Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

nefārius

Толкование Перевод

1 nefarius

nĕfārĭus, a, um, adj. [nefas], impious, execrable, abominable, nefarious (class.;
syn.: impius, sacrilegus): homo nefarius et impius,
Cic. Off. 2, 14, 51:
nefarius Atreus,
Hor. A. P. 186:
voluntates consceleratae ac nefariae,
Cic. Sull. 9, 28:
scelestum ac nefarium facinus,
id. Rosc. Am. 13, 37:
singularis et nefaria crudelitas,
Caes. B. G. 7, 77; Cic. Rep. 3, 9, 14:
multa commemorare nefaria in socios,
id. Off. 2, 8, 28:
nefario scelere se obstringere,
Caes. B. C. 2, 32: nuptiae. Gai. Inst. 1, 64.—
II.
Subst.: nĕfārĭum, ii, n., a heinous act, a crime: rem publicam nefario obstringere. Liv 9, 34.—Hence, adv.: nĕfārĭē, impiously, execrably, heinously, abominably:
aliquid nefarie flagitioseque facere,
Cic. Verr. 1, 13, 37; id. Div. in Caecil. 12, 38:
nefarie moliri pestem patriae,
id. Cat. 2, 1, 1:
nefarie occisus pater,
id. Rosc. Am. 11, 30.

Lewis & Short latin dictionary > nefarius
2 nefārius

nefārius adj. [nefas], impious, execrable, abominable, nefarious: consilium, S.: Atreus, H.: voluntates: facinus: scelus, Cs.—As subst n., a heinous act, crime: commemorare nefaria in socios: rem p. nefario obstringere, L.
* * *

nefaria, nefarium ADJ

criminal, abominable

Latin-English dictionary > nefārius
3 nefarium

nĕfārĭus, a, um, adj. [nefas], impious, execrable, abominable, nefarious (class.;
syn.: impius, sacrilegus): homo nefarius et impius,
Cic. Off. 2, 14, 51:
nefarius Atreus,
Hor. A. P. 186:
voluntates consceleratae ac nefariae,
Cic. Sull. 9, 28:
scelestum ac nefarium facinus,
id. Rosc. Am. 13, 37:
singularis et nefaria crudelitas,
Caes. B. G. 7, 77; Cic. Rep. 3, 9, 14:
multa commemorare nefaria in socios,
id. Off. 2, 8, 28:
nefario scelere se obstringere,
Caes. B. C. 2, 32: nuptiae. Gai. Inst. 1, 64.—
II.
Subst.: nĕfārĭum, ii, n., a heinous act, a crime: rem publicam nefario obstringere. Liv 9, 34.—Hence, adv.: nĕfārĭē, impiously, execrably, heinously, abominably:
aliquid nefarie flagitioseque facere,
Cic. Verr. 1, 13, 37; id. Div. in Caecil. 12, 38:
nefarie moliri pestem patriae,
id. Cat. 2, 1, 1:
nefarie occisus pater,
id. Rosc. Am. 11, 30.

Lewis & Short latin dictionary > nefarium
4 scelero

scĕlĕro, no perf., ātum, 1, v. a. [id.], to pollute, defile, contaminate, desecrate (in the verb. finit. rare, and only poet.;
syn.: temero, polluo): impia non verita est divos scelerare parentes,
Cat. 64, 405; cf. Stat. Th. 2, 663:
sanguine fauces,
id. ib. 8, 761:
parce pias scelerare manus,
Verg. A. 3, 42:
Cererem,
Juv. 9, 25:
animum,
Sil. 16, 122; cf.:
dextram sanguine,
Stat. Th. 9, 666. —Hence, scĕlĕrātus, a, um, P. a., polluted, profaned by crime.
A.
Lit. (appellatively;
only in the poets): terra,
Verg. A. 3, 60:
terrae,
Ov. P. 1, 6, 29:
limina Thracum,
id. M. 13, 628.—
2.
In partic., as an adj. prop., denoting places where crimes had been committed or criminals punished. So,
a.
Sceleratus Vicus, that part of the Vicus Cyprius, on the Esquiline, in which Tullia, daughter of Servius Tullius, drove over her father ' s corpse, Liv. 1, 48; Varr. L. L. 5, § 159 Müll.; Ov. F. 6, 609; Fest. pp. 332 and 333 Müll.—
b.
Sceleratus Campus, under the city will hard by the porta Collina, where unchaste Vestals were buried alive, Liv. 8, 15; Fest. l. l.; Serv. Verg. A. 11, 206.—
c.
Scelerata sedes, the place of punishment for the wicked in Tartarus, Tib. 1, 3, 67; Ov. M. 4, 455;
also called Sceleratum limen,
Verg. A. 6, 563.—For Scelerata Porta and Castra, v. infra, B. 2. b.—
B.
Transf.
1.
Subjectively, bad, impious, wicked, ac-cursed, infamous, vicious, flagitious; in the masc. subst., a bad, impious, or vicious person; a wretch, miscreant (the predom. signif.; freq. with nefarius, impious, etc.; cf. consceleratus);
of persons: virum sceleratum, facinorosum, nefarium,
Cic. Rep. 3, 17, 27:
deliberantium genus totum sceleratum et impium,
id. Off. 3, 8, 37; id. Mur. 30, 62 (with nefarius); id. Att. 9, 15, 5 (with impurus); Caes. B. G. 6, 13 (with impius); Plaut. Pers. 2, 4, 4; Ter. And. 1, 1, 132; id. Ad. 4, 2, 14; Cic. Cat. 1, 9, 23; Caes. B. G. 6, 34; Sall. C. 52, 36:
facto plus et sceleratus eodem,
Ov. M. 3, 5:
puella,
id. R. Am. 299; Liv. 1, 59; 31, 31; Suet. Ner. 46; Hor. S. 2, 3, 71; 2, 3, 221 al.— Comp.:
homo sceleratior,
Ov. M. 11, 781.— Sup.:
refertam esse Graeciam sceleratissimorum hominum,
Cic. Planc. 41, 98; Sall. J. 14, 2; 31, 12; Liv. 4, 32 et saep.—Of things:
sceleratas ejus preces et nefaria vota cognovimus,
Cic. Clu. 68, 194:
contra patriam scelerata arma capere,
id. Phil. 11, 1, 1; Ov. M. 5, 102:
conjuratio,
Liv. 2, 6:
insania belli,
Verg. A. 7, 461:
caput,
Plaut. Ep. 3, 2, 33:
vox (with inhumana),
Cic. Fin. 3, 19, 64:
consilia,
Vell. 2, 130, 3:
amor habendi,
Ov. M. 1, 131:
munera,
id. ib. 8, 94:
ignes,
id. F. 6, 439.— Comp.:
a sceleratiore hastā,
Cic. Off. 2, 8, 29:
causa parricidii,
Just. 10, 2, 1. — Sup.:
res,
Quint. 3, 8, 45:
fraus humani ingenii,
Plin. 34, 14, 39, § 138.— Poet.:
subit ira sceleratas sumere poenas,
i.e. to take satisfaction for her crimes, Verg. A. 2, 576. —
2.
(As a result of viciousness or criminality; cf. scelus, II. C.) Hurtful, harmful, noxious, pernicious, unhappy, unfortunate, calamitous, etc. (only poet. and in postAug. prose):
teritur sinapis scelerata: qui terunt, oculi ut exstillent, facit,
Plaut. Ps. 3, 2, 28:
herba,
App. Herb. 8.— Sup.:
sceleratissimis serpentium haemorrhoidi et presteri,
Plin. 24, 13, 73, § 117:
frigus,
Verg. G. 2, 256:
lues,
Mart. 1, 102, 6:
poëmata,
id. 3, 50, 9 et saep.: MATER, Inscr. Rein. cl. 12, 122; so Inscr. Fabr. p. 237, 631:
PARENTES,
Inscr. Murat. 1187, 2.—
b.
Made hurtful, i. e. poisoned:
scelerata sucis spicula,
Sil. 3, 272.—
c.
As an adj. prop.
(α).
Scelerata Porta, the gate (also called Porta Carmentalis) through which the three hundred Fabii marched on their fatal expedition, Fest. pp. 334 and 335 Müll.; Serv. Verg. A. 8, 337; Flor. 1, 12, 2.—
(β).
Scelerata Castra, the camp in which D. Drusus died, Suet. Claud. 1.—Hence, adv.: scĕlĕrātē (acc. to B. 1.), impiously, wickedly, nefariously (Ciceronian):
peccavi scelerateque feci,
Cic. Q. Fr. 1, 3, 2:
facere (with audacter),
id. Sull. 24, 67:
dicere (opp. pie),
id. Mil. 38, 103:
susceptum bellum,
id. Cat. 1, 10, 27.— Comp.:
sceleratius,
Vulg. Ezech. 16, 52. — Sup.:
sceleratissime machinatus omnes insidias,
Cic. Sest. 64, 133.

Lewis & Short latin dictionary > scelero
5 nefāriē

nefāriē adv. [nefarius], impiously, execrably, abominably: multa facere: pater occisus.

Latin-English dictionary > nefāriē
6 nocēns

nocēns entis （ gen plur. nocentūm, O.), adj. with comp. and sup. [P. of noceo], hurtful, harmful, pernicious, baneful, injurious: a pestiferis et nocentibus refugere: taxi, V.: boletus, Iu.: edit cicutis allium nocentius, H.: ne nocentiores vos faciat, Ta.— Guilty, wicked, culpable, criminal: nocens et nefarius: homines nocentissimi: nocentissima victoria.— Plur m. as subst: ne innocentes pro nocentibus poenas pendant, Cs.
* * *

(gen.), nocentis ADJ

harmful; guilty; criminal

Latin-English dictionary > nocēns
7 tam

tam adv. [3 TA-], correl. with quam in comparisons, implying equality of degree, in such a degree, as much, so, so much: non tam solido quam splendido nomine: adiuro, tam me tibi vera referre Quam veri maiora fide, as true as they are incredible, O.: quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore, L.: istam dexteram non tam in bellis neque in proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc.: nihil est tam contra naturam quam turpitudo: nihil esse tam diligenter quam ius civile retinendum: non tam meāpte causā Laetor quam illius, T.: vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere, were as able to bear, etc.: quod si tam vos curam libertatis haberetis, quam illi ad dominationem adcensi sunt, in as great a degree, S.: Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere, just as well as, T.: Tam teneor dono quam si dimittar onustus, H.: tam es tu iudex quam ego.—With comp. or superl. (quam... tam in the sense of quanto... tanto or quo... eo; old or poet.): Tam magis illa fremens... Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae, raging the more wildly, the more, etc., V.: quam maxime huic vana haec suspicio Erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas (i. e. quo magis... eo facilius), T.: quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est (i. e. ut quisque... ita maxime, etc.), S.—With a comparative clause implied in the context, so, to such a degree, so very, equally: quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (i. e. quam alii): quorsum igitur tam multa de voluptate? so much (as has been said): hoc, quod a tam multis perferatur, by so many (as we have mentioned): tam necessario tempore, tam propinquis hostibus, at so urgent a time as this, Cs.: hunc tam temere iudicare, Cs.: cum tam procul a finibus Macedoniae absint, L.: quam si explicavisset, non tam haesitaret, i. e. as he does.—Often with a pron demonstr.: haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita: haec tam crebra Etruriae concilia, L.: quae est ista tam infesta ira? L.—Followed by a clause of result with ut, qui or quin (only with adjj. and advv.), so, so very: quae (maturitas) mihi tam iucunda est, ut quasi terram videre videar: ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul, etc., Cs.—Usu. with a negative or in a question implying a negative: quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.: non se tam barbarum ut non sciret, etc., Cs.: nemo inventus est tam amens, qui illud argentum eriperet: quae est anus tam delira quae timeat ista?: Numquam tam mane egredior... quin te... conspicer Fodere, T.: numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant.
* * *

ADV

so, so much (as); to such an extent/degree; nevertheless, all the same

Latin-English dictionary > tam
8 at

at or ast, conj. [Curtius connects the Sanscr. ati, ultra, nimis, the Gr. eti, the Lat. et, and at in atavus; Vanicek connects with these at, atque, and atqui. Thus the original idea of addition is prominent in eti, et, and atque; and the idea of opposition in at and atqui, which agree with at-ar in meaning as well as in form. After the same analogy, the Gr. pleon, more, has become plên, but; and the Lat. magis has passed into the same meaning in the Fr. mais and the Ital. mai. The confusion in MSS. between at, ac, and et, and between atque and atqui, was prob. caused as much by their connection in idea as in form] (it was sometimes, for the sake of euphony, written ad; cf. Quint. 12, 10; 12, 32; 1, 7, 5; Charis. p. 203 P., where, instead of at conjunctionem esse, ad vero praepositionem, the reading should be, ad conjunctionem esse, at vero praepositionem, Fr.; v. the pass. in its connection; cf. also Vel. Long. p. 2230 P.; Cassiod. p. 2287 P.; Mar. Vict. p. 2458 P. The form ast is found in the old laws; it occurs once in Trag. Rel., but never in Com. Rel. nor in Lucil.; at is found in Plautus about 280 times, and ast about 10 times; in Ter. at about 100 times, and ast once; in Hor. at 60 times, ast 3 times; in Verg. at 168 times, ast 16; in Juv. at 17 times, ast 7; Catull., Tibull., and Prop. use only at, and Pers. (Jahn) only ast; in prose, Cic. uses [p. 186] ast in his epistles. It joins to a previous thought a new one, either antithetical or simply different, and especially an objection; while sed denotes a direct opposition; and autem marks a transition, and denotes at once a connection and an opposition).
I.
In adding a diff., but not entirely opp. thought, a qualification, restriction, etc., moreover, but, yet; sometimes an emphasized (but never merely copulative) and.
A.
In gen.: SEI PARENTEM PVER VERBERIT AST OLE PLORASSIT PVER DIVEIS PARENTOM SACER ESTO, if the son strike his father, and the father complain, let the son, etc., Lex Serv. Tullii ap. Fest. s. v. plorare, p. 230 Müll.; Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 24: Philosophari est mihi necesse, at paucis, but only in a few words, Enn., Trag. Rel. p. 65 Rib.:
DIVOS ET EOS QVI CAELESTES, SEMPER HABITI COLVNTO... AST OLLA PROPTER QVAE etc.,
Cic. Leg. 2, 8, 19; 3, 4, 11: hinc Remus auspicio se devovet atque secundam Solus avem servat. At Romulus pulcer in alto Quaerit Aventino, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 83 Vahl.); Plaut. Capt. 5, 4, 22:
si ego hic peribo, ast ille, ut dixit, non redit,
id. ib. 3, 5, 25:
paret Amor dictis carae genetricis. At Venus Ascanio placidam per membra quietem Inrigat,
Verg. A. 1, 691:
(Aeneas) finem dedit ore loquendi. At, Phoebi nondum patiens, immanis in antro Bacchatur vates,
id. ib. 6, 77; 11, 709 sq.: quo (odore) totum nati corpus perduxit;
at illi Dulcis compositis spiravit crinibus aura,
id. G. 4, 416; so id. ib. 4, 460; 4, 513; id. A. 3, 259; 3, 675; 7, 81; 8, 241; 9, 793; Prop. 4, 4, 15; 4, 7, 11; Luc. 3, 664; 4, 36 al.—Also in prose (chiefly post-Aug.):
una (navis) cum Nasidianis profugit: at ex reliquis una praemissa Massiliam, etc.,
Caes. B. C. 2, 7:
ubi facta sunt, in unum omnia miscentur. At pastilli haec ratio est, etc.,
Cels. 5, 17; 6, 18:
quamquam insideret urbem proprius miles, tres urbanae, novem praetoriae cohortes Etruriā ferme Umbriāque delectae aut vetere Latio et coloniis antiquitus Romanis. At apud idonea provinciarum sociae triremes etc.,
Tac. A. 4, 5; 4, 6:
negavit aliā se condicione adlecturum, quam si pateretur ascribi albo, extortum sibi a matre. At illa commota etc.,
Suet. Tib. 51; id. Calig. 15; 44; id. Vesp. 5; id. Dom. 4; id. Galb. 7 al.—In the enumeration of particulars:
Cum alio cantat, at tamen alii suo dat digito litteras, Naev., Com. Rel. p. 20 Rib.: dant alios aliae (silvae) fetus: dant utile lignum Navigiis pinos... At myrtus validis hastilibus et bona bello Cornus,
Verg. G. 2, 447:
Nam neque tum stellis acies obtunsa videtur... At nebulae magis etc.,
id. ib. 1, 401; 3, 87; id. A. 7, 691:
Hic altā Sicyone, ast hic Amydone relictā, Hic Andro, etc.,
Juv. 3, 69.— The Vulg. often uses at as a mere continuative, where even et or atque might stand: sciscitabur ab iis ubi Christus nasceretur. At illi dixerunt ei: In etc., Matt. 2, 5; 4, 20; 8, 32; 14, 29; 15, 34 et persaep.—In transition,
B.
Esp.,
1.
To a new narration, like the Gr. de; so the commencement of the fourth book of the Æneid: At regina gravi jam dudum saucia curā, etc. (the third book closes with the narrative of Æneas); so the beginning of the third book of the Thebaid of Statius: At non Aoniae moderator perfidus aulae, etc.; Verg. A. 4, 504; 5, 35; 5, 545; 5, 700; 5, 779; 6, 679; 7, 5; 8, 370; 8, 608; 9, 503; 10, 689; 11, 597; 12, 134 et saep.—Also in the postAug. histt. and other prose writers; so after speaking of the Ubii etc., Tac. says: At in Chaucis coeptavere seditionem praesidium agitantes etc., A. 1, 38; so ib. 4, 13; 12, 62; 14, 23 et saep.—
2.
To a wonderful, terrible, unexpected, or exciting occurrence or circumstance:
clamores simul horrendos ad sidera tollit, etc.... At gemini lapsu delubra ad summa dracones Effugiunt,
Verg. A. 2, 225; 3, 225:
Lacte madens illic suberat Pan ilicis umbrae, Et facta agresti lignea falce Pales etc. At quā Velabri regio patet etc.,
Tib. 2, 5, 33; Verg. G. 4, 471:
consurgit Turnus in ensem et ferit. Exclamant Troes trepidique Latini, Arrectaeque amborum acies. At perfidus ensis Frangitur in medio,
id. A. 12, 731; 10, 763:
adusque Supremum tempus, ne se penuria victūs Opprimeret metuebat. At hunc liberta securi divisit medium,
Hor. S. 1, 1, 99: Magnus quanto mucrone minatur Noctibus hibernis et sidera terret Orion. At sonipes habitus etc., Stat. S. 1, 1, 46.—
3.
To a passionate appeal, etc., in which case the antecedent clause is not expressed, but must be considered as existing in the mind of the speaker; cf. in Gr. alla su, su de.
a.
In passing to an interrogation, exhortation, request:
At, scelesta, viden ut ne id quidem me dignum esse existumat?
Plaut. As. 1, 2, 23; id. Aul. 1, 1, 8:
At qui nummos tristis inuncat?
Lucil. 15, 21 Müll.: Me. Sauream non novi. Li. At nosce sane, Plaut. As. 2, 4, 58: Ca. Non adest. Ps. At tu cita, id. Ps. 1, 1, 30:
satis habeo, at quaeso hercle etiam vide,
id. Merc. 5, 4, 53 (Ritschl, sat habeo. Sed):
at unum hoc quaeso... Ut, etc.,
id. Capt. 3, 5, 89:
at tu, qui laetus rides mala nostra caveto Mox tibi,
Tib. 1, 2, 87:
Hunc ut Peleus vidit, At inferias, juvenum gratissime Crantor, Accipe, ait,
Ov. M. 12, 367:
at tu, nauta, vagae ne parce malignus arenae Ossibus et capiti inhumato Particulam dare,
Hor. C. 1, 28, 23.—In prose:
at vide quid succenseat,
Cic. Fam. 7, 24, 2:
itaque pulsus ego civitate non sum, quae nulla erat: at vide, quam ista tui latrocinii tela contempserim,
id. Part. Or. 4, 1, 28; id. Dom. 44; App. M. 6, p. 179, 18.—
b.
In expressions of passion, astonishment, indignation, pain, etc.:
At ut scelesta sola secum murmurat,
Plaut. Aul. 1, 1, 13: Sc. Nunc quidem domi certost: certa res est Nunc nostrum opservare ostium, [ubi] ubist. Pa. At, Sceledre, quaeso, Ut etc., id. Mil. 2, 4, 46:
At o deorum quidquid in caelo regit Terras et humanum genus, Quid iste fert tumultus?
Hor. Epod. 5, 1:
At tibi quanta domus rutila testudine fulgens, etc.,
Stat. S. 2, 4, 11.—In prose:
horum omnium studium una mater oppugnat: at quae mater?
Cic. Clu. 70; id. Verr. 2, 2, 45:
at per deos immortales! quid est, quod de hoc dici possit,
id. ib. 2, 1, 46:
institui senatores, qui omnia indicum responsa perscriberent. At quos viros!
id. Sull. 42; id. Deiot. 19, 33:
tangit et ira deos: at non impune feremus,
Ov. M. 8, 279; 10, 724:
at tibi Colchorum, memini, regina vacavi,
id. H. 12, 1.—
c.
In indignant imprecations:
At te di omnes cum consilio, Calve, mactāssint malo! Pomp., Com. Rel. p. 245 Rib.: At te Juppiter diique omnes perdant!
Plaut. Most. 1, 1, 37:
At te di deaeque faxint cum isto odio, Laches,
Ter. Hec. 1, 2, 59:
At te di perdant,
id. Eun. 3, 1, 41:
At tibi di dignum factis exitium duint,
id. And. 4, 1, 42:
At vobis male sit,
Cat. 3, 13:
At tibi, pro scelere, exclamat, pro talibus ausis Di... persolvant grates dignas et praemia reddant Debita!
Verg. A. 2, 535.—In prose:
At vos, ait, devota capita, respiciant di perjuriorum vindices,
Just. 14, 4, 10.—
d.
Rarely of friendly inclination, disposition:
At tibi di bene faciant omnes,
Plaut. Pers. 4, 3, 18:
At tibi di semper, adulescens, quisquis es, faciant bene,
id. Men. 5, 7, 32:
At tu, Catulle, destinatus obdura,
Cat. 8, 19.—
e.
In entreaty:
At vos, o superi, miserescite regis,
Verg. A. 8, 572:
at tu, pater deūm hominumque, hinc saltem arce hostes,
Liv. 1, 12.—
II.
In adding an entirely opposite thought, but, but indeed, but on the other hand, on the contrary, etc. (the strictly class. signif. of the word).
A.
In gen.: at differentiam rerum significat: ut cum dicimus, Scipio est bellator, at M. Cato orator, Paul. ex Fest. p. 11 Müll.: splendet saepe, ast idem nimbis interdum nigret, Att., Trag. Rel. p. 170 Rib.: So. Mentire nunc. Me. At jam faciam, ut verum dicas dicere, Plaut. Am. 1, 1, 189: So. Per Jovem juro med etc. Me. At ego per Mercurium juro, tibi etc., id. ib. 1, 1, 280:
Atque oppido hercle bene velle illud visus sum, Ast non habere quoi commendarem caprum,
id. Merc. 2, 1, 22:
fecit idem Themistocles... at idem Pericles non fecit,
Cic. Att. 7, 11, 3:
non placet M. Antonio consulatus meus, at placuit P. Servilio,
id. Phil. 2, 5, 12:
majores nostri Tusculanos Aequos... in civitatem etiam acceperunt, at Karthaginem et Numantiam funditus sustulerunt,
id. Off. 1, 11, 35: brevis a naturā nobis vita data est;
at memoria bene redditae vitae sempiterna,
id. Phil. 14, 12, 32; id. Cat. 2, 2, 3; id. Leg. 2, 18:
crebras a nobis litteras exspecta, ast plures etiam ipse mittito,
id. Att. 1, 16 fin.: Rejectis pilis comminus gladiis pugnatum est. At Germani phalange factā impetus gladiorum exceperunt, Caes. B. G. 1, 52:
Postquam Caesar dicendi finem fecit, ceteri verbo alius alii varie adsentiebantur. At M. Porcius Cato hujusce modi orationem habuit,
Sall. C. 52, 1:
hac iter Elysium nobis, at laeva... ad impia Tartara mittit,
Verg. A. 6, 542: T. Ante leves ergo pascentur in aethere cervi... M. At nos hinc alii sitientīs ibimus Afros, id. E. 1, 65: Dam. Malo me Galatea petit, lasciva puella... Men. At mihi sese offert ultro meus ignis Amyntas, id. ib. 3, 66; 7, 35; 7, 55; id. G. 1, 219; 1, 242; 1, 370; 2, 151; 2, 184; 3, 331; 4, 18; 4, 180; id. A. 2, 35; 2, 687; 3, 424; 5, 264;
6, 489: Ast ego nutrici non mando vota,
Pers. 2, 39:
ast illi tremat etc.,
id. 6, 74:
Ast vocat officium,
id. 6, 27:
At Jesus audiens ait,
Vulg. Matt. 9, 12; 9, 22; 12, 3; 12, 48 et persaep.—
a.
In order to strengthen a contrast, sometimes (esp. in Plaut. and Ter.) with contra, e contrario, potius, etiam, vero.
(α).
With contra:
Summis nitere opibus, at ego contra ut dissimilis siem,
Lucil. 26, 19 Müll.:
Ergo quod magnumst aeque leviusque videtur... At contra gravius etc.,
Lucr. 1, 366; so id. 1, 570; 1, 1087; 2, 235: L. Opimius ejectus est e patriā: At contra bis Catilina absolutus est, Cic. Pis. 95; id. Verr. 5, 66; id. Sex. Rosc. 131; id. Quinct. 75:
At tibi contra Evenit, etc.,
Hor. S. 1, 3, 27:
(Cornutus) taedio curarum mortem in se festinavit: at contra reus nihil infracto animo, etc.,
Tac. A. 4, 28.—
(β).
With e contrario: apud nos mercenarii scribae existimantur;
at apud illos e contrario nemo ad id officium admittitur, nisi, etc.,
Nep. Eum. 1, 5:
in locis siccis partibus sulcorum imis disponenda sunt semina, ut tamquam in alveolis maneant. At uliginosis e contrario in summo porcae dorso collocanda, etc.,
Col. 11, 3, 44.—
(γ).
With potius:
at satius fuerat eam viro dare nuptum potius,
Plaut. Cist. 1, 1, 44:
at potius serves nostram, tua munera, vitam,
Ov. H. 3, 149.—
(δ).
With etiam: At etiam, furcifer, Male loqui mi audes? but do you even? etc., Plaut. Capt. 3, 4, 31; id. Trin. 4, 2, 151; id. Rud. 3, 4, 6:
At etiam cubat cuculus. Surge, amator, i domum,
but he is yet abed, id. As. 5, 2, 73; so id. Capt. 2, 3, 98; id. Mil. 4, 4, 6:
Exi foras, sceleste. At etiam restitas, Fugitive!
Ter. Eun. 4, 4, 1; 5, 6, 10: Proinde aut exeant, aut quiescant, etc.... at etiam sunt, Quirites, qui dicant, a me in exsilium ejectum esse Catilinam, on the contrary, there are indeed people who say. etc., Cic. Cat. 2, 6, 12; id. Phil. 2, 30, 76; id. Quinct. 56; id. Verr. 5, 77; id. Dom. 70 al.—
(ε).
With vero, but certainly:
At vero aut honoribus aucti aut etc.,
Cic. N. D. 3, 36, 87; id. Off. 2, 20, 70; 2, 23, 80; id. Fin. 1, 10, 33; id. Verr. 2, 5, 17 al.—
(ζ).
With certe:
Numquam ego te, vitā frater amabilior, Aspiciam posthac. At certe semper amabo,
Cat. 65, 11; 66, 25. —
(η).
So, quidem—at (very rare) = quidem —autem, Cic. Off. 1, 22, 75.—
b.
Ironically: Th. Quid valeam? Ly. At tu aegrota, si lubet, per me aetatem quidem, Plaut. Curc. 4, 3, 22:
at, credo, mea numina tandem Fessa jacent,
Verg. A. 7, 297; 7, 363; Ov. H. 1, 44.—
B.
Very freq. in adding an objection, from one's own mind or another's, against an assertion previously made, but, on the contrary, in opposition to this; sometimes, but one may say, it may be objected, and the like:
Piscium magnam atque altilium vim interfecisti. At nego,
Lucil. 28, 43 Müll.:
Quid tandem te impedit? Mosne majorum? At persaepe etiam privati in hac re publicā perniciosos cives morte multārunt. An leges, quae de civium Romanorum supplicio rogatae sunt? At numquam in hac urbe etc.,
Cic. Cat. 1, 11, 28:
Appellandi tempus non erat? At tecum plus annum vixit. In Galliā agi non potuit? At et in provinciā jus dicebatur et etc.,
id. Quinct. 41:
Male judicavit populus. At judicavit. Non debuit. At potuit. Non fero. At multi clarissimi cives tulerunt,
id. Planc. 11:
sunt, quos signa, quos caelatum argentum delectant. At sumus, inquiunt, civitatis principes,
id. Part. Or. 5, 2, 36; id. Fin. 4, 25, 71; id. Verr. 2, 2 fin.:
quid porro quaerendum est? Factumne sit? At constat: A quo? At patet,
id. Mil. 6, 15; id. Phil. 2, 9: convivium vicinorum cotidie compleo, quod ad multam noctem, quam maxime possumus, vario sermone producimus. At non est voluptatum tanta quasi titillatio in senibus. Credo: sed ne desideratio quidem, [p. 187] id. Sen. 14, 47:
multo magnus orator praestat minutis imperatoribus. At prodest plus imperator. Quis negat?
id. Brut. 73, 256; id. Div. 2, 29, 62; 2, 31, 67; 2, 32, 69 al.:
Maxime Juppiter! At in se Pro quaestu sumptum facit hic,
Hor. S. 1, 2, 18 al. — In this case freq. strengthened,
a.
By pol, edepol, hercule: At pol ego neque florem neque flocces volo mihi, Caecil., Com. Rel. p. 67 Rib.: So. Non edepol volo profecto. Me. At pol profecto ingratiis, Plaut. Am. 1, 1, 215; so id. As. 2, 2, 34; 4, 2, 14; id. Capt. 3, 4, 64; id. Cas. 2, 3, 15; id. Cist. 4, 2, 70; id. Trin. 2, 4, 73: Ha. Gaudio ero vobis. Ad. At edepol nos voluptati tibi, id. Poen. 5, 4, 61; 3, 1, 68:
At hercule aliquot annos populus Romanus maximā parte imperii caruit,
Cic. Imp. Pomp. 54; id. Sex. Rosc. 50:
at hercle in eā controversiā, quae de Argis est, superior sum,
Liv. 34, 31:
At, Hercule, reliquis omnibus etc.,
Plin. 7, 50, 51, § 169:
At, hercules, Diodorus et in morbo etc.,
id. 29, 6, 39, § 142:
At hercule Germanicum Druso ortum etc.,
Tac. A. 1, 3; 1, 17; 1, 26;
3, 54: At, hercules, si conscius fuissem etc.,
Curt. 6, 10, 20 al. —
b.
By enim, which introduces a reason for the objection implied in at, but certainly, but surely, but indeed, etc., alla gar: At enim tu nimis spisse incedis, Naev., Com. Rel. p. 16 Rib.; Turp. id. p. 93: at enim nimis hic longo sermone utimur;
Diem conficimus,
Plaut. Trin. 3, 3, 78:
At enim istoc nil est magis etc.,
Ter. Heaut. 4, 3, 21:
At enim vereor, inquit Crassus, ne haec etc.,
Cic. de Or. 3, 49, 188:
cum dixisset Sophocles, O puerum pulchrum, Pericle. At enim praetorem, Sophocle, decet non solum manus, sed etiam oculos abstinentes habere, etc.,
id. Off. 1, 40, 144 Beier; so id. Mur. 35, 74; id. Inv. 2, 17, 52 al.:
at enim inter hos ipsos existunt graves controversiae,
id. Quinct. 1; so id. Imp. Pomp. 17, 51; 20, 60; id. Phil. 2, 2, 3; id. Ac. 2, 17, 52:
At enim cur a me potissimum hoc praesidium petiverunt?
id. Div. in Caecil. 4, 15:
At enim quis reprehendet, quod in parricidas rei publicae decretum erit?
Sall. C. 51, 25 Kritz:
At enim quid ita solus ego circum curam ago?
Liv. 6, 15; 34, 32:
At enim eo foedere, quod etc.,
id. 21, 18; 34, 31; 39, 37: At enim nova nobis in fratrum filias conjugia;
sed etc.,
Tac. A. 12, 6.—
c.
By tamen: Jam id peccatum primum magnum, magnum, at humanum tamen, Ter. Ad. 4, 5, 53: Hi secretis sermonibus... conveniunt;
nam publice civitas talibus inceptis abhorrebat. At tamen interfuere quidam etc.,
Tac. H. 4, 55:
At certe tamen, inquiunt, quod etc.,
Cat. 10, 14.—
C.
With a preced. negative, sometimes no antithesis is appended by at, but it is indicated that if what has been said is not true, yet at least something else is true, but yet; sometimes with tamen, but yet; or certe, but at least, yet at least:
Nolo victumas: at minimis me extis placare volo,
Plaut. Ps. 1, 3, 95:
Si tibi non cordi fuerant conubia nostra,... At tamen in vostras potuisti ducere sedes,
Cat. 64, 158 sq.:
Non cognoscebantur foris, at domi: non ab alienis, at a suis,
Cic. Ac. 2, 11, 56:
Liceat haec nobis, si oblivisci non possumus, at tacere,
id. Fl. 25, 61:
Si genus humanum et mortalia temnitis arma, At sperate deos memores fandi atque nefandi,
Verg. A. 1, 543; so id. ib. 4, 615, and 6, 406. —With certe:
Haec erant... quorum cognitio studiosis juvenibus si non magnam utilitatem adferet, at certe, quod magis petimus, bonam voluntatem,
Quint. 12, 11, 31; Cels. 2, 15; Suet. Calig. 12, al.—
D.
The antithesis is sometimes not so much in the clause appended by at, as in the persons or things introduced in it; so,
(α).
Esp. freq. in conditional clauses with si, si non, si minus, etiam si, etc.; cf. Herm. ad Viger. 241: Si ego hic peribo, ast ille, ut dixit, non redit; At erit mi hoc factum mortuo memorabile, if I perish here, but he does not return, yet etc., Plaut. Capt. 3, 5, 26; id. Bacch. 2, 3, 131:
si ego digna hac contumeliā Sum maxime, at tu indignus qui faceres tamen,
Ter. Eun. 5, 2, 25:
Si tu oblitus es, at di meminerunt,
Cat. 30, 11:
si non eo die, at postridie,
Cato, R. R. 2, 1:
si non paulo, at aliquanto (post petīsses),
Cic. Quinct. 40; 97; id. Mil. 93 al.:
quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens, at in posteritatem impendeat,
id. Cat. 1, 22; id. Verr. 5, 69; id. Clu. 15: qui non possit, etiam si sine ullā suspitione, at non sine argumento male dicere, id. Cael. 3, 8.—
(β).
With etsi:
ei, etsi nequāquam parem illius ingenio, at pro nostro tamen studio meritam gratiam referamus,
Cic. de Or. 3, 4, 14; Tac. Or. 19.—
(γ).
With quod si:
Quod si nihil cum potentiore juris humani relinquitur inopi, at ego ad deos confugiam,
Liv. 9, 1; Tac. A. 1, 67.—
E.
At, like autem and de, sometimes serves simply to introduce an explanation: cum Sic mutilus miniteris. At illi foeda cicatrix etc., now an ugly scar etc., Hor. S. 1, 5, 60. —
F.
And also like de in Hom. and Hdt., it sometimes introduces an apodosis,
a.
With si: Bellona, si hobie nobis victoriam duis, ast ego templum tibi voveo, if to-day thou bestow victory, then I etc., ean—de, Liv. 10, 19.—
b.
With quoniam: Nunc, quoniam tuum insanabile ingenium est, at tu tuo supplicio doce etc., since your disposition is past cure, at least etc., epei—de, Liv. 1, 28.
► A.
At is sometimes repeated at the beginning of several clauses,
a.
In opposition each to the preceding clause: Soph. Tu quidem haut etiam octoginta's pondo. Paegn. At confidentiā Militia illa militatur multo magis quam pondere. At ego hanc operam perdo, Plaut. Pers. 2, 2, 47 sq.:
Si ego hic peribo, ast ille, ut dixit, non redit: At erit mi hoc factum mortuo memorabile,
id. Capt. 3, 5, 25 sq.; id. As. 5, 2, 6 sqq. (Cic., in Quir. 7 and 10, opposes at to sed, and Tac., in A. 12, 6, sed to at).—
b.
In opposition to some common clause preceding:
At etiam asto? At etiam cesso foribus facere hisce assulas?
Plaut. Merc. 1, 2, 20: Quid tum esse existimas judicatum? Certe gratīs judicāsse. At condemnārat; at causam totam non audierat;
at in contionibus etc.,
Cic. Caecin. 113:
Sit flagitiorum omnium princeps: at est bonus imperator, at felix,
id. Verr. 5, 4; id. Sest. 47; id. Fragm. B. 16, 5 B. and K.: Nefarius Hippias Pisistrati filius arma contra patriam ferens;
at Sulla, at Marius, at Cinna recte, imo jure fortasse,
id. Att. 9, 10, 3: At non formosa est, at non bene culta puella;
At, puto, non votis saepe petita meis?
Ov. Am. 3, 7, 1 sq. Merk.:
At quam sunt similes, at quam formosus uterque!
id. F. 2, 395: rideri possit eo quod Rusticius tonso toga defluit: at est bonus ut melior vir Non alius quisquam; at tibi amicus;
at ingenium ingens Inculto latet hoc sub corpore,
Hor. S. 1, 3, 30 sqq. (cf. sed—
sed,
Cat. 64, 141; Juv. 5, 61; 8, 149; and a similar use of alla in Hellenistic Greek, as alla—alla, 2 Cor. 2, 17: alla—alla —alla, 1 Cor. 6, 11).—
B.
Though regularly occupying the first place in its clause or sentence, it sometimes stands second (cf. atque fin.):
Saepius at si me, Lycida formose, revisas,
Verg. E. 7, 67; id. G. 3, 331:
Tutior at quanto merx est in classe secundā,
Hor. S. 1, 2, 47:
Mentior at si quid, etc.,
id. ib. 1, 8, 37:
Gramineis ast inde toris discumbitur,
Val. Fl. 8, 255:
Major at inde etc.,
Stat. Th. 4, 116.—See more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 417-451; Wagner, Quaest. XXXVII. ad Verg. IV. pp. 581- 585.

Lewis & Short latin dictionary > at
9 funestus

fūnestus, a, um, adj. [funus].
I.
Act., causing death, destruction, or calamity; causing grief; deadly, fatal, destructive, calamitous, mournful, dismal (class.; syn.: nefarius, perniciosus;
fatalis, fatifer): ad ejus (C. Verris) funestam securem servati,
Cic. Verr. 2, 5, 47, § 123; cf.:
deorum templis atque delubris funestos ac nefarios ignes inferre,
id. Cat. 3, 9, 22:
arma,
Ov. F. 1, 521:
venenum,
id. M. 3, 49:
morsus,
id. ib. 11, 373:
munus,
id. ib. 2, 88:
taxus,
id. ib. 4, 432; cf.
taeda,
Verg. A. 7, 322:
scelus,
Phaedr. 3, 10, 50.— Comp.:
funestior dies Alliensis pugnae, quam urbis captae,
Cic. Att. 9, 5, 2.— Sup.:
Caligula sceleratissimus ac funestissimus,
Eutr. 7, 12.—
(β).
With dat.:
aquilam argenteam, quam tibi perniciosam et funestam futuram confido,
Cic. Cat. 1, 9, 24:
o diem illum funestum senatui bonisque omnibus!
id. Sest. 12, 27; cf.:
nox nobis,
id. Fl. 41, 103: victoria orbi terrarum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 8, 3.—
II.
Neutr., filled with misfortune or grief, fatal, mournful, sad (class.;
syn.: infaustus, infelix, etc.): agros funestos reddere,
Lucr. 6, 1139:
capilli,
Ov. F. 6, 493:
utque manus funestas arceat aris,
i. e. polluted with blood, id. M. 11, 584:
familia,
in mourning, Cic. Leg. 2, 22, 55; Liv. 2, 8, 8; 2, 47, 10:
adeo ut annales velut funesti nihil praeter nomina consulum suggerant,
as if they were lists of the dead, id. 4, 20, 9; cf. epistolae, announcing misfortune or sad tidings, Vell. 2, 117, 1:
funestior advolat alter Nuntius,
Claud. in Eutr. 2, 474; cf.:
nocturna volucris funesta querela,
Prop. 2, 20 (3, 13), 5;
hence also: omen,
id. 2, 28, 38 (3, 25, 4 M.):
littera,
denoting death, mourning, Ov. M. 10, 216: manus, mourning (of a dowager), id. ib. 11, 585:
funestum est a forti atque honesto viro jugulari, funestius ab eo, cujus vox, etc.,
Cic. Quint. 31, 95.

Lewis & Short latin dictionary > funestus
10 impia

impĭus ( inp-), a, um, adj. [2. in-pius], without reverence or respect for God, one's parents, or one's country; irreverent, ungodly, undutiful, unpatriotic; abandoned, wicked, impious (rare but class.; cf.: nefarius, sacrilegus).
I.
Lit.:
me fugerat, deorum immortalium has esse in impios et consceleratos poenas certissimas constitutas,
Cic. Pis. 20, 46:
numero impiorum et sceleratorum haberi,
Caes. B. G. 6, 13, 7; cf.:
scelerosus atque impius,
Ter. Eun. 4, 3, 1:
(deos) piorum et impiorum habere rationem,
Cic. Leg. 2, 7, 15:
impius ne audeto placare donis iram deorum,
id. ib. 2, 9, 22:
dixerunt impium pro parricida,
Quint. 8, 6, 30; 7, 1, 52:
impius erga parentes,
Suet. Rhet. 6:
impium, qui dividere nolit cum fratre,
Quint. 7, 1, 45:
necesse est, iste, qui affinem fortunis spoliare conatus est, impium se esse fateatur,
Cic. Quint. 6, 26:
(Danaides) Impiae sponsos potuere duro Perdere ferro!
Hor. C. 3, 11, 31:
Titanes,
id. ib. 3, 4, 42; cf.:
cohors Gigantum,
id. ib. 2, 19, 22:
Saturnus,
id. ib. 2, 17, 22:
miles,
Verg. E. 1, 71:
Carthago,
Hor. C. 4, 8, 17:
gens,
Verg. G. 2, 537:
di,
invoked in imprecations, Tac. A. 16, 31:
poëtae,
i. e. accursed, Cat. 14, 7:
expiari impium non posse,
Varr. L. L. 6, § 30 Müll.— Sup.:
impiissimus filius,
Dig. 28, 5, 46, § 1; Aus. Grat. Act. 17.—
II.
Transf., of inanim. or abstr. things (mostly poet.):
si impias propinquorum manus effugeris,
Cic. Rep. 6, 12; so,
manus,
Hor. Epod. 3, 1:
cervix,
id. C. 3, 1, 17:
pectora Thracum,
id. Epod. 5, 13:
ratis,
id. C. 1, 3, 23; id. Epod. 10, 14:
ensis,
Ov. M. 14, 802:
tura,
id. H. 14, 26:
Tartara,
Verg. A. 5, 733:
bellum injustum atque impium,
Cic. Rep. 2, 17:
caedes,
Hor. C. 3, 24, 25:
proelia,
id. ib. 2, 1, 30:
furor,
Verg. A. 1, 294:
facta,
Ov. H. 10, 100:
verba,
Tib. 1, 3, 52:
tumultus,
Hor. C. 4, 4, 46:
clamor,
id. ib. 1, 27, 6:
fama,
Verg. A. 4, 298:
vivacitas,
Quint. 6 praef. §
3. — Prov.: Impia sub dulci melle venena latent,
Ov. Am. 1, 8, 104.— Plur. as substt.
(α).
impii, ōrum, m., wicked, abandoned men (opp. innoxii), Plaut. Rud. 1, 3, 11.—
(β).
impĭa, ōrum, n., profane words, impious sayings:
impia et illicita dicere,
Gell. 1, 15, 17. —
B.
In partic., impia herba, a plant, perh. the French everlasting, Gnaphalium Gallicum, Plin. 24, 19, 113, § 173.— Adv.: im-pĭē, irreligiously, undutifully, wickedly:
quae (astra) qui videat, non solum indocte, sed etiam impie faciat, si deos esse neget,
Cic. N. D. 2, 16, 44:
impie commissum,
id. Leg. 2, 9, 22:
impie ingratus esse,
id. Tusc. 5, 2, 6:
fecisti,
Quint. 7, 1, 53:
loqui,
i. e. treasonably, Suet. Dom. 10:
deserere regem,
Curt. 5, 12.— Sup.:
impiissime,
Salv. de Avar. 3.

Lewis & Short latin dictionary > impia
11 impii

impĭus ( inp-), a, um, adj. [2. in-pius], without reverence or respect for God, one's parents, or one's country; irreverent, ungodly, undutiful, unpatriotic; abandoned, wicked, impious (rare but class.; cf.: nefarius, sacrilegus).
I.
Lit.:
me fugerat, deorum immortalium has esse in impios et consceleratos poenas certissimas constitutas,
Cic. Pis. 20, 46:
numero impiorum et sceleratorum haberi,
Caes. B. G. 6, 13, 7; cf.:
scelerosus atque impius,
Ter. Eun. 4, 3, 1:
(deos) piorum et impiorum habere rationem,
Cic. Leg. 2, 7, 15:
impius ne audeto placare donis iram deorum,
id. ib. 2, 9, 22:
dixerunt impium pro parricida,
Quint. 8, 6, 30; 7, 1, 52:
impius erga parentes,
Suet. Rhet. 6:
impium, qui dividere nolit cum fratre,
Quint. 7, 1, 45:
necesse est, iste, qui affinem fortunis spoliare conatus est, impium se esse fateatur,
Cic. Quint. 6, 26:
(Danaides) Impiae sponsos potuere duro Perdere ferro!
Hor. C. 3, 11, 31:
Titanes,
id. ib. 3, 4, 42; cf.:
cohors Gigantum,
id. ib. 2, 19, 22:
Saturnus,
id. ib. 2, 17, 22:
miles,
Verg. E. 1, 71:
Carthago,
Hor. C. 4, 8, 17:
gens,
Verg. G. 2, 537:
di,
invoked in imprecations, Tac. A. 16, 31:
poëtae,
i. e. accursed, Cat. 14, 7:
expiari impium non posse,
Varr. L. L. 6, § 30 Müll.— Sup.:
impiissimus filius,
Dig. 28, 5, 46, § 1; Aus. Grat. Act. 17.—
II.
Transf., of inanim. or abstr. things (mostly poet.):
si impias propinquorum manus effugeris,
Cic. Rep. 6, 12; so,
manus,
Hor. Epod. 3, 1:
cervix,
id. C. 3, 1, 17:
pectora Thracum,
id. Epod. 5, 13:
ratis,
id. C. 1, 3, 23; id. Epod. 10, 14:
ensis,
Ov. M. 14, 802:
tura,
id. H. 14, 26:
Tartara,
Verg. A. 5, 733:
bellum injustum atque impium,
Cic. Rep. 2, 17:
caedes,
Hor. C. 3, 24, 25:
proelia,
id. ib. 2, 1, 30:
furor,
Verg. A. 1, 294:
facta,
Ov. H. 10, 100:
verba,
Tib. 1, 3, 52:
tumultus,
Hor. C. 4, 4, 46:
clamor,
id. ib. 1, 27, 6:
fama,
Verg. A. 4, 298:
vivacitas,
Quint. 6 praef. §
3. — Prov.: Impia sub dulci melle venena latent,
Ov. Am. 1, 8, 104.— Plur. as substt.
(α).
impii, ōrum, m., wicked, abandoned men (opp. innoxii), Plaut. Rud. 1, 3, 11.—
(β).
impĭa, ōrum, n., profane words, impious sayings:
impia et illicita dicere,
Gell. 1, 15, 17. —
B.
In partic., impia herba, a plant, perh. the French everlasting, Gnaphalium Gallicum, Plin. 24, 19, 113, § 173.— Adv.: im-pĭē, irreligiously, undutifully, wickedly:
quae (astra) qui videat, non solum indocte, sed etiam impie faciat, si deos esse neget,
Cic. N. D. 2, 16, 44:
impie commissum,
id. Leg. 2, 9, 22:
impie ingratus esse,
id. Tusc. 5, 2, 6:
fecisti,
Quint. 7, 1, 53:
loqui,
i. e. treasonably, Suet. Dom. 10:
deserere regem,
Curt. 5, 12.— Sup.:
impiissime,
Salv. de Avar. 3.

Lewis & Short latin dictionary > impii
12 impius

impĭus ( inp-), a, um, adj. [2. in-pius], without reverence or respect for God, one's parents, or one's country; irreverent, ungodly, undutiful, unpatriotic; abandoned, wicked, impious (rare but class.; cf.: nefarius, sacrilegus).
I.
Lit.:
me fugerat, deorum immortalium has esse in impios et consceleratos poenas certissimas constitutas,
Cic. Pis. 20, 46:
numero impiorum et sceleratorum haberi,
Caes. B. G. 6, 13, 7; cf.:
scelerosus atque impius,
Ter. Eun. 4, 3, 1:
(deos) piorum et impiorum habere rationem,
Cic. Leg. 2, 7, 15:
impius ne audeto placare donis iram deorum,
id. ib. 2, 9, 22:
dixerunt impium pro parricida,
Quint. 8, 6, 30; 7, 1, 52:
impius erga parentes,
Suet. Rhet. 6:
impium, qui dividere nolit cum fratre,
Quint. 7, 1, 45:
necesse est, iste, qui affinem fortunis spoliare conatus est, impium se esse fateatur,
Cic. Quint. 6, 26:
(Danaides) Impiae sponsos potuere duro Perdere ferro!
Hor. C. 3, 11, 31:
Titanes,
id. ib. 3, 4, 42; cf.:
cohors Gigantum,
id. ib. 2, 19, 22:
Saturnus,
id. ib. 2, 17, 22:
miles,
Verg. E. 1, 71:
Carthago,
Hor. C. 4, 8, 17:
gens,
Verg. G. 2, 537:
di,
invoked in imprecations, Tac. A. 16, 31:
poëtae,
i. e. accursed, Cat. 14, 7:
expiari impium non posse,
Varr. L. L. 6, § 30 Müll.— Sup.:
impiissimus filius,
Dig. 28, 5, 46, § 1; Aus. Grat. Act. 17.—
II.
Transf., of inanim. or abstr. things (mostly poet.):
si impias propinquorum manus effugeris,
Cic. Rep. 6, 12; so,
manus,
Hor. Epod. 3, 1:
cervix,
id. C. 3, 1, 17:
pectora Thracum,
id. Epod. 5, 13:
ratis,
id. C. 1, 3, 23; id. Epod. 10, 14:
ensis,
Ov. M. 14, 802:
tura,
id. H. 14, 26:
Tartara,
Verg. A. 5, 733:
bellum injustum atque impium,
Cic. Rep. 2, 17:
caedes,
Hor. C. 3, 24, 25:
proelia,
id. ib. 2, 1, 30:
furor,
Verg. A. 1, 294:
facta,
Ov. H. 10, 100:
verba,
Tib. 1, 3, 52:
tumultus,
Hor. C. 4, 4, 46:
clamor,
id. ib. 1, 27, 6:
fama,
Verg. A. 4, 298:
vivacitas,
Quint. 6 praef. §
3. — Prov.: Impia sub dulci melle venena latent,
Ov. Am. 1, 8, 104.— Plur. as substt.
(α).
impii, ōrum, m., wicked, abandoned men (opp. innoxii), Plaut. Rud. 1, 3, 11.—
(β).
impĭa, ōrum, n., profane words, impious sayings:
impia et illicita dicere,
Gell. 1, 15, 17. —
B.
In partic., impia herba, a plant, perh. the French everlasting, Gnaphalium Gallicum, Plin. 24, 19, 113, § 173.— Adv.: im-pĭē, irreligiously, undutifully, wickedly:
quae (astra) qui videat, non solum indocte, sed etiam impie faciat, si deos esse neget,
Cic. N. D. 2, 16, 44:
impie commissum,
id. Leg. 2, 9, 22:
impie ingratus esse,
id. Tusc. 5, 2, 6:
fecisti,
Quint. 7, 1, 53:
loqui,
i. e. treasonably, Suet. Dom. 10:
deserere regem,
Curt. 5, 12.— Sup.:
impiissime,
Salv. de Avar. 3.

Lewis & Short latin dictionary > impius
13 inpius

impĭus ( inp-), a, um, adj. [2. in-pius], without reverence or respect for God, one's parents, or one's country; irreverent, ungodly, undutiful, unpatriotic; abandoned, wicked, impious (rare but class.; cf.: nefarius, sacrilegus).
I.
Lit.:
me fugerat, deorum immortalium has esse in impios et consceleratos poenas certissimas constitutas,
Cic. Pis. 20, 46:
numero impiorum et sceleratorum haberi,
Caes. B. G. 6, 13, 7; cf.:
scelerosus atque impius,
Ter. Eun. 4, 3, 1:
(deos) piorum et impiorum habere rationem,
Cic. Leg. 2, 7, 15:
impius ne audeto placare donis iram deorum,
id. ib. 2, 9, 22:
dixerunt impium pro parricida,
Quint. 8, 6, 30; 7, 1, 52:
impius erga parentes,
Suet. Rhet. 6:
impium, qui dividere nolit cum fratre,
Quint. 7, 1, 45:
necesse est, iste, qui affinem fortunis spoliare conatus est, impium se esse fateatur,
Cic. Quint. 6, 26:
(Danaides) Impiae sponsos potuere duro Perdere ferro!
Hor. C. 3, 11, 31:
Titanes,
id. ib. 3, 4, 42; cf.:
cohors Gigantum,
id. ib. 2, 19, 22:
Saturnus,
id. ib. 2, 17, 22:
miles,
Verg. E. 1, 71:
Carthago,
Hor. C. 4, 8, 17:
gens,
Verg. G. 2, 537:
di,
invoked in imprecations, Tac. A. 16, 31:
poëtae,
i. e. accursed, Cat. 14, 7:
expiari impium non posse,
Varr. L. L. 6, § 30 Müll.— Sup.:
impiissimus filius,
Dig. 28, 5, 46, § 1; Aus. Grat. Act. 17.—
II.
Transf., of inanim. or abstr. things (mostly poet.):
si impias propinquorum manus effugeris,
Cic. Rep. 6, 12; so,
manus,
Hor. Epod. 3, 1:
cervix,
id. C. 3, 1, 17:
pectora Thracum,
id. Epod. 5, 13:
ratis,
id. C. 1, 3, 23; id. Epod. 10, 14:
ensis,
Ov. M. 14, 802:
tura,
id. H. 14, 26:
Tartara,
Verg. A. 5, 733:
bellum injustum atque impium,
Cic. Rep. 2, 17:
caedes,
Hor. C. 3, 24, 25:
proelia,
id. ib. 2, 1, 30:
furor,
Verg. A. 1, 294:
facta,
Ov. H. 10, 100:
verba,
Tib. 1, 3, 52:
tumultus,
Hor. C. 4, 4, 46:
clamor,
id. ib. 1, 27, 6:
fama,
Verg. A. 4, 298:
vivacitas,
Quint. 6 praef. §
3. — Prov.: Impia sub dulci melle venena latent,
Ov. Am. 1, 8, 104.— Plur. as substt.
(α).
impii, ōrum, m., wicked, abandoned men (opp. innoxii), Plaut. Rud. 1, 3, 11.—
(β).
impĭa, ōrum, n., profane words, impious sayings:
impia et illicita dicere,
Gell. 1, 15, 17. —
B.
In partic., impia herba, a plant, perh. the French everlasting, Gnaphalium Gallicum, Plin. 24, 19, 113, § 173.— Adv.: im-pĭē, irreligiously, undutifully, wickedly:
quae (astra) qui videat, non solum indocte, sed etiam impie faciat, si deos esse neget,
Cic. N. D. 2, 16, 44:
impie commissum,
id. Leg. 2, 9, 22:
impie ingratus esse,
id. Tusc. 5, 2, 6:
fecisti,
Quint. 7, 1, 53:
loqui,
i. e. treasonably, Suet. Dom. 10:
deserere regem,
Curt. 5, 12.— Sup.:
impiissime,
Salv. de Avar. 3.

Lewis & Short latin dictionary > inpius
14 nefarie

nĕfārĭē, adv., v. nefarius fin.

Lewis & Short latin dictionary > nefarie
15 noceo

nŏcĕo, cŭi, cĭtum, 2 ( inf. pres. pass. nocerier, Plaut. Curc. 2, 3, 73; gen. plur. nocentūm, Ov. P. 1, 8, 19; perf. subj. noxit: ne boa noxit, Lucil. ap. Paul. ex Fest. s. v. Fama, p. 360 Müll.; Fronto ad M. Caesarem, 3, 13 Mai.), v. n. (and a.; v. infra e) [Sanscr. root nac, disappear; Gr. nekus; cf.: neco, nex, noxa, pernic-ies], to do harm, inflict injury, do hurt to (cf.: obsum, obficio, laedo).—Constr.
(α).
Absol. or with dat.:
declinare ea, quae nocitura videantur,
Cic. Off. 1, 4, 11:
arma alia ad tegendum, alia ad nocendum,
id. Caecin. 21, 60:
nihil nocet,
it does no harm, id. Att. 12, 47, 1:
nocere alteri,
id. Off. 3, 5, 23:
jurejurando accepto, nihil iis nocituros hostes,
Caes. B. C. 3, 28:
jura te nociturum non esse homini de hac re nemini,
Plaut. Mil. 5, 18.—
(β).
With a homogeneous or a general (pronominal) object: OB EAM REM NOXAM NOCVERVNT, have been guilty of a crime, from an old fetial formula, Liv. 9, 10, 9:
si uredo aut grando quippiam nocuit,
Cic. N. D. 3, 35, 86:
quid nocet haec?
Juv. 14, 153.—
(γ).
In pass. (very rare), to be harmed, injured:
larix ab carie aut a tineā non nocetur,
Vitr. 2, 9 med.:
noceri eas (ciconias) omnibus quidem locis nefas ducunt, sed, etc.,
Sol. 40 fin. —
(δ).
Impers. pass. (class.), an injury is done or inflicted:
ut ne cui noceatur,
Cic. Off. 1, 10, 31:
mihi nihil ab istis noceri potest,
id. Cat. 3, 12, 37: ut in agris vastandis [p. 1212] hostibus noceretur, Caes. B. G. 5, 19:
ipsi nihil nocitum iri,
id. ib. 5, 36:
neque diem decet me morari, neque nocti nocerier,
that injury be done to the night, Plaut. Curc. 2, 3, 73.—
(ε).
Act. (late Lat.):
nihil illum nocuit,
Vulg. Luc. 4, 35; id. Act. 7, 26; 18, 10.—Hence, nŏcens, entis, P. a., that commits a wicked action, bad, wicked, culpable, criminal (cf.:
sons, reus): nocens et nefarius,
Cic. Off. 2, 14, 51:
homines nocentissimi,
id. Div. in Caecil. 3, 9:
nocentissima victoria,
id. Verr. 1, 14, 41:
nocentissimi mores,
Quint. 2, 15, 32: meritā caede nocentūm ( poet. for nocentium; cf. Auct. Her. 4, 35, 45), Ov. P. 1, 8, 19.—
II.
In gen., hurtful, harmful, pernicious, baneful, injurious:
a pestiferis et nocentibus refugere,
Cic. N. D. 2, 47, 120:
boletus,
Juv. 6, 620.— Comp.:
edit cicutis allium nocentius,
Hor. Epod. 3, 3.—Hence, adv.: nŏcenter, hurtfully, injuriously (not ante-Aug.):
nocenter armata,
Col. 8, 2, 10:
abscessus nocenter adulescit,
Cels. 5, 28, 11; Tert. Apol. 14.

Lewis & Short latin dictionary > noceo
16 praedo

1.
praedo, āre, v. praedor fin.
2.
praedo, ōnis, m. [praeda], one that makes booty, a plunderer, robber (syn.: latro, raptor).
I.
Lit.:
ita in aedibus sunt fures, praedo in proximo'st,
Plaut. Ps. 3, 2, 105:
hostes sunt, quibus bellum publice populus Romanus decrevit, vel ipsi populo Romano. Ceteri latrunculi vel praedones appellantur,
Dig. 49, 15, 24; Auct. Her. 2, 21, 33:
urbes piratis praedonibusque patefactae,
Cic. Verr. 1, 5, 13:
ut praedones solent,
id. ib. 2, 4, 9, §
21: nefarius,
id. de Or. 3, 1, 3:
praedones latronesque,
Caes. B. C. 3, 110:
maritimus,
a pirate, Nep. Them. 2, 3;
so alone: capiunt praedones navem illam,
Plaut. Mil. 2, 1, 40:
perfidus, alta petens, abductā virgine, praedo,
Verg. A. 7, 362:
praedo nuptiarum mearum, i. e. the murderer of my husband,
App. M. 8, p. 207, 17: at neque Persephone digna est praedone marito, i. e. of Pluto, who had stolen her, Ov. F. 4, 591:
alibi praedo, alibi praedae vindex, cadit,
Liv. 38, 40.—
II.
Transf., of drones, Col. 9, 15;
of the hawk,
Mart. 14, 116;
of persons who turn to their own use the property of others,
Dig. 5, 3, 25; 9, 4, 13.

Lewis & Short latin dictionary > praedo
17 sumo

sūmo, sumpsi, sumptum, 3 (sync. form of the inf. perf. sumpse, Naev. ap. Gell. 2, 19, 6 (Com. Rel. v. 97 Rib.;
suremit for sumpsit, surempsit for sumpserit,
Paul. Diac. 299, 2; Fest. 298, 9), v. a. [contr. for subimo, from sub-emo], to take, take up, lay hold of, assume (syn. capio).
I.
In gen.: auferere, non abibis, si ego fustem sumpsero, Plaut. Am. 1, 1, 202:
laciniam,
id. Merc. 1, 2, 16:
si hoc digitulis duobus sumebas primoribus,
id. Bacch. 4, 4, 24:
si mutuas non potero, certum'st sumam foenore,
id. As. 1, 3, 95:
postremo a me argentum quanti est sumito,
Ter. Ad. 5, 9, 20:
locum ( = capere),
Plaut. Aul. 4, 6, 9:
legem in manus,
Cic. Agr. 2, 6, 15:
unum quodque vas in manus,
id. Verr. 2, 4, 27, § 63:
Epicurum et Metrodorum non fere praeter suos quisquam in manus sumit,
id. Tusc. 2, 3, 8:
orationes in manus,
Quint. 10, 1, 22:
litteras ad te a M. Lepido consule quasi commendaticias sumpsimus,
have taken, provided ourselves with, Cic. Fam. 13, 26, 3:
spatium ad vehicula comportanda,
Liv. 2, 4:
spatium ad colloquendum,
id. 8, 18:
ferrum ad aliquem interficiendum,
id. 40, 11, 10:
Tusculi ante quam Romae sumpta sunt arma,
id. 3, 19, 8:
pro conjuge ferrum,
Ov. H. 15 (16), 371:
arma,
Quint. 5, 10, 71:
sume venenum,
id. 8, 5, 23; Nep. Them. 10, 3; id. Hann. 12, 5:
partem Falerni,
Hor. C. 1, 27, 9:
cyathos,
id. ib. 3, 8, 13:
panem perfusam aquā frigidā,
Suet. Aug. 77:
potiunculam,
id. Dom. 21:
antidotum,
id. Calig. 23:
pomum de lance,
Ov. P. 3, 5, 20:
cibum,
Nep. Att. 21; Petr. 111:
soporem,
Nep. Dion, 2, 5:
sumptā virili togā,
put on, Cic. Lael. 1, 1:
virilem togam,
Suet. Aug. 8; 94 med.; id. Tib. 7; id. Galb. 4; Val. Max. 5, 4, 4:
calceos et vestimenta,
Cic. Rep. 1, 12, 18:
regium ornatum,
Nep. Eum. 13, 3: latum clavum (opp. deponere bracas), Poët. ap. Suet. Caes. 80:
diadema,
Suet. Calig. 22:
annulos ferreos (opp. deponere),
id. Aug. 100:
gausapa,
Ov. A. A. 2, 300:
alas pedibus virgamque manu tegumenque capillis,
id. M. 1, 672:
perventum est eo, quo sumpta navis est,
Cic. Off. 3, 23, 89:
pecuniam mutuam,
id. Fl. 20, 46; Sall. C. 24, 2:
aurum mutuum,
Suet. Caes. 51.—Of time:
diem ad deliberandum,
Caes. B. G. 1, 7:
tempus cibi quietisque,
Liv. 32, 11.—
B.
Trop.
1.
In gen.:
calorem animo,
Lucr. 3, 288:
obsequium animo, i. e. animo obsequi,
Plaut. Bacch. 4, 10, 8:
Ariovistus tantos sibi spiritus, tantam arrogantiam sumpserat, ut, etc.,
assumed, Caes. B. G. 1, 33; cf.:
sumpsi animum,
I took courage, Ov. F. 1, 147:
animos serpentis,
id. M. 3, 545:
vigorem,
id. P. 3, 4, 31:
cum spiritus plebs sumpsisset,
Liv. 4, 54, 8:
certamine animi adversus eum sumpto,
id. 37, 10, 2:
exempla,
Cic. Lael. 11, 38: sumptis inimicitiis, susceptā causā, etc., taken upon one ' s self, assumed, id. Vatin. 11, 28:
omne bellum sumi facile, ceterum aegerrime desinere,
to be undertaken, entered upon, begun, Sall. J. 83, 1; so,
bellum cum aliquo,
Liv. 1, 42, 2; 36, 2, 3. —
2.
Esp.: supplicium sumere, to exact satisfaction, inflict punishment, rarely absol.:
supplici sibi sumat, quod volt ipse, ob hanc injuriam,
Plaut. Merc. 5, 4, 31:
satis sumpsimus jam supplici,
id. Pers. 5, 2, 72:
graviore sententiā pronuntiatā more majorum supplicium sumpsit,
Caes. B. G. 6, 44.—Usu. de aliquo:
potuisse hunc de illā supplicium sumere,
Cic. Inv. 2, 27, 82:
tum homo nefarius de homine nobili virgis supplicium crudelissime sumeret,
id. Verr. 2, 2, 37, § 91:
supplicium de matre sumpsisse,
Cic. Rosc. Am. 24, 66; Liv. 39, 29; cf. supplicium.—Rarely ex aliquo, Liv. 23, 3, 1.— Post-class. also ab aliquo, Val. Max. 4, 1, ext. 1;
5, 1, ext. 2.—Rarely poenam sumere ( = capere): pro maleficio poenam sumi oportere,
Cic. Inv. 2, 36, 108:
merentis poenas,
Verg. A. 2, 586:
poenam scelerato ex sanguine,
id. ib. 12, 949; cf. id. ib. 6, 501.—
II.
In partic.
A.
To take (by choice), to choose, select:
philosophiae studium,
Cic. Ac. 1, 2, 8:
hoc sumo ( = suscipio), hoc mihi deposco,
id. Verr. 1, 12, 36:
nos Capuam sumpsimus,
id. Fam. 16, 11, 3:
sumat aliquem ex populo monitorem officii sui,
Sall. J. 85, 10:
enitimini, ne ego meliores liberos sumpsisse videar quam genuisse,
i. e. to have adopted, id. ib. 10, 8:
sumite materiam vestris, qui scribitis, aequam Viribus,
Hor. A. P. 38:
quis te mala sumere cogit? Aut quis deceptum ponere sumpta velit?
Ov. Tr. 5, 1, 69 sq.:
disceptatorem,
Liv. 1, 50:
quod tres patricios magistratus nobilitas sibi sumpsisset,
id. 7, 1:
Miltiadem sibi imperatorem,
Nep. Milt. 1, 3.— Poet., with inf.:
quem virum aut heroa lyrā vel acri Tibiā sumis celebrare, Clio?
Hor. C. 1, 12, 2: quis sibi res gestas Augusti scribere sumit? id. Ep. 1, 3, 7.—
B.
To take as one's own, to assume, claim, arrogate, appropriate to one's self (syn.:
ascisco, assumo, arrogo): quamquam mihi non sumo tantum neque arrogo, ut, etc.,
Cic. Planc. 1, 3:
sed mihi non sumo, ut meum consilium valere debuerit,
id. Att. 8, 11 D, §
6: sumpsi hoc mihi pro tuā in me observantiā, ut, etc.,
id. Fam. 13, 50, 1:
tantum tibi sumito pro Capitone apud Caesarem, quantum, etc.,
id. ib. 13, 29, 6:
sibi imperatorias partes,
Caes. B. C. 3, 51:
nec sumit aut ponit secures Arbitrio popularis aurae,
Hor. C. 3, 2, 19:
vultus modo sumit acerbos,
Ov. Tr. 5, 8, 17:
mores antiquos,
Liv. 3, 68:
proelio sumpta Thessalia est,
conquered, Flor. 4, 2, 43.—
C.
To take, get, acquire, receive:
distat sumasne pudenter an rapias,
Hor. Ep. 1, 17, 44:
laudemque a crimine sumit,
Ov. M. 6, 474:
sumpto rigore,
id. ib. 10, 139:
vel tua me Sestus vel te mea sumit Abydos,
id. H. 17 (18), 127. —
D.
To take for some purpose, i. e. to use, apply, employ, spend, consume (syn. insumo):
in malā uxore atque inimico si quid sumas, sumptus est: In bono hospite atque amico quaestus est, quod sumitur,
Plaut. Mil. 3, 1, 79 sq.:
minus hercle in hisce rebus sumptum est sex minis,
id. Trin. 2, 4, 9 and 12:
frustra operam, opinor, sumo,
Ter. Heaut. 4, 3, 15:
frustra laborem,
Caes. B. G. 3, 14:
cui rei opus est, ei hilarem hunc sumamus diem,
Ter. Ad. 5, 3, 68:
videtis hos quasi sumptos dies ad labefactandam illius dignitatem,
Cic. Rab. Post. 16, 44:
sumpseris tibi familiaritatem nostram ad ornamentum,
Plin. Ep. 6, 18, 2. — Poet.: curis sumptus, consumed, worn out, Poët. ap. Cic. Div. 1, 21, 42 (Trag. Fr. Inc. 8 Rib.).—
E.
To undertake, begin, enter upon:
bellum,
Liv. 1, 42; Flor. 4, 12, 24:
bellis ponendis sumendisque,
Liv. 8, 4:
haec maxime belli ratio sumendi fuerat,
id. 38, 19:
duellum cum aliquo,
id. 36, 2:
proelia,
Suet. Caes. 60; Tac. H. 2, 45:
in hos expeditionem,
Flor. 4, 12, 6:
non mandata expeditio, sed sumpta est,
id. 4, 12, 48.— Poet.:
prima fide vocisque ratae temptamina sumpsit Liriope,
Ov. M. 3, 341.—
F.
In an oration, disputation, etc.
1.
To take for certain or for granted, to assume, maintain, suppose, affirm:
alterutrum fatearis enim sumasque necesse'st,
Lucr. 1, 974:
nec solum ea sumitis ad concludendum, quae ab omnibus concedantur, sed ea sumitis, quibus concessis, etc.,
Cic. Div. 2, 50, 104:
aliquid pro certo,
id. ib. —With inf.-clause:
beatos esse deos sumpsisti,
Cic. N. D. 1, 31, 89:
pro non dubio legati sumebant, quae Antiochi fuerunt, Eumenem aequius esse quam me habere,
Liv. 39, 28, 5.—
2.
To make, take a beginning, etc. (late Lat.):
ab uno signo sumamus exordium,
Macr. Somn. Scip. 18:
ab illā quaestione principium sumere,
Lact. 1, 2: quin fictio a capite sumat exordium, id. Opif. Dei, 12, 7.—
3.
To take, bring forward, cite, mention as a proof, an instance, etc. (cf. profero):
homines notos sumere odiosum est,
Cic. Rosc. Am. 16, 47:
unum hoc sumo,
id. ib. 34, 97:
sumam annum tertium,
id. Verr. 2, 3, 44, § 104:
ex istis tuis sumam aliquem,
id. Cael. 15, 36:
quid quisquam potest ex omni memoriā sumere illustrius?
id. Sest. 12, 27:
ab oratore aut poëtā probato sumptum ponere exemplum,
Auct. Her. 4, 1, 1.—
G.
To take as a purchase, to buy, purchase:
quanti ego genus omnino signorum non aestimo, tanti ista quattuor aut quinque sumpsisti,
Cic. Fam. 7, 23, 2:
decumas agri Leontini,
id. Verr. 2, 3, 64, § 149:
quae parvo sumi nequeunt, obsonia captas,
Hor. S. 2, 7, 106.—
H.
Aliquam, to use, enjoy, etc., in mal. part., Mart. 10, 81, 2:
mille licet sumant,
Ov. A. A. 3, 90; Auct. Priap. 5; cf.
gaudia,
Nemes. Ecl. 4, 59:
aliquid,
Petr. 100.—
K.
To take, fascinate, charm:
simul conspexerit juvenem, venustate ejus sumitur,
App. M. 2, p. 116, 40.

Lewis & Short latin dictionary > sumo
18 tam

tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.
I.
As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.
A.
As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.
1.
In comparison between two adjj.:
tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,
a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):
non tam solido quam splendido nomine,
id. Fin. 1, 18, 61:
tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,
Val. Max. 3, 8, 1:
adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,
things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:
quorum vires quam repentinae tam breves,
Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:
non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,
Cic. Brut. 37, 140:
ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,
id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:
maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,
Liv. 7, 1, 8:
quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,
id. 21, 43, 11:
donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,
id. 4, 2, 4. —
2.
In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.
a.
As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;
not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,
as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:
quam placida'st aqua,
id. ib. 3, 2, 165:
tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,
id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:
nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,
Cic. Or. 30, 168:
tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,
id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—
b.
The adjective not repeated.
(α).
The terms of comparison being nouns or pronouns:
tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),
Plaut. Capt. 2, 2, 60:
fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,
id. Bacch. 3, 3, 30:
tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,
id. Cas. 3, 6, 43:
ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,
id. Poen. 1, 2, 145:
tam crebri ad terram decidebant quam pira,
id. ib. 2, 38:
tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,
Ter. Ad. 5, 3, 63:
quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,
id. ib. 4, 1, 18:
tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,
Cic. Sull. 31, 87:
tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,
id. Fam. 13, 3:
nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,
Liv. 45, 22:
nihil est tam violentum quam magna vis aquae,
Sen. Q. N. 3, 30, 6:
(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),
Quint. 8, 2, 8:
(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,
Sen. Ira, 1, 9, 2.—
Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,
Plaut. Cist. 2, 1, 20:
nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,
Cic. Sen. 12, 41:
neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,
Lucr. 6, 101.—Virtually negative:
quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),
Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:
vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,
Liv. 28, 39, 13. —
(β).
With quam in subst.-clause:
quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,
Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:
juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,
Cic. Leg. 1, 4, 12. —
Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?
Cic. Leg. 1, 4, 14.—
(γ).
With quam in adverb.-clause:
cupam facito tam crassam quam modioli postulant,
Cato, R. R. 21, 1:
si era mea sciat tam socordem esse quam sum,
Plaut. Cist. 4, 2, 5:
tua est imago: tam consimili'st quam potest,
id. Men. 5, 9, 4:
sororem tam similem quam lacte lacti est,
id. Mil. 2, 2, 87.—
B.
Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.
1.
Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:
quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?
Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:
nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,
Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—
2.
The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:
tam facile vinces quam pirum volpes comest,
id. Most. 3, 1, 26:
tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,
id. Merc. 1, 2, 77:
tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,
id. Truc. 1, 2, 109:
tam facile quam tu arbitraris,
Cic. Div. 1, 6, 10:
tam cito evertetur quam navis, etc.,
id. Rep. 1, 34, 51:
nihil tam cito redditur quam a speculo imago,
Sen. Q. N. 1, 4, 2. —
Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,
Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):
quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,
Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —
C.
With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.
1.
One verb compared with another:
nam quod edit tam duim quam perduim,
for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:
vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,
Cic. Att. 13, 20, 4:
utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,
Quint. 2, 5, 17:
Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,
Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:
fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,
Lucr. 6, 115.—
2.
The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,
(α).
Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;
tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,
Plaut. Capt. 2, 2, 61:
tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),
id. Aul. 3, 6, 12:
quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,
id. Capt. 2, 2, 6:
tam huic loqui licere oportet quam isti,
id. Cas. 2, 6, 58:
tam tibi istuc credo quam mihi,
id. Ep. 1, 2, 25:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,
Cic. Ac. 2, 44, 137:
tam moveor quam tu, Luculle,
id. ib. 2, 46, 141:
tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,
id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:
tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,
Cic. Tusc. 1, 24, 56:
sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,
Sen. Ira. 1, 12, 4:
meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),
id. ib. 1, 15, 1:
tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),
id. Q. N. 3, 16, 3:
quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),
Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.
sic),
Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —
Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:
nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,
Cic. Tusc. 3, 16, 34:
quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,
id. Verr. 2, 2, 34, § 83:
cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,
id. Fam. 7, 3, 2:
qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,
id. Att. 2, 17, 2:
neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,
id. Verr. 1, 8, 21:
Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,
Liv. 38, 39, 10.—
(β).
Object-inff.:
qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,
Cic. Ac. 2, 14, 44:
quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,
id. Tusc. 1, 7, 13:
virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,
id. Lael. 26, 98.—
(γ).
Subject-inff. or dependent clauses:
ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),
Plaut. As. 1, 1, 109:
Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,
Ter. Eun. 4, 4, 51:
tam teneor dono quam si dimittar onustus,
Hor. Ep. 1, 7, 18:
Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,
Ov. M. 4, 613:
tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,
Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):
nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,
Cic. Off. 1, 34, 125:
eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,
id. Att. 9, 2, a, 3:
nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,
id. Tusc. 2, 12, 28:
non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,
id. Or. 2, 72, 295:
cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,
id. Top. 1, 2:
auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,
Liv. 2, 44, 7:
Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,
id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —
(δ).
With quam in adverb.-clause:
tam confido quam poti'st,
Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;
v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—
(ε).
Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:
quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,
Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:
quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,
id. Brut. 15, 58.—
D.
With esse and predic. noun:
tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,
Plaut. Mil. 2, 5, 47:
equidem tam sum servos quam tu,
id. Capt. 3, 4, 11:
tam ego homo sum quam tu,
id. As. 2, 4, 83:
nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,
Ter. Ad. 3, 3, 68:
tam es tu judex quam ego senator,
Cic. Rab. Post. 7, 17:
tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,
id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:
tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,
Plaut. Capt. 2, 2, 86:
qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,
Cic. Off. 1, 7, 23. —
Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,
Cic. Off. 3, 8, 35. —
E.
With quasi in place of quam:
tam a me pudica est quasi soror mea sit,
Plaut. Curc. 1, 1, 51. —
F.
Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):
quam magis adspecto, tam magis est nimbata,
Plaut. Poen. 1, 2, 138:
magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,
id. Bacch. 5, 1, 5:
quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,
id. As. 1, 3, 6:
quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,
Lucr. 4, 999:
quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,
id. 5, 453:
tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,
Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:
quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,
Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:
verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,
Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:
quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,
Plaut. Trin. 4, 2, 19.—
G.
Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.
the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,
Cato, R. R. 64 (65):
oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,
id. ib. 64 (65):
quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,
id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:
quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,
Plaut. Aul. 2, 2, 59:
quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,
Ter. Heaut. 5, 2, 44:
quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,
id. Ad. 3, 4, 56:
quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,
Varr. R. R. 2, 9:
quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,
Sall. J. 31, 14. —
H.
With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):
nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),
Plaut. Mil. 4, 7, 26:
tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),
id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).
II.
With a comp. clause understood.
A.
With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:
quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),
Cic. Off. 1, 21, 73:
cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),
id. Tusc. 3, 1, 1:
nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),
id. ib. 1, 23, 55:
non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,
id. Ac. 2, 4, 10:
sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),
Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);
sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),
Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:
bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,
Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:
tam gratia'st,
id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;
nolo tibi molestos esse nos,
id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—
B.
With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.
1.
With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:
equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,
id. Most. 1, 3, 29:
ordine cum videas tam certo multa creari,
Lucr. 5, 735:
deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,
id. 5, 12:
quorsum igitur tam multa de voluptate?
Cic. Sen. 12, 44:
ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,
id. Tusc. 1, 42, 100:
inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,
id. Fin. 2, 23, 77:
quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?
as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:
tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,
id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:
ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,
id. Ac. 2, 21, 68:
tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,
at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:
supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,
Liv. 39, 31, 14:
tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,
Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:
qui tam crudelem tyrannum occideret,
id. 3, 1, 2:
ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,
id. 3, 2, 7:
tam contraria est pestis,
Plin. 8, 38, 57, § 136:
tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,
id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):
tamne indignus videar?
Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:
nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,
of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—
2.
With advv.:
alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?
Plaut. Capt. 1, 2, 37:
quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?
id. Am. 1, 3, 4:
unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?
Ter. Phorm. 3, 3, 1:
quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,
Lucr. 5, 559:
jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,
Cic. Tusc. 1, 6, 12:
ista tam aperte et per versa et falsa,
id. Ac. 2, 18, 60:
cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,
id. Sen. 5, 13:
me pudet tam cito de sententia esse dejectum,
id. Tusc. 2, 5, 14:
etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,
id. Fin. 5, 11, 31:
an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,
as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:
nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,
id. Or. 1, 55, 274:
quid tu, inquit, tam mane?
id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:
quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,
id. ib. 1, 14:
cum tam procul a finibus Macedoniae absint,
Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:
qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,
Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:
tam vesperi,
Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—
3.
With verbs:
ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,
Plaut. Bacch. 4, 5, 10:
quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?
id. Cist. 1, 1, 55:
quid tam properas?
id. Pers. 4, 6, 11:
cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),
Ter. Ad. 5, 7, 21:
age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,
id. Heaut. 5, 5, 8:
non pol temere'st quod tu tam times,
id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:
quam si explicavisset, non tam haesitaret,
i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:
quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),
Plaut. Cas. 4, 4, 31:
Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),
Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:
numquam ego te tam esse matulam credidi,
Plaut. Pers. 4, 3, 72.—
4.
Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).
(α).
After hic:
etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?
Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:
hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,
id. ib. 2, 2, 31, §
77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,
id. Clu. 14, 42:
haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,
id. Sest. 13, 31:
in hoc tam exiguo vitae curriculo,
id. Arch. 11, 28:
hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,
id. Cat. 1, 5, 11:
in hac tam clara re publica natus,
id. Rep. 1, 19, 31:
hanc rem publicam tam praeclare fundatam,
id. Par. 1, 2, 10:
haec tam crebra Etruriae concilia,
Liv. 5, 5, 8:
in his tam parvis atque tam nullis,
Plin. 11, 2, 1, § 2:
quorsum haec tam putida tendant,
Hor. S. 2, 7, 21:
hac tam prospera pugna nuntiata,
Curt. 3, 11, 16.—
(β).
After ille:
ille homo tam locuples, tam honestus,
Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §
44: illud tam grave bellum,
Val. Max. 5, 6, ext. 1:
ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,
id. 3, 2, 7.—
(γ).
After iste:
tamenne ista tam absurda defendes?
Cic. N. D. 1, 29, 81:
ista admonitio tua tam accurata,
id. Att. 6, 1, 20:
quae est ista tam infesta ira?
Liv. 7, 30, 15:
iste tam justus hostis, tam misericors victor,
Curt. 4, 10, 34.—
(δ).
After id ipsum:
id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,
Liv. 1, 48, 9.—
(ε).
After tot:
jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,
Cic. Ac. 2, 48, 147:
tot tam valida oppida,
Liv. 5, 54, 5:
tot tam opulenti tyranni regesque,
id. 25, 24, 13:
inter tot tam effrenatarum gentium arma,
id. 21, 9, 3:
tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,
id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:
cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,
id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—
(ζ).
After hic talis:
da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,
Cic. Fam. 16, 21, 3.
III.
As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).
A.
Without a negation ( = ita, adeo;
rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,
Plaut. Rud. 3, 4, 51:
quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,
Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:
ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,
Caes. B. C. 3, 36:
tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,
id. B. G. 2, 21:
tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,
Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:
tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,
id. ib. 16, 59:
quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,
Val. Max. 1, 8, ext. 14:
tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,
id. 3, 2, ext. 3:
in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,
Quint. 10, 1, 83:
(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,
Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:
3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,
Plin. 10, 29, 43, § 82:
ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,
Plin. Ep. 3, 14, 7.—
B.
With a negation, or in a question implying a negation.
1.
Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):
numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,
Ter. Hec. 1, 2, 33:
non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,
Lucr. 6, 887:
quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 50, 146:
non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,
id. Fam. 6, 12, 1:
nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,
id. ib. 6, 1, 3:
non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,
id. Or. 2, 90, 365:
non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,
id. Att. 13, 31, 1:
nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,
id. Phil. 2, 15, 37:
quis tam demens ut sua voluntate maereat?
id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:
non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,
id. Ac. 2, 17, 53:
non se tam barbarum ut non sciret, etc.,
Caes. B. G. 1, 44, 17:
nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,
Sen. Ira, 2, 12, 3:
nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,
id. Thyest. 619.—
2.
With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:
generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,
id. Pers. 4, 4, 34:
an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?
id. Trin. 4, 2, 42:
nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:
nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,
id. ib. 2, 4, 43, §
95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,
id. Sen. 7, 24:
nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,
id. Div. 2, 58, 119:
nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,
id. Sull. 27, 76:
quae est anus tam delira quae timeat ista?
id. Tusc. 1, 21, 48:
ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?
id. N. D. 3, 16, 41:
sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,
id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:
neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,
Caes. B. C. 1, 21:
in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,
Liv. 25, 18, 3:
ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,
Nep. Milt. 8, 4:
ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?
Sen. Thyest. 196. —
3.
With a negation, followed by quin ( = ut is non;
class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,
Plaut. Merc. 2, 3, 27:
nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,
id. Pers. 4, 6, 8:
nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,
id. As. 5, 2, 94:
numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,
Ter. Heaut. 1, 1, 15:
nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,
id. ib. 4, 2, 8:
ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,
Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:
numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,
id. ib. 2, 4, 43, §
95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,
id. Fam. 6, 1, 7:
ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,
Nep. Alcib. 6, 4.
IV.
Tam, ante-class., sometimes = tamen:
antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,
Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,
etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,
Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:
tam si nihil usus esset, jam non dicerem,
id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.
V.
In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;
Tam modo, inquit Praenestinus,
Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372.

Lewis & Short latin dictionary > tam
19 tum

tum, adv. demonstr., of time [pronom. demonstr. stems to-, ta-; Gr. to, seen in ita, tam, etc.; cf. quom or cum], then.
I.
Absol.
A.
Referring to a time previously specified.
1.
To a definite past time.
(α).
To a period of time in which something was or happened (opp. later periods) = illis temporibus:
is dictu'st ollis popularibus olim Qui tum vivebant homines,
Enn. Ann. v. 308 Vahl.:
quod tum erat res in pecore et locorum possessionibus, i. e. Romuli temporibus,
Cic. Rep. 2, 9, 16:
cum illi male dicerent, quod tum fieri licebat, i. e. Periclis temporibus,
id. de Or. 3, 34, 138:
erat omnino tum mos ut faciles essent in suum cuique tribuendo,
id. Brut. 21, 85; cf. id. Tusc. 1, 46, 111:
vastae tum in his locis solitudines erant,
Liv. 1, 4, 6; 2, 6, 8; 3, 29, 3; 4, 6, 12; 42, 62, 11;
44, 9, 4: ut tum erant tempora,
Nep. Att. 1, 2; 12, 3; Liv. 1, 3, 3; 1, 8, 4; 2, 7, 4; 2, 9, 8; 2, 50, 2; 2, 63, 6;
39, 6, 7 and 9.—With illis temporibus: nam jam tum illis temporibus fortius... loquebantur quam pugnabant,
Nep. Thras. 2, 4.—
(β).
Referring to a point of time, then, at that time:
insigneita fere tum milia militum octo Duxit,
Enn. Ann. v. 336 Vahl.: ut jacui exsurgo;
ardere censui aedis: ita tum confulgebant,
Plaut. Am. 5, 1, 15:
jam duo restabant fata tum,
id. Bacch. 4, 9, 35; id. Cist. 1, 3, 14: quot eras annos gnatus tum, quom, etc.? Me Septuennis, nam tum dentes mihi cadebant primulum, id. Men. 5, 9, 56; id. Merc. prol. 66; id. Most. 1, 2, 49; id. Am. 2, 1, 56; Ter. And. 1, 1, 82: sic igitur tum se levis ac diffusilis aether... undique flexit. Lucr. 5, 467; 5, 837; 5, 911; 5, 432;
5, 942: atque huic anno proximus Sulla consule et Pompejo fuit. Tum P. Sulpicii in tribunatu, cottidie contionantis, totum genus dicendi cognovimus,
Cic. Brut. 89, 306; id. Ac. 2, 22, 69:
scribit Eudemum Pheras venisse, quae erat urbs in Thessalia tum admodum nobilis,
id. Div. 1, 25, 53; id. Rep. 2, 37, 63:
hi tum in Asia rhetorum principes,
id. Brut. 91, 316; id. Sest. 11, 26; id. Planc. 37, 90; id. Quint. 61, 170; id. Fam. 9, 21, 2:
hoc tum veritus Caesar Pharum prehendit,
Caes. B. C. 3, 112:
eodem anno a Campanis Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur,
Liv. 4, 44, 13; 1, 7, 14; 2, 9, 5;
2, 37, 7: praetores tum duos Latium habebat,
id. 8, 3, 9:
Aemilius, cujus tum fasces erant, dictatorem dixit,
id. 8, 12, 13; 5, 8, 4; 22, 46, 6;
1, 7, 12: tum Athenis perpetui archontes esse desierunt,
Vell. 1, 8, 3:
tum Cimbri et Teutoni transcendere Rhenum,
id. 2, 8, 3; Val. Max. 1, 5, 3; Tac. H. 4, 49; 3, 57:
non timido, non ignavo cessare tum licuit,
Curt. 3, 11, 5:
Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat,
Nep. Pelop. 3, 2; id. Phoc. 3, 3.—With in eo tempore: eum quem virile secus tum in eo tempore habebat, Asell. ap. Gell. 2, 13, 5.—Repeated by anaphora:
quae nox omnium temporum conjurationis acerrima fuit. Tum Catilinae dies exeundi, tum ceteris manendi condicio, tum descriptio... constituta est, tum tuus pater, etc.,
Cic. Sull. 18, 52; cf. Lucr. 5, 1377; 5, 1399.—
(γ).
Esp., referring to a former state, implying that it no longer exists:
quaesivit ex lege illa Cornelia quae tum erat,
Cic. Clu. 20, 55:
cum sententias Oppianicus, quae tum erat potestas, palam ferri velle dixisset,
id. ib. 27, 75:
Caere, opulento tum oppido,
Liv. 1, 2, 3; 3, 52, 3:
praetores aerarii (nam tum a praetoribus tractabatur aerarium), etc.,
Tac. H. 4, 9.—
(δ).
Expressly opposed to present time (hodie, nunc, hoc tempore, etc.; class. and very freq.; but in post-Aug. writers tunc is regularly used): prius non is eras qui eras;
nunc is factu's qui tum non eras,
Plaut. Trin. 4, 2, 138:
tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?
Ter. Ad. 1, 2, 25; id. Hec. 3, 3, 48:
quae tabula, tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen reportata est,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112:
tum imperator populi Romani deos patrios reportabat, nunc praetor ejusdem populi eosdem illos deos... auferebat,
id. ib. 2, 4, 35, § 77; cf. id. ib. 2, 4, 35, § 78; 2, 5, 20, § 51; id. Clu. 31, 86; id. Planc. 9, 22; id. Quint. 22, 71; id. Phil. 14, 8, 21; id. Leg. 2, 22, 57; Caes. B. C. 3, 17; Liv. 5, 3, 5; 6, 15, 11; 10, 9, 6.—
(ε).
Opposed to another time specified:
itaque tum eos exire jussit. Post autem e provincia litteras ad conlegium misit, se, etc.,
Cic. N. D. 2, 4, 11:
itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat,
id. Rep. 2, 30, 53; id. Mil. 21, 55:
sicut legatorum antea, ita tum novorum colonorum caede imbutis armis,
Liv. 4, 31, 7; 39, 22, 10; 9, 36, 1; 2, 52, 7; 4, 2, 10; 4, 57, 11;
21, 17, 1: et tum sicca, prius celeberrima fontibus, Ide,
Ov. M. 2, 218; Verg. A. 11, 33; Nep. Arist. 2, 3; id. Ham. 11, 7.—
(ζ).
In the historians in applying general statements or truths to the state of affairs spoken of: communi enim fit vitio naturae ut invisis atque incognitis rebus... vehementius exterreamur;
ut tum accidit,
Caes. B. C. 2, 4; 3, 68; id. B. G. 7, 3; 2, 6; id. B. C. 1, 80:
foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus,
Liv. 1, 24, 4; 1, 32, 14; 21, 31, 12.—
(η).
Denoting coincidence or inner connection with an action before mentioned = a temporal clause (tum = cum hoc fieret), then, on that occasion:
quis tum non ingemuit?
Cic. Vatin. 13, 31:
ne tum quidem hominum venustatem et facetias perspicere potuisti? i. e. cum coronam auream imponebant,
id. Fl. 31, 76: apud imperitos tum illa dicta sunt;
nunc agendum est subtilius,
id. Fin. 4, 27, 74:
itaque tum Stajenus condemnatus est,
i. e. in that trial, id. Clu. 36, 101; id. Sen. 7, 22:
M. Porcius Cato qui, asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit,
Liv. 45, 25; Val. Max. 8, 3, 3:
sed tum supplicia dis... decernuntur,
Tac. A. 3, 64; 3, 72:
Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri,
Ov. M. 14, 474.—
With the occasion referred to specified in the same clause: Manlius... ex petulanti scurra in discordiis civitatis ad eam columnam tum suffragiis populi pervenerat,
Cic. Clu. 13, 39:
emisti tum in naufragio hujus urbis... tum, inquam, emisti ut, etc.,
id. Prov. Cons. 4, 7.—Repeated by anaphora: et Capitolinis injecit sedibus ignes. Tum statua Nattae, tum simulacra deorum, Romulusque et Remus cum altrice belua vi fulminis icti conciderunt, Cic. Div. 2, 20, 45;
so repeated seven times,
id. Rep. 1, 40, 62.—
(θ).
Redundant, the time of the action being clear without it (esp. in Cic.):
atque hoc tum judicio facto... tamen Avitus Oppianicum reum statim non facit,
Cic. Clu. 20, 56:
itaque tum ille inopia et necessitate coactus ad Caepasios confugit,
id. ib. 20, 57; id. Brut. 23, 90; 39, 145; 43, 161; cf. id. Sull. 18, 51, where tum redundant occurs six times successively.—
2.
In oblique discourse, referring to the time of the speaker, = nunc in direct discourse:
quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore?
if they were not now so, Liv. 3, 62, 1:
(dixit Sempronius)... nec tum agrum plebi, sed sibi invidiam quaeri,
id. 4, 44, 9; 4, 57, 4:
moenia eos tum transcendere non Italiae modo, sed etiam urbis Romanae,
id. 21, 35, 9; 5, 21, 7 (in this use nunc is also freq.).—
3.
Referring to indefinite time.
(α).
Then, at such a time of the year, day, etc., at such a season:
tum denique tauros in gregem redigo (after Lyra rises),
Varr. R. R. 2, 5, 12; 1, 35 fin.; Col. 11, 2, 87.—
(β).
With the force of an indefinite temporal clause, at such a time, in such circumstances, i. e. when such a thing happens as has happened:
qui (porci) a partu decimo die habentur puri, ab eo appellantur sacres, quod tum ad sacrificium idonei habentur primum,
Varr. R. R. 2, 4, 16; 2, 7, 13:
deinde cibum sequitur somnus... quia plurima tum se corpora conturbant (i. e. cum cibum ceperunt),
Lucr. 4, 957; 3, 599; 4, 892; 4, 919;
4, 1030: quam regionem cum superavit animus... finem altius se efferendi facit. Tum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus... nullam in partem movetur,
Cic. Tusc. 1, 19, 43; 1, 31, 75; 3, 23, 55; 4, 24, 54; Tac. Dial. 7.—
(γ).
With the force of a conditional clause, then, in this instance, if so: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis. Ph. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, id expedi (i. e. si ita est), Plaut. Stich. 2, 2, 39; id. Most. 5, 1, 55; id. As. 1, 1, 93; 2, 2, 64; 3, 3, 36; id. Aul. 3, 6, 31; id. Capt. 3, 4, 108; 4, 2, 78: non potitus essem;
fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,
Ter. Phorm. 1, 3, 7; id. Eun. 2, 2, 50; 5, 1, 23; id. Hec. 3, 5, 12:
ego C. Caesaris laudibus desim, quas, etc.? Tum hercule me confitear non judicium aliquod habuisse,
Cic. Planc. 39, 93: scribant aliquid Isocrateo more...;
tum illos existimabo non desperatione formidavisse genus hoc,
id. Or. 70, 235; id. Font. 21, 49 (17, 39); id. Tusc. 1, 35, 85; id. Fam. 9, 8, 2; Ov. H. 18 (19), 81: vellem tam ferax saeculum haberemus...;
tum ego te primus hortarer, etc.,
Plin. Ep. 4, 15, 8.—
4.
Referring to future time.
(α).
To a definite time before mentioned:
ut sit satius perdere Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi,
i. e. after my future return, Ter. Ad. 2, 2, 27:
jam nunc mente prospicio quae tum studia hominum, qui concursus futuri sint,
Cic. Div. in Caecin. 13, 42; id. Verr. 1, 13, 37; 1, 10, 30; id. Prov. Cons. 7, 17; id. Marcell. 9, 30:
tum meae... Vocis accedet bona pars,
Hor. C. 4, 2, 45.—
(β).
With the force of a conditional clause (cf. 3. b, supra), then, in this instance, if so: specta, tum scies. Plaut. Bacch. 4, 9, 100; cf.:
quom videbis, tum scies,
id. ib. 1, 2, 37: tuom incendes genus;
Tum igitur aquae erit tibi cupido, etc.,
id. Trin. 3, 2, 50; id. Curc. 2, 3, 17:
confer sudantes, ructantes, refertos epulis... tum intelleges, etc.,
Cic. Tusc. 5, 34, 100; id. Planc. 18, 45; id. Phil. 2, 45, 115:
agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem qui sciet, etc.,
Liv. 2, 29, 12; Cic. Phil. 10, 3, 6; id. Or. 23, 78; 71, 235; Liv. 4, 22, 11; 5, 16, 10; 9, 11, 4.—
B.
Referring to a time subsequent to a time mentioned, then, thereupon.
1.
Simple sequence in time.
(α).
Time proper (only of an immediate sequence;
otherwise deinde, postea, etc., are used): tum cum corde suo divum pater atque hominum rex Effatur, etc.,
Enn. Ann. 179:
dico ei quo pactod eam viderim erilem nostram filiam sustollere. Extimuit tum illa,
Plaut. Cist. 2, 3, 9; id. Bacch. 3, 3, 29; id. As. 4, 1, 58: tum ille egens forte adplicat Primum ad Chrysidis patrem se. Ter. And. 5, 4, 21; id. Eun. 3, 1, 17; Cato, R. R. 48 (49); 135 (136); so id. ib. 112 (113): equos quinto anno... amittere binos (dentes);
tum renascentes eis sexto anno impleri,
Varr. R. R. 2, 7, 2 sq.: collo [p. 1909] cari jussit hominem in aureo lecto, abacosque complures ornavit... Tum ad mensam eximia forma pueros jussit consistere, eosque, etc., Cic. Tusc. 5, 21, 61:
dixerat hoc ille, cum puer nuntiavit venire ad eum Laelium... Tum Scipio e cubiculo est egressus, etc.,
id. Rep. 1, 12, 18; id. Div. 2, 66, 135; id. Clu. 14, 40; id. Cat. 3, 5, 10; id. Ac. 2, 5, 13; id. Div. 1, 35, 77:
hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt ut, etc.,
Caes. B. G. 5, 26; cf. id. ib. 7, 64; 5, 43 fin.;
5, 48: adsurgentem ibi regem cuspide ad terram adfixit. Tum spolia caputque abscisum spiculo gerens... hostes fudit,
Liv. 4, 19, 5; 5, 21, 1; 1, 26, 9; 1, 18, 10; 1, 20, 1; 1, 22, 6; 1, 28, 4; 1, 28, 9; 2, 24, 4;
3, 8, 11, etc.: tum Caesar cum exercitu Thessaliam petit,
Vell. 2, 52, 1; Val. Max. 5, 1, 3; Curt. 4, 3, 7; Tac. A. 3, 28; 11, 35; id. H. 4, 84; Ov. M. 2, 122; 4, 80; 7, 121; 10, 481; 14, 386; Flor. 1, 13, 12; Gell. 1, 19, 5; 1, 23, 5.—
(β).
In partic., foll. by an abl. absol.:
tum, prope jam perculsis aliis tribunis, A. Verginius Caesoni capitis diem dicit,
Liv. 3, 11, 9; 8, 32, 1; 10, 29, 12:
tum omni spe perdita, Meherdates dolo ejus vincitur, traditurque victori,
Tac. A. 12, 15; 12, 16:
tum, ferro extracto, confestim exanimatus est,
Nep. Epam. 9, 4.—
(γ).
Implying a connection between two events, hence, under these circumstances, accordingly, thereupon:
at pater omnipotens ira tum percitus acri... Phaethonta... Deturbavit in terram,
Lucr. 5, 399:
madefactum iri Graeciam sanguine... tum neque te ipsum non esse commotum, Marcumque Varronem et M. Catonem... vehementer esse perterritos,
Cic. Div. 1, 32, 68; cf. id. ib. 1, 34, 76; Caes. B. G. 4, 25; cf. id. ib. 5, 49; 5, 51;
7, 59: quippe quibus nec domi spes prolis, nec cum finitimis conubia essent. Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit,
Liv. 1, 9, 2; 3, 26, 1; 3, 31, 7; 4, 45, 7.—
2.
Enumeration of a series of events; the co-ordinate clauses introduced by tum... tum, or primum (primo)... deinde... tum, etc.
(α).
Succession of time proper:
ducem Hannibali unum e concilio datum (a Jove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.,
Cic. Div. 1, 24, 49; 1, 27, 57; 2, 28, 58 sq.:
primo... deinde... tum... tum,
id. Fin. 1, 16, 50; 5, 23, 65; id. Tusc. 5, 2, 5:
primum... deinde... tum... postremo,
id. N. D. 2, 1, 3; 3, 3, 6: primum colonos inde Romanos expulit: inde in Latinam viam transgressus, etc., inde Lavinium recepit; tum deinceps Corbionem, Vitelliam;
postremum, etc.,
Liv. 2, 39, 4:
primi consules sub jugum missi, tum ut quisque gradu proximus erat, tum deinceps singulae legiones,
id. 9, 6, 1:
primo... deinde... tum... tum,
id. 21, 22, 8; id. praef. 9; 3, 28, 8: 5, 39, 7;
23, 23, 6: deinde... deinde... Tum... post quas, etc.,
Curt. 3, 3, 24: primum... deinde... deinde... tum... postea, Masur. Gabin. ap. Gell. 5, 13, 5; Gai. Inst. 4, 60.—
(β).
So in partic.: tum (also hic, et;
not deinde or postea), to denote the succession of speakers in dialogue: immo duas dabo, inquit adulescens... Tum senex ille: Si vis, inquit, quattuor sane dato,
Plaut. Stich. 4, 1, 46 dub.:
tum Piso... inquit, etc. Tum Quintus... inquit, etc. Hic ego... inquam, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Piso... inquit, etc. Et ille ridens... inquit, etc. Tum Piso exorsus est, etc.,
Cic. Fin. 5, 1, 2 sqq.:
tum Atticus... inquit, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Brutus, etc. Tum ille, etc. Tum Atticus, etc. Tum Pomponius... inquit, etc.,
id. Brut. 3, 11 sqq., and through the whole treatise; cf. id. Ac. 1, 2, 4; 1, 3, 9; 1, 4, 13; 1, 12, 43 and 44; 2, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 15 sqq.; id. Rep. 1, 13, 19 sqq.; Liv. 7, 10, 2 sqq.; 23, 12, 8; Tac. Dial. 3; 15; 25; 42; Gell. 3, 1, 11 sqq.; 18, 1, 9 sqq.; Ov. M. 14, 594.—
(γ).
Transf., of sequence or succession of thought, passing into mere co-ordination (v. C. 2. b, g), then... again... furthermore:
qui mi in cursu obstiterit, faxo vitae is obstiterit suae. Prius edico ne quis, etc. Tum pistores scrofipasci qui, etc. Tum piscatores.... Tum lanii autem qui, etc.,
Plaut. Capt. 4, 2, 28; 4, 2, 34; 4, 2, 39: (res familiaris) primum bene parta sit, tum quam plurimis se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, etc., Cic. Off. 1, 26, 92; id. Ac. 2, 47, 146; id. Tusc. 1, 28, 68 sq.; 5, 40, 117; id. Ac. 2, 10, 30; id. de Or. 1, 42, 190; id. Cat. 4, 3, 5; id. Agr. 1, 2, 5; id. Clu. 2, 6; Liv. 3, 26, 11.—
C.
Hence, as co-ordinating conjunction, introducing an additional assertion, or thought.
1.
Alone, = praeterea, and then, besides, also, moreover, on the other hand (freq. in ante-class. style and in Cic.;
rare in Livy and post-Aug. prose): argenti aurique advexit multum, lanam purpuramque multam... tum Babylonica peristromata, etc.,
Plaut. Stich. 2, 3, 54; id. Rud. 2, 4, 10; id. Bacch. 4, 3, 71; 4, 8, 17; id. Ps. 3, 2, 78; id. Aul. 1, 2, 6; 1, 3, 16; id. Men. 5, 5, 41; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 15; 4, 2, 3; Ter. And. 1, 5, 27; 1, 2, 21; 2, 3, 7; id. Eun. prol. 4; 5, 6, 15; id. Heaut. 2, 1, 16; Lucr. 4, 680; cf. id. 1, 494; 4, 1152:
magnum ingenium L. Luculli, magnumque optimarum artium studium, tum omnis ab eo percepta doctrina... caruit omnino rebus urbanis,
Cic. Ac. 2, 1, 1; 2, 14, 43; id. Div. 1, 24, 50; 1, 42, 94; id. de Or. 1, 46, 201; id. Off. 1, 6, 19; id. Fin. 1, 6, 21; 2, 16, 53; id. Leg. 1, 5, 17; 1, 9, 26; id. Rab. Post. 14, 40; id. Phil. 13, 12, 26:
altera ex parte Bellovaci instabant, alteram Camulogenus tenebat: tum legiones a praesidio interclusas maximum flumen distinebat,
Caes. B. G. 7, 59; id. B. C. 3, 49: naves convenerunt duae Punicae quinqueremes;
duae ab Heraclea triremes... tum quinque Rhodiae quadriremes,
Liv. 42, 56, 6; 1, 40, 4; Sen. Vit. Beat. 3, 4; Just. 5, 10, 3.—Sometimes connecting two terms of the same clause, with the force of cum... tum (v. infra, 3. d.):
quot me censes homines jam deverberasse, hospites tum civis?
Ter. Phorm. 2, 2, 14:
faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur,
Cic. Phil. 3, 3, 7; Liv. 28, 43, 1 (in co-ordination often with etiam, autem, and sometimes with praeterea and porro; v. III. infra).—
2.
Tum as correlative of a preceding tum.
(α).
With an added assertion or thought: ita est haec hominum natio: voluptarii atque potatores, Tum sycophantae... plurimi In urbe habitant;
tum meretrices mulieres Nusquam perhibentur blandiores gentium,
Plaut. Men. 2, 1, 35; id. Ep. 2, 2, 28; id. Mil. 3, 1, 100; 3, 1, 102.—
(β).
Tum... tum = nunc... nunc (modo... modo), sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another (freq. in Cic., not in Caes., rare in Liv., and very rare in postAug. writers):
tum huc, tum illuc inretitos impedit piscis,
Plaut. Truc. 1, 1, 17:
tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur,
Cic. Ac. 2, 43, 134:
mihi... tum hoc tum illud probabilius videtur,
id. Off. 3, 7, 33; so id. Am. 4, 13; id. Sen. 13, 45; id. Top. 7, 31; id. N. D. 2, 19, 49:
(alvus) tum restringitur, tum relaxatur,
id. ib. 2, 54, 136; id. Rep. 3, 13 (14), 23; id. Leg. 2, 7, 16; id. Or. 63, 212; id. Sen. 3, 7; id. Inv. 1, 37, 66:
dictator tum appellare tum adhortari milites,
Liv. 8, 39, 4; Suet. Ner. 1; Gell. 1, 11, 15.—Tum may be repeated several times:
plerique propter voluptatem tum in morbos graves, tum in damna, tum in dedecora incurrunt,
Cic. Fin. 1, 14, 47; 3, 7, 26;
so three times,
id. N. D. 1, 12, 29; 1, 14, 37; 1, 15, 39; id. Inv. 1, 52, 98; id. Or. 3, 45, 177; id. Off. 1, 7, 22; id. Leg. 2, 17, 43; id. Top. 25, 96;
four times,
id. N. D. 1, 43, 120; 2, 20, 52; 2, 39, 101; id. Verr. 2, 4, 34, § 75;
five times,
id. N. D. 2, 5, 14; id. Inv. 1, 13, 17; 1, 41, 76; id. Verr. 2, 5, 36, § 94;
six times,
id. ib. 1, 53, 120;
seven times,
Quint. 9, 4, 133;
nine times,
Cic. N. D. 2, 50, 51.—And in chronological order (to be distinguished from the instances B. 2. a and g):
Atheniensium (rem publicam constituerunt) tum Theseus, tum Draco, tum Solo, tum Clisthenes, tum multi alii,
at different times, successively, Cic. Rep. 2, 1, 2.—
(γ).
Preceded or followed by other co-ordinate words (alias, modo, aliquando, aut... aut, nunc... nunc):
ex quo intellegitur qualis ille sit quem tum moderatum, alias modestum, tum temperantem, alias constantem continentemque dicimus,
Cic. Tusc. 4, 16, 36:
tum... tum... aliquando,
id. Div. 2, 2, 6:
tum... tum... aut... aut,
id. Or. 61, 204:
modo... tum autem,
id. N. D. 2, 40, 142:
nunc... nunc... tum... tum,
Flor. 1, 17, 5.—
(δ).
Tum... tum = et... et, both... and, not only... but also, partly... partly, without regard to time, the second term being frequently strengthened by etiam (mostly post-Aug.):
Milo Compsam oppugnans, ictusque lapide tum Clodio, tum patriae, quam armis petebat, poenas dedit,
Vell. 2, 68, 3:
Muciam et Fulviam, tum a patre, tum a viro utramque inclitam,
Val. Max. 9, 1, 8:
Caesar Pompejo tum proprias, tum etiam filiae lacrimas reddidit,
id. 5, 1, 10; Quint. 7, 3, 18; Sen. Q. N. 4, 2, 28; id. Clem. 1, 19, 2; Front. Aquaed. 1; Tac. A. 12, 33; Suet. Tit. 3; Nep. praef. 8;
and with etiam,
Val. Max. 2, 2, 8; 5, 9, 1; 7, 6 prooem.; Nep. Them. 2, 3.—
3.
As correlative with a preceding cum, introducing particular after a universal or a stronger or more important assertion after a weaker or less important.
a.
Connecting complete sentences with different predicates, cum... tum = as... so, while... (tum being not translated; ante-class. cum always with indic.; class. with subj. or indic.):
quom antehac te amavi, et mihi amicam esse crevi... tum id mihi hodie aperuisti,
Plaut. Cist. 1, 1, 2; id. Truc. 4, 1, 6:
quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere,
Ter. And. 1, 1, 69; id. Phorm. 1, 4, 10:
quae cum res tota ficta sit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult,
Cic. Fin. 1, 6, 19; id. Tusc. 5, 39, 13; id. Fam. 13, 16, 1; and so with subj., id. N. D. 1, 1, 1; id. Off. 3, 2, 5; id. Lael. 7, 23; id. Brut. 39, 145; 11, 250:
cum omnium rerum simulatio est vitiosa, tum amicitiae repugnat maxime,
id. Lael. 25, 91; id. Div. 2, 27, 58; and so with indic., id. Planc. 33, 80; id. Tull. 4, 8; id. Div. in Caecil. 20, 65; id. Sest. 1, 2; id. Fam. 16, 4, 4:
haec cum merito ejus fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur, etc.,
Caes. B. G. 5, 4; 3, 16; id. B. C. 1, 58; Liv. 3, 34, 1; 4, 53, 4.—
b.
Clauses with the same predicate, which is placed after the first clause (always with indic.):
nam mihi, cum multa eximie divineque videntur Athenae tuae peperisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus, etc.,
Cic. Leg. 2, 14, 36; id. Tusc. 4, 18, 42; id. Phil. 2, 5, 12; Liv. 4, 46, 10; 6, 38, 10.—
c.
Clauses with a common predicate placed before both co-ordinate terms, cum... tum = not only, but also; as... so especially:
visa est Arcesilae cum vera sententia, tum honesta et digna sapiente,
Cic. Ac. 2, 24, 77; id. Fin. 1, 16, 51; 2, 35, 119; 3, 1, 3:
movit patres conscriptos cum causa tum auctor,
Liv. 9, 10, 1; 4, 57, 2; Suet. Ner. 46 init. —
d.
With a common predicate after both co-ordinate terms:
quom virum tum uxorem, di vos perdant,
Plaut. Men. 4, 2, 103:
luxuria cum omni aetati turpis tum senectuti foedissima est,
Cic. Off. 1, 34, 123; id. Clu. 59, 161; id. Verr. 2, 1, 34, § 86; id. N. D. 1, 21, 57; id. Deiot. 9, 26; id. Clu. 16, 46:
concitatos animos flecti quam frangi putabat cum tutius tum facilius esse,
Liv. 2, 23, 15; 6, 9, 8; 1, 57, 1; 10, 26, 13; Tac. Dial. 5.—With tum several times repeated:
quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum aequitati magistratuum, tum judiciis vestris commendatum putavit,
Cic. Verr. 2, 1, 58, § 151; cf. esp. id. Planc. 40, 95. —
e.
Tum, in this construction, is freq. strengthened,
(α).
By vero:
cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.,
in particular, Cic. Clu. 58, 159; id. Mur. 27, 55; id. Phil. 3, 5, 12; 7, 3, 9; cf. id. Or. 1, 23, 106; 3, 16, 60; Liv. 34, 39, 9; Quint. 12, 1, 25.—
(β).
By maxime, above all, most of all, especially, chiefly:
cum omnibus in rebus temeritas in adsentando turpis est, tum in eo loco maxime in quo ju dicandum est quantum, etc.,
Cic. Div. 1, 4, 7; id. Tusc. 4, 1, 1; 5, 12, 36; id. Rosc. Am. 25, 69:
cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc.,
Caes. B. G. 7, 56; Sall. J. 43, 5; Liv. 1, 8, 2; Suet. Claud. 30; Quint. 6, 1, 29.—
(γ).
By praecipue, especially, chiefly, above all:
cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae,
Cic. Verr. 2, 2, 1, § 2; id. Fam. 13, 11, 3:
fortuna quae plurimum potest cum in reliquis rebus, tum praecipue in bello,
Caes. B. C. 3, 68; Liv. 22, 43, 11; 1, 40, 3; Quint. 1, 1, 29; 1, 10, 13; 5, 10, 106; Plin. Ep. 4, 3, 2.—
(δ).
By inprimis, chiefly, principally:
cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.,
Cic. Fin. 1, 6, 18; id. Fam. 12, 22, 3.—
(ε).
By cumprimis, chiefly, principally: quapropter bene cum superis de rebus habenda Nobis est ratio... tum cumprimis Unde anima atque animi constet [p. 1910] natura videndum, Lucr. 1, 131.—
(ζ).
By certe, especially, at least, assuredly:
at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis,
Cic. Fin. 4, 5, 13; id. Fam. 7, 4; cf. Quint. 2, 1, 10.—
(η).
By nimirum, assuredly, undoubtedly:
cum plurimas... commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus quod, etc.,
Cic. Am. 7, 23. —
(θ).
By etiam, besides, as well:
cum omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos... tenebat,
Cic. Cael. 6, 14; id. Ac. 2, 10, 31; id. Tusc. 1, 1, 2:
quos tu cum memoriter, tum etiam erga nos amice et benevole collegisti,
id. Fin. 1, 10, 34; id. Verr. 2, 3, 23, § 56:
cum sua virtute, tum etiam alienis vitiis,
id. Leg. 23, 67; id. Fin. 2, 12, 38; id. N. D. 2, 37, 95; id. de Or. 3, 60, 225; Liv. 1, 21, 2; 7, 23, 6; 7, 32, 10; Val. Max. 7, 2, 3; 3, 2, 10; 9, 6, 3; Quint. 9, 1, 20; 9, 4, 143.—
(ι).
By quoque, also, besides, as well:
cum potestas major, tum vir quoque potestati par hostes trans Anienem submovere,
Liv. 4, 17, 11; 1, 22, 2; cf. Quint. 12, 10, 72.—
(κ).
By et, also, besides, too:
cujus mortem cum luctus civitatis, tum et dictaturae undecim insignem fecere,
Just. 19, 1, 7.—
(λ).
By praeterea, moreover, besides:
dicimus C. Verrem cum multa libidinose fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia abstulisse,
Cic. Verr. 1, 18, 56.
II.
Tum as correlative of dependent clauses (freq. in ante - class. writings and Cic., rare in post-Aug. writings).
A.
With temporal clauses, introduced by cum, = at the time when, at a time when.
1.
Referring to definite past time.
a.
Tum as antecedent of cum:
jam tum cum primum jussit me ad se arcessier, Roget quis, Quid tibi cum illa?
Ter. Eun. 3, 3, 4; id. Heaut. 2, 3, 21:
qui (Hercules) tum dolore frangebatur cum immortalitatem ipsa morte quaerebat,
Cic. Tusc. 2, 8, 20:
bene apud majores nostros senatus tum cum florebat imperium decrevit ut, etc.,
id. Div. 1, 41, 91; id. Phil. 2, 44, 114; id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 2, 66, § 160; id. Clu. 33, 89; id. Verr. 1, 2, 5; id. Brut. 2, 7; 23, 89; id. Off. 3, 27, 100; id. Agr. 2, 24, 64; id. Phil. 2, 39, 100; 3, 4, 11:
tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret,
Liv. 45, 3, 7:
tum cum Vipereos sparsi... dentes,
Ov. M. 4, 572; id. H. 3, 23; Val. Max. 6, 1, 12.—After pluperf.:
nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant scimus Romae solutione impedita fidem concidisse,
Cic. Imp. Pomp. 7, 19; Val. Max. 3, 6, 1; 2, 8, 15 fin. —Tum inserted in the temporal clause:
cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam... quom ibi me adesse neuter tum praesenserat,
Ter. And. 5, 1, 20.—
b.
Tum, introducing the apodosis of the temporal clause (generally not transl. in Engl.).
(α).
Of coincident events, cum... tum = while: quom genui tum morituros scivi, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. Rel. v. 361 Vahl.); Ter. Phorm. 3, 2, 18:
cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,
Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Agr. 2, 11, 26; id. Cael. 26, 63; id. Phil. 3, 5, 13:
cum pavida mulier nullam opem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, etc.,
Liv. 1, 58, 3; 5, 11, 4. —
(β).
Tum = deinde, usu. after a pluperf.:
id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit,
Cic. Div. 1, 33, 72; id. Brut. 92, 319; id. Ac. 2, 3, 9; 2, 3, 15; id. Fin. 1, 8, 26; id. Tusc. 4, 20, 45; id. Div. 1, 25, 53; 2, 2, 7; id. Rep. 2, 25, 47; Liv. 21, 11, 8; cf. id. 1, 26, 7; 23, 22, 4.—Inserted in the apodosis:
cum jam humanae opes egestae a Veis essent, amoliri tum deum dona,
Liv. 5, 22, 3.—
2.
Referring to definite present time:
quem esse negas, eundem esse dicis. Cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit, dicis esse,
Cic. Tusc. 1, 6, 12.—
3.
Referring to indefinite time.
a.
As antecedent of the clause, = at the time when, at a time when, whenever: hominum inmortalis est infamia;
etiam tum vivit quom esse credas mortuam,
Plaut. Pers. 3, 1, 28; id. As. 1, 3, 55; id. Merc. 3, 2, 7; Cato, R. R. 31:
nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt,
Lucr. 3, 919; 4, 444; 4, 455;
4, 1166: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adjungitur,
Cic. Div. 2, 25, 54; id. Fin. 2, 32, 104; id. N. D. 2, 3, 9: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, Ov. H. 5, 109; Cic. Ac. 1, 12, 44; 2, 27, 88; id. Fin. 4, 8, 20; id. Tusc. 3, 9, 20; 5, 26, 73; id. N. D. 1, 4, 9; id. Off. 1, 27, 93.—Tum maxime... cum plurimum = eo magis quo magis:
eam (partem animi) tum maxime vigere cum plurimum absit a corpore,
Cic. Div. 1, 32, 70; so, cum maxime... tum maxime; v. b. a foll.—
b.
Tum introducing the apodosis.
(α).
As coincident:
quom amamus, tum perimus,
Plaut. Truc. 1, 2, 94:
ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiva est,
Cato, R. R. 17; so id. ib. 155 (156):
cum ea quae quasi involuta fuerunt, aperti sunt, tum inventa dicuntur,
Cic. Ac. 2, 8, 26; id. Fin. 5, 10, 29; 1, 17, 57; id. N. D. 2, 52, 129; 1, 19, 49; id. Imp. Pomp. 6, 15.—Cum maxime... tum maxime = quo magis eo magis:
nam quom pugnabant maxume, ego tum fugiebam maxume,
Plaut. Am. 1, 1, 45:
quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume Meditari secum oportet, etc.,
Cic. Tusc. 3, 14, 30 poet. —
(β).
As subsequent:
ad legionem quom itum, adminiculum eis danunt tum jam aliquem cognatum suum,
Plaut. Most. 1, 2, 47:
eo cum accessit ratio argumentique conclusio... tum et perceptio eorum omnium apparet,
Cic. Ac. 2, 10, 30; 2, 41, 128; id. Fin. 5, 9, 24; 1, 20, 69; 5, 15, 41; id. Tusc. 1, 4, 8; 1, 24, 58; 3, 2, 3; id. N. D. 2, 48, 123; id. Div. 2, 19, 44.—
4.
Referring to future time.
(α).
Tum as antecedent of cum:
quom mi haec dicentur dicta, tum tu, furcifer, quasi mus in medio pariete vorsabere,
Plaut. Cas. 1, 51; id. Bacch. 3, 4, 20:
non committam ut tum haec res judicetur cum haec frequentia Roma discesserit,
Cic. Verr. 1, 18, 54; id. Agr. 2, 17, 44; 2, 25, 67; id. Fin. 4, 22, 62; id. Tusc. 1, 20, 46; Liv. 23, 13, 4; 41, 10, 7; Ov. M. 2, 651; id. H. 15, 293; Nep. Them. 6, 5.—
(β).
Tum introducing the apodosis:
quom videbis, tum scies,
Plaut. Bacch. 1, 2, 37; 4, 6, 30:
de quo cum perpauca dixero, tum ad jus civile veniam,
Cic. Leg. 1, 12, 34; id. Clu. 2, 6; 4, 9; Liv. 3, 56, 10.—
B.
With temporal clause, introduced by ubi.
1.
Tum as antecedent of the clause (very rare):
vitem novellam resecare tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33:
tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium?
Plaut. Trin. 3, 3, 52.—
2.
Tum introducing the apodosis.
(α).
Referring to definite past time (tum always = deinde):
ubi eorum dolorem majorem quam ceterorum cognovi, tum meum animum in illos, tum mei consilii causam proposui, tum eos hortatus sum, etc.,
Cic. Verr. 2, 4, 63, § 140; Sall. J. 94, 3:
ubi illuxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita, tum dubitationem exemere,
Liv. 25, 10, 5; 1, 9, 10; 4, 57, 3; 9, 43, 16; 21, 25, 12; 23, 11, 4.—
(β).
Referring to indefinite time:
post ubi tempust promissa jam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt,
Ter. And. 4, 1, 8: Cato, R. R. 3 init.; 17:
ubi jam morbi se flexit causa... Tum quasi vaccillans primum consurgit,
Lucr. 3, 503; 6, 129; 6, 526.—
(γ).
Referring to future time:
otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo,
Plaut. Rud. 2, 4, 13; id. Stich. 4, 2, 14:
ubi tu voles, Ubi tempus erit, sat habet si tum recipitur,
Ter. Eun. 3, 2, 32; Plaut. Truc. 4, 4, 18; id. Bacch. 4, 3, 72; id. Pers. 4, 7, 19; id. Cas. 3, 2, 27:
ut ubi id interrogando argumentis firmavero, tum testes ad crimen accommodem,
Cic. Verr. 1, 18, 55:
ubi haerere jam aciem videris, tum terrorem equestrem infer,
Liv. 6, 12, 10; 22, 55, 8.—
C.
With a temporal clause introduced by postquam.
1.
Tum as antecedent of the clause (very rare):
Flaminius qui ne quieto quidem hoste ipse quieturus erat, tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc.,
Liv. 22, 3, 7; Val. Max. 3, 8, 1 (v. infra, III. A. 2. a. b).—
2.
Tum introducing the apodosis (always = deinde).
(α).
Referring to definite past time:
posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 38, § 100; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40 (al. tunc):
postquam satis virium collectum videbat, tum ex suis unum sciscitatum Romam ad patrem misit,
Liv. 1, 54, 5; 3, 66, 5; 6, 13, 4; 22, 48, 4; 25, 10, 6; Gell. 5, 3, 6.—
(β).
Referring to indefinite time: postquam vero commoditas quaedam... dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertere urbes adsuevit, Cic. Inv. 1, 2, 3.—
D.
With a temporal clause introduced by ut.
1.
Tum as antecedent of the clause (very rare):
tum vero ingentem gemitum dat Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici... conspexit,
Verg. A. 1, 485; cf. id. ib. 12, 218.—
2.
Tum introducing the apodosis.
(α).
Of definite past time:
nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi, puto, prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46:
sed ut intellectum est quantam vim haberet accurata... oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt,
Cic. Brut. 8, 30; id. Phil. 9, 4, 9; Liv. 24, 44, 10; id. 21, 54, 9; 23, 34, 6.—
(β).
Referring to future time:
neque ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. de Or. 2, 34, 146:
traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Vejentibus dari (= si quando),
Liv. 5, 15, 11 Weissenb. ad loc.—
E.
With a temporal clause introduced by quando.
1.
Tum as antecedent of the clause.
(α).
Of definite past time:
auctoritatem senatus exstare sentio, tum, quando Alexandro mortuo, legatos Tyrum misimus,
Cic. Agr. 2, 16, 41.—
(β).
Of future time:
at scire tum memento quando id quod voles habebis,
Plaut. Capt. 2, 1, 41; id. Mil. 3, 1, 213; id. Most. 3, 1, 136; id. Men. 5, 7, 57:
utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent,
Cic. Off. 2, 21, 75.—
2.
Tum introducing the apodosis.
(α).
Of indefinite time (quando = whenever):
quando esurio tum crepant (intestina),
Plaut. Men. 5, 5, 27; id. Truc. 1, 1, 15; id. Ps. 4, 7, 85:
quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat reciperare dicebatur,
Gell. 17, 6, 6; 7 (6), 14, 4.—
(β).
Of future time:
at tu, quando habebis, tum dato,
Plaut. Men. 3, 3, 23:
quando ab eadem parte sol eodemque tempore iterum defecerit, tum signis omnibus ad principium revocatis, expletum annum habeto,
Cic. Rep. 6, 22, 24:
quando mihi usus venerit, tum quaeram ex te atque discam,
Gell. 6 (7), 17, 4.—
F.
In the apodosis after simul ac:
an simul ac nubes successere, ipse in eas tum Descendit (Juppiter), prope ut hinc teli determinet ictus?
Lucr. 6, 402.—
G.
With a temporal clause introduced by dum.
1.
Tum as antecedent:
sanctius visum est nomen Augusti, ut scilicet jam tum dum colit terras, ipso numine ac titulo consecretur,
Flor. 2, 33, 66 (4, 12, 66).—
2.
Tum introducing the apodosis:
dum habeat, tum amet,
Plaut. Truc. 2, 1, 23:
dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit,
Verg. A. 9, 540.—
H.
As antecedent of quamdiu:
qui cum tibi amicus non modo tum fuerit quamdiu tecum in provincia fuerit, verum etiam nunc sit cum, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 24, § 58.—
K.
Denoting a logical consequence after quando and cum:
quando ergo erga te benignus fui... tum te mihi benigne itidem addecet... referre gratiam,
Plaut. Rud. 5, 3, 35:
cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum... substituere coepit cives Romanos,
Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72.—
L.
After relative clauses denoting time: qua tempestate Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, Ego tum gravida expletis jam fere ad pariendum mensibus, Poet. ap. Cic. de Or. 3, 58, 219 (Trag. Rel. p. 246 Rib.).—
M.
With conditional clauses.
1.
With a conditional clause introduced by si, sin, ni (not nisi).
(α).
Tum as antecedent of clause:
tum pol ego interii, homo si ille abiit,
Plaut. Ps. 4, 1, 6; id. Men. 2, 2, 71; Ter. Heaut. 4, 3, 40:
si tenuis causa est, tum etiam argumentandi tenue filum,
Cic. Or. 36, 124; id. Rep. 1, 40, 62; 2, 9, 15; id. Fin. 1, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 13; id. Verr. 2, 3, 47, § 112:
tum vero ego nequiquam Capitolium servaverim si civem in servitutem duci videam,
Liv. 6, 14, 4; 3, 9, 11; 6, 14, 4; 7, 34, 14; Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14; Gell. 2, 12, 1 sq.; 4, 13, 1; 14, 2, 21.—
(β).
Tum introducing the apodosis:
si triduum hoc hic erimus, tum arbores in te cadent,
Plaut. Men. 2, 3, 30; id. Rud. 5, 2, 59; 3, 4, 49; id. As. 1, 3, 89; id. Rud. 1, 3, 13; id. Ps. 4, 1, 1; 4, 1, 48 (39); Ter. Eun. 2, 3, 64; 3, 1, 17; id. Phorm. 1, 3, 19; Cato, R. R. 26; cf. id. ib. 27:
quod si, ut spero, cepero, tum vero litteras publice mittam,
Cic. Fam. 2, 10, 3; id. Div. 1, 44, 100; cf. id. Ac. 2, 10, 32; id. Fin. 2, 4, 79; id. N. D. 3, 36, 87; id. Rep. 1, 43, 66: id. [p. 1911] Rosc. Am. 49, 142:
si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito,
Liv. 7, 40, 13; 8, 10, 12; Hor. S. 1, 2, 97; Ov. M. 7, 32.—
Esp., denoting the consequences of perjury in ancient formulas of oaths: si ego injuste illos homines dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse,
Liv. 1, 32, 7; 1, 24, 8; 22, 53, 11; hence, quid si falles? Me. Tum Mercurius Sosiae iratus siet, Plaut. Am. 1, 1, 239; 3, 2, 52; id. Aul. 4, 10, 50; cf. also Liv. 3, 64, 10.—
2.
With a condition contrary to fact.
(α).
Tum, antecedent of clause:
tum esset ostentum, si anguem vectis circumplicavisset,
Cic. Div. 2, 28, 62; id. Verr. 2, 2, 68, § 164:
tum id audirem si tibi soli viveres,
id. Marcell. 8, 25; id. Fin. 4, 13, 33; id. Div. 2, 35, 73.—
(β).
Tum introducing the apodosis:
si quidem me amaret, tum istuc prodesset,
Ter. Eun. 3, 1, 56:
quodsi omnia nobis quae ad victum pertinent. suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio, totum se in cognitione et scientia collocaret,
Cic. Off. 1, 44, 158. —
N.
After an abl. absol.
1.
With perfect participles (= postquam or cum... tum), mostly with denique, vero, demum.
(α).
Referring to definite past time:
ut morte ejus nuntiata tum denique bellum confectum arbitraretur,
Cic. Mur. 16, 34:
sed confecto proelio tum vero cerneres quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae,
Sall. C. 61, 1:
ita rebus divinis peractis tum de bello deque republica dictator rettulit,
Liv. 22, 11, 1; 2, 29, 1; 2, 29, 3; 3, 56, 1; 5, 50, 8; Plin. 11, 20, 22, § 68.—
(β).
Referring to indefinite time:
hisce omnibus rebus consideratis, tum denique id quod primum est dicendum, postremum soleo cogitare, quo utar exordio,
Cic. Or. 2, 77, 315.—
(γ).
Referring to future time (the abl. absol. = a fut. perf.):
ita prope XL. diebus interpositis tum denique se responsuros esse arbitrantur,
Cic. Verr. 1, 10, 31; 1, 18, 54; id. Fin. 4, 13, 32; id. Scaur. Fragm. 10, 22.—
2.
With pres. participles (post-class.):
tacentibus cunctis, tum ipse (dixit), etc.,
Just. 12, 15, 6.
III.
Particular connections.
A.
With other particles of time.
1.
Jam tum, already at that time, i. e. earlier than might be anticipated:
jam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri,
Ter. Eun. 3, 3, 8; cf. id. ib. 4, 4, 58; id. Phorm. 5, 8, 34:
quippe etenim jam tum divom mortalia saecla Egregias animo facies vigilante videbant,
Lucr. 5, 1169; 5, 1037:
ut mihi jam tum divinasse ille (Romulus) videatur hanc urbem sedem aliquando summo esse imperio praebituram,
Cic. Rep. 2, 5, 10; 2, 7, 12; id. Div. 2, 57, 118; id. Tusc. 4, 2, 4:
jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt,
Liv. 1, 5, 1; 1, 7, 16; 1, 41, 7; 10, 21, 14;
24, 49, 1: ut jam tum qualis futurus esset ostenderet,
Suet. Dom. 1; Curt. 4, 6, 29.—
2.
Tum demum and tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, i. e. later than might be expected, implying delayed action.
a.
Tum demum.
(α).
In gen.:
adversisque in rebus noscere qui sit. Nam verae voces tum demum pectore ab imo Eiciuntur,
Lucr. 3, 58:
tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat proponit,
Caes. B. G. 1, 17; 5, 33; Sall. J. 46, 1:
nec ante in campum degressi sunt quam, etc. Tum demum castra Etruscorum pro moenibus Fidenarum posita,
Liv. 4, 17, 12; 45, 12, 6; 2, 20, 11; 5, 39, 2; 23, 19, 15 et saep.; Val. Max. 1, 6, 10; 1, 7, 4; Curt. 3, 12, 12; Tac. A. 3, 18; 3, 47.—
(β).
In partic., referring to clauses introduced by cum, ubi, si, or abl. absol. (v. II. A. B. L. M.), denoting absolute restriction to the terms of the clause:
imo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices,
Plaut. Poen. 1, 1, 60:
tum demum mihi procax Academia videbitur si aut consenserint omnes, aut, etc.,
Cic. N. D. 1, 6, 13:
cum is Casilini eo die mansurum dixisset, tum demum cognitus est error,
Liv. 22, 13, 8; Vell. 2, 115, 4; Val. Max. 3, 8, 1 fin.; 7, 2, 4; Curt. 3, 11, 6; Plin. Ep. 8, 20, 7.—
(γ).
Sometimes = nunc demum (anteclass.): victus es, Chaline. St. Tum nos demum vivere. Olympio. Gaudeo, Plaut. Cas. 2, 6, 65.—
b.
Tum denique.
(α).
In gen.:
tum denique tauros in gregem redigo,
Varr. R. R. 2, 5:
injecta glaeba tumulus is (locus) ubi humatus est vocatur, ac tum denique multa religiosa jura complectitur,
Cic. Leg. 2, 22, 57; id. Fin. 3, 22, 76; id. Tusc. 3, 26, 61: nequiquam temptati ut tum denique desisterent impediendo bello, Liv. 4, 55, 5; Ov. M. 4, 519; 7, 857; 10, 664.—
(β).
Referring to clauses with cum, etc. (v. II. A. B. L. M.):
tum denique homines nostra intellegimus bona quom quae in potestate habuimus ea amisimus,
Plaut. Capt. 1, 2, 33:
quo cum venerimus, tum denique vivemus,
Cic. Tusc. 1, 31, 75; 3, 31, 75; id. Leg. 2, 4, 10; id. Rep. 1, 6, 11; so,
tum denique si,
id. Fam. 14, 2, 3; id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 29; id. Verr. 2, 2, 1, § 1:
indicandum primum fuisse, dein petendum praesidium, postremo ni impetraretur, tum denique querendum,
Liv. 23, 43, 2; Cato ap. Plin. 17, 18, 29, § 126 (for tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9, v. II. D. 2. a).—
3.
Tum primum (rarely primo), then for the first time:
tum genus humanum primum mollescere coepit,
Lucr. 5, 1014:
ludorum gratia quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset,
Cic. Rep. 2, 7, 12; id. Sen. 21, 78; Caes. B. G. 7, 11:
ponte sublicio tum primum in Tiberi facto,
Liv. 1, 33, 6; 2, 41, 3; 39, 22, 2; 2, 20, 6; 39, 49, 4; Vell. 2, 37, 5; Tac. A. 2, 27; id. H. 4, 57; Curt. 3, 12, 26. —
4.
With deinde, hic, postea, with consecutive force emphatic.
a.
Deinde tum (very rare):
primum ea quae sumus acturi cogitare debemus, deinde tum dicere ac facere,
Varr. L. L. 6, 6, 62.—
b.
Tum deinde.
(α).
= tum demum or tum denique, then at length, not till then, then only:
nonne optime patronus occurrat prius conviciis luxuriae, etc., tum deinde narret de bonis Pallae? etc.,
Quint. 4, 2, 27; 12, 10, 11:
emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram: tum deinde lassam senectutem in otium referam,
Sen. Ep. 101, 4; Plin. 16, 44, 95, § 251.—So corresp. with cum:
quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia collegae subrogando habuit,
Liv. 2, 8, 3 (Weissenb. demum, by conj.); Col. R. R. 1, 6, 13. —
(β).
= an emphatic deinde: nam praetermisit quod in prima parte sumere debuit;
tum deinde eodem ipso quod omiserat quasi proposito ad confirmandum aliud utitur,
Gell. 2, 8, 3; 13, 24 (23), 1; Just. 2, 1, 19.—
c.
With hic:
hic tum repente Pacilius quidam accedit, ait, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94:
hic ego tum ad respondendum surrexi,
id. Clu. 18, 51; 27, 73:
hic tum injectus est hominibus scrupulus,
id. ib. 28, 76; id. Sest. 11, 25.—
d.
Tum postea:
tum postea complorantibus nostris, dies quidem tandem inluxit,
Gell. 19, 1, 3; so id. 14, 3, 10 (for quid tum postea, v. D. 1.).—
5.
With interim:
unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat... Tum interim, Q. Hortensio, Q. Metello coss.... despondet ei filiam suam,
Cic. Clu. 64, 179.—
B.
With particles of emphasis.
1.
Tum vero (sometimes tum enimvero or enimvero tum), then indeed, at that crisis, then if not before, etc., or merely = emphatic then, denoting either coincidence or sequence of action.
(α).
In gen.:
discedit a Melino Cluentia. Tum vero illa egregia mater palam exsultare... coepit,
Cic. Clu. 5, 14; 22, 61; id. Agr. 1, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 41, § 107:
semper equidem magno cum metu incipio dicere... tum vero ita sum perturbatus ut, etc.,
id. Clu. 18, 51:
tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur,
Caes. B. G. 2, 8; 5, 37; id. B. C. 1, 82; 2, 42:
Aruns Tarquinius et Tullia minor... junguntur nuptiis. Tum vero in dies infestior Tulli senectus... coepit esse,
Liv. 1, 47, 1; 2, 22, 6; 4, 49, 13; 10, 19, 12; 21, 45, 9; 21, 58, 5; Ov. M. 2, 227; 7, 685; Curt. 4, 13, 1; 3, 11, 5; Tac. Agr. 37.—And in enumerations:
deinde... post autem... tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt,
Cic. Agr. 1, 2, 5.—
(β).
As correlative of temporal or conditional clauses, and after abl. absol.:
quod ubi Romam est nuntiatum, senatui metum injecit ne tum vero sustineri nec in urbe seditio, nec in castris posset,
Liv. 5, 7, 4; Sall. J. 94, 3:
tum vero... si,
Cic. Fin. 1, 19, 63; Liv. 6, 14, 4 (v. II. M. 1. a, b).—With cum, Liv. 32, 12, 1:
quae postquam frustra temptata rogumque parari... vidit, Tum vero gemitus... Edidit,
Ov. M. 2, 621; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40; v. C. 1. b. (so, tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9; v. II. D. 2. and M. 1.).—
2.
Tum quidem, at that time, thereupon, then at least (usu. opposed to a later time): dixit sibi in somnis visum esse, etc. Et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem devovit se, etc., Cic. Div. 1, 24, 51; so,
actum quidem,
id. Fl. 25, 59; id. Lael. 11, 39:
et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni recepit se... post dies paucos, etc.,
Liv. 42, 39, 1; 1, 57, 10; 3, 2, 10;
7, 17, 3.—Often in resuming the narrative after a digression: ac tum quidem regem... filium appellat,
Curt. 4, 7, 25.—Merely emphatic:
Duillio Cornelioque coss. etiam mari congredi ausus est. Tum quidem ipsa velocitas classis comparatae victoriae auspicium fuit,
Flor. 1, 18 (2, 2), 7; so id. 1, 22 (2, 6), 20; 1, 40 (3, 5), 12.—With cum, Tac. Dial. 11.—
3.
Ne tum quidem, not even then:
num quis horum miser hodie? Ne tum quidem, post spiritum extremum,
Cic. Tusc. 1, 37, 89; id. Div. 1, 26, 55; id. Verr. 2, 2, 40, § 98:
ubi ne tum quidem eos prodire intellexit,
Caes. B. G. 1, 50; 7, 53; Tac. H. 5, 21; Curt. 3, 2, 18.—With cum:
ille vere ne tum quidem miser cum ab Oroete in crucem actus est,
Cic. Fin. 5, 30, 92; so id. Tusc. 5, 20, 57; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; Liv. praef. 12; 39, 39, 11.—
4.
Tum maxime (sometimes tum cummaxime).
(α).
Especially at that time, chiefly then: illi sumposia, nos convivia quod tum maxime simul vivitur, Cic. Fam. 9, 24, 35; id. Leg. 2, 11, 26.—With cum:
quae quidem vis tum maxime cognita est cum... M. Cato, legem suadens, in Galbam multa dixit,
Cic. Brut. 23, 89; id. Sest. 21, 47; id. Par. 4, 1, 29.—
(β).
Just then, just at that moment (not ante-Aug.):
regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti,
Liv. 43, 20, 3; 1, 10, 1:
per totam aciem vulgatum est, castra amissa esse, et tum cummaxime ardere,
id. 40, 32, 1; so,
tum cummaxime,
id. 43, 7, 8:
corpus enim suum a caupone trucidatum tum maxime plaustro ad portam ferri,
Val. Max. 1, 7, ext. 10; 2, 10, 2; 3, 2, 2 fin.; Curt. 3, 4, 14; 6, 6, 10; Plin. 2, 63, 63, § 154; Quint. 2, 15, 30; 2, 61, 31; Suet. Caes. 65; id. Calig. 53.—So with cum:
et quod tum maxime Abydum oppugnaret cum rex ab Attalo et Rhodiis ultro se bello lacessitum diceret,
Liv. 31, 18, 2; Sen. Ira, 1, 15, 2.—
(γ).
Strengthening the co-ordinate tum after cum, so especially; v. I. C. 3. e. b (for cum maxime... tum maxime and tum maxime... cum plurimum, v. II. A. 3. a. b.).—
5.
Tum potissimum = tum maxime, just then (rare):
C. Caesar... tum potissimum acie commissa impeditos religione hostes vicit,
Front. Strat. 2, 1, 16.—
6.
Etiam tum.
(α).
Even then:
etiam tum vivit cum esse credas mortuam,
Plaut. Pers. 3, 1, 28:
totum se Servilio etiam tum tradidit,
even then, at so late a time, Cic. Sest. 62, 130:
etiam tum cum verisimile erit,
id. Rosc. Am. 20, 57.— So with cum, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; id. Dom. 13, 23; id. Sest. 38, 81.—
(β).
Still, as yet (also as one word; cf. etiamtum, and v. the foll. additional passages), Cic. Verr. 2, 4, 19, § 41; id. Fin. 3, 14, 48; id. Rep. 2, 12, 24; id. Arch. 3, 5; id. de Or. 2, 3, 12; id. Brut. 20, 80; id. Off. 2, 14, 47; Caes. B. C. 3, 93; Liv. 5, 40, 10; Val. Max. 9, 6, 3; Tac. A. 3, 72; Suet. Claud. 27 fin.; id. Dom. 22.—
And with a negation, = nondum: ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos,
not yet long, Ov. H. 8, 79.—
7.
Tum etiam.
(α).
Followed by si or cum, even if, even when:
atque equidem filium Tum etiam si nolit, cogam,
Ter. Ad. 5, 3, 65:
qui tum etiam cum... circumfusi erant caligine,
Cic. Tusc. 1, 19, 45.—
(β).
Then also, then too, besides:
tum etiam illud cogitatote, sic vivere Cornelium ut, etc.,
Cic. Balb. 28, 65; id. N. D. 1, 16, 43; so id. Leg. 1, 13, 35; id. Fin. 2, 16, 53; Col. 12 praef.—
8.
Tum quoque.
(α).
Also then, then likewise, then as before, then as on another occasion mentioned before: ceu lapidem si Percutiat lapis aut ferrum;
nam tum quoque lumen Exsilit,
Lucr. 6, 162:
tum quoque homini plus tribui quam nescio cui necessitati,
Cic. Prov. Cons. 11, 28:
tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis,
Liv. 1, 33, 5; 2, 52, 2; 21, 22, 4; Caes. B. C. 3, 37; Ov. M. 14, 369.—
(β).
Even then, = etiam tum (rare):
et tamen tum quoque se absentes triumphare credunt,
Liv. 45, 38, 13; 39, 41, 3; 39, 47, 11; Ov. H. 17 (18), 190.—
(γ).
In orat. obliq. (v. I. A. 2.), even now:
quod si Romani tum quoque aequa aspernarentur,
Liv. 42, 62, 7. —
(δ).
= sic quoque, even under the circumstances, even as it was, etc. (v. sic, V. 3.): ut si effugium patuisset in publicum, impleturae urbem tumultu fuerint. Tum quoque [p. 1912] aliquotiens integro corpore evaserunt, Liv. 24, 26, 13; 40, 16, 6; 43, 4, 1;
9, 13, 9: tum quoque, amputata dextra, navem sinistra comprehendit,
Just. 2, 9, 18.—
9.
Tum ipsum = eo ipso tempore, at the very time, just then, even then (only in Cic. in four passages; cf.:
nunc ipsum): tota igitur ratio talium largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum... moderanda est,
Cic. Off. 2, 17, 60:
quem quidem cum sua voluntate ex patria Karthaginem revertisset, tum ipsum cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam Thorium,
id. Fin. 2, 20, 65 Madv. ad loc.:
tum ipsum cum immolare velis extorum fieri mutatio potest,
id. Div. 1, 52, 118:
ita (oratores), non injuria, quotienscunque dicerent, id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,
id. Or. 1, 27, 123.—
C.
Tum with co-ordinating particles.
1.
Tum autem.
(α).
= praeterea, and then, besides (v. I. C. 1.): turpilucricupidum te vocant cives tui;
tum autem sunt alii qui te volturium vocant,
Plaut. Trin. 1, 2, 64:
oves scabrae sunt... Tum autem Surorum nemo exstat qui ibi sex menses vixerit,
id. ib. 2, 4, 141; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 4, 2, 3; id. Poen. 5, 5, 34; 5, 7, 22; Ter. And. 1, 5, 34; id. Eun. 5, 9, 7; id. Hec. 2, 1, 14; 3, 2, 10:
tum autem qui non ipso honesto movemur... callidi sumus, non boni,
Cic. Leg. 1, 14, 41; id. Or. 1, 58, 247; 2, 19, 80.—
(β).
= tum... tum:
visne igitur inter hos populos inambulantes, tum autem residentes quaeramus eisdem de rebus?
Cic. Leg. 1, 5, 15.—
(γ).
= eo tempore, with autem as connective:
tum illic autem Lemnius... uxorem duxit, etc.,
Plaut. Cist. 1, 3, 25:
tum autem ex omnibus montibus nives proluit,
Caes. B. C. 1, 48.—
(δ).
But in this instance:
uxori emunda ancilla'st: tum autem pluscula Supellectile opus est,
Ter. Phorm. 4, 3, 60; 5, 7, 25 sq.—
2.
For tum etiam, v. B. 7. b.—
3.
Tum praeterea:
nam tui similis est probe. Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium,
Ter. Heaut. 5, 3, 20; so id. Ad. 3, 2, 47; id. Phorm. 3, 2, 33; Cic. Verr. 1, 18, 56 (v. I. C. 3. e. l).—
4.
Tum porro:
tum porro venti magnam quoque tollere partem Umoris possunt,
Lucr. 6, 623; 4, 829 (827).—
D.
Quid tum?
1.
In dialogue, what then? what next? what further? novi ego hos pugnos meos. Ca. Quid tum? Th. Quid tum? Rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris, placidum te hodie reddam, Plaut. Curc. 5, 3, 49; so id. As. 2, 2, 83; Ter. Eun. 2, 2, 47; 3, 5, 66; id. Phorm. 3, 3, 8.—And strengthened:
quid tum postea?
Plaut. Trin. 3, 3, 41; id. As. 2, 2, 68; 2, 2, 79; Ter. Eun. 2, 3, 78; 4, 2, 9; 4, 7, 23; id. Ad. 4, 5, 15; id. Hec. 4, 1, 36: videsne abundare me otio? A. Quid tum? Cic. Tusc. 2, 11, 26.—
2.
In imitation of a dialogue:
at mulctantur bonis exsules. Quid tum? Parumne multa de toleranda paupertate dicuntur?
Cic. Tusc. 5, 37, 107; so id. Quint. 22, 72; 27, 84; id. Verr. 2, 4, 59, § 132; id. Dom. 47, 123; id. Dejot. 7, 22; id. Phil. 1, 10, 26; Hor. S. 2, 3, 230.—
3.
As emphatic co-ordinative in quoting the different items of a document, law, etc.: quive in senatu sententiam dixit, dixerit. Quid tum? Qui eorum coiit, coierit, etc., what next? i. e. and then, listen! Cic. Clu. 54, 148; so id. Agr. 1, 5, 16; 3, 3, 11; id. Mur. 12, 26; id. Fl. 23, 55.—
E.
Tum temporis = eo tempore (post class. and rare; cf.:
tunc temporis): postera die civitas principem suum, ac tum temporis consulem in foro expectabat,
Just. 31, 2, 6.

Lewis & Short latin dictionary > tum

См. также в других словарях:

Nefarius — Moonstone/Nefarius Gil Kane, Art Publication information Publisher Marvel Comics … Wikipedia
nefarius — index felon, nefarious Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 … Law dictionary
Ratchet \x26 Clank 3 — Ratchet Clank 3 Saltar a navegación, búsqueda Ratchet Clank 3, llamado Ratchet Clank: Up Your Arsenal en Estados Unidos, ( Ratchet y Clank: Pon tu Arsenal A Tope en español) es un juego de ficcíon lanzado para la consola PlayStation 2 que relata… … Wikipedia Español
Ratchet & Clank — Entwickler … Deutsch Wikipedia
Moonstone (comics) — For the first Moonstone, Lloyd Bloch, see Nefarius. Moonstone Moonstone. Art by Simone Bianchi. Publication information Pu … Wikipedia
nefario — (Del lat. nefarius , malvado.) ► adjetivo Que es malvado o perverso. * * * nefario, a (del lat. «nefarĭus») adj. Aplicado a personas, *perverso o abominable. * * * nefario, ria. (Del lat. nefarĭus). adj. Sumamente malvado, impío e indigno del… … Enciclopedia Universal
Ratchet (Ratchet \x26 Clank) — Ratchet (Ratchet Clank) Saltar a navegación, búsqueda Ratchet Personaje de Ratchet Clank http://img38.imageshack.us/img38/1663/ratcheta.jpg Ratchet Primera aparición Ratchet Clank Creador(es) … Wikipedia Español
Nefarious — Ne*fa ri*ous, a. [L. nefarius, fr. nefas crime, wrong; ne not + fas divine law; akin to fari to speak. See {No}, adv., and {Fate}.] Wicked in the extreme; abominable; iniquitous; atrociously villainous; execrable; detestably vile. [1913 Webster]… … The Collaborative International Dictionary of English
Nefariously — Nefarious Ne*fa ri*ous, a. [L. nefarius, fr. nefas crime, wrong; ne not + fas divine law; akin to fari to speak. See {No}, adv., and {Fate}.] Wicked in the extreme; abominable; iniquitous; atrociously villainous; execrable; detestably vile. [1913 … The Collaborative International Dictionary of English
Nefariousness — Nefarious Ne*fa ri*ous, a. [L. nefarius, fr. nefas crime, wrong; ne not + fas divine law; akin to fari to speak. See {No}, adv., and {Fate}.] Wicked in the extreme; abominable; iniquitous; atrociously villainous; execrable; detestably vile. [1913 … The Collaborative International Dictionary of English
nefarious — adjective Etymology: Latin nefarius, from nefas crime, from ne not + fas right, divine law; perhaps akin to Greek themis law, tithenai to place more at do Date: circa 1609 flagrantly wicked or impious ; evil Synonyms: see vicious • nefariously… … New Collegiate Dictionary

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на английский

nefārius

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на английский

nefārius

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: