impĕ-rātum

impĕro ( inp-), āvi, ātum, 1 (archaic form, imperassit, Cic. Leg. 3, 3, 6, and induperantum = imperantium, Enn. Ann. v. 413 Vahl.), v. a. and n. [in-paro], to command, order, enjoin (cf.: jubeo, praecipio, mando).

In gen., constr. with acc., an inf. or an object-clause, a relative-clause, with ut, ne, or the simple subj., with the simple dat. or absol.

With acc. (and dat. personæ):

faciendum id nobis quod parentes imperant,

Plaut. Stich. 1, 1, 53:

fac quod imperat,

id. Poen. 5, 3, 29; Ter. Hec. 2, 2, 2:

quae imperarentur, facere dixerunt,

Caes. B. G. 2, 32, 3:

numquid aliud imperas?

Ter. Eun. 2, 1, 7; id. Heaut. 4, 3, 26:

sto exspectans, si quid mihi imperent,

id. Eun. 3, 5, 46:

nonnumquam etiam puerum vocaret: credo, cui cenam imperaret,

i. e. ordered to get him his supper, Cic. Rosc. Am. 21, 59:

imperat ei nuptias,

Quint. 7, 1, 14:

vigilias,

id. 11, 3, 26:

certum modum,

id. 11, 2, 27:

moram et sollicitudinem initiis impero,

id. 10, 3, 9: graves dominae cogitationum libidines infinita quaedam cogunt atque imperant, Cic. Fragm. ap. Non. 424, 30 (Rep. 6, 1 Mos.):

utque Imperet hoc natura potens,

Hor. S. 2, 1, 51.—In pass.:

arma imperata a populo Romano,

Liv. 40, 34, 9:

quod ipsum imperari optimum est,

Quint. 2, 5, 6:

imperata pensa,

id. 3, 7, 6:

exemplar imperatae schemae,

Suet. Tib. 43.—

With inf. or an object-clause (esp. freq. in the post-Aug. per.; in Cic. and Cæs. only with inf. pass. or dep.):

animo nunc jam otioso esse impero,

Ter. And. 5, 2, 1:

imperavi egomet mihi omnia assentari,

id. Eun. 2, 2, 21:

jungere equos Titan velocibus imperat Horis,

Ov. M. 2, 118; 3, 4:

nec minus in certo dentes cadere imperat aetas Tempore,

Lucr. 5, 672:

has omnes actuarias imperat fieri,

Caes. B. G. 5, 1, 3:

pericula vilia habere,

Sall. C. 16, 2:

frumentum conportare,

id. J. 48, 2; Hirt. B. G. 8, 27; Curt. 10, 1, 19; Tac. A. 2, 25:

Liviam ad se deduci imperavit,

Suet. Calig. 25; id. Aug. 27; id. Tib. 60.—In pass.: in has lautumias, si qui publice custodiendi sunt, ex ceteris oppidis deduci imperantur, Cic. Verr. 2, 5, 27, § 69.—

act.:

haec ego procurare et idoneus imperor,

Hor. Ep. 1, 5, 21. —

With a rel.-clause (very rare):

imperabat coram, quid opus facto esset puerperae,

Ter. And. 3, 2, 10:

quin tu, quod faciam, impera,

id. Phorm. 1, 4, 46; Plaut. Curc. 1, 1, 3 and 6; id. Capt. 2, 3, 10.—

With ut, ne, or the simple subj.:

ecce Apollo mihi ex oraculo imperat, Ut, etc.,

Plaut. Men. 5, 2, 87:

his, uti conquirerent et reducerent, imperavit,

Caes. B. G. 1, 28, 1:

consulibus designatis imperavit senatus, ut, etc.,

Liv. 42, 28, 7: quibus negotium a senatu est imperatum, ut, etc., S. C. ap. Front. Aquaed. 104; Petr. 1:

mihi, ne abscedam, imperat,

Ter. Eun. 3, 5, 30:

Caesar suis imperavit, ne, etc.,

Caes. B. G. 1, 46, 2; 2, 32, 2; 3, 89, 4:

letoque det imperat Argum,

Ov. M. 1, 670; 13, 659. —

With simple dat.:

si huic imperabo, probe tectum habebo,

Plaut. Most. 4, 1, 14 (cf. above a):

aliquid alicui,

Ter. Eun. 3, 5, 46; Cic. Rosc. Am. 21, 59. —

Absol.: Pa. Jubesne? Ch. Jubeo, cogo atque impero, Ter. Eun. 2, 3, 97:

si quid opus est, impera,

Plaut. Am. 3, 3, 1:

impera, si quid vis,

id. Aul. 2, 1, 23:

omnia faciam: impera,

Ter. Heaut. 5, 5, 11:

quidvis oneris impone, impera,

id. And. 5, 3, 26.

In partic.

In publicists' lang., to order to be furnished or supplied, to give orders for, make a requisition for:

cum frumentum sibi in cellam imperavisset (Verrem),

Cic. Div. in Caecil. 10, 30:

quem (numerum frumenti) ei civitati imperas emendum,

id. Verr. 2, 3, 74, § 173:

negas fratrem meum pecuniam ullam in remiges imperasse,

id. Fl. 14, 33:

pecuniam,

id. ib. § 32; cf.:

argenti pondo ducenta milia Jugurthae,

Sall. J. 62, 5:

arma,

Caes. B. C. 1, 6 fin.:

equites civitatibus,

id. B. G. 6, 4 fin.; cf.:

quam maximum militum numerum provinciae toti,

id. ib. 1, 7, 2:

obsides reliquis civitatibus,

id. ib. 7, 64, 1; so, obsides Cic. de Imp. Pomp. 12, 35; Suet. Caes. 25. —

In publicists' and milit. lang., alicui or absol., to command, govern, rule over:

his (magistratibus) praescribendus est imperandi modus... qui modeste paret, videtur, qui aliquando imperet, dignus esse,

Cic. Leg. 3, 2, 5; cf.:

sic noster populus in pace et domi imperat,

id. Rep. 1, 40:

nulla est tam stulta civitas, quae non injuste imperare malit, quam servire juste,

id. ib. 3, 18; cf.

also: cum is, qui imperat aliis, servit ipse nulli cupiditati,

id. ib. 1, 34:

omnibus gentibus ac nationibus terra marique imperare,

id. de Imp. Pomp. 19, 56; cf.:

jus esse belli, ut, qui vicissent, iis, quos vicissent, quemadmodum vellent imperarent,

Caes. B. G. 1, 36, 1:

Jugurtha omni Numidiae imperare parat,

Sall. J. 13, 2:

quot nationibus imperabat,

Quint. 11, 2, 50:

clarus Anchisae Venerisque sanguis Imperet,

Hor. Carm. Sec. 51; cf. id. C. 3, 6, 5:

recusabat imperare,

i. e. to be emperor, Plin. Pan. 5, 5; cf.:

ipsum quandoque imperaturum,

Suet. Claud. 3; id. Galb. 4; id. Oth. 4; id. Vit. 14; id. Tit. 2 et saep.— Hence,

Ad imperandum, to receive orders or instructions:

nunc ades ad imperandum, vel ad parendum potius: sic enim antiqui loquebantur,

Cic. Fam. 9, 25, 2; cf.:

cum ipse ad imperandum Tisidium vocaretur,

Sall. J. 62, 8 Kritz.—

Transf., beyond the publicist's sphere, to command, master, govern, rule, control:

liberis,

Ter. Ad. 1, 1, 51:

imperare sibi, maximum imperium est,

Sen. Ep. 113 fin.:

ut nobismet ipsis imperemus,

Cic. Tusc. 2, 21, 47:

cum homines cupiditatibus iis, quibus ceteri serviunt, imperabunt,

id. Lael. 22, 82:

accensae irae,

Ov. M. 9, 28:

dolori,

Plin. Ep. 8, 19, 2:

lacrimis,

Sil. 2, 652:

amori suo,

Petr. 83:

ingenio suo,

Sen. Contr. 1 praef. med.; cf.:

imperare animo nequivi, quin, priusquam perirem, cur periturus essem, scirem,

Liv. 34, 31, 2: quibus egestas imperat, rules, governs, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. v. 357 Vahl.): imperat arvis, holds control over, i. e. forces to be productive, Verg. G. 1, 99; cf.:

sola terrae seges imperatur,

Tac. G. 26:

fertilibus agris non est imperandum,

Sen. Tranq. 15:

sic imperant vitibus et eas multis palmitibus onerant,

Col. 3, 3, 6:

alius patrimonio suo plus imperavit quam ferre possit,

Sen. Tranq. 4; cf.

also trop.: tamquam nescias, cui imperem: Epicurum,

id. Ep. 29 fin.:

dum per continuos dies nimis imperat voci, rursus sanguinem reddidit,

Plin. Ep. 5, 19, 6: imperat ergo viro [p. 902] (mulier), Juv. 6, 224.— Absol.:

animum rege, qui, nisi paret, Imperat,

Hor. Ep. 1, 2, 63:

permittat, an vetet an imperet (lex),

Quint. 7, 7, 7:

(eloquentia) hic regnat, hic imperat, hic sola vincit,

id. 7, 4, 24.—

In publicists' lang., to order the citizens to assemble, to summon:

dein consul eloquitur ad exercitum: Impero qua convenit ad comitia centuriata,

Varr. L. L. 6, § 88 Müll.; Gell. 15, 27, 4;

so comically,

Plaut. Capt. 1, 2, 52; cf. id. Cist. 1, 1, 60.—

In medic. lang., to order, prescribe: non idem imperassem omnibus per diversa aegrotantibus, Sen. de Ira, 1, 16; Plin. 24, 1, 1, § 5:

si vires patiuntur, imperanda tridui abstinentia est,

Cels. 7, 20.—

In gram.:

imperandi declinatus,

i. e. inflections of the imperative, Varr. L. L. 10, § 32 Müll.— Hence, impĕ-rātum, i, n., that which is commanded, a command, order:

jussus arma abicere, imperatum facit,

executes the order, obeys, Caes. B. G. 5, 37, 1; freq. in plur.:

imperata facere,

id. ib. 2, 3, 3; 5, 20 fin.; 6, 10, 3; id. B. C. 1, 60, 1; 2, 12, 4; 3, 34, 2 al.; cf.:

imperata detrectare,

Suet. Caes. 54:

Senones ad imperatum non venire,

according to orders, as ordered, Caes. B. G. 6, 2, 3.

impĕro ( inp-), āvi, ātum, 1 (archaic form, imperassit, Cic. Leg. 3, 3, 6, and induperantum = imperantium, Enn. Ann. v. 413 Vahl.), v. a. and n. [in-paro], to command, order, enjoin (cf.: jubeo, praecipio, mando).

In gen., constr. with acc., an inf. or an object-clause, a relative-clause, with ut, ne, or the simple subj., with the simple dat. or absol.

With acc. (and dat. personæ):

faciendum id nobis quod parentes imperant,

Plaut. Stich. 1, 1, 53:

fac quod imperat,

id. Poen. 5, 3, 29; Ter. Hec. 2, 2, 2:

quae imperarentur, facere dixerunt,

Caes. B. G. 2, 32, 3:

numquid aliud imperas?

Ter. Eun. 2, 1, 7; id. Heaut. 4, 3, 26:

sto exspectans, si quid mihi imperent,

id. Eun. 3, 5, 46:

nonnumquam etiam puerum vocaret: credo, cui cenam imperaret,

i. e. ordered to get him his supper, Cic. Rosc. Am. 21, 59:

imperat ei nuptias,

Quint. 7, 1, 14:

vigilias,

id. 11, 3, 26:

certum modum,

id. 11, 2, 27:

moram et sollicitudinem initiis impero,

id. 10, 3, 9: graves dominae cogitationum libidines infinita quaedam cogunt atque imperant, Cic. Fragm. ap. Non. 424, 30 (Rep. 6, 1 Mos.):

utque Imperet hoc natura potens,

Hor. S. 2, 1, 51.—In pass.:

arma imperata a populo Romano,

Liv. 40, 34, 9:

quod ipsum imperari optimum est,

Quint. 2, 5, 6:

imperata pensa,

id. 3, 7, 6:

exemplar imperatae schemae,

Suet. Tib. 43.—

With inf. or an object-clause (esp. freq. in the post-Aug. per.; in Cic. and Cæs. only with inf. pass. or dep.):

animo nunc jam otioso esse impero,

Ter. And. 5, 2, 1:

imperavi egomet mihi omnia assentari,

id. Eun. 2, 2, 21:

jungere equos Titan velocibus imperat Horis,

Ov. M. 2, 118; 3, 4:

nec minus in certo dentes cadere imperat aetas Tempore,

Lucr. 5, 672:

has omnes actuarias imperat fieri,

Caes. B. G. 5, 1, 3:

pericula vilia habere,

Sall. C. 16, 2:

frumentum conportare,

id. J. 48, 2; Hirt. B. G. 8, 27; Curt. 10, 1, 19; Tac. A. 2, 25:

Liviam ad se deduci imperavit,

Suet. Calig. 25; id. Aug. 27; id. Tib. 60.—In pass.: in has lautumias, si qui publice custodiendi sunt, ex ceteris oppidis deduci imperantur, Cic. Verr. 2, 5, 27, § 69.—

act.:

haec ego procurare et idoneus imperor,

Hor. Ep. 1, 5, 21. —

With a rel.-clause (very rare):

imperabat coram, quid opus facto esset puerperae,

Ter. And. 3, 2, 10:

quin tu, quod faciam, impera,

id. Phorm. 1, 4, 46; Plaut. Curc. 1, 1, 3 and 6; id. Capt. 2, 3, 10.—

With ut, ne, or the simple subj.:

ecce Apollo mihi ex oraculo imperat, Ut, etc.,

Plaut. Men. 5, 2, 87:

his, uti conquirerent et reducerent, imperavit,

Caes. B. G. 1, 28, 1:

consulibus designatis imperavit senatus, ut, etc.,

Liv. 42, 28, 7: quibus negotium a senatu est imperatum, ut, etc., S. C. ap. Front. Aquaed. 104; Petr. 1:

mihi, ne abscedam, imperat,

Ter. Eun. 3, 5, 30:

Caesar suis imperavit, ne, etc.,

Caes. B. G. 1, 46, 2; 2, 32, 2; 3, 89, 4:

letoque det imperat Argum,

Ov. M. 1, 670; 13, 659. —

With simple dat.:

si huic imperabo, probe tectum habebo,

Plaut. Most. 4, 1, 14 (cf. above a):

aliquid alicui,

Ter. Eun. 3, 5, 46; Cic. Rosc. Am. 21, 59. —

Absol.: Pa. Jubesne? Ch. Jubeo, cogo atque impero, Ter. Eun. 2, 3, 97:

si quid opus est, impera,

Plaut. Am. 3, 3, 1:

impera, si quid vis,

id. Aul. 2, 1, 23:

omnia faciam: impera,

Ter. Heaut. 5, 5, 11:

quidvis oneris impone, impera,

id. And. 5, 3, 26.

In partic.

In publicists' lang., to order to be furnished or supplied, to give orders for, make a requisition for:

cum frumentum sibi in cellam imperavisset (Verrem),

Cic. Div. in Caecil. 10, 30:

quem (numerum frumenti) ei civitati imperas emendum,

id. Verr. 2, 3, 74, § 173:

negas fratrem meum pecuniam ullam in remiges imperasse,

id. Fl. 14, 33:

pecuniam,

id. ib. § 32; cf.:

argenti pondo ducenta milia Jugurthae,

Sall. J. 62, 5:

arma,

Caes. B. C. 1, 6 fin.:

equites civitatibus,

id. B. G. 6, 4 fin.; cf.:

quam maximum militum numerum provinciae toti,

id. ib. 1, 7, 2:

obsides reliquis civitatibus,

id. ib. 7, 64, 1; so, obsides Cic. de Imp. Pomp. 12, 35; Suet. Caes. 25. —

In publicists' and milit. lang., alicui or absol., to command, govern, rule over:

his (magistratibus) praescribendus est imperandi modus... qui modeste paret, videtur, qui aliquando imperet, dignus esse,

Cic. Leg. 3, 2, 5; cf.:

sic noster populus in pace et domi imperat,

id. Rep. 1, 40:

nulla est tam stulta civitas, quae non injuste imperare malit, quam servire juste,

id. ib. 3, 18; cf.

also: cum is, qui imperat aliis, servit ipse nulli cupiditati,

id. ib. 1, 34:

omnibus gentibus ac nationibus terra marique imperare,

id. de Imp. Pomp. 19, 56; cf.:

jus esse belli, ut, qui vicissent, iis, quos vicissent, quemadmodum vellent imperarent,

Caes. B. G. 1, 36, 1:

Jugurtha omni Numidiae imperare parat,

Sall. J. 13, 2:

quot nationibus imperabat,

Quint. 11, 2, 50:

clarus Anchisae Venerisque sanguis Imperet,

Hor. Carm. Sec. 51; cf. id. C. 3, 6, 5:

recusabat imperare,

i. e. to be emperor, Plin. Pan. 5, 5; cf.:

ipsum quandoque imperaturum,

Suet. Claud. 3; id. Galb. 4; id. Oth. 4; id. Vit. 14; id. Tit. 2 et saep.— Hence,

Ad imperandum, to receive orders or instructions:

nunc ades ad imperandum, vel ad parendum potius: sic enim antiqui loquebantur,

Cic. Fam. 9, 25, 2; cf.:

cum ipse ad imperandum Tisidium vocaretur,

Sall. J. 62, 8 Kritz.—

Transf., beyond the publicist's sphere, to command, master, govern, rule, control:

liberis,

Ter. Ad. 1, 1, 51:

imperare sibi, maximum imperium est,

Sen. Ep. 113 fin.:

ut nobismet ipsis imperemus,

Cic. Tusc. 2, 21, 47:

cum homines cupiditatibus iis, quibus ceteri serviunt, imperabunt,

id. Lael. 22, 82:

accensae irae,

Ov. M. 9, 28:

dolori,

Plin. Ep. 8, 19, 2:

lacrimis,

Sil. 2, 652:

amori suo,

Petr. 83:

ingenio suo,

Sen. Contr. 1 praef. med.; cf.:

imperare animo nequivi, quin, priusquam perirem, cur periturus essem, scirem,

Liv. 34, 31, 2: quibus egestas imperat, rules, governs, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. v. 357 Vahl.): imperat arvis, holds control over, i. e. forces to be productive, Verg. G. 1, 99; cf.:

sola terrae seges imperatur,

Tac. G. 26:

fertilibus agris non est imperandum,

Sen. Tranq. 15:

sic imperant vitibus et eas multis palmitibus onerant,

Col. 3, 3, 6:

alius patrimonio suo plus imperavit quam ferre possit,

Sen. Tranq. 4; cf.

also trop.: tamquam nescias, cui imperem: Epicurum,

id. Ep. 29 fin.:

dum per continuos dies nimis imperat voci, rursus sanguinem reddidit,

Plin. Ep. 5, 19, 6: imperat ergo viro [p. 902] (mulier), Juv. 6, 224.— Absol.:

animum rege, qui, nisi paret, Imperat,

Hor. Ep. 1, 2, 63:

permittat, an vetet an imperet (lex),

Quint. 7, 7, 7:

(eloquentia) hic regnat, hic imperat, hic sola vincit,

id. 7, 4, 24.—

In publicists' lang., to order the citizens to assemble, to summon:

dein consul eloquitur ad exercitum: Impero qua convenit ad comitia centuriata,

Varr. L. L. 6, § 88 Müll.; Gell. 15, 27, 4;

so comically,

Plaut. Capt. 1, 2, 52; cf. id. Cist. 1, 1, 60.—

In medic. lang., to order, prescribe: non idem imperassem omnibus per diversa aegrotantibus, Sen. de Ira, 1, 16; Plin. 24, 1, 1, § 5:

si vires patiuntur, imperanda tridui abstinentia est,

Cels. 7, 20.—

In gram.:

imperandi declinatus,

i. e. inflections of the imperative, Varr. L. L. 10, § 32 Müll.— Hence, impĕ-rātum, i, n., that which is commanded, a command, order:

jussus arma abicere, imperatum facit,

executes the order, obeys, Caes. B. G. 5, 37, 1; freq. in plur.:

imperata facere,

id. ib. 2, 3, 3; 5, 20 fin.; 6, 10, 3; id. B. C. 1, 60, 1; 2, 12, 4; 3, 34, 2 al.; cf.:

imperata detrectare,

Suet. Caes. 54:

Senones ad imperatum non venire,

according to orders, as ordered, Caes. B. G. 6, 2, 3.