Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

prĕtĭum

  • 1 pretium

    prĕtĭum, ĭi, n. [st1]1 [-] valeur d'une chose, prix.    - pretium constituere, Cic. Att. 12, 31, 2; pacisci, Cic. Off. 3, 107: fixer un prix, convenir d'un prix.    - pretium facere: fixer le prix.    - duobus pretiis unum et idem frumentum vendere, Cic. Verr. 3, 179: vendre un seul et même blé à deux prix différents.    - quibus hic pretiis porci veneunt? Plaut. Men. 5, 6, 26: à quels prix les porcs sont-ils vendus ici?    - pretio quaestuque duci, Cic. Verr. 4, 124: être guidé par la valeur marchande et l'appât du gain.    - pretii magni, parvi esse: être d'un grand, d'un faible prix.    - majoris esse, Cic. Inv. 1, 51: être d'un plus grand prix.    - pretium habere, Cic. Verr. 3, 227; in pretio esse, Cic. Amer 77: être à un prix élevé, avoir du prix. [st1]2 [-] argent.    - Plaut. Cap. 32.    - in pretio pretium nunc est, Ov. F. 1, 217: aujourd'hui il n'y a que l'argent qui ait de la valeur.    - pretio aliquid mercari, Cic. Verr. 2, 122: acheter qqch à prix d'argent.    - pretio mercari ordinem senatorium: acheter son entrée dans l'ordre sénatorial en y mettant le prix (à prix d'argent).    - parvo pretio redimere, Caes. BG. 1, 18: racheter à vil prix.    - in pretio pretium nunc est, Ov. F. 1, 217: aujourd'hui il n'y a que l'argent qui ait du prix.    - converso in pretium deo, Hor. O. 3, 16, 8: pour un dieu changé en or [en pluie d'or]. [st1]3 [-] rançon.    - Cic. Off. 3, 107 ; Curt. 4, 11, 14 ; 7, 9, 18. [st1]4 [-] prix, valeur.    - operae pretium est + inf.: il vaut la peine de.    - cf. Plaut. Mil. 31 ; Poen. 1174 ; Cic. Verr. 4, 30 ; Cat. 4, 16; Agr. 2, 73.    - est pretium curae, Plin. Ep. 8, 6, 211 d. Liv. il vaut la peine de.    - operae pretium facere: faire qqch qui en vaille la peine. --- Liv. praef. 1; 25, 30, 3, etc.    - operae pretium facere: fixer le prix de la peine, apprécier la peine. --- Liv. 27, 17, 14.    - n. b. - operae pretium facere: fixer le prix de la peine ou faire qqch qui en vaille la peine.    - alicui pretium est ou pretium est seul, avec inf.: il paraît utile à qqn de, ou il est utile de. --- Tac. An. 1, 57 ; 2, 35. [st1]5 [-] récompense, salaire.    - pretium recte facti triumphum habere, Liv. 45, 37, 5: recevoir le triomphe en récompense de sa belle conduite.    - pro cujusque merito pretia poenasque exsolvere, Liv. 26, 40, 15: s'acquitter en récompensant et en punissant selon le traitement mérité par chacun.    - verbera pretia ignaviae, Plaut. Men. 976: des coups, récompense de la paresse.    - pretium est mori, Hor. O. 3, 24, 24: la mort est le prix de la faute.    - multi committunt eadem diuerso crimina fato: ille crucem sceleris pretium tulit, hic diadema, Juv. 13, 104: beaucoup commettent les mêmes crimes et reçoivent un châtiment différent: comme prix de son crime un tel est crucifié, tel autre est couronné.
    * * *
    prĕtĭum, ĭi, n. [st1]1 [-] valeur d'une chose, prix.    - pretium constituere, Cic. Att. 12, 31, 2; pacisci, Cic. Off. 3, 107: fixer un prix, convenir d'un prix.    - pretium facere: fixer le prix.    - duobus pretiis unum et idem frumentum vendere, Cic. Verr. 3, 179: vendre un seul et même blé à deux prix différents.    - quibus hic pretiis porci veneunt? Plaut. Men. 5, 6, 26: à quels prix les porcs sont-ils vendus ici?    - pretio quaestuque duci, Cic. Verr. 4, 124: être guidé par la valeur marchande et l'appât du gain.    - pretii magni, parvi esse: être d'un grand, d'un faible prix.    - majoris esse, Cic. Inv. 1, 51: être d'un plus grand prix.    - pretium habere, Cic. Verr. 3, 227; in pretio esse, Cic. Amer 77: être à un prix élevé, avoir du prix. [st1]2 [-] argent.    - Plaut. Cap. 32.    - in pretio pretium nunc est, Ov. F. 1, 217: aujourd'hui il n'y a que l'argent qui ait de la valeur.    - pretio aliquid mercari, Cic. Verr. 2, 122: acheter qqch à prix d'argent.    - pretio mercari ordinem senatorium: acheter son entrée dans l'ordre sénatorial en y mettant le prix (à prix d'argent).    - parvo pretio redimere, Caes. BG. 1, 18: racheter à vil prix.    - in pretio pretium nunc est, Ov. F. 1, 217: aujourd'hui il n'y a que l'argent qui ait du prix.    - converso in pretium deo, Hor. O. 3, 16, 8: pour un dieu changé en or [en pluie d'or]. [st1]3 [-] rançon.    - Cic. Off. 3, 107 ; Curt. 4, 11, 14 ; 7, 9, 18. [st1]4 [-] prix, valeur.    - operae pretium est + inf.: il vaut la peine de.    - cf. Plaut. Mil. 31 ; Poen. 1174 ; Cic. Verr. 4, 30 ; Cat. 4, 16; Agr. 2, 73.    - est pretium curae, Plin. Ep. 8, 6, 211 d. Liv. il vaut la peine de.    - operae pretium facere: faire qqch qui en vaille la peine. --- Liv. praef. 1; 25, 30, 3, etc.    - operae pretium facere: fixer le prix de la peine, apprécier la peine. --- Liv. 27, 17, 14.    - n. b. - operae pretium facere: fixer le prix de la peine ou faire qqch qui en vaille la peine.    - alicui pretium est ou pretium est seul, avec inf.: il paraît utile à qqn de, ou il est utile de. --- Tac. An. 1, 57 ; 2, 35. [st1]5 [-] récompense, salaire.    - pretium recte facti triumphum habere, Liv. 45, 37, 5: recevoir le triomphe en récompense de sa belle conduite.    - pro cujusque merito pretia poenasque exsolvere, Liv. 26, 40, 15: s'acquitter en récompensant et en punissant selon le traitement mérité par chacun.    - verbera pretia ignaviae, Plaut. Men. 976: des coups, récompense de la paresse.    - pretium est mori, Hor. O. 3, 24, 24: la mort est le prix de la faute.    - multi committunt eadem diuerso crimina fato: ille crucem sceleris pretium tulit, hic diadema, Juv. 13, 104: beaucoup commettent les mêmes crimes et reçoivent un châtiment différent: comme prix de son crime un tel est crucifié, tel autre est couronné.
    * * *
        Pretium, pretii. Terentius. Le pris qu'on baille pour une chose achetee.
    \
        Pretium piperis in libras sex. Sub. denariorum. Plinius. Chascune livre de poyvre se vend, etc. Le taux est, etc.
    \
        Pretia ei a XXXV, ad X. CCC. Plinius. Le pris en est, On les vend, etc.
    \
        Pretium. Terent. Loyer, Salaire.
    \
        Pretii magni homo, vel pretii parui. Terent. Cic. De grande estime, Duquel on doibt tenir grand compte, Homme de grande value, ou valeur.
    \
        Auellere pretium ante, quam mercem ostendere. Horat. Exiger le payement devant que monstrer la marchandise.
    \
        Quoquo pretio coemptus erit. Cicero. Quelque pris qu'il sera acheté.
    \
        Pretium facere alicui rei. Plinius. La faire estre pretieuse et de grande estime, La faire estre de requeste, et de bonne vente.
    \
        Annona pretium, nisi in calamitate fructuum, non habet. Cic. N'est point à pris, ou N'est point chere, ou de requeste.
    \
        Iacent pretia praediorum. Cic. L'estimation en est petite, Les heritages ne sont point prisez, ne de requeste, Ne se vendent point bien, On n'en tient compte.
    \
        Mercari pretio. Cic. Acheter à deniers comptants.
    \
        Mercari aliquid tanto pretio. Cic. Autant, Aussi cher.
    \
        - quanto Metiris pretio, quod, etc. Iuuenalis. Combien estime tu que, etc.
    \
        Pactum pretium. Cic. Pris faict et accordé entre aucuns.
    \
        Pretium statuere arti suae. Terent. Mettre à pris sa besongne.
    \
        Magno pretio stare. Horat. Couster cher.
    \
        Corticis ad medicamenta pretium est. Plin. On prise et estime on l'escorce pour faire medecine, Elle est de requeste.
    \
        Casiae corticem contra atque in cinamomo leuari, et exinaniri, pretium est. Plin. Elle est estimee meilleure, C'est signe de bonté, Elle en vault mieulx, et en est mieulx vendue.
    \
        Vendere aliquid paruo pretio. Cic. A vil pris.

    Dictionarium latinogallicum > pretium

  • 2 pretium

    prĕtĭum, ii, n. [Sanscr. root par-, pana (for parna), wager, loan; Gr. pi-praskô, to sell; priamai, to buy; cf. pornos], that for or by which any thing is bought or sold (class.).
    I.
    Lit., money spent for any thing:

    nil pretio parsit, filio dum parceret,

    Plaut. Capt. prol. 32:

    femina... urbem Exiguam pretio posuit,

    for money has founded a small city, Verg. A. 4, 211:

    vectigalia parvo pretio redempta habere,

    for little money, cheaply, Caes. B. G. 1, 18:

    pretio mercari ordinem senatorium,

    to purchase, to gain with money, Cic. Verr. 2, 2, 49, § 122:

    permutare pretio noluit, aliāve merce,

    Plin. 9, 55, 81, § 171.—
    B.
    In gen., money, wealth, etc. ( poet.), Ov. P. 2, 8, 6:

    in pretio pretium nunc est,

    id. F. 1, 217:

    converso in pretium deo,

    i. e. into a shower of gold, Hor. C. 3, 16, 8.—
    II.
    Transf., worth, value, price.
    A.
    In gen.: nec mi aurum posco nec mi pretium dederitis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 200 Vahl.):

    pretium statuere merci,

    to set, fix, Plaut. Mil. 3, 1, 133:

    pretium certum constituere,

    Cic. Att. 12, 33, 1:

    enumerare,

    id. Rosc. Am. 46, 133:

    pacisci pro re aliquā,

    to agree upon, settle, id. Off. 3, 29, 107:

    exsolvere,

    Plaut. Men. 5, 6, 26:

    quibus hic pretiis porci veneunt?

    at what prices are they sold here? id. ib. 2, 2, 15:

    vendere aliquid pretio suo,

    id. Pers. 4, 4, 30; id. Ps. 1, 2, 36:

    parare sibi pretio aliquid,

    id. Merc. 2, 3, 7:

    multi extulerunt eorum pretia,

    Varr. R. R. 3, 6, 6:

    jacent pretia praediorum,

    are low, down, fallen, Cic. Rosc. Com. 12, 33.—
    B.
    Esp.
    1.
    In phrases: magni, parvi pretii esse, to be high or low in price, of much or little worth, of great or of small value:

    nullus est tam parvi pretii, quin,

    Plaut. Aul. 4, 10, 60:

    ne tu habes servum graphicum, et quantivis pretii!

    id. Ep. 3, 3, 29:

    agrum majoris pretii nemo habet,

    Ter. Heaut. 1, 1, 12:

    noli spectare, quanti homo sit: parvi enim pretii est, qui jam nihil est,

    Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

    de illis potissimum jactura fit, quia pretii minimi sunt,

    Sall. Or. ad Caes. 2, 9: pretium habere, to have a value, to be worth something:

    vendat oleum, si pretium habeat,

    Cato, R. R. 2, 7:

    annona porro pretium nisi in calamitate fructuum non habet,

    Cic. Verr. 2, 3, 98, § 227; but also: pretium habere, to have a price, be for sale:

    quis ignorat quin id longe sit liberalibus disciplinis dignissimum, non vendere operam: cum pleraque hoc ipso possint videri vilia, quod pretium habent,

    Quint. 12, 7, 8; hence: pretium non habere, to have no price, be above price (late Lat.):

    nihil esse pretiosius, immo eum pretium non habere testatur,

    Aug. Serm. 36, 8: in pretio esse, to be of worth, value, or estimation, to be in repute:

    tum coquus in pretio esse (coeptus),

    Liv. 39, 6, 9:

    nec in pretio fertilis hortus erat,

    Ov. F. 5, 316; Plin. 33, 1, 6, § 22: in pretio habere, to regard as of value:

    in magno pretio habere,

    Sen. Ep. 75, 11:

    aurum et argentum in pretio habent,

    Tac. G. 5;

    for which cf.: pudebat libertatis majus esse apud feminas quam apud viros pretium,

    Curt. 8, 2, 28: pretium facere, to fix or set a price or value; of a seller: indica, fac pretium. Do. Tua merx est;

    tua indicatio est,

    Plaut. Pers. 4, 4, 37;

    of a purchaser: quis faceret pretium, nisi qui sua perdere vellet Omnia?

    Mart. 1, 86, 7; Dig. 10, 3, 19.—
    2.
    Wages, reward (mostly poet.):

    pro pretio facio ut opera appareat,

    Plaut. Ps. 3, 2, 59:

    operam Epidici nunc me emere pretio pretioso velim,

    id. Ep. 1, 2, 17:

    reddere alicui pro benefactis,

    id. Capt. 5, 1, 20:

    palmae pretium victoribus,

    Verg. A. 5, 111.—
    III.
    Trop., worth, value:

    quales ex hac die experiundo cognovit, perinde operae eorum pretium faceret,

    would estimate their services, Liv. 27, 17:

    sive aliquod morum Est pretium,

    Ov. Tr. 1, 9, 43: corticis etiam ad medicamenta pretium est, Plin, 12, 25, 54, § 118; 12, 19, 43, § 95.—
    B.
    Transf., pay, hire, wages, reward, price (cf.: stipendium, merces).
    1.
    In a good sense: majores seorsum atque diversum pretium paravere bonis atque strenuis, decurionatus... aliosque honores, Cato ap. Fest. s. v. optionatus, p. 201 Müll.; so,

    = praemium (opp. poena), ita et pretium recte facti triumphum haberet L. Paulus pro egregie bello gesto,

    Liv. 45, 37, 5:

    ut pretium honoremque debito beneficio addat,

    id. 45, 14, 1:

    cum pro cujusque merito consul pretia poenasque exsolvisset,

    id. 26, 40, 15 Weissenb. ad loc.:

    satis ampla pretia,

    prizes, id. 21, 43, 6:

    virtutum pretium,

    Sen. Clem. 1, 1, 1.— Plur.: tam longā valetudine conflictabatur, ut haec tanta pretia vivendi mortis rationibus vincerentur, rewards of living, i. e. motives for living, Plin. Ep. 1, 12, 4.—Esp. in phrase pretium curae, and more freq. pretium operae, a reward for trouble:

    mihi visum est pretium curae, ipsum, senatus consultum quaerere,

    seemed to me worth the trouble, worth while, Plin. Ep. 8, 6, 2:

    est pretium curae cognoscere, etc.,

    Juv. 6, 474: facturusne operae pretium sim, etc.,... nec satis scio, what will pay for the trouble, Liv. praef.:

    operae pretium habent libertatem, civitatemque,

    id. 25, 6; 21, 43: audire est operae pretium, etc., Enn. ap. Acron. ad Hor. S. 1, 2, 37 (Ann. v. 454 Vahl.); so Liv. 3, 26, 7: reddere opis pretium pro factis, Enn. ap. Sen. Ep. 108 (Epigr. v. 6 Vahl.):

    quo in genere est operae pretium diligentiam majorum recordari,

    it is worth while, Cic. Agr. 2, 27, 73:

    captā urbe, operae pretium fore,

    Sall. J. 81, 2;

    so without operae (post-Aug.): Germanico pretium fuit convertere agmen,

    thought it of importance, Tac. A. 1, 57:

    ni pretium foret Pisonis sententias noscere,

    were it not worth while, were it not of importance, id. ib. 2, 35:

    posse eum, si operae pretium faciat, principem popularium esse,

    if he does any thing worth while, any thing of importance, Liv. 25, 30: duos servos ad hostes transfugisse et operae pretium fecisse, have done valuable service, Quadrig. ap. Sen. Ben. 3, 23:

    scriptor minime utilis, cujus libro adtingere nullum pretium operae sit,

    Gell. 12, 2, 1; so,

    operis pretium est,

    Sil. 16, 45.—
    2.
    In a bad sense (i. q. poena), reward, punishment, like the Gr. timê, misthos ( poet.): si malos imitabor, tum pretium pro noxā dabis, Liv. And. ap. Non. 365, 27:

    verbera, compedes, molae... haec pretia sunt ignaviae,

    Plaut. Men. 5, 6, 10:

    ego pretium ob stultitiam fero,

    Ter. And. 3, 5, 4:

    et peccare nefas, aut pretium est mori,

    Hor. C. 3, 24, 24:

    ille crucem pretium sceleris tulit, hic diadema,

    Juv. 13, 105.—Of bribery:

    adduci pretio ad hominem condemnandum,

    Cic. Caecil. 10, 29:

    pretio judicem corrumpere,

    id. ib. 25, 72:

    nec prece, nec pretio a rectā viā deduci,

    Auct. Her. 3, 3, 4.

    Lewis & Short latin dictionary > pretium

  • 3 pretium

    pretium, iī, n. (vgl. altindisch apratā, ohne Entgelt, umsonst), der Wert, Preis einer Sache, I) eig. u. bildl.: 1) eig.: pretium statuere merci, Plaut.: pr. constituere, Cic.: eadem praetia (so!) etiam materiae pineae praestituere, Edict. Diocl.: pretia rerum venalium (zus. = die Marktpreise) statuere, Lact.: exquirere pretia, Liv., pretia palam, Cic.: exquirere per se pretia et usque eo extendere, ut etc., die Preise selbst machen u. dergestalt steigern, daß usw., Suet.: percontari pretium (v. Käufer), Apul.: pretium centum nummis indicare (vom Verkäufer), Apul.: pretium augere, zum Gebote zulegen (v. Käufer), Plin.: pretium facere, den Pr. bestimmen, vom Verkäufer = fordern, Plaut., vom Käufer = bieten, Mart. u. ICt.: pretium conficere, den Preis bestimmen, ein Angebot stellen, v. Präko als Ausrufer in der Versteigerung, Cic.: servos immensis pretiis vendere, Suet. – pretium habere, einen Wert haben, etw. gelten, Cic.: so auch esse in pretio, auch wir »im Preise sein od. stehen«, Liv. u. Ov.: ager maioris pretii, Ter.: parvi pretii esse, Cic.: esse pretii minimi, Sall. fr.: homo omnium minimi pretii, der allernichtswürdigste, Plaut. mil. 558: servus nequam et nulli (so!) pretii, ein nichtswürdiger Taugenichts, Gell. 17, 6, 2. – 2) bildl.: operae eorum pretium facere, ihren Dienst schätzen, Liv.: aliquod morum est pretium, haben einigen W., Ov.: esse in suo pretio, seinen gehörigen W. haben, Ov.: corticis etiam ad medicamenta pr. est, Plin.: cortex Indis maximo pretio est, hat den gr. W. für die Inder, Plin. – II) übtr.: A) das Geld, a) das Geld als Preis für etw., pretio emere, für Geld, Cic.: magno pretio, für vieles Geld, Cic.: parvo pretio, für weniges Geld, wohlfeil, Cic. – Insbes., α) der Kaufpreis, pretium dominis reddere, Eutr. 2, 27: emptoribus pretia restituere, Eutr. 8, 13. – β) das Lösegeld, pactum pro capite pretium, Cic. de off. 3, 107: captivos pretio (gegen L.) remittere, Curt. 4, 11 (44), 15: captivos omnes sine pretio remittere, Curt. 7, 9 (38), 18: Phrahati filium sine pretio remittere, Iustin. 42, 5, 9: eos incolumes sine pretio dimittere, Iustin. 7, 6, 6: captivos sine pretio dare, Eutr. 2, 27: et matrem et coniugem et liberos sine pretio recipere, Curt. 4, 1 (2), 13. – b) Geld, Geldeswert, rude, Ov.: est pretium (Geld) in pretio, dat census honores, Ov.: converso in pretium deo, in Gold, Hor. – B) der Lohn, die Belohnung, a) übh., eig. u. bildl.: manus, Macherlohn (manupretium), Cic.: pretium polliceri (verheißen), Ter.: habes pretium, du bist belohnt, Hor.: pretio afficere, belohnen, Verg.: hic pretium curae (Werkes) dulce recentis erat, Ov.: habere operae pretium, Liv.: magna operae pretia mereri, Liv.: operae pretium est od. videtur, es lohnt sich der Mühe, ist der Mühe wert, mit folg. Infin., Enn. fr., Cic. u.a.: ebenso est pretium curae, Iuven. 6, 474: u. bl. est pretium, Tac. ann. 1, 57 u. 2, 35: u. pretium operis est, Sil. 16, 45: facere operae pretium, etwas tun, was der Mühe wert ist, Liv. – b) die Belohnung, der Preis (s. Spengel Ter. Andr. 39), pretium certaminis, der Siegespreis, Ov.: nullo satis digno morae pretio tempus terunt, mit keiner die Mühe recht belohnenden Sache, Liv. – c) der Lohn = die Strafe, si malos imitabor, tum pretium pro noxa dabis, Liv. Andr. fr.: verbera, compedes, molae, haec pretia sunt ignaviae, Plaut.: ego pretium ob stultitiam fero, Ter.: et peccare nefas aut pretium est mori, Hor. – d) die Bestechung, adduci pretio ad hominem condemnandum, Cic.: nec prece, nec pretio, nec periculo a recta via deduci, Cornif. rhet. – e) pretia vivendi, Reizmittel zum Leben, Plin. ep. 1, 12, 4.

    lateinisch-deutsches > pretium

  • 4 pretium

    pretium, iī, n. (vgl. altindisch apratā, ohne Entgelt, umsonst), der Wert, Preis einer Sache, I) eig. u. bildl.: 1) eig.: pretium statuere merci, Plaut.: pr. constituere, Cic.: eadem praetia (so!) etiam materiae pineae praestituere, Edict. Diocl.: pretia rerum venalium (zus. = die Marktpreise) statuere, Lact.: exquirere pretia, Liv., pretia palam, Cic.: exquirere per se pretia et usque eo extendere, ut etc., die Preise selbst machen u. dergestalt steigern, daß usw., Suet.: percontari pretium (v. Käufer), Apul.: pretium centum nummis indicare (vom Verkäufer), Apul.: pretium augere, zum Gebote zulegen (v. Käufer), Plin.: pretium facere, den Pr. bestimmen, vom Verkäufer = fordern, Plaut., vom Käufer = bieten, Mart. u. ICt.: pretium conficere, den Preis bestimmen, ein Angebot stellen, v. Präko als Ausrufer in der Versteigerung, Cic.: servos immensis pretiis vendere, Suet. – pretium habere, einen Wert haben, etw. gelten, Cic.: so auch esse in pretio, auch wir »im Preise sein od. stehen«, Liv. u. Ov.: ager maioris pretii, Ter.: parvi pretii esse, Cic.: esse pretii minimi, Sall. fr.: homo omnium minimi pretii, der allernichtswürdigste, Plaut. mil. 558: servus nequam et nulli (so!) pretii, ein nichtswürdiger Taugenichts, Gell. 17, 6, 2. – 2) bildl.: operae eorum pretium facere, ihren Dienst schätzen, Liv.: aliquod morum est pretium, haben einigen W., Ov.: esse in
    ————
    suo pretio, seinen gehörigen W. haben, Ov.: corticis etiam ad medicamenta pr. est, Plin.: cortex Indis maximo pretio est, hat den gr. W. für die Inder, Plin. – II) übtr.: A) das Geld, a) das Geld als Preis für etw., pretio emere, für Geld, Cic.: magno pretio, für vieles Geld, Cic.: parvo pretio, für weniges Geld, wohlfeil, Cic. – Insbes., α) der Kaufpreis, pretium dominis reddere, Eutr. 2, 27: emptoribus pretia restituere, Eutr. 8, 13. – β) das Lösegeld, pactum pro capite pretium, Cic. de off. 3, 107: captivos pretio (gegen L.) remittere, Curt. 4, 11 (44), 15: captivos omnes sine pretio remittere, Curt. 7, 9 (38), 18: Phrahati filium sine pretio remittere, Iustin. 42, 5, 9: eos incolumes sine pretio dimittere, Iustin. 7, 6, 6: captivos sine pretio dare, Eutr. 2, 27: et matrem et coniugem et liberos sine pretio recipere, Curt. 4, 1 (2), 13. – b) Geld, Geldeswert, rude, Ov.: est pretium (Geld) in pretio, dat census honores, Ov.: converso in pretium deo, in Gold, Hor. – B) der Lohn, die Belohnung, a) übh., eig. u. bildl.: manus, Macherlohn (manupretium), Cic.: pretium polliceri (verheißen), Ter.: habes pretium, du bist belohnt, Hor.: pretio afficere, belohnen, Verg.: hic pretium curae (Werkes) dulce recentis erat, Ov.: habere operae pretium, Liv.: magna operae pretia mereri, Liv.: operae pretium est od. videtur, es lohnt sich der Mühe, ist der Mühe wert, mit folg. Infin., Enn. fr., Cic. u.a.: ebenso est pretium curae,
    ————
    Iuven. 6, 474: u. bl. est pretium, Tac. ann. 1, 57 u. 2, 35: u. pretium operis est, Sil. 16, 45: facere operae pretium, etwas tun, was der Mühe wert ist, Liv. – b) die Belohnung, der Preis (s. Spengel Ter. Andr. 39), pretium certaminis, der Siegespreis, Ov.: nullo satis digno morae pretio tempus terunt, mit keiner die Mühe recht belohnenden Sache, Liv. – c) der Lohn = die Strafe, si malos imitabor, tum pretium pro noxa dabis, Liv. Andr. fr.: verbera, compedes, molae, haec pretia sunt ignaviae, Plaut.: ego pretium ob stultitiam fero, Ter.: et peccare nefas aut pretium est mori, Hor. – d) die Bestechung, adduci pretio ad hominem condemnandum, Cic.: nec prece, nec pretio, nec periculo a recta via deduci, Cornif. rhet. – e) pretia vivendi, Reizmittel zum Leben, Plin. ep. 1, 12, 4.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > pretium

  • 5 pretium

        pretium ī, n    [PRA-], a price, money value, value in exchange: pretia praediorum: duobus pretiis idem frumentum vendere: certa pretia constituere, fix: urbem pretio posuit, paid, V.: vectigalia parvo pretio redempta, cheaply, Cs.: pretio mercari ordinem senatorium, purchase: pactum pro capite, ransom: captivos pretio remittere, for a ransom, Cu.: tripodes pretium victoribus, prize, V.: rude, money, O.: In pretio pretium nunc est, wealth, O.: converso in pretium deo, i. e. a shower of gold, H.— Value, worth: agrum preti maioris nemo habet, T.: alicuius preti esse, of any value: in pretio esse, to be esteemed, L.: aurum in pretio habent, prize, Ta.: pudebat libertatis maius esse apud feminas pretium, etc., Cu.— Pay, hire, wages, bribe: Metellum pretio conrumpere: pretio adductus eripere patriam: sine pretio varium ius fuisse, bribery.—Fig., worth, value, esteem: homines magni preti: operae eorum pretium facere, value their services, L.: sive aliquod morum Est pretium, O.— Recompense, return, reward: pretium recte facti triumphum habere, L.: pretium debito beneficio addere, L.: satis ampla pretia, prizes, L.: Est pretium curae cognoscere, etc., it is worth the trouble, Iu.—With operae, a return for trouble, worth the effort, worth while: si nihil quod operae pretium esset fecerant: facturusne operae pretium sim, produce a work worth the pains, L.: operae pretium habent libertatem, i. e. their service is well rewarded by freedom, L.: ratus captā urbe, operae pretium fore, a prize, S.— Recompense, punishment: pretium ob stultitiam fero, T.: peccare nefas, aut pretium est mori, H.: sceleris, Iu.
    * * *
    price/value/worth; reward/pay; money; prayer/request

    Latin-English dictionary > pretium

  • 6 pretium

    pretium pretium, i n цена, стоимость

    Латинско-русский словарь > pretium

  • 7 pretium

    pretium pretium, i n деньги

    Латинско-русский словарь > pretium

  • 8 pretium

    ценность, цена, a) вообще стоимость чего-лб. на деньги (1. 63 pr. § 2 D. 35, 2. 1. 13 § 1 D. 50, 16. 1. 14 eod.);

    iusto pretio rem aestimare (см. iustus s. d.);

    magni pretii esse (1. 7 § 3 D. 24, 1);

    b) особ. цена при купле-продаже: emtio et venditio contrahitur, simulatque de pretio convenerit (pr. § 1. 2 I. 3, 23. Gai. III. 141 IV. 28. 1. 7 § 1 D. 18, 1. 1. 1 § 1 eod. cf. 1. 1 pr. D. 19, 4. 1. 4 pr. D. 12, 1. 1. 31 pr. D. 21, 1);

    usurae pretii (1. 29 § 2 eod.);

    c) наградa, наемная плата = merces: pretium conductionis (1. 28 § 2 D. 19, 2);

    operae (1. 52 § 2 eod. 1. 51 § 1. 1. 58 pr. eod);

    vero pretio conducere (1. 10 § 2 D. 41, 2. 1. 2 § 24 D. 47, 8. 1. 6 § 3 D. 3, 2. 1. 1 § 5 D. 11, 3).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > pretium

  • 9 pretium

    , i n
      1) цена, стоимость, деньги;
      2) выкуп
      ♦ pretio за деньги
      ♦ pretium ob stultitiam ferre расплачиваться за глупость

    Dictionary Latin-Russian new > pretium

  • 10 pretium

    ī n.
    1) цена, стоимость
    p. habēre C или in pretio esse L, Oбыть в цене
    non parvum p. accipere Apпродать недёшево
    in pretio p. nunc est O — ныне в цене лишь цена, т. е. одно лишь богатство и ценится
    erat operae p. Ptдело стоило того
    4) плата, вознаграждение (p. laboris C); награда (p. certaminis O); воздаяние, возмездие, наказание (p. ignaviae Pl)
    facere operae p. Lделать нечто стоящее труда или не напрасно (по)трудиться
    p. est (operis) T, Sil etc.(это) стоит сделать

    Латинско-русский словарь > pretium

  • 11 pretium

    price, vaue, reward.

    Latin-English dictionary of medieval > pretium

  • 12 Pretium iustum est

    Latin Quotes (Latin to English) > Pretium iustum est

  • 13 manui pretium

    mănŭprĕtĭum ( mănĭpr-; and as two words, mănŭs prĕtĭum and mă-nŭi prĕtĭum; v. Weissenb. ad Liv. 34, 7, 4), ii, n. [1. manus-pretium], a workman's or artist's pay, wages.
    I.
    Lit.:

    manupretium dabo,

    Plaut. Men. 3, 3, 17:

    in auro, praeter manus pretium, nihil intertrimenti fit,

    Liv. 34, 7:

    ex manipretio cujusque signi denarios deponere aureos singulos,

    Plin. 34, 7, 17, § 37.—
    B.
    Trop., pay, reward:

    manupretium perditae civitatis,

    Cic. Pis. 24, 57:

    castrensium laborum tarda manupretia,

    Sen. Ep. 101, 6.—
    II.
    Transf., the value of the work in a thing made by art, the workmanship (opp. to the material; postclass.): manupretium dicitur, ubi non tam materiae ratio, quam manus atque artis ducitur, Ps. - Ascon. ap. Cic. Verr. 2, 1, 56, § 147:

    plerumque plus est in manus pretio, quam in re,

    Dig. 50, 16, 13.

    Lewis & Short latin dictionary > manui pretium

  • 14 manus pretium

    mănŭprĕtĭum ( mănĭpr-; and as two words, mănŭs prĕtĭum and mă-nŭi prĕtĭum; v. Weissenb. ad Liv. 34, 7, 4), ii, n. [1. manus-pretium], a workman's or artist's pay, wages.
    I.
    Lit.:

    manupretium dabo,

    Plaut. Men. 3, 3, 17:

    in auro, praeter manus pretium, nihil intertrimenti fit,

    Liv. 34, 7:

    ex manipretio cujusque signi denarios deponere aureos singulos,

    Plin. 34, 7, 17, § 37.—
    B.
    Trop., pay, reward:

    manupretium perditae civitatis,

    Cic. Pis. 24, 57:

    castrensium laborum tarda manupretia,

    Sen. Ep. 101, 6.—
    II.
    Transf., the value of the work in a thing made by art, the workmanship (opp. to the material; postclass.): manupretium dicitur, ubi non tam materiae ratio, quam manus atque artis ducitur, Ps. - Ascon. ap. Cic. Verr. 2, 1, 56, § 147:

    plerumque plus est in manus pretio, quam in re,

    Dig. 50, 16, 13.

    Lewis & Short latin dictionary > manus pretium

  • 15 Ílle crucém scelerís pretiúm tulit, híc diadéma

    "Тому был возмездием за преступление крест, а этому - диадема", т. е. за одинаковое преступление один был распят на кресте, а другой получил царскую власть.
    Ювенал, "Сатиры", XIII, 100-105:
    Út sit mágna, tamén certé lent(a) íra deórum (e)st:
    Sí curánt igitúr cunctós puníre nocéntes,
    Fórtass(e) éxperiár: solet hís ignóscere; múlti
    Cómmittúnt eadém divérso crímina fáto:
    Ílle crucém scelerís pretiúm tulit, híc diadéma.
    Как ни велик небожителей гнев, он не скоро настигнет:
    Если хлопочут они покарать поголовно виновных,
    Разве успеть им дойти до меня? Я, быть может, узнаю,
    Что божество умолимо: таких оно часто прощает.
    Многие делают то же, что я, но судьба их различна:
    Этот несет в воздаяние крест, а другой - диадему.
    (Перевод Д. Недовича и Ф. Петровского)
    Вы найдете в этой стране [ во Франции ] тот самый фанатический дух, во имя которого была принесена в жертву голова кардинала и премьер-министра, который вложил в руку парижского архиепископа кинжал и ввел его в святилище правосудия. Нечего и говорить о том, что оба эти действия нанесли религии больший ущерб, нежели легкомысленный поступок кавалера де Лабарра. Но так уж устроен мир. Ille crucem sceleris pretium tulit, hic diadema. (Вольтер, Рассказ о смерти кавалера де Лабарра.)

    Латинско-русский словарь крылатых слов и выражений > Ílle crucém scelerís pretiúm tulit, híc diadéma

  • 16 manupretium (manipr-) or manū pretium

        manupretium (manipr-) or manū pretium ī, n    [manus+pretium], a workman's pay, artisan's hire, wages: in auro, praeter manupretium, nihil intertrimenti fit, L.—Fig., pay, reward: perditae civitatis.— Hire, rent: manu preti machina (quantum tulit).

    Latin-English dictionary > manupretium (manipr-) or manū pretium

  • 17 opera

    ŏpĕra, ae, f. [st1]1 [-] travail (manuel); activité, ouvrage, occupation.    - esse multae operae: demander beaucoup de travail.    - operae cotidianae: les occupations quotidiennes.    - (mercenarii), quorum operae, non quorum artes emuntur, Cic. Off. 1: (mercenaires) dont on paie le travail manuel et non le talent. [st1]2 [-] action faite de propos délibéré, acte, soin, application, attention.    - deditā operā (datā operā): à dessein, exprès, de propos délibéré.    - operā meā: par mes soins, grâce à moi.    - unā operā (eādem operā): du même coup, en même temps, de la même manière.    - eadem opera a praetore sumam syngraphum, Plaut.: du même coup je prendrai un billet chez le préteur.    - ejus operā: par ses soins ou par sa faute.    - operam dare ut: appliquer son action à, travailler à, faire en sorte que.    - da operam ut valeas: prends soin de ta santé.    - operam virtuti dare: s'appliquer à la vertu.    - dare operam alicui, Plaut.: prêter attention à qqn, écouter qqn. [st1]3 [-] peine qu'on prend pour autrui, effort, service, aide, concours, dévouement, bienveillance.    - operam suam polliceri, Sall. C. 28, 1: promettre son concours.    - operā amicorum uti: faire agir ses amis, faire appel au concours de ses amis.    - dare operam alicui: agir pour qqn, aider qqn, rendre service à qqn.    - operae pretium habere (facere): faire oeuvre utile, faire qqch qui en vaut la peine.    - operae pretium est + inf.: il vaut la peine de, il y a intérêt à.    - operae pretium est cognoscere, Cic. Verr. 2, 1: il vaut la peine de connaître... [st1]4 [-] journée de travail; homme de peine, ouvrier, manoeuvre, travailleur, agent.    - operae, ārum, f. plur.: - [abcl]a - manoeuvres, ouvriers, main-d’oeuvre. - [abcl]b - gens payés et soudoyés, mercenaires.    - operae Clodianae, Cic.: les bandes de Clodius.    - ipse dabat purpuram, tantum amici operas, Cic. Verr. 2, 4: il fournissait lui-même la pourpre et ses amis seulement la main-d’œuvre. [st1]5 [-] temps (qu'exige une activité), loisir.    - avec double dat. - operae est mihi: j'ai le temps.    - operae ubi mihi erit, ad te venero, Plaut. Truc.: quand j'aurai le temps, je viendrai te voir.    - deest mihi opera: je n'ai pas le temps.    - non (haud) operae est mihi: je n'ai pas le temps.    - neque consulibus operae erat id negotium agere, Liv. 4: et les consuls n'avaient pas le temps de s'occuper de cela.    - multum operae dabam Scaevolae, Cic. Brut.: je suivais assidûment les leçons de Scévola. [st1]6 [-] produit d'une activité, oeuvre.    - operae araneorum, Plaut.: toiles d'araignées.    - opera peregrinationis hujus, Cic. Att. 15: la relation écrite de ce voyage.
    * * *
    ŏpĕra, ae, f. [st1]1 [-] travail (manuel); activité, ouvrage, occupation.    - esse multae operae: demander beaucoup de travail.    - operae cotidianae: les occupations quotidiennes.    - (mercenarii), quorum operae, non quorum artes emuntur, Cic. Off. 1: (mercenaires) dont on paie le travail manuel et non le talent. [st1]2 [-] action faite de propos délibéré, acte, soin, application, attention.    - deditā operā (datā operā): à dessein, exprès, de propos délibéré.    - operā meā: par mes soins, grâce à moi.    - unā operā (eādem operā): du même coup, en même temps, de la même manière.    - eadem opera a praetore sumam syngraphum, Plaut.: du même coup je prendrai un billet chez le préteur.    - ejus operā: par ses soins ou par sa faute.    - operam dare ut: appliquer son action à, travailler à, faire en sorte que.    - da operam ut valeas: prends soin de ta santé.    - operam virtuti dare: s'appliquer à la vertu.    - dare operam alicui, Plaut.: prêter attention à qqn, écouter qqn. [st1]3 [-] peine qu'on prend pour autrui, effort, service, aide, concours, dévouement, bienveillance.    - operam suam polliceri, Sall. C. 28, 1: promettre son concours.    - operā amicorum uti: faire agir ses amis, faire appel au concours de ses amis.    - dare operam alicui: agir pour qqn, aider qqn, rendre service à qqn.    - operae pretium habere (facere): faire oeuvre utile, faire qqch qui en vaut la peine.    - operae pretium est + inf.: il vaut la peine de, il y a intérêt à.    - operae pretium est cognoscere, Cic. Verr. 2, 1: il vaut la peine de connaître... [st1]4 [-] journée de travail; homme de peine, ouvrier, manoeuvre, travailleur, agent.    - operae, ārum, f. plur.: - [abcl]a - manoeuvres, ouvriers, main-d’oeuvre. - [abcl]b - gens payés et soudoyés, mercenaires.    - operae Clodianae, Cic.: les bandes de Clodius.    - ipse dabat purpuram, tantum amici operas, Cic. Verr. 2, 4: il fournissait lui-même la pourpre et ses amis seulement la main-d’œuvre. [st1]5 [-] temps (qu'exige une activité), loisir.    - avec double dat. - operae est mihi: j'ai le temps.    - operae ubi mihi erit, ad te venero, Plaut. Truc.: quand j'aurai le temps, je viendrai te voir.    - deest mihi opera: je n'ai pas le temps.    - non (haud) operae est mihi: je n'ai pas le temps.    - neque consulibus operae erat id negotium agere, Liv. 4: et les consuls n'avaient pas le temps de s'occuper de cela.    - multum operae dabam Scaevolae, Cic. Brut.: je suivais assidûment les leçons de Scévola. [st1]6 [-] produit d'une activité, oeuvre.    - operae araneorum, Plaut.: toiles d'araignées.    - opera peregrinationis hujus, Cic. Att. 15: la relation écrite de ce voyage.
    * * *
        Opera, operae, pen. corr. Cic. Labeur, Travail, Peine.
    \
        Opera gratuita. Une corvee. B.
    \
        Multae operae et laboris res. Caes. Qui est de grand travail, et de grande peine, Chose laborieuse et penible.
    \
        Spero alicunde hodie me bona opera aut mala Tibi inuenturum esse auxilium argentarium. Plaut. Soit à droict ou à tort.
    \
        Versus nimium celeris operae. Horat. Faicts en haste et à la legiere, Ausquels on n'a point employé assez de peine.
    \
        Eadem opera. Plaut. Tout d'un train, Tout d'un chemin, Par un mesme moyen.
    \
        Summi viri impensam huic scientiae operam dederunt. Quintil. Ont mis grande peine à, etc.
    \
        Maiore opera ibi seruiles nuptiae curari solent. Plaut. Avec plus grande peine et travail.
    \
        Opera mea. Terent. Par moy, Par mon moyen, labeur et diligence, Par mon industrie.
    \
        Orestes et Lycurgus vna opera mihi sunt sodales, qua iste. Plaut. Sont autant mes compaignons, que cestuy.
    \
        Multam operam conferre in res obscuras. Cic. Employer beaucoup de labeur et de travail à vouloir entendre choses obscures.
    \
        Consumere operam in aliqua re. Terent. Y employer sa peine et son labeur.
    \
        Operam dependere et impendere. Colum. Quintil. Mettre peine et travailler, Pener.
    \
        Operam dare alicui rei. Plaut. Mettre peine à quelque chose.
    \
        Operam dare amori. Terent. Aimer, Estre amoureux.
    \
        Dare operam bellis. Ouid. Vaquer à la guerre.
    \
        Dare operam funeri. Cic. Assister aux obseques et funerailles d'un trespassé, Se trouver au convoy.
    \
        Liberis operam dare. Cic. Faire des enfants.
    \
        Dare operam praeceptori. Suet. Le ouir.
    \
        Dare operam studio iuris ciuilis. Cic. Estudier en droict civil.
    \
        Dare operam valetudini. Cic. Entendre à sa santé, En avoir soing.
    \
        Vbi ei dederit operas, ne, etc. Plaut. Apres qu'il luy aura servi.
    \
        Operam dare veteri domino. Plaut. Servir son vieil maistre.
    \
        Dare operam alicui dicitur iudex. Cic. Quand il vaque à l'expedition de son affaire.
    \
        Nunc id operam do, vt per falsas nuptias, etc. Terent. Voila à quoy je travaille.
    \
        Opera danda est, qui famae nostrae capitique consulant. Cic. Il fault mettre peine qu'ils, etc.
    \
        Dedita, vel Data opera facere, Vide DO et DEDO. De faict a pensé.
    \
        Si videam tibi operam esse aut otium. Plaut. Si je voy que tu ayes à faire, ou que tu sois empesché.
    \
        Non opera est Sceledro. Plaut. Sceledrus n'ha que faire, Il est de loisir.
    \
        Operae est. Plaut. Il est necessaire, Il fault.
    \
        Nec Annibali in tanto discrimine rerum, operae esse legationes audire. Liu. Annibal n'ha pas loisir de, etc.
    \
        Pauper, cui opera vita erat. Terent. Qui vivoit de son labeur.
    \
        Experiri opera. Plaut. Experimenter par effect.
    \
        Operam orationis compendi facere. Plaut. Dire en brief et peu de parolles.
    \
        Grauari operam. Plaut. Aider à regret.
    \
        Ad circumagendas molas operam pistori locauit. Gellius. Il loua sa peine à un boulenger pour tourner les meules.
    \
        Non parcam operae. Cic. Je n'espargneray point ma peine.
    \
        Operam perdere, quod et Operam ludere dicitur. Cic. Travailler en vain, Perdre sa peine.
    \
        Periit opera. Cic. La peine est perdue.
    \
        Operam ponere in re aliqua. Cic. Mettre peine.
    \
        Ponere operam alicui. Cic. Entendre à l'affaire d'aucun.
    \
        Bene ponere operam. Cic. Employer bien sa peine.
    \
        Praebere operam alicui. Cic. Luy faire plaisir de sa peine.
    \
        Reddere operam vel operas, Vide REDDO. Rendre sa tasche faicte.
    \
        Haud censebam istarum esse operarum patrem. Plautus. Je n'estimoye pas que mon pere se meslast de tels affaires.
    \
        Sumere operam. Cic. Prendre peine.
    \
        Inanem operam sumere. Horat. Travailler en vain.
    \
        Tribuenda est opera Reipub. vel omnis potius in ea cogitatio et cura ponenda est. Cic. Travailler pour la Republique.
    \
        Opera alicuius vti ad rem aliquam. Cic. S'aider d'aucun.
    \
        Operae, in plurali. Cic. Ouvriers et gents de mestier, ou Manoeuvres, ou Manouvriers.
    \
        Operae. Cic. Facteurs de marchands.

    Dictionarium latinogallicum > opera

  • 18 accendo

    [st1]1 [-] accendo, ĕre, cendi, censum: - tr. - a - embraser, allumer, mettre le feu.    - faces accendere, Cic.: allumer des torches.    - nonne vides linum accendier? Lucr.: ne vois-tu pas qu'une mèche de lin prend feu? b - au fig. - animer, exciter, attiser, enflammer, allumer, éveiller.    - odium accendere: attiser la haine.    - discordiam accendere: exciter la discorde.    - amore laudis accensi: enflammés par l'amour de la gloire.    - accendere aliquem in aliquem (contra aliquem): enflammer qqn contre qqn.    - pugnando potius quam adhortando accendamus militum animos, Liv. 2: excitons l'ardeur des soldats en combattant plutôt qu'en faisant des discours.    - accendis quare cupiam magis illi proximus esse, Hor. S. 1, 9, 5: tu attises mon désir d'être plus proche de lui. c - exciter à, pousser à.    - accendere animum ad virtutem, Sall.: exciter l'âme à la vertu.    - accendere in rabiem, Liv.: pousser à la colère.    - illi ad dominationem accensi sunt, Sall. Jug. 31, 16: ils sont acharnés à vouloir dominer. d - augmenter, accroître.    - pretium accendere, Plin. 23, 57: augmenter le prix, donner de la valeur.    - crystallina quorum accendit fragilitas pretium, Sen. Ben. 7, 9, 3: des cristaux, dont la fragilité avive le prix.    - acetum accenditur pipere, Plin.: le poivre rend le vinaigre plus fort.    - accendere fiduciam Tyriorum, Curt.: fortifier la confiance des Tyriens. e - éclairer, faire briller.    - gemmis galeam accendere, Sil.: faire resplendir un casque du feu des pierreries.    - quae jacerent in tenebris, nisi litterarum lumen accenderet, Cic.: choses qui resteraient ensevelies dans les ténèbres, si les lettres ne les éclairaient pas de leur lumière. [st1]2 [-] accendo, ōnis, m.: celui qui excite (au combat).    - accendōnes, um, m.: maîtres des gladiateurs. --- Tert. Pall. 6.
    * * *
    [st1]1 [-] accendo, ĕre, cendi, censum: - tr. - a - embraser, allumer, mettre le feu.    - faces accendere, Cic.: allumer des torches.    - nonne vides linum accendier? Lucr.: ne vois-tu pas qu'une mèche de lin prend feu? b - au fig. - animer, exciter, attiser, enflammer, allumer, éveiller.    - odium accendere: attiser la haine.    - discordiam accendere: exciter la discorde.    - amore laudis accensi: enflammés par l'amour de la gloire.    - accendere aliquem in aliquem (contra aliquem): enflammer qqn contre qqn.    - pugnando potius quam adhortando accendamus militum animos, Liv. 2: excitons l'ardeur des soldats en combattant plutôt qu'en faisant des discours.    - accendis quare cupiam magis illi proximus esse, Hor. S. 1, 9, 5: tu attises mon désir d'être plus proche de lui. c - exciter à, pousser à.    - accendere animum ad virtutem, Sall.: exciter l'âme à la vertu.    - accendere in rabiem, Liv.: pousser à la colère.    - illi ad dominationem accensi sunt, Sall. Jug. 31, 16: ils sont acharnés à vouloir dominer. d - augmenter, accroître.    - pretium accendere, Plin. 23, 57: augmenter le prix, donner de la valeur.    - crystallina quorum accendit fragilitas pretium, Sen. Ben. 7, 9, 3: des cristaux, dont la fragilité avive le prix.    - acetum accenditur pipere, Plin.: le poivre rend le vinaigre plus fort.    - accendere fiduciam Tyriorum, Curt.: fortifier la confiance des Tyriens. e - éclairer, faire briller.    - gemmis galeam accendere, Sil.: faire resplendir un casque du feu des pierreries.    - quae jacerent in tenebris, nisi litterarum lumen accenderet, Cic.: choses qui resteraient ensevelies dans les ténèbres, si les lettres ne les éclairaient pas de leur lumière. [st1]2 [-] accendo, ōnis, m.: celui qui excite (au combat).    - accendōnes, um, m.: maîtres des gladiateurs. --- Tert. Pall. 6.
    * * *
        Accendo, accendis, accendi, accensum, accendere. Allumer.
    \
        Accendere, ad animum, aut res alias translatum. Enflamber, Inciter, Fort esmouvoir.
    \
        Quae res marium contra Metellum vehementer accenderat. Sallust. L'avoit fort esmeu et animé.
    \
        Calore accendere. Plin. Fort eschauffer.
    \
        In poenam accendere. Plin. Inciter à punition.
    \
        Impensius accenduntur certamina. Liu. Sont plus allumez.
    \
        Clypeum auro accendere. Sil. Ital. Le faire flamboyer et reluire par dorure.
    \
        Equum accendere stimulis. Stat. Le fort esmouvoir à grands coups d'esperons.
    \
        Febres accendere. Cels. Augmenter, Faire plus vehementes et ardantes.
    \
        Offensiones accendere. Tacit. Allumer les inimitiez et males graces.
    \
        Pretium rei alicuius accendere. Plin. Haulser ou augmenter le pris, Vendre plus cher.
    \
        Sitim accendere. Cels. Pli. Faire avoir grand soif.
    \
        Spem accendere. Tacit. Donner grande esperance, Faire avoir bonne esperance.

    Dictionarium latinogallicum > accendo

  • 19 statuo

    stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).
    I.
    Corporeally.
    A.
    To cause to stand, set up, set, station, fix in an upright position.
    1.
    To set up, set in the ground, erect:

    ibi arbores pedicino in lapide statuito,

    Cato, R. R. 18:

    inter parietes arbores ubi statues,

    id. ib.:

    stipites statuito,

    id. ib.:

    palis statutis crebris,

    Varr. R. R. 1, 14 init.:

    pedamenta jacentia statuenda,

    are to be raised, Col. 4, 26:

    pedamentum inter duas vitis,

    Plin. 17, 22, 21, § 194:

    hic statui volo primum aquilam,

    the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:

    signifer, statue signum,

    plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—
    2.
    To plant (rare):

    eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,

    Plin. 17, 22, 35, § 198:

    agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),

    Hor. C. 2, 13, 10.—
    3.
    In gen., to place, set or fix, set up, set forth things or persons.
    a.
    Without specifying the place:

    ollam statuito cum aqua,

    let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):

    crateras magnos statuunt, i. e. on the table,

    Verg. A. 1, 724; so,

    crateras laeti statuunt,

    id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:

    bene lineatam carinam collocavit, v. 42),

    Plaut. Mil. 3, 3, 44:

    nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,

    Liv. 21, 58, 7:

    eo die tabernacula statui passus non est,

    to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:

    aciem quam arte statuerat, latius porrigit,

    Sall. J. 52, 6.—
    b.
    With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):

    statuite hic lectulos,

    Plaut. Pers. 5, 1, 7:

    etiamsi in caelo Capitolium statueretur,

    Cic. Or. 3, 46, 180:

    statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,

    is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:

    tabernacula in foro statuere,

    Liv. 39, 46, 3:

    in principiis statuit tabernaculum,

    Nep. Eum. 7, 1:

    in nostris castris tibi tabernaculum statue,

    Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:

    statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,

    id. 9, 6, 1:

    (sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,

    id. 8, 14, 19:

    sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,

    Tac. A. 2, 83:

    donum deae apud Antium statuitur,

    id. ib. 3, 71:

    pro rigidis calamos columnis,

    Ov. F. 3, 529:

    jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,

    Val. Fl. 3, 653:

    statuere vas in loco frigido,

    Pall. Oct. 22.—Of living beings:

    capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,

    Ter. Ad. 3, 2, 18:

    qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),

    i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:

    patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,

    Cic. Or. 1, 57, 245:

    captivos vinctos in medio statuit,

    Liv. 21, 42, 1:

    ubi primum equus Curtium in vado statuit,

    id. 1, 13, 5:

    quattuor cohortes in fronte statuit,

    id. 28, 33, 12:

    ante se statuit funditores,

    id. 42, 58, 10:

    puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,

    id. 7, 2, 9:

    procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,

    id. 39, 49, 11:

    media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,

    id. 23, 16, 8:

    bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,

    id. 1, 45, 6:

    cum Calchanta circa aram statuisset,

    Val. Max. 8, 11, ext. 6:

    marium si qui eo loci statuisset,

    id. 3, 1, 2 fin.:

    adulescentes ante Caesarem statuunt,

    Tac. A. 4, 8:

    in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,

    id. ib. 3, 45:

    puer quis Ad cyathum statuetur?

    Hor. C. 1, 29, 8:

    tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,

    id. S. 2, 3, 199:

    et statuam ante aras aurata fronte juvencum,

    Verg. A. 9, 627:

    clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,

    Stat. Th. 3, 525.—
    4. a.
    Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:

    siquidem mihi aram et statuam statuis,

    Plaut. As. 3, 3, 122:

    huic statuam statui decet ex auro,

    id. Bacch. 4, 4, 1:

    ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,

    id. Curc. 1, 2, 52:

    eique statuam equestrem in rostris statui placere,

    Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,

    simulacrum alicui statuere,

    Val. Max. 1, 1, 8:

    effigiem,

    Verg. A. 2, 184:

    Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),

    Plin. 34, 5, 10, § 18:

    simulacrum in curia,

    Tac. A. 14, 12:

    quanam in civitate tempium statueretur,

    id. ib. 4, 55:

    se primos templum urbis Romae statuisse,

    id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:

    nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,

    Ov. P. 4, 8, 31:

    templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,

    id. M. 14, 128:

    super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,

    Cic. Leg. 2, 26, 66:

    victimas atque aras diis Manibus statuentes,

    Tac. A. 3, 2:

    statuitque aras e cespite,

    Ov. M. 7, 240:

    statuantur arae,

    Sen. Med. 579:

    aeneum statuerunt tropaeum,

    Cic. Inv. 2, 23, 69:

    monumentum,

    id. ib. § 70; so,

    in alio orbe tropaea statuere,

    Curt. 7, 7, 14;

    so,

    Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:

    princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,

    Plin. 7, 60, 60, § 213:

    a miliario in capite Romani fori statuto,

    id. 3, 5, 9, § 66:

    carceres eo anno in Circo primum statuti,

    Liv. 8, 20, 1:

    quo molem hanc immanis equi statuere?

    Verg. A. 2, 150:

    multo altiorem statui crucem jussit,

    Suet. Galb. 9:

    obeliscam,

    Plin. 36, 9, 14, § 71:

    at nunc disturba quas statuisti machinas,

    Plaut. Ps. 1, 5, 137:

    incensis operibus quae statuerat,

    Nep. Milt. 7, 4:

    si vallum statuitur procul urbis illecebris,

    Tac. A. 4, 2:

    castra in quinto lapide a Carthagine statuit,

    Just. 22, 6, 9.—
    b.
    Poet. and in post-class. prose (rare):

    aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,

    Ov. H. 2, 67:

    statuarque tumulo hilaris et coronatus,

    my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.

    in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,

    Mart. 4, 28, 8.—
    5.
    Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):

    Agamemnon tres ibi urbes statuit,

    Vell. 1, 1, 2:

    urbem quam statuo vestra est,

    Verg. A. 1, 573:

    urbom praeclaram,

    id. ib. 4, 655:

    Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,

    Prop. 3, 11 (4, 10), 21:

    ibi civitatem statuerunt,

    Just. 23, 1; so,

    licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),

    Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:

    nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,

    Stat. S. 4, 5, 12.—
    B.
    To cause to stand still, to stop (rare; cf.

    sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 57:

    et statuit fessos, fessus et ipse, boves,

    Prop. 4 (5), 9, 4:

    famuli hoc modo statuerunt aquas,

    Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—
    C.
    To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).
    II.
    Trop.
    A.
    To establish, constitute (= constituo).
    1.
    Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:

    statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,

    Plaut. Rud. 3, 2, 6:

    exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,

    Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:

    ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,

    Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:

    in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,

    id. ib. 2, 3, 90, §

    210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,

    Just. 8, 7, 14:

    documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,

    Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—
    2.
    Jus statuere, to establish a principle or relation of law:

    ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,

    Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:

    si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,

    if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:

    si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,

    equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —
    3.
    In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):

    (Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,

    Cic. Rep. 2, 14, 26:

    hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,

    id. Tull. 15, 36:

    ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,

    Sen. Ep. 79, 10:

    vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,

    Liv. 29, 37, 2:

    novos statuere fines,

    id. 42, 24, 8:

    neque eos quos statuit terminos observat,

    id. 21, 44, 5:

    quibus rebus cum pax statuta esset,

    Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:

    sedesque ibi statuentibus,

    id. 18, 5, 11.—
    4.
    With double acc., to constitute, appoint, create:

    Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,

    Cic. Att. 14, 1, a, 2:

    telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,

    Hor. S. 2, 2, 130:

    de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,

    Plin. 14, 6, 8, § 59:

    praefectus his statuitur Andragoras,

    Just. 21, 4, 5.—
    B.
    To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.
    1.
    Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.
    (α).
    With dat.:

    diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,

    that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:

    statui mihi tum modum et orationi meae,

    imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:

    non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,

    by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:

    cupidinibus statuat natura modum,

    Hor. S. 1, 2, 111:

    quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?

    Val. Max. 9, 2 pr.:

    modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),

    Plin. 28, 15, 61, § 216:

    modum nuptiarum sumptibus statuerunt,

    Just. 21, 4, 5:

    timori quem meo statuam modum?

    Sen. Thyest. 483;

    and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,

    id. Herc. Fur. 206. —
    (β).
    With gen.:

    honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,

    Cic. Sull. 17, 48:

    ipse modum statuam carminis,

    Ov. Tr. 1, 11, 44:

    errorisque sui sic statuisse modum,

    Prop. 3, 12 (4, 11), 36:

    modum statuunt fellis pondere denarii,

    they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—
    2.
    Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:

    hanc tu condicionem statuis Gaditanis,

    Cic. Balb. 10, 25:

    providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,

    id. Rab. Post. 6, 15:

    alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,

    id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:

    pacis legem universae Graeciae statuit,

    Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:

    statutis condicionibus,

    Just. 6, 1, 3:

    omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,

    id. 18, 5, 14. —
    3.
    Finem, to assign or put an end to, make an end of:

    haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,

    Ter. Hec. 1, 2, 21:

    et finem statuit cuppedinis atque timoris,

    Lucr. 6, 25:

    cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,

    Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,

    terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,

    Stat. S. 3, 1, 180:

    cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,

    since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—
    4.
    Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:

    quae probast mers, pretium ei statuit,

    Plaut. Mil. 3, 1, 132:

    numquam avare pretium statui arti meae,

    Ter. Heaut. prol. 48:

    statuit frumento pretium,

    Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:

    ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,

    Liv. 45, 42, 7:

    pretium statuit (i. e. vecturae et sali),

    id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—
    5.
    Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):

    statutus est comitiis dies,

    Liv. 24, 27, 1:

    diem patrando facinori statuerat,

    id. 35, 35, 15:

    multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,

    Sall. C. 36, 2:

    dies insidiis statuitur,

    id. J. 70, 3:

    ad tempus locumque colloquio statuendum,

    Liv. 28, 35, 4:

    subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,

    Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:

    observans quem statuere diem,

    Mart. 4, 54, 6:

    noctem unam poscit: statuitur nox,

    Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):

    institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,

    Suet. Claud. 42:

    ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,

    Just. 1, 10, 1:

    quaedam (genera) statutum tempus anni habent,

    Plin. 17, 18, 30, § 135:

    fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,

    Curt. 6, 3, 7:

    sacrificium non esse redditum statuto tempore,

    id. 8, 2, 6:

    statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,

    Just. 16, 4, 9:

    cum ad statutam horam omnes convenissent,

    id. 1, 10, 8:

    intra tempus statutum,

    fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—
    6.
    To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:

    Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,

    Ov. P. 2, 7, 29.—
    C.
    To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.
    1.
    Of disputes, differences, questions, etc., between others.
    (α).
    With interrog.-clause:

    ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,

    Cic. Balb. 28, 65:

    eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,

    id. Mil. 2, 4:

    in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,

    id. Verr. 1, 16, 47:

    vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,

    id. Caecin. 27, 77:

    decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,

    id. Quint. 4, 17:

    magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,

    id. Off. 3, 17, 70:

    mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,

    id. Mil. 6, 15:

    semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,

    Liv. 42, 23:

    nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,

    decide, dictate, id. 44, 22:

    nondum statuerat conservaret eum necne,

    Nep. Eum. 11, 2:

    statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,

    Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —
    (β).
    With de:

    ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,

    Cic. Att. 16, 16, B, 8:

    et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,

    id. ib. 4, 2, 4:

    ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,

    Liv. 42, 22:

    si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,

    id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:

    cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,

    Sall. C. 52, 17:

    satis visum de Vestilia statuere,

    to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:

    jus statuendi de procuratoribus,

    id. ib. 12, 54:

    facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,

    id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:

    eorum qui de se statuebant humabantur corpora,

    Tac. A. 6, 29.—
    (γ).
    With de and abl. and interrog.-clause:

    si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,

    Cic. Balb. 8, 22.—
    (δ).
    With contra:

    consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,

    Cic. Or. 10, 34. —
    (ε).
    With indef. obj., usu. a neutr. pron.:

    utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?

    Cic. Fl. 12, 27:

    dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,

    id. Mur. 30, 62:

    eoque utrique quod statuit contenti sunt,

    Caes. B. C. 1, 87:

    senatus, ne quid absente rege statueret,

    Liv. 39, 24, 13:

    maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),

    id. 8, 13, 17:

    id ubi in P. Licinio ita statutum est,

    id. 41, 15, 10:

    interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,

    Curt. 8, 14, 43:

    quid in futurum statuerim, aperiam,

    Tac. A. 4, 37:

    utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,

    Suet. Claud. 12;

    qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,

    Sen. Med. 2, 199:

    non ergo quod libet statuere arbiter potest,

    Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:

    earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,

    Cic. Att. 16, 16, C, 11.—
    (ζ).
    With de or super and abl.:

    vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?

    Sall. C. 52, 31:

    nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,

    Suet. Tib. 13:

    ne quid super tanta re absente principe statueretur,

    Tac. H. 4, 9.—
    (η).
    Absol., mostly pass. impers.:

    ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,

    Liv. 8, 14, 1:

    tunc ut quaeque causa erit statuetis,

    id. 3, 53, 10:

    non ex rumore statuendum,

    decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—
    (θ).
    With cognoscere, to examine ( officially) and decide:

    petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,

    Caes. B. G. 1, 19:

    consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,

    Liv. 39, 3, 2:

    missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,

    id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:

    quod causa cognita erit statuendum,

    Dig. 2, 11, 2, § 8.—
    2.
    With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:

    numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,

    Cic. Phil. 2, 12, 30:

    illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,

    id. Mur. 12, 27:

    neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,

    id. de Or. 3, 22, 82:

    ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,

    id. Tull. 5, 12:

    ut statuerem quid esset faciendum,

    id. Att. 7, 26, 3:

    statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,

    id. Ac. 2, 3, 9:

    si habes jam statutum quid tibi agendum putes,

    id. Fam. 4, 2, 4:

    tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,

    id. ib. 5, 8, 4:

    vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,

    Liv. 45, 19, 6:

    quam satis statuerat, utram foveret partem,

    id. 42, 29, 11:

    posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,

    Tac. A. 4, 40:

    statue quem poenae extrahas,

    Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:

    vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,

    Liv. 34, 2, 4:

    proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,

    id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:

    quidquid nos de communi sententia statuerimus,

    Cic. Fam. 4, 1, 2:

    sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,

    Sen. Herc. Fur. 1306.—
    D.
    To decree, order, prescribe.
    1.
    With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:

    eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,

    Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:

    statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,

    id. ib. 2, 2, 71, §

    173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,

    id. ib. 2, 3, 15, §

    38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,

    id. ib. 2, 2, 42, §

    103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,

    id. Phil. 2, 38, 97:

    (Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,

    Tac. A. 14, 28:

    statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,

    id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:

    statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,

    Liv. 23, 16, 6:

    Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,

    Cic. Off. 3, 11, 48:

    statuunt ut fallere custodes tentent,

    Ov. M. 4, 84.—
    2.
    With acc. (post-Aug.):

    remedium statuere,

    to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:

    Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,

    decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):

    sic, di, statuistis,

    Ov. M. 4, 661.—
    3.
    With dat. and acc. (not ante-Aug.):

    eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,

    decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:

    Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,

    decreed, granted, Tac. A. 13, 34:

    biduum criminibus obiciendis statuitur,

    are allowed, id. ib. 3, 13:

    itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,

    Just. 12, 4, 8:

    ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,

    Stat. Th. 6, 300:

    non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,

    id. ib. 7, 219:

    statuere alicui munera,

    Val. Fl. 2, 566.—
    4.
    With dat. and interrog.-clause:

    cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,

    Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:

    ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,

    Liv. 7, 28, 8.—
    5.
    In partic., of punishment, etc., to decree, measure out, inflict.
    (α).
    With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):

    considerando... in utra (lege) major poena statuatur,

    Cic. Inv. 2, 49, 145:

    poenam statui par fuisse,

    Tac. A. 14, 49:

    qui non judicium, sed poenam statui videbant,

    id. ib. 11, 6:

    eadem poena in Catum Firmium statuitur,

    id. ib. 6, 31:

    senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,

    Suet. Caes. 14;

    so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,

    Liv. 39, 55, 3; cf.

    also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,

    Tac. A. 14, 48.— Absol.:

    non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),

    Tac. A. 3, 70.—
    (β).
    With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:

    obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,

    Caes. B. G. 1, 20:

    fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,

    Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:

    res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,

    Sall. C. 52, 3:

    qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,

    Ov. P. 2, 2, 119:

    si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,

    Just. 2, 15, 10.—
    (γ).
    With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):

    in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,

    Tac. A. 6, 24 (18).—
    (δ).
    De capite, to pass sentence of death:

    legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,

    Cic. Rep. 2, 36, 61.—
    E.
    Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;

    freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,

    Cic. Prov. Cons. 5, 10:

    P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,

    id. Mil. 9, 24:

    statuerat excusare,

    to decline the office, id. Lig. 7, 21:

    cum statuissem scribere ad te aliquid,

    id. Off. 1, 2, 4:

    quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,

    id. Verr. 2, 1, 1, § 1:

    se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,

    id. ib. 2, 5, 40, §

    105: nam statueram in perpetuum tacere,

    id. Fam. 4, 4, 4:

    statueram... nihil de illo dicere,

    id. Fragm. Clod. 1, 1:

    statueram recta Appia Romam (i. e. venire),

    id. Att. 16, 10, 1:

    Pompeius statuerat bello decertare,

    Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:

    triumphare mense Januario statuerat,

    id. 39, 15:

    immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,

    id. 39, 48:

    rex quamquam dissimulare statuerat,

    id. 42, 21:

    opperiri ibi hostium adventum statuit,

    id. 42, 54, 9:

    ut statuisse non pugnare consules cognitum est,

    id. 2, 45, 9:

    exaugurare fana statuit,

    id. 1, 55, 2:

    Delphos mittere statuit,

    id. 1, 56, 5:

    eos deducere in agros statuerunt,

    id. 40, 38, 2:

    tradere se, ait, moenia statuisse,

    id. 8, 25, 10:

    Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,

    id. 7, 37, 4:

    statuit sic adfectos hosti non obicere,

    id. 44, 36, 2:

    sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,

    Vell. 1, 12, 2:

    statui pauca disserere,

    Tac. H. 4, 73:

    amoliri juvenem specie honoris statuit,

    id. A. 2, 42:

    statuerat urbem novam condere,

    Curt. 4, 8, 1:

    statuerat parcere urbi conditae a Cyro,

    id. 7, 6, 20:

    rex statuerat inde abire,

    id. 7, 11, 4:

    Alexander statuerat ex Syria petere Africam,

    id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,

    statutum habere cum animo ac deliberatum,

    to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:

    caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,

    id. Phil. 3, 7, 29.—
    F.
    To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).
    1.
    With acc. and inf.
    a.
    In gen.:

    senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,

    Cic. Phil. 12, 5, 12:

    statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,

    id. Verr. 2, 3, 35, § 81:

    quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,

    id. ib. 2, 3, 62, §

    144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?

    id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:

    is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,

    id. Pis. 13, 29:

    tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?

    id. Verr. 2, 3, 58, § 133:

    si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,

    we were sure, id. Quint. 30, 92:

    non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,

    id. Verr. 2, 3, 90, § 211:

    hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,

    assume, id. Off. 3, 6, 28:

    cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,

    had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:

    quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,

    id. Planc. 21, 51:

    quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,

    id. Fam. 5, 13, 1:

    hoc anno statuit temporis esse satis,

    Ov. F. 1, 34:

    nolim statuas me mente maligna id facere,

    Cat. 67, 37.— So with sic:

    velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,

    Cic. Fam. 7, 33 fin.:

    ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,

    I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:

    quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,

    id. ib. 64, 135:

    sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,

    id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:

    ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,

    Cic. Att. 1, 5, 4:

    qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,

    id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:

    si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,

    that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:

    quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,

    id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—
    b.
    Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):

    cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,

    Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:

    quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?

    id. Quint. 24, 76:

    ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    id. Off. 3, 16, 67:

    Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,

    Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:

    hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,

    Cic. Prov. Cons. 6, 14:

    quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?

    id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,

    hoc si ita statuetis,

    id. ib. 16, 47.—
    c.
    Esp. with gerund.-clause.
    (α).
    To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:

    tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?

    did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §

    103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,

    id. Fam. 5, 2, 10:

    statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,

    id. Sest. 10, 24:

    Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,

    Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:

    ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,

    acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —
    (β).
    To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:

    manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,

    Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:

    ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,

    id. Fam. 5, 2, 1:

    statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,

    id. Clu. 6, 16:

    Caesar statuit exspectandam classem,

    Caes. B. G. 3, 14:

    non expectandum sibi statuit dum, etc.,

    id. ib. 1, 11:

    quod eo tempore statuerat non esse faciendum,

    id. B. C. 3, 44:

    statuit sibi nihil agitandum,

    Sall. J. 39, 5:

    Metellus statuit alio more bellum gerendum,

    id. ib. 54, 5:

    Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,

    Nep. Alcib. 10, 2:

    sororis filios tollendos statuit,

    Just. 38, 1.—
    2.
    With ut:

    si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),

    Cic. Caecin. 24, 69:

    ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),

    id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:

    cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,

    Cic. Mur. 14, 32.—
    3.
    With two acc. (= duco, existimo):

    omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,

    regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:

    Anaximenes aera deum statuit,

    id. N. D. 10, 26:

    voluptatem summum bonum statuens,

    id. Off. 1, 2, 5:

    video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,

    id. Sest. 69, 144:

    si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,

    id. Lael. 11, 38:

    Hieronymus summum bonum statuit non dolere,

    id. Fin. 2, 6, 19:

    noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,

    id. Leg. 3, 2, 5:

    decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,

    Tac. A. 12, 7:

    optimum in praesentia statuit reponere odium,

    id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):

    vidistis senem... statutum, ventriosum?

    Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):

    Dei,

    Lact. 2, 16, 14:

    Parcarum leges ac statuta,

    id. 1, 11, 14:

    statuta Dei et placita,

    id. 7, 25, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > statuo

  • 20 opera

    opera, ae, f. (opus, eris), die Arbeit, Mühe, Bemühung, Bestrebung, Tätigkeit, die man auf etwas verwendet, I) eig.: A) im allg.: multi reperiuntur linguā factiosi, inertes operā, Plaut.: nusquam nec opera sine emolumento nec emolumentum ferme sine impensa opera, Liv.: laborem et operam in alqa re consumere, Arbeit u. M. auf etw. verwenden, Cic.: omnem curam atque operam in alqa re ponere, Cic.: operam alci rei insumere, sich mit etw. befassen, Tac.: operam tribuere rei publicae, seine Tätigkeit widmen, Cic.: operam studiumque conferre in rem, Mühe u. Eifer auf etw. verwenden, Cic.: operam ludere (vertändeln), Komik. (Brix Plaut. capt. 341): operam perdere, Sen.: frustra operam insumere, Liv.: non satis operae insumere in alqa re, Tac. dial.: tibi haec opera sumenda est, ut etc., Cic.: u. operam sumere mit Infin., Plaut. Men. 244: operam sumere ad pervestigandum, Plaut. merc. 935. – bes. operam navare, s. nāvo. – u. operam dare alci rei, auf etwas Mühe verwenden, eine Sache pflegen, sich mit etwas beschäftigen (s. Fabri Liv. 22, 2, 1), valetudini, Cic.: amori, Ter.: sermoni, Cic.: liberis, Kinder zeugen, Cic.: libellis palaestraeque, sich mit Lesen u. Leibesübungen beschäftigen, Liv.: u. so lectioni, Capit., lectioni operum tuorum, Hieron.: impensam huic scientiae operam dare, Quint.: philosophiae operam vehementer dare, Capit.: Epidicum quaerendo, Plaut.: auscultando, Plaut.: pingendo sub magistro Diogneto, Capit.: rei quaerendae, Plaut.: legibus condendis, Liv.: placandis dis habendoque delectu, Liv.: fidibus tractandis, Val. Max.: so auch religionibus colendis operam addere, Cic.: u. operam dare mit folg. ut od. ne u. Konj. = sich bemühen, darauf hinarbeiten, darauf sehen, daß od. daß nicht usw., Cic. u. Caes.: enixe operam dare, ut etc., Liv.: sedulo od. obstinate od. opere maximo operam dare, ut etc., Plaut. u. Ter.: so auch omnem operam dare, ut od. ne etc., alle Mühe aufwenden, daß od. daß nicht usw., Sen. de vit. beat. 2, 3; ad Polyb. 13 (32), 3: u. so studiose operam dare, ut ne etc., Cic. ep. 13, 11, 1: ferner operam dare m. folg. bl. Conjunctiv, Planc. in Cic. ep. 10, 21, 6. Varro r. r. 1, 13, 7: mit folg. Fragesatz (mit quî), Ter. Andr. 307: u. m. folg. Infin., id scire, Ter. Hec. 553 (u. so Lucr. 6, 1017. Augustin. serm. 243, 5). – operae pretium habere, den Lohn für seine Mühe haben, Liv.: est operae pretium (es verlohnt sich der Mühe, ist der Mühe wert) m. folg. Infin., Enn. fr., Cic. u.a.: non operae est (es lohnt sich nicht der Mühe) m. folg. Infin., Liv. (s. M. Müller Liv. 1, 26, 4): haud sane operae est m. folg. Infin., Curt. 7, 9 (33), 37: operae pretium facere, etw. tun, was der Mühe wert ist (lohnt), sich ein Verdienst erwerben (s. M. Müller Liv. praef. § 1), Liv.: ipse purpuram, amici operas (dabant), gaben ihre Arbeit dazu, arbeiteten es, Cic.: homines in operas mittere, den Leuten Arbeit u. Verdienst verschaffen, Cic.: opera est mihi, ich bemühe mich, Plaut.: dah. datā operā, Cael. in Cic. ep., od. deditā operā u. (selten) operā deditā, Cic., mit Fleiß, vorsätzlich (s. dē-doa. E.): so auch non sponte neque operā consultā (mit Absicht), Gell. 7 (6), 17, 3.

    B) insbes.: 1) die Bemühung, Mühwaltung, für andere = der Dienst, die Dienstleistung, exigere (in Anspruch nehmen) operam alcis od. ab alqo, Vell. u. Cic.: alcis operā uti bonā, singulari in alqa re, Caes. u. Vell.: operam suam polliceri, Sall. u. Vell.: operam fortium virorum edere, sich als tapfere Männer zeigen, Liv.: operas dare pro magistro, den Vizedirektor abgeben, Cic.: so auch esse in operis societatis, in Diensten der Gesellschaft sein, Cic.: operas reddas Musis, Dienste wieder erweisen, Cic.: operam alci dicare, jmdm. einen Dienst erweisen, Plaut. u. Ter.: suo sumptu operam rei publicae praebere, Dienste leisten, Liv.: alci hanc saltem operam eo bello praestare, ut etc., Liv.: denegare operam rei publicae, Liv.: eorum operae pretium facere, ihre Dienste würdigen, Liv. – bes. operam dare alci od. alci rei, α) übh. jmdm. einen Dienst erweisen, jmdm. zur Verfügung stehen, in jmds. Interesse wirken, zB. amico, Komik. (vgl. Lorenz Plaut. Pseud. 525): paululum mihi da operae, Ter.: operam alci dare egregiam, vortreffliche Dienste leisten, Cic.: fideliter operam dare suo veteri domino, Plaut. β) durch Zuhören, jmdm. aufmerksam zuhören (s. Brix Plaut. capt. prol. 6), alci, Plaut., od. sermoni alcis, Cic.: dicendi magistro, Suet.: assidue phonasco, beständigen Unterricht nehmen bei usw., Suet. γ) vom Richter, der eine Sache untersucht u. schlichtet = die Sache vornehmen, untersuchen, schlichten, Ter. u. Cic. δ) durch seine Gegenwart, auctioni, abhalten, besorgen, Cic.: rebus divinis, den Gottesdienst abhalten, verrichten, Cic. (u. so per aliquot dies rebus divinis, v. den Konsuln, Liv.): funeri, beiwohnen, Cic.: tonsori, sich rasieren lassen, Suet. – meā, tuā, alcis etc. operā, durch mein (dein usw.) Bemühen, Zutun, durch meine usw. Schuld, Ter., Cic. u. Liv.: unā operā od. eādem operā, in gleicher Weise, ebensogut, Plaut. u. Liv. – 2) eine religiöse Handlung, ein Opfer, solvo operam Dianae, Afran. com. 144.

    II) meton.: 1) das Tagewerk, quaternis operis, Varro: puerilis una opera, Colum. – 2) die Zeit, die man auf etw. verwenden kann, die Muße, deest mihi opera, Cic.: est mihi operae, ich habe Zeit, es ist mir gelegen, Liv.: si operae est auribus, wenn die Ohren Zeit haben, Plaut.: operae mi ubi erit (wenn ich Muße habe), ad te venero, Plaut. truc. 883: non operae est mihi etc. (auch ohne Dat. der Person), ich habe nicht Zeit, mir ist's nicht gelegen, ich habe nicht Lust, will nicht, Liv. u. Gell. ( aber operae non est, es darf nicht geschehen, Plaut. merc. 917). – 3) der für Bezahlung dienende Arbeiter, a) im guten Sinne, Tagelöhner, Geselle, unius operae tactu, Vitr.: opera nona, Hor. – gew. im Plur. b. Cic. u.a.: operae fabrorum, Cic. – b) (im Plur.) im verächtlichen Sinne = erkaufte Helfershelfer, Clodianae, Cic.: operae theatrales, Beifallklatscher im Schauspielhause (Leute, die sich zur Bezeigung von Beifall oder Mißfallen im Theater um Lohn verdingen), Tac. ann. 1, 16: u. so operae veteres a scaena, Corp. inscr. Lat. 11, 4813. – 4) die Tat (im Ggstz. zu »Rat«), contra operā expertus, Plaut.: ista dicta te expedire et operis et factis volo, Plaut.: alcis operā et consilio uti, Sulpic. in Cic. ep.: ut neque amicis neque etiam alienioribus operā, consilio, labore desim, Cic. – 5) konkret = opus, das Gemächt, Werk, operae araneorum, Spinnengewebe, Plaut. asin. 425: obscura opera Myrmecidum, Varro LL. 7, 1. – aber Cic. ad Att. 15, 13, 6 ist exstabit opera peregrinationis huius = es wird sich die schriftstellerische Tätigkeit (auf) dieser Wanderung herausstellen.

    lateinisch-deutsches > opera

См. также в других словарях:

  • PRETIUM — apud Papinianum, l. Responsor. tit. 3. in LL. Luitprandi R. Longob. tit. 60. §. 1. alibique passim, compositro seu molcta est pecuniaria homini imposita, qui alterum occiderat, secundum eius aestimationem seu secundum eius natales. ALia enim erat …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Pretĭum — (lat.), 1) Werth, Preis, Kaufpreis; 2) Belohnung; P. affectionis, Geschenk der Liebe od. Dankbarkeit, als Besitz bes. hoch gehalten …   Pierer's Universal-Lexikon

  • Pretĭum — (lat.), Preis, Belohnung, Geld; daher P. affectionis, soviel wie Affektionswert (s. d.); Liebesgabe, Freundschaftsgeschenk …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • Pretium — Pretĭum (lat.), Wert, Preis; P. affectiōnis, Affektionswert (s. Affektion) …   Kleines Konversations-Lexikon

  • Pretium — Pretium, lat., Werth, Kaufpreis; Belohnung; p. affectionis, Liebesgabe; pretiös, werthvoll; geziert (im Betragen); Pretiosen, Kostbarkeiten …   Herders Conversations-Lexikon

  • pretium — index bribe, charge (cost), price, ransom, worth Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 …   Law dictionary

  • Pretium — Pre|ti|um das; s, ...tia <aus gleichbed. lat. pretium> (veraltet) Wert, Preis, Belohnung …   Das große Fremdwörterbuch

  • pretium doloris — ● pretium doloris nom masculin (latin pretium doloris, prix de la douleur) Indemnisation des souffrances, dommages et intérêts accordés par les tribunaux à titre de réparation de la douleur physique ou morale éprouvée par la victime d un… …   Encyclopédie Universelle

  • Pretium doloris — (littéralement du latin : « le prix de la douleur ») est un terme employé pour désigner le dommage lié aux souffrances physiques et morales d un individu (par exemple, les douleurs liées à une blessure, préjudice moral dû à la… …   Wikipédia en Français

  • Pretĭum labŏrum non vile — (lat.), »Kein geringer Preis für alles Mühen«, Devise des österreichischen Ordens vom Goldenen Vlies …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • pretium\ doloris — [ presjɔmdɔlɔris ] n. m. inv. • d. i.; loc. lat. « prix de la douleur » ♦ Dr. Dommages et intérêts accordés par un tribunal à la victime d un fait dommageable, en compensation des souffrances physiques endurées par elle …   Encyclopédie Universelle

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»