Перевод: с исландского на все языки

со всех языков на исландский

(add)

  • 1 leggja saman

    Íslensk-ensk orðabók > leggja saman

  • 2 AUKA

    * * *
    I)
    (eyk, jók, jókum, aukinn), v.
    1) to augment, increase (auka virðing e-s; auka ætt sína; auka vandræði);
    to prolong (auka þing);
    aukanda ferr am e-t, something goes on increasing;
    eigi er þat aukit (it is no exaggeration) þó at hann sé sagðr ríkastr maðr á Íslandi;
    orðum aukit, exaggerated;
    aukin ( more than) þrjú hundruð manna;
    2) to add, with dat. (jók ek því es mér varð síðar kunnara);
    auka synd á synd ofan, to heap sin upon sin;
    auka e-u við, to add;
    aukast orðum við, to come to words, to converse;
    with acc., auka ný vandræði (= nýjum vandræðum) á hin fornu, to add new difficulties to old ones;
    impers., jók stórum hans harm, his grief increased greatly;
    3) to surpass, exceed;
    þat er eykr sex aura, þá á konungr hálft þat er eykr, if it exceeds six ounces, the king takes half the excess.
    (að), v. (a Norse form) = the preceding.
    * * *
    jók, jóku (mod. juku), aukit [Lat. augere; Gr. αυξειν; Ulf. aukan; A. S. eacan or ecan; Engl. to eche or eke; O. H. G. auhon]; pres. ind. eyk; subj. eyki or yki, mod. jyki. A weak form (aukar, aukaði, aukat) also occurs, esp. in Norse, and (as a Norwegianism) in Icel. writers, esp. after the year 1260, e. g. aukaðu, augebant, Barl. 138; aukaðist, augebatur, aukaði, augebat. Barl. 180, Fms. i. 140, 184, x. 21 (MSS. aukuðu or aukaði, and some even jóku), Róm. 234; subj. aukaðist, augeretur, Fms. vii. 158 in three Icel. vellum MSS.; only one has ykist, the strong genuine form. Pres. aukar, auget, and aukast, augetur, instead of eykr, eykst, Stj. 32: part. aukat (= aukit), O. H. L. 46; aukuð, aucta, Fms. x. 236. Even Snorri in the Edda has aukaðist, p. 3, both in the vellum MSS. Ob. and Kb.,—a form which is thoroughly unclassical; the poets use the strong form, and so Ari, who has jókk = jók ek, in the preface to Íb.;—so also the great bulk of the classical literature. Since the Reformation the strong form is the only one used either in speaking or writing.
    I. Lat. augere, to augment, increase, with acc., eykr hann þar ætt sína, Fms. iii. 82; jók Njáll ekki hjón sín, Nj. 59; hét hann þeim at auka virðing þeirra, Eg. 33; þessi orð jóku mjök sök Adams, Sks. 542; jók nafn hans, Hom. 51, Nj. 33; var þá síðan aukuð (= aukin) veizlan, Fms. x. 236: absol., þat hálft er eykr, that half which is over and above, Js. 75: in the phrase, aukanda ferr um e-t, a thing is increasing, Nj. 139.
    II. Lat. addere, to add to the whole of a thing; with the thing added in the dat., ok jókk (= jók ek) því es mér varð síðan kunnara, Íb. (pref.): impers., jók miklu við, increased greatly, Ld. 54; þá eykst enn ellefu nóttum við, eleven nights are still added, Rb. 28: followed by ‘við,’ auka e-u við e-t, to add to it, Nj. 41; ‘til’ is rare and unclassical, and seems almost a Danism, as ‘föie til,’ þetta til aukist, Vm. 7: auka synd (dat.) á synd (acc.) ofan, to heap sin upon sin, Stj. 274: aukast orðum við, to come to words, speak, Eg. ch. 58, v. l. (rare); ef þú eykr orði, if tbou say’st a word more, Lex. Poët.
    β. with acc. (a rare and unclassical Latinism), auka ny vandræði (= nyjum vandræðum) á hin fornu, Bs. i. 751.
    γ. impers. in the phrase, aukar á, it increases, Róm. 234.
    III. to surpass, exceed; þat er eykr sex aura, þá á konungr hálft þat er eykr, if it exceeds six ounces, the king takes half the excess, N. G. L. i. 281, Js. § 71; en ármaðr taki þat er aukit er, what is over and above, N. G. L. i. 165. Esp. used adverbially in the part. pass, aukit, aukin, more than, above, of numbers; aukin þrjú hundruð manna, three hundred men well told, Eg. 530, Fms. ix. 524, v. l.; með aukit hundrað manna, x. 184, Ld. 196; aukin hálf vætt, Grett. 141 new Ed.
    β. in the phrases, þat er (eigi) aukat (aukit), it is no exaggeration, Jd. verse 22, the Ed. in Fms. xi. 169 has ‘árla’ (a false reading); pat er aukat, O. H. L. 1. c.; orðum aukið, exaggerated, Thom. 73.

    Íslensk-ensk orðabók > AUKA

  • 3 LEGGJA

    * * *
    (legg, lagða, lagiðr, lagðr, laginn), v.
    1) to lay, place (Már hafði lagt höfuð sitt í kné Rannveigar);
    leggja net, to lay a net;
    2) to put;
    leggja eld í, to put fire to;
    leggja söðul á hest, to put a saddle on a horse;
    leggja árar upp, to lay up the oars, give up pulling;
    leggja ofan segi, to haul down, take in the sails;
    leggja at jörðu, at velli (or við jörðu, við velli), to overthrow, slay, kill;
    leggja hlut sinn, to lose one’s lot, be worsted;
    3) to lay, drop, of a beast (hvelparnir, er eigi vóru lagðir);
    4) to lay, make, build;
    leggja garða, to make fences;
    5) to appoint, fix (leggja stefnu, leika, bardaga);
    6) to tax, value (hann lagði hálft landit fyrir sex tigi silfrs);
    leggja e-n úgildan, to award no fine for, put no price on;
    leggja at léttu, to make light of;
    leggja sakar, to settle strife;
    leggja lög, to lay down laws;
    leggja leið sína, to take a direction;
    hann lagði mjök kvámur sínar í Ögr, he was in the habit of coming often to O.;
    8) to allot, assign (þér mun lagit verða at vera einvaldskonungr yfir Noregi);
    hvat mun til líkna lagt Sigurði, what comfort is there appointed for S.?;
    þér var lengra líf lagit, a longer life was destined for thee;
    9) to lay out, pay, discharge;
    leggja at veði, to give as bail;
    leggja á hættu, to risk;
    leggja á mikinn kostnað, to run into great expenses;
    leggja líf á, to stake one’s life on a thing;
    leggja fé til höfuðs e-m, to set a price on one’s head;
    10) to lay a ship’s course, stand of or on, sail, absol., or the ship in dat. or acc., lét hann blása herblástr ok leggja út ór höfninni, and sailed out of the harbour;
    leggja at, to land (lagði hann at við Sundólfsstaði);
    in a naval battle, to attack (lögðu þeir þá at þeim);
    leggja undir land, to stand in towards land;
    leggja (skip) í rétt, to drift or run before the wind;
    11) to set off, start;
    leggja á flótta, to take toftight;
    leggja eptir e-m, to pursue;
    12) to stab, thrust, with a weapon (Þ. leggr hann spjóti til bana);
    13) impers. it turns, is driven in a direction (of smoke, smell, fire);
    hingat leggr allan reykinn, all the smoke blows hitherward;
    to freeze over, be covered with snow or ice (þá er ísa lagði á vötn);
    leggja nær, to be on the brink of;
    nær lagði þat úfœru einu sinni, it had well nigh come to a disaster;
    14) with preps.:
    leggja e-t af, to cede, give up (H. bróðir hans lagði af við hann sinn part í eyjunni);
    to leave off, desist from (legg af héðan af versagørð, sagði erkibiskup);
    leggja af fénað, to slaughter cattle;
    leggja e-t aptr, to give back, return (báðu mik leggja aptr taflit);
    leggja at, leggja at landi, to land;
    leggja at e-m, to attack;
    leggja e-t á e-n, to impose, lay (a burden, tax) upon one (leggja skatt, skyldir, yfirbót á e-n);
    leggja e-t á við e-n = leggja e-t á e-n;
    leggja stund, kapp, hug á e-t, to take pains about, great interest in, a thing;
    leggja ást, elsku, mætur á e-t, to feel love, affection, interest for a thing, to cherish a thing or person;
    leggja fæð, öfund, hatr á, to take dislike, envy, hatred to;
    leggja móti e-m, to oppose, contradict one;
    leggja e-t til, to furnish, contribute, as one’s share (hvern styrk hefir móðir mín til lagit með þér?);
    leggja fátt til, to say little, be reserved;
    leggja lof til, to give praise to;
    leggja gott (illt) til e-s, to lay a good (or ill) word to one, to interfere in a friendly (or unfriendly) manner;
    leggja e-t til lofs e-m, to put a thing to a person’s credit;
    leggja e-t til orðs, to talk about;
    leggja e-m e-t til ámælis, orðs, to blame one for a thing;
    leggja e-t undir or undir sik, to conquer, vanquish (Knútr konungr lagði allt land undir sik íNoregi);
    leggja e-t undir e-n, to submit a matter to a person, refer to (þeir höfðu lagit mál undir Njál);
    leggja undir trúnað e-s, to trust;
    ok er þat mjök undir hann lagit, it depends much on him;
    leggja e-t undir þegnskap sinn, to assert on one’s honour;
    leggja e-t upp við e-n, to hand over to one;
    leggja e-t eigi langt upp, not to make much of, to make light of (eigi legg ek slíkt langt upp);
    leggja e-t við e-t, to add to (leggja aðra tölu við aðra);
    leggja við líf sitt, höfuð sitt, to stake one’s life;
    leggja við sekt, to fix a fine;
    15) refl., leggjast.
    * * *
    a causal of liggja, q. v.; pres. legg, pl. leggjum; pret. lagði; subj. legði; imperat. legg or leggðú; part. lagiðr, lagið, lagit; contr. lagðr, lögð, lagt; part. laginn, Fb. ii. 386, which form is in mod. Icel. used as an adjective only; a part. pass. lagztr, lögzt, lagzt, Fas. ii. 345, and in mod. usage: [Ulf. lagjan = τιθέναι; A. S. lecgan; Engl. lay; O. H. G. legjan; Germ. legen; Swed. lägga; Dan. lægge]:—to lay.
    A. Prop. to lay, place; ok lagði hann á altara, Ver. 14; er hann var lagiðr á bálit, Hkr. i. 32; á lúðr lagiðr, Vþm.; vóru steinar lagðir í hring utan um, Eg. 486; Már lá útar á bekk, ok hafði lagt höfuð sitt í kné Rannveigar, Sturl. i. 13; leggja net, to lay a net, K. Þ. K. 88:—to lay down, leggja sinn aldr, Ht.
    2. to put; leggja band um, umhverfis, to fasten a string round the body, Eg. 340; leggja saman augun, to put the eyes together, shut them, id.; leggja eld í, to put fire to, Nj. 74, 131; leggja hendr at síðum mér, Fms. x. 331; leggja stýri í lag, to put it right, Hkr. i. 32; leggja ofan segl ok viðu, to haul down, take in the sails, Fms. iv. 372, ix. 23; l. lénur, söðul, á hest, to put a saddle on a horse, Nj. 74, Landn. 151; l. á hest, or leggja á (simply), to saddle; leggja hapt á hest, Grág. i. 436; l. mark á, of sheep, 426; l. hús ofan, to pull it down, Bs. i. 163; l. klyfjar ofan, to unload a horse, K. Þ. K. 94; l. klyfjar upp, to pack a horse, N. G. L. i. 349; l. árar upp, to lay up the oars, give up pulling, Edda 36: the mod. phrase, leggja árar í bát, to give a thing up, lose heart; l. fyrir lið, to give up, see lið; fyrir lagðr, outworn, exhausted, Mar. 1060, Fas. ii. 278.
    3. leggja at jörðu, at velli (or við jörðu, við velli), to overthrow, make bite the dust, Nj. 117, Eg. 426, Fms. vii. 296, viii. 43, x. 257, Njarð. 378; leggja fyrir borð, to put overboard, metaph. to forsake, Clem. 47; leggja í leg, to lay waste, Grág. ii. 278; leggja hlut sinn, to lay down or lose one’s lot, be worsted, Sturl. iii. 103: leggja mál í görð, to put into court, Nj. 88, 101; l. mál í umræðu, to put it to discussion, Orkn. 426; l. mál til sætta, Nj. 111.
    4. to lay, drop, of a beast; hvelparnir er eigi vóru lagðir, Fb. i. 104.
    II. metaph. in a mental sense; leggja stund, starf, hug, kapp … á e-t, to study a thing, take pains about, interest in it; as also, leggja ást, elsku, mætr á e-t, to feel love, affection, interest for, to love, cherish a thing or person; and again, leggja fæð, öfund, hatr … á, to take dislike, envy to, Al. 95, Ísl. ii. 197, Nj. 31, 46, Eg. 42, 418, Ld. 60, Fb. ii. 229, Fms. i. 31: freq. in old and mod. usage, thus, Sturla lagði mikinn hug á, at láta rita sögu-bækr eptir bókuni þeim er Snorri setti saman, Sturl. ii. 123; leggja e-t e-m til orðs, ámælis, to put a thing to a person’s blame, blame him for it, Nj. 62, 85, 138, 246, Ld. 250; l. e-t til lofs e-m, to laud one, put a thing to a person’s credit, Fms. x. 98.
    2. with prepp.; leggja á, to impose, put upon; leggja skyldir, skatt … á, Fms. x. 51, 93, Rb. 394:—leggja af, to leave off, cease doing; legg af héðan af versa-görð, sagði erkibiskup, ok stúdera heldr í kirkjunnar lögum, Bs. i. 799:—leggja e-t fyrir sik, to set a task before one, Fms. ii. 103, xi. 157:—leggja til, to add to, xi. 51, Hom. 138:—leggja undir or undir sik, to lay under oneself, conquer, vanquish, Fms. i. 3, x. 35, Eg. 12, Stj. 46, 146; leggja e-t undir þegnskap sinn, to assert on one’s honour, Grág. i. 29, Nj. 150; leggja e-t undir e-n, to submit it to a person, refer to, 105; l. e-t undir trúnað e-s, to trust, Fms. ix. 397; ok er þat mjök undir hann lagit, it depends much on him, Bjarn. 52:—leggja út, mod. to translate (út-legging):—leggja við, to add to, Grág. i. 22, Hom. 138, 155. Rb. 88, Al. 358.
    III. to lay, place, found, build; leggja afla, Vsp. 7; leggja garða, to make fences, Rm. 12; leggja götur, to make roads, Dipl. iv. 12; leggja lúðra, to place right, adjust the bin, Gs. 3; leggja leið, to take a direction, Fas. i. 57; hann lagði mjök kvámur sínar í Ögr, he was in the habit of coming to O., Fbr. 30; leggja e-t í vana sinn, to make a habit of.
    2. metaph. to lay, settle; leggja sakar, to settle strife, Vsp. 64; leggja landrétt, to settle the public rights, make laws, Sighvat; leggja lög, to lay down laws, of the three weird sisters ordering the fate of men, Vsp.:—to lay down, ordain, lagt er allt fyrir, all is predestined, Skv. I, Skm. 13, Ls. 48; era með löstum lögð æfi þér, Skv. 1, 33; hvat mun til líkna lagt Sigurði, 30; leggja á, to ordain, en þú hugfest þá hluti er ek segi þér, ok legg á þik, Bs. i. 199; ef þeir eru á lagðir ( ordered) fyrir váttum, Gþl. 439; þá hluti er ek hefi á lagt við þik, Eg. 738; leggja lög á, to make, lay down a law, Bs. i. 28: leggja ríkt á, to order peremptorily: of a spell, leggja á, to enchant; ‘mæli eg um og legg eg á!’ is in the tales the formula with which witches say the spell.
    3. to appoint, fix, a meeting or the like; eru þá leikar lagðir í Ásbjarnar-nesi, Ld. 196; leikr var lagiðr á Hvítár-völlum, Eg. 188; þeir lögðu við landsmenn hálfs-mánaðar frið, 228; leggja stefnu með sér, Fms. i. 36; var lögð konunga-stefna í Elfi, vii. 62; leggja bardaga við e-n, xi. 418; l. með sér vináttu, Eg. 278; Augustus keisari lagði frið ( established peace) um allan heim, Edda.
    IV. to tax, value (fjár-lag); hross eru ok lögð, hestr fjögurra vetra gamall við kú, Grág. i. 503; leggja lag á mjöl, ii. 404; ef fyrr er keypt en lag er á lagt, id.; leggja lag á varning manna, Ísl. ii. 126; þat þykkir mér jafnligast at þú leggir land svá dýrt, en ek kjósa hvárr okkarr leysa skal, … hann lagði hálft landit fyrir sex tigi silfrs, … er þú leggr svá údýrt Helgafells-land, Eb. 38; vil ek þat vinna til sætta at leggja son minn úgildan, Nj. 250; at Hallr af Síðu hafði lagit úgildan son sinn, ok vann þat til sætta, 251; leggja at léttu, to lay a tax on light, Fas. iii. 553.
    V. to lay out, pay, discharge; leggja at veði, to give as bail, Edda 17; buðu at leggja sik í veð fyrir þessa menn, Nj. 163; leggja á hættu, to risk, Eg. 86; leggja á mikinn kostnað, to run into great expences, Eg. 43; leggja veð eðr fá vörzlu, Gþl. 389: leggja í kostnað, to expend, Fms. xi. 232; leggja sik í háska, veð, to put oneself in danger, to stake one’s life, vii. 263, Nj. 163:—leggja aptr, to pay back, Grett. 174 new Ed.; leggja líf á, to stake one’s life on a thing, Nj. 106, 178:—l. fram, to lay forth, lay out, exhibit (fram-lag); allan þann sóma er hann hefir fram lagit, Ld. 32; mikit muntú þurfa fram at leggja með honum, þvíat hón á allan arf eptir mik, Nj. 3; l. fram líf sitt, Eg. 426:—leggja til, to pay to, furnish, contribute, as one’s share; hvern styrk hefir móðir mín til lagit með þér, Nj. 7; hvat viltú þá til leggja? langskip tvau, 42; skortir mik eigi fé til at leggja fyrir farit, 128; kunni hann til alls góð ráð at leggja, Eg. 2; hefi ek þar til (lagit) mörg orð, 728; lét ek þar sælu-hús göra ok lagða fé til, Fms. vii. 122, Js. 4; þau ráð er Gregoríus lagði til, Fms. vii. 258; l. fé til höfuðs e-m, to set a price on one’s head, Nj. 112, Grett. passim:—metaph., leggja fátt til, to say little, be reserved, Nj. 88, 112; Gunnarr lagði ekki til, G. remained silent, 52; leggja lof til, to give praise to, Eg. 33; leggja orð í (til), to ‘lay a word to,’ say a word in a matter, remonstrate, Grág. i. 290; leggja gott, íllt til e-s, to lay a good (or ill) word to, to interfere in a friendly (or unfriendly) manner, Sturl. iii. 151 (til-lögur):—leggja hlut sinn, líf sitt, við, to risk one’s lot, stake one’s life, i. 162, Nj. 113, 218; l. sik allan við, to do one’s best, Eg. 738; l. sekt við, l. lögbrot við, of a penalty, Nj. 113, Eg. 352, H. E. i. 505:—leggja út, to lay out, pay, Vm. 33; of betting, Orkn. 200:—leggja fé upp, to lay up, invest; l. fé upp í jörð, Dipl. v. 21; lagða ek upp við minn kæra Orm biskup hálfan viðreka, I made it over to O., ii. 4; l. upp fé, to lay up, board.
    VI. of direction, esp. as a naut. term, to stand off or on, lay a ship’s course, esp. from or towards a port, to or from an attack, to sail, proceed to sea, absol., or the ship in dat. or acc., leggja skip or skipi; þú skalt leggja fram sem þér líkar (place the ship to attack), Nj. 8; ok leggr fram skeiðina jafnfram skipi Rúts, id.; þeir leggja út undir eina ey ok bíða þar byrjar, 133; hann lagði skip sín inn á sundit, 271; þeir bjuggusk um sem skjótast ok lögðu út skipunum, Eg. 358; en er skipit var lagit út undir Fenhring, Fms. x. 64; Sigvaldi leggr skip sitt í miðja fylking ( lays his ship alongside of), xi. 126; þeir hittu drómund einn í hafi ok lögðu til níu skipum ok borðusk, … at lyktum lögðu þeir snekkjunum undir drómundinn, Hkr. iii. 353; leggja undir land, to stand in towards land, Eb. 126, where in a metaph. sense = to give in; lögðu þeir eigi inn í ósinn, en lögðu útarliga á höfnina, Ísl. ii. 126; bauð hann út leiðangri at liði ok skipum ok lagði ( stood) út til Staðs fyrir innan Þórsbjörg, Fms. i. 12; síðan leggja þeir í Löginn upp, Hkr. i. 32; Knútr konungr lagði þegar upp í ána ok at kastalanum, Fms. ix. 23, xi. 196; réru þeir langskipinu upp í ána ok lögðu til bæjar þess, Eg. 80; lögðu víkingar við þat frá, Landn. 223; þá lögðu þeir at nesi einu, Eg. 161; ok lögðu þar at landi, 203; lagði hann at ( landed) við Sundólfs-staði, Fms. ix. 483; en er þeir koma norðr at Hákonar-hellu þá lögðu þeir þar at, Hkr. i. 160: leggja at, to attack, in a naval battle (atlaga); lögðu þeir þá at þeim, Nj. 25, Eg. 81; munu vér leggja til orrostu við þá, Fms. vii. 257; létusk allir búnir at leggja at þeim Hákoni, id.; ef þeir leggja at, Jómsvíkingar, xi. 134:—leggja í rétt, to drift or run before the wind, skipverjar, þeir er sigla vildu, eðr þeir er í rétt vildu leggja skipit, Fbr. 59; mæltu þeir er leið sögðu at varligra væri at lægja seglit ok leggja skipit í rétt um nóttina, en sigla til lands at ljósum degi, Fms. ii. 64; þá kom andviðri ok leggja þeir í rétt, Bs. i. 420; þá lögðu þeir í rétt harðan, kom á stormr svá at eigi fengu þeir lengi í rétti legit, ok sigldu þeir þá við eitt rif, Bær. 5; þá kemr enn landviðri ok leggja cnn í rétt ok rekr vestr í haf, Bs. i. 483; þá lögðu þeir í rétt harðan, 484; féll veðrit ok görði lögn, lögðu þeir þá í rétt, ok létu reiða fyrir nokkurar nætr, Eg. 372.
    2. without the notion of sea, to start; leggja á flótta, to turn to flight, fly, Fms. x. 241, xi. 341, 391, Orkn. 4, Hkr. i. 319, passim; leggja ú fund þeirra, Fms. vii. 258; leggja eptir, to pursue, x. 215; leggja upp, to start on a journey: metaph., leggja e-t ekki langt upp, Grett. 51 new Ed.
    3. to stab, thrust with a weapon, the weapon in dat. or absol. (lag = a thrust), Nj. 8, 64, Njarð. 378, Eg. 216, 258, 298, Nj. 43, 56, Grág. ii. 7, Gþl. 165, passim; opp. to höggva, höggva ok leggja, hann hjó ok lagði, and the like.
    VII. impers. it turns, in driven in a direction, of smoke, smell, fire, or the like; hingat leggr allan reykinn, all the smoke blows thitherward, Nj. 202; en eldinn lagði at þeim, Fms. i. 266; fyrir údaun er ór hauginum mun út leggja, iv. 28; varask gust þann ok údaun er út lagði or haugnum, … af fýlu þeirri sem út lagði, Ísl. ii. 45; ok er eldrinn var görr, lagði reykinn upp í skarðit, Eb. 220; ef hval leggr út, if a (dead) whale is driven off land, Gþl. 462:—of ice, snow, to freeze, be covered with snow, ice, þá leggr snjó nokkurn fyrir þá, 655 xv. 12; er ís leggr á vatnit, Grág. ii. 287; þá er ísa lagði á vötn, Fms. ii. 103: the place frozen in acc., vóru íslög mikil ok hafði langt lagt lit Breiðafjörð, Ld. 286; lagði ok Ögrsvatn, Fbr. 30 new Ed.; lagði fjörðinn út langt, 60 new Ed.: part., íss var lagðr á Hofstaða-vág, Eb. 236:—of winter, cold, þegar er gott er ok vetr (acc.) leggr á, Grett. 24 new Ed.; lagði þegar á frer ok snjófa, Bs. i. 872; but pers., leggr á hríðir ok snjóvar (better snjóva), Bs. i. 198.
    2. the phrase, leggja nær, to ‘lie near,’ be on the brink of; nær lagði þat úfæru eitt sinn, it had well nigh come to a disaster, Edda 17; lagði þá svá nær at allr þingheimr mundi berjask, it was on the brink of …, Nj. 163; lagði nær at hann mundi reka í svelginn, Fms. x. 145.
    B. Reflex. to lay oneself, lie; leggjask niðr í runna nokkura, Nj. 132; er Skálm merr yður leggsk undir klyfjum, Landn. 77; þá leggjask í akrinn flugur þær, er …, 673 A. 3:—of going to bed, þeir höfðu lagizk til svefns, were gone to sleep, Nj. 155; Skarphéðinn lagðisk ekki niðr um kveldit, 170:—leggjask með konu, to cohabit (illicitly), Fms. i. 57, K. Á. 118, Fas. iii. 390, Grág. i. 351:—of illness, to fall sick, take to bed, tók hón sótt ok lagðisk í rekkju, Nj. 14; þá lét hann búa hvílu sína ok lagðisk í sótt, Fms. xi. 214: the phrase, leggjask e-t ekki undir höfuð, not lay it under one’s pillow, do it promptly, be mindful of a thing, ii. 120, v. 264:—leggjask á e-t, to fall upon, of robbers, beasts of prey, etc.; at spillvirkjar mundi l. á fé þeirra, i. 226, Grett. 125 new Ed.; Vindr lögðusk á valinn ok raufuðu, xi. 380: örn lagðisk ( prayed) í eyna, Bs. i. 350:—leggjask fyrir, to take rest, lie down, from exhaustion, sickness, or the like, 387; lögðusk þá fyrir bæði menn ok hestar af úviðri, Sturl. iii. 292; þá lögðusk leiðsagnar-menn fyrir, þvíat þeir vissu eigi hvar þeir vóru komnir, Fms. viii. 52; fyrir leggjask um e-t mál, to give it up, Bs. i. 194: leggjask niðr, to pass out of use, cease, Fms. x. 179, xi. 12: leggjask á, to arise, mun sá orðrómr á leggjask, at …, Nj. 32, Fms. i. 291; úþokki lagðisk á milli þeirra bræðra, xi. 14.
    2. to cease; at sá úvandi leggisk sem áðr hefir verit, Fms. i. 280.
    II. to swim (partly answering to A. VI); leggjask til sunds, to go into the water and swim, Ld. 46; þeir leggjask um hríð … Sigmundr leggsk þá um hríð … hann lagðisk síðar ( swam behind), Fær. 173; hann lagðisk eptir geldingi gömlum út í Hvalsey, Landn. 107; Grettir lagðisk nú inn á fjörðinn, Grett. 148; hann lagðisk yfir þvert sundit ok gékk þar á land, 116, Hkr. i. 287, Finnb. 266; þeir koma upp ok leggjask til lands, Ld. 168; for legðir read legðiz, Njarð. 378.
    2. to set out; leggjask í hernað, víking, to set out on a freebooting expedition, Fms. x. 414, passim: leggjask út, to set out into the wilderness, as a highwayman, Odd. 8, Fas. i. 154, passim (útilegu-maðr = a highwayman); ek lögðumk út á merkr, Fms. ii. 103; leggjask á flótta = leggja á flótta, to take to flight, xi. 305: leggjask djúpt, to dive deep (metaph.), Nj. 102; leggjask til e-s, to seek, try eagerly for, Stj. 90, Bs. i. 198; leggjask í e-t, to occupy oneself with, Rb. 312.
    3. á lögðusk logn mikil, þokur ok sælægjur, Orkn. 358; vindar lögðusk ( the wind wafted) af hrauninu um kveldum, Eb. 218, (see A. VII): the phrase, ekki lagðisk mjök á með þeim frændum, they were not on good terms, Ld. 68: ok lagðisk lítt á með þeim Snorra, Sturl. i. 124; þeir töluðu lengi ok lagðisk vel á með þeim, things went well with them, Orkn. 408; þungt hefir á lagizk með okkr Strút-Haraldi jarli um hríð, Fms. xi. 84; Steinólfi þótti þat líkt ok ekki, ok lagðisk lítt á með þeim, Gullþ. 11:—lítið leggsk fyrir e-n, to come to a shameful end; lítið lagðisk nú fyrir kappann, þvíat hann kafnaði í stofu-reyk sem hundr, Grett. 115; svá lítið sem fyrir hann lagðisk, who had been so easily slain, had made so poor a defence, Ld. 150; lítið lagðisk hór fyrir góðan dreng, er þrælar skyldu at bana verða, Landn. 36; kann vera, at nú leggisk lítið fyrir hann, ek skal ráðin til setja, Fms. iv. 166.
    III. recipr., leggjask at, to attack one another, Fms. xi. 130: leggjask hendr á, to lay hands on fine another, Ld. 154; leggjask hugi á, to take a liking for each other, Bárð.: leggjask nær, to run close up to one another, of two boats, Gísl. 51.
    IV. part. lagðr, as adj. fit, destined to a thing, or fitted, of natural gifts; at hann mundi bæði spá-maðr vesa ok lagðr til mikils þrifnaðar ok gæfu Gyðinga-lýð, 625. 87; vera kann at þér sé meirr lagðr ( that thou art more fitted for) fésnúðr ok ferðir en tilstilli um mála-ferli, i. e. that thou art more fitted to be a traveller than a lawyer, Band. 5; öllu því íllu sem honum var lagit, Fb. i. 215; hón var þeim til lýta lagin, she was doomed to be their destruction, Sól. 11; sem mælt er um þá menn sem mjök er sú íþrótt lagin, Fms. v. 40; þvíat þér mun lagit verða at vera (’tis weirded for thee, thou art doomed to be) einvalds konungr yfir öllum Noregi, Fb. i. 564; þér var lengra lif lagit, a longer life was doomed to thee, Fas. iii. 344; allar spár sögðu, at harm mundi verða lagðr til skaða þeim, Edda 19: laginn, expert, skilled, disposed, freq. in mod. usage, hann er laginn fyrir að læra, hann er ekki lund-laginn á það, he has no inclination for it, whence lægni = skill; thus also, lagaðr from laga (q. v.), vera lagaðr fyrir e-t, lagaðr fyrir lærdóm, given to learn, of natural gifts.
    V. part. pass. lagztr; er hann var lagztr niðr, when he had laid himself down, Fas. ii. 345: freq. in mod. usage, hann er lagztr fyrir, lagztr niðr, and so on.

    Íslensk-ensk orðabók > LEGGJA

  • 4 VIÐ

    I)
    prep. with dat. and acc.
    I. with dat.
    hann sló honum niðr v. steininum, he dashed his head against the stone;
    hús liggja v. velli, the houses lie in ruins;
    kasta sér niðr v. velli, to cast oneself down on the ground;
    er inn efri kjöptr v. himni, en inn neðri við jörðu, the upper jaw touches the heaven, the lower the earth;
    hann hjó hann upp v. garðinum, he smote him close by the fence;
    skera af sér strenginn við øxinni, to cut the string, asunder against the axe;
    2) against, towards, of direction;
    horfa v. e-m, to look towards, face;
    3) along with (hann hafði marga smiðu v. sér);
    4) with, of an instrument (jarl hljóp upp v. sverði);
    5) among;
    gengu síðan í sæti sin v. öðrum mönnum, among other men;
    6) denoting barter, exchange, against, for (geta gull v. grjóti);
    7) denoting remedy, against (hjálpa e-m v. e-u);
    8) against, denoting contest, warding off (hafa liðsafla v. e-m);
    hafa (viz. afl) v. e-m, to be one’s match;
    9) ellipt. usages;
    stinga v. fótum, to stop;
    hrífa v., to catch hold;
    risa v., to withstand;
    hvatz hann fiðr v., whatsoever he may object;
    II. with acc.
    1) by, at, close to (sníða skeggit við hökuna);
    skjöldr við skjöld, shield to shield;
    v. Sandhólaferju, at Sandholferry;
    v. veginn, by the wayside;
    v. ána, by the river;
    draga segl v. hún, to hoist the sail to the top;
    festa e-n v. meið, tré, to fasten to a pole, tree;
    binda v. fót e-s, to bind up a broken leg;
    dró upp flóka v. austr, in the east;
    2) of time, towards, at;
    v. solar-setr, at sunset;
    v. sól, with the sun, at sunrise;
    v. aptan, towards evening;
    3) at, by (vera heima v. bú sitt);
    Hrútr var v. skip um sumarit, H. stayed by his ship during the summer;
    sitja v. stýri, to sit at the rudder;
    styðja sik v. e-t, to lean on;
    ganga v. staf, to walk with a staff;
    vera v. e-t, to be present at;
    sitja v. drykk, to sit at drink;
    í sýn v. bœinn, within sight of the town;
    5) denoting company, with (bauð þeim heim vill alla sína menn);
    v. annan, þriðja, fjórða mann, being two, three, four altogether;
    6) towards (a person or thing), respecting, regarding (mildr, blíðr, góðr v. e-n);
    til gæzlu v. e-n: for keeping, watching one;
    hræddr v. e-n, afraid of one;
    7) of cause, by, at;
    falla v. högg, to fall by a stroke;
    sigla v. stjörnuljós, to sail by starlight;
    verða reiðr v. e-t, to become wroth at;
    8) as compared with, set off against (þrjóta mun okkr illsku v. þik);
    eigi minna virðr en v. konunginn, of equal worth with the king;
    9) according to, after (gera klæði v. vöxt e-s);
    v. sik, in proportion;
    hann var skapaðr allr v. sik, well shaped, symmetrical;
    vita, hvat v. sik væri, to know what was the matter;
    10) denoting means, with, by (v. þessar fortölur);
    tendra eld v. e-t, to make fire by;
    11) ellipt. usages;
    bregða við, to start;
    hann þagði v., he remained silent;
    fá v. þrjú skip, to add three ships;
    þurfa v., to need;
    bjarga, hjálpa e-u v., to help, put right;
    koma e-u við, to bring about.
    (gen. -jar, pl. -jar), f. withy, withe; collar (viðjar af gulli).
    pers. pron. dual, we two.
    * * *
    1.
    f., gen. sing. viðjar, pl. viðjar, [Dan. vidje; Engl. withy; akin is víðir, q. v.]:— a withy or with; síðan var viðin ( a withy halter) dregin á hals honum, Fms. vii. 13 (see v. l.); þarmarnir urðu at viðu (sic) sterkri, Fas. iii. 34; ef röng eða viðjar slitna, Jb. 398; var enginn saumr í, en viðjar fyrir kné, of a boat, Fms. vii. 216; höggva tré til viðja, K. Þ. K. 88; viðjar af gulli ok silfri, on a dog, Hkr. i. 136, Fas. iii. 45; tún-svín þat er hringr, knappr eða við sé í rana, Grág. ii. 232; stjórn-við, the ‘rudder-withy,’ the strap in which the paddle-like rudder moved, like the ζευκτηρίαι in Act. Apost. xxvii. 40.
    2.
    pron. pers. dual (= vit), we two (see ek C); this spelling, which is also that of the oldest vellums, answers to the mod. pronunciation, passim: in mod. usage it has quite taken the place of the old plur. vér.
    3.
    prep., also used ellipt. without its case, or simply as an adverb; við is a curtailed form of viðr, which latter form remains in a few compds, even in mod. usage, thus, viðr-eign, viðr-kenna, viðr-nefni, viðr-lífi, viðr-væri; when found singly, við is the common form in Icel.; but as in MSS. it is commonly abbreviated, v̾, the two forms are hardly distinguishable; við, however, is received as the usual form, viðr being more freq. in Norse vellums, and in some later Icel. vellums imitating the Norse spelling: [Goth. wiþra = πρός; A. S. wider; cp. Scot. wither-shins; O. H. G. widar; Germ. wieder; but Engl. with; Dan. ved; Swed. wäd]:—against, towards, etc.
    WITH DAT.
    A. Against, denoting a leaning or resting on, striking against, or the like; hann hjó hann upp við garðinum, smote him standing against the wall, Nj. 120; stinga höndum við berginu, Symb. 59; ganga við brekkunni, up-hill, against the hill, cp. Lat. adversus montem, Valla L. 212; skjóta við honum skildinum, Fms. i. 44; ljósta skildi við kesjunni, Eg. 378; hann spyrndi við svá fast … spyrna við grunni, Edda 36; kasta sér niðr við vellinum, Nj. 58; leggja e-n við velli, Boll. 344; slá honum niðr við steininum, dashed his head against the stone, Finnb. 292; hann drap hann við borðinu, Korm. 236; hjó af honum höfuð við stokkinum, Fas. ii. 285; ok lagði (þá) við stokki, Am. 73; hús liggja við velli, lie down in ruins, Fms. iii. 144; er hinn efri kjöptr við himni enn hinn neðri við jörðu, the upper jaw touching the heaven, the lower the earth, Edda 41; skera af sér strenginn við öxinni, rubbing it against the axe, Nj. 136; vóru segl hans at sjá við hafi, the sails were seen out at sea, far in the offing, Fas. ii. 403.
    II. against, towards, of direction; gapa við tunglinu, Fas. iii. 622; horfa við e-m, to look towards, face, Eg. 293; horfa baki við e-m, Hkr. iii. 384; líta við e-m, Nj. 132, Fms. i. 125, vii. 314; horfa vid landi, A.A. 24; snúa baki við e-m, Fas. i. 296; snúask við e-m, Hkr. ii. 120.
    III. along with, with, denoting company; hann hafði við sér harpara einn, Str. 57; hann hafði marga smiðu við sér, Fms. ix. 377; fór Margaðr ok Guthormr við honum, Hkr. iii. 113; at Ástríðr mundi vera við feðr sínum, i. 188; er hér ok Sigurðr við jarli, Fms. ix. 327; hann var þar upp fæddr við henni, x. 421; bjóðum vér þér við Hákoni þangat, ix. 252; ferr heim við sínum mönnum, Rd. 312; fór hann við liði sínu, Hkr. iii. 44; við hundrað skipum, Fas. i. 461; gengr síðan í sæti sín við oðrum mönnum, Fms. x. 17; bað biskup ríða við sér (= með sér), 6.
    2. with, of an instrument; jarl hljóp upp við sverði, Fms. ix. 340; sjau menn við vápnum, viii. 14; gengu tveir menn við merkjum, x. 15: the phrase, eiga, ala, geta barn við kouu, Grág., Fms. i. 113, iii. 110, Ld. 102, Eg. 31; merrin fékk við þeim hesti, Landn. 195.
    3. spec. usages; við góðum vinskap, Boll. 362; halda vináttu við föstum trúnaði, Fms. ix. 375; at þær sagnir muni vera við sannindum, true, viii. 6; at berjask við honum eðr við honum lífit láta, ix. 332; fara við herskildi … eyða land við eldi, x. 134; ausa e-t við moldu, Hkr. i. 220; skipuðu mörgum hlutum við (with, among) sínum mönnum, Fms. x. 91; gengu síðan í sæti sín við öðrum mönnum, among other men, 17; skreiðask fram við (= með) landinu, viii. 437.
    4. = ok, with, together with; Þórr við Grimni = Th. and G., Hallfred; höfuð við hjarta, head and heart, Kormak.
    B. METAPH. USAGES:
    I. denoting barter, exchange, against, for (like Gr. ἀντί); gefa gull við grjóti, Fas. iii. 45; selja við verði, Fms. i. 80; seldu mik við hleifi, Hm.; við litlu verði, Eg. 100; við fémútu, Nj. 215; meta e-t við silfri, Fms. x. 5; gefa margra manna líf við yðvarri þrályndi, iv. 194.
    2. denoting remedy, against; beiti við bit-sóttum en við bölvi rúnar, Hm. 140; hjálpa e-m við e-u, to help against, passim.
    II. against, denoting contest, warding off, withstanding; hafa afla við e-m, Lv. 43; hafa liðs-afla, liðs-kost við e-m, Ld. 372, Hkr. i. 272: ellipt., hafa (viz. afi) við e-m, to be one’s match, Lv. 109; þótti sem engi mundi hafa við þeim í vígi, Nj. 89; eg hefi ekki við þér, I cannot lift with (i. e. am no match for) thee; ábyrgjask e-t við e-u, Grág. ii. 216, 364; forða e-m við háska, Edda i. 116; halda þá við ágangi Hákonar, Fms. i. 224; varðveita e-n við e-u, Grág.; ekki hélzk við þeim, Eg. 125; rísa við e-m, Sturl. ii. 119; vera búinn, van-búinn við e-m, Ld. 324; sat hann þar við áhlaupum Dana, Fms. i. 28; vinna við sköpum, Fas. i. 199; sporna við e-u, göra við e-u, see göra, sporna; ef þat nemr við förinni, Ld. 70 (see nema A.I. 7, 8); mæla við e-u, Hkr. ii. 198; tölðu allir við förinni, Greg. 28; setja hug sinn við e-u, Fms. x. 232; kveða nei við e-u, Sturl. i. 27; drepa hendi við e-u, Hkr. ii. 164; reiðask við e-u, Nj. 182; e-m ríss hugr við e-u, Fas. i. 30; mér býðr við e-u, to loathe; sjá við e-u, to shun; varna við e-u, to beware of; vera hætt við e-u, in danger of, Ísl. ii. 262; ú-hætt við e-u, safe, Landn. 319.
    III. with verbs;liggja við e-u, to lie on the verge of; honum lá við falli, Fas. iii. 261; búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; honum var við andhlaupi, Eg. 553; sjá, horfa, líta … við e-u, to look towards; taka við e-u, to receive; búask við e-u, to prepare for, expect, Ld. 106; verða vel, ílla, við e-u, to behave well, ill, on some occasion; komask við veðri, see veðr.
    IV. ellipt. usages; þeir snerusk þá við, turned round, facing, Nj. 245; hón drap við hendi, Lv. 38; hann laust við atgeirinum, Nj. 84.; hann stakk við forkinum, Eg. 220; hann stakk við fótum, stopped, Finnb. 300; hrífa við, to catch hold, Bs. i. 197, 423, Gísl. 125; búask við, to make oneself ready; göra við, to resist; rísa við, to withstand, Fs.; at ek bjóða við tvenn verð, Ld. 146; hvatz hinn fiðr við, whatsoever he may object, Nj. 99; taka við, to begin where another stops; þú skalt gefa mér við ( in return) verjuna, Fbr.
    WITH ACC.
    A. By, at, close to:
    I. denoting proximity; skjöldr við skjöld, shield to shield, in a row, Nj. 125; skip við skip, Ó. H. (in a verse); samnask hlutr við hlut, Rb. 108; hálsinn við herðarnar, Ld. 40; sníða skeggið við hökuna, Eg. 564; við bryggju-sporðinn, Fms. i. 14; grafa barn við kirkju-garð út, K. Þ. K.; uppi við fjallit, Eg. 137; við Sandhóla-ferju, Nj. 29; við vaðit, 83; við veginn, by the way-side, Fb. ii. 330; hér við ána, by the river, Ld. 46; búa við Þjórsá, Nj. 93; liggja við land, Fms. i. 14; við Ísland, Grág.; binda stein við hálsinn, Ld. 154; draga segl við hún, hoist sail to the top, Hkr. ii. 6; reka spora við eyra e-m, Nj. 82; festa e-n við meið, tré, to fasten to a pole, a tree, Glúm. 391; nísta við gólfit, to pin it to the floor (see nista); binda við fót e-s, to bind up a broken leg, Bárð. 167; dró upp flóka við austr, in the east, Vígl. 22.
    2. temporal, towards, at; við vetr sjálfan, Fms. ii. 97; Krók. 51 C; við sólar-setr, Fas. i. 514; við sól, with the sun, at sunrise. Eg. 717; við aptan, towards evening, Grág. (Kb.) ii. 143; við þat sjálft, at that moment, Fms. xi. 432; bregða í kross við hvert orð, at every word, K. Þ. K.; vera við aldr, to be stricken in years, Eb. 18, Ísl. ii. 192, Fms. ii. 81; ef barn er við dauða, on the point to die, N. G. L. i. 345; við sjálft, on the verge of (see sjálfr); við váða sjálfan, búið við geig, on the verge of, Eg. 158; Grettir var við svefn, just asleep, Grett. 127.
    3. phrases, við svá búit, after all done, often with the notion of ‘in vain, nothing having been done’ (búa B. II. δ); fóru við þat heim, Fms. i. 54, ix. 469, Nj. 127; skildu við þetta, 260, Ísl. ii. 217.
    II. at, to; Hrútr er við skip, Nj. 4; Hrútr var við búð, 79; vera heima við bú sitt, 215; hanga upp við siglu-rá, Fas. iii. 659; bundinn við staf, Eg. 232; fastr við altara, fastened to the altar, Vm. 110; styðja sik vid e-t, to lean on, Fms. ix. 512; sitja upp við hægindit, leaning on it, Ld. 16; sitja upp við vegginn, Nj. 153; ganga við staf, 219; ganga við tréfót, Eb. 66; styðjask við höndina, Fas. i. 228; rísa upp við olboga, Þórð. 15; sitja við stýri, at the rudder, Eg. 385; hafa barn við brjóst, to have a bairn at breast, N. G. L. i. 340; leggja, bæta, auka, við e-t, to add to; blanda við e-t, to mix with; vera við e-t, to be present at, Ld. 92, Eg. 540; sitja við drykk, mat, to sit at drink, meat, Eg. 303, 420.
    III. denoting association, together with; vera samþingi, samfjórðungs við e-n, Grág. ii. 237; vera saman við e-n, vera samvista við e-n, eiga samneyti við, vera sammæðr við e-n, passim; vera utan-fjórðungs við víg, Grág. ii. 89; vera við e-t riðinn; þeir vildu eigi vera hér við heiðna menn, Íb. 4; búa við e-n, Gísl. 17.
    2. direction; í sýn við bæinn, Fas. ii. 507; í örskots-helgi við garðinn, Grág.; standa í höggfæri við e-n, Nj. 97; við þat lík at lifa, Hm.
    IV. denoting company, with; bauð þeim heim við alla sína menn, Vígl. 27; riðu við sextigi manna, Nj. 10, 213, Ld. 164; gékk á land við einn svein, Fms. ix. 502; sækja land við útlendan her, Hkr. i. 198; við fá, marga … menn, Fas. i. 35; the phrase, við annan, þriðja fjórða … mann (see annarr I. 1); þú ert hér kominn við svá mikit fé, Ld. 112; sækja mál við níu búa, Grág.; við váttorð, Kb. i. 103; leyfa e-t við vitni, Ld. 104; bjóða e-t við váttorð, in the presence of, by witnesses, Nj. 243.
    B. METAPH. USAGES:
    I. towards a person or thing, respecting, regarding; hryðja við aðilja, Grág. (Kb.) i. 127; missa fjár síns við þjóf, Grág.; skilja við e-n, to part with (see skilja); til metnaðar við sik, Edda i. 20; til huggunar við sik, Ld. 228; til þjónustu við e-n, Eg. 28; til gæzlu við e-n, for keeping, watching one, Ld. 152; ganga, koma, fara til fundar, til móts … við e-n, 62, 90, Nj. 4, Eg. 101; mildr, blíðr, léttr, kátr, ástúðigr, góðr, harðr, grimmr, reiðr, harðráðr, stríðr, … við menn, mild … towards, Nj. 2, 47, 48; víkjast undan við e-n, Ld. 42; fyrir kapps sakir við e-n, til liðveizlu, hjálpar … við e-n, Eg. 44, Nj. 75; sýna vinskap, halda vinskap við e-n, Ld. 150; leggja ást við e-n, 34; líka vel, ílla við e-n, Nj. 53; eiga eyrindi við e-n, Eg. 260; eiga orð við e-n, 255; hafa lög við e-n, Nj. 106; tala, mæla, ræða, segja, spjalla við e-n, to talk, speak … with a person, passim; skipta, eiga, … við e-n, to deal… with; berjask, deila við e-n, to fight with, against; göra e-t við e-n, so to act with, Greg. 43; reyna e-t við e-n, to contend with one, Nj. 46, 94, Edda i. 106; hafa misgört við e-n, Fms. viii. 103; láta vaxa óþokka við e-n, Nj. 107; tilför við Gunuar, 101; mála-tilbúnaðr við e-n, 100; sekr við e-n, útlagr við goða, Grág.
    2. hræddr við e-n, afraid of one; verða varr við e-t, to perceive; vanr við e-t, used to a thing; hann var svá vanr við vini sína, Fms. viii. 220; fella sik við e-t, kunna við e-t, to apply oneself to, to like.
    II. of cause, by, at; falla við högg, to fall by a stroke, Nj. 163; hrata við lagit, Eg. 379; vakna við e-t, Fas. ii. 116; vakna við draum; verða glaðr, reiðr, hryggr, úkátr … við e-t, to become glad, wroth … at, Íb. 10, Eg. 102, 321, passim; bregða sér við e-t, Ld. 190: by, við minn atbeina, Fms. vi. 66; við samþykki e-s, Eg. 165; við ráð e-s, Grág. (Kb.) ii. 30; gört þat við einræði þitt, Ld. 188; et þat at vánum við skaplyndi Þorgeirs, Nj. 255; hlaða seglum við mikinn háska, with great danger, Korm. 168; sigla við stjörnu-ljós, to sail by star-light, Fms. i. 24; lesa við ljós, to read with a light; búa sik við skart, to dress fine.
    III. as compared with, set off against; sex sær við kú, Grág. i. 502–504; selja, virðing sína við íllgirni þínaa, Eb. 160; þrjóta mun mik íllsku við þik. Hkr. i. 322; mik skortir við hann, Nj. 90; hafa afta við e-n, Eg. 187; eigi minna virðr enn við konunginn, i. e. of equal worth with the king, Fms. xi. 45; er þetta við mikla fémuni, Hrafn. 19; fjórðungi skerð við goðorð önnur, Grág. (Kb.) i. 211; Skotland er þriðjungr ríkis við England, Nj. 266; þriðjung við liðsmenn, Eg. 57; at þriðjungi við ykkr, Ld. 102; helming við hann, Fms. i. 22; gaf þeim hálfar tekjur við sik, 7.
    IV. við þann kost, on that condition, Grág. (Kb.) i. 233: of medicine, for, við svefnleysi, við orms-bit, við offeitan kvið …, Lækn.: in mod. usage dat., and so in Hm. 138.
    V. denoting fitness, proportion; göra klæði við vöxt e-s, Eg. 516; við þeirra hæfi, 109; er þat ekki við þitt æði, Ld. 298; vera við alþýðu-skap, Fs. 63; við sik, in proportion, B. K. 8; neyta skógar við sik sem þarf, Grág. ii. 292; þat er hann má eigi sjálfr við sik njóta, himself alone, 623. 21; hann var skapaðr allr við sik, well shaped, symmetrical, Fas. i. 173; fagrt ok allt vel við sik, Fms. x. 321; veðrit vesnaði en nátt-myrkr á við sik. Bjarn. 52; vita hvat við sik væri, to know what was the matter, Fms. xi. 11, Fas. ii. 516; leggja mál við tré, Ld. 316; draga kvarða við lérept, vaðmál, Grág. i. 497, 498.
    VI. with, by, denoting means; tendra eld við fjallrapa, to light fire with, Bs. i. 7; við þessar fortölur, Ld. 204; kom svá við umtölur góðra manna, Nj. 267; við áskoran þína, 258; mýkjask við e-t, Fms. v. 239; húð skorpnuð við eld, Nj. 208.
    VII. with verbs; lifa við skömm, meizlur, harm, lifa við slíka harma, to live with or in shame, sorrow, Nj. 92, Hkr. ii. 107, Eg. 604, Ld. 332; leika við e-n, Nj. 2; kaupa við e-n, Grág.; binda við e-t, to bind, fasten to; sætta, rægja, friða e-n við e-n, Eg. 226, Grág. ii. 99; tala, … við e-n, to speak, deal … with, Nj. 2, 197, Ld. 22 (see I); hefja upp bónorð við e-n, Eg. 38; leita eptir við e-n, leita ráða við e-n, eiga hlut at við e-n, Nj. 75, 101, 213, Eg. 174; fæða, lifa, fæðask, ala, búa, bjargast, við e-t, to feed, live, subsist … on, Edda i. 46, Fms. i. 226, v. 219, Nj. 236, passim; vera við e-t, to be present at, and metaph. to enjoy, Hom. 87, Edda (pref.); nema lyfsteinn sé við riðinn, Ld. 250; hann brá upp við fætinum (viz. við lagit), Nj. 264; binda við e-t, to bind to, Fms. ix. 358; at þeim heimilum ok í örskotshelgi við (viz. þau) á alla vega, Grág. (Kb.) i. 88; þar við, hér við, at engi mundi þar þora við at etja, Nj. 89.
    2. hagr við e-t, skilful at; kunna vel við e-t, id.; skjarr við skot, Ls.; temja, venja, … við e-t; drekka við sleitur (see sleita); kveða við raust, Sturl. iii. 317, Eg. 554; syngja vid tón, Sturl. iii. 210; búa sik við skart, skikkja búin við gull, Fms. x. 199; skyrta saumuð við gull, embroidered with, Fas. ii. 529; glóa við gull, to glow or gleam with gold, Lex. Poët.
    VIII. elliptical or ad- verbial usages; bregða við, to start; hann þagði við, remained silent, Nj. 2; verða bilt, felmt við, Ísl. ii. 274, Nj. 105; fá við þrjú skip, to add three ships, Fms. xi. 73; jók nú miklu við, it waxed much, Ld. 54; kveða við, gella við, to scream, yell; þurfa við, to need, Nj. 74; njóta e-s við, to enjoy, 85; komask við, to be touched; leita við, to try; bera við, to happen (see bera); koma við, to touch; standa, bíða við, to stop a bit; nema við, to hinder, cause a hindrance; kunna við, to like; koma e-u við, to bring a thing about, 101; ef ek viðr um kæmumk, if I could manage it, Hbl.; bjarga e-u við, hjálpa við, to help, put right; reisa við, rétta við, to raise up again, put right; kannask við, to recognise; vera við staddr, to be present, = við e-t staddr.
    IX. in recipr. phrases, talask við, eigask við, fásk við, etc., to speak … to one another, where the object is suffixed to the preceding verb.
    X. with an adverb or particle, of direction; upp á við, niðr á við, upwards, downwards; vestr á við, Fas. ii. 244; móts við, towards; á við, equivalent to (það er á við tvær merkr); austan við, vestan við, sunnan við, fram við, inn við, etc., followed by an accusative.

    Íslensk-ensk orðabók > VIÐ

  • 5 FYLGJA

    * * *
    I)
    (-ða, -t), v.
    1) to accompany, help, with dat.; f. e-m at, f. e-s málum, to side with one, take one’s part;
    2) to lead, guide one (yðr var fylgt í kornhlöðu eina);
    3) to pursue (f. fast flóttamönnum);
    4) to follow, be about one (konungr lét sveininn f. móður sinni);
    5) to follow, observe (f. e-s ráðom, f. hirðsiðum);
    6) to belong, or pertain to (segl ok reiði er fylgðu skipinu);
    7) láta f., to add; þat lét hann f., at, he added that;
    8) refl., fylgjast, to follow one another; fig. to hold together (hann bað sína menn f. vel, hold well together).
    f.
    1) guidance (beiða e-n fylgju);
    2) female guardian spirit; attendant spirit in animal form (þú munt vera feigr maðr ok muntu hafa sét fylgju þína).
    * * *
    ð or d, [A. S. folgjan; Engl. follow; Germ. folgen; Swed. följa; Dan. fölge]:—to follow, and metaph. to back, help, side with, with dat., Dropl. 26; landvættir allar fylgðu Hafr-Birni til þings, Landn. 271, Grág. i. 46; ek man fylgja Búa bróður mínum, Fms. xi. 111; ok er úfallit at f. Þjórólfi um þetta mál, Boll. 342; fylgja málum e-s, Fms. i. 86; fylgja e-m at, to side with, take one’s part. xi. 111; man Björn þeim at f., Bjarn. 7:—also of things, láta sverðit hendi f., let it follow the hand, remain in it, Eg. 505.
    2. to lead, guide one; yðr var fylgt í kornhlöðu eina, Eg. 49; fylgja e-m á brott, Ld. 44; vilda ek at þú fylgdir mér til frænda minna, Nj. 45.
    3. to pursue a flying host, Fms. i. 45, ix. 409.
    4. a law term, fylgja konu, to elope with a woman, Grág. i. 342, 343; an offence liable to the lesser outlawry, even in the case of accomplices.
    5. to be about one; konungr lét sveininn f. móður sinni, meðan hann var allungr, Fms. i. 14: tungl fylgir sólmerkjum, Rb. 108; meðan svörðr ok hold fylgði, Eg. 770:—to follow one as one’s mistress, Fms. xi. 160, Sturl. i. 97; cp. Fms. x. 322, Sturl. i. 94, Orkn.
    II. metaph. to follow, observe, Róm. 87; fylgja e-s ráðum, Bs. i. 720; fylgja hirðsiðum, Fms. vi. 240.
    2. to follow as an encumbrance; Margrét fylgi Loptstaða-eign, D. N. i. 82; so in the saying, vandi fylgir vegsemd hverri:— to follow as a quality or the like; þat segi þér at mér fylgi engi hugr, … you say that there is no courage in me, Fms. vii. 297; svá mikill kraptr fylgði þessum mönnum, Edda (pref.); þar fylgði sætr ilmr, Bs. i. 454; upphaf allra frásagna þeirra er (dat.) sannindi f., true records, Fms. xi. 412; hvat fylgir engli þeim, what is the quality of this angel? Nj. 157.
    3. to belong to; himin ok jörð ok alla hluti sem þeim f., Edda (pref.); nú fylgir skógr landi, a forest belongs to the land, Grág. i. 200; segl ok reiða er fylgðu skipinu, Hkr. i. 277; aðrar eignir þær er þar f., Ld. 96; sök þá er tylptar-kviðr á at fylgja, a case that falls under the verdict of twelve, Grág. i. 41.
    4. causal, to let a thing follow, to add; þat lét hann f., at …, he added, that …, Fms. vii. 227; þar lét hann ok f. grávöru mikla, Eg. 69; hann lét þat f. boði, Fb. ii. 187; þat fylgði ok þeirri sögn, 184.
    5. fylgja (sér) at e-u, to work hard, push on with one’s work (cp. fylgi, at-fylgi), Bs. i. 793; fylgja e-u at, to pursue, press on with a thing, Ó. H. 41.
    6. with acc., but only as a Latinism in translation, H. E. i. 514.
    III. reflex. to follow one another, metaph. to side with one another, hang together; hann bað sína menn fylgjask vel, he bade them hold well together, Eg. 288; þeir fylgðusk at hverju máli, Nj. 72: in a pass. sense rare and unclass., Sks. 347.
    IV. part. fylgendr, pl. followers, Bs. i. 705, Barl. 53.

    Íslensk-ensk orðabók > FYLGJA

  • 6 söðla

    (að), v. to saddle (ok bað hann söðla hesta þeira); fig., söðla e-u á e-t or á ofan, to add one (affront) to another (Björn söðlar því á ofan, at hann kvað vísu þessa).
    * * *
    að, to saddle, Nj. 20, Eg. 396; hestr söðlaðr, Ísl. ii. 333, Hkr. ii. 77.
    2. the phrase, söðla því á ofan, to add one (affront) to another; hann söðlar því á ofan, at hann kvað vísu þessa til Þórðar, Bjarn. 26; s. glæp á úhapp, Sturl. iii. 116, Bs. i. 329.

    Íslensk-ensk orðabók > söðla

  • 7 árofi

    ( arovi), a, m. a Norse law term; of doubtful origin, perh. akin to oróf and öræfi, an aged witness, a freeborn man, born and bred in the district, who must have been at least twenty years of age at the death of his father. He was produced as a witness (as an old document in modern times) in lawsuits about local questions as to possession of landed property, (cp. in mod. Icel. usage the witness of ‘gamlir menn’); thus defined,—þá skal hann fram færa óðalsvitni sín, arova þrjá, þá er tvítugir vóru þá er faðir þeirra varð dauðr, N. G. L. i. 87, (ok óðalbornir í því fylki, add. Gþl. 298); skal hann setja þar dóm sinn ok kveðja hann jarðar jafnt sem hinn þar væri, ok leiða ( produce) arova sína þar ok öll vitni, sem hinn þar væri, N. G. L. i. 94.

    Íslensk-ensk orðabók > árofi

  • 8 BIÐJA

    (bið; bað, báðum; beðinn), v.
    1) to ask, beg a thing of one (biðja e-n e-s);
    inn bið þú hann ganga, ask him to step in;
    with the infin. sign ‘at’, to beg leave;
    biðr hann at fara norðr á Hálogaland, asked for furlough to go to H.;
    with ‘at’ and a subj. (biðja viljum vér, at þú sér í liðsbóninni með oss);
    biðja e-s, to beg for a thing (biðja miskunnar, matar);
    biðja e-m lífs, griða, to beg for one’s life, to sue for quarter for another;
    biðja sér ölmusu, to ask for alms;
    biðja (sér) konu, to ask in marriage;
    biðja fyrir e-m, to intercede (pray) for one;
    2) to pray to God (biðja til guðs);
    biðja bœn sína (bœnar sinnar, bœn sinni), to say one’s prayer;
    3) refl., biðjast fyrir, to say one’s prayers;
    biðjast undan, to excuse oneself (from doing a thing).
    * * *
    bað, báðu, beðit; pres. bið; imperat. bið and biddu; poët. forms with suff. neg. 1st pers. pres. biðkat ek, Gísl. (in a verse): [Ulf. bidian = αιτειν, ερωταν; A. S. biddian; Old Engl. bid, bede (in bedes-man), and ‘ to bid one’s beads;’ Germ. bitten, beten; cp. Lat. petere]:—to beg; with gen. of the thing, dat. of the person; or in old writers with infin. without the particle ‘at;’ or ‘at’ with a subj.:
    α. with infin., Jarl bað þá drepa hann, … bað hann gefa Hallfreði grið, Fms. iii. 25; hann bað alla bíða, Nj. 196; bað þá heila hittast, Eg. 22, Fms. vii. 351; Skapti bað Gizur (acc.) sitja, Nj. 226; Flosi bað alla menn koma, Nj. 196, Hdl. 2; inn bið þú hann ganga, Skm. 16, Ls. 16; b. e-n vera heilan, valere jubere, Gm. 3, Hkv. 1, 2: still so in the Ór. 65 (biðr ek Ólaf bjarga mér) of the end of the 14th century; mod. usage prefers to add the ‘at,’ yet Hallgrímr uses both, e. g. hann bað Pétr með hryggri lund, hjá sér vaka um eina stund, Pass. 4. 6; but, Guð bið eg nú að gefa mér náð, id.
    β. with ‘at’ and a subj., b. viljum vér þik, at þú sér, Nj. 226, Jb. 17: without ‘at,’ Pass. 6. 13, 3. 12.
    γ. with gen., b. matar, Grág. i. 261; er þér þess ekki biðjanda. Eg. 423; b. liðs, liðveizlu, föruneytis, brautargengis, Nj. 226, 223, Ísl. ii. 322; bænar, Fms. iv. 12; b. e-m lífs, griða, góðs, böls, to beg for the life … of one, Háv. 39, Fms. iii. 25, Edda 38, Hm. 127; b. fyrir e-m, to beg, pray for one, Nj. 55; b. e-n til e-s, to request one to do a thing, Grág. i. 450, Fms. v. 34: spec. to court (a lady), propose, with gen. as object of the thing and person here coincide, b. konu, b. sér konu, Eg. 5, Nj. 2, Rm. 37.
    2. to pray (to God), absol., hann bað á þessa lund, Blas. 41; b. til Guðs, Sks. 308, Fms. iii. 48; b. bæn sinni (dat.), to pray one’s prayer, 655 xvi, Hom. 114; b. bæn sína, id., Blas. 50.
    β. reflex., biðjask fyrir, to say one’s prayers, Nj. 196; er svá baðst fyrir at krossi, Landn. 45, 623. 34, Orkn. 51; biðjast undan, to excuse oneself, beg pardon, Fms. vii. 351: the reflex. may resume the infin. sign ‘at,’ and even an active may do so, if used as a substitute for a reflex., e. g. biðr Þórólfr at fara norðr á Hálogaland, Th. asked for furlough to go to H., Eg. 35.

    Íslensk-ensk orðabók > BIÐJA

  • 9 BLAUÐR

    a.
    1) weak, cowardly; bíð nú, ef þú ert eigi blauðr, if thou art not a coward;
    * * *
    adj. [A. S. bleâðe; Scot. blate = bashful, shy; Hel. blothi; Germ. blöde; cp. Goth. blauþjan = ακυρουν, and Hel. blôdan = infirmare], it properly means soft, weak, Lat. mollis, Gr. μάλακος, and is opposed to hvatr, brisk, vigorous; hence the proverb, fár er hvatr er hrörask tekr, ef í barnæsku er blauðr, Fm. 6, cp. Fms. viii. 49.
    β. metaph. blauðr means feminine, hvatr masculine, but only used of animals, dogs, cats, fishes; hvatr-lax = hæingr = salmo mas; bleyða, u, f., is a dam, and metaph. a coward; blauðr is a term of abuse, a bitch, coward; hafi hendr á (hundinum, add. p. 149) ok drepi þótt b. sé, take the dog and kill it, though it be a bitch, Gísl. 63; blauðir hundar, Fms. ii. 163, xi. 10.
    2. metaph., Hallgerðr mælti við Gunnar, jafnkomit er á með ykkr, er hvárttveggi er blauðr (a taunt addressed to the beardless Njal), Nj. 59; bíð nú ef þú ert eigi b., Nj. 205, cp. Skr. 114, 496, in the last passage used = blautr; blauðir eru vér nú orðnir, Niðrst. 6.

    Íslensk-ensk orðabók > BLAUÐR

  • 10 BYGGJA

    * * *
    I)
    (-ða, -ðr), v., older form byggva;
    1) to settle in a place, as colonist; sumar þat, er þeir Ingólfr fóru at byggja Ísland, when I went out to settle in Iceland; Ingólfr bygði fyrstr landit, was the first settler; absol., Helgi bygði norðr í Eyjafirði, settled in E.;
    2) to people (eptir Nóaflóð lifðu átta menn, er bygðu heiminn) Ísland bygðist (was peopled) ór Norvegi;
    3) to inhabit, live in a country (þá er landit hafði sex tigi vetra bygt verit); þess get ek, at menn byggi húsit, that the house is inhabited; byggja bœ, to settle on a farm (hann bygði bœ þann er í Eyju heitir); absol., kona, er bygði (lived) í einum afdal; hvar byggir þú, where dwellest thou?;
    4) to dwell in, occupy (byggja höll, helli); byggja eina sæng, to share the same bed (of a niarried couple; also absol., byggja með erri); bygði hann í skipuin, he dwelt (lived) in ships.
    (-ða, -ðr), v.
    1) to let out (konungr má byggja almenning hverjum sem hann vill); nú byggir maðr dýrra (lets out at a higher rent) en vandi hefir á verit;
    2) to lend money at interest (engi skal byggja dautt fé á leigu); Hrútr bygði allt féit, H. put all the money out at interest;
    3) byggja frændsemi, sifjar, to enter into a marriage with a relation or one allied by by marriage (in such or such degree); þat var bannat at byggja svá náit at frændsemi, intermarriage between so near relations was forbidden.
    * * *
    older form byggva, ð, [for the etymology v. búa], gener. to inhabit, settle, people, always in a transitive sense—not neut. as. búa—but often used absol. or ellipt., land being understood:
    α. to settle as a colonist; Hrollaugr bygði austr á Síðu, Ketilbjörn bygði suðr at Mosfelli, Auðr bygði vestr í Breiðafirði, Helgi bygði norðr í Eyjafirði, all these instances referring to the first settlers of Icel., Íb. ch. 1. 2; en þat vas es hann tók byggva landit, id.; sumar þat er þeir Ingólfr fóru at b. Ísland, the summer before Ingolf settled in Iceland, ch. 6; Íngólfr … bygði fyrstr landit, i. e. Ingolf was the first settler, id.; so in numberless instances, esp. of the Íb. and Landn., e. g. Landn. 42, 334, Eb. 8, Hrafn. 4, Eg. 99, 100; eptir Nóa-flóð lifðu átta menn þeir er heiminn bygðu ( peopled), Edda (pref.)
    β. to inhabit, live in a country; þesskonar þjóð es Vínland hefir bygt, Íb. ch. 6; þá er landit hafði sex tigi vetra bygt verit, Landn. 321; þeir b. þat hérað á Vindlandi er Ré heitir, Fms. xi. 378, H. E. i. 494, Bret. 100: allit. phrases, á bygðu bóli, i. e. among men, where men live; bygðr bólstaðr, possessed land, Grág. ii. 214: the proverb, með lögum skal land byggja, with laws shall man build land, i. e. law builds (makes) lands and home; and some add, en með ólögum eyða; eyða ( to lay waste) and byggja are thus opposed to one another, Nj. 106; b. bæ, to settle on a farm; segi ek af því fyrst hversu bærinn hefir bygzk í Skálaholti … Ketilbjörn bygði þann bæ fyrstr er í Skálaholti heitir, Bs. i. 60; hann bygði bæ þann er í Eyju heitir, Gísl. 91, where it does not mean to build houses, as in the mod. use of this phrase, but to settle, Lat. inhabitare.
    γ. in more special or law phrases, to dwell in, occupy; b. sæng, to keep one’s bed, sleep, Fas. i. 314; b. eina sæng, of married people, Fms. ii. 134; b. með e-m, to cohabit, Stj. 176; b. höll, to occupy a hall, Fms. vi. 147, x. 236; b. á skipum, undir tjöldum, to live aboard ship, in tents, vii. 138; b. hálfrými, a naut. term, viii. 199: metaph., cf Guð byggvir í þeim, Eluc. 52, cp. also the references from the N. T. above under búa, where most of the Icel. Edd. use byggja.
    2. to build a house, ship, or the like, [Scot. and North. E. to big; Dan. bygge; Swed. bygga]: this sense, common over all Scandinavia and North Britain, seems not to occur in Icel. writers before the 15th century or the end of the 14th, but is freq. at the present time; it occurs in the Ann. 1401, 1405, etc. Old writers always say, reisa or göra hús, skip …, not byggja.
    3. reflex. to be inhabited; Ísland bygðisk fyrst ór Noregi, Íb. ch. 1; Grænland fansk ok bygðisk af Íslandi, ch. 6; hundraði ára fyrr en Ísland bygðisk af Norðmönnum, Landn. (pref.); en áðr Ísland bygðisk, id.; þá er Ísland fansk ok bygðisk af Noregi, id.
    II. [Goth. bugjan, by which Ulf. renders αγοράζειν, and once πωλειν, which is elsewhere rendered by frabugjan; A. S. bycgean; Engl. buy; Hel. buggean]:—to let out, esp. land or cottage; konungr má b. almenning hverjum sem hann vill, Gþl. 453; ef umboðsmaðr konungs byggir jarðar (acc.) konungs … því at svá skal konungs jarðir b. sem um aðrar jarðir skill í lögum, 336; nú byggir maðr dýrra ( lets out at a higher rent) en vandi hefir á verit, 337; Ingimundr bygði þeim Hrolleifi bæinn í Ási, Fs. 34; er þeir bygðu lönd sín eðr tóku sér hjú, Grág. i. 445; hann tók mikit af landnámi Una, ok bygði þat ( parcelled it out) frændum sínum, Landn. 244; byggja e-m út, to expel a tenant; b. e-m inn, to settle a tenant on one’s estate.
    2. more properly, to lend money at interest; þat er ok ef menn b. dautt fé, eðr krefja framar af þeim hlutum er menn ljá, en innstæða, K. Á. 204; engi skal b. dautt fé á leigu, Bs. i. 684; um okr, er menn b. dautt fé, H. E. i. 459; Rútr … bygði allt féit, R. put all the money out at interest, Nj. 11.
    3. the peculiar eccl. law phrase of the forbidden degrees; b. sifjar, frændsemi, to marry into such or such degree; this phrase may refer to buying (cp. brúðkaup), or to cohabitation; þat er nýmæli, at jafn-náit skal b. sifjar ok frændsemi at fimta manni hvárt, i. e. intermarriage in the fifth degree is allowed, according to the decision of the council of Lateran, A. D. 1215, Grág. i. 304; frændsemi er eigi byggjandi, i. e. is forbidden, 307, 308, 321, N. G. L. i. 350; en þat var bannat með Ásum at b. svá náit at frændsemi, Hkr. Yngl. ch. 4.
    III. part. as subst.

    Íslensk-ensk orðabók > BYGGJA

  • 11 BÆTA

    * * *
    tt, [bót; Ulf. bôtjan = ωφελειν; Hel. bôtian; A. S. bêtan; O. H. G. bôzau; Germ. büssen]:—to better, improve, amend, also t o restore, repair, Nj. 163, Gþl. 411; b. aptr, to restore, Grág. ii. 336; b. upp, to restore, atone for, Fms. ix. 43; b. at e-u, to repair, 367; bæta ráð sitt, to better one’s condition, to marry, Nj. 2: theol. to better one’s life: Guð bætti honum af þessi sótt, God restored him to health, Fms. ix. 391; with gen. of the sickness, O. H. L. 84.
    β. to mend, put a patch on a garment.
    2. reflex., e-m bætisk, one gets better, is restored to health; at föður hans bættisk helstríð, Landn. 146: absol., bættisk honum þegar, he got better at once, Bs. i. 318, 319, 325: with gen., bættisk Búa augna-verkjarins, Ísl. ii. 428 (rare); cp. heilsu-bót, recovery of health.
    II. a law term, to pay weregild, the person slain in acc., the money in dat.; Hrafnkell bætti engan mann fé, i. e. H. paid no weregild whomsoever he slew, Hrafn. 4; ek vil engan mann fé b., 9; Styrr vá mörg víg, en bætti engin (viz. víg), S. slew many men, but paid for none, Eb. 54; bæta þá menn alla er þar létusk eðr fyrir sárum urðu, 98; b. sakir (acc.) fé (dat.), Grág. ii. 169: the allit. law term, b. baugum, to pay weregild, 174: the amount of money in acc. to pay out, bæt heldr fé þat er þú ert sakaðr við hann, Fms. iii. 22; ok á hann eigi þat at b., he has not to pay that, Grág. ii. 168; b. öfandar bót, Gþl. 358: part. bættr, Eb. 98, 246.
    2. metaph. to redress, adjust; b. við e-n, or b. yfir við e-n, to give one redress, make good a wrong inflicted; hefir þú yfir bætt við mik um þetta bráðræði, Fms. ii. 25, xi. 434: also used in a religious sense, skaltu b. við Guð, er þú hefir svá mjök gengit af trú þinni, ii. 213 (yfír-bót, repentance); b. sál, or b. fyrir sál sinni, to do for the health of the soul, iv. 63, Fb. i. 345 Bs. i. 642 (in a verse); b. um e-t, to make a thing better (um-bot, bettering, improvement), Orkn. 442: reflex., ekki bætisk um, matters grow worse, Fms. ii. 53; b. við, to add to (við-bót, addition), Húv. 45.
    3. part. pass, used as adj. in compar.; ok er eigi at bættra, þótt …, things are no better, though …, Fms. vii. 36; þykir mér Ólafr ekki at bættari, þótt…, i. e. it is no redress for Olave’s death, though …, Fas. ii. 410; er mér ekki sour minn at bættari þótt Bolli sé drepinn, my son’s death is none the more atoned for though B. is slain, Ld. 226.
    4. part. act. as noun; bætandi, pl. -endr, a law term, one who has to pay weregild, Grág. ii. 174, etc.

    Íslensk-ensk orðabók > BÆTA

  • 12 FALLA

    * * *
    (fell; féll, féllum; fallinn), v.
    eigi fellr tré við fyrsta högg, a tree falls not with the first stroke;
    falla af baki, to fall from horse back;
    falla á kné, to fall on one’s knees;
    falla áfram (á bak aptr), to fall forwards (backwards);
    falla flatr, to fall prostrate;
    falla til jarðar, to fall to the ground;
    refl., láta fallast (= sik falla), to let oneself fall (þá lét Loki falla í kné Skaða);
    2) to drop down dead, be killed, fall (in battle);
    3) to die of plague (féllu fátœkir menn um alit land);
    4) to flow, run (of water, stream, tide);
    særinn fell út frá landi, ebbed;
    féll sjór fyrir hellismunnann, the sea rose higher than the cave-mouth;
    síðan féll sjór at, the tide rose;
    þeir sá þá ós mikinn falla í sjóinn, fall into the sea;
    á fél (a river flowed) við skála Ásólfs;
    var skipit svá hlaðit, at inn féll um söxin, that the sea rushed in at the prow;
    5) of clothes, hair, to fall, hang down;
    hárit féll á herðar honum aptr, the hair fell back on his shoulders;
    létu kvennváðir um kné falla, they let women’s dress fall about hi s knees;
    6) to fall, calm down (of the wind);
    féll veðrit (the storm fell) ok gerði logn;
    7) to fail, be foiled;
    sá eiðr fellr honum til útlegðar, if he fails in taking the oath, he shall be liable to outlawry;
    falla á verkum sínum, to have been caught red-handed, to be justly slain;
    falla or fallast at máli, sókn, to fail in one’s suit;
    falla frá máli, to give it up;
    fallinn at frændum, bereft of kinsmen;
    dœmi ek fyrir dráp hans fallnar yðrar eignir, I sentence your estates to be forfieited for his slaughter;
    refl., ef gerðarmenn láta fallast, if the umpires fail to do their duty;
    þá fallust öllum Ásum orðtök ok svá hendr, then voice and hands alike failed the Gods;
    féllust þeim allar kvéðjur, their greetings died on their lips;
    vill sá eigi falust láta andsvör, he will not fail or falter in replying;
    mér féll svá gæfusamliga (it befell me so quickly), at;
    stundum kann svá at falla, at, sometimes it may so happen that;
    9) to be had or produced (þat járn fellr í firði þeim; þar fellr hveiti ok vín);
    10) with adv., e-m fellr e-t þungt, létt, a thing falls heavily, lightly upon one (þetta mun ðr þungt falla);
    féll þá keisaranum þyngra bardaginn, the battle turned against the emperor;
    e-m fellr e-t nær, it falls nigh to one, touches one nearly;
    henni féll meinit svá nær, at, the illness fell on her so sore, that;
    mér fellr eigi firr en honum, it touches me no less than him;
    hörmuliga fellr oss nú, at, it falls out sadly for us, that;
    11) to please, suit;
    kvað sér, þat vel falla til attekta, said that it suited him well for drawing revenue from;
    honum féll vel í eyru lofsorð konungs, the king’s praise was pleasant in his ears;
    jarli féllst þat vel í eyru, the earl was well pleased to hear it;
    mun mér illa falla, ef, it will displease me, if;
    féll vel á með þeim, they were on good terms;
    refl., honum féllst þat vel í skap, it suited his mind well, he was pleased with it;
    féllst hvárt öðru vel í geð, they loved each other;
    12) with preps. and advs.,
    falla af, to fall, abate (féll af vindr, byrr);
    falla á e-n, to befall one;
    þær féllu lyktir í, at, the end was, that;
    falla í e-t, to fall into;
    falla í brot, to fall in a fit;
    falla í óvit, to faint, swoon;
    falla í villu, to fall into heresy;
    falla í vald e-s, to fall into one’s power;
    féll veðrit í logn, the storm calmed down;
    falla niðr, to fall, drop;
    mitt kvæði mun skjótt niðr falla, my poem will soon be forgotten;
    féll svá niðr þeirra tal, their conversation dropped, they left off talking;
    falla saman, to fill in with, agree;
    þó at eigi félli alit saman með þeim, though they, did not agree in everything;
    falla til, to occur, happen, fall out;
    ef auðna fellr til, if luck will have it so;
    litlu síðar féll til fagrt leiði, fair wind came on;
    öll þingviti, er til falla, all the fines that may fall in, be due;
    nema þörf falli til, unless need be;
    sem sakir falla til, as the case falls;
    falla undir e-n, to fall to one’s lot (of inheritance, obligation);
    arfr fellr undir e-n, devolves upon one;
    falla út, to recede, of the tide (þá er út féll sjórinn);
    falla við árar, to fall to at the oars.
    * * *
    pret. féll, 2nd pers. féllt, mod. féllst, pl. féllu; pres. fell, pl. föllum; part. fallinn; reflex. féllsk, fallisk, etc., with the neg. suffix fellr-at, féll-at, féllsk-at, Am. 6, vide Lex. Poët. [Common to all Teut. languages except Goth. (Ulf. renders πίπτειν by drjûsan); A. S. feallan; Engl. fall; Germ. fallen; Dan. falde; Swed. falla.]
    A. to fall; as in Engl. so in Icel. falla is the general word, used in the broadest sense; in the N. T. it is therefore used much in the same passages as in the Engl. V., e. g. Matth. v. 14, vii. 25, 27, x. 29, xii. 11, xiii. 4, xxi. 44, Luke xiv. 5, John xii. 24, Rom. xi. 11, xiv. 4, 1 Cor. x. 12, 1 Tim. vi. 9, Rev. viii. 10: blómstrið fellr, James i. 11: again, the verbs hrynja and hrapa denote ruin or sudden fall, detta a light fall, hrasa stumbling; thus in the N. T. hrynja is used, Luke xxiii. 30, Rev. vi. 16; hrapa, Luke x. 18, xi. 17, xiii. 4, Matth. xxiv. 29; hrasa, Luke x. 30; detta, xvi. 21: the proverb, eigi fellr tré við hit fyrsta högg, a tree falls not by the first stroke, Nj. 163, 224; hann féll fall mikit, Bs. i. 343; hón féll geigvænliga, id.; falla af baki, to fall from horseback, 344; f. áfram, to fall forwards, Nj. 165; f. á bak aptr, to fall on the back, 9; f. um háls e-m, to fall on one’s neck, Luke xv. 20; f. til jarðar, to fall to the ground, fall prostrate, Fms. vii. 13, Pass. 5. 4: to fall on one’s face, Stj. 422. Ruth ii. 10; f. fram, to fall down, Matth. iv. 9; f. dauðr ofan, to fall down dead, Fær. 31; ok jafnsnart féll á hann dimma og myrkr, Acts xiii. 11; hlutr fellr, the lot fell (vide hlut-fall), i. 26.
    2. to fall dead, fall in battle, Lat. cadere, Nj. 31, Eg. 7, 495, Dropl. 25, 36, Hm. 159, Fms. i. 8, 11, 24, 38, 95, 173, 177, 178, ii. 318, 324, 329, iii. 5, iv. 14, v. 55, 59, 78, 85, vi. 406–421, vii–xi, passim.
    3. of cattle, to die of plague or famine, Ann. 1341.
    4. medic., falla í brot, to fall in a fit, Bs. i. 335; f. í óvit, to swoon, Nj. 210: the phrase, f. frá, to fall, die (frá-fall, death), Grág. i. 139, 401, Fms. iv. 230, vii. 275; f. í svefn, to fall asleep, Acts xx. 9.
    II. to flow, run, of water, stream, tide, etc.: of the tide, særinn féll út frá landi, ebbed, Clem. 47; féll þar sær fyrir hellismunnann, the sea rose higher than the cave’s mouth, Orkn. 428; síðan féll sjór at, the tide rose, Ld. 58; ok þá er út féll sjórinn, Þorf. Karl. 420; sjórinn féll svá skjótt á land, at skipin vóru öll á floti, Fms. iv. 65: also used of snow, rain, dew, Vsp. 19; snjó-fall, a fall of snow: of the ashes of a volcano, cp. ösku-fall, s. v. aska: of a breaker, to dash, menn undruðusk er boði féll í logni, þar sem engi maðr vissi ván til at fyrri hefði fallit, Orkn. 164: of a river, nema þar falli á sú er eigi gengr fé yfir, Grág. ii. 256; vötn þau er ór jöklum höfðu fallit, Eg. 133; á féll ( flowed) við skála Ásólfs, Landn. 50, A. A. 285; þeir sá þá ós (fors, Hb.) mikinn falla í sjóinn, Landn. 29, v. l., cp. Fms. i. 236; Markar-fljót féll í millum höfuð-ísa, Nj. 142; á fellr austan, Vsp. 42; falla forsar, 58; læk er féll meðal landa þeirra, Landn. 145: of sea water, sjár kolblár fellr at þeim, the ship took in water, Ld. 118, Mar. 98; svá at inn féll um söxin, that the tea rushed in at the stern, Sturl. iii. 66.
    2. to stream, of hair; hárit silki-bleikt er féll ( streamed) á herðar honum aptr, Fms. vii. 155.
    β. of clothes, drapery, Edda (Ht. 2) 121.
    III. to fall, of the wind; féll veðrit ok görði logn, the wind fell, Eg. 372; þá féll byrrinn, Eb. 8; ok fellr veðrit er þeir koma út at eyjum, Ld. 116; hón kvaðsk mundu ráða at veðrit félli eigi, Gullþ. 30; í því bili fellr andviðrit, Fbr. 67; þá féll af byrrinn, Fms. vi. 17.
    2. falla niðr, to fall, drop; mitt kvæði mun skjótt niðr f., my poem will soon be forgotten, Fms. vi. 198; mun þat (in the poem) aldri niðr f. meðan Norðrlönd eru bygð, 372; féll svá þeirra tal, their speech dropped, they left off talking, Fas. iii. 579; as a law term, to let a thing drop, lát niðr f., Fs. 182; féllu hálfar bætr niðr fyrir sakastaði þá er hann þótti á eiga, Nj. 166, 250, Band. 18; þat eitt fellr niðr, Grág. i. 398, Fms. vii. 137; falla í verði, to fall in price, etc.
    IV. to fail, be foiled, a law term; sá (viz. eiðr) fellr honum til útlegðar, i. e. if he fails in taking the oath he shall be liable to outlawry, N. G. L. i. 84 (eið-fall); en ef eiðr fellr, þá fari hann útlægr, K. Á. 214; fellr aldri sekt handa á milli, the fine is never cancelled, N. G. L. i. 345; f. á verkum sínum, to have been caught red-handed, to be justly slain, Eg. 736; vera fallinn at sókn, to fail in one’s suit, N. G. L. i. 166; hence metaph. fallin at frændum, failing, bereft of friends, Hðm. 5; fallinn frá minu máli, having given my case up, Sks. 554, 747; því dæmi ek fyrir dráp hans fallnar eignir ykkar, I sentence your estates to lie forfeited for his slaughter, Fs. 122; f. í konungs garð, to forfeit to the king’s treasury. Fms. iv. 227; reflex., ef honum fellsk þessor brigð, if his right of reclamation fails, Gþl. 300; ef menn fallask at því, if men fail in that, N. G. L. ii. 345; ef gerð fellsk, if the reparation comes to naught, id.; ef gerðar-menn láta fallask, if they fail to do their duty, id., cp. i. 133, 415; to fail, falter, in the phrase, e-m fallask hendr, the hands fail one; bliknaði hann ok féllusk honum hendr, Ó. H. 70; þá féllusk öllum Ásum orðtök ok svá hendr, their voice and hands alike failed them, Edda 37; en bóndum féllusk hendr, því á þeir höfðu þá engan foringja, Fms. vi. 281; féllusk þeim allar kveðjur er fyrir vóru, their greeting faltered, i. e. the greeting died on their lips, Nj. 140; vill sá eigi fallask fáta andsvör, he would not fail or falter in replying, Hkr. i. 260; féllskat saðr sviðri, her judgment did not fail, Am. 6.
    V. metaph., falla í villu, to fall into heresy, Ver. 47; f. í hórdóm, to fall into whoredom, Sks. 588; f. í vald e-s. to fall into one’s power, Ld. 166; f. í fullsælu, to drop ( come suddenly) into great wealth, Band. 31; f. í fullting við e-n, to fall a-helping one, to take one’s part, Grág. i. 24; lyktir falla á e-t, to come to a close, issue, Fms. ix. 292. xi. 326; f. á, to fall on, of misfortune, vide á-fall.
    2. falla undir e-n, to full to one’s lot, of inheritance, obligation; arfr fellr undir e-n. devolves upon one, Gþl. 215; f. frjáls á jörð to be free born, N. G. L. i. 32; f. ánanðigr á jörð, to be born a bondsman, Grág. ii. 192.
    3. falla við árar, to fall to at the oars, Fms. xi. 73, 103; Þorgeirr féll þá svá fast á árar (pulled, so bard), at af gengu báðir háirnir, Grett. 125 A; f. fram við árar, id., Fas. ii. 495 (in a verse).
    VI. to fall out, befall; ef auðna fellr til, if it so falls out by luck, Fms. iv. 148; ef auðna vildi til f. með þeim, xi. 267; litlu siðar fellr til fagrt leiði, a fair wind befell them, 426; alla hluti þá er til kunni f., Nj. 224; öll þingvíti er til f., all the fines that may fall in, be due, Gþl. 21; nema þörf falli til, unless a mishap befalls him, i. e. unless he be in a strait, 76; mér féll svá gæfusamliga, it befell me so luckily, Barl. 114; verðuliga er fallit á mik þetta tilfelli, this accident has justly befallen me, 115; sem sakir f. til, as the case falls, Eg. 89.
    2. to fall, be produced; þat (the iron) fellr í firði þeim er Ger heitir, Fas. iii. 240; þar fellr hveiti ok vín, 360.
    VII. impers. in the phrases, e-m fellr e-t þungt, létt, etc., a thing falls lightly, heavily upon, esp. of feeling; þetta mun yðr þungt f., it will fall heavily on you, Band. 18; felir þá keisaranum þyngra bardaginn, the battle fell out ill to ( turned against) the emperor, Fms. xi. 32; at oss mundi þungt f. þessi mál, Nj. 191.
    2. the phrases, e-m fellr e-t nær, it falls nigh to one, touches one nearly; svá fellr mér þetta nær um trega, Nj. 170; sjá einn var svá hlutr, at Njáli féll svá nær, at hana mátti aldri óklökvandi um tala, this one thing touched Njal so nearly, that he could never speak of it without tears, 171; mér fellr eigi firr en honum, it touches me no less than him, Blas. 41; henni féll meinit svá, nær, at …, the illness fell on her so sore, that …, Bs. i. 178; féll henni nær allt saman, she was much vexed by it all (of illness), 351; e-t fellr bágliga, hörmuliga etc. fyrir e-m, things fall out sadly for one. Vígl. 30, El. 15.
    B. Metaph. to fall in with, agree, fit, suit, Germ. gefallen:
    I. to please, suit; kvað sér þat vel falla til aftekta, said that it suited him well for drawing taxes from, Fb. ii. 122: en allt þat, er hann heyrði frá himnaguði, féll honum harla vel, pleased him very well, Fms. i. 133; honum féll vel í eyru lofsorð konungs, the king’s praise suited his ears well, tickled, pleased his fancy, Bret. 16: reflex., þat lof fellsk honum í eyru, 4; jarli fellsk þat vel í eyru, the earl was well pleased to hear it, Bjarn. 7.
    β. falla saman, to fall in with, comply, agree; en þó at eigi félli allt saman með þeim, though they did not agree in all, Bs. i. 723.
    γ. féllsk vel á með þeim, they loved one another, Fas. i. 49; féll vel á með þeim Styrkári, i. e. he and S. were on good terms, Fms. iii. 120.
    δ. honum féllsk þat vel í skap, it suited his mind well, pleased him, Fas. i. 364; féllsk hvárt öðru vel í geð, they agreed well, liked one another well, Band. 9; fallask á e-t, to like a thing; brátt kvartar að mér fellst ei á, Bb. 3. 23.
    2. to beseem, befit; heldr fellr þeim ( it befits them), at sýna öðrum með góðvilja, Str. 2.
    3. falla at e-u, to apply to, refer to; þetta eitt orð er at fellr eiðstafnum, Band. MS. 15 (Ed. 18 wrongly eiðrinn instead of eiðnum).
    4. the phrase ‘falla við’ in Luke vi. 36 (bótin af því hinu nýja fellr eigi við hið gamla) means to agree with; hence also viðfeldinn, agreeable:—but in the two passages to be cited falla við seems to be intended for falda við, to enfold; hvergi nema þar sem falli við akr eða eng, unless field or meadow be increased or improved, N. G. L. ii. 116; ekki má falla (qs. falda) við hamingju-leysi mitt, ‘tis impossible to add a fold to my bad luck, it cannot be worse than it is, Al. 110.
    II. part. fallinn; svá f., such-like, so framed; eitt lítið dýr er svá fallið, at …, a small animal is so framed, that …, Stj. 77; hví man hinn sami maðr svá fallinn, how can the same man be so framed? Fms. xi. 429:—in law phrases, such-like, as follows, svá fallinn vitnisburð, testimony as follows, Vm. 47; svo fallinn órskurð, dóm, etc., a decision, sentence … as follows, a standing phrase; þá leið fallinn, such, such-like (Germ. beschaffen), Stj. 154.
    2. fallinn vel, illa, etc., well, ill-disposed; hann var vænn maðr ok vel fallinn, Fms. xi. 422; þau vóru tröll bæði ok at öllu illa fallin, Bárð. 165; fitted, worthy, bezt til konungs fallinn, Fms. i. 58; ok er hann bezt til þess f. af þessum þremr, vi. 386; at hann væri betr til fallinn at deyja fyrir þá sök en faðir hans, that he more deserved to die than his father did, x. 3; Ólafr er betr til yfirmanns f. enn mínir synir, Ld. 84; margir eru betr til fallnir fararinnar, Ísl. ii. 327; Hallgerðr kvað hann sér vel fallinn til verkstjóra, Nj. 57; sá er til þess er f., Sks. 299; ‘worthy,’ 1 Cor. vi. 2.
    3. neut. fit; ok hætti þá er honum þótti fallit, when he thought fit, Fms. vi. 364; slík reip sem f. þykir, as seems needful, Sks. 420; væri þat vel fallit, at …, it would do well, to …, Fms. ii. 115; þat mun nú vel fallit, that will be right, that will do well, Nj. 145; kallaði vel til fallit, said it was quite right, Fms. xi. 321.
    4. of a thing, with dat. suited to one; eigi þyki mér þér sú ferð vel fallin, i. e. this journey will not do for thee, will not do thee good, Fms. vi. 200; cp. ó-fallit, unfit.

    Íslensk-ensk orðabók > FALLA

  • 13 fylgja

    * * *
    I)
    (-ða, -t), v.
    1) to accompany, help, with dat.; f. e-m at, f. e-s málum, to side with one, take one’s part;
    2) to lead, guide one (yðr var fylgt í kornhlöðu eina);
    3) to pursue (f. fast flóttamönnum);
    4) to follow, be about one (konungr lét sveininn f. móður sinni);
    5) to follow, observe (f. e-s ráðom, f. hirðsiðum);
    6) to belong, or pertain to (segl ok reiði er fylgðu skipinu);
    7) láta f., to add; þat lét hann f., at, he added that;
    8) refl., fylgjast, to follow one another; fig. to hold together (hann bað sína menn f. vel, hold well together).
    f.
    1) guidance (beiða e-n fylgju);
    2) female guardian spirit; attendant spirit in animal form (þú munt vera feigr maðr ok muntu hafa sét fylgju þína).
    * * *
    n, f. = fylgð, Grág. i. 343; bjóða e-m fylgju sína, ii. 56, v. l., Ísl. ii. 340; í förum ok fylgju með e-m, Stj. 135, 222; koma í fylgju með e-m, Rb. 356.
    II. metaph. a fetch, a female guardian spirit of the heathen age, whose appearance foreboded one’s death, cp. Hkv. Hjörv. (the prose); þú munt vera feigr maðr ok muntú séð hafa fylgju þína, Nj. 62, Hallfr. S. ch. 11: also whole families had a fylgja (kyn-f., ættar-f.), get ek at þetta hafi engar konur verit aðrar en fylgjur yðrar frænda, Fms. ii. 195; eigi fara litlar fylgjur fyrir þér, x. 262, Vd. ch. 36; nú sækja at fylgjur Úsvífs, Nj. 20; manna-fylgjur, Bjarn. 48, Lv. 69; fuglar þeir munu vera manna-fylgjur, Ísl. ii. 196; marr ( a horse) er manns fylgja, Fs. 68; liggja fylgjur þínar til Íslands, thy guardian angels, good angels, point to Iceland, i. e. thou wilt go thither, Orkn. 14; þínar fylgjur mega eigi standask hans fylgjur, Gullþ. 11, Lv. 104; hafa þeir bræðr rammar fylgjur, Fs. 50:—in mod. lore (as also sometimes in the Sagas, e. g. Nj. l. c.) fylgja means a ‘fetch,’ an appearance in the shape of an animal, a crescent, or the like going before a person, only a ‘fey’ man’s fylgja follows after him.
    2. = Lat. secundinae, a baby’s caul, cp. Germ. glückshaube; barns-f., Bs. ii. 168, freq. in mod. usage, cp. Ísl. Þjóðs. i. 354.
    III. in pl. a law phrase, kvenna-fylgjur, abduction or elopement, Grág. i. 342 (cp. fylgja l. 4. below).
    COMPDS: fylgjuengill, fylgjukona.

    Íslensk-ensk orðabók > fylgja

  • 14 GLÍMA

    I)
    (-da, -t), v. to wrestle.
    * * *
    u, f. [this word occurs neither in Germ. nor in Saxon, nor yet in the mod. Scandin. tongues (of Sweden, Norway, and Denmark), and the origin is not known]:—wrestling, a favourite national sport with the Icel. people, in old as well as in modern times, answering to the Gr. πάλη: glímu-brögð, n. pl. wrestling-tricks, vide bragð II. 2: to the technical terms there mentioned, add, hnykkr, hælkrókr, sveifla, etc.: glímu-félagi, a, m. a wrestling-match, Háv. 41: glímu-færr, adj. able-bodied as a wrestler, Finnb. 328: glímu-galdr, m. a ‘wrestler-spell,’ to charm one’s legs and make them steady, Ísl. Þjóðs. i: glímu-maðr, m. a wrestler: glímumann-liga, adv. like a good wrestler, nimbly, Fas. iii. 502: glímu-völlr, m. the wrestling-ring. The earliest match recorded is that of Thor and the giantess Elli (Age),—for the tale vide Edda 33; freq. in the Sagas, Sturl. iii. 20, 268; glenz ok glímur, Fms. i. 149 sqq., 182, iii. 187, 188, Grett. and Finnb., Kjaln. passim, Eg. ch. 40; leikr ( sport) and glíma are often used synonymously, as Ld. ch. 45. The glíma was a popular game at any meeting or festival, where many young and active men met together: thus at the banquet in Reykhólar (1119) the guests amused themselves by dancing, glímur, and story-telling, Sturl. i. 23; at the parliament (alþing) there was a palaestra, Fanga-brekka (‘wrestling-brink’); in Glúm. ch. 13 a fight is recorded between the Northerners and Westerners assembled there; as also in Grett. ch. 75 (in the parliament at Hegranes); in Gunnl. ch. 11 the crew of the ships in harbour made up a glíma. The mod. Icel. bænda-glíma is just the same, as it was practiced in the college at Hólar, and later in the school at Bessastaðir, as also at fishing-stations and wherever young men came together; the young men are divided by lot into two parties, which are then drawn up in a row, each having their leader or ‘bóndi’ (whence the name); the bændr pair off their men against one another to wrestle in the arena or defile between the two ranks, one after another; if the one side was weaker in number, or the one bóndi had lost all his men, he might challenge his antagonist, and their match decided the game, Eggert Itin. ch. 518. The bænda-glíma at college and school was by far the best-played, and much stress was laid on nimble and graceful movements. ☞ In Hom. 24 scurrilitas is rendered by glíma.

    Íslensk-ensk orðabók > GLÍMA

  • 15 HESTR

    (-s, -ar), m.
    1) stallion (hestar þrír ok merhross eitt);
    2) horse.
    * * *
    m. a horse, [this word is a contr. form of hengist, qs. hengstr; A. S. hengest; O. H. G. hengist; Germ. hengst, whence Swed.-Dan. hingst; again, contr. Swed. häst, Dan. hest: in old writers hestr mostly means a stallion, whereas hross (Engl. horse) denotes a gelding or any horse]:—a stallion, opp. to merr, a mare, Grág. i. 503, Gþl. 190, Hrafn. 5, Ám. 98 (hestar þrír ok mer-hross eitt); h. grár með fjórum merum, Ísl. ii. 213; sá hestr var sonr Hvítings, var alhvítr at lit en merarnar allar rauðar, en annarr sonr Hvítings var í Þórarínsdal, ok var sá ok hvítr en merarnar svartar, Bjarn. 55: a steed, Fms. ii. 224: a horse gener., Nj. 4, 74; lið á hestum, horsemen, Fms. x. 31, passim. The ancients valued high breeding and variety of colour in their horses, which were favourite gifts, see Gunnl. ch. 5, Bjarn. l. c., Finnb. ch. 23, Fms. vi. 383, 384; for steeds and horsemanship see Þkv. 6, Yngl. S. ch. 23, 33, Landn. 3. ch. 8, Gullþ. S. ch. 9, Harð. S. ch. 3, 4, Rm. 32, 34, cp. also Lv. ch. 6, 7, Grett. ch. 16, Dropl. 13, Finnb. ch. 23, Fms. vi. 323: mythol. the horse was sacred to Frey (the god of light and the sun), Hrafn. 5, Vd. ch. 34, Fb. i. 401 (Ó. T. ch. 322), cp. Freyfaxi: for the steeds of the Sun, Day, and Night, see Gm. 37, Vþm. 12, 14: for the steeds of the gods, Gm. 30: for poetical and mythical names, Edda (Gl.) and the fragment of the poem Þorgrímsþula, Edda, Bugge 332–334: for Sleipnir, the eight-legged steed of Odin, Edda, Gm. 44: for horse-fights see the references s. v. etja, to which add Grett. ch. 31, Sd. ch. 23:—vatna-hestr, a water-horse, = nykr in popular tales, Landn. 2, ch. 10, and Ísl. Þjóðs.; but also a good swimmer, góðr vatna-hestr; skeið-h., reið-h., a riding horse; klár-h., púls-h., áburðar-h., a hack, cart-horse, pack-horse; stóð-h., a stud-horse: sækja, beizla, gyrða, söðla, járna hest, to fetch, bridle, gird, saddle, shoe a horse; also, leggja á, to saddle; spretta af, to take the saddle off; teyma hest or hafa hest í togi, to lead a horse; flytja h., to put a pony out to grass; hepla h., to tether a pony: a pony is gúðgengr (q. v.), vakr, þýðr; and the reverse, íllgengr, hastr, klárgengr, harðgengr.
    II. metaph. phrases, há-hestr, a high horse; ríða háhest (a child’s play), also called ríða hákúk, to ride on one another’s shoulders, ride ‘pick-a-back;’ kinn-hestr, a ‘cheek-horse,’ a box on the ear; lýstr hana kinnhest, hón kvaðsk þann hest muna skyldu ok launa ef hón mætti, Nj. 75; þá skal ek nú, segir hón, muna þér kinnhestinn, þann er þú laust mik, 116, cp. Gísl. 27: the gallows is called the horse of Odin, whence gefa e-m hest, to give one a horse, hang one, Fb. i. 238, cp. the verse in Yngl. S. ch. 26.
    β. the local name of a horse-shaped crag, see Landn.; cp. Hest-fell in Cumberland.
    COMPDS: either hesta- or hests-: hesta-at, n. a horse-fight, see etja. hesta-bein, n. horse bones (cp. Engl. horse-flesh), Grett. 96. hesta-fóðr, n. horse foddering, a law term, Gþl. 77. hesta-fætr, m. pl. horses’ feet, Edda 77, Fas. i. 226, Fms. iii. 111. hesta-garðr, m. a horse-pen close to a churchyard, wherein the horses of the worshippers are kept during service, D. N. hesta-geldir, m. horse gelder, a nickname, Landn. hesta-geymsla, u, f. horse keeping, Fas. i. 80. hesta-gnegg, n. a horse’s neigh, Stj. 621. hesta-gnýr, m, noise of horsemen, Fms. iii. 74. hesta-hlið, n. a horse gate, Stj. hesta-járn, n. pl. horse-shoes, Sturl. iii. 152. hesta-keyrsla, u, f. driving the steed in, in a horse-fight, Rd. 261. hesta-korn, n. [Swed. hestakorn = oats], a nickname, Fb. iii. hesta-lið, n. horsemen, Fms. vii. 188. hesta-maðr, m. a horse boy, groom. hesta-rétt, f. in Icel., = Norse hestagarðr. hesta-skál, f. a stirrup-cup. hesta-skipti, n. a change of horses; hafa h., Ld. 202, Fs. 51. hesta-stafr, m. a horse staff, to be used in a horse-fight, Nj. 91, Þorst. S. St. 49, cp. Rd. ch. 12, Arons S. ch. 18. hesta-stallr, m. = hesthús, Flóv. hesta-steinn, m. a stone to whicb a horse is tied whilst the horseman takes refreshment. hesta-sveinn, m. a horse boy, groom, Sturl. ii. 218, Fas. i. 149, Þiðr. 205, Þorst. S. St. 50. hesta-víg, n. a horse-fight, Nj. 90, Sturl. ii. 100, Glúm. 366, Rd. 261. hesta-þing, n. a meeting for a public horse-fight, Glúm. 366, 367, Nj. 92, Lv. 37, Sd. 176, Fs. 43, 140.

    Íslensk-ensk orðabók > HESTR

  • 16 HEYJA

    (hey; háða, háiðr), v.
    1) to hold, conduct (heyja þing, dóm); heyja gleði to indulge in mirth; heyja sér orðfjölda to acquire a store of words;
    2) heyja orrostu, bardaga, hólmgöngu to fight a battle or duel (hann hafði margar orrostur háðar);
    refl., heyjast við (viz. bardaga), to fight, bandy words (þeir háðust þar við um stund).
    * * *
    pres. hey, heyr, heyr, mod. heyi, heyir; pret. háði; pret. pass. háiðr (háinn, Glúm. 394), neut. háit, contr. hát, mod. háðr, háð:—to hold, perform:
    1. a law term, to discharge a public duty; heyja þing, dóm, sókn, etc., of any lawful and public duty, as goði, judge, neighbour, witness, and the like, whence every franklin is styled þing-heyjandi; heyja þing, Grág. i. 102, 103, 114; á várþingi því er hann heyr, K. Þ. K. 46; þá skal hann segja til á leið þeirri er hann heyr, Grág. i. 95, 127; á því einu várþingi á hann útlegðir er hann heyr sjálfr, 12; rétt er bónda at senda mann til þings at heyja þing fyrir sik, 102, cp. 103, 114, 115; ok mátti þingit eigi heyjask at lögum, Jb. 8; h. dóm, háði Snorri goði féránsdóm, Eb. 302; háðu þeir féránsdóm eptir klerkinn (høðu MS.), Bs. i. 492 (cp. hðo, Skálda 168), Hrafn. 19; þá er leið háið (fem. part.) er upp er sagt, Grág. i. 165; at háðum dómum, id.; fyrir háða dóma, 161; ok varð eigi háinn féránsdómrinn, Glúm. 394; h. heimting, Grág. ii. 391; h. lög, Bs. i. 692 old Ed., heyra new Ed.; h. sóknir, háðu vér sóknir fyr dauðligum konungi, Blas. 30; h. launþing, to hold a secret meeting, Hbl. 30; h. leik, to play, Korm. (in a verse); h. Freys leik, to play the play of Frey, Hornklofi: phrases, h. gleði, to play, gambol, Fms. xi. 109; h. sér orða-fjölda, to add to one’s phraseology, make phrases, Skálda 154.
    2. metaph., heyja orrostu, bardaga, to give battle, the battle being regarded as an ordeal or judgment, 625. 49, Blas. 37, Fms. iv. 243, v. 247; hann hafði margar orrostor háðar, Mork. 216; h. hólmgöngu, to fight a duel, Vígl. 16, Fms. v. 230; jafnan þá er hann hefir hátt (i. e. háit) hólmgöngur, Fs. 134.
    II. recipr., þeir háðusk þar við um stund, they bandied words for a while, Bs. i. 664: pass., hildr háðisk, was fought, Lex. Poët. passim; þeir skulu heyjask ( fight) við Skútu þeir Eyjólfr, Rd. 303.

    Íslensk-ensk orðabók > HEYJA

  • 17 HJÁ

    by
    * * *
    prep. with dat.
    1) by, near;
    liggja (sitja) hjá e-m, to lie (sit) by one;
    sofa (hvíla) hjá e-m, to sleep with one;
    2) by, with;
    vera hjá e-m, to stay with one;
    vera í gistingu hjá e-m, to lodge with one;
    maðr einn var eptir hjá honum, was left with him;
    svá at Flosi var hjá, in the presence of F.;
    4) past, by;
    fara, ganga hjá e-m, to go by, pass one (mánaði síðarr fóru þeir hjá mér kátir);
    fara hjá sér, to go beside oneself;
    fram hjá Knafahólum, past K.;
    þeir riðu hjá fram, they rode by;
    höfðu þeir fátt kvikfjár hjá því sem þurfti, they had few live stock in comparison with what was needed.
    * * *
    prep. [this prep. is peculiar to the Scandin. languages, which in their turn lack the Germ. and Saxon bei, by; the Dan. and Swed. add an s, hos, qs. hiaa’s, haa’s; hjá may be akin to Goth. heiva and Icel. hjú, q. v.; cp. Lat. cum]:—by, beside, with dat.:
    1. by, near, at hand, Lat. juxta; setjask niðr hjá e-m, to take a seat by a person’s side, Nj. 3, Fs. 83; Egill setti hana niðr hjá sér, Eg. 249; liggja hjá e-m, to lie by one, Nj. 94; rekkja hjá konu, Ld. 30; hvíla hjá konu, Hbl. 17; sofa hjá e-m, to sleep in the same bed with one, Korm.; hann var jarðaðr (earthed, buried) hjá föður sínum, Fms. x. 111; sverðit stóð hjá honum, i. 16; næsta bæ hjá Rúts-stöðum, Nj. 32; þótti þeim í hönd falla at taka upp land þetta hjá sér sjálfum, this land lying close at hand, Ld. 210.
    2. near, close to; gluggar vóru hjá brúnásunum, Nj. 95; hann var heygðr hjá Hofi, 163; hjá þreskeldi, Korm. (in a verse); þar hjá garðinum, Fs. 56; hjá brjóstinu, id.; hjá hvílu búanda þíns, Nj. 19; spjót koma upp hjá hólunum, 95; í hjá Ölvosvatni, Íb. 11; hjá dyrunum, O. H. L. 72: í hjá = hjá, hann stóð í hjá vandbálki nokkurum, id.; þar í hjá, close by, Grág. ii. 338.
    3. by, with, Lat. apud; vera hjá e-m, to stay with one; vera í gistingu hjá e-m, to lodge with one, Dropl. 9; þau vóru þar hjá konungi í góðu yfirlæti, Bárð. 178; þeirra manna er í hjá oss vóru, Gþl.; taka upp giptu hjá e-m, Fms. xi. 426; maðr einn var eptir hjá honum, Lv. 63; eru þeir hér ódáða-menninir hjá þér, Hlenni? 64.
    4. in the presence of, Lat. coram; svá at Flosi var hjá, in the presence of Flosi, Nj. 259; móðir þeirra var hjá, 214; þeir vóru þá í hjá ok heyrðu, Anal. 294; vera í hjá, Gþl. 287 passim.
    5. passing by, Germ. vorbei; mánaði síðar fóru þeir hjá mér kátir, Fb. ii. 288; sneiða hjá, to pass by, Fbr. 70; hann þóttisk eigi sneiða mega hjá slíkum málum, Háv. 55; farask hjá, to pass by one another, Eb. 270; sitja (kyrr) hjá e-u máli, not to stir, remain neutral, 124, Fms. xi. 83: absol., Nj. 97; láta menn sitja hjá kyrra, to let them be unmolested, Ld. 258; vilda ek at þú létir vera ok hjá liða (to let it go by, notice it not) þetta vandræði, 206; leiðir hann hjá sér þessi mála-ferli, Eb. 38 new Ed.; annan veg mun reynask en hann Hrói láti hjá sér líða þat ( leave undone) sem hann er heitbundinn í við vini sína, Rd. 246; fara hjá sér, to go beside oneself, go out of one’s mind, Eb. 270; hleypa þeir upp hjá þeim, Nj. 107.
    β. fram hjá, past, by, Germ. vorbei; en ef þik berr skjótt fram hjá, þá …, Lv. 65, Fs. 108; hann gengr í móti þeim ok hjá þeim, and past them, Valla L. 212; fram hjá Knafa-hólum, Nj. 95; ríða vestr hjá Hallbjarnar-vörðum, 4; þeir riðu hjá fram, rode by, 96.
    6. besides; gefa aðrar sakir bóndum hjá fram, Bs. i. 496.
    II. metaph. in comparison with, to; réttlátir hjá íllum, Eluc. 16; lítils verðr hjá sínum göfgum frændum, Skálda 176; þeim þykir allt lágt hjá sér, Ld. 214; þótti allt barna-vipr þat er aðrar konur höfðu í skarti hjá henni, 122; hin stóru skipin Bagla urðu ekki mjúkræs hjá þeim er Birkibeinar höfðu, Fms. viii. 384; er þá sýkn dagr hjá því sem nú er, iv. 265; höfðu þeir fátt kvikfjár hjá því sem þurfti, Eg. 134; þó at Ólafr konungr hafi eigi lið mikit hjá her þeim er vér höfum, Ó. H. 214; hefir hann nú lítið fjölmenni hjá því sem hann hafði í sumar, 168; þvkir yðr allt lágt hjá yðr Vatnsdælum, Fs. 53; Þórr er lágr ok lítill hjá stórmenni því er hér er með oss, Edda 33.

    Íslensk-ensk orðabók > HJÁ

  • 18 HLUTR

    (-ar, -ir), m.
    1) lot;
    skera (marka) hluti, to mark the lots;
    2) amukt, talisman (hlutr er horfinn or pússi þínum);
    3) share, allotment, portion (hann fœrði Ølvi skip sin ok kallar þat vera hans hlut);
    4) part (of a whole);
    höggva í tvá hluti, to cut in two parts;
    mestr hlutr liðs, the most part of the company;
    meiri hlutr dómanda, the majority of the judges;
    tveim hlutum dýrra, twice as dear;
    eiga hlut í e-u or at e-u, to have part in, be concerned in (mér uggir, at hér muni eigi gæfumenn hlut í eiga);
    þar er þú ættir hlut at, wherein thou wast concerned;
    6) condition, position, lot;
    eiga hlut e-s, to be in one’s place (position);
    ef þú ættir minn hlut, if thou wert in my place;
    láta hlut sinn, to be worsted;
    sitja yfir hlut e-s, to oppress, weigh a person down;
    leggja hlut sinn við e-t, to cast in one’s lot with, to espouse a cause;
    hafa (fá) hærra, meira (lægra) hlut, to get the best (worst) of it;
    7) thing;
    allir hlutir, all things;
    kynligr hlutr, a strange thing;
    um alla hluti, in all things, in all respects.
    * * *
    m., the original form was diphthongal, hlautr, like the Gothic, as is borne out by the kindred and derivative words hlaut, hleyti, q. v.; the acc. was weakened into o, hlotr, Fms. xi. 128; and lastly into u, hlutr; old nom. pl. hlotar, Jómsv. S. l. c., but commonly hlutir; gen. sing. hlutar: [Goth. hlauts = κληρος, Mark xv. 24, Col. i. 12, Ephes. i. 11, Luke i. 9; A. S. and Hel. hlot; Engl. lot; Germ. loos; Dan. lod; Swed. lott; the Goth., Germ., and earliest Scandin. have a long vowel, and prob. also A. S. and O. H. G. (hlôt, not hlot); the Ormul. spells lott with a short vowel, as is the case also in Icel., Dan., Swed., and Engl.]
    A. A lot; the ceremony of drawing lots was like that described in Homer; each party marked his lot (skera or marka hluti), which was then thrown into a sheet (lap of a garment, bera or leggja hluti í skaut), and a third person came and drew a lot out; (it was not thrown out by shaking.) This drawing of lots was originally a sacred ceremony; it was used in sacrifices (by way of augury, see below), in sharing booty or an inheritance; in law the order in which suits came on was decided by lot, in banquets the seats of honour were so assigned (e. g. who was to sit next to the daughter of the house), etc. Many words in the language refer to this old rite, and the ceremony is thus described: en hluti skyldi skera ok í skaut bera, Fms. vii. 140; kom þat ásamt með þeim at hluti skyldi bera í skaut, … skyldi því hvárir-tveggju una sem hlutr segði, vóru þá hlutir markaðir; þá mælti Norðbrikt til Gyrgis: ‘lát mik sjá hversu þú markar þinn hlut at vit markim eigi báðir einn veg;’ hann gerði svá; síðan markaði Norðbrikt sinn hlut, ok kastaði í skaut ok svá báðir þeir; síðan gékk sá maðr at er til (upp, v. l.) skyldi taka, ok tók upp annan hlutinn milli fingra sér …; síðan var at hugat þeim hlutinum ok kenndu þar allir mark Gyrgis, vi. 136, 137: hverr maðr er sök hefir með at fara í dóm, þá skal hlut bera í skaut, einn, þótt hann hafi fleiri sakar í dóm þann, hverr maðr skal merkja hlut sinn ok bera alla saman í skaut, ok skal maðr taka fjóra hluti senn upp, Grág. i. 37; bjóða til hlutfalla ok bera þar hluti í skaut, 74; menn báru þá hluti sína í skaut ok tók jarlinn upp; … svá sagði hlutr til, at Egill skyldi sitja hjá jarls-dóttur um kveldit, Eg. 247; en þá er tólfmenningr var skipaðr til at sitja ok settir hlutir til hverr næst skyldi sitja Ástríði, dóttur Vigfúss hersis, ok hlaut Eyjólfr ávalt at sitja hjá henni, Glúm. 331: nú ræða þeir um goðorðit ok verða eigi ásáttir, vildi hverr sinn hlut ( case) fram draga; þá leggja þeir hluti í skaut, ok kom jafnan upp hlutr Silfra, Fs. 68; þeir lögðu hluti á, ok hlaut Þrándr, Fær.
    2. of sacrifice; vóru þá görvir hlutir af vísinda-mönnum ( soothsayers), ok feldr blótspánn til, en svá gékk fréttin, at …, Fas. i. 452; cp. hristu teina ok á hlaut sá, Hym. 1; and, þá kná Hænir hlautvið kjósa (= taka upp hluti), Vsp. l. c.; see also hlaut, hlauttein, p. 270.
    II. the hlutir were talismans or little images, which people used to wear on their persons; síðan tekr jarl skálar ( scales) góðar … ok fylgðu tvau met ( weights), annat af gulli en annat af silfri; þar var á líkneskja manns, ok hétu þat hlutar (hlotar sem fornmönnum var títt at hafa, add. in v. l.), ok fylgði sú náttúra, at þá er jarl lagði þá í skálarnar, ok kvað á hvat hvárr skyldi merkja, ok ef sá kom upp ( turned up) er hann vildi, þá breylti sá í skálinni svá at varð glamm af. Jarl gaf Einari skálarnar ok varð hann glaðr við ok síðan kallaðr Einarr Skálarglam, Jómsv. S. (1824) 37, 38; hlutr er horfinn ór pússi þínum sá er Haraldr konungr gaf þér í Hafrsfirði, ok er hann nú kominn í holt þat er þú munt byggja, ok er á hlutnum markaðr Freyr af silfri, Fs. 19; ok vili Freyr þar láta sinn hlut niðr koma er hann vill sitt sæmdar-sæti setja, 22; cp. Landn., hann sendi Finna tvá í hamförum til Íslands eptir hlut sínum, 174; hann hefir líkneski Þórs í pungi sínum af tönn gört …; nú fannsk engi sá ‘hlutr’ í hans valdi, Fs. 97: the ‘gumna heillir’ or talismans, mentioned in Sdm., were prob. hlutir.
    B. Metaph., without the actual drawing of lots:
    I. a share, allotment, portion; skal þat þeirra er biskup lofar skilnað, hafa slíkan hlut fjár ( portion) við annat, Grág. i. 329: of booty, hann færði Ölvi skip sín ok kallar þat vera hlut hans, Nj. 46: of a finder’s share, heimtir hlut af sauðunum, Háv. 40; halda til hlutar, id.
    β. esp. of a fisherman’s share of the catch, Band. 4, cp. Höfuðl. 1; a fishing boat has one or two hundred … í hlut, each of the crew (hásetar) taking his ‘hlutr,’ and besides this there was a færis-hlutr ( line share) or netja-hlutr ( net share), skips-hlutr (ship’s share), and lastly for-manns-hlutr (foreman’s share, he getting double); see the remarks on aflausn.
    γ. a share, lot, portion, of inheritance, often in early Dan. law, where the daughter received a half, the brother a whole portion, sun til ful lot, oc dotær til half lot, Wald. Sjæll. Lov., p. 1;—whence in Dan. broder-lod, söster-lod, = a brother’s, sister’s portion; en komi jafnmikit fé á hlut hvers þeirra, Grág. (Kb.) i. 220: of duty, kom þat á hlut Andreas postula, 625. 64.
    2. metaph. phrases; láta hlut sinn, to let go one’s share, be worsted, Fms. i. 74, Fb. ii. 62; þeirra h. brann við, got singed, Hkr. ii. 178; þinn hlutr má ekki verða betri en góðr, thy case cannot be better than good, is as good as it can be, Nj. 256; ella muntú finna á þínum hlut, thou shalt find it to thy cost, Ld. 98; þeirra h. varð æ minni ok minni, their lot grew ever worse and worse, Fms. x. 250; eigi skyldi hennar h. batna við þat, her case should not mend with that, Nj. 52; sitja yfir hlut e-s, to oppress, weigh a person down, Eg. 512, Nj. 89, Fb. iii. 450; mínka sinn hlut, to yield one’s lot ( right), 451; láta sinn (hlut) undir liggja, to let one’s lot be the nethermost, Bárð.; leggja hlut sinn við e-t, to throw in one’s lot with a thing, to espouse a cause, run a risk, Lv. 45 (twice), Fb. iii. 166, Sturl. i. 162 C; eigi mundi svá Sverrir gera, ef hann ætti várn hlut, S. would not do so if he had our lot, our cards in his hand, Fms. viii. 392; eigi mundir þú svá renna frá þínum manni, ef þú ættir minn hlut, xi. 72; hafa (fá) hærra (meira, lægra) hlut, to get the better ( less) share, to get the best ( worst) of it, to win or lose, Eb. 194, Fs. 32, 113, Nj. 90, 224, Fas. i. 252, Fms. vi. 412, viii. 284, Hkv. 2. 19; hafa allan hlut mála, Bs. i. 82; eiga hlut at e-u, to own a share in, take part ( interest) in, interfere ( meddle) in a thing, be concerned about, Eb. 124, Nj. 27, 101, 119, Fms. xi. 83; þar er þú ættir hlut at, wherein thou wast concerned, Nj. 54; nú mun eigi mega sitjanda hlut í eiga, to take a sitter’s part in it, i. e. not stir in the matter, 110; hér munu eigi gæfu-menn í hlut eiga, 179; hafa inn vesta hlut af, to behave meanly, Eg. 271.
    II. a part, Lat. pars; enn efra hlut Hrunamanna-hrepps, Landn. 312: mestr h. liðs, the most part of the body, Eg. 275; meiri hlutr, búa, dómanda …, the majority of the neighbours, judges …, Nj. 237, Grág. i. 79; tíundi h. eyrir, a tenth part of an ounce, 357: byggja jörð til hlutar, to lease an estate in shares, N. G. L. i. 137: sjau hlutum ljósari, seven times brighter, Eluc. 44; tveim hlutum dýrra, twice as dear, Landn. 243; eins hlutar ( on the one hand) … annars hlutar ( on the other hand), 625. 172.
    III. a case, thing, Lat. res; hvern hlut, everything, Nj. 53; á engum hlut, in nothing, Fms. ii. 27; í öllum hlutum, in everything, passim; allir hlutir, all things, Edda 147 (pref.); aðra hluti, other things, Fms. i. 213; alla hluti þá er …, all things whatsoever, Ld. 18; allir þeirra hlutir, all their things, Fms. x. 250; fjórir eru þeir hlutir ( cases) er menn ber í átt, Grág. i. 361; hverngi hlut ( reason) er maðr vill til þess færa, 179; fyrir tengda sakir ok annarra stórra hluta er hér hvarfla í milli, Nj. 147; undarlegr, kynlegr h., a strange thing, Ld. 200, Fms. x. 169; iðna slíka hluti, Grág. i. 149; eru þér stórir hlutir á höndum, Fms. vii. 30: a deed, fact, orðinn h., a bygone thing, Fr. fait accompli, Nj. 20; einn lítill h., a little thing, small matter, Fms. ix. 448.
    β. with neg. adv. = Engl. naught; görðit hlut þiggja, Am. 94; ekki lyt (lyf MS.), Skv. 1. 9; engi hluta(r), noways, 656 C. 25.

    Íslensk-ensk orðabók > HLUTR

  • 19 NAFN

    * * *
    n.
    1) name; at nafni, by name; í nafni e-s, in one’s name;
    2) name, title (hersir at nafni).
    * * *
    often spelt namn, n.; [Ulf. namo; common to all Teut. languages without the n, which has been preserved in the Norse; Dan. navn; Swed. namn; Lat. nomen; Gr. ὄνομα]:—a name; af hans nafni tók nafn Britannia, Fms. xi. 416; spyrja e-n at nafni, Nj. 6; gefa namn, Grág. i. 101; at nafni, by name, passim; kalla á namn e-s, 623. 24; í nafni e-s, in one’s name, id., passim; skírnar-nafn, a baptismal name; auk-nafn, a nickname. For the ancient ceremony, even of the heathen age, of sprinkling infants with water and giving them a name see the remarks and references given s. v. ausa, (to which add Dropl. 25, ok mun ek ekki við þér sjá, þvíat þú jóst mik vatni.) Proper names were either single as Steinn or compound as Hall-steinn, Þor-steinn, Vé-steinn, Há-steinn, Her-steinn, Gunn-steinn, see Þorst. hv. 46, Eb. 126 new Ed. (Append.); for giving names to infants see Vd. ch. 13, Nj. ch. 14, 59, Ld. ch. 13, Eb. ch. 7, 11, 12, and the Sagas passim. The ancient Teutons and Scandinavians used but one name, for nicknames are rare or of later date, and perh. came into use through contact with foreigners, as with the Gaelic tribes in the west, for in the Landn. such names abound in Icel., though they were afterwards disused; the law makes it a case of outlawry to ‘give names,’ ef maðr gefr manni nafn annat en hann eigi áðr ok varðar fjörbaugs garð, ef hann reiðisk við, Grág. (Kb.) ii. 182, see however nafn-festr below. For illustration see lists of names subjoined to the Editions of the Sagas, Landn., Bs., Fms., Fb. iii, Espól. Annals; a list of nicknames, Fb. iii. 657–663. Worthy of note is the desire of the men of old to live again in a new name, cp. Vd. ch. 3, Fb. ii. 7–9, and many other instances; one who falls short of the man he is named after is said to kafna undir nafni. 2. gramm. a noun, Skálda 180.
    II. a name, title; at gipta hana tignara manni fyrir nafns sakir, Fms. i. 157; hersir at nafni, Ld. 8, Ó. H. 106; nafn ok veldi, Eg. 268; keisara-nafn, konungs-n., jarls-n., passim; at nafni, nominally, not really, not well; fontr með búnaði at nafni, Pm. 68, 78.
    COMPDS: nafnagipt, nafnaskipti, nafnaskrá.

    Íslensk-ensk orðabók > NAFN

  • 20 nökkor

    adv., qs. ne-hvar or ne-veit-hvar, somewhere, very freq. in old writers, somewhere, anywhere; to this word belong the references under nekkverr, B. IV. 3, p. 452; to which add,—hér nökkur, Fb. i. 73; nökkur lands eða lagar, Al. 107. In mod. usage this word has become obsolete and is replaced by einhvers-staðar; the explanation given under nekkverr, B. IV. 3, must be altered accordingly, and the words ‘somewhat, may be’ struck out.

    Íslensk-ensk orðabók > nökkor

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

  • add — W1S1 [æd] v ▬▬▬▬▬▬▬ 1¦(put with something else)¦ 2¦(count)¦ 3¦(increase)¦ 4¦(say more)¦ 5¦(give a quality)¦ 6 add(ed) to that/this 7 add weight to something 8 to add insult to injury 9 add fuel to the fire/flames …   Dictionary of contemporary English

  • add — [ æd ] verb *** 1. ) transitive to put something with another thing or group of things: When the sauce is thick, add the cheese. add something to something: They ve added two major companies to their impressive list of clients. Here s another… …   Usage of the words and phrases in modern English

  • add-on — ˈadd on noun [countable] 1. MARKETING a product that is sold to be used with another product: • You can have legal insurance as an add on to a household policy. 2. COMPUTING a piece of equipment or software that you connect to a computer, usually …   Financial and business terms

  • add-on’as — Bendroji  informacija Rūšis: naujai skolintos šaknies žodis Kalbos dalis: daiktavardis Kilmė: anglų, add on. Pateikta: 2014 10 17. Reikšmė ir vartosena Apibrėžtis: papildomas kompiuterinės programos, kompiuterio ar jo įtaiso elementas,… …   Lietuvių kalbos naujažodžių duomenynas

  • Add — Add, v. t. [imp. & p. p. {Added}; p. pr. & vb. n. {Adding}.] [L. addere; ad + dare to give, put. Cf. {Date}, {Do}.] 1. To give by way of increased possession (to any one); to bestow (on). [1913 Webster] The Lord shall add to me another son. Gen.… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • add — add1 [ad] vt. [ME adden < L addere, to add < ad , to + dare, to give] 1. to join or unite (something) to something else so as to increase the quantity, number, size, etc. or change the total effect [to add a wing to the building, to add… …   English World dictionary

  • Add N to (X) — Жанр Электронная музыка, электроклэш, пост рок Годы 1994–2003 Страна …   Википедия

  • add — 1 Add, sum, total, tot, cast, figure, foot share the meaning to find or represent the amount reached by putting together arithmetically a series of numbers or quantities, and are commonly followed by up. Add is both the common and the technical… …   New Dictionary of Synonyms

  • Add-on — may refer to: * Add on (Mozilla), a software bundle that allows the user to extend and customize Mozilla based applications. ** Mozilla Add ons, the official Mozilla Foundation website that acts as a repository for add ons for Mozilla based… …   Wikipedia

  • Add-on — В «Викисловаре» есть статья «add on» Add on: В проектах Mozilla: дополнение (например, расширение) Mozilla Add ons хостинг для этих дополнений. Microsoft Flight Simulator add ons …   Википедия

  • AdD — Cette page d’homonymie répertorie les différents sujets et articles partageant un même nom. {{{image}}}   Sigles d une seule lettre   Sigles de deux lettres > Sigles de trois lettres …   Wikipédia en Français

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»