haberet in animo: istum exheredare in animo habebat: hoc (flumen) transire, Cs.: bello eum adiuvare, L. — To have in mind, hold, think, believe, esteem, regard, look upon: neque vos neque deos in animo, S.: haec habitast soror, T.: alquos magno in honore, Cs.: Iunium (mensem) in metu, be afraid of: omnīs uno ordine Achivos, all alike, V.: hi numero inpiorum habentur, Cs.: quem nefas habent nominare: deos aeternos: habitus non futtilis auctor, V.: cum esset habendus rex: non nauci augurem: cuius auctoritas magni haberetur, Cs.: id pro non dicto habendum, L.: sic habeto, non esse, etc.: non necesse habeo dicere: eam rem habuit religioni, a matter of conscience: ludibrio haberi, T.: duritiam voluptati, regard as pleasure, S.— To have, have received, have acquired, have made, have incurred: a me beneficia, Cs.: tantos progressūs in Stoicis.—With satis, to have enough, be content, be satisfied: sat habeo, T.: a me satis habent, tamen plus habebunt: non satis habitum est, quaeri, etc.— To have, be characterized by, exercise, practise: salem, T.: habet hoc virtus, ut, etc., this is characteristic of merit: locus nihil habet religionis: celerem motum, Cs.: neque modum neque modestiam, S.: silentium haberi iussit, observed, S.: habebat hoc Caesar, quem cognorat, etc., this was Caesar's way: ornamenta dicendi.— To have, involve, bring, render, occasion, produce, excite: primus adventus equitatūs habuit interitum: habet amoenitas ipsa inlecebras: latrocinia nullam habent infamiam, Cs.— To hold, keep, occupy, engage, busy, exercise, inspire: hoc male habet virum, vexes, T.: animalia somnus habebat, V.: sollicitum te habebat cogitatio periculi: Qui (metus) maior absentīs habet, H.— To take, accept, bear, endure: eas (iniurias) gravius aequo, S.: aegre filium id ausum, L.— To keep, reserve, conceal: Non clam me haberet quod, etc., T.: secreto hoc audi, tecum habeto.— To keep, spend, pass: adulescentiam, S.: aetatem procul a re p., S.—With rem, to have to do, be intimate: quocum uno rem habebam, T.
* * *

habere, habui, habitus V

have, hold, consider, think, reason; manage, keep; spend/pass (time)

Latin-English dictionary > habeō
7 verbum

verbum, i ( gen. plur. verbūm, Plaut. As. 1, 3, 1; id. Bacch. 4, 8, 37; id. Truc. 2, 8, 14), n. [from the root er; Gr. ERô, whence eirô and rhêma, what is spoken or said; cf. Goth. vaurd; Germ. Wort; Engl. word], a word; plur., words, expressions, language, discourse, conversation, etc. (cf.: vox, vocabulum).
I.
In gen.:
verbum nullum fecit,
Plaut. Bacch. 4, 9, 58:
si ullum verbum faxo,
id. Men. 1, 2, 47:
qui verbum numquam in publico fecerunt,
Cic. Brut. 78, 270; so,
facere,
to talk, chat, discourse, converse, id. Verr. 2, 4, 65, § 147; id. Imp. Pomp. 10, 27; id. Planc. 8, 20 al.:
spissum istud amanti est verbum veniet, nisi venit,
Plaut. Cist. 1, 1, 77; cf. id. Most. 5, 1, 2:
videtis hoc uno verbo unde significari res duas et ex quo et a quo loco,
Cic. Caecin. 30, 88:
verbum voluptatis,
id. Fin. 2, 23, 75 (for which:
vox voluptatis,
id. ib. 2, 2, 6); cf.:
libenter verbo utor Catonis (i. e. origines),
id. Rep. 2, 1, 3:
verbum usitatius et tritius,
id. Ac. 1, 7, 27:
verbum scribere... verbi litterae,
id. de Or. 2, 30, 130:
nec vero ullum (verbum) aut durum aut insolens, aut humile aut longius ductum, etc.,
id. Brut. 79, 274: si pudor, si modestia, si pudicitia, si uno verbo temperantia (literally, in one word; cf. B. 2. infra), id. Fin. 2, 22, 73.— Plur.:
verba rebus impressit,
Cic. Rep. 3, 2, 3:
in quo etiam verbis ac nominibus ipsis fuit diligens (Servius Tullius),
id. ib. 2, 22, 40:
quid verbis opu'st?
Plaut. Am. 1, 1, 289:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
Cic. Rep. 1, 7, 12:
verba facere,
to speak, Caes. B. G. 2, 14: contumelia verborum, insulting or abusive language, id. ib. 5, 58:
ut verbis, quid sit, definiam,
Cic. Rep. 1, 24, 38:
verba ponenda sunt, quae vim habeant illustrandi, nec ab usu sint abhorrentia, grandia, plena, sonantia, etc.,
id. Part. Or. 15, 53:
dialecticorum verba nulla sunt publica: suis utuntur,
id. Ac. 1, 7, 25:
verborum delectum originem esse eloquentiae,
id. Brut. 72, 253 et saep.:
multis verbis ultro citroque habitis ille nobis est consumptus dies,
much talk on both sides, id. Rep. 6, 9, 9; cf. id. ib. 3, 4, 7: accusabat Canutius Scamandrum verbis tribus, venenum esse deprehensum (literally, in three words; cf. B. 2. b. infra), Cic. Clu. 18, 50.—Prov.: verba facit emortuo, he talks to the dead, i. e. in vain, Plaut. Poen. 4, 2, 18;
for which: verba fiunt mortuo,
Ter. Phorm. 5, 8 (9), 26.—
B.
Adverbial phrases.
1.
Ad verbum, verbum e (de, pro), verbo, or simply verbum verbo, to a word, word for word, exactly, literally (Cic. uses verbum e or ex verbo where the exact equivalent of a single word is given; verbum pro verbo of the literal translation of a passage; v. infra):
fabellae Latinae ad verbum de Graecis expressae,
Cic. Fin. 1, 2, 4; cf. Suet. Caes. 30 fin.:
ediscere ad verbum,
Cic. de Or. 1, 34, 157:
ea quae modo expressa ad verbum dixi,
id. Tusc. 3, 19, 44:
somnium mirifice ad verbum cum re convenit,
id. Div. 1, 44, 99: quae Graeci pathê appellant:
ego poteram morbos, et id verbum esset e verbo,
id. Tusc. 3, 4, 7: istam katalêpsin, quam, ut dixi, verbum e verbo exprimentes, comprehensionem dicemus, id. Ac. 2, 10, 31; id. Fin. 3, 4, 15; id. Top. 8, 35; id. Ac. 2, 6, 17:
verbum de verbo expressum extulit,
Ter. Ad. prol. 11:
verbum pro verbo reddere,
Cic. Opt. Gen. 5, 14:
nec verbum verbo curabis reddere fidus Interpres,
Hor. A. P. 133; cf.: ea sine scripto eisdem verbis reddebat, quibus cogitaverat, Cic. Brut. 88, 301.—
2.
Verbi causā or gratiā, for the sake of example, for example, for instance:
si quis, verbi causā, oriente Caniculā natus est,
Cic. Fat. 6, 12: M. Quid dicis igitur! A. Miserum esse verbi causā M. Crassum, id. Tusc. 1, 4, 12; id. Mil. 22, 60:
qui verbi causā post mortem amici liberos ejus custodiant,
Auct. Her. 4, 47, 60:
ut propter aliam quampiam rem, verbi gratiā propter voluptatem, nos amemus,
Cic. Fin. 5, 11, 30.—
3.
Uno verbo, or tribus verbis, or paucis verbis, in one word, in a word, briefly.
a.
Quin tu uno verbo dic, quid est quod me velis, Ter. And. 1, 1, 18; Cato, R. R. 157, 7:
praetores, praetorios, tribunos plebis, magnam partem senatūs, omnem subolem juventutis unoque verbo rem publicam expulsam atque extirminatam suis sedibus,
Cic. Phil. 2, 22, 54.—
b.
Pa. Brevin' an longinquo sermoni? Mi. Tribus verbis, Plaut. Mil. 4, 2, 30:
pax, te tribus verbis volo,
Plaut. Trin. 4, 2, 121.—
c.
Sed paucis verbis te volo, Plaut. Mil. 2, 4, 22; cf.:
verbis paucis quam cito Alium fecisti me,
id. Trin. 1, 2, 123; cf. also paucus, II. B.—
4.
Verbo.
a.
Orally, by word of mouth (opp. scripturā): C. Furnio plura verbo quam scripturā mandata dedimus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 8, 5:
cui verbo mandabo, quid, etc.,
Vulc. Gall. Avid. Cass. 10, § 10.—
b.
Briefly, in a word:
postquam Caesar dicendi finem fecit, ceteri verbo alius alii varie adsentiebantur,
Sall. C. 52, 1:
aut verbo adsentiebatur, aut pedibus in sententiam ibat,
Liv. 27, 34, 7 Weissenb. ad loc.; 3, 40, 6; cf. also: rogatus a me etiamne majus quam dedecus, verbo de sententiā destitisti, at a word from me, Cic. Tusc. 2, 12, 28 Ernest. ad loc.—
5.
Meis, tuis, suis verbis, in my, thy, or his name; for me, thee, or him:
gratum mihi feceris, si uxori tuae meis verbis eris gratulatus,
Cic. Fam. 15, 8; 5, 11, 2; id. Att. 16, 11, 8:
anulum quem ego militi darem tuis verbis,
Plaut. Mil. 3, 3, 38; id. Bacch. 4, 4, 79:
denuntiatum Fabio senatus verbis, ne, etc.,
Liv. 9, 36, 14.
II.
In partic.
A.
Verbum, in the sing.
1.
Of an entire clause, a saying, expression, phrase, sentence (mostly anteclass.; cf.: sententia, dictum): Me. Plus plusque istuc sospitent quod nunc habes. Eu. Illud mihi verbum non placet:
quod nunc habes!
Plaut. Aul. 3, 6, 11; id. Cas. 2, 5, 39; id. Most. 1, 3, 18; 1, 3, 95; 1, 3, 139; Ter. And. 1, 5, 5; id. Eun. 1, 2, 95; id. Ad. 5, 8, 29.—
2.
Of a proverb:
verum est verbum, quod memoratur: ubi amici, ibidem opus,
Plaut. Truc. 4, 4, 32; so id. ib. 4, 5, 39; Ter. Ad. 5, 3, 17:
quod verbum in pectus Jugurthae altius quam quisquam ratus erat descendit,
Sall. J. 11, 7.—
B.
Pregn., mere talk, mere words (opp. to deed, fact, reality, etc.; cf.
nomen): qui omnia verborum momentis, non rerum ponderibus examinet,
Cic. Rep. 3, 8, 12; cf.:
verbo et simulatione (opp. re verā),
id. Verr. 2, 3, 58, § 133; v. res: dolor est malum, ut disputas;
existimatio, dedecus, infamia verba sunt atque ineptiae,
empty words, id. Pis. 27, 65:
verborum sonitus inanis,
id. de Or. 1, 12, 51:
in quibus (civitatibus) verbo sunt liberi omnes?
in word, in name, id. Rep. 1, 31, 47. —Hence, verba dare (alicui), to give empty words, i. e. to deceive, cheat:
cui verba dare difficile est,
Ter. And. 1, 3, 6:
vel verba mihi dari facile patior in hoc, meque libenter praebeo credulum,
Cic. Att. 15, 16, A: descendit atque Gallis verba dedit, i. e. eluded, escaped from them, Quadrig. ap. Gell. 17, 2, 24:
curis dare verba,
i. e. to beguile, drive away, Ov. Tr. 5, 7, 40.—
C.
In gram., a verb:
Aristoteles orationis duas partes esse dicit, vocabula et verba, ut homo et equus, et legit et currit, etc.,
Varr. L. L. 8, § 11 sq. Müll.; 9, § 95; 10, § 77 al.; Cic. de Or. 3, 49, 191.—
D.
In eccl. Lat. as a translation of logos, the second person of the Trinity, Vulg. Joan. 1, 1; id. 1 Joan. 5, 7; id. Apoc. 19, 13.

Lewis & Short latin dictionary > verbum
8 bonae

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > bonae
9 bonus

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > bonus
10 meliores

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > meliores
11 optimum

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > optimum
12 statuo

stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).
I.
Corporeally.
A.
To cause to stand, set up, set, station, fix in an upright position.
1.
To set up, set in the ground, erect:
ibi arbores pedicino in lapide statuito,
Cato, R. R. 18:
inter parietes arbores ubi statues,
id. ib.:
stipites statuito,
id. ib.:
palis statutis crebris,
Varr. R. R. 1, 14 init.:
pedamenta jacentia statuenda,
are to be raised, Col. 4, 26:
pedamentum inter duas vitis,
Plin. 17, 22, 21, § 194:
hic statui volo primum aquilam,
the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:
signifer, statue signum,
plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—
2.
To plant (rare):
eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,
Plin. 17, 22, 35, § 198:
agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),
Hor. C. 2, 13, 10.—
3.
In gen., to place, set or fix, set up, set forth things or persons.
a.
Without specifying the place:
ollam statuito cum aqua,
let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):
crateras magnos statuunt, i. e. on the table,
Verg. A. 1, 724; so,
crateras laeti statuunt,
id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:
bene lineatam carinam collocavit, v. 42),
Plaut. Mil. 3, 3, 44:
nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,
Liv. 21, 58, 7:
eo die tabernacula statui passus non est,
to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:
aciem quam arte statuerat, latius porrigit,
Sall. J. 52, 6.—
b.
With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):
statuite hic lectulos,
Plaut. Pers. 5, 1, 7:
etiamsi in caelo Capitolium statueretur,
Cic. Or. 3, 46, 180:
statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,
is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:
tabernacula in foro statuere,
Liv. 39, 46, 3:
in principiis statuit tabernaculum,
Nep. Eum. 7, 1:
in nostris castris tibi tabernaculum statue,
Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:
statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,
id. 9, 6, 1:
(sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,
id. 8, 14, 19:
sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,
Tac. A. 2, 83:
donum deae apud Antium statuitur,
id. ib. 3, 71:
pro rigidis calamos columnis,
Ov. F. 3, 529:
jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,
Val. Fl. 3, 653:
statuere vas in loco frigido,
Pall. Oct. 22.—Of living beings:
capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,
Ter. Ad. 3, 2, 18:
qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),
i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:
patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,
Cic. Or. 1, 57, 245:
captivos vinctos in medio statuit,
Liv. 21, 42, 1:
ubi primum equus Curtium in vado statuit,
id. 1, 13, 5:
quattuor cohortes in fronte statuit,
id. 28, 33, 12:
ante se statuit funditores,
id. 42, 58, 10:
puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,
id. 7, 2, 9:
procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,
id. 39, 49, 11:
media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,
id. 23, 16, 8:
bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,
id. 1, 45, 6:
cum Calchanta circa aram statuisset,
Val. Max. 8, 11, ext. 6:
marium si qui eo loci statuisset,
id. 3, 1, 2 fin.:
adulescentes ante Caesarem statuunt,
Tac. A. 4, 8:
in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,
id. ib. 3, 45:
puer quis Ad cyathum statuetur?
Hor. C. 1, 29, 8:
tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,
id. S. 2, 3, 199:
et statuam ante aras aurata fronte juvencum,
Verg. A. 9, 627:
clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,
Stat. Th. 3, 525.—
4.
Pregn., to construct and place, to set up after constructing, to erect, make.
a.
Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:
siquidem mihi aram et statuam statuis,
Plaut. As. 3, 3, 122:
huic statuam statui decet ex auro,
id. Bacch. 4, 4, 1:
ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,
id. Curc. 1, 2, 52:
eique statuam equestrem in rostris statui placere,
Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,
simulacrum alicui statuere,
Val. Max. 1, 1, 8:
effigiem,
Verg. A. 2, 184:
Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),
Plin. 34, 5, 10, § 18:
simulacrum in curia,
Tac. A. 14, 12:
quanam in civitate tempium statueretur,
id. ib. 4, 55:
se primos templum urbis Romae statuisse,
id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:
nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,
Ov. P. 4, 8, 31:
templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,
id. M. 14, 128:
super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,
Cic. Leg. 2, 26, 66:
victimas atque aras diis Manibus statuentes,
Tac. A. 3, 2:
statuitque aras e cespite,
Ov. M. 7, 240:
statuantur arae,
Sen. Med. 579:
aeneum statuerunt tropaeum,
Cic. Inv. 2, 23, 69:
monumentum,
id. ib. § 70; so,
in alio orbe tropaea statuere,
Curt. 7, 7, 14;
so,
Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:
princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,
Plin. 7, 60, 60, § 213:
a miliario in capite Romani fori statuto,
id. 3, 5, 9, § 66:
carceres eo anno in Circo primum statuti,
Liv. 8, 20, 1:
quo molem hanc immanis equi statuere?
Verg. A. 2, 150:
multo altiorem statui crucem jussit,
Suet. Galb. 9:
obeliscam,
Plin. 36, 9, 14, § 71:
at nunc disturba quas statuisti machinas,
Plaut. Ps. 1, 5, 137:
incensis operibus quae statuerat,
Nep. Milt. 7, 4:
si vallum statuitur procul urbis illecebris,
Tac. A. 4, 2:
castra in quinto lapide a Carthagine statuit,
Just. 22, 6, 9.—
b.
Poet. and in post-class. prose (rare):
aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,
Ov. H. 2, 67:
statuarque tumulo hilaris et coronatus,
my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.
in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,
Mart. 4, 28, 8.—
5.
Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):
Agamemnon tres ibi urbes statuit,
Vell. 1, 1, 2:
urbem quam statuo vestra est,
Verg. A. 1, 573:
urbom praeclaram,
id. ib. 4, 655:
Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,
Prop. 3, 11 (4, 10), 21:
ibi civitatem statuerunt,
Just. 23, 1; so,
licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),
Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:
nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,
Stat. S. 4, 5, 12.—
B.
To cause to stand still, to stop (rare; cf.
sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,
Plaut. Bacch. 2, 3, 57:
et statuit fessos, fessus et ipse, boves,
Prop. 4 (5), 9, 4:
famuli hoc modo statuerunt aquas,
Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—
C.
To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).
II.
Trop.
A.
To establish, constitute (= constituo).
1.
Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:
statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,
Plaut. Rud. 3, 2, 6:
exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,
Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:
ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,
Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:
in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,
id. ib. 2, 3, 90, §
210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,
Just. 8, 7, 14:
documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,
Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—
2.
Jus statuere, to establish a principle or relation of law:
ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,
Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:
si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,
if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:
si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,
equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —
3.
In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):
(Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,
Cic. Rep. 2, 14, 26:
hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,
id. Tull. 15, 36:
ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,
Sen. Ep. 79, 10:
vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,
Liv. 29, 37, 2:
novos statuere fines,
id. 42, 24, 8:
neque eos quos statuit terminos observat,
id. 21, 44, 5:
quibus rebus cum pax statuta esset,
Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:
sedesque ibi statuentibus,
id. 18, 5, 11.—
4.
With double acc., to constitute, appoint, create:
Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,
Cic. Att. 14, 1, a, 2:
telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,
Hor. S. 2, 2, 130:
de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,
Plin. 14, 6, 8, § 59:
praefectus his statuitur Andragoras,
Just. 21, 4, 5.—
B.
To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.
1.
Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.
(α).
With dat.:
diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,
that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:
statui mihi tum modum et orationi meae,
imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:
non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,
by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:
cupidinibus statuat natura modum,
Hor. S. 1, 2, 111:
quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?
Val. Max. 9, 2 pr.:
modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),
Plin. 28, 15, 61, § 216:
modum nuptiarum sumptibus statuerunt,
Just. 21, 4, 5:
timori quem meo statuam modum?
Sen. Thyest. 483;
and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,
id. Herc. Fur. 206. —
(β).
With gen.:
honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,
Cic. Sull. 17, 48:
ipse modum statuam carminis,
Ov. Tr. 1, 11, 44:
errorisque sui sic statuisse modum,
Prop. 3, 12 (4, 11), 36:
modum statuunt fellis pondere denarii,
they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—
2.
Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:
hanc tu condicionem statuis Gaditanis,
Cic. Balb. 10, 25:
providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,
id. Rab. Post. 6, 15:
alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,
id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:
pacis legem universae Graeciae statuit,
Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:
statutis condicionibus,
Just. 6, 1, 3:
omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,
id. 18, 5, 14. —
3.
Finem, to assign or put an end to, make an end of:
haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,
Ter. Hec. 1, 2, 21:
et finem statuit cuppedinis atque timoris,
Lucr. 6, 25:
cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,
Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,
terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,
Stat. S. 3, 1, 180:
cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,
since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—
4.
Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:
quae probast mers, pretium ei statuit,
Plaut. Mil. 3, 1, 132:
numquam avare pretium statui arti meae,
Ter. Heaut. prol. 48:
statuit frumento pretium,
Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:
ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,
Liv. 45, 42, 7:
pretium statuit (i. e. vecturae et sali),
id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—
5.
Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):
statutus est comitiis dies,
Liv. 24, 27, 1:
diem patrando facinori statuerat,
id. 35, 35, 15:
multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,
Sall. C. 36, 2:
dies insidiis statuitur,
id. J. 70, 3:
ad tempus locumque colloquio statuendum,
Liv. 28, 35, 4:
subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,
Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:
observans quem statuere diem,
Mart. 4, 54, 6:
noctem unam poscit: statuitur nox,
Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):
institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,
Suet. Claud. 42:
ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,
Just. 1, 10, 1:
quaedam (genera) statutum tempus anni habent,
Plin. 17, 18, 30, § 135:
fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,
Curt. 6, 3, 7:
sacrificium non esse redditum statuto tempore,
id. 8, 2, 6:
statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,
Just. 16, 4, 9:
cum ad statutam horam omnes convenissent,
id. 1, 10, 8:
intra tempus statutum,
fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—
6.
To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:
Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,
Ov. P. 2, 7, 29.—
C.
To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.
1.
Of disputes, differences, questions, etc., between others.
(α).
With interrog.-clause:
ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,
Cic. Balb. 28, 65:
eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,
id. Mil. 2, 4:
in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,
id. Verr. 1, 16, 47:
vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,
id. Caecin. 27, 77:
decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,
id. Quint. 4, 17:
magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,
id. Off. 3, 17, 70:
mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,
id. Mil. 6, 15:
semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,
Liv. 42, 23:
nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,
decide, dictate, id. 44, 22:
nondum statuerat conservaret eum necne,
Nep. Eum. 11, 2:
statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,
Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —
(β).
With de:
ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,
Cic. Att. 16, 16, B, 8:
et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,
id. ib. 4, 2, 4:
ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,
Liv. 42, 22:
si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,
id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:
cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,
Sall. C. 52, 17:
satis visum de Vestilia statuere,
to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:
jus statuendi de procuratoribus,
id. ib. 12, 54:
facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,
id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:
eorum qui de se statuebant humabantur corpora,
Tac. A. 6, 29.—
(γ).
With de and abl. and interrog.-clause:
si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,
Cic. Balb. 8, 22.—
(δ).
With contra:
consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,
Cic. Or. 10, 34. —
(ε).
With indef. obj., usu. a neutr. pron.:
utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?
Cic. Fl. 12, 27:
dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,
id. Mur. 30, 62:
eoque utrique quod statuit contenti sunt,
Caes. B. C. 1, 87:
senatus, ne quid absente rege statueret,
Liv. 39, 24, 13:
maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),
id. 8, 13, 17:
id ubi in P. Licinio ita statutum est,
id. 41, 15, 10:
interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,
Curt. 8, 14, 43:
quid in futurum statuerim, aperiam,
Tac. A. 4, 37:
utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,
Suet. Claud. 12;
qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,
Sen. Med. 2, 199:
non ergo quod libet statuere arbiter potest,
Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:
earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,
Cic. Att. 16, 16, C, 11.—
(ζ).
With de or super and abl.:
vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?
Sall. C. 52, 31:
nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,
Suet. Tib. 13:
ne quid super tanta re absente principe statueretur,
Tac. H. 4, 9.—
(η).
Absol., mostly pass. impers.:
ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,
Liv. 8, 14, 1:
tunc ut quaeque causa erit statuetis,
id. 3, 53, 10:
non ex rumore statuendum,
decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—
(θ).
With cognoscere, to examine ( officially) and decide:
petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,
Caes. B. G. 1, 19:
consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,
Liv. 39, 3, 2:
missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,
id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:
quod causa cognita erit statuendum,
Dig. 2, 11, 2, § 8.—
2.
With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:
numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,
Cic. Phil. 2, 12, 30:
illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,
id. Mur. 12, 27:
neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,
id. de Or. 3, 22, 82:
ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,
id. Tull. 5, 12:
ut statuerem quid esset faciendum,
id. Att. 7, 26, 3:
statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,
id. Ac. 2, 3, 9:
si habes jam statutum quid tibi agendum putes,
id. Fam. 4, 2, 4:
tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,
id. ib. 5, 8, 4:
vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,
Liv. 45, 19, 6:
quam satis statuerat, utram foveret partem,
id. 42, 29, 11:
posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,
Tac. A. 4, 40:
statue quem poenae extrahas,
Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:
vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,
Liv. 34, 2, 4:
proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,
id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:
quidquid nos de communi sententia statuerimus,
Cic. Fam. 4, 1, 2:
sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,
Sen. Herc. Fur. 1306.—
D.
To decree, order, prescribe.
1.
With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:
eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,
Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:
statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,
id. ib. 2, 2, 71, §
173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,
id. ib. 2, 3, 15, §
38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,
id. ib. 2, 2, 42, §
103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,
id. Phil. 2, 38, 97:
(Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,
Tac. A. 14, 28:
statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,
id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:
statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,
Liv. 23, 16, 6:
Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,
Cic. Off. 3, 11, 48:
statuunt ut fallere custodes tentent,
Ov. M. 4, 84.—
2.
With acc. (post-Aug.):
remedium statuere,
to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:
Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,
decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):
sic, di, statuistis,
Ov. M. 4, 661.—
3.
With dat. and acc. (not ante-Aug.):
eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,
decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:
Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,
decreed, granted, Tac. A. 13, 34:
biduum criminibus obiciendis statuitur,
are allowed, id. ib. 3, 13:
itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,
Just. 12, 4, 8:
ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,
Stat. Th. 6, 300:
non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,
id. ib. 7, 219:
statuere alicui munera,
Val. Fl. 2, 566.—
4.
With dat. and interrog.-clause:
cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,
Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:
ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,
Liv. 7, 28, 8.—
5.
In partic., of punishment, etc., to decree, measure out, inflict.
(α).
With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):
considerando... in utra (lege) major poena statuatur,
Cic. Inv. 2, 49, 145:
poenam statui par fuisse,
Tac. A. 14, 49:
qui non judicium, sed poenam statui videbant,
id. ib. 11, 6:
eadem poena in Catum Firmium statuitur,
id. ib. 6, 31:
senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,
Suet. Caes. 14;
so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,
Liv. 39, 55, 3; cf.
also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,
Tac. A. 14, 48.— Absol.:
non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),
Tac. A. 3, 70.—
(β).
With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:
obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,
Caes. B. G. 1, 20:
fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:
res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,
Sall. C. 52, 3:
qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,
Ov. P. 2, 2, 119:
si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,
Just. 2, 15, 10.—
(γ).
With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):
in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,
Tac. A. 6, 24 (18).—
(δ).
De capite, to pass sentence of death:
legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,
Cic. Rep. 2, 36, 61.—
E.
Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;
freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,
Cic. Prov. Cons. 5, 10:
P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,
id. Mil. 9, 24:
statuerat excusare,
to decline the office, id. Lig. 7, 21:
cum statuissem scribere ad te aliquid,
id. Off. 1, 2, 4:
quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,
id. Verr. 2, 1, 1, § 1:
se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,
id. ib. 2, 5, 40, §
105: nam statueram in perpetuum tacere,
id. Fam. 4, 4, 4:
statueram... nihil de illo dicere,
id. Fragm. Clod. 1, 1:
statueram recta Appia Romam (i. e. venire),
id. Att. 16, 10, 1:
Pompeius statuerat bello decertare,
Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:
triumphare mense Januario statuerat,
id. 39, 15:
immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,
id. 39, 48:
rex quamquam dissimulare statuerat,
id. 42, 21:
opperiri ibi hostium adventum statuit,
id. 42, 54, 9:
ut statuisse non pugnare consules cognitum est,
id. 2, 45, 9:
exaugurare fana statuit,
id. 1, 55, 2:
Delphos mittere statuit,
id. 1, 56, 5:
eos deducere in agros statuerunt,
id. 40, 38, 2:
tradere se, ait, moenia statuisse,
id. 8, 25, 10:
Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,
id. 7, 37, 4:
statuit sic adfectos hosti non obicere,
id. 44, 36, 2:
sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,
Vell. 1, 12, 2:
statui pauca disserere,
Tac. H. 4, 73:
amoliri juvenem specie honoris statuit,
id. A. 2, 42:
statuerat urbem novam condere,
Curt. 4, 8, 1:
statuerat parcere urbi conditae a Cyro,
id. 7, 6, 20:
rex statuerat inde abire,
id. 7, 11, 4:
Alexander statuerat ex Syria petere Africam,
id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,
statutum habere cum animo ac deliberatum,
to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:
caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,
id. Phil. 3, 7, 29.—
F.
To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).
1.
With acc. and inf.
a.
In gen.:
senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,
Cic. Phil. 12, 5, 12:
statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,
id. Verr. 2, 3, 35, § 81:
quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,
id. ib. 2, 3, 62, §
144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?
id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:
is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,
id. Pis. 13, 29:
tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?
id. Verr. 2, 3, 58, § 133:
si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,
we were sure, id. Quint. 30, 92:
non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,
id. Verr. 2, 3, 90, § 211:
hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,
assume, id. Off. 3, 6, 28:
cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,
had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:
quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,
id. Planc. 21, 51:
quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,
id. Fam. 5, 13, 1:
hoc anno statuit temporis esse satis,
Ov. F. 1, 34:
nolim statuas me mente maligna id facere,
Cat. 67, 37.— So with sic:
velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,
Cic. Fam. 7, 33 fin.:
ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,
I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:
quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,
id. ib. 64, 135:
sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,
id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:
ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,
Cic. Att. 1, 5, 4:
qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,
id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:
si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,
that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:
quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,
id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—
b.
Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):
cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,
Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:
quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?
id. Quint. 24, 76:
ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
id. Off. 3, 16, 67:
Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,
Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:
hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,
Cic. Prov. Cons. 6, 14:
quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?
id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,
hoc si ita statuetis,
id. ib. 16, 47.—
c.
Esp. with gerund.-clause.
(α).
To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:
tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?
did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §
103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,
id. Fam. 5, 2, 10:
statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,
id. Sest. 10, 24:
Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,
Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:
ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,
acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —
(β).
To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:
manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,
Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:
ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,
id. Fam. 5, 2, 1:
statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,
id. Clu. 6, 16:
Caesar statuit exspectandam classem,
Caes. B. G. 3, 14:
non expectandum sibi statuit dum, etc.,
id. ib. 1, 11:
quod eo tempore statuerat non esse faciendum,
id. B. C. 3, 44:
statuit sibi nihil agitandum,
Sall. J. 39, 5:
Metellus statuit alio more bellum gerendum,
id. ib. 54, 5:
Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,
Nep. Alcib. 10, 2:
sororis filios tollendos statuit,
Just. 38, 1.—
2.
With ut:
si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),
Cic. Caecin. 24, 69:
ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),
id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:
cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,
Cic. Mur. 14, 32.—
3.
With two acc. (= duco, existimo):
omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,
regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:
Anaximenes aera deum statuit,
id. N. D. 10, 26:
voluptatem summum bonum statuens,
id. Off. 1, 2, 5:
video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,
id. Sest. 69, 144:
si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,
id. Lael. 11, 38:
Hieronymus summum bonum statuit non dolere,
id. Fin. 2, 6, 19:
noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,
id. Leg. 3, 2, 5:
decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,
Tac. A. 12, 7:
optimum in praesentia statuit reponere odium,
id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):
vidistis senem... statutum, ventriosum?
Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):
Dei,
Lact. 2, 16, 14:
Parcarum leges ac statuta,
id. 1, 11, 14:
statuta Dei et placita,
id. 7, 25, 8.

Lewis & Short latin dictionary > statuo
13 sei

sī (orig. and ante-class. form seī), conj. [from a pronominal stem = Gr. he; Sanscr. sva-, self; cf. Corss. Ausspr. 1, 778; Curt. Gr. Etym. 396], a conditional particle, if.
I.
Prop.
a.
With indic.; so in gen., in conditions which are assumed to be true, with the verb in pres. or perf.; less freq. in imperf or pluperf.; and in conditions which may probably become true, with the verb in fut. or fut. perf. (Madv. Gram. § 332; Zumpt, Gram. § 517).
(α).
Pres.: SI IN IVS VOCAT, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25, and ap. Porphyr. Hor. S. 1, 9, 65: SI MORBVS AEVITASVE VITIVM ESCIT... SI NOLET, etc., id. ap. Gell. l. l.: spero, si speres quicquam prodesse potis sunt, Enn. ap. Fest. p. 333 Müll. (Ann. v. 410 Vahl.):
si vis, dabo tibi testes,
Cic. Rep. 1, 37, 58:
si voltis,
id. ib. 1, 28, 44:
si placet,
id. ib. 2, 44, 71;
1, 21, 34: si tuo commodo fleri potest,
id. ib. 1, 9, 14:
si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
id. ib. 1, 18, 30:
si populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23:
si Massilienses per delectos cives summā justitiā reguntur, inest tamen, etc.,
id. ib. 1, 27, 43; cf. id. Off. 3, 8, 35:
quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si nec privata domus continere voces conjurationis tuae potest? si illustrantur, si erumpunt omnia?
id. Cat. 1, 3, 6:
si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit,
id. Rep. 3, 18, 28:
Si quaerimus, cur, etc.,
id. Brut. 95, 325. —Strengthened by modo:
magnifica quidem res, si modo est ulla,
Cic. Div. 1, 1, 1:
deliget populus, si modo salvus esse vult, optimum quemque,
id. Rep. 1, 34, 51:
quae (virtus) est una, si modo est, maxime munifica,
id. ib. 3, 8, 12; id. Tusc. 2, 4, 33; id. de Or. 2, 43, 182:
si quisquam est facilis, hic est,
id. Att. 14, 1, 2:
si ulla res est, quam tibi me petente faciendam putes, haec ea sit,
id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 11:
SI AGNATVS NEC ESCIT, GENTILIS FAMILIAM NANCITOR, Fragm. XII. Tab. in Collat. Leg. Mos. et Rom. 16, 4: quae (libertas), si aequa non est, ne libertas quidem est,
Cic. Rep. 1, 31, 47; 1, 32, 49:
id si minus intellegitur, ex dissensionibus percipi potest,
id. Lael. 7, 23: BACANALIA SEI QVA SVNT, EXSTRAD QVAM SEI QVID IBEI SACRI EST... FACIATIS VTEI DISMOTA SIENT, S. C. de Bacch. fin.:
dicito, si quid vis, non nocebo,
Plaut. Am. 1, 1, 235:
si qui sunt, qui philosophorum auctoritate moveantur,
Cic. Rep. 1, 7, 12:
si quid generis istiusmodi me delectat, pictura delectat,
id. Fam. 7, 23, 3:
si aliquid dandum est voluptati,
id. Sen. 13, 44;
four times repeated,
id. ib. 11, 38.—So esp. after mirum est or miror, as expressing reality (= quod or cum; cf. Gr. ei):
noli mirari, si hoc non impetras,
Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:
ecquid mirum est, si tam ab amico animo pacem petit? Curt 4, 11, 4: miraris, si superbiam tuam ferre non possumus?
id. 8, 7, 14.—
With a negative conclusion, to denote that, although the condition is true, or is conceded, a certain inference does not follow: nec, si omne enuntiatum aut verum aut falsum est, sequitur ilico esse causas, etc.,
Cic. Fat. 12, 28:
nec. si non obstatur, propterea etiam permittitur,
id. Phil. 13, 6, 19:
si veniam meretur qui inprudens nocuit, non meretur praemium qui inprudens profuit,
Quint. 5, 10, 73:
nec ideo ignis minus urere potest, si in materiam incidit inviolabilem flammis,
Sen. Ben. 5, 5, 1.—
(β).
Imperf.:
ea si erant, magnas habebas omnibus, dis gratias,
Plaut. As. 1, 2, 17; Cic. Rep. 1, 27, 43:
si quis antea mirabatur, quid esset, quod, etc.,
id. Sest. 1.—
(γ).
Perf.:
SI MEMBRVM RVPIT NI CVM EO PACIT TALIO ESTO, Fragm. XII. Tab. ap. Fest. s. v. talio, p. 363 Müll.: si animum contulisti in istam rationem, etc.,
Cic. Rep. 1, 23, 37:
si Roma condita est secundo anno Olympiadis septimae, etc.,
id. ib. 2, 10, 18:
quos (tyrannos) si boni oppresserunt, recreatur civitas: sin audaces, fit illa factio,
id. ib. 1, 44, 68; cf. id. ib. 1, 42, 65:
si ita sensit, ut loquitur,
id. ib. 3, 21, 32;
1, 27, 43: si modo hoc in Lycurgi potestate potuit esse,
id. ib. 2, 12, 24:
si modo in philosophiā aliquid profecimus,
id. Off. 3, 8, 37: si quis eorum [p. 1689] (servorum) sub centone crepuit, nullum mihi vitium facit, Cato ap. Fest. s. v. prohibere, p. 234 sq. Müll.:
si quid sceleste fecit,
Plaut. As. 2, 2, 27:
si quam opinionem jam vestris mentibus comprehendistis, etc.,
Cic. Clu. 2, 6:
si quando regi justo vim populus attulit regnove eum spoliavit, etc.,
id. Rep. 1, 42, 65; cf. id. ib. 1, 38, 59; id. Lael. 7, 24.—After mirum est or miror, to express a reality (cf. a, supra):
minime mirum, si ista res adhuc nostrā linguā inlustrata non est,
Cic. de Or. 2, 13, 55; id. Deiot. 4, 12:
quid mirum, si haec invitus amisi?
Tac. A. 12, 37:
miraris, si eo tempore matrona dicere potuit, escende?
Sen. Contr. 2, 13, 1:
minime est mirandum, si vita ejus fuit secura,
Nep. Cim. 4, 4.—Very often followed by certe, profecto, etc., to express a conclusion, as certain as the unquestionable assumption:
quod si fuit in re publicā tempus ullum, cum, etc., tum profecto fuit,
Cic. Brut. 2, 7:
si quisquam fuit umquam remotus ab inani laude, ego profecto is sum,
id. Fam. 15, 4, 13:
etenim si nulla fuit umquam tam imbecillo mulier animo, quae, etc., certe nos, etc.,
id. Fam. 5, 16, 6:
si umquam in dicendo fuimus aliquid, tum profecto, etc.,
id. Att. 4, 2, 2; id. Mil. 2, 4; 7, 19.—Esp. with a negative conclusion (v. a fin. supra, and cf. quia, etsi):
non, si tibi ante profuit, semper proderit,
Cic. Phil. 8, 4, 12:
non, si Opimium defendisti, idcirco te isti bonum civem putabunt,
id. de Or. 2, 40, 170:
neque enim, si tuae res gestae ceterorum laudibus obscuritatem attulerunt, idcirco Pompeii memoriam amisimus,
id. Deiot. 4, 12:
nec, si capitis dolorem facit, inutilis hominibus sol est,
Quint. 5, 10, 82.—
(δ).
Pluperf.: si improbum Cresphontem existimaveras, etc., Enn. ap. Auct. Her. 2, 24, 38:
nec mirum, eos si orationes turbaverant,
Liv. 32, 20, 2 (Trag. v. 156 Vahl.):
si hoc ita fato datum erat, ut,
Liv. 30, 30, 3.—So esp. in indef. clauses of repeated action:
plausum si quis eorum aliquando acceperat, ne quid peccasset pertimescebat,
whenever, Cic. Sest. 49, 105:
si quando nostri navem religaverant, hostes succurrebant,
Caes. B. C. 2, 6:
si quando suis fortunis forte desperare coeperant,
id. B. G. 3, 12.—
(ε).
Fut.: SI VOLET SVO VIVITO... SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45; cf.: si voles advortere animum, comiter monstrabitur, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 89 Müll. (Trag. v. 386 Vahl.); and:
alte spectare si voles, etc.,
Cic. Rep. 6, 23, 25:
si jam eminebit foras,
id. ib. 6, 26, 29:
si me audietis,
id. ib. 1, 19, 32:
si mutuas non potero certum est sumam fenore,
Plaut. As. 1, 3, 95:
id persequar, si potero, subtilius,
Cic. Rep. 2, 23, 42; cf. in the foll. z:
nihil (offendet) si modo opus exstabit,
id. ib. 5, 3, 5:
si quid te volam, ubi eris?
Plaut. As. 1, 1, 96: si quod aliud oikeion reperies, Cic. Att. 1, 10, 3.—
(ζ).
Fut. perf.: si te hic offendero, moriere, Enn. ap. Cic. Att. 7, 26, 1 (Trag. v. 301 Vahl.):
si nostram rem publicam vobis et nascentem et crescentem ostendero,
Cic. Rep. 2, 1, 3:
tum magis assentiere, si ad majora pervenero,
id. ib. 1, 40, 62:
expediri quae restant vix poterunt, si hoc incohatum reliqueris,
id. ib. 1, 35, 55;
1, 24, 38: pergratum mihi feceris, si de amicitiā disputaris,
id. Lael. 4, 16:
accommodabo ad eam (rem publicam), si potuero, omnem illam orationem, etc.... quod si tenere et consequi potuero, etc.,
id. Rep. 1, 46, 70; so,
si potuero,
id. ib. 2, 30, 53; id. Brut. 5, 21:
si potuerit,
id. Off. 3, 23, 89:
si modo id exprimere Latine potuero,
id. Rep. 1, 43, 66:
si modo interpretari potuero,
id. Leg. 2, 18, 45:
si ne ei caput exoculassitis,
Plaut. Rud. 3, 4, 26: si quid vos per laborem recte feceritis... Sed si quā per voluptatem nequiter feceritis, etc., Cato ap. Gell. 16, 1, 4:
de iis te, si qui me forte locus admonuerit, commonebo,
Cic. de Or. 3, 12, 47.—
b.
With subj.; so in gen. of conditions assumed in statement, but implied not to be actual; the verb in pres. (rarely perf.) implies that the condition is still possible; in the imperf. and pluperf., that it is known to be unreal (Madv. Gram. § 347 sqq.; Zumpt, Gram. § 524).
(α).
Pres.:
si habeat aurum,
Plaut. Bacch. 1, 1, 12:
abire hinc nullo pacto possim, si velim,
id. ib. 2, 2, 2; so,
si velim,
Cic. Rep. 3, 10, 17:
cum ipsi auxilium ferre, si cupiant, non queant,
id. ib. 1, 5, 9:
si singulos numeremus,
id. ib. 3, 4, 7: si jus suum populi teneant, id. ib. 1, 32, 48:
si Scipionis desiderio me moveri negem,
id. Lael. 3, 10:
si ad verba rem deflectere velimus,
id. Caecin. 18, 51:
si quis varias gentes despicere possit, videat primum, etc.,
id. Rep. 3, 9, 14.—In expressing a wish ( poet. for utinam), usu. with O:
O si angulus ille accedat, qui, etc.,
Hor. S. 2, 6, 8; 2, 6, 10:
O mihi praeteritos referat si Juppiter annos,
Verg. A. 8, 560;
also alone: si nunc se nobis ille aureus arbore ramus Ostendat nemore in tanto!
would that, yet if, if however, id. ib. 6, 187:
si quā fata aspera rumpas, Tu Marcellus eris,
id. ib. 6, 882; cf. b, infra.—
(β).
Imperf.:
qui si unus omnia consequi posset, nihil opus esset pluribus, etc.,
Cic. Rep. 1, 34, 52:
quae descriptio si esset ignota vobis, explicaretur a me,
id. ib. 2, 22, 39:
si ullum probarem simplex rei publicae genus,
id. ib. 2, 23, 43:
quod non fecissent profecto, si nihil ad eos pertinere arbitrarentur,
id. Lael. 4, 13; cf. id. Verr. 2, 5, 51, § 133; v. Zumpt, Gram. § 525: SEI QVES ESENT, QVEI SIBEI DEICERENT, S. C. de Bacch (twice). —Also with O, expressing a wish ( poet.):
O si solitae quicquam virtutis adesset,
Verg. A. 11, 415;
and without O: si mihi, quae quondam fuerat... si nunc foret illa juventus,
id. ib. 5, 398.—
(γ).
Perf.: SI INIVRIAM FAXIT ALTERI, VIGINTI QVINQVE AERIS POENAE SVNTO, Fragm. XII. Tabularum ap. Gell. 20, 1, 12: si jam data sit frux, Enn. ap. Prisc. p. 724 P. (Ann. v. 412 Vahl.):
perii, si me aspexerit!
Plaut. Am. 1, 1, 164:
victus sum, si dixeris,
id. ib. 1, 1, 272:
Romani si casu intervenerint,
Caes. B. G. 7, 20, Cic. Rep. 3, 5, 8.—
(δ).
Pluperf.:
si aliter accidisset,
Cic. Rep. 1, 4, 7:
tum magis id diceres, si nuper in hortis Scipionis affuisses,
id. Lael. 7, 25:
mansisset eadem voluntas in eorum posteris, si regum similitudo permansisset,
id. Rep. 1, 41, 64:
si id fecisses,
id. Phil. 2, 2, 3; 2, 15, 38; 2, 36, 90:
si quis in caelum ascendisset, etc.,
id. Lael. 23, 88:
si aliquid de summā gravitate Pompeius remisisset,
id. Phil. 13, 1, 2.—
c.
Ellipt.
(α).
With pron. indef:
istae artes, si modo aliquid, valent, ut acuant ingenia,
Cic. Rep. 1, 18, 30:
aut nemo, aut, si quisquam, ille sapiens fuit,
id. Lael. 2, 9; id. Or. 29, 103.—
(β).
In a negation, usu. si minus, si contra (= sin minus, sin aliter):
plures haec tulit una civitas, si minus sapientes, at certe summā laude dignos,
Cic. Rep. 3, 4, 7:
educ tecum omnes tuos: si minus, quam plurimos,
id. Cat. 1, 5, 10; id. de Or. 2, 16, 68, in this sense less freq. si non:
utrum cetera nomina digesta habes an non? Si non... si etiam,
id. Rosc. Com. 3, 9:
si haec civitas est, civem esse me: si non, exsulem esse, etc.,
id. Fam. 7, 3, 5; Plaut. Rud. 4, 3, 104 sq.; id. Ps. 3, 2, 87; id. Poen. 5, 2, 24; Hor. Ep. 1, 1, 66; 1, 6, 68; Liv. 28, 29, 4:
hic venit in judicium, si nihil aliud, saltem ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 1, 58, § 152; so, si nihil aliud, Liv 22, 29; 30, 35; 45, 37 fin., Curt. 4, 6, 28:
si aliud nihil,
id. 2, 43.—
(γ).
With forte:
intelleges esse nihil a me nisi orationis acerbitatem et, si forte, raro litterarum missarum indiligentiam reprehensam,
perhaps, Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7; cf.:
vereor, ne nihil sim tui, nisi supplosionem pedis imitatus et pauca quaedam verba et aliquem, si forte, motum,
id. de Or. 3, 12, 47.—
2.
With quod, and if, but if, if however, if:
quod si in philosophiā tantum interest... quid tandem in causis existimandum est?
Cic. Or. 16, 51:
quod si fuit in re publicā tempus ullum... tum profecto fuit,
id. Brut. 2, 7:
quod si exemeris ex rerum naturā benevolentiae conjunctionem, nec domus ulla nec urbs stare poterit,
id. Lael. 7, 23; id. Rep. 3, 4, 7:
quod si non hic tantus fructus ostenderetur et si ex his studiis delectatio sola peteretur: tamen, etc.,
id. Arch. 7, 16; id. Cat. 2, 5, 10; id. Rosc. Com. 18, 54.—
B.
In partic.
1.
In subject or object-clauses, si with subj. sometimes takes the place of an inf.:
apud Graecos opprobrio fuit adulescentibus, si amatores non haberent,
Cic. Rep. 4, 3, 3: summa gloria constat ex tribus his;
si diligit multitudo, si fidem habet, etc.,
id. Off. 2, 9, 31:
unam esse spem salutis docent, si eruptione factā extremum auxilium experirentur,
Caes. B. G. 3, 5:
illud ignoscere aequum erit, si... ne tuam quidem gloriam praeponam, etc.,
Liv. 28, 41, 1; Nep. Ages. 4, 3: infinitum est, si singulos velim persequi. Sen. Q. N. 5, 17, 5; id. Tranq. 16, 2 (cf. si after mirum est, I. a. fin. supra).—
2.
In subst. clauses, to denote a doubtful assumption or future event (cf. quod):
dixerunt, in eo verti puellae salutem, si postero die vindex injuriae ad tempus praesto esset,
Liv. 3, 46:
adjecerunt, Scipionem in eo positam habuisse spem pacis, si Hannibal et Mago ex Italiā non revocarentur,
id. 30, 23; 35, 18.—
3.
Si with a relative takes the place of a relative clause, to express a class the existence or extent of which is doubtful: mortem proposuit, non eis solum qui illam rem gesserunt, sed eis etiam si qui non moleste tulerunt, i. e. if such there were, whether few or many, Cic. Phil. 13, 18, 39; id. Verr. 2, 1, 4, § 9:
dixit errare, si qui in bello omnis secundos rerum proventus expectent,
Caes. B. G. 7, 29:
errat, si quis existimat facilem rem esse donare,
Sen. Vit. Beat. 24, 1; Cic. Off. 2, 13, 44; Liv. 42, 31.—
4.
In syllogistic reasonings:
si oportet velle sapere, dare operam philosophiae convenit. Oportet autem velle sapere, etc.,
Cic. Inv. 1, 36, 65:
si enim est verum, quod ita conectitur: si quis oriente Caniculā natus est, in mari non morietur, illud quoque verum est: si Fabius oriente Canicula natus est, Fabius in mari non morietur,
id. Fat. 6, 12.—
5.
= etiamsi, with foll. tamen, even if, although, albeit (class.):
quae si exsequi nequirem, tamen, etc.,
Cic. Sen. 11, 38; cf.:
quae si causa non esset, tamen, etc.,
id. Mur. 4, 8; and:
quae si dubia essent, tamen, etc.,
Sall. J. 85, 48.—
II.
Transf., in dependent clauses expressing an interrogation or doubt, it is nearly = num, but forms a looser connection, if, whether, if perchance (class., but very rare in Cic.):
ibo et visam huc ad eum, si forte est domi,
Plaut. Bacch. 3, 5, 4; Ter. Eun. 3, 4, 7; id. Heaut. 1, 1, 118; cf. id. Phorm. 3, 3, 20:
jam sciam, si quid titubatum est, ubi reliquias videro,
Plaut. Men. 1, 2, 33; cf. id. Merc. 1, 2, 44:
fatis incerta feror, si Juppiter unam Esse velit urbem,
Verg. A. 4, 110; Plaut. Mil. 4, 8, 52:
primum ab iis quaesivit, si aquam hominibus in totidem dies, quot frumentum imposuissent,
Liv. 29, 25; 39, 50:
id modo quaeritur, si (lex) majori parti et in summam prodest,
id. 34, 3; cf. id. 40, 49 fin.:
jam dudum exspecto, si tuom officium scias,
Plaut. Poen. prol. 12:
hanc (paludem) si nostri transirent, hostes exspectabant,
Caes. B. G. 2, 9; id. B. C. 2, 34; cf.:
Pompeius eadem spectans, si itinere impeditos deprehendere posset,
id. ib. 3, 75:
non recusavit quo minus vel extremo spiritu, si quam opem rei publicae ferre posset, experiretur,
Cic. Phil. 9, 1, 2; cf. id. de Or. 2, 85, 398:
statui expectandum esse si quid certius adferretur,
id. Fam. 15, 1, 2:
Philopoemen quaesivit si Lycortas incolumis evasisset,
Liv. 39, 50:
expertique simul, si tela artusque sequantur,
Val. Fl. 5, 562:
Helvetii nonnumquam interdiu, saepius noctu, si perrumpere possent, conati,
Caes. B. G. 1, 8 fin.; cf.:
temptata res est, si primo impetu capi Ardea posset,
Liv. 1, 57.—
B.
With ellipsis of a verb or clause on which the condition depends (cf. I. c. supra): ei rei suam operam dat, si possiet illam invenire ( to see) whether he can, Plaut. Cist. 1, 3, 37:
L. Minucium cum omni equitatu praemittit, si quid celeritate itineris proficere possit,
to see, to try, Caes. B. G. 6, 29 fin.:
circumfunduntur hostes, si quem aditum reperire possent,
id. ib. 6, 37:
fame et inopiā adductos clam ex castris exisse, si quid frumenti in agris reperire possent,
id. ib. 7, 20, 10; cf. id. ib. 7, 55 fin.; 7, 89 fin.; id. B. C. 3, 8 fin.; 3, 56:
pergit ad speluncam, si forte eo vestigia ferrent,
Liv. 1, 7:
saxa volvebant, si quā Possent tectam aciem perrumpere,
Verg. A. 9, 512:
ad Gonnum castra movet, si potiri oppido posset,
Liv. 42, 67, 6: haud aspernatus Tullius, tamen, si vana adferantur, in aciem educit ( that he might be ready) if, etc., id. 1, 23, 6:
milites in praesidio erant, si quo operā eorum opus esset,
id. 27, 28, 5:
alii offerunt se, si quo usus operae sit,
id. 26, 9, 9: ille postea, si comitia sua non fierent, urbi minari, i. e. ( that he would attack it) if, etc., Cic. Att. 4, 3, 3:
Carthaginiensibus in Hasdrubale ita, si is movisset Syphacem, spes omnis erat,
Liv. 29, 35, 9; 5, 8, 9:
consul aedem Fortunae vovit, si eo die hostis fudisset,
id. 29, 36, 8: erat Athenis reo damnato, si fraus capitalis non esset, quasi [p. 1690] poenae aestimatio, Cic. de Or. 1, 54, 232: quattuor legiones Cornelio, si qui ex Etruriā novi motus nuntiarentur, relictae, to meet the case, that, to be ready, if, etc., Liv. 6, 22:
is in armis tenuit militem, si opus foret auxilio,
id. 5, 8:
ut patricios indignatio, si cum his gerendus esset honos, deterreret,
id. 4, 6, 10; 1, 40, 2; 24, 36.—
B.
Si... si, for sive... sive, whether... or:
si deus si dea es,
Cato, R. R. 139; cf.:
hostiam si deo, si deae immolabant,
Gell. 2, 28, 3.

Lewis & Short latin dictionary > sei
14 si

sī (orig. and ante-class. form seī), conj. [from a pronominal stem = Gr. he; Sanscr. sva-, self; cf. Corss. Ausspr. 1, 778; Curt. Gr. Etym. 396], a conditional particle, if.
I.
Prop.
a.
With indic.; so in gen., in conditions which are assumed to be true, with the verb in pres. or perf.; less freq. in imperf or pluperf.; and in conditions which may probably become true, with the verb in fut. or fut. perf. (Madv. Gram. § 332; Zumpt, Gram. § 517).
(α).
Pres.: SI IN IVS VOCAT, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25, and ap. Porphyr. Hor. S. 1, 9, 65: SI MORBVS AEVITASVE VITIVM ESCIT... SI NOLET, etc., id. ap. Gell. l. l.: spero, si speres quicquam prodesse potis sunt, Enn. ap. Fest. p. 333 Müll. (Ann. v. 410 Vahl.):
si vis, dabo tibi testes,
Cic. Rep. 1, 37, 58:
si voltis,
id. ib. 1, 28, 44:
si placet,
id. ib. 2, 44, 71;
1, 21, 34: si tuo commodo fleri potest,
id. ib. 1, 9, 14:
si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
id. ib. 1, 18, 30:
si populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23:
si Massilienses per delectos cives summā justitiā reguntur, inest tamen, etc.,
id. ib. 1, 27, 43; cf. id. Off. 3, 8, 35:
quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si nec privata domus continere voces conjurationis tuae potest? si illustrantur, si erumpunt omnia?
id. Cat. 1, 3, 6:
si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit,
id. Rep. 3, 18, 28:
Si quaerimus, cur, etc.,
id. Brut. 95, 325. —Strengthened by modo:
magnifica quidem res, si modo est ulla,
Cic. Div. 1, 1, 1:
deliget populus, si modo salvus esse vult, optimum quemque,
id. Rep. 1, 34, 51:
quae (virtus) est una, si modo est, maxime munifica,
id. ib. 3, 8, 12; id. Tusc. 2, 4, 33; id. de Or. 2, 43, 182:
si quisquam est facilis, hic est,
id. Att. 14, 1, 2:
si ulla res est, quam tibi me petente faciendam putes, haec ea sit,
id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 11:
SI AGNATVS NEC ESCIT, GENTILIS FAMILIAM NANCITOR, Fragm. XII. Tab. in Collat. Leg. Mos. et Rom. 16, 4: quae (libertas), si aequa non est, ne libertas quidem est,
Cic. Rep. 1, 31, 47; 1, 32, 49:
id si minus intellegitur, ex dissensionibus percipi potest,
id. Lael. 7, 23: BACANALIA SEI QVA SVNT, EXSTRAD QVAM SEI QVID IBEI SACRI EST... FACIATIS VTEI DISMOTA SIENT, S. C. de Bacch. fin.:
dicito, si quid vis, non nocebo,
Plaut. Am. 1, 1, 235:
si qui sunt, qui philosophorum auctoritate moveantur,
Cic. Rep. 1, 7, 12:
si quid generis istiusmodi me delectat, pictura delectat,
id. Fam. 7, 23, 3:
si aliquid dandum est voluptati,
id. Sen. 13, 44;
four times repeated,
id. ib. 11, 38.—So esp. after mirum est or miror, as expressing reality (= quod or cum; cf. Gr. ei):
noli mirari, si hoc non impetras,
Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29:
ecquid mirum est, si tam ab amico animo pacem petit? Curt 4, 11, 4: miraris, si superbiam tuam ferre non possumus?
id. 8, 7, 14.—
With a negative conclusion, to denote that, although the condition is true, or is conceded, a certain inference does not follow: nec, si omne enuntiatum aut verum aut falsum est, sequitur ilico esse causas, etc.,
Cic. Fat. 12, 28:
nec. si non obstatur, propterea etiam permittitur,
id. Phil. 13, 6, 19:
si veniam meretur qui inprudens nocuit, non meretur praemium qui inprudens profuit,
Quint. 5, 10, 73:
nec ideo ignis minus urere potest, si in materiam incidit inviolabilem flammis,
Sen. Ben. 5, 5, 1.—
(β).
Imperf.:
ea si erant, magnas habebas omnibus, dis gratias,
Plaut. As. 1, 2, 17; Cic. Rep. 1, 27, 43:
si quis antea mirabatur, quid esset, quod, etc.,
id. Sest. 1.—
(γ).
Perf.:
SI MEMBRVM RVPIT NI CVM EO PACIT TALIO ESTO, Fragm. XII. Tab. ap. Fest. s. v. talio, p. 363 Müll.: si animum contulisti in istam rationem, etc.,
Cic. Rep. 1, 23, 37:
si Roma condita est secundo anno Olympiadis septimae, etc.,
id. ib. 2, 10, 18:
quos (tyrannos) si boni oppresserunt, recreatur civitas: sin audaces, fit illa factio,
id. ib. 1, 44, 68; cf. id. ib. 1, 42, 65:
si ita sensit, ut loquitur,
id. ib. 3, 21, 32;
1, 27, 43: si modo hoc in Lycurgi potestate potuit esse,
id. ib. 2, 12, 24:
si modo in philosophiā aliquid profecimus,
id. Off. 3, 8, 37: si quis eorum [p. 1689] (servorum) sub centone crepuit, nullum mihi vitium facit, Cato ap. Fest. s. v. prohibere, p. 234 sq. Müll.:
si quid sceleste fecit,
Plaut. As. 2, 2, 27:
si quam opinionem jam vestris mentibus comprehendistis, etc.,
Cic. Clu. 2, 6:
si quando regi justo vim populus attulit regnove eum spoliavit, etc.,
id. Rep. 1, 42, 65; cf. id. ib. 1, 38, 59; id. Lael. 7, 24.—After mirum est or miror, to express a reality (cf. a, supra):
minime mirum, si ista res adhuc nostrā linguā inlustrata non est,
Cic. de Or. 2, 13, 55; id. Deiot. 4, 12:
quid mirum, si haec invitus amisi?
Tac. A. 12, 37:
miraris, si eo tempore matrona dicere potuit, escende?
Sen. Contr. 2, 13, 1:
minime est mirandum, si vita ejus fuit secura,
Nep. Cim. 4, 4.—Very often followed by certe, profecto, etc., to express a conclusion, as certain as the unquestionable assumption:
quod si fuit in re publicā tempus ullum, cum, etc., tum profecto fuit,
Cic. Brut. 2, 7:
si quisquam fuit umquam remotus ab inani laude, ego profecto is sum,
id. Fam. 15, 4, 13:
etenim si nulla fuit umquam tam imbecillo mulier animo, quae, etc., certe nos, etc.,
id. Fam. 5, 16, 6:
si umquam in dicendo fuimus aliquid, tum profecto, etc.,
id. Att. 4, 2, 2; id. Mil. 2, 4; 7, 19.—Esp. with a negative conclusion (v. a fin. supra, and cf. quia, etsi):
non, si tibi ante profuit, semper proderit,
Cic. Phil. 8, 4, 12:
non, si Opimium defendisti, idcirco te isti bonum civem putabunt,
id. de Or. 2, 40, 170:
neque enim, si tuae res gestae ceterorum laudibus obscuritatem attulerunt, idcirco Pompeii memoriam amisimus,
id. Deiot. 4, 12:
nec, si capitis dolorem facit, inutilis hominibus sol est,
Quint. 5, 10, 82.—
(δ).
Pluperf.: si improbum Cresphontem existimaveras, etc., Enn. ap. Auct. Her. 2, 24, 38:
nec mirum, eos si orationes turbaverant,
Liv. 32, 20, 2 (Trag. v. 156 Vahl.):
si hoc ita fato datum erat, ut,
Liv. 30, 30, 3.—So esp. in indef. clauses of repeated action:
plausum si quis eorum aliquando acceperat, ne quid peccasset pertimescebat,
whenever, Cic. Sest. 49, 105:
si quando nostri navem religaverant, hostes succurrebant,
Caes. B. C. 2, 6:
si quando suis fortunis forte desperare coeperant,
id. B. G. 3, 12.—
(ε).
Fut.: SI VOLET SVO VIVITO... SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 45; cf.: si voles advortere animum, comiter monstrabitur, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 89 Müll. (Trag. v. 386 Vahl.); and:
alte spectare si voles, etc.,
Cic. Rep. 6, 23, 25:
si jam eminebit foras,
id. ib. 6, 26, 29:
si me audietis,
id. ib. 1, 19, 32:
si mutuas non potero certum est sumam fenore,
Plaut. As. 1, 3, 95:
id persequar, si potero, subtilius,
Cic. Rep. 2, 23, 42; cf. in the foll. z:
nihil (offendet) si modo opus exstabit,
id. ib. 5, 3, 5:
si quid te volam, ubi eris?
Plaut. As. 1, 1, 96: si quod aliud oikeion reperies, Cic. Att. 1, 10, 3.—
(ζ).
Fut. perf.: si te hic offendero, moriere, Enn. ap. Cic. Att. 7, 26, 1 (Trag. v. 301 Vahl.):
si nostram rem publicam vobis et nascentem et crescentem ostendero,
Cic. Rep. 2, 1, 3:
tum magis assentiere, si ad majora pervenero,
id. ib. 1, 40, 62:
expediri quae restant vix poterunt, si hoc incohatum reliqueris,
id. ib. 1, 35, 55;
1, 24, 38: pergratum mihi feceris, si de amicitiā disputaris,
id. Lael. 4, 16:
accommodabo ad eam (rem publicam), si potuero, omnem illam orationem, etc.... quod si tenere et consequi potuero, etc.,
id. Rep. 1, 46, 70; so,
si potuero,
id. ib. 2, 30, 53; id. Brut. 5, 21:
si potuerit,
id. Off. 3, 23, 89:
si modo id exprimere Latine potuero,
id. Rep. 1, 43, 66:
si modo interpretari potuero,
id. Leg. 2, 18, 45:
si ne ei caput exoculassitis,
Plaut. Rud. 3, 4, 26: si quid vos per laborem recte feceritis... Sed si quā per voluptatem nequiter feceritis, etc., Cato ap. Gell. 16, 1, 4:
de iis te, si qui me forte locus admonuerit, commonebo,
Cic. de Or. 3, 12, 47.—
b.
With subj.; so in gen. of conditions assumed in statement, but implied not to be actual; the verb in pres. (rarely perf.) implies that the condition is still possible; in the imperf. and pluperf., that it is known to be unreal (Madv. Gram. § 347 sqq.; Zumpt, Gram. § 524).
(α).
Pres.:
si habeat aurum,
Plaut. Bacch. 1, 1, 12:
abire hinc nullo pacto possim, si velim,
id. ib. 2, 2, 2; so,
si velim,
Cic. Rep. 3, 10, 17:
cum ipsi auxilium ferre, si cupiant, non queant,
id. ib. 1, 5, 9:
si singulos numeremus,
id. ib. 3, 4, 7: si jus suum populi teneant, id. ib. 1, 32, 48:
si Scipionis desiderio me moveri negem,
id. Lael. 3, 10:
si ad verba rem deflectere velimus,
id. Caecin. 18, 51:
si quis varias gentes despicere possit, videat primum, etc.,
id. Rep. 3, 9, 14.—In expressing a wish ( poet. for utinam), usu. with O:
O si angulus ille accedat, qui, etc.,
Hor. S. 2, 6, 8; 2, 6, 10:
O mihi praeteritos referat si Juppiter annos,
Verg. A. 8, 560;
also alone: si nunc se nobis ille aureus arbore ramus Ostendat nemore in tanto!
would that, yet if, if however, id. ib. 6, 187:
si quā fata aspera rumpas, Tu Marcellus eris,
id. ib. 6, 882; cf. b, infra.—
(β).
Imperf.:
qui si unus omnia consequi posset, nihil opus esset pluribus, etc.,
Cic. Rep. 1, 34, 52:
quae descriptio si esset ignota vobis, explicaretur a me,
id. ib. 2, 22, 39:
si ullum probarem simplex rei publicae genus,
id. ib. 2, 23, 43:
quod non fecissent profecto, si nihil ad eos pertinere arbitrarentur,
id. Lael. 4, 13; cf. id. Verr. 2, 5, 51, § 133; v. Zumpt, Gram. § 525: SEI QVES ESENT, QVEI SIBEI DEICERENT, S. C. de Bacch (twice). —Also with O, expressing a wish ( poet.):
O si solitae quicquam virtutis adesset,
Verg. A. 11, 415;
and without O: si mihi, quae quondam fuerat... si nunc foret illa juventus,
id. ib. 5, 398.—
(γ).
Perf.: SI INIVRIAM FAXIT ALTERI, VIGINTI QVINQVE AERIS POENAE SVNTO, Fragm. XII. Tabularum ap. Gell. 20, 1, 12: si jam data sit frux, Enn. ap. Prisc. p. 724 P. (Ann. v. 412 Vahl.):
perii, si me aspexerit!
Plaut. Am. 1, 1, 164:
victus sum, si dixeris,
id. ib. 1, 1, 272:
Romani si casu intervenerint,
Caes. B. G. 7, 20, Cic. Rep. 3, 5, 8.—
(δ).
Pluperf.:
si aliter accidisset,
Cic. Rep. 1, 4, 7:
tum magis id diceres, si nuper in hortis Scipionis affuisses,
id. Lael. 7, 25:
mansisset eadem voluntas in eorum posteris, si regum similitudo permansisset,
id. Rep. 1, 41, 64:
si id fecisses,
id. Phil. 2, 2, 3; 2, 15, 38; 2, 36, 90:
si quis in caelum ascendisset, etc.,
id. Lael. 23, 88:
si aliquid de summā gravitate Pompeius remisisset,
id. Phil. 13, 1, 2.—
c.
Ellipt.
(α).
With pron. indef:
istae artes, si modo aliquid, valent, ut acuant ingenia,
Cic. Rep. 1, 18, 30:
aut nemo, aut, si quisquam, ille sapiens fuit,
id. Lael. 2, 9; id. Or. 29, 103.—
(β).
In a negation, usu. si minus, si contra (= sin minus, sin aliter):
plures haec tulit una civitas, si minus sapientes, at certe summā laude dignos,
Cic. Rep. 3, 4, 7:
educ tecum omnes tuos: si minus, quam plurimos,
id. Cat. 1, 5, 10; id. de Or. 2, 16, 68, in this sense less freq. si non:
utrum cetera nomina digesta habes an non? Si non... si etiam,
id. Rosc. Com. 3, 9:
si haec civitas est, civem esse me: si non, exsulem esse, etc.,
id. Fam. 7, 3, 5; Plaut. Rud. 4, 3, 104 sq.; id. Ps. 3, 2, 87; id. Poen. 5, 2, 24; Hor. Ep. 1, 1, 66; 1, 6, 68; Liv. 28, 29, 4:
hic venit in judicium, si nihil aliud, saltem ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 1, 58, § 152; so, si nihil aliud, Liv 22, 29; 30, 35; 45, 37 fin., Curt. 4, 6, 28:
si aliud nihil,
id. 2, 43.—
(γ).
With forte:
intelleges esse nihil a me nisi orationis acerbitatem et, si forte, raro litterarum missarum indiligentiam reprehensam,
perhaps, Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7; cf.:
vereor, ne nihil sim tui, nisi supplosionem pedis imitatus et pauca quaedam verba et aliquem, si forte, motum,
id. de Or. 3, 12, 47.—
2.
With quod, and if, but if, if however, if:
quod si in philosophiā tantum interest... quid tandem in causis existimandum est?
Cic. Or. 16, 51:
quod si fuit in re publicā tempus ullum... tum profecto fuit,
id. Brut. 2, 7:
quod si exemeris ex rerum naturā benevolentiae conjunctionem, nec domus ulla nec urbs stare poterit,
id. Lael. 7, 23; id. Rep. 3, 4, 7:
quod si non hic tantus fructus ostenderetur et si ex his studiis delectatio sola peteretur: tamen, etc.,
id. Arch. 7, 16; id. Cat. 2, 5, 10; id. Rosc. Com. 18, 54.—
B.
In partic.
1.
In subject or object-clauses, si with subj. sometimes takes the place of an inf.:
apud Graecos opprobrio fuit adulescentibus, si amatores non haberent,
Cic. Rep. 4, 3, 3: summa gloria constat ex tribus his;
si diligit multitudo, si fidem habet, etc.,
id. Off. 2, 9, 31:
unam esse spem salutis docent, si eruptione factā extremum auxilium experirentur,
Caes. B. G. 3, 5:
illud ignoscere aequum erit, si... ne tuam quidem gloriam praeponam, etc.,
Liv. 28, 41, 1; Nep. Ages. 4, 3: infinitum est, si singulos velim persequi. Sen. Q. N. 5, 17, 5; id. Tranq. 16, 2 (cf. si after mirum est, I. a. fin. supra).—
2.
In subst. clauses, to denote a doubtful assumption or future event (cf. quod):
dixerunt, in eo verti puellae salutem, si postero die vindex injuriae ad tempus praesto esset,
Liv. 3, 46:
adjecerunt, Scipionem in eo positam habuisse spem pacis, si Hannibal et Mago ex Italiā non revocarentur,
id. 30, 23; 35, 18.—
3.
Si with a relative takes the place of a relative clause, to express a class the existence or extent of which is doubtful: mortem proposuit, non eis solum qui illam rem gesserunt, sed eis etiam si qui non moleste tulerunt, i. e. if such there were, whether few or many, Cic. Phil. 13, 18, 39; id. Verr. 2, 1, 4, § 9:
dixit errare, si qui in bello omnis secundos rerum proventus expectent,
Caes. B. G. 7, 29:
errat, si quis existimat facilem rem esse donare,
Sen. Vit. Beat. 24, 1; Cic. Off. 2, 13, 44; Liv. 42, 31.—
4.
In syllogistic reasonings:
si oportet velle sapere, dare operam philosophiae convenit. Oportet autem velle sapere, etc.,
Cic. Inv. 1, 36, 65:
si enim est verum, quod ita conectitur: si quis oriente Caniculā natus est, in mari non morietur, illud quoque verum est: si Fabius oriente Canicula natus est, Fabius in mari non morietur,
id. Fat. 6, 12.—
5.
= etiamsi, with foll. tamen, even if, although, albeit (class.):
quae si exsequi nequirem, tamen, etc.,
Cic. Sen. 11, 38; cf.:
quae si causa non esset, tamen, etc.,
id. Mur. 4, 8; and:
quae si dubia essent, tamen, etc.,
Sall. J. 85, 48.—
II.
Transf., in dependent clauses expressing an interrogation or doubt, it is nearly = num, but forms a looser connection, if, whether, if perchance (class., but very rare in Cic.):
ibo et visam huc ad eum, si forte est domi,
Plaut. Bacch. 3, 5, 4; Ter. Eun. 3, 4, 7; id. Heaut. 1, 1, 118; cf. id. Phorm. 3, 3, 20:
jam sciam, si quid titubatum est, ubi reliquias videro,
Plaut. Men. 1, 2, 33; cf. id. Merc. 1, 2, 44:
fatis incerta feror, si Juppiter unam Esse velit urbem,
Verg. A. 4, 110; Plaut. Mil. 4, 8, 52:
primum ab iis quaesivit, si aquam hominibus in totidem dies, quot frumentum imposuissent,
Liv. 29, 25; 39, 50:
id modo quaeritur, si (lex) majori parti et in summam prodest,
id. 34, 3; cf. id. 40, 49 fin.:
jam dudum exspecto, si tuom officium scias,
Plaut. Poen. prol. 12:
hanc (paludem) si nostri transirent, hostes exspectabant,
Caes. B. G. 2, 9; id. B. C. 2, 34; cf.:
Pompeius eadem spectans, si itinere impeditos deprehendere posset,
id. ib. 3, 75:
non recusavit quo minus vel extremo spiritu, si quam opem rei publicae ferre posset, experiretur,
Cic. Phil. 9, 1, 2; cf. id. de Or. 2, 85, 398:
statui expectandum esse si quid certius adferretur,
id. Fam. 15, 1, 2:
Philopoemen quaesivit si Lycortas incolumis evasisset,
Liv. 39, 50:
expertique simul, si tela artusque sequantur,
Val. Fl. 5, 562:
Helvetii nonnumquam interdiu, saepius noctu, si perrumpere possent, conati,
Caes. B. G. 1, 8 fin.; cf.:
temptata res est, si primo impetu capi Ardea posset,
Liv. 1, 57.—
B.
With ellipsis of a verb or clause on which the condition depends (cf. I. c. supra): ei rei suam operam dat, si possiet illam invenire ( to see) whether he can, Plaut. Cist. 1, 3, 37:
L. Minucium cum omni equitatu praemittit, si quid celeritate itineris proficere possit,
to see, to try, Caes. B. G. 6, 29 fin.:
circumfunduntur hostes, si quem aditum reperire possent,
id. ib. 6, 37:
fame et inopiā adductos clam ex castris exisse, si quid frumenti in agris reperire possent,
id. ib. 7, 20, 10; cf. id. ib. 7, 55 fin.; 7, 89 fin.; id. B. C. 3, 8 fin.; 3, 56:
pergit ad speluncam, si forte eo vestigia ferrent,
Liv. 1, 7:
saxa volvebant, si quā Possent tectam aciem perrumpere,
Verg. A. 9, 512:
ad Gonnum castra movet, si potiri oppido posset,
Liv. 42, 67, 6: haud aspernatus Tullius, tamen, si vana adferantur, in aciem educit ( that he might be ready) if, etc., id. 1, 23, 6:
milites in praesidio erant, si quo operā eorum opus esset,
id. 27, 28, 5:
alii offerunt se, si quo usus operae sit,
id. 26, 9, 9: ille postea, si comitia sua non fierent, urbi minari, i. e. ( that he would attack it) if, etc., Cic. Att. 4, 3, 3:
Carthaginiensibus in Hasdrubale ita, si is movisset Syphacem, spes omnis erat,
Liv. 29, 35, 9; 5, 8, 9:
consul aedem Fortunae vovit, si eo die hostis fudisset,
id. 29, 36, 8: erat Athenis reo damnato, si fraus capitalis non esset, quasi [p. 1690] poenae aestimatio, Cic. de Or. 1, 54, 232: quattuor legiones Cornelio, si qui ex Etruriā novi motus nuntiarentur, relictae, to meet the case, that, to be ready, if, etc., Liv. 6, 22:
is in armis tenuit militem, si opus foret auxilio,
id. 5, 8:
ut patricios indignatio, si cum his gerendus esset honos, deterreret,
id. 4, 6, 10; 1, 40, 2; 24, 36.—
B.
Si... si, for sive... sive, whether... or:
si deus si dea es,
Cato, R. R. 139; cf.:
hostiam si deo, si deae immolabant,
Gell. 2, 28, 3.

Lewis & Short latin dictionary > si
15 satis

sătis, and abbreviated, săt (cf. the letter S.: satin', contr. for satisne; v.the foll.), adv. [root in Gr. adên, hadên, orig. a comp. form, weakened from satius; cf.: magis, nimis, etc.], enough, sufficiently (objectively, so that one needs nothing more; whereas affatim subjectively, so that one wishes nothing more).
I.
Posit.
1.
Adject., enough, sufficient, satisfactory.
a.
Form sătis:
quod (faenum et pabulum) bubus satis siet, qui illic sient,
Cato, R. R. 137: cui, si conjuret populus, vix totu' satis sit, were enough, adequate, Lucil. ap. Charis. p. 193 P.: libram aiebant satis esse ambobus farris Intritae, Titin. ap. Non. 81, 13; Hor. S. 1, 5, 68:
duo talenta pro re nostrā ego esse decrevi satis,
Ter. Heaut. 5, 1, 67; id. Ad. 5, 3, 24:
dies mihi hic ut sit satis vereor Ad agendum,
id. And. 4, 2, 22; cf. Liv. 21, 17:
quicquid adjecissent ipsi terroris satis ad perniciem fore rati,
id. 21, 33; cf. Quint. 12, 11, 19:
animo satis haec vestigia parva sagaci Sunt, per quae possis cognoscere cetera tute,
Lucr. 1, 402:
satis est tibi in te, satis in legibus, satis in mediocribus amicitiis praesidium,
Cic. Fin. 2, 26, 84:
ut semper vobis auxilium adversus inimicos satis sit,
Liv. 6, 18:
satis esse Italiae unum consulem censebat,
id. 34, 43; Cic. Planc. 38, 92; cf.:
ipse Romam venirem, si satis consilium quādam de re haberem,
id. Att. 12, 50:
id modo si mercedis Datur mihi... satis Mihi esse ducam,
will content myself, Plaut. Am. 2, 2, 16:
satis hoc tibi est,
Ter. Eun. 4, 7, 40:
animo istuc satis est, auribus non satis,
Cic. Or. 63, 215:
dicebant de re publicā quod esset illis viris et consulari dignitati satis,
id. Brut. 35, 135; hence, in a play on the word: Le. Jam satis est mihi. Li. Tum igitur tu dives es factus? Plaut. As. 2, 2, 64:
quidvis satis est, dum vivat modo,
Ter. Heaut. 4, 1, 28; id. Hec. 5, 2, 17:
qui non sentirent, quid esset satis,
Cic. Or. 22, 73:
sum avidior etiam, quam satis est, gloriae,
id. Fam. 9, 14, 2:
plus quam satis doleo,
id. Verr. 2, 5, 46, § 123:
semel fugiendi si data est occasio, Satis est,
Plaut. Capt. 1, 2, 9:
satis esse deberet, si, etc.,
Cic. de Or. 2, 41, 174:
satin' habes, si feminarum nulla'st, quam aeque diligam?
Plaut. Am. 1, 3, 11:
ars satis praestat, si, etc.,
Quint. 7, 10, 15:
non satis efficit oratio, si, etc.,
id. 8, 3, 62:
satis superque est,
Plaut. Am. 1, 1, 14:
poenas dedit usque superque Quam satis est,
Hor. S. 1, 2, 66:
satis superque habere dicit, quod sibi ab arbitrio tribuatur,
Cic. Rosc. Com. 4, 11:
tanta repente caelo missa vis aquae, ut ea modo exercitui satis superque foret,
Sall. J. 75, 7; cf.:
satis una excidia,
Verg. A. 2, 642 (v. infra, g and 2. b); cf.:
plura quam satis est,
Hor. Ep. 1, 10, 46:
ultra quam satis est,
id. ib. 1, 6, 16.—
(β).
Satis est (habeo, credo, etc.), with inf. or a subject- ( object-) clause:
huic satis illud erit planum facere atque probare,
Lucr. 2, 934; Cic. de Or. 1, 28, 127:
satis erat respondere Magnas: ingentes, inquit,
id. Lael. 26, 98:
velut satis sit, scire ipsos,
Quint. 8, 2, 19:
si oratori satis esset docere,
id. 10, 1, 78:
nunc libertatem repeti satis est,
Liv. 3, 53 fin.:
vos satis habebatis animam retinere,
Sall. J. 31, 20:
illud satis habeo dicere,
Quint. 6, 5, 11: satis habeo with si, Nep. Them. 8, 4; id. Timol. 2, 4; Liv. 5, 21, 9; Tac. A. 2, 37; 4, 38.—With quod, Liv. 40, 29, 13; Just. 22, 8, 14:
satis putant vitio carere,
Quint. 2, 4, 9:
si res nudas atque inornatas indicare satis videretur,
id. 2, 4, 3:
Herennium et Numisium legatos vinciri satis visum,
Tac. H. 4, 59. —Rarely with ut:
Fabio satis visum, ut ovans urbem iniret,
Liv. 7, 11, 9.—Negatively:
quarum (rerum) unam dicere causam Non satis est, verum plures,
Lucr. 6, 704:
nec vero habere virtutem satis est, nisi utare,
Cic. Rep. 1, 2, 2:
opera exstruentibus satis non est, saxa atque materiam congerere,
Quint. 7, prooem. §
1: non satis est, pulchra esse poëmata,
Hor. A. P. 99 et saep.—With inf. perf. (not freq. till after the Aug. period; cf.
Zumpt, Gram. § 590): nunc satis est dixisse: ego mira poëmata pango, etc.,
Hor. A. P. 416:
quod hactenus ostendisse satis est,
Quint. 6, 3, 62:
atque id viro bono satis est, docuisse quod sciret,
id. 12, 11, 8:
illud notasse satis habeo,
id. 9, 4, 15.—Negatively:
non ille satis cognosse Sabinae Gentis habet ritus,
Ov. M. 15, 4:
non satis credunt excepisse quae relicta erant,
Quint. 2, 1, 2.— Absol.: gaudeo. Ch. Satis credo, Ter. Eun. 5, 8, 21.—
(γ).
With gen.: As. Salve. St. Satis mihi est tuae salutis, Plaut. Truc. 2, 2, 4:
satis historiarum est,
id. Bacch. 1, 2, 48:
verborum,
id. Capt. 1, 2, 16:
satis mihi id habeam supplicii,
Ter. Ad. 3, 2, 15:
ea amicitia non satis habet firmitatis,
Cic. Lael. 5, 19:
ad dicendum temporis satis habere,
id. Verr. 2, 2, 1, § 2; cf. Quint. 10, 2, 15: satis praesidii, Cic. Fin. 2, 26, 84 Madv. N. cr.:
satis poenarum dedisse,
Quint. 7, 4, 18:
jam satis terris nivis atque dirae Grandinis misit pater,
Hor. C. 1, 2, 1:
satis superque esse sibi suarum cuique rerum,
Cic. Lael. 13, 45; so, satis superque, with gen.:
vitae,
Liv. 2, 42, 6; 63, 67, 3; 25, 32, 6; 28, 29, 7; Hor. Epod. 17, 19.— Comp.: satius; v. infra, B. —
b.
Form săt (most freq. in the poets):
quibus (dis) sat esse non queam?
to be sufficient, equal to, Plaut. Pers. 1, 1, 27:
pol vel legioni sat est (obsonium),
id. Aul. 3, 6, 24:
in jure causam dicito, hic verbum sat est,
id. Rud. 3, 6, 28; cf. id. Bacch. 4, 8, 37; id. Truc. 2, 8, 14:
tantum quantum sat est,
Cic. Sen. 14, 48:
tantum sat habes?
Ter. Heaut. 4, 3, 40:
si hoc sat est,
Quint. 2, 11, 7:
amabo jam sat est,
Plaut. As. 3, 3, 117; Ter. And. 1, 1, 143; id. Eun. 4, 4, 38; id. Phorm. 1, 4, 34:
paene plus quam sat erat,
id. ib. 5, 3, 14:
sat habeo,
id. And. 2, 1, 35; 4, 2, 22 et saep.—
(β).
Sat est (habeo, credo, etc.), with inf. or a subject- ( object-) clause:
nonne id sat erat, Accipere ab illo injuriam?
Ter. Phorm. 5, 2, 3:
perdere posse sat est,
Ov. H. 12, 75: qui non sat habuit conjugem illexe in stuprum, Poët. ap. Cic. N. D. 3, 27, 68.—
(γ).
With gen.:
sat habet favitorum semper, qui recte facit,
Plaut. Am. prol. 79: Ar. Mater salve. Art. Sat salutis't, id. As. 5, 2, 61:
vocis,
id. Truc. 2, 3, 29:
signi,
Ter. Hec. 2, 1, 39:
poenae,
Prop. 1, 17, 10 et saep.—
2.
Adverb., enough, sufficiently.
a.
Form sătis.
(α).
With verbs:
si sis sanus, aut sapias satis,
Plaut. Am. 3, 2, 23:
satis deludere,
id. ib. 5, 1, 45:
satis jam dolui ex animo et curā me satis Et lacrimis maceravi,
id. Capt. 5, 1, 7:
satin' me illi hodie scelesti ceperunt dolo?
id. ib. 3, 4, 120:
ego istuc satis scio,
Ter. Hec. 5, 4, 37; Cic. Rep. 1, 34, 53:
satis ostenderit, reliquos, etc.,
id. ib. 2, 31, 54 et saep.: quod bruti nec satis sardare queunt, Naev. ap. Fest. p. 322 Müll.:
neque audio neque oculis prospicio satis,
Plaut. Am. 5, 1, 7:
contra Epicurum satis superque dictum est,
Cic. N. D. 2, 1, 2; id. Tusc. 1, 45, 110; Hor. Epod. 1, 31; cf.:
quidque furor valeat, Penthea caede satisque Ac super ostendit,
Ov. M. 4, 429 (v. in the foll. II. D. 1. a).—
(β).
With adjectives:
satis dives,
Plaut. Aul. 2, 1, 44; id. Capt. 2, 2, 74:
dotata,
id. Aul. 2, 2, 62:
dicacula,
id. As. 3, 1, 8:
satis multa restant,
Cic. Rep. 2, 44, 71:
video te testimoniis satis instructum,
id. ib. 1, 38, 59:
rura tibi magna satis,
Verg. E. 1, 48 et saep.:
satis superque humilis est, qui, etc.,
Liv. 3, 53 fin. —Sometimes, like the Engl. enough, it denotes diminution, tolerably, moderately:
videor mihi nostrum illum consularem exercitum bonorum omnium, etiam satis bonorum, habere firmissimum,
Cic. Att. 2, 19, 4:
satis litteratus (with nec infacetus),
id. Off. 3, 14, 58:
satis bonus (locus),
Cato, R. R. 136:
res satis amplae,
Just. 2, 1, 1; cf. the foll. g and b. b.—
(γ).
With adverbs or adverbial phrases:
satis audacter,
Plaut. Am. 2, 2, 208:
satis certo scio,
id. Ps. 4, 5, 5:
satis superbe illuditis me,
Ter. Phorm. 5, 7, 22:
satis scite,
id. Heaut. 4, 4, 7:
non satis honeste,
Cic. Lael. 16, 57:
satis cum periculo,
Ter. And. 1, 1, 104: et quidem hercle formā luculentā (haec meretrix). Ch. Sic satis, id. Heaut. 3, 2, 12:
satis opportune occidisse,
Caes. B. G. 4, 22:
satis recte,
Plaut. Pers. 4, 4, 53:
satis saepe,
Sall. J. 62, 1:
satis bene ornatae,
dressed well enough, Plaut. Poen. 1, 2, 73; hence satis bene sometimes, like the Engl. well enough, = tolerably, moderately, or pretty well:
a quo (Catone) cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret? respondit: Bene pascere. Quid secundum? Satis bene pascere. Quid tertium? Male pascere. Quid quartum? Arare,
Cic. Off. 2, 25, 89 (for which, in the same narration, mediocriter pascere, Col. 6, praef. § 4; and Plin. 18, 5, 6, § 30); cf. supra, a. b, and infra, b. b.—
b.
Form săt.
(α).
With verbs:
sat scio,
Plaut. Aul. 3, 6, 25; Ter. Eun. 3, 2, 34; id. Ad. 3, 2, 41; 3, 3, 6; 4, 1, 10; id. Phorm. 4, 3, 31:
sat prata biberunt,
Verg. E. 3, 111.—
(β).
With adjectives:
accusator sat bonus,
Cic. Rosc. Am. 32, 89:
non sat idoneus Pugnae,
Hor. C. 2, 19, 26: sat planum. Liv. 6, 18 fin. —Signifying diminution, like the Engl. enough, tolerably, moderately, passably:
laetantibus omnibus bonis, etiam sat bonis,
Cic. Att. 14, 10, 1; so, sat bonus (less than bonus): [p. 1634] sl me voltis esse oratorem, si etiam sat bonum, si bonum denique, non repugnabo, id. de Or. 3, 22, 84.—
(γ).
With adverbs:
qui sat diu vixisse sese arbitrabitur,
Plaut. Capt. 4, 2, 12:
sat commode,
Ter. And. 3, 1, 17:
sat recte,
id. Heaut. 5, 2, 43.—
B.
Comp.: satius (prop. more satisfying; hence), better, more serviceable, fitter, preferable.
1.
Adject., in the phrase satius est, with a subject-clause (cf. supra, 1. a. b, and b. b) followed by quam:
scire satius est quam loqui Servum hominem,
Plaut. Ep. 1, 1, 57; id. Bacch. 3, 2, 11; id. Cas. 1, 24; Ter. Heaut. 3, 1, 66; 5, 2, 16; id. Ad. 1, 1, 33; Cic. Att. 7, 1, 4; id. Inv. 2, 32, 100; Liv. 26, 29; 42, 23 fin. al.; cf.:
nimio satius est, ut opu'st, te ita esse, quam ut animo lubet,
Plaut. Trin. 2, 2, 30:
quanto satius est, te id dare operam... Quam id loqui, etc.,
Ter. And. 2, 1, 7; cf.
also: satius multo fuisse, non moveri bellum adversus eum, quam omitti motum,
Liv. 34, 33:
nonne fuit satius tristis Amaryllidis iras pati?
Verg. E. 2, 14:
hos te satius est docere, ut, quando agas, quid agant, sciant,
Plaut. Poen. 3, 1, 49:
mori me satius est,
Ter. Eun. 4, 7, 2; id. Phorm. 5, 7, 63; cf.:
repertus est nemo, qui mori diceret satius esse,
Cic. Verr. 2, 2, 36, § 88:
mortuom hercle me duco satius,
Plaut. Truc. 5, 34:
terga impugnare hostium satius visum est,
Liv. 3, 70; Plaut. Ps. 1, 5, 34.—In a positive signif., it serves, benefits, is of use: nihil phluarein satius est, miles (perh. in reference to the preceding speech of the miles:
mortuum me duco satius),
Plaut. Truc. 5, 36: satius putare, with an object-clause, to believe it to be better, Nep. Paus. 5, 1.—
* 2.
Adverb., with a verb, rather (syn. potius):
ego quod magis pertineat ad Fundanii valetudinem, satius dicam,
Varr. R. R. 1, 2, 26.
II.
Particular phrases.
A.
Sat agito (also in one word, satagito), and sat agere suarum rerum, to have enough to do, have one ' s hands full; to be busy, be troubled (only in the foll. passages):
nunc agitas sat tute tuarum rerum,
Plaut. Bacch. 4, 3, 23:
is quoque suarum rerum sat agitat, tamen, etc.,
Ter. Heaut. 2, 1, 13 Bentl., followed by Umpfenb.; and so ap. Charis. p. 193 P. (Fleck. sat agit, tamen).—
B.
Satis ago or sat ago (also in one word, satago).
1.
T. t. in business lang., to satisfy, content, pay a creditor:
nunc satagit,
Plaut. As. 2, 4, 34.—
2.
To have enough to do, have one ' s hands full; to be in trouble (the predom. signif. of the word).
(α).
Form satis ago (class.): jam apud vallum nostri satis agebant, Cato ap. Charis. p. 193 P.:
cum Pyrrhus rex in terrā Italiā esset satisque agerent Romani,
Gell. 3, 8, 1:
ego nocte hac proximā In somnis egi satis et fui homo exercitus,
Plaut. Merc. 2, 1, 4:
complorantibus omnibus nostris atque in sentinā satis agentibus,
Gell. 19, 1, 3; 9, 11, 4:
satis agentes rerum suarum,
App. M. 8, p. 209, 6.— Impers. pass.:
pugnatur acriter: agitur tamen satii,
Cic. Att. 4, 15, 9.—
(β).
Form sat ago (satago) (very rare): Caesar alte-ram alam mittit, qui satagentibus celeriter occurrerent, Auct. B. Afr. 78, 7; cf. supra, II. A.—
3.
To bustle about, make a to-do, be full of business, polupragmoneuô (postAug. and very rare):
(Domitius) Afer venuste Mallium Suram multum in agendo discursantem, salientem, manus jactantem, etc.... non agere dixit, sed satagere. Est enim dictum per se urbanum satagere, etc.,
Quint. 6, 3, 54; cf. id. 11, 3, 126:
curris, stupes, satagis tamquam mus in matellā,
Petr. 58, 9.—Also act.: interea haec satagens, busily doing or performing, Petr. 137, 10.—
C.
Satis accipio, caveo, do, exigo, peto, offero, etc., t: t. of business lang., to take, give, ask, offer, etc., sufficient bail or security:
satis accipio,
Cic. Quint. 13, 44 sq.; id. Rosc. Com. 14, 40; id. Verr. 2, 1, 45, § 115; Plaut. Stich. 4, 1, 4; Dig. 36, 4, 5; 45, 1, 4; 46, 1, 33.— Pass., Cato, R. R. 2, 6:
satis acceptum habere,
to be fully assured, Plaut. Most. 1, 3, 90; 1, 3, 67:
satis caveo,
Dig. 7, 1, 60 (cf. caveo, II. 2.):
satis do (also as one word, satisdo),
Cic. Quint. 13, 44 sq.; id. Verr. 2, 1, 56, § 146; 2, 2, 24, § 60; id. Rosc. Com. 12, 35; id. Fam. 13, 28, a, 2; id. Att. 5, 1, 2; Dig. 1, 2, 8; 1, 2, 7 fin.; 36, 4, 1; 36, 4, 5; 46, 6, 1.—With gen.:
judicatae pecuniae,
Val. Max. 4, 1, 8:
damni infecti,
Plin. 36, 2, 2, § 6:
fidei commissi,
Dig. 36, 4, 5; 46, 4, 5: satisdato (caveo, promitto, debeo, etc.), by giving bail or security, ib. 5, 1, 2 fin.; 2, 11, 4 fin.; 40, 5, 4; Cic. Att. 16, 15, 2:
satis exigo,
Dig. 26, 7, 45 fin.; 36, 3, 18:
satis offero,
to tender security, ib. 26, 10, 5; 36, 4, 3; 48, 17, 1:
satis peto,
to demand security, ib. 35, 1, 70.—
D.
Sătis făcĭo, or, in one word, sătisfăcĭo ( pass. satisfacitur, Varr. ap. Prisc. p. 789 P.), to give satisfaction, to satisfy, content:
satisfacere dicimur ei, cujus desiderium implemus,
Dig. 2, 8, 1 (very freq. and class.).
1.
In gen.
(α).
With dat.:
ut illis satis facerem ex disciplinā,
Plaut. Ps. 5, 1, 28:
Siculis,
Cic. Verr. 2, 5, 53, § 139:
alicui petenti,
id. Or. 41, 140:
operam dabo ut tibi satisfaciam,
id. Att. 2, 4, 3:
deo pie et caste,
id. Fam. 14, 7, 1:
domino vel populo (gladiatores),
id. Tusc. 2, 17, 41.—In mal. part., Petr. 75; 77.—Of things:
cum aut morte aut victoriā se satisfacturum rei publicae spopondisset,
Cic. Phil. 14, 9, 26:
cui (vitae meae) satis feci vel aetate vel factis,
id. Fam. 10, 1, 1:
me omnibus satis esse facturum,
id. Balb. 1, 2:
causae atque officio satis facere,
id. Div. in Caecil. 14, 47; cf.:
satis officio meo, satis illorum voluntati, qui a me hoc petiverunt, factum esse arbitrabor,
id. Verr. 2, 5, 49, § 130:
gravibus seriisque rebus,
id. Off. 1, 29, 103:
etsi nullo modo poterit oratio mea satis facere vestrae scientiae,
id. Phil. 2, 23, 57; cf.:
qui et naturae et legibus satis fecit,
id. Clu. 10, 29:
amicitiae nostrae,
id. Fam. 10, 1, 3:
me plus satis nostrae conjunctioni amorique facturum,
id. ib. 4, 8, 2:
ut omnium vel suspicioni vel malevolentiae vel crudelitati satis fiat,
id. Rab. Post. 17, 45:
mihi vero satis superque abs te videtur istorum studiis... esse factum,
id. de Or. 1, 47, 204:
se avarissimi hominis cupiditati satis facere posse,
id. Verr. 1, 14, 41:
odio alicujus,
Suet. Tib. 66 fin.:
libidini alicujus,
Lact. 6, 11, 23:
voluntati voluntate satisfecimus,
Sen. Ben. 2, 35, 1:
condicioni,
Dig. 36, 1, 77.—
(β).
With in aliquā re:
qui (histriones) in dissimillimis personis satisfaciebant,
Cic. Or. 31, 109; so,
in historiā,
id. Leg. 1, 2, 5:
in jure civili,
id. de Or. 1, 37, 170:
in omni genere,
id. Att. 16, 5, 2.—
(γ).
With dat. and obj.-clause (rare):
quibus quoniam satisfeci me nihil reliqui fecisse, quod ad sanandum me pertineret, reliquum est, ut, etc.,
Nep. Att. 21, 5.—
(δ).
Absol.:
quamobrem tandem non satisfacit?
Cic. Fin. 1, 5, 15.—With de:
nos plene et statim de eo satis esse facturos,
Quint. 4, 5, 18.—
2.
In partic.
a.
T. t. of business lang., to satisfy, content (by payment or security), to pay or secure a creditor:
pecunia petitur ab Hermippo: Hermippus ab Heraclide petit, ipse tamen Fufiis satisfacit absentibus et fidem suam liberat,
Cic. Fl. 20, 47:
cum de visceribus tuis et filii tui satis facturus sis quibus debes,
id. Q. Fr. 1, 3, 7: ut si mihi in pecuniā minus satisfecisset, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12, 2; Caes. B. C. 3, 60 fin.; Dig. 40, 1, 4:
omnis pecunia exsoluta esse debet aut eo nomine satisfactum esse: satisfactum autem accipimus, quemadmodum voluit creditor, licet non sit solutum, etc.,
ib. 13, 7, 9; so (opp. solvere) ib. 18, 1, 19:
Stichus servus meus heredi meo mille nummos si solverit, satisve fecerit, etc.,
ib. 40, 4, 41; 40, 7, 39, § 1.—With gen. of the thing:
cui ususfructus legatus esset, donec ei totius dotis (sc. nomine) satis fieret, etc.,
Dig. 33, 2, 30.—
b.
To give satisfaction (by word or deed); to make amends or reparation; to make excuse; to ask pardon, apologize to a person offended, injured, etc.
(α).
With dat.:
aut satisfaciat mihi ille, etc.,
Plaut. Am. 3, 2, 8:
si Aeduis de injuriis... item si Allobrogibus satisfaciant,
Caes. B. G. 1, 14:
deinde reliquae legiones per tribunos militum egerunt, ut Caesari satisfacerent, etc.,
id. ib. 1, 41:
acceperam jam ante Caesaris litteras, ut mihi satisfieri paterer a te,
Cic. Phil. 2, 20, 49.—
(β).
With de and abl.:
omnibus rationibus de injuriis,
Caes. B. G. 5, 1, 7.—
(γ).
With gen.:
injuriarum satisfecisti L. Labieno,
Auct. Her. 4, 27, 37.—
(δ).
Absol.:
missis ad Caesarem satisfaciundi causā legatis,
Caes. B. G. 5, 54:
in quā civitate legatus populi Romani aliquā ex parte violatus sit, nisi publice satis factum sit, el civitati bellum indici atque inferri solere,
Cic. Verr. 2, 1, 31, § 79:
satisfacientes aut supplicantes summittimus (manus),
Quint. 11, 3, 115 et saep.—
c.
To give satisfaction by suffering a penalty: saepe satisfecit praedae venator, Mart. 12, 14, 3.

Lewis & Short latin dictionary > satis
16 bene

bĕnĕ, adv. of manner and intensity [bonus; the first vowel assimilated to the e of the foll. syllable; cf. Corss. Ausspr. 2, 366], well ( comp. melius, better; sup. optime [v. bonus init. ], best; often to be rendered by more specific Engl. adverbs).
I.
As adjunct of verbs.
A.
In gen.
1.
Of physical or external goodness, usefulness, ornament, and comfort:
villam rusticam bene aedificatam habere expedit,
Cato, R. R. 3:
villam bonam beneque aedificatam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
quid est agrum bene colere? Bene arare,
Cato, R. R. 61:
agro bene culto nihil potest esse... uberius,
Cic. Sen. 16, 57:
ubi cocta erit bene,
Cato, R. R. 157; 3; 4;
32 et saep.: te auratam et vestitam bene,
Plaut. Men. 5, 2, 50: ornatus hic satis me condecet? Ps. Optume, it is very becoming, id. Ps. 4, 1, 26:
me bene curata cute vises,
well tended, Hor. Ep. 1, 4, 15:
bene olere,
Verg. E. 2, 48:
bene sonare,
Quint. 8, 3, 16:
neque tamen non inprimis bene habitavit,
in the very best style, Nep. Att. 13, 1:
a Catone cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret, respondet Bene pascere? Quid secundum? Satis bene pascere,
Cic. Off. 2, 25, 89: so,
bene cenare,
Cat. 13, 17; Hor. Ep. 1, 6, 56:
bene de rebus domesticis constitutum esse,
to be in good circumstances, Cic. Sest. 45, 97;
similarly: rem (i. e. familiarem) bene paratam comitate perdidit,
well arranged, Plaut. Rud. prol. 38.—
2.
With respect to the mind.
a.
Perception, knowledge, ability:
quas tam bene noverat quam paedagogos nostros novimus,
Sen. Ep. 27, 5:
quin melius novi quam te et vidi saepius,
Plaut. Capt. 5, 2, 22:
novi optime (Bacchus) et saepe vidi,
Cic. Fam. 7, 23, 2:
qui optime suos nosse deberet,
Nep. Con. 4, 1; cf. Hor. Ep. 1, 18, 1; id. S. 1, 9, 22: satin' haec meministi et tenes? Pa. Melius quam tu qui docuisti, Plaut. Pers. 2, 2, 2:
quod eo mihi melius cernere videor quo ab eo proprius absum,
Cic. Sen. 21, 77:
ut hic melius quam ipse illa scire videatur,
id. de Or. 1, 15, 66; id. Or. 38, 132:
cum Sophocles vel optime scripserit Electram suam,
id. Fin. 1, 2, 5:
gubernatoris ars quia bene navigandi rationem habet,
of able seamanship, id. ib. 1, 13, 42:
melius in Volscis imperatum est,
better generalship was displayed, Liv. 2, 63, 6:
nihil melius quam omnis mundus administratur,
Cic. Inv. 1, 34, 59: de medico bene existimari scribis, that he is well thought ( spoken) of, i. e. his ability, id. Fam. 16, 14, 1:
prudentibus et bene institutis,
well educated, id. Sen. 14, 50:
sapientibus et bene natura constitutis,
endowed with good natural talent, id. Sest. 65, 137:
quodsi melius geruntur ea quae consilio geruntur quam, etc.,
more ably, id. Inv. 1, 34, 59:
tabulas bene pictas collocare in bono lumine,
good paintings, id. Brut. 75, 261:
canere melius,
Verg. E. 9, 67; Quint. 10, 1, 91:
bene pronuntiare,
id. 11, 3, 12:
bene respondere interrogationibus,
id. 5, 7, 28; 6, 3, 81.—
b.
Of feeling, judgment, and will:
similis in utroque nostrum, cum optime sentiremus, error fuit,
when we had the best intentions, Cic. Fam. 4, 2, 3; so id. ib. 6, 4, 2; so,
bene sentire,
id. ib. 6, 1, 3; so,
bene, optime de re publica sentire,
to hold sound views on public affairs, id. Off. 1, 41, 149; id. Fam. 4, 14, 1; id. Phil. 3, 9, 23:
bene animatas eas (insulas) confirmavit,
well disposed, Nep. Cim. 2, 4:
ei causae quam Pompeius animatus melius quam paratus susceperat,
Cic. Fam. 6, 6, 10; so, optime animati, Varr. ap. Non. p. 201, 7:
quod bene cogitasti aliquando, laudo,
that you had good intentions, Cic. Phil. 2, 14, 34:
se vero bene sperare (i. e. de bello),
had good hopes, Liv. 6, 6, 18:
sperabis omnia optime,
Cic. Fam. 4, 13, 7:
tibi bene ex animo volo,
Ter. Heaut. 5, 2, 6; so freq.: bene alicui velle, v. volo: bene aliquid consulere, to plan something well:
vigilando, agendo, bene consulendo prospera omnia cedunt,
Sall. C. 52, 29:
omnia non bene consulta,
id. J. 92, 2. —
c.
Of morality, honesty, honor, etc.
(α).
Bene vivere, or bene beateque vivere ( = kalôs kagathôs), to lead a moral and happy life:
qui virtutem habeat, eum nullius rei ad bene vivendum indigere,
Cic. Inv. 1, 51, 93:
in dialectica vestra nullam esse ad melius vivendum vim,
id. Fin. 1, 19, 63:
quod ni ita accideret et melius et prudentius viveretur,
id. Sen. 19, 67; cf. id. Ac. 1, 4, 15; id. Fin. 1, 13, 45; id. Off. 1, 6, 19; id. Fam. 4, 3, 3 et saep. (for another meaning of bene vivere, cf. e. infra).—
(β).
Bene mori, to die honorably, bravely, creditably, gloriously:
qui se bene mori quam turpiter vivere maluit,
Liv. 22, 50, 7:
ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis,
id. 9, 3, 3; so id. 21, 42, 4:
tum potui, Medea, mori bene,
Ov. H. 12, 5.—
(γ).
Bene partum, what is honestly, honorably earned or acquired:
multa bona bene parta habemus,
Plaut. Trin. 2, 2, 65:
mei patris bene parta indiligenter Tutatur,
Ter. Phorm. 5, 3, 5:
res familiaris primum bene parta sit, nullo neque turpi quaestu, neque odioso,
Cic. Off. 1, 26, 92:
diutine uti bene licet partum bene,
Plaut. Rud. 4, 7, 15; Sall. C. 51, 42 (cf.:
mala parta,
Cic. Phil. 2, 27, 65:
male par tum,
Plaut. Poen. 4, 2, 22).—
(δ).
Apud bonos bene agier, an old legal formula: bona fide agi (v. bonus), to be transacted in good faith among good men. ubi erit illa formula fiduciae ut inter bonos bene agier oportet? Cic. Fam. 7, 12, 2; id. Off. 3, 15, 61; 3, 17, 70.—
(ε).
Non bene = male, not faithfully:
esse metus coepit ne jura jugalia conjunx Non bene servasset,
Ov. M. 7, 716.—
d.
Representing an action as right or correct, well, rightly, correctly: bene mones, Ibo, you are right ( to admonish me), Ter. And. 2, 2, 36:
sequi recusarunt bene monentem,
Liv. 22, 60, 17:
quom mihi et bene praecipitis, et, etc.,
since you give sound advice, Plaut. Poen. 3, 2, 55; so Ter. Ad. 5, 9, 6; 3, 3, 80; Lucil. ap. Non. p. 372, 7:
bene enim majores accubitionem epularem amicorum convivium nominarunt, melius quam Graeci,
Cic. Sen. 13, 45:
hoc bene censuit Scaevola,
correctly, Dig. 17, 1, 48.—
e.
Pleasantly, satisfactorily, profitably, prosperously, fortunately, successfully:
nunc bene vivo et fortunate atque ut volo atque animo ut lubet,
Plaut. Mil. 3, 1, 111:
nihil adferrent quo jucundius, id est melius, viveremus,
Cic. Fin. 1, 41, 72:
si bene qui cenat, bene vivit,
Hor. Ep. 1, 6, 56: quamobrem melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, is better or more profitably invested, Cic. Off. 2, 20, 71:
perdenda sunt multa beneficia ut semel ponas bene, Sen. Ben. poet. 1, 2, 1: etiamsi nullum (beneficium) bene positurus sit,
id. ib. 1, 2, 2:
quando hoc bene successit,
Ter. Ad. 2, 4, 23: bene ambulatum'st? Di. Huc quidem, hercle, ad te bene, Quia tui vivendi copia'st, has your walk been pleasant? Plaut. Truc. 2, 4, 18:
melius ominare,
use words of better omen, id. Rud. 2, 3, 7; Cic. Brut. 96, 329:
qui se suamque aetatem bene curant,
Plaut. Ps. 4, 7, 36.—So, bene (se) habere: ut bene me haberem filiai nuptiis, have a good time at, etc., Plaut. Aul. 2, 8, 2:
qui se bene habet suisque amicis usui est,
who enjoys his life and is a boon companion, id. Mil. 3, 1, 128:
nam hanc bene se habere aetatem nimio'st aequius,
id. Merc. 3, 2, 6: bene consulere alicui, to take good care for somebody ' s interests:
tuae rei bene consulere cupio,
id. Trin. 3, 2, 9:
ut qui mihi consultum optume velit esse,
Ter. Phorm. 1, 3, 1:
me optime consulentem saluti suae,
Cic. Fam. 4, 14, 2:
qui se ad sapientes viros bene consulentes rei publicae contulerunt,
id. Off. 2, 13, 46.—So, bene mereri, and rarely bene merere, to deserve well of one, i. e. act for his advantage; absol. or with de:
addecet Bene me, renti bene referre gratiam,
Plaut. Rud. 5, 3, 36:
Licinii aps te bene merenti male refertur gratia?
id. Ps. 1, 3, 86:
ut memorem in bene meritos animum praestarem,
Cic. Fam. 1, 9, 10:
cogor nonnumquam homines non optime de me meritos rogatu eorum qui bene meriti sunt, defendere,
id. ib. 7, 1, 4:
tam bene meritis de nomine Punico militibus,
Liv. 23, 12, 5:
si bene quid de te merui,
Verg. A. 4, 317; cf. Cic. Opt. Gen. 7, 20; id. Sest. 1, 2; 12, 39; 66, 139; 68, 142; id. Mil. 36, 99; id. Phil. 2, 14, 36 et saep.; v. mereo, D. and P. a.—So esp. referring to price: bene emere, to buy advantageously, i. e. cheaply; bene vendere, to sell advantageously, i. e. at a high price: bene ego hercle vendidi te, Plaut. [p. 230] Durc. 4, 2, 34:
et quoniam vendat, velle quam optime vendere,
Cic. Off. 3, 12, 51:
ita nec ut emat melius, nec ut vendat quidquam, simulabit vir bonus,
id. ib. 3, 15, 61: vin' bene emere? Do. Vin' tu pulcre vendere? Plaut. Pers. 4, 4, 38:
melius emetur,
Cato, R. R. 1: quo melius emptum sciatis, Cic. ap. Suet. Caes. 50 fin.:
qui vita bene credat emi honorem,
cheaply, Verg. A. 9, 206; Sil 4, 756.—
f.
Expressing kindness, thanks, etc.: bene facis, bene vocas, bene narras, I thank you, am obliged to you for doing, calling, saying (colloq.): merito amo te. Ph. Bene facis, thanks! Ter Eun. 1, 2, 106; cf.:
in consuetudinem venit, bene facis et fecisti non mdicantis esse, sed gratias agentis, Don. ad loc.' placet, bene facitis,
Plaut. Rud. 3, 6, 43: dividuom talentum faciam. La. Bene facis, id. ib. 5, 3, 52: si quid erit dubium, immutabo Da. Bene fecisti, id. Ep. 5, 1, 40 Lo. Adeas, si velis. La. Bene hercle factum vobis habeo gratiam. Accedam propius, id. Rud. 3, 6, 2; Ter. Ad. 4, 3, 10.—With gratiam habere: bene fecisti;
gratiam habeo maximam,
Ter. Eun. 5, 8, 61; cf.
bene benigneque arbitror te facere,
Plaut. Most. 3, 2, 130: quin etiam Graecis licebit utare cum voles... Bene sane facis, sed enitar ut Latine loquar, I thank you for the permission, but, etc., Cic. Ac. 1, 7, 25: an exitum Cassi Maelique expectem? Bene facitis quod abominamini... sed, etc., I am much obliged to you for abhorring this, but, etc., Liv. 6, 18, 9: bene edepol narras; nam illi faveo virgini, thanks for telling me, for, etc., Ter. Eun. 5, 3, 7 (cf.:
male hercule narras,
I owe you little thanks for saying so, Cic. Tusc. 1, 6, 10):
bene, ita me di ament, nuntias,
Ter. Hec. 4, 4, 20:
benenarras,
Cic. Att. 16, 14, 4; 13, 33, 2: tu ad matrem adi. Bene vocas; benigne dicis Cras apud te, thanks for your invitation, but, etc., Plaut. Merc. 5, 2, 108: eamus intro ut prandeamus. Men. Bene vocas, tam gratia'st, id. Men. 2, 3, 41.—
g.
Of accuracy, etc., well, accurately, truly, completely:
cum ceterae partes aetatis bene descriptae sint,
Cic. Sen. 2, 5:
cui bene librato... Obstitit ramus,
Ov. M. 8, 409:
at bene si quaeras,
id. ib. 3, 141:
tibi comprimam linguam. Hau potes: Bene pudiceque adservatur,
Plaut. Am. 1, 1, 196:
bene dissimulare amorem,
entirely, Ter. And. 1, 1, 105:
quis enim bene celat amorem?
Ov. H. 12, 37.—So with a negation, = male restat parvam quod non bene compleat urnam, Ov. M. 12, 615: non bene conveniunt... Majestas et amor, id. ib 2, 846.—Redundant, with vix (Ovid.):
vix bene Castalio descenderat antro, Incustoditam lente videt ire juvencam ( = vix descenderat cum, etc.),
Ov. M. 3, 14:
tactum vix bene limen erat, Aesonides, dixi, quid agit meus?
id. H. 6, 24:
vix bene desieram, rettulit illa mihi,
id. F 5, 277.—
h.
Sup., most opportunely, at the nick of time (comic):
sed eccum meum gnatum optume video,
Plaut. Merc. 2, 2, 57:
sed optume eccum exit senex,
id. Rud. 3, 3, 44. optume adveniens, puere, cape Chlamydem, etc., id. Merc. 5, 2, 69: Davum optume Video, Ter And. 2, 1, 35; 4, 2, 3; Plaut. Rud. 3, 5, 25; 4, 5, 19; Ter. Eun. 5, 2, 66; id. Heaut. 4, 5, 9; 5, 5, 2.—
i.
Pregn.: bene polliceri = large polliceri, to make liberal promises ' praecepit ut ceteros adeant, bene polliceantur, Sall. C. 41, 5; cf.: bene promittere, to promise success:
quae autem inconstantia deorum ut primis minentur extis, bene promittant secundis?
Cic. Div. 2, 17, 38.—
B.
In partic.
1.
Bene dicere.
a.
To speak well, i. e. eloquently:
qui optime dicunt,
the most eloquent, Cic. de Or. 1, 26, 119; 2, 2, 5:
etiam bene dicere haud absurdum est,
Sall. C. 3, 1:
abunde dixit bene quisquis rei satisfecit,
Quint. 12, 9, 7;
cf: bene loqui,
to use good language, speak good Latin, Cic. Brut. 58, 212, 64, 228.—
b.
To speak ably:
multo oratorem melius quam ipsos illos quorum eae sint artes esse dicturum,
Cic. Or. 1, 15, 65; cf. Hor. Ep. 1, 2, 4. bene dicendi scientia, Quint. 7, 3, 12.—
c.
To speak correctly or elegantly:
eum et Attice dicere et optime, ut..bene dicere id sit, Attice dicere,
Cic. Opt. Gen. 4, 13 ' optime dicta, Quint. 10, 1, 19.—So, bene loqui:
ut esset perfecta illa bene loquendi laus,
Cic. Brut. 72, 252:
at loquitur pulchre. Num melius quam Plato?
id. Opt. Gen. 5, 16.—
d.
To speak well, i e. kindly, of one, to praise him; absol. or with dat., or reflex., with inter (less correctly as one word, benedicere): cui bene dixit umquam bono? Of what good man has he ever spoken well, or, what good man has he ever praised, Cic. Sest. 52, 110. bene, quaeso, inter vos dicatis, et amice absenti tamen, Plaut. Mil. 4, 8, 31.—Ironically:
bene equidem tibi dico qui te digna ut eveniant precor,
Plaut. Rud. 3, 2, 26:
nec tibi cessaret doctus bene dicere lector,
Ov. Tr. 5, 9, 9: cui a viris bonis bene dicatur, Metell. Numid. ap. Gell. 6, 11, 3.— And dat understood:
si bene dicatis (i. e. mihi) vostra ripa vos sequar,
Plaut. Poen. 3, 3, 18 ' omnes bene dicunt (ei), et amant (eum), Ter. Ad. 5, 4, 11:
ad bene dicendum (i e. alteri) delectandumque redacti,
Hor. Ep 2, 1, 155 —Part. ' indignis si male dicitur, male dictum id esse duco;
Verum si dignis dicitur, bene dictum'st,
is a praise, Plaut. Curc. 4, 2, 27 sq.: nec bene nec male dicta profuerunt ad confirmandos animos, Liv 23, 46, 1; cf. Ter. Phorm. prol. 20 infra. —Bene audio = bene dicitur mihi, I am praised:
bene dictis si certasset, audisset bene,
Ter. Phorm. prol. 20; v. audio, 5.—
e.
To use words of good omen (euphêmein): Ol. Quid si fors aliter quam voles evenerit? St. Bene dice, dis sum fretus ( = fave lingua, melius ominare), Plaut. Cas. 2, 5, 38 heja, bene dicito, id. As. 3, 3, 155.—
f.
Bene dixisti, a formula of approbation: ne quan do iratus tu alio conferas. Th. Bene dixti, you are right, Ter. Eun. 3, 1, 61. bene et sapienter dixti dudum, etc., it was a good and wise remark of yours that, etc., id. Ad. 5, 8, 30.—
g.
Bene dicta, fine or specious, plausible words (opp. deeds):
bene dictis tuis bene facta aures meae expostulant,
Plaut. Pers. 4, 3, 25; so,
bene loqui: male corde consultare, Bene lingua loqui,
use fine words, Plaut. Truc. 2, 1, 16.—
2.
Bene facere.
a.
Bene aliquid facere, to do, make, something well, i. e. ably (v. I. A. 2. a. supra):
vel non facere quod non op time possis, vel facere quod non pessime facias,
Cic. Or. 2, 20, 86:
non tamen haec quia possunt bene aliquando fieri passim facienda sunt,
Quint. 4, 1, 70:
Jovem Phidias optime fecit,
id. 2, 3, 6; so, melius facere, Afran. ap. Macr. 6, 1.— P. a.:
quid labor aut bene facta juvant?
his labor and well-done works are no pleasure to him, Verg. G. 3, 525. —
b.
Bene facere, with dat. absol., with in and abl., or with erga, to do a good action, to benefit somebody, to impart benefits (less cor rectly as one word, benefacio)
(α).
With dat.:
bonus bonis bene feceris,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
bene si amico feceris, ne pigeat fecisse,
id. Trin. 2, 2, 66:
malo bene facere tantumdem est periculum quantum bono male facere,
id. Poen. 3, 3, 20:
homini id quod tu facis bene,
id. Ep 1, 2, 33:
tibi lubens bene faxim,
Ter. Ad. 5, 5, 6, 5, 6, 8; 5, 8, 25:
at tibi di semper... faciant bene,
may the gods bless you, Plaut. Men. 5, 7, 32:
di tibi Bene faciant,
Ter. Ad. 5, 7, 20; so Plaut. Pers. 4, 3, 18.— Pass.:
quod bonis bene fit beneficium,
Plaut. Capt. 2, 2, 108:
pulchrum est bene facere reipublicae,
Sall. C. 3, 1:
ego ne ingratis quidem bene facere absistam,
Liv. 36, 35, 4.—Reflexively. sibi bene facere, enjoy one ' s self, have a good time, genio indulgere (v. I. A. 2. e. supra): nec quisquam est tam ingenio duro quin, ubi quidquam occasionis sit sibi faciat bene, Plaut. As. grex 5.—
(β).
With in and abl.:
quoniam bene quae in me fecerunt, ingrata ea habui,
Plaut. Am. 1, 1, 30.—
(γ).
With erga:
si quid amicum erga bene feci,
Plaut. Trin. 5, 2, 4.—
(δ).
With ellipsis of dat., to impart benefits:
ingrata atque irrita esse omnia intellego Quae dedi et quod bene feci,
Plaut. As. 1, 2, 11:
quod bene fecisti, referetur gratia,
id. Capt. 5, 1, 20:
ego quod bene feci, male feci,
id. Ep. 1, 2, 34; id. Trin. 2, 2, 41:
si beneficia in rebus, non in ipsa benefaciendi voluntate consisterent,
Sen. Ben. 1, 7, 1:
benefaciendi animus,
id. ib. 2, 19, 1.—So esp. in formula of thanks, etc.' bene benigneque arbitror te facere, I thank you heartily, Plaut. Most. 3, 2, 129: Jup. Jam nunc irata non es? Alc. Non sum. Jup. Bene facis, id. Am. 3, 2, 56; v Brix ad Plaut. Trin. 384.—P. a. as subst.: bĕnĕ facta, orum, n., benefits, benefactions (cf. beneficium): bene facta male locata male facta arbitror, Enn. ap. Cic. Off. 2, 18, 62 (Trag. v 429 Vahl.): pol, bene facta tua me hortantur tuo ut imperio paream, Plaut Pers. 5, 2, 65: pro bene factis ejus uti ei pretium possim reddere. id. Capt. 5, 1, 20;
bene facta referre,
Claud. Laud. Stil. 3, 182 tenere, id. ib. 2, 42.—So freq. in eccl. writ ers:
et si bene feceritis his qui vobis bene faciunt,
Vulg. Luc. 6, 33:
bene facite his qui oderunt vos,
id. Matt. 5, 44.—
(ε).
Absol., to do good, perform meritorious acts (in fin. verb only eccl. Lat.)' discite bene facere, Vulg. Isa. 1, 17:
interrogo vos si licet sabbatis bene facere an male,
id. Luc. 6, 9:
qui bene facit, ex Deo est,
id. Joan. Ep. 3, 11.— In P a. (class.): bene facta (almost always in plur.), merits, meritorious acts, brave deeds:
bene facta recte facta sunt,
Cic. Par 3, 1, 22:
omnia bene facta in luce se collocari volunt,
id. Tusc. 2, 26, 64; id. Sen. 3, 9:
bene facta mea reipublicae procedunt,
Sall. J 85, 5, cf. id. C. 8, 5; id. H. Fragm. 1, 19: veteribus bene factis nova pensantes maleficia, Liv 37, 1, 2; cf. Quint. 3, 7, 13, 12, 1, 41; Prop. 2, 1, 24; Ov. M. 15, 850, Claud. VI. Cons. Hon. 386.— Sing.: bene factum a vobis, dum vivitis non abscedet, Cato ap. Gell. 16, 1, 4.—
(ζ).
In medical language, to be of good effect, benefit, do good:
id bene faciet et alvum bonam faciet,
Cato, R. R. 157, 6.—So with ad: ad capitis dolorem bene facit serpyllum, Scrib Comp. 1; so id. ib. 5; 9; 13; 41.—
(η).
In the phrase bene facis, etc., as a formula of thanks, v I A. 2. f. supra.—
(θ).
Expressing joy, I am glad of it, I am glad that etc. (comic.) Da. Tua quae fuit Palaestra, ea filia inventa'st mea. La. Bene meher cule factum'st, Plaut. Rud. 5, 3, 9: bis tanto valeo quam valui prius. Ly. Bene hercle factum et gaudeo, id. Merc. 2, 2, 27; Ter And. 5, 6, 11; id. Hec. 5, 4, 17; id. Eun. 5, 8, 7:
bene factum et volup est hodie me his mulierculis Tetulisse auxilium,
Plaut. Rud. 4, 1, 1; Ter. Hec. 3, 5, 11; so, bene factum gaudeo: nam hic noster pater est Ant. Ita me Juppiter bene amet, benefac tum gaudeo, Plaut. Poen. 5, 5, 47; Ter Phorm. 5, 6, 43; cf.: Me. Rex Creo vigiles nocturnos singulos semper locat. So. Bene facit, quia nos eramus peregri, tutatu'st domum, I am glad of it, etc., Plaut. Am. 1, 1, 19. bene fecit A. Silius qui transegerit: neque enim ei deesse volebam, et quid possem timebam, I am glad that A. Silius, etc., Cic. Att. 12, 24, 1.—
3.
With esse.
a.
Bene est, impers., it is well.
(α).
In the epistolary formula: si vales bene est; or, si vales bene est, (ego) valeo (abbrev. S.V.B.E.V.), Afran. ap Prisc. p 804 P; Cic. Fam. 5, 14, 1; 10, 34, 1; 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 7, 1; 5, 9, 1; 5, 10, 1; 10, 33, 1; 10, 14, 8; 10, 14, 11;
14, 14, 1, 14, 14, 16: si valetis gaudeo,
Plaut. Pers. 4, 3, 41 —These formulas were obsolete at Seneca's time: mos antiquis fuit, usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales, bene est;
ego valeo,
Sen. Ep. 15, 1.—
(β).
= bene factum est (cf. I. 2. k. supra): oculis quoque etiam plus jam video quam prius: Ly. Bene est, Plaut. Merc. 2, 2, 26: hic est intus filius apud nos tuus. De. Optume'st, id. ib. 5, 4, 49; Ter. Ad. 3, 3, 48, 5, 5, 3; id. Hec. 5, 4, 31.—
b.
Bene est alicui, impers., it is ( goes) well with one, one does well, is well off, enjoys himself, is happy: nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest, Enn ap. Cic. N. D. 3, 32, 79 (Trag. v. 355 Vahl.):
bona si esse veis, bene erit tibi,
Plaut. Merc. 3, 1, 12:
quia illi, unde huc abvecta sum, malis bene esse solitum'st,
id. ib. 3, 1, 13:
qui neque tibi bene esse patere, et illis qui bus est invides,
id. Ps. 4, 7, 35 (so id. Trin. 2, 2, 71): num quippiam aluit me vis? De. Ut bene sit tibi, id Pers. 4, 8, 5; id. Poen. 4, 2, 90; Ter Phorm. 1, 2, 101: nemini nimium bene est, Afran. ap. Charis. p. 185 P.:
si non est, jurat bene solis esse maritis,
Hor. Ep 1, 1, 88:
nec tamen illis bene erit, quia non bono gaudent,
Sen. Vit. Beat. 11, 4: BENE SIT NOBIS, Inscr Orell. 4754; Plaut. Truc. 2, 4, 95; 4, 2, 36; id. Curc. 4, 2, 31; id. Pers. 5, 2, 74; id. Stich. 5, 5, 12; id. Merc. 2, 2, 55; Ter. Ad. 1, 1, 9.— Comp.: istas minas decem, qui me procurem dum melius sit mi, des. Plaut. Curc. 4, 2, 40:
spero ex tuis litteris tibi melius esse,
that your health is better, Cic. Fam. 16, 22, 1; Plaut. Most. 3, 2, 1; Ter And. 2, 5, 16.—With dat. understood: patria est ubi cumque est bene (i. e. cuique), where one does well, there is his country, Poet. ap. Cic Tusc 5, 37, 108 (Trag. Rel. inc. p. 248 Rib). [p. 231] —With abl., to be well off in, to feast upon a thing:
ubi illi bene sit ligno, aqua calida, cibo, vestimentis,
Plaut. Cas. 2, 3, 39:
at mihi bene erat, non piscibus, Sed pullo atque hoedo,
Hor. S. 2, 2, 120.—
c.
Bene sum = bene mihi est:
minore nusquam bene fui dispendio,
Plaut. Men. 3, 2, 20:
de eo (argento) nunc bene sunt tua virtute,
id. Truc. 4, 2, 28: dato qui bene sit;
ego ubi bene sit tibi locum lepidum dabo,
id. Bacch. 1, 1, 51:
scis bene esse si sit unde,
id. Capt. 4, 2, 70.—
4.
Bene habere.
a.
With subj. nom.
(α).
To enjoy, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. I. A. 2. e. supra.—
(β).
To be favorable, to favor:
bene habent tibi principia,
Ter. Phorm. 2, 3, 82. —
(γ).
With se, to be well, well off. imperator se bene habet, it is well with, Sen. Ep. 24, 9; cf.:
si te bene habes,
Plaut. Mil. 3, 1, 122 Brix ad loc.—
b.
Hoc bene habet, or bene habet, impers. ( = res se bene habet), it is well, matters stand well:
bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,
Cic. Mur. 6, 14:
bene habet: di pium movere bellum,
Liv. 8, 6, 4:
atque bene habet si a collega litatum est,
id. 8, 9, 1; Juv. 10, 72; Stat. Th. 11, 557.— So pers.: bene habemus nos, si in his spes est;
opinor, aliud agamus,
we are well off, Cic. Att. 2, 8, 1.—
5.
Bene agere, with cum and abl.
(α).
To treat one well:
bene egissent Athenienses cum Miltiade si, etc.,
Val. Max. 5, 3, ext. 3.—
(β).
Impers.: bene agitur cum aliquo, it goes well with one, he is fortunate:
bene dicat secum esse actum,
that he has come off well, Ter. Ad. 2, 2, 2:
non tam bene cum rebus humanis agitur ut meliora pluribus placeant,
Sen. Vit. Beat. 2, 1.— With ellipsis of cum and abl.:
si hinc non abeo intestatus, bene agitur pro noxia (sc. mecum),
Plaut. Mil. 5, 23.—
6.
Rem (negotium) bene gerere.
(α).
To administer well private or public affairs: multi suam rem bene gessere et publicam patria procul, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. Rel. v. 295 Vahl.):
non ut multis bene gestae, sed, ut nemini, conservatae rei publicae,
Cic. Pis. 3, 6; so,
qui ordo bene gestae rei publicae testimonium multis, mihi uni conservatae dedit,
id. Phil. 2, 1, 2:
rem publicam,
id. Pis. 19, 45:
Apollini republica vestra bene gesta servataque... donum mittitote,
Liv. 23, 11, 3.—
(β).
To be successful, meet with success, acquit one ' s self well; usu. of war;
also of private affairs: bello extincto, re bene gesta, vobis gratis habeo, etc.,
Plaut. Pers. 5, 1, 2:
quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare,
id. Curc. 4, 2, 41;
quasi re bene gesta,
Ter. Ad. 5, 1, 13:
rem te valde bene gessisse rumor erat,
that you had met with great success, Cic. Fam. 1, 8, 7; id. Planc. 25, 61:
conclamant omnes occasionem negotii bene gerendi amittendam non esse,
Caes. B. G. 5, 57:
haec cogitanti accidere visa est facultas bene rei gerendae,
id. ib. 7, 44:
res bello bene gestae,
success in war, Liv. 23, 12, 11:
laeti bene gestis corpora rebus Procurate,
Verg. A. 9, 157; cf. Cic. Planc. 25, 61; Liv. 1, 37, 6; 4, 47, 1; 8, 30, 5; 22, 25, 4; 23, 36, 2.—
7.
Bene vertere, in wishes.
(α).
With the rel. quod or quae res as subject, to turn out well; absol. or with dat.:
quae res tibi et gnatae tuae bene feliciterque vortat,
Plaut. Aul. 4, 10, 58:
quod utrisque bene vertat,
Liv. 8, 5, 6:
quod bene verteret,
id. 3, 26, 9; cf. id. 3, 35, 8; 3, 62, 5; 7, 39, 10; v. verto; cf.:
quod bene eveniat,
Cato, R. R. 141.—
(β).
With di as subject:
di bene vortant,
may the gods let it turn out well, may the gods grant success, Plaut. Aul. 2, 3, 5; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10; id. Hec. 1, 2, 121; id. Phorm. 3, 3, 19; v. verte.—
8.
Bene, colloquially in leave-taking: bene ambula, walk well, i. e. have a pleasant walk! Plaut. Most. 3, 2, 166: De. Bene ambulato! Ly. Bene vale! id. Merc 2, 2, 55:
bene valete et vivite!
id. Mil. 4, 8, 30:
cives bene valete!
id. Merc. 5, 2, 25; cf. id. Ep. 5, 1, 40; id. Merc. 2, 4, 28; 5, 4, 65; id. Curc. 4, 2, 30; Ter. Heaut. 1, 1, 115; id. Hec. 1, 2, 122:
salvere jubeo te, mi Saturides, bene,
Plaut. Most. 3, 1, 35: LAGGE, FILI, BENE QVIESCAS, Sepulch. Inscr. Orell. p. 4755.—
9.
In invocations to the gods, often redundant (cf. bonus):
ita me Juppiter bene amet,
Plaut. Poen. 5, 5, 47:
di te bene ament, Hegio,
id. Capt. 1, 2, 29:
ita me di bene ament,
Ter. Eun. 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 2, 43; id. Hec. 2, 1, 9; id. Phorm. 1, 3, 13:
Jane pater uti te... bonas preces bene precatus siem,
Cato, R. R. 134: bene sponsis, beneque volueris in precatione augurali Messala augur ait significare spoponderis, volueris, Fest. p. 351 Mull. (p. 267 Lind.).—
10.
Elliptical expressions.
(α).
Bene, melius, optime, instead of bene, etc., dicit, dicis, or facit, facis, etc.:
bene Pericles (i.e. dixit),
Cic. Off. 1,40, 144:
bene (Philippus) ministrum et praebitorem,
id. ib. 2, 14, 53:
existimabatur bene, Latine (i. e. loqui),
id. Brut. 74, 259; so id. Sen. 14, 47:
at bene Areus,
Quint. 2, 15, 36; cf. id. 10, 1, 56:
nam ante Aristippus, et ille melius (i.e. hoc dixerat),
Cic. Fin. 1, 8, 26:
sed haec tu melius vel optime omnium (i.e. facies),
id. Fam. 4, 13, 7; id. Fin. 1, 18, 61; 1, 19, 63; id. Off. 3, 11, 49; id. Sen. 20, 73; id. Opt. Gen. 6, 18; Quint. 10, 3, 25; 10, 2, 24; 6, 1, 3; 9, 4, 23.—
(β).
In applauding answers' bene and optime, good! bravo! excellent! euge, euge! Perbene! Plaut. Rud. 1, 2, 75: huc respice. Da. Optume! id. ib. 3, 4, 3; cf. id. Merc. 1, 2, 114; 5, 4, 16.—
(γ).
In drinking health, with acc. or dat., health to you, your health! bene vos! bene nos! bene te! bene me! bene nostram etiam Stephanium! Plaut. Stich. 5, 4, 27; Tib 2, 1, 31: bene te, pater optime Caesar, etc.; Ov. F. 2, 637:
bene mihi, bene vobis, bene amicae meae!
Plaut. Pers. 5, 1, 21; Ov.A.A. 1, 601.—
11.
Pregn., in ellipt. predicate: quod (imperium) si (ei) sui bene crediderint cives... credere et Latinos debere, if his own citizens did well to intrust the supreme power to him, etc., Liv. 1, 50, 5:
in Velia aedificent quibus melius quam P. Valerio creditur libertas,
to whom it will be safer to intrust liberty, id. 2, 7, 11:
melius peribimus quam sine alteris vestrum viduae aut orbae vivemus,
it will be better for us to perish, id. 1, 13, 3:
bene Arruntium morte usum,
that it was right for Arruntius to die, Tac. A. 6, 48; Liv. 2, 30, 6; Quint. 9, 4, 92; Tac. A. 2, 44.—
II.
Adv. of intensity, = valde, very, with adjj. and advv.
1.
With adjj.: bene tempestate serena, Enn. ap. Cic. Div. 2, 39, 82 (Ann. v. 517 Vahl.): foedus feri bene firmum, id. ap. Porphyr. ad Hor. C. 3, 24, 50 (Ann. v. 33 ib.); cf.:
bene firmus,
Cic. Fam. 16, 8, 1; id. Phil. 6, 7, 18:
bene robustus,
id. Div. in Caecil. 15, 48:
bene morigerus fuit puer,
Plaut. Capt. 5, 2, 13:
bene ergo ego hinc praedatus ibo,
id. Ps. 4, 7, 39:
bene lautum,
id. Rud. 3, 3, 39:
bene et naviter oportet esse impudentem,
Cic. Fam. 5, 12, 3:
id utrum Romano more locutus sit, bene nummatum te futurum, an, etc.,
id. ib. 7, 16, 3:
bene sanos,
id. Fin. 1, 16, 52; 1, 21, 71; Hor. S. 1, 3, 61; 1, 9, 44:
bene longinquos dolores,
Cic. Fin. 2, 29, 94:
sermonem bene longum,
id. Or. 2, 88, 361:
bene magna caterva,
id. Mur. 33, 69:
magna multitudo,
Hirt. B. Hisp. 4:
barbatus,
Cic. Cat. 2, 10, 22:
fidum pectus,
Hor. C. 2, 12, 15:
cautus,
Ov. H. 1, 44:
multa,
Ov. Tr. 1, 7, 15: multi, Pollio ap. Cic. Fam 10, 33, 4:
homo optime dives,
Sen. Vit. Beat. 23, 2.—
2.
With advv.: bene saepe libenter, Enn. Ann. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 239 Vahl.); cf.:
bene libenter victitas,
Ter. Eun. 5, 8, 44:
bene mane haec scripsi,
Cic. Att. 4, 9, 2; 4, 10, 16:
bene penitus,
id. Verr. 2, 2, 70, § 169:
bene longe,
Hirt. B. Hisp. 25:
bene gnaviter,
Sen. Ot. Sap. 1 (28), 5.—With adverb. phrase:
siad te bene ante lucem venisset,
Cic. Or. 2, 64, 259.

Lewis & Short latin dictionary > bene
17 bene facta

bĕnĕ, adv. of manner and intensity [bonus; the first vowel assimilated to the e of the foll. syllable; cf. Corss. Ausspr. 2, 366], well ( comp. melius, better; sup. optime [v. bonus init. ], best; often to be rendered by more specific Engl. adverbs).
I.
As adjunct of verbs.
A.
In gen.
1.
Of physical or external goodness, usefulness, ornament, and comfort:
villam rusticam bene aedificatam habere expedit,
Cato, R. R. 3:
villam bonam beneque aedificatam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
quid est agrum bene colere? Bene arare,
Cato, R. R. 61:
agro bene culto nihil potest esse... uberius,
Cic. Sen. 16, 57:
ubi cocta erit bene,
Cato, R. R. 157; 3; 4;
32 et saep.: te auratam et vestitam bene,
Plaut. Men. 5, 2, 50: ornatus hic satis me condecet? Ps. Optume, it is very becoming, id. Ps. 4, 1, 26:
me bene curata cute vises,
well tended, Hor. Ep. 1, 4, 15:
bene olere,
Verg. E. 2, 48:
bene sonare,
Quint. 8, 3, 16:
neque tamen non inprimis bene habitavit,
in the very best style, Nep. Att. 13, 1:
a Catone cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret, respondet Bene pascere? Quid secundum? Satis bene pascere,
Cic. Off. 2, 25, 89: so,
bene cenare,
Cat. 13, 17; Hor. Ep. 1, 6, 56:
bene de rebus domesticis constitutum esse,
to be in good circumstances, Cic. Sest. 45, 97;
similarly: rem (i. e. familiarem) bene paratam comitate perdidit,
well arranged, Plaut. Rud. prol. 38.—
2.
With respect to the mind.
a.
Perception, knowledge, ability:
quas tam bene noverat quam paedagogos nostros novimus,
Sen. Ep. 27, 5:
quin melius novi quam te et vidi saepius,
Plaut. Capt. 5, 2, 22:
novi optime (Bacchus) et saepe vidi,
Cic. Fam. 7, 23, 2:
qui optime suos nosse deberet,
Nep. Con. 4, 1; cf. Hor. Ep. 1, 18, 1; id. S. 1, 9, 22: satin' haec meministi et tenes? Pa. Melius quam tu qui docuisti, Plaut. Pers. 2, 2, 2:
quod eo mihi melius cernere videor quo ab eo proprius absum,
Cic. Sen. 21, 77:
ut hic melius quam ipse illa scire videatur,
id. de Or. 1, 15, 66; id. Or. 38, 132:
cum Sophocles vel optime scripserit Electram suam,
id. Fin. 1, 2, 5:
gubernatoris ars quia bene navigandi rationem habet,
of able seamanship, id. ib. 1, 13, 42:
melius in Volscis imperatum est,
better generalship was displayed, Liv. 2, 63, 6:
nihil melius quam omnis mundus administratur,
Cic. Inv. 1, 34, 59: de medico bene existimari scribis, that he is well thought ( spoken) of, i. e. his ability, id. Fam. 16, 14, 1:
prudentibus et bene institutis,
well educated, id. Sen. 14, 50:
sapientibus et bene natura constitutis,
endowed with good natural talent, id. Sest. 65, 137:
quodsi melius geruntur ea quae consilio geruntur quam, etc.,
more ably, id. Inv. 1, 34, 59:
tabulas bene pictas collocare in bono lumine,
good paintings, id. Brut. 75, 261:
canere melius,
Verg. E. 9, 67; Quint. 10, 1, 91:
bene pronuntiare,
id. 11, 3, 12:
bene respondere interrogationibus,
id. 5, 7, 28; 6, 3, 81.—
b.
Of feeling, judgment, and will:
similis in utroque nostrum, cum optime sentiremus, error fuit,
when we had the best intentions, Cic. Fam. 4, 2, 3; so id. ib. 6, 4, 2; so,
bene sentire,
id. ib. 6, 1, 3; so,
bene, optime de re publica sentire,
to hold sound views on public affairs, id. Off. 1, 41, 149; id. Fam. 4, 14, 1; id. Phil. 3, 9, 23:
bene animatas eas (insulas) confirmavit,
well disposed, Nep. Cim. 2, 4:
ei causae quam Pompeius animatus melius quam paratus susceperat,
Cic. Fam. 6, 6, 10; so, optime animati, Varr. ap. Non. p. 201, 7:
quod bene cogitasti aliquando, laudo,
that you had good intentions, Cic. Phil. 2, 14, 34:
se vero bene sperare (i. e. de bello),
had good hopes, Liv. 6, 6, 18:
sperabis omnia optime,
Cic. Fam. 4, 13, 7:
tibi bene ex animo volo,
Ter. Heaut. 5, 2, 6; so freq.: bene alicui velle, v. volo: bene aliquid consulere, to plan something well:
vigilando, agendo, bene consulendo prospera omnia cedunt,
Sall. C. 52, 29:
omnia non bene consulta,
id. J. 92, 2. —
c.
Of morality, honesty, honor, etc.
(α).
Bene vivere, or bene beateque vivere ( = kalôs kagathôs), to lead a moral and happy life:
qui virtutem habeat, eum nullius rei ad bene vivendum indigere,
Cic. Inv. 1, 51, 93:
in dialectica vestra nullam esse ad melius vivendum vim,
id. Fin. 1, 19, 63:
quod ni ita accideret et melius et prudentius viveretur,
id. Sen. 19, 67; cf. id. Ac. 1, 4, 15; id. Fin. 1, 13, 45; id. Off. 1, 6, 19; id. Fam. 4, 3, 3 et saep. (for another meaning of bene vivere, cf. e. infra).—
(β).
Bene mori, to die honorably, bravely, creditably, gloriously:
qui se bene mori quam turpiter vivere maluit,
Liv. 22, 50, 7:
ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis,
id. 9, 3, 3; so id. 21, 42, 4:
tum potui, Medea, mori bene,
Ov. H. 12, 5.—
(γ).
Bene partum, what is honestly, honorably earned or acquired:
multa bona bene parta habemus,
Plaut. Trin. 2, 2, 65:
mei patris bene parta indiligenter Tutatur,
Ter. Phorm. 5, 3, 5:
res familiaris primum bene parta sit, nullo neque turpi quaestu, neque odioso,
Cic. Off. 1, 26, 92:
diutine uti bene licet partum bene,
Plaut. Rud. 4, 7, 15; Sall. C. 51, 42 (cf.:
mala parta,
Cic. Phil. 2, 27, 65:
male par tum,
Plaut. Poen. 4, 2, 22).—
(δ).
Apud bonos bene agier, an old legal formula: bona fide agi (v. bonus), to be transacted in good faith among good men. ubi erit illa formula fiduciae ut inter bonos bene agier oportet? Cic. Fam. 7, 12, 2; id. Off. 3, 15, 61; 3, 17, 70.—
(ε).
Non bene = male, not faithfully:
esse metus coepit ne jura jugalia conjunx Non bene servasset,
Ov. M. 7, 716.—
d.
Representing an action as right or correct, well, rightly, correctly: bene mones, Ibo, you are right ( to admonish me), Ter. And. 2, 2, 36:
sequi recusarunt bene monentem,
Liv. 22, 60, 17:
quom mihi et bene praecipitis, et, etc.,
since you give sound advice, Plaut. Poen. 3, 2, 55; so Ter. Ad. 5, 9, 6; 3, 3, 80; Lucil. ap. Non. p. 372, 7:
bene enim majores accubitionem epularem amicorum convivium nominarunt, melius quam Graeci,
Cic. Sen. 13, 45:
hoc bene censuit Scaevola,
correctly, Dig. 17, 1, 48.—
e.
Pleasantly, satisfactorily, profitably, prosperously, fortunately, successfully:
nunc bene vivo et fortunate atque ut volo atque animo ut lubet,
Plaut. Mil. 3, 1, 111:
nihil adferrent quo jucundius, id est melius, viveremus,
Cic. Fin. 1, 41, 72:
si bene qui cenat, bene vivit,
Hor. Ep. 1, 6, 56: quamobrem melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, is better or more profitably invested, Cic. Off. 2, 20, 71:
perdenda sunt multa beneficia ut semel ponas bene, Sen. Ben. poet. 1, 2, 1: etiamsi nullum (beneficium) bene positurus sit,
id. ib. 1, 2, 2:
quando hoc bene successit,
Ter. Ad. 2, 4, 23: bene ambulatum'st? Di. Huc quidem, hercle, ad te bene, Quia tui vivendi copia'st, has your walk been pleasant? Plaut. Truc. 2, 4, 18:
melius ominare,
use words of better omen, id. Rud. 2, 3, 7; Cic. Brut. 96, 329:
qui se suamque aetatem bene curant,
Plaut. Ps. 4, 7, 36.—So, bene (se) habere: ut bene me haberem filiai nuptiis, have a good time at, etc., Plaut. Aul. 2, 8, 2:
qui se bene habet suisque amicis usui est,
who enjoys his life and is a boon companion, id. Mil. 3, 1, 128:
nam hanc bene se habere aetatem nimio'st aequius,
id. Merc. 3, 2, 6: bene consulere alicui, to take good care for somebody ' s interests:
tuae rei bene consulere cupio,
id. Trin. 3, 2, 9:
ut qui mihi consultum optume velit esse,
Ter. Phorm. 1, 3, 1:
me optime consulentem saluti suae,
Cic. Fam. 4, 14, 2:
qui se ad sapientes viros bene consulentes rei publicae contulerunt,
id. Off. 2, 13, 46.—So, bene mereri, and rarely bene merere, to deserve well of one, i. e. act for his advantage; absol. or with de:
addecet Bene me, renti bene referre gratiam,
Plaut. Rud. 5, 3, 36:
Licinii aps te bene merenti male refertur gratia?
id. Ps. 1, 3, 86:
ut memorem in bene meritos animum praestarem,
Cic. Fam. 1, 9, 10:
cogor nonnumquam homines non optime de me meritos rogatu eorum qui bene meriti sunt, defendere,
id. ib. 7, 1, 4:
tam bene meritis de nomine Punico militibus,
Liv. 23, 12, 5:
si bene quid de te merui,
Verg. A. 4, 317; cf. Cic. Opt. Gen. 7, 20; id. Sest. 1, 2; 12, 39; 66, 139; 68, 142; id. Mil. 36, 99; id. Phil. 2, 14, 36 et saep.; v. mereo, D. and P. a.—So esp. referring to price: bene emere, to buy advantageously, i. e. cheaply; bene vendere, to sell advantageously, i. e. at a high price: bene ego hercle vendidi te, Plaut. [p. 230] Durc. 4, 2, 34:
et quoniam vendat, velle quam optime vendere,
Cic. Off. 3, 12, 51:
ita nec ut emat melius, nec ut vendat quidquam, simulabit vir bonus,
id. ib. 3, 15, 61: vin' bene emere? Do. Vin' tu pulcre vendere? Plaut. Pers. 4, 4, 38:
melius emetur,
Cato, R. R. 1: quo melius emptum sciatis, Cic. ap. Suet. Caes. 50 fin.:
qui vita bene credat emi honorem,
cheaply, Verg. A. 9, 206; Sil 4, 756.—
f.
Expressing kindness, thanks, etc.: bene facis, bene vocas, bene narras, I thank you, am obliged to you for doing, calling, saying (colloq.): merito amo te. Ph. Bene facis, thanks! Ter Eun. 1, 2, 106; cf.:
in consuetudinem venit, bene facis et fecisti non mdicantis esse, sed gratias agentis, Don. ad loc.' placet, bene facitis,
Plaut. Rud. 3, 6, 43: dividuom talentum faciam. La. Bene facis, id. ib. 5, 3, 52: si quid erit dubium, immutabo Da. Bene fecisti, id. Ep. 5, 1, 40 Lo. Adeas, si velis. La. Bene hercle factum vobis habeo gratiam. Accedam propius, id. Rud. 3, 6, 2; Ter. Ad. 4, 3, 10.—With gratiam habere: bene fecisti;
gratiam habeo maximam,
Ter. Eun. 5, 8, 61; cf.
bene benigneque arbitror te facere,
Plaut. Most. 3, 2, 130: quin etiam Graecis licebit utare cum voles... Bene sane facis, sed enitar ut Latine loquar, I thank you for the permission, but, etc., Cic. Ac. 1, 7, 25: an exitum Cassi Maelique expectem? Bene facitis quod abominamini... sed, etc., I am much obliged to you for abhorring this, but, etc., Liv. 6, 18, 9: bene edepol narras; nam illi faveo virgini, thanks for telling me, for, etc., Ter. Eun. 5, 3, 7 (cf.:
male hercule narras,
I owe you little thanks for saying so, Cic. Tusc. 1, 6, 10):
bene, ita me di ament, nuntias,
Ter. Hec. 4, 4, 20:
benenarras,
Cic. Att. 16, 14, 4; 13, 33, 2: tu ad matrem adi. Bene vocas; benigne dicis Cras apud te, thanks for your invitation, but, etc., Plaut. Merc. 5, 2, 108: eamus intro ut prandeamus. Men. Bene vocas, tam gratia'st, id. Men. 2, 3, 41.—
g.
Of accuracy, etc., well, accurately, truly, completely:
cum ceterae partes aetatis bene descriptae sint,
Cic. Sen. 2, 5:
cui bene librato... Obstitit ramus,
Ov. M. 8, 409:
at bene si quaeras,
id. ib. 3, 141:
tibi comprimam linguam. Hau potes: Bene pudiceque adservatur,
Plaut. Am. 1, 1, 196:
bene dissimulare amorem,
entirely, Ter. And. 1, 1, 105:
quis enim bene celat amorem?
Ov. H. 12, 37.—So with a negation, = male restat parvam quod non bene compleat urnam, Ov. M. 12, 615: non bene conveniunt... Majestas et amor, id. ib 2, 846.—Redundant, with vix (Ovid.):
vix bene Castalio descenderat antro, Incustoditam lente videt ire juvencam ( = vix descenderat cum, etc.),
Ov. M. 3, 14:
tactum vix bene limen erat, Aesonides, dixi, quid agit meus?
id. H. 6, 24:
vix bene desieram, rettulit illa mihi,
id. F 5, 277.—
h.
Sup., most opportunely, at the nick of time (comic):
sed eccum meum gnatum optume video,
Plaut. Merc. 2, 2, 57:
sed optume eccum exit senex,
id. Rud. 3, 3, 44. optume adveniens, puere, cape Chlamydem, etc., id. Merc. 5, 2, 69: Davum optume Video, Ter And. 2, 1, 35; 4, 2, 3; Plaut. Rud. 3, 5, 25; 4, 5, 19; Ter. Eun. 5, 2, 66; id. Heaut. 4, 5, 9; 5, 5, 2.—
i.
Pregn.: bene polliceri = large polliceri, to make liberal promises ' praecepit ut ceteros adeant, bene polliceantur, Sall. C. 41, 5; cf.: bene promittere, to promise success:
quae autem inconstantia deorum ut primis minentur extis, bene promittant secundis?
Cic. Div. 2, 17, 38.—
B.
In partic.
1.
Bene dicere.
a.
To speak well, i. e. eloquently:
qui optime dicunt,
the most eloquent, Cic. de Or. 1, 26, 119; 2, 2, 5:
etiam bene dicere haud absurdum est,
Sall. C. 3, 1:
abunde dixit bene quisquis rei satisfecit,
Quint. 12, 9, 7;
cf: bene loqui,
to use good language, speak good Latin, Cic. Brut. 58, 212, 64, 228.—
b.
To speak ably:
multo oratorem melius quam ipsos illos quorum eae sint artes esse dicturum,
Cic. Or. 1, 15, 65; cf. Hor. Ep. 1, 2, 4. bene dicendi scientia, Quint. 7, 3, 12.—
c.
To speak correctly or elegantly:
eum et Attice dicere et optime, ut..bene dicere id sit, Attice dicere,
Cic. Opt. Gen. 4, 13 ' optime dicta, Quint. 10, 1, 19.—So, bene loqui:
ut esset perfecta illa bene loquendi laus,
Cic. Brut. 72, 252:
at loquitur pulchre. Num melius quam Plato?
id. Opt. Gen. 5, 16.—
d.
To speak well, i e. kindly, of one, to praise him; absol. or with dat., or reflex., with inter (less correctly as one word, benedicere): cui bene dixit umquam bono? Of what good man has he ever spoken well, or, what good man has he ever praised, Cic. Sest. 52, 110. bene, quaeso, inter vos dicatis, et amice absenti tamen, Plaut. Mil. 4, 8, 31.—Ironically:
bene equidem tibi dico qui te digna ut eveniant precor,
Plaut. Rud. 3, 2, 26:
nec tibi cessaret doctus bene dicere lector,
Ov. Tr. 5, 9, 9: cui a viris bonis bene dicatur, Metell. Numid. ap. Gell. 6, 11, 3.— And dat understood:
si bene dicatis (i. e. mihi) vostra ripa vos sequar,
Plaut. Poen. 3, 3, 18 ' omnes bene dicunt (ei), et amant (eum), Ter. Ad. 5, 4, 11:
ad bene dicendum (i e. alteri) delectandumque redacti,
Hor. Ep 2, 1, 155 —Part. ' indignis si male dicitur, male dictum id esse duco;
Verum si dignis dicitur, bene dictum'st,
is a praise, Plaut. Curc. 4, 2, 27 sq.: nec bene nec male dicta profuerunt ad confirmandos animos, Liv 23, 46, 1; cf. Ter. Phorm. prol. 20 infra. —Bene audio = bene dicitur mihi, I am praised:
bene dictis si certasset, audisset bene,
Ter. Phorm. prol. 20; v. audio, 5.—
e.
To use words of good omen (euphêmein): Ol. Quid si fors aliter quam voles evenerit? St. Bene dice, dis sum fretus ( = fave lingua, melius ominare), Plaut. Cas. 2, 5, 38 heja, bene dicito, id. As. 3, 3, 155.—
f.
Bene dixisti, a formula of approbation: ne quan do iratus tu alio conferas. Th. Bene dixti, you are right, Ter. Eun. 3, 1, 61. bene et sapienter dixti dudum, etc., it was a good and wise remark of yours that, etc., id. Ad. 5, 8, 30.—
g.
Bene dicta, fine or specious, plausible words (opp. deeds):
bene dictis tuis bene facta aures meae expostulant,
Plaut. Pers. 4, 3, 25; so,
bene loqui: male corde consultare, Bene lingua loqui,
use fine words, Plaut. Truc. 2, 1, 16.—
2.
Bene facere.
a.
Bene aliquid facere, to do, make, something well, i. e. ably (v. I. A. 2. a. supra):
vel non facere quod non op time possis, vel facere quod non pessime facias,
Cic. Or. 2, 20, 86:
non tamen haec quia possunt bene aliquando fieri passim facienda sunt,
Quint. 4, 1, 70:
Jovem Phidias optime fecit,
id. 2, 3, 6; so, melius facere, Afran. ap. Macr. 6, 1.— P. a.:
quid labor aut bene facta juvant?
his labor and well-done works are no pleasure to him, Verg. G. 3, 525. —
b.
Bene facere, with dat. absol., with in and abl., or with erga, to do a good action, to benefit somebody, to impart benefits (less cor rectly as one word, benefacio)
(α).
With dat.:
bonus bonis bene feceris,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
bene si amico feceris, ne pigeat fecisse,
id. Trin. 2, 2, 66:
malo bene facere tantumdem est periculum quantum bono male facere,
id. Poen. 3, 3, 20:
homini id quod tu facis bene,
id. Ep 1, 2, 33:
tibi lubens bene faxim,
Ter. Ad. 5, 5, 6, 5, 6, 8; 5, 8, 25:
at tibi di semper... faciant bene,
may the gods bless you, Plaut. Men. 5, 7, 32:
di tibi Bene faciant,
Ter. Ad. 5, 7, 20; so Plaut. Pers. 4, 3, 18.— Pass.:
quod bonis bene fit beneficium,
Plaut. Capt. 2, 2, 108:
pulchrum est bene facere reipublicae,
Sall. C. 3, 1:
ego ne ingratis quidem bene facere absistam,
Liv. 36, 35, 4.—Reflexively. sibi bene facere, enjoy one ' s self, have a good time, genio indulgere (v. I. A. 2. e. supra): nec quisquam est tam ingenio duro quin, ubi quidquam occasionis sit sibi faciat bene, Plaut. As. grex 5.—
(β).
With in and abl.:
quoniam bene quae in me fecerunt, ingrata ea habui,
Plaut. Am. 1, 1, 30.—
(γ).
With erga:
si quid amicum erga bene feci,
Plaut. Trin. 5, 2, 4.—
(δ).
With ellipsis of dat., to impart benefits:
ingrata atque irrita esse omnia intellego Quae dedi et quod bene feci,
Plaut. As. 1, 2, 11:
quod bene fecisti, referetur gratia,
id. Capt. 5, 1, 20:
ego quod bene feci, male feci,
id. Ep. 1, 2, 34; id. Trin. 2, 2, 41:
si beneficia in rebus, non in ipsa benefaciendi voluntate consisterent,
Sen. Ben. 1, 7, 1:
benefaciendi animus,
id. ib. 2, 19, 1.—So esp. in formula of thanks, etc.' bene benigneque arbitror te facere, I thank you heartily, Plaut. Most. 3, 2, 129: Jup. Jam nunc irata non es? Alc. Non sum. Jup. Bene facis, id. Am. 3, 2, 56; v Brix ad Plaut. Trin. 384.—P. a. as subst.: bĕnĕ facta, orum, n., benefits, benefactions (cf. beneficium): bene facta male locata male facta arbitror, Enn. ap. Cic. Off. 2, 18, 62 (Trag. v 429 Vahl.): pol, bene facta tua me hortantur tuo ut imperio paream, Plaut Pers. 5, 2, 65: pro bene factis ejus uti ei pretium possim reddere. id. Capt. 5, 1, 20;
bene facta referre,
Claud. Laud. Stil. 3, 182 tenere, id. ib. 2, 42.—So freq. in eccl. writ ers:
et si bene feceritis his qui vobis bene faciunt,
Vulg. Luc. 6, 33:
bene facite his qui oderunt vos,
id. Matt. 5, 44.—
(ε).
Absol., to do good, perform meritorious acts (in fin. verb only eccl. Lat.)' discite bene facere, Vulg. Isa. 1, 17:
interrogo vos si licet sabbatis bene facere an male,
id. Luc. 6, 9:
qui bene facit, ex Deo est,
id. Joan. Ep. 3, 11.— In P a. (class.): bene facta (almost always in plur.), merits, meritorious acts, brave deeds:
bene facta recte facta sunt,
Cic. Par 3, 1, 22:
omnia bene facta in luce se collocari volunt,
id. Tusc. 2, 26, 64; id. Sen. 3, 9:
bene facta mea reipublicae procedunt,
Sall. J 85, 5, cf. id. C. 8, 5; id. H. Fragm. 1, 19: veteribus bene factis nova pensantes maleficia, Liv 37, 1, 2; cf. Quint. 3, 7, 13, 12, 1, 41; Prop. 2, 1, 24; Ov. M. 15, 850, Claud. VI. Cons. Hon. 386.— Sing.: bene factum a vobis, dum vivitis non abscedet, Cato ap. Gell. 16, 1, 4.—
(ζ).
In medical language, to be of good effect, benefit, do good:
id bene faciet et alvum bonam faciet,
Cato, R. R. 157, 6.—So with ad: ad capitis dolorem bene facit serpyllum, Scrib Comp. 1; so id. ib. 5; 9; 13; 41.—
(η).
In the phrase bene facis, etc., as a formula of thanks, v I A. 2. f. supra.—
(θ).
Expressing joy, I am glad of it, I am glad that etc. (comic.) Da. Tua quae fuit Palaestra, ea filia inventa'st mea. La. Bene meher cule factum'st, Plaut. Rud. 5, 3, 9: bis tanto valeo quam valui prius. Ly. Bene hercle factum et gaudeo, id. Merc. 2, 2, 27; Ter And. 5, 6, 11; id. Hec. 5, 4, 17; id. Eun. 5, 8, 7:
bene factum et volup est hodie me his mulierculis Tetulisse auxilium,
Plaut. Rud. 4, 1, 1; Ter. Hec. 3, 5, 11; so, bene factum gaudeo: nam hic noster pater est Ant. Ita me Juppiter bene amet, benefac tum gaudeo, Plaut. Poen. 5, 5, 47; Ter Phorm. 5, 6, 43; cf.: Me. Rex Creo vigiles nocturnos singulos semper locat. So. Bene facit, quia nos eramus peregri, tutatu'st domum, I am glad of it, etc., Plaut. Am. 1, 1, 19. bene fecit A. Silius qui transegerit: neque enim ei deesse volebam, et quid possem timebam, I am glad that A. Silius, etc., Cic. Att. 12, 24, 1.—
3.
With esse.
a.
Bene est, impers., it is well.
(α).
In the epistolary formula: si vales bene est; or, si vales bene est, (ego) valeo (abbrev. S.V.B.E.V.), Afran. ap Prisc. p 804 P; Cic. Fam. 5, 14, 1; 10, 34, 1; 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 7, 1; 5, 9, 1; 5, 10, 1; 10, 33, 1; 10, 14, 8; 10, 14, 11;
14, 14, 1, 14, 14, 16: si valetis gaudeo,
Plaut. Pers. 4, 3, 41 —These formulas were obsolete at Seneca's time: mos antiquis fuit, usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales, bene est;
ego valeo,
Sen. Ep. 15, 1.—
(β).
= bene factum est (cf. I. 2. k. supra): oculis quoque etiam plus jam video quam prius: Ly. Bene est, Plaut. Merc. 2, 2, 26: hic est intus filius apud nos tuus. De. Optume'st, id. ib. 5, 4, 49; Ter. Ad. 3, 3, 48, 5, 5, 3; id. Hec. 5, 4, 31.—
b.
Bene est alicui, impers., it is ( goes) well with one, one does well, is well off, enjoys himself, is happy: nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest, Enn ap. Cic. N. D. 3, 32, 79 (Trag. v. 355 Vahl.):
bona si esse veis, bene erit tibi,
Plaut. Merc. 3, 1, 12:
quia illi, unde huc abvecta sum, malis bene esse solitum'st,
id. ib. 3, 1, 13:
qui neque tibi bene esse patere, et illis qui bus est invides,
id. Ps. 4, 7, 35 (so id. Trin. 2, 2, 71): num quippiam aluit me vis? De. Ut bene sit tibi, id Pers. 4, 8, 5; id. Poen. 4, 2, 90; Ter Phorm. 1, 2, 101: nemini nimium bene est, Afran. ap. Charis. p. 185 P.:
si non est, jurat bene solis esse maritis,
Hor. Ep 1, 1, 88:
nec tamen illis bene erit, quia non bono gaudent,
Sen. Vit. Beat. 11, 4: BENE SIT NOBIS, Inscr Orell. 4754; Plaut. Truc. 2, 4, 95; 4, 2, 36; id. Curc. 4, 2, 31; id. Pers. 5, 2, 74; id. Stich. 5, 5, 12; id. Merc. 2, 2, 55; Ter. Ad. 1, 1, 9.— Comp.: istas minas decem, qui me procurem dum melius sit mi, des. Plaut. Curc. 4, 2, 40:
spero ex tuis litteris tibi melius esse,
that your health is better, Cic. Fam. 16, 22, 1; Plaut. Most. 3, 2, 1; Ter And. 2, 5, 16.—With dat. understood: patria est ubi cumque est bene (i. e. cuique), where one does well, there is his country, Poet. ap. Cic Tusc 5, 37, 108 (Trag. Rel. inc. p. 248 Rib). [p. 231] —With abl., to be well off in, to feast upon a thing:
ubi illi bene sit ligno, aqua calida, cibo, vestimentis,
Plaut. Cas. 2, 3, 39:
at mihi bene erat, non piscibus, Sed pullo atque hoedo,
Hor. S. 2, 2, 120.—
c.
Bene sum = bene mihi est:
minore nusquam bene fui dispendio,
Plaut. Men. 3, 2, 20:
de eo (argento) nunc bene sunt tua virtute,
id. Truc. 4, 2, 28: dato qui bene sit;
ego ubi bene sit tibi locum lepidum dabo,
id. Bacch. 1, 1, 51:
scis bene esse si sit unde,
id. Capt. 4, 2, 70.—
4.
Bene habere.
a.
With subj. nom.
(α).
To enjoy, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. I. A. 2. e. supra.—
(β).
To be favorable, to favor:
bene habent tibi principia,
Ter. Phorm. 2, 3, 82. —
(γ).
With se, to be well, well off. imperator se bene habet, it is well with, Sen. Ep. 24, 9; cf.:
si te bene habes,
Plaut. Mil. 3, 1, 122 Brix ad loc.—
b.
Hoc bene habet, or bene habet, impers. ( = res se bene habet), it is well, matters stand well:
bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,
Cic. Mur. 6, 14:
bene habet: di pium movere bellum,
Liv. 8, 6, 4:
atque bene habet si a collega litatum est,
id. 8, 9, 1; Juv. 10, 72; Stat. Th. 11, 557.— So pers.: bene habemus nos, si in his spes est;
opinor, aliud agamus,
we are well off, Cic. Att. 2, 8, 1.—
5.
Bene agere, with cum and abl.
(α).
To treat one well:
bene egissent Athenienses cum Miltiade si, etc.,
Val. Max. 5, 3, ext. 3.—
(β).
Impers.: bene agitur cum aliquo, it goes well with one, he is fortunate:
bene dicat secum esse actum,
that he has come off well, Ter. Ad. 2, 2, 2:
non tam bene cum rebus humanis agitur ut meliora pluribus placeant,
Sen. Vit. Beat. 2, 1.— With ellipsis of cum and abl.:
si hinc non abeo intestatus, bene agitur pro noxia (sc. mecum),
Plaut. Mil. 5, 23.—
6.
Rem (negotium) bene gerere.
(α).
To administer well private or public affairs: multi suam rem bene gessere et publicam patria procul, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. Rel. v. 295 Vahl.):
non ut multis bene gestae, sed, ut nemini, conservatae rei publicae,
Cic. Pis. 3, 6; so,
qui ordo bene gestae rei publicae testimonium multis, mihi uni conservatae dedit,
id. Phil. 2, 1, 2:
rem publicam,
id. Pis. 19, 45:
Apollini republica vestra bene gesta servataque... donum mittitote,
Liv. 23, 11, 3.—
(β).
To be successful, meet with success, acquit one ' s self well; usu. of war;
also of private affairs: bello extincto, re bene gesta, vobis gratis habeo, etc.,
Plaut. Pers. 5, 1, 2:
quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare,
id. Curc. 4, 2, 41;
quasi re bene gesta,
Ter. Ad. 5, 1, 13:
rem te valde bene gessisse rumor erat,
that you had met with great success, Cic. Fam. 1, 8, 7; id. Planc. 25, 61:
conclamant omnes occasionem negotii bene gerendi amittendam non esse,
Caes. B. G. 5, 57:
haec cogitanti accidere visa est facultas bene rei gerendae,
id. ib. 7, 44:
res bello bene gestae,
success in war, Liv. 23, 12, 11:
laeti bene gestis corpora rebus Procurate,
Verg. A. 9, 157; cf. Cic. Planc. 25, 61; Liv. 1, 37, 6; 4, 47, 1; 8, 30, 5; 22, 25, 4; 23, 36, 2.—
7.
Bene vertere, in wishes.
(α).
With the rel. quod or quae res as subject, to turn out well; absol. or with dat.:
quae res tibi et gnatae tuae bene feliciterque vortat,
Plaut. Aul. 4, 10, 58:
quod utrisque bene vertat,
Liv. 8, 5, 6:
quod bene verteret,
id. 3, 26, 9; cf. id. 3, 35, 8; 3, 62, 5; 7, 39, 10; v. verto; cf.:
quod bene eveniat,
Cato, R. R. 141.—
(β).
With di as subject:
di bene vortant,
may the gods let it turn out well, may the gods grant success, Plaut. Aul. 2, 3, 5; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10; id. Hec. 1, 2, 121; id. Phorm. 3, 3, 19; v. verte.—
8.
Bene, colloquially in leave-taking: bene ambula, walk well, i. e. have a pleasant walk! Plaut. Most. 3, 2, 166: De. Bene ambulato! Ly. Bene vale! id. Merc 2, 2, 55:
bene valete et vivite!
id. Mil. 4, 8, 30:
cives bene valete!
id. Merc. 5, 2, 25; cf. id. Ep. 5, 1, 40; id. Merc. 2, 4, 28; 5, 4, 65; id. Curc. 4, 2, 30; Ter. Heaut. 1, 1, 115; id. Hec. 1, 2, 122:
salvere jubeo te, mi Saturides, bene,
Plaut. Most. 3, 1, 35: LAGGE, FILI, BENE QVIESCAS, Sepulch. Inscr. Orell. p. 4755.—
9.
In invocations to the gods, often redundant (cf. bonus):
ita me Juppiter bene amet,
Plaut. Poen. 5, 5, 47:
di te bene ament, Hegio,
id. Capt. 1, 2, 29:
ita me di bene ament,
Ter. Eun. 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 2, 43; id. Hec. 2, 1, 9; id. Phorm. 1, 3, 13:
Jane pater uti te... bonas preces bene precatus siem,
Cato, R. R. 134: bene sponsis, beneque volueris in precatione augurali Messala augur ait significare spoponderis, volueris, Fest. p. 351 Mull. (p. 267 Lind.).—
10.
Elliptical expressions.
(α).
Bene, melius, optime, instead of bene, etc., dicit, dicis, or facit, facis, etc.:
bene Pericles (i.e. dixit),
Cic. Off. 1,40, 144:
bene (Philippus) ministrum et praebitorem,
id. ib. 2, 14, 53:
existimabatur bene, Latine (i. e. loqui),
id. Brut. 74, 259; so id. Sen. 14, 47:
at bene Areus,
Quint. 2, 15, 36; cf. id. 10, 1, 56:
nam ante Aristippus, et ille melius (i.e. hoc dixerat),
Cic. Fin. 1, 8, 26:
sed haec tu melius vel optime omnium (i.e. facies),
id. Fam. 4, 13, 7; id. Fin. 1, 18, 61; 1, 19, 63; id. Off. 3, 11, 49; id. Sen. 20, 73; id. Opt. Gen. 6, 18; Quint. 10, 3, 25; 10, 2, 24; 6, 1, 3; 9, 4, 23.—
(β).
In applauding answers' bene and optime, good! bravo! excellent! euge, euge! Perbene! Plaut. Rud. 1, 2, 75: huc respice. Da. Optume! id. ib. 3, 4, 3; cf. id. Merc. 1, 2, 114; 5, 4, 16.—
(γ).
In drinking health, with acc. or dat., health to you, your health! bene vos! bene nos! bene te! bene me! bene nostram etiam Stephanium! Plaut. Stich. 5, 4, 27; Tib 2, 1, 31: bene te, pater optime Caesar, etc.; Ov. F. 2, 637:
bene mihi, bene vobis, bene amicae meae!
Plaut. Pers. 5, 1, 21; Ov.A.A. 1, 601.—
11.
Pregn., in ellipt. predicate: quod (imperium) si (ei) sui bene crediderint cives... credere et Latinos debere, if his own citizens did well to intrust the supreme power to him, etc., Liv. 1, 50, 5:
in Velia aedificent quibus melius quam P. Valerio creditur libertas,
to whom it will be safer to intrust liberty, id. 2, 7, 11:
melius peribimus quam sine alteris vestrum viduae aut orbae vivemus,
it will be better for us to perish, id. 1, 13, 3:
bene Arruntium morte usum,
that it was right for Arruntius to die, Tac. A. 6, 48; Liv. 2, 30, 6; Quint. 9, 4, 92; Tac. A. 2, 44.—
II.
Adv. of intensity, = valde, very, with adjj. and advv.
1.
With adjj.: bene tempestate serena, Enn. ap. Cic. Div. 2, 39, 82 (Ann. v. 517 Vahl.): foedus feri bene firmum, id. ap. Porphyr. ad Hor. C. 3, 24, 50 (Ann. v. 33 ib.); cf.:
bene firmus,
Cic. Fam. 16, 8, 1; id. Phil. 6, 7, 18:
bene robustus,
id. Div. in Caecil. 15, 48:
bene morigerus fuit puer,
Plaut. Capt. 5, 2, 13:
bene ergo ego hinc praedatus ibo,
id. Ps. 4, 7, 39:
bene lautum,
id. Rud. 3, 3, 39:
bene et naviter oportet esse impudentem,
Cic. Fam. 5, 12, 3:
id utrum Romano more locutus sit, bene nummatum te futurum, an, etc.,
id. ib. 7, 16, 3:
bene sanos,
id. Fin. 1, 16, 52; 1, 21, 71; Hor. S. 1, 3, 61; 1, 9, 44:
bene longinquos dolores,
Cic. Fin. 2, 29, 94:
sermonem bene longum,
id. Or. 2, 88, 361:
bene magna caterva,
id. Mur. 33, 69:
magna multitudo,
Hirt. B. Hisp. 4:
barbatus,
Cic. Cat. 2, 10, 22:
fidum pectus,
Hor. C. 2, 12, 15:
cautus,
Ov. H. 1, 44:
multa,
Ov. Tr. 1, 7, 15: multi, Pollio ap. Cic. Fam 10, 33, 4:
homo optime dives,
Sen. Vit. Beat. 23, 2.—
2.
With advv.: bene saepe libenter, Enn. Ann. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 239 Vahl.); cf.:
bene libenter victitas,
Ter. Eun. 5, 8, 44:
bene mane haec scripsi,
Cic. Att. 4, 9, 2; 4, 10, 16:
bene penitus,
id. Verr. 2, 2, 70, § 169:
bene longe,
Hirt. B. Hisp. 25:
bene gnaviter,
Sen. Ot. Sap. 1 (28), 5.—With adverb. phrase:
siad te bene ante lucem venisset,
Cic. Or. 2, 64, 259.

Lewis & Short latin dictionary > bene facta
18 an

1.
ăn, conj. [etym. very obscure; v. the various views adduced in Hand, I. p. 296, with which he seems dissatisfied; if it is connected with the Sanscr. anjas, = Germ. ander, = Engl. other, we may comp. the Engl. other and or with the Germ. oder, = or]. It introduces the second part of a disjunctive interrogation, or a phrase implying doubt, and thus unites in itself the signif. of aut and num or -ne, or, or whether (hence the clause with an is entirely parallel with that introduced by num, utrum, -ne, etc., while aut forms only a subdivision in the single disjunctive clause; utrum... aut—an... aut, whether... or, etc.; cf. Ochsn. Eclog. p. 150; v. also aut).
I.
In disjunctive interrogations.
A.
Direct.
a.
Introd. by utrum (in Engl. the introd. particle whether is now obsolete, and the interrogation is denoted simply by the order of the words):
Utrum hac me feriam an ab laevā latus?
Plaut. Cist. 3, 10:
sed utrum tu amicis hodie an inimicis tuis Daturu's cenam?
id. Ps. 3, 2, 88; id. Pers. 3, 1, 13; id. Trin. 1, 2, 138; id. Cas. 2, 4, 11:
Utrum sit annon voltis?
id. Am. prol. 56:
quid facies? Utrum hoc tantum crimen praetermittes an obicies?
Cic. Div. in Caecil. 30 sq.:
in plebem vero Romanam utrum superbiam prius commemorem an crudelitatem?
id. Verr. 1, 122; id. Deiot. 23; id. Fam. 7, 13:
Utrum enim defenditis an impugnatis plebem?
Liv. 5, 3. —And with an twice:
Utrum hoc signum cupiditatis tuae an tropaeum necessitudinis atque hospitii an amoris indicium esse voluisti?
Cic. Verr. 2, 115; id. Imp. Pomp. 57 sq.; id. Rab. 21.—With an three times:
Utrum res ab initio ita ducta est, an ad extremum ita perducta, an ita parva est pecunia, an is (homo) Verres, ut haec quae dixi, gratis facta esse videantur?
Cic. Verr. 2, 61; 3, 83; id. Clu. 183; Liv. 21, 10; and seven times in Cic. Dom. 56-58.—With -ne pleon. (not to be confounded with cases where utrum precedes as pron.; as Cic. Tusc. 4, 4, 9):
sed utrum tu masne an femina es, qui illum patrem voces?
Plaut. Rud. 1, 2, 16; id. Bacch. 1, 1, 42; id. Stich. 5, 4, 26:
Utrum studione id sibi habet an laudi putat Fore, si etc.,
Ter. Ad. 3, 3, 28:
Utrum igitur tandem perspicuisne dubia aperiuntur an dubiis perspicua tolluntur?
Cic. Fin. 4, 24, 67.—And affixed to utrum, but rarely:
Utrumne jussi persequemur otium... an hunc laborem etc.,
Hor. Epod. 1, 7; Plin. 17, 1, 1, § 4; Quint. 12, 1, 40.—
b.
Introduced by -ne:
quid fit? seditio tabetne an numeros augificat suos?
Enn. Trag. Rel. p. 23 Rib.:
servos esne an liber?
Plaut. Am. 1, 1, 186:
idne agebas, ut tibi cum sceleratis an ut cum bonis civibus conveniret?
Cic. Lig. 18; 23:
custosne urbis an direptor et vexator esset Antonius?
id. Phil. 3, 27; id. Mur. 88; id. Sull. 22.—
So with an twice,
Cic. Cat. 1, 28; id. Att. 16, 8;
and five times,
id. Balb. 9.—
c.
Introduced by nonne:
Nonne ad servos videtis rem publicam venturam fuisse? An mihi ipsi fuit mors aequo animo oppetenda?
Cic. Sest. 47; id. Sex. Rosc. 43 sq.; id. Dom. 26; 127.—So with an twice, Cic. Phil. 11, 36.—
d.
Introduced by num:
si quis invidiae metus, num est vehementius severitatis invidia quam inertiae pertimescenda?
Cic. Cat. 1, 29; id. Mur. 76; id. Sest. 80:
Num quid duas habetis patrias an est illa patria communis?
id. Leg. 2, 2.—
e.
Without introductory particle:
quid igitur? haec vera an falsa sunt?
Cic. Ac. 2, 29, 95:
quid enim exspectas? bellum an tabulas novas?
id. Cat. 2, 18:
ipse percussit an aliis occidendum dedit?
id. Sex. Rosc. 74; id. Verr. 2, 106; id. Imp. Pomp. 53; id. Phil. 2, 27:
eloquar an sileam?
Verg. A. 3, 37:
auditis an me ludit amabilis Insania?
Hor. C. 3, 4, 5.—So an twice, Cic. Mil. 54;
three times,
Plin. Ep. 2, 8;
and six times,
Cic. Rab. 14; id. Pis. 40.—
B.
Indirect.
a.
Introduced by utrum:
quid tu, malum, curas, Utrum crudum an coctum edim?
Plaut. Aul. 3, 2, 16; id. Cist. 4, 2, 11; id. Bacch. 3, 4, 1; id. Mil. 2, 3, 74:
quaero, si quis... utrum is clemens an inhumanissimus esse videatur,
Cic. Cat. 4, 12:
agitur, utrum M. Antonio facultas detur an horum ei facere nihil liceat,
id. Phil. 5, 6; id. Sex. Rosc. 72; id. Imp. Pomp. 42; id. Verr. 1, 105.
► So once only in Vulg.
aut for an: Loquimini de me utrum bovem cujusquam tulerim aut asinum, 1 Reg. 12, 3.—And with -ne pleon.:
res in discrimine versatur, utrum possitne se contra luxuriem parsimonia defendere an deformata cupiditati addicatur,
Cic. Quinct. 92:
numquamne intelleges statuendum tibi esse, utrum illi, qui istam rem gesserunt, homicidaene sint an vindices libertatis?
id. Phil. 2, 30.—
b.
Introduced by -ne:
Fortunāne an forte repertus,
Att. Trag. Rel. p. 159 Rib. agitur autem liberine vivamus an mortem obeamus, Cic. Phil. 11, 24; id. Verr. 4, 73; id. Mil. 16:
nunc vero non id agitur, bonisne an malis moribus vivamus etc.,
Sall. C. 52, 10.—So with an three times, Cic. Or. 61.—
c.
Introduced by an:
haud scio an malim te videri... an amicos tuos plus habuisse,
Cic. Pis. 39.—
d.
Without introd. particle:
... vivam an moriar, nulla in me est metus,
Enn. Trag. Rel. p. 72 Rib.:
vivat an mortuus sit, quis aut scit aut curat?
Cic. Phil. 13, 33; 3, 18; id. Sex. Rosc. 88; id. Red. in Sen. 14.—
C.
Sometimes the opinion of the speaker or the probability inclines to the second interrogative clause (cf. infra, II. E.). and this is made emphatic, as a corrective of the former, or rather, or on the contrary:
ea quae dixi ad corpusne refers? an est aliquid, quod te suā sponte delectet?
Cic. Fin. 2, 33, 107:
Cur sic agere voluistis? An ignoratis quod etc.,
Vulg. Gen. 44, 15.—Hence, in the comic poets, an potius:
cum animo depugnat suo, Utrum itane esse mavelit ut... An ita potius ut etc.,
Plaut. Trin. 2, 2, 31: id. Stich. 1, 2, 18; id. Trin. 2, 2, 25:
an id flagitium est, An potius hoc patri aequomst fieri, ut a me ludatur dolis?
Ter. Eun. 2, 3, 94.—
D.
The first part of the interrogation is freq. not expressed, but is to be supplied from the context; in this case, an begins the interrog., or, or rather, or indeed, or perhaps (but it does not begin an absolute, i. e. not disjunctive, interrog.): De. Credam ego istuc, si esse te hilarem videro. Ar. An tu esse me tristem putas? (where nonne me hilarem esse vides? is implied), Plaut. As. 5, 1, 10: Ch. Sed Thaïs multon ante venit? Py. An abiit jam a milite? Ter. Eun. 4, 5, 7:
An ego Ulixem obliscar umquam?
Att. Trag. Rel. p. 199 Rib.:
An parum vobis est quod peccatis?
Vulg. Josh. 22, 17:
est igitur aliquid, quod perturbata mens melius possit facere quam constans? an quisquam potest sine perturbatione mentis irasci?
Cic. Tusc. 4, 24, 54; cf. id. Clu. 22; id. Off. 3, 29: Debes hoc etiam rescribere, sit tibi curae Quantae conveniat Munatius; an male sarta Gratia nequiquam coit...? or is perhaps, etc., Hor. Ep. 1, 3, 31 K. and H. —So esp. in Cic., in order to make the truth of an assertion more certain, by an argumentum a minore ad majus:
cur (philosophus) pecuniam magno opere desideret vel potius curet omnino? an Scythes Anacharsis potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates philosophi non potuerunt?
Cic. Tusc. 5, 32, 89 sq.:
An vero P. Scipio T. Gracchum privatus interfecit, Catilinam vero nos consules perferemus?
id. Cat. 1, 1; so id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 14, 5, 12 Muret.; id. Fin. 1, 2, 5, ubi v. Madv.—It sometimes introduces a question suggested by the words of another: He. Mane. Non dum audisti, Demea, Quod est gravissimum? De. An quid est etiam anplius? Is there then etc., Ter. Ad. 3, 4, 21:
sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. An me, inquam, nisi te audire vellem censes haec dicturum fuisse?
Cic. Fin. 1, 8, 28; 2, 22, 74; id. Tusc. 5, 26, 73; 5, 12, 35; id. Brut. 184; id. Fat. 2, 4; v. Madv. ad Cic. Fin. 1, 8, 28.—It sometimes anticipates an answer to something going before: At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? shall we not say that, must we not think that etc., Cic. Fin. 5, 14, 38, ubi v. Madv.—
E.
An non. and in one word, annon (in direct questions more freq. than necne):
isne est quem quaero an non?
Ter. Phorm. 5, 6, 12:
Hocine agis an non?
id. And. 1, 2, 15:
Tibi ego dico an non?
id. ib. 4, 4, 23:
utrum sit an non voltis?
Plaut. Am. prol. 56:
utrum cetera nomina in codicem accepti et expensi digesta habes annon?
Cic. Rosc. Com. 3 al. —Also in indirect questions = necne, q. v.:
abi, vise redieritne jam an non dum domum,
Ter. Phorm. 3, 4, 5:
videbo utrum clamorem opere conpleverint, an non est ita,
Vulg. Gen. 18, 21; 24, 21.—
F.
An ne, usually written anne, pleon. for an.
a.
In direct questions:
anne tu dicis quā ex causā vindicaveris?
Cic. Mur. 26. —
b.
In indirect questions:
nec. aequom anne iniquom imperet, cogitabit,
Plaut. Am. 1, 1, 19; id. Ps. 1, 1, 122:
percontarier, Utrum aurum reddat anne eat secum simul,
id. Bacch. 4, 1, 4:
Nam quid ego de consulato loquar, parto vis, anue gesto?
Cic. Pis. 1, 3:
cum interrogetur, tria pauca sint anne multa,
id. Ac. 2, 29:
Gabinio dicam anne Pompeio, an utrique,
id. Imp. Pomp. 19, 57; so id. Or. 61, 206:
Quid enim interest, divitias, opes, valetudinem bona dicas anne praeposita, cum etc.,
id. Fin. 4, 9, 23 Madv.; August. ap. Suet. Aug. 69 al. (for the omission of the second disjunctive clause or the particle necne representing it, v. utrum;
instances of this usage in eccl. Lat. are,
Vulg. Lev. 13, 36; 14, 36; ib. Num. 11, 23 al.).—
II.
In disjunctive clauses that express doubt, or.
A.
Utrum stultitiā facere ego hunc an malitiā Dicam, scientem an imprudentem, incertus sum. Ter. Phorm. 4, 3, 54:
ut nescias, utrum res oratione an verba sententiis illustrentur,
Cic. de Or. 2, 13, 56:
honestumne factu sit an turpe, dubitant,
id. Off. 1, 3, 9:
nescio, gratulerne tibi an timeam,
id. Fam. 2, 5; Caes. B. G. 7, 5:
pecuniae an famae minus parceret, haud facile discerneres,
Sall. C. 25, 3; so id. ib. 52, 10; Suet. Aug. 19; id. Tib. 10; id. Claud. 15:
cognoscet de doctrinā, utrum ex Deo sit an ego a me ipso loquar,
Vulg. Joan. 7, 17; ib. Eccl. 2, 19 al.—
B.
An sometimes denotes uncertainty by itself, without a verb of doubting (dubito, dubium or incertum est, etc., vet in such cases the editors are divided between an and aut; cf. Mos. and Orell. ad Cic. Rep. 1, 12): verene hoc memoriae proditum est [p. 115] regem istum Numam Pythagorae ipsius discipulum, an certe Pythagoreum fuisse? Cic. Rep. 2, 15, where B. and K. read aut certe: Cn. Octavius est an Cn. Cornelius quidam tuus familiaris, summo genere natus, terrae filius;
is etc.,
id. Fam. 7, 9 B. and K.:
Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem,
Simonides or some other person, id. Fin. 2, 32, 104; id. Fam. 7, 9, 3; id. Att. 1, 3, 2; 2, 7, 3; v. Madv. ad Cic. Fin. 2, 32, 104.—
C.
It often stands for sive (so esp. in and after the Aug. per.):
quod sit an non, nihil commovet analogiam,
whether this be so or not, Varr. L. L. 9, § 105 Müll.; Att. ap. Prisc. p. 677 P.; Ov. R. Am. 797:
saucius an sanus, numquid tua signa reliqui,
id. F. 4, 7:
Illa mihi referet, si nostri mutua curast, An minor, an toto pectore deciderim,
Tib. 3, 1, 20; Tac. A. 11, 26:
sive nullam opem praevidebat inermis atque exul, seu taedio ambiguae spei an amore conjugis et liberorum,
id. ib. 14, 59.—
D.
The first disjunctive clause is freq. to be supplied from the gen. idea or an may stand for utrum—necne (cf. supra, I. D.):
qui scis, an, quae jubeam, sine vi faciat? (vine coactus is to be supplied),
how knowest thou whether or not he will do it without compulsion? Ter. Eun. 4, 7, 20:
An dolo malo factum sit, ambigitur,
Cic. Tull. 23:
quaesivi an misisset (periplasmata),
id. Verr. 4, 27:
Vide an facile fieri tu potueris, cum etc.,
id. Fragm. B. 13, 2, 1:
praebete aurem et videte an mentiar,
Vulg. Job, 6, 28: de L. Bruto fortasse dubitaverim an propter infinitum odium tyranni effrenatius in Aruntem invaserit, I might doubt whether or not, etc., Cic. Tusc. 4, 22, 50; id. Verr. 3, 76:
Quis scit an adiciant hodiernae crastina summae Tempora di superi?
Hor. C. 4, 7, 17; Plin. Ep. 6, 21, 3; Quint. 2, 17, 38:
Sine videamus an veniat Elias,
Vulg. Matt. 27, 49:
tria sine dubio rursus spectanda sunt, an sit, quid sit, quale sit,
Quint. 5, 10, 53:
dubium an quaesitā morte,
Tac. A. 1, 5; 6, 50; 4, 74:
Multitudo an vindicatura Bessum fuerit, incertum est,
Curt. 7, 5:
diu Lacedaemonii, an eum summae rei praeponerent, deliberaverunt,
Just. 6, 2, 4 et saep.—
E.
Since in such distrib. sentences expressive of doubt, the opinion of the speaker or the probability usually inclines to the second, i. e. to the clause beginning with an, the expressions haud scio an, nescio an, dubito an (the latter through all pers. and tenses), incline to an affirmative signification, I almost know, I am inclined to think, I almost think, I might say, I might assert that, etc., for perhaps, probably (hence the opinion is incorrect that an, in this situation, stands for an non; for by an non a negation of the objective clause is expressed, e. g. nescio an non beatus sit, I am almost of the opinion that he is not happy, v. infra, and cf. Beier ad Cic. Off. 1, Exc. XI. p. 335 sq.; Cic. uses haud scio an eleven times in his Orations;
nescio an, four times): atque haud scio an, quae dixit sint vera omnia,
Ter. And. 3, 2, 45:
crudele gladiatorum spectaculum et inhumanum non nullis videri solet: et haud scio an ita sit, ut nunc fit,
Cic. Tusc. 2, 17, 41; id. Fl. 26:
testem non mediocrem, sed haud scio an gravissimum,
perhaps, id. Off. 3, 29:
constantiam dico? nescio an melius patientiam possim dicere,
id. Lig. 9; id. Fam. 9, 19:
ingens eo die res, ac nescio an maxima illo bello gesta sit,
Liv. 23, 16; Quint. 12, 11, 7 al.:
si per se virtus sine fortunā ponderanda sit, dubito an Thrasybulum primum omuium ponam,
I am not certain whether I should not prefer Thrasybulus to all others, Nep. Thras. 1 Dähne:
dicitur acinace stricto Darius dubitāsse an fugae dedecus honestā morte vitaret,
i. e. was almost resolved upon, Curt. 4, 5, 30:
ego dubito an id improprium potius appellem,
Quint. 1, 5, 46; Gell. 1, 3 al.—Hence, a neg. objective clause must contain in this connection the words non, nemo, nullus, nihil, numquam, nusquam, etc.:
dubitet an turpe non sit,
he is inclined to believe that it is not bad, Cic. Off. 3, 12, 50:
haud scio an ne opus quidem sit, nihil umquam deesse amicis,
id. Am. 14, 51:
eloquentiā quidem nescio an habuisset parem neminem,
id. Brut. 33: quod cum omnibus est faciendum tum haud scio an nemini potius quam tibi, to no one perhaps more, id. Off. 3, 2, 6:
meā sententiā haud scio an nulla beatior esse possit,
id. Sen. 16; id. Leg. 1, 21:
non saepe atque haud scio an numquam,
id. Or. 2, 7 al. —
F.
Sometimes the distributive clause beginning with an designates directly the opposite, the more improbable, the negative; in which case nescio an, haud scio an, etc., like the Engl. I know not whether, signify I think that not, I believe that not, etc.; hence, in the object. clause, aliquis, quisquam, ullus, etc., must stand instead of nemo, nullus, etc. (so for the most part only after Cic.): an profecturus sim, nescio, I know not (i. e. I doubt, I am not confident) whether I shall effect any thing, Sen. Ep. 25:
opus nescio an superabile, magnum certe tractemus,
id. Q. N. 3, praef. 4; Caecil. ap. Cic. Fam. 6, 7, 6: haud scio an vivere nobis liceret, I know not whether we, etc., Cic. Har. Resp. 11, 22: doleo enim maximam feminam eripi oculis civitatis, nescio an aliquid simile visuris, for I know not whether they will ever see any thing of this kind, Plin. Ep. 7, 19; Val. Max. 5, 2, 9:
nescio an ullum tempus jucundius exegerim,
I do not know whether I have ever passed time more pleasantly, id. 3, 1:
namque huic uni contigit, quod nescio an ulli,
Nep. Timol. 1, 1; Sen. Contr. 3 praef.; Quint. 9, 4, 1:
nostri quoque soloecum, soloecismum nescio an umquam dixerint,
Gell. 5, 20 al. Cf. upon this word Hand, Turs. I. pp. 296-361, and Beier, Exc. ad Cic. Am. pp. 202-238.
2.
an-, v. ambi.
3.
- ăn. This word appears in forsan, forsitan, and fortasse an (Att. Trag. Rel. p. 151 Rib.) or fortassan, seeming to enhance the idea of uncertainty and doubt belonging to fors, etc., and is regarded by some as the Greek conditional particle an, and indeed one of these compounds, forsitan, sometimes in the Vulgate, translates an; as, Joan. 4, 10; 5, 46; 8, 19; and in 3, Joan. 9, it still represents the various reading, an.

Lewis & Short latin dictionary > an
19 manus

1.
mănus, ūs (dat. manu for manui:
alternae manu,
Prop. 1, 11, 12; 2, 1, 60), f. [root man-, ma-, to measure; Sanscr. ma, measure, moon; cf. Germ. Mond, moon, and O. H. Germ. mund, hand; Angl.-Sax. mund], a hand.
I.
Lit.:
quam vero aptas, quamque multarum artium ministras manus natura homini dedit!
Cic. N. D. 2, 60, 150:
vas in manus sumere,
id. Verr. 2, 4, 27, § 62:
Epicurum in manus sumere, i. e. scripta Epicuri,
id. Tusc. 2, 3, 8:
pyxidem in manu tenere,
id. Cael. 26, 63:
manum porrigere ad tradendum aliquid,
id. ib.:
de manibus deponere,
to lay out of one's hands, lay down, id. Ac. 1, 1, 2. ponere, id. Q. Fr. 1, 1, 8:
extorquere,
to wrest from one's hands, id. Cat. 1, 6, 13:
e manibus dimittere,
to let go out of one's hands, id. Or. 30, 105: manum ad os apponere, i. e. to lay the finger on the lips in token of secrecy, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1, 4: alicui in manu esse, to be obvious, clear:
neque mihi in manu Jugurtha qualis foret,
Sall. J. 14, 4:
(feminas) in manu esse parentium, fratrum, virorum,
subject to, Liv. 34, 2, 11; cf.:
minus filiae uxores sorores quibusdam in manu erunt,
id. 34, 7, 11: in manibus esse, to be in everybody's hands, to be well known:
est in manibus oratio,
Cic. Lael. 25, 96:
est in manibus laudatio,
id. Sen. 4, 12; id. Brut. 33, 125.—Also, to be near:
hostes sunt in manibus,
near to us, close by us, upon us, Caes. B. G. 2, 19, 7; also, to be present: attendere, quae in manibus sunt, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, 1; Verg. A. 10, 280: in manibus habere, to have in hand, to be engaged on a thing:
omnia, quae in manibus habebam, abjeci,
Cic. Att. 13, 47, 1:
habeo opus magnum in manibus,
id. Ac. 1, 1, 2:
philosophi quamcunque rem habent in manibus, in eam, etc.,
id. Tusc. 5, 7, 18; id. Sen. 7, 22; id. Cael. 27, 65:
milites bellum illud, quod erat in manibus, reliquisse,
id. Rep. 2, 37, 63; cf.:
dum occasio in manibus esset,
Liv. 7, 36, 10:
inimicorum in manibus mortuus est,
among, Cic. Inv. 1, 55, 108:
manu tenere,
to know for certain, id. Brut. 80, 277.— Pass.:
manibus teneri,
to be certain, evident, Cic. Sest. 32, 69: habere in manibus, to fondle, caress, make much of:
sic in manibus (inimicum meum) habebant, sic fovebant, etc.,
id. Fam. 1, 9, 10:
in manus venire,
to come to hand, id. Q. Fr. 2, 15, b, 1:
proelium in manibus facere,
to fight at close quarters, Sall. J. 57, 4:
ad manum habere,
to have at hand, have in readiness, Quint. 12, 5, 1:
ad manum esse,
at hand, in hand, near, Liv. 9, 19: ad manum venire or accedere, to come hand to hand, come to close quarters:
nonnumquam etiam res ad manus, atque ad pugnam veniebat,
Cic. Verr. 2, 5, 11, § 28; Nep. Eum. 5, 2; Liv. 2, 30:
ut venere in manus,
Tac. A. 2, 80:
ut ventum in manus,
id. H. 4, 71:
adire manum alicui, v. 1. adeo: ad manum intueri aliquid,
at hand, close by, hard by, Plin. 35, 10, 36, § 97:
prae manu or manibus,
at hand, in readiness, in hand, Plaut. Bacch. 4, 3, 10; App. M. 6, p. 180, 32; Ter. Ad. 5, 9, 23; Gell. 19, 8:
quem servum ille habuit ad manum,
Cic. de Or. 3, 60, 225:
servus a manu,
i. e. a scribe, secretary, Suet. Caes. 74:
de manu dare,
to give with one's own hand, Lampr. Alex. Sev. 37: de manu in manum quippiam tradere, to deliver from hand to hand, i. e. with great care, Cic. Fam. 7, 5, 2: manum ferulae subducere, to take the hand from the rod, i. e. to be too old for the rod, Juv. 1, 15: e manu (for eminus; opp. cominus), from a distance: quae mea cominus machaera atque hasta hostibit e manu, Enn. ap. Fest. s. v. redhostire, p. 270 Müll. (Trag. v. 212 Vahl.): plenā manu, with a full or plentiful hand, bountifully, liberally:
plenā manu dare,
abundantly, Sen. Ben. 1, 7, 2; id. Ep. 120, 10; id. ad Polyb. 9, 7;
so trop.: Hortalus, quam plenā manu nostras laudes in astra sustulit,
Cic. Att. 2, 25, 1; so,
plenis manibus pecuniam largiri,
Lact. 3, 16, 15; cf.:
quemquam vacuis a se manibus abire pati,
Sen. Brev. Vit. 14, 5: manibus pedibusque aliquid facere (Greek pux kai lax), with hands and feet, i. e. with all one's power, with might and main, Ter. And. 1, 1, 134:
per manus,
with the hands, Caes. B. G. 6, 37:
per manus servulae,
by her assistance, Cic. Att. 1, 12, 3: per manus tradere, to deliver from hand to hand, from mouth to mouth, to hand down from father to son:
traditae per manus religiones,
Liv. 5, 51: per manus, also, by force, by main force, forcibly:
per manus libertatem retinere,
Sall. J. 31, 22: inter manus, in one's hands, under one's hands:
agger inter manus proferebatur,
Caes. B. C. 2, 2:
villa crescit inter manus,
Sen. Ep. 12, 1:
nihil adhuc inter manus habui cui majorem sollicitudinem praestare deberem,
Plin. Ep. 2, 5, 2:
scripta quae inter manus habes,
are occupied with, id. ib. 5, 5, 7.— Trop., palpable, evident:
ante oculos interque manus sunt omnia vestras,
Verg. A. 11, 311; cf.:
manus inter parentum,
id. ib. 2, 681: inter manus, also, in one's hands, in one's arms:
abripite hunc intro actutum inter manus,
Plaut. Most. 2, 1, 38:
e convivio auferri,
Cic. Verr. 2, 5, 11, § 28: sub manu and sub manum, at hand, near, readily, immediately, on the instant: Vocontii sub manu ut essent, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 23, 2:
quo celerius, ac sub manum annuntiari cognoscique posset, quid in provincia quāque gereretur, etc.,
Suet. Aug. 49; Sen. Ep. 71, 1: sub manus succedere, according to one's wish, [p. 1112] Plaut. Mil. 3, 2, 59: alicujus manu esse, to be from or by one's hand:
epistulae quae quidem erant tua manu,
Cic. Att. 7, 2, 3; cf. id. ib. 8, 13, 1 (cf. II. C. infra): manu, with the hand, by hand, i. e. artificially, opp. to naturally, by nature: manu sata, i. e. by the hand of man, opp. to what grows wild. Caes. B. C. 3, 44:
urbs manu munitissima,
Cic. Verr. 2, 2, 2, § 4:
quaedam ingenia manu, quod aiunt, facienda sunt,
Sen. Ep. 52, 1:
quidam et liberos ejurent et orbitatem manu faciant,
id. ad Marc. 19, 2: morbi, quos manu fecimus, i. e. which we produce by our own fault (e. g. by intemperance), Sen. Brev. Vit. 3, 3: oratio manu facta, artificial, elaborate, opp. to natural, simple, id. Ep. 115, 2: manu mederi, to be a surgeon, Cels. praef. 1: manibus aequis or manu aequā, with equal advantage:
manibus aequis abscessum est,
Tac. A. 1, 63:
aequā manu discedere,
to come off with equal advantage, Sall. C. 39, 4: manus afferre, to lay hands on; trop., to destroy or weaken:
qui diutius torqueri patitur, quem protinus potest liberare, beneficio suo manus affert,
Sen. Ben. 2, 5, 3:
manum inicere alicui,
to lay the hand on one, to detain, arrest him, Cic. Rosc. Com. 16, 48: manum dare, to give or lend a hand, to help, assist, Quint. 2, 3, 7: manus dare or dedere, to give the hands to be bound; hence, in gen., to give up, yield, surrender:
perpende, et, si tibi vera videntur, Dede manus, aut, si falsum est, accingere contra,
Lucr. 2, 1043:
fateor, manus vobis do,
Plaut. Pers. 5, 2, 72:
donicum aut certe vicissent, aut victi manum dedissent,
Nep. Ham. 1; cf. Caes. B. G. 5, 31; Cic. Att. 2, 22, 2; Ov. H. 4, 14; 17, 260; Verg. A. 11, 568; Lact. 5, 1, 3:
brevi manu,
immediately, without delay, Dig. 23, 3, 43, § 1:
longā manu,
slowly, tediously, ib. 46, 3, 79: manum tollere, to raise the hand in token of an intention to yield, to yield, submit: cedo et tollo manum, Cic. Fragm. ap. Lact. 3, 28: manus tollere, to raise the hands in token of admiration or astonishment, Cic. Ac. 2, 19, 63: manus tendere ad aliquem, less freq. alicui, to stretch out the hands to one to implore assistance, Caes. B. G. 2, 13; Cic. Font. 17, 38:
quae Romanis manus tendebant,
Caes. B. G. 7, 48:
dextram Italiae,
Cic. Phil. 10, 4, 9:
manu sternere aliquem,
with the sword, Verg. A. 9, 702: utrāque manu, with both hands, i. e. willingly, readily, Mart. 1, 16, 9:
manus manum lavat,
one hand washes the other, one helps the other, Sen. Apoc. 9 fin.; Petr. c. 45, 13; Plin. 35, 10, 36, § 80: manum non vertere, not to turn the hand, prov. for to take no pains, make no effort:
qui se fatentur virtutis causā ne manum quidem versuros fuisse,
Cic. Fin. 5, 31, 93; cf. App. Mag. p. 311.
II.
Transf.
A.
The hand as the instrument used in fight; hence, personal valor, bravery:
ne usu manuque reliquorum opinionem fallent,
Caes. B. C. 3, 86:
manu fortissimus,
Liv. 39, 40:
manu fortis,
Nep. Dat. 1, 3:
manu vincere,
Ov. M. 1, 448:
manu capere urbes,
by force of arms, Sall. J. 5, 5:
manum committere Teucris,
to fight, Verg. A. 12, 60; so,
conserere manum,
Liv. 21, 39; 25, 11; 27, 33:
conferre manum,
Liv. 10, 43; Verg. A. 12, 345:
in proelia Ferre manum,
id. ib. 5, 403; cf.:
et vice teli saevit nuda manus,
Juv. 15, 54.—
2.
Force, violence, fighting, close combat:
res venit ad manus atque ad pugnam,
Cic. Verr. 2, 5, 11, § 28:
venire ad manum,
Liv. 2, 30:
accedere ad manum,
Nep. Eum. 5:
in manus venire,
to come to an engagement, come to close quarters, Sall. J. 89, 2:
pugna jam ad manus venerat,
Liv. 2, 46:
non manu, neque vi,
force, violence, Sall. J. 31, 18; so Tac. Agr. 9.—
B.
Of the hand of an artist:
manus extrema non accessit ejus operibus,
the last hand, the finishing touch, Cic. Brut. 33, 126: aptius a summā conspiciare manu, when you have given yourself the finishing touch, i. e. have completed your toilet, Ov. A. A. 3, 225:
carmen nondum recepit ultimam manum,
has not yet received the last polish, Petr. 118.—Hence, extremam bello Imponere manum, to put the finishing hand to the war, to bring it to a close, Verg. A. 7, 573.—Prov.: manum de tabula, lit., the hand from the picture, i. e. enough, Cic. Fam. 7, 25, 1.—
C.
A hand, handwriting; in gen., work, workmanship:
librarii manus,
Cic. Att. 8, 13, 1: Alexidis manum amabam, quod tam prope accedebat ad similitudinem tuae litterae, id. ib. 7, 2, 3:
manum suam cognovit,
id. Cat. 3, 5, 12:
propter emissam ab eis manum,
Dig. 22, 3, 15:
Praxitelis manus, Scopaeque,
Mart. 4, 39, 3:
artificum,
Verg. A. 1, 455.—
D.
For pars, a side:
est ad hanc manum sacellum,
Ter. Ad. 4, 2, 37:
a laeva conspicienda manu,
Ov. A. A. 3, 307. —
E.
In throwing dice, a stake: quas manus remisi, to throw up the stakes, Aug. ap. Suet. Aug. 71.—
F.
In fencing, a thrust, hit, blow:
rectae, aversae, tectaeque manus,
Quint. 9, 1, 20:
prima, secunda, tertia, quarta,
the prime, second, tierce, quart, id. 5, 13, 54.—
G.
The trunk of an elephant:
manus etiam data elephantis,
Cic. N. D. 2, 47, 120; Curt. 8, 14, 27; Sil. 9, 628.—
H.
The fore-paws of bears, Plin. 8, 36, 54, § 130.—
K.
The branches on a tree:
(platanus) cui lnnumerae manus,
Stat. S. 2, 3, 39:
fraxineae,
Pall. Insit. 60.—
L.
In milit. lang.: ferreae manus, iron hooks with which an enemy's ship was grappled, grappling-irons:
manus ferreas atque harpagones paraverant,
Caes. B. C. 1, 57:
in advenientes hostium naves ferreas manus inicere,
Liv. 36, 44 fin.:
manus ferreas excogitare,
Front. Strat. 2, 3, 24; Plin. 7, 56, 57, § 209; Curt. 4, 9, 2; Aur. Vict. Vir. Ill. 38; Luc. 3, 635.—
M.
Also milit., an armed force, corps of soldiers:
si nova manus cum veteribus copiis se conjunxisset,
Caes. B. G. 1, 37:
magnam manum conducere,
id. ib. 5, 27:
Hasdrubalem propediem affore cum manu haudquaquam contemnenda,
Liv. 30, 7 fin.; id. 44, 27.—
2.
Beyond the milit. sphere, in gen., a body, host, number, company, multitude:
Romam veniet cum magna manu,
Cic. Att. 16, 11, 6:
evocatorum,
id. Fam. 15, 4, 3:
manus ad Quirinalia paratur,
id. Q. Fr. 2, 3, 4; cf.:
manum facere, copias parare,
id. Caecin. 12, 33:
manus bonorum,
id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
Judaeorum,
id. Fl. 28, 66:
conjuratorum,
id. Cat. 1, 5, 12:
bicorpor,
i. e. the Centaurs, id. Tusc. 2, 9, 22:
purpuratorum et satellitum,
Liv. 42, 51:
magna clientium,
Suet. Tib. 1:
comitum,
Stat. S. 5, 3, 262:
juvenum,
Verg. A. 6, 5.—
N.
Labor, hands, i. e. workmen:
nos aera, manus, navalia demus,
Verg. A. 11, 329:
quale manus addunt ebori decus,
id. ib. 1, 592.—
O.
Power:
haec non sunt in nostra manu,
Cic. Fam. 14, 2, 3; cf.: in tua manu est, it rests with you, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 1:
juxta deos in tua manu positum est,
Tac. H. 2, 76:
victoria in manu nobis est,
depends on, Sall. C. 20, 10:
in vostra manu situm,
id. J. 31; Plaut. Merc. 3, 4, 43:
in manu esse mihi,
id. Trin. 1, 2, 67. —
2.
In partic., in jurid. lang., the legal power of a husband over his wife, the manus:
in potestate quidem et masculi et feminae esse solent: in manum autem feminae tantum conveniunt. Olim itaque tribus modis in manum conveniebant: usu, farreo, coëmptione, etc.,
Gai. Inst. 1, 108 sq.; Cic. Fl. 34, 84 al.—
P.
Law t. t., manūs injectio, i. e. an arrest: per manus injectionem agebatur, Gai Inst. 4, 21: ob eam rem ego tibi sestertium X. milium judicati manus inicio, Vet. Form. ap. Gai. ib.
2.
mānus, i. q. bonus, Varr. L. L. 6, 2, 4; Macr. S. 1, 3, 13; Isid. 5, 30, 14; Serv. Verg. A. 1, 139; 2, 286; v. ‡ cerus manus.

Lewis & Short latin dictionary > manus
20 quis

1.
quis, quid (old nom. plur. QVES, S. C. Bacch.), pron. interrog. [Sanscr. kis, in nakis = nemo; Gr. tis], who? which? what? what man? (while qui, quae, quod, interrog. is used adject.; for exceptions, v. qui and infra.—Quis is properly used only of more than two; uter, which of two? v. infra).
I.
Masc. and fem. quis; lit.,
A.
As subst., in a direct question.
1.
Of males:
unde es? cujus es?
whose are you? to whom do you belong? Plaut. Truc. 2, 7, 44: Da. Quis homo est? Pa. Ego sum Pamphilus, who is there? Ter. And. 5, 6, 1:
quis clarior in Graeciā Themistocle? quis potentior?
Cic. Lael. 12, 42; id. de Or. 3, 34, 137:
quis Dionem doctrinis omnibus expolivit? non Plato?
id. ib. 3, 34, 139.—
2.
Quis, of females, as subst. and adj. (ante- and post-class.): et quis illaec est, quae? etc., Enn. ap. Non. 198, 3 (Trag. v. 133 Vahl.): quis tu es mulier, quae? etc., Pac. ap. Non. 197, 33; cf. Varr. L. L. 6, § 60 Müll.:
quis ea est, quam? etc.,
who is she? Plaut. Aul. 2, 1, 48:
quis haec est?
id. Pers. 2, 2, 18:
quis illaec est mulier, quae? etc.,
id. Ep. 4, 1, 6:
sed haec quis mulier est?
id. Truc. 1, 1, 76: quis nostrarum fuit, Caecil. ap. Gell. 2, 23: quis haec est simia? Afran. ap. Charis. 1, p. 84.—
B.
As adj.
1.
Absol., what? i. e. what sort of a person or thing? quis videor? Cha. Miser aeque atque ego, in what state or condition do I seem? what do you think of me now? Ter. And. 4, 2, 19:
quis ego sum? aut quae in me est facultas?
Cic. Lael. 5, 17. —
2.
With nouns.
(α).
With words denoting a person (class.):
quis eum senator appellavit,
Cic. Cat. 2, 6, 12:
quis gracilis puer,
Hor. C. 1, 5, 1.—
(β).
In gen. (in Cic. only before a vowel, for qui):
quis color,
Verg. G. 2, 178:
quisve locus,
Liv. 5, 40:
quod caedis initium? quis finis?
Tac. A. 1, 48:
quis esset tantus fructus?
Cic. Lael. 6, 22. —
II.
In neutr.
A.
Lit.
1.
In simple constr.:
quid dicam de moribus facillimis,
Cic. Lael. 3, 11:
quid est judicium corrumpere, si hoc non est?
what is bribing the court, if this be not? id. Verr. 1, 10, 28:
quid ais? quid tibi nomen est?
Plaut. Am. 1, 1, 208.—
2.
With gen. partit., what? i. e. what sort of? what kind of a? quid mulieris Uxorem habes? what sort of a woman have you for a wife? Ter. Hec. 4, 4, 21:
quid illuc est hominum secundum litus?
what is that knot of people? Plaut. Rud. 1, 2, 60:
quid caelati argenti, quid stragulae vestis, quid pictarum tabularum... apud illum putatis esse?
Cic. Rosc. Am. 46, 133; cf.
esp.: hoc enim, quis homo sit, ostendere est, non quid homo sit, dicere,
i. e. to point out an individual, not to define a class, Gell. 4, 1, 12.—
3.
Esp. in phrase quid dico? what do I say? in correcting or strengthening the speaker's own expression:
Romae a. d. XIIII. Kal. volumus esse. Quid dico? Volumus? Immo vero cogimur,
Cic. Att. 4, 13, 1; id. Fam. 5, 15, 2; id. Mil. 28, 76; id. de Or. 2, 90, 365; id. Lig. 9, 26.—
B.
Transf.
1.
Quid? how? why? wherefore? quid? tu me hoc tibi mandasse existimas, ut? etc., Cic. Fam. 2, 8, 1:
quid hoc?
id. Tusc. 1, 11, 25:
quid? eundem nonne destituisti?
id. Phil. 2, 38, 99:
eloquere, quid venisti?
why? wherefore? Plaut. Am. 1, 1, 221:
sed quid ego argumentor? quid plura disputo?
Cic. Mil. 16, 44. —
2.
In quid? wherefore? for what? Sen. Ben. 4, 13, 3. —
3.
Quid, with particles:
quid, quod?
what shall be said to this, that? how is it that? and furthermore, moreover, Cic. Sen. 23, 83; id. Off. 3, 25, 94; id. Ac. 2, 29, 95 et saep.:
quid ita?
why so? id. N. D. 1, 35, 99: quid ni, also in one word, quidni? why not? (in rhet. questions, while cur non expects an answer); always with subj., Ter. Heaut. 5, 1, 34; Cic. de Or. 2, 67, 73; Sen. Tranq. 9, 3; id. Ira, 1, 6, 1; cf.
separated: quid ego ni teneam?
Plaut. Ps. 2, 2, 57; Ter. Ad. 4, 5, 28;
and pleonastically: quid ni non,
Sen. Ep. 52: quid si? how if? Caecin. ap. Cic. Fam. 6, 7, 4:
quid si illud addimus,
Cic. Lael. 14, 50:
quid tum?
what then? how then? id. Tusc. 2, 11, 26; Verg. A. 4, 543; id. E. 10, 38; Hor. S. 2, 3, 230:
quid ergo, ironically,
Caes. B. G. 7, 77; Cic. Fam. 9, 15, 14:
quid enim,
id. Fin. 2, 19, 62; Liv. 20, 9.—
III.
In indirect discourse:
quis sim, ex eo quem ad te misi, cognosces,
Sall. C. 44, 5:
rogitat quis vir esset,
Liv. 1, 7, 9:
videbis, quid et quo modo,
Cic. Att. 11, 21, 1: quis quem, who... whom? who... the other? considera, quis quem fraudasse dicatur, who is said to have defrauded whom? id. Rosc. Com. 7, 21:
quos autem numeros cum quibus misceri oporteat, nunc dicendum est,
what... with what? id. Or. 58, 196:
notatum in sermone, quid quo modo caderet,
Quint. 1, 6, 16. — Quid with gen.:
exponam vobis breviter, quid hominis sit,
what sort of a man he is, Cic. Verr. 2, 2, 54, § 134:
sciturum, quid ejus sit,
what there is in it, how much of it may be true, id. Att. 16, 4, 3.— Rarely for uter, which of two, whether:
incerti quae pars sequenda esset,
Liv. 21, 39, 6:
proelia de occupando ponte crebra erant, nec qui potirentur, satis discerni poterat,
id. 7, 9, 7:
ut dii legerent, qui nomen novae urbi daret,
id. 1, 6, 4 Weissenb. ad loc.; id. 1, 24, 3; 9, 45, 8; 10, 12, 5; cf.: validior per Germaniam exercitus, propior aput Pannoniam;
quos igitur anteferret?
Tac. A. 1, 47.
2.
quis, quid, pron. indef.
I.
As subst.
A.
Alone, any one, any body, any thing; some one, somebody, something:
aperite, heus! Simoni me adesse, quis nunciate,
Plaut. Ps. 5, 1, 37:
simplicior quis, et est, etc.,
Hor. S. 1, 3, 63:
quantum quis damni professus erat,
Tac. A. 2, 26:
quanto quis clarior,
id. H. 3, 58:
injuriam cui facere,
Cic. Fin. 3, 21, 71.—
B.
In connection with si, ne, nisi, cum:
si te in judicium quis adducat,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
ne cui falso assentiamur,
id. Fin. 3, 21, 72:
si tecum agas quid,
id. Off. 1, 2, 4:
si quid in te peccavi ignosce,
id. Att. 3, 15, 4:
si quis quid de re publicā rumore acceperit,
Caes. B. G. 6, 20:
si quo usui esse posset,
Liv. 40, 26, 8:
ne quid nimis,
Ter. And. 1, 1, 34:
nisi quid existimas, etc.,
Cic. Fam. 13, 73, 2:
neve quis invitam cogeret esse suam,
Prop. 1, 3, 30:
cum quid,
Col. 4, 25.—
II.
As adj.:
jam quis forsitan hostis Haesura in nostro tela gerit latere,
Tib. 1, 10, 13.
3.
quīs, for quibus, v. quis and qui.

Lewis & Short latin dictionary > quis

Страницы

См. также в других словарях:

HABES — Gladiatorum verbum, de quo vide Senec. Agamemn. v. 901. et Donat. ad Terent. And. Act. 2. sc. 1. v. 56. Certe captus est, Habet. Ex arena id mutuatus est Mart. l. 9. Epigr. 88. cuius Epigtaphe de filio Silii. v. 5. Respexitque suain, quae stabat… … Hofmann J. Lexicon universale
MENSA Trapezitarum seu Argentaria — memoratur l. 19. ff. 1. de Institor. Dominus, qui servum institorem apud Mensam pecusniis accipiendis habuit, post libertatem quoque datam, idem per Libertum negotium exercuit. Notum enim, maiorem fere pecuniae numeratae partem habuisse Veteres… … Hofmann J. Lexicon universale
BIENS D'ÉGLISE — SECTION PREMIÈRE. L Évangile défend à ceux qui veulent atteindre à la perfection d amasser des trésors et de conserver leurs biens temporels. Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra. Si vis perfectus esse, vade, vende quae habes, et da… … Dictionnaire philosophique de Voltaire
BAAL — I. BAAL Assyriis Iovis nomen, Nic. Lloydius renitente Genebr. in Chron. qui Orientalibus populis ante Alexandrum Magnum Iovis Saturnique numina ignota fuisse notat, l. 1. Morer. quod quam vero consonum, et sequentib. liquebit. Punice Dominum… … Hofmann J. Lexicon universale
VESTIS — primi hominis innocentia fuit, cui postquam iniquitas successit, vidit se nudum esse, et consutis foliis fecit sibi subligacula, Genes. c. 3. v. 7. ut sic membris minime honestis honorem circumponeret, prout loquitur Paulus 1. Corinth. c. 12. v.… … Hofmann J. Lexicon universale
JURAMENTUM — in iudiciis et actionrbus, apud omnes semper gentes, cum circalitigantes, tum circa testes, non exigui usûs fuit: Unde Arist. μετα θείας παραλήφεως φάσις ἀναποδεικτος, cum divina sibi assumptione Dictio non demonstrabilis, Rhetoric. ad Alex.c. 18 … Hofmann J. Lexicon universale
ORDALIUM — vox medii aevi, ab Or i. e. magnum, et dael, i. e. iudicium. Iudicum fuit ferri. aquae ignis, duelli, etc. in Germania, Anglia, Gallia, etc. frequens priscis temporibus: Duodecim igniti vomeres Ordalium apud Graecos fuerunt. Unde Ludovicus… … Hofmann J. Lexicon universale
ORGANICA — Musices illa pars est, quae Instrumentis peragitur, quô Musices genere qui defungirur, psallere dicitur. Nempe ore quidem canimus, fidibus vel alio Organo psallimus. Cicero Invectivâ in Catilin. 2. Pueri tam delicati non solum amare et amari,… … Hofmann J. Lexicon universale
BACCHUS — I. BACCHUS Iovis ex Semele filius. Orpheus in Hymnis. Κιςςοκόμην Διόνυσον ἐρίβρομον ἄρχομ᾿ ἀείδειν. Ζηνὸς καὶ Σεμέλης ἐρικυδέος ἀγλαὸνυἷον. Idem aliô Hymnô Iovis et proserpinae filium putavit. Ε῎υβουλ᾿ ἐυπολύβουλε Διὸς καὶ Περσεφονείας. Hunc Deum … Hofmann J. Lexicon universale
DIVINATIO — Graecis Μαντεία vel Μαντικὴ, (nempe ut volunt a μανία, quia causa sit externa incorporeaque ac ut Gentes putarunt divina; quo nomine etiam Daemones complectebantur) Platoni definitiur ἐπιςτήμη προδηλωτικὴ, πράξεως ἄνευ ἀποδείξεως, Scientia… … Hofmann J. Lexicon universale
FORTUNA — Dea antiquis credita. Calva, caeca, et rotae insistens fingebatur. Apud Rom. Bona dicta, in nummo Antonini Getae, dextrâ rotae innixa, laevâ cornu copiae tenens: Aurea, in nummo Adriani, cum alis, clavo incumbens: Pacifica, in nummo Antonini Pii … Hofmann J. Lexicon universale

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на английский

quae+habes

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на английский

quae+habes

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: