Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

सर्वधर्मन्

  • 41 पर _para

    पर a. [पॄ-भावे-अप्, कर्तरि अच्-वा] (Declined optional- ly like a pronoun in nom. voc. pl., and abl. and loc. sing. when it denotes relative position)
    1 Other, differ- ent, another; see पर m also.
    -2 Distant, removed, remote; अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः Bg.4.4.
    -3 Beyond, further, on the other side of; म्लेच्छदेशस्ततः परः Ms.2.23;7.158.
    -4 Subsequent, following, next to, future, after (usually with abl.); बाल्यात् परामिव दशां मदनो$ध्युवास R.5.63; Ku.1.31.
    -5 Higher, superior; सिकतात्वादपि परां प्रपेदे परमाणुताम् R.15.22; इन्द्रियाणि पराण्याहु- रिन्द्रियेभ्यः परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ Bg.3.42.
    -9 Highest, greatest, most distinguished, pre-eminent, chief, best, principal; क्षत्रात् परं नास्ति Bṛi. Up.1.4.11. न त्वया द्रष्टव्यानां परं दृष्टम् Ś.2; Ki.5.18; परतो$पि परः Ku.2.14 'higher than the highest'; 6.19; Ś7.27.
    -7 Having as a following letter or sound, followed by (in comp.).
    -8 Alien, estranged, stranger.
    -9 Hostile, inimical, adverse,
    -1 Exceeding, having a surplus or remainder, left over; as in परं शतम् 'exceeding or more than a hundred.
    -11 Final, last.
    -12 (At the end of comp.) Having anything as the highest ob- ject, absorbed or engrossed in, intent on, solely devoted to, wholly engaged or occupied in; परिचर्यापरः R.1.91; so ध्यानपर, शोकपर, दैवपर, चिन्तापर &c.
    -रः 1 Another person, a stranger, foreigner; oft. in pl. in this sense; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1.9; Śi.2.74; see एक, अन्य also.
    -2 A foe, an enemy, adversary; उत्तिष्ठमानस्तु परो नोपेक्ष्यः पथ्यभिच्छता Śi.2.1; Pt.2.158; R.3.21.
    -3 The Almighty; तावदध्यासते लोकं परस्य परचिन्तकाः Bhāg.3.32.8.
    -रम् 1 The highest point or pitch, culminating point.
    -2 The Supreme Sprit; तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत् परम् Bg.5.16.
    -3 Final beatitude; असक्तो ह्याचरन् कर्म परमाप्नोति पूरुषः Bg.3.19.
    -4 The secondary meaning of a word.
    -5 (In logic) One of the two kinds of सामान्य or generality of notion; more extensive kind, (comprehending more objects); e. g. पृथ्वी is पर with respect to a घट).
    -6 The other or future world; परासक्ते च वस्तस्मिन् कथमासीन्मनस्तदा Mb.6.14.55. Note-- The acc., instr. and loc. singulars of पर are used adverbi- ally; e. g. (a) परम्
    1 beyond, over, out of (with abl.); वर्त्मनः परम् R.1.17.
    -2 after (with abl.); अस्मात् परम् Ś.6.24; R.1.66;3.39; Me.12; भाग्यायत्त- मतः परम् Ś.4.17; ततः परम् &c.
    -3 thereupon, there- after.
    -4 but, however.
    -5 otherwise.
    -6 in a high degree, excessively, very much, completely, quite; परं दुःखितो$स्मि &c.
    -7 most willingly.
    -8 only.
    -9 at the utmost. (b) परेण
    1 farther, beyond, more than; किं वा मृत्योः परेण विधास्यति Māl.2.2.
    -2 afterwards; मयि तु कृतनिधाने किं विदध्याः परेण Mv.2.49.
    -3 after (with abl.) स्तन्यत्यागात् परेण U.2.7. (c) परे
    1 afterwards, thereupon; अथ तेन दशाहतः परे R.8.73.
    -2 in future.
    -Comp. -अङ्गम् the hinder part of the body.
    -अङ्गदः an epithet of Śiva.
    -अणुः See परमाणु; Bhāg.1.14.11.
    -अदनः a horse found in the country of Persia or Arabia.
    -अधिकारचर्चा officiousness, meddlesomeness.
    -अधीन a. dependent on another, subject, subservient; अन्नमेषां पराधीनं देयं स्याद्भिन्नभाजने Ms.1.54,83; H.1.119.
    -अन्तः final death. (
    -ताः) m. (pl.) N. of a people.
    -अन्तकः an epithet of Śiva.
    -2 a frontier.
    -अन्तकालः the time of death; ते ब्रह्मलोकेषु परान्तकाले परामृताः परिमुच्यन्ति सर्वे Muṇḍ.3.2.6.
    -अन्न a. living or subsisting on another's food. (
    -न्नम्) the food of another; परगृहललिताः परान्नपुष्टाः Mk.4.28. ˚परिपुष्टता being fed with the food of others; Y.3.241. ˚भोजिन् a. subsisting on the food of others; रोगी चिरप्रवासी परान्नभोजी परावसथशायी । यज्जीवति तन्मरणं यन्मरणं सो$स्य विश्रामः ॥ H.1.12.
    1 far and near, remote and proximate.
    -2 prior and posterior.
    -3 before and beyond, earlier and later.
    -4 higher and lower, best and worst. (
    -रः) a Guru of an intermediate class. (
    -रम्) (in logic) a property intermediate between the greatest and smallest numbers, a species (as existing between the genus and individual); e. g. पृथ्वी which is पर with 1respect to a घट is अपर with respect to द्रव्य; द्रव्यत्वादिक- जातिस्तु परापरतयोच्यते Bhāṣā. P.8.
    -अभिध्यानम् self-conceit; high opinion for self or body (देहाभिमान); स्वयं पराभिध्यानेन विभ्रंशितस्मृतिः Bhāg.5.14.1.
    -अमृतम् rain.
    1 attached or devoted to, adhering to.
    -2 depending on, subject to.
    -3 intent on, solely devoted to or absorbed in (at the end of comp.); प्रभुर्धनपरायणः Bh.2.56; so मोह˚; अथ मोहपरायणा सती विवशा कामवधूर्विबोधिता Ku.4.1; अग्निहोत्र˚ &c.
    -4 connected with.
    -5 being a protector (त्राता); अबर्हाश्चरणैर्हीनाः पूर्वेषां वः परायणाः Mb.1.23.4.
    -6 leading or conducive to.
    -(णम्) 1 the principal or highest objest, chief aim, best or last resort; एतत् परायणम् Praśna Up.1.1; तपसश्च परायणम् Rām.1.21.1; Mb.12.179.12.
    -2 essence, sum.
    -3 Ved. going away, departure, exit.
    -4 firm devotion.
    -5 a universal medicine, panacea.
    -6 a religious order.
    -अर्थ a.
    1 having another aim or meaning.
    -2 intended or designed for another, done for another.
    (-र्थः) 1 the highest interest or advan- tage.
    -2 the interest of another (opp. स्वार्थ); स्वार्थो यस्य परार्थ एव स पुमानेकः सतामग्रणीः Subhāṣ.; R.1.29.
    -3 the chief or highest meaning.
    -4 the highest object (i.e. sexual intercourse).
    -5 the supreme good (मोक्ष); ज्ञात्वा प्रजहि कालेन परार्थमनुदृश्य च Mb.12.288.9.
    -6 Something else. Hence परार्थता or परार्थत्व means 'being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः ŚB. on MS.4.3.
    -7 an object which is meant for another's use (Sāṅ. Phil.); सङ्घातपरार्थत्वात् त्रिगुणादिविपर्ययादधिष्ठानात् Sāṅ. K.17. ˚वादिन् a. speaking for another; mediator, substitute.
    -अर्थिन् a. striving for the supreme good. (
    -र्थम् -र्थे) ind. for the sake of another.
    -अर्धम् 1 the other part (opp. पूर्वार्ध); the latter half; दिनस्य पूर्वार्धपरार्धभिन्ना छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् Bh.2.6.
    -2 a particular high number; i. e. 1,,,,,; एकत्वादिपरार्धपर्यन्ता संख्या T. S.
    -अर्धक a. One half of anything.
    -अर्ध्य a.
    1 being on the farther side or half.
    -2 most distant in number; हेमन्तो वसन्तात् परार्ध्यः Śat. Br.
    -3 most excellent, best, most exalted, highly esteemed, highest, supreme; R.3.27;8.27;1.64;16;39; आबद्धप्रचुरपरार्ध्यकिंकिणीकः Śi.8.45.
    -4 most costly; Śi.4.11; श्रियं परार्ध्यां विदधद् विधातृभिः Bu. Ch.1.1.
    -5 most beautiful or lovely, finest; R.6.4; परस्परस्पर्धिपरार्ध्यरूपाः पौरस्त्रियो यत्र विधाय वेधाः Śi.3.58.
    -6 Divine: असावाटीत् सङ्ख्ये परार्ध्यवत् Bk.9.64.
    (-र्ध्यम्) 1 a maximum.
    -2 an infinite number.
    1 far and near; परावराणां स्रष्टारं पुराणं परमव्ययम् Mb.1.1.23.
    -2 earlier and later.
    -3 prior and posterior or subsequent.
    -4 higher and lower.
    -5 traditional; पुनाति पङ्क्तिं वंश्यांश्च सप्त सप्त परावरान् Ms.1. 15.
    -6 all-including; परावरज्ञो$सि परावरस्त्वम् Mb.3.232. 18. (
    -रा) descendants.
    (-रम्) 1 cause and effect.
    -2 the whole extent of an idea.
    -3 the universe.
    -4 totality. ˚ज्ञ, ˚दृश् a. knowing both the past and the future; परावरज्ञो ब्रह्मर्षिः Mb.1.6.5.
    -अवसथ- शायिन् a. sleeping in another's house; H.1.12.
    -अहः the next day.
    -अह्णः the afternoon, the latter part of the day.
    -आगमः attack of an enemy.
    -आचित a. fostered or brought up by another. (
    -तः) a slave.
    -आत्मन् m. the Supreme Spirit.
    -आयत्त a.
    1 depend- ent on another, subject, subservient; परायत्तः प्रीतेः कथमिव रसं वेत्तु पुरुषः Mu.3.4.
    -2 Wholly subdued or over- whelmed by.
    -आयुस् m. an epithet of Brahman; नाहं परायुर्ऋषयो न मरीचिमुख्या जानन्ति यद्विरचितं खलु सत्त्वसर्गाः Bhāg.8.1.12.
    -आविद्धः 1 an epithet of Kubera.
    -2 of Viṣṇu.
    -आश्रय a. dependent upon another.
    (-यः) 1 dependence upon another.
    -2 the retreat of enemies. (
    -या) a plant growing on another tree.
    -आसङ्गः dependence upon another.
    -आस्कन्दिन् m. a thief, robber.
    1 other than inimical; i. e. friendly, kind.
    -2 one's own; विधाय रक्षान् परितः परेतरान् Ki.1.14.
    -ईशः 1 an epithet of Brahman.
    -2 of Viṣṇu.
    -इष्टिः N. of Brahman.
    -इष्टुका a cow which has often calved.
    -उत्कर्षः another's prosperity.
    -उद्वहः the Indian cuckoo.
    -उपकारः doing good to others, benevolence, beneficence, charity; परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम्.
    -उपकारिन् a. benevolent, kind to others.
    -उपजापः causing dissension among enemies; परोपजापात् संरक्षेत् प्रधानान् क्षुद्रकान् अपि Kau. A.1.13.
    -उपदेशः advising others; परोपदेशे पाण्डित्यम्.
    -उपरुद्ध a. besieged by an enemy.
    -उपसर्पणम् approaching another; begging.
    -ऊढा another's wife.
    -एधित a. fostered or brought up by another.
    (-तः) 1 a servant.
    -2 the (Indian) cuckoo.
    -कर्मन् n. service for another. ˚निरतः a servant.
    -कलत्रम् another's wife. ˚अभिगमनम् adultery; वरं क्लैब्यं पुसां न च परकलत्राभिगमनम् H.1.116.
    -कायप्रवेशनम् entering another's body (a supernatural art).
    -कारः The deeds of the enemy; राज्ञः समीपे परकारमाह प्रज्ञापनैषा विबि- धोपदिष्टा Kau. A.2.1.
    -कार्यम् another's business or work. ˚निरतः
    1 a benevolent man.
    -2 a slave, servant.
    -काल a. relating to a later time, mentioned later.
    -कृतिः an example or precedent, a passage descriptive of the doings of men; MS.6.7.26.
    -क्रमः doubling the second letter of a conjunction of consonants.
    -क्रान्तिः f. inclination of the ecliptic.
    -क्षेत्रम् 1 another's body.
    -2 another's field; ये$क्षेत्रिणो बीजवन्तः परक्षेत्रप्रवापिणः । ते वै सस्यस्य जातस्य न लभन्ते फलं क्वचित् ॥ Ms.9.49.
    -3 another's wife; तौ तु जातौ परक्षेत्रे Ms.3.175.
    -गामिन् a.
    1 being with another.
    -2 relating to another.
    -3 beneficial to another.
    -गुण a. beneficial to another. (
    -णः) the virtue of another; परगुणपरमाणून् पर्वतीकृत्य नित्यम् Bh.2.78.
    -ग्रन्थिः joint (as of a finger); an articu- lation.
    -ग्लानिः f. subjugation of an enemy; आत्मोदयः परग्लानिर्द्वयं नीतिरितीयती Śi.2.3.
    -चक्रम् 1 the army of an enemy.
    -2 invasion by an enemy, one of the six itis q. v.
    -3 a hostile prince.
    -छन्द a. dependent.
    (-दः) 1 the will of another.
    -2 dependence. ˚अनुवर्तनम् following the will of another.
    -छिद्रम् a weak or vulnerable point of another, a defect in another.
    -ज a.
    1 stranger.
    -2 coming from a foe.
    -3 inferior.
    -जनः a stranger (opp. स्वजन); शक्तः परजने दाता Ms.11.9.
    -जन्मन् n. a future birth.
    -जात a.
    1 born of another.
    -2 dependent on another for livelihood. (
    -तः) a servant.
    -जित a.
    1 conquered by another.
    -2 main- tained by another. (
    -तः) the (Indian) cuckoo.
    -तन्त्र a. dependent on another, dependent, subservient.
    -तन्त्रम् (a common group of) subsidiaries belonging to another; जैमिनेः परतन्त्रापत्तेः स्वतन्त्रप्रतिषेधः स्यात् MS.12.1.8. (see तन्त्रम्).
    -तर्ककः a suppliant, beggar; Dānasāgara, Bib- liotheca Indica, 274, Fascicule 1, p.15; also परतर्कुक.
    -तल्पगामिन् m. One who approaches another man's wife.
    -तार्थिकः The adherent of another sect.
    -दाराः m. (pl.) another's wife; ˚अभिगमनम्, ˚अभिमर्षः Adultery.
    -दारिन् m. an adulterer.
    -दुःखम् the sorrow or grief of another; विरलः परदुःखदुःखितो जनः; महदपि परदुःखं शीतलं सम्यगाहुः V.4.13.
    -देवता the Supreme Being.
    -देशः a hostile or foreign country.
    -देशिन् m. a foreigner.
    -द्रोहिन्, -द्वेषिन् a. hating others, hostile, inimical.
    -धनम् another's property.
    -धर्मः 1 the religion of another; स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः Bg.3.35.
    -2 another's duty or business.
    -3 the duties of another caste; परधर्मेण जीवन् हि सद्यः पतति जातितः Ms.1.97.
    -ध्यानम् absolute meditation or contemplation; ध्येये मनो निश्चलतां याति ध्येयं विचिन्तयत् । यत् तद् ध्यानं परं प्रोक्तं मुनिभिर्ध्यानचिन्तकैः ॥ Garuḍa P.
    -निपातः the irregular posteriority of a word in a compound; i. e. भूतपूर्वः where the sense is पूर्वं भूतः; so राजदन्तः, अग्न्याहितः &c.
    -निर्वाणम् the highest निर्वाण; (Buddh.).
    -पक्षः the side or party of an enemy.
    -पदम् 1 the highest position, eminence.
    -2 final beati- tude.
    -परिग्रह a. see पराधीन; स्ववीर्यविजये युक्ता नैते पर- परिग्रहाः Mb.7.144.22.
    -हः another's property (as wife &c); यथा बीजं न वप्तव्यं पुंसा परपरिग्रहे Ms.9.42-3.
    -परिभवः humiliation or injury suffered from others.
    -पाकनिवृत्त a. One who does not depend on others for his sustenance and performs the पञ्चयज्ञs faultlessly and takes food in his own house.
    -पाकरत a. one who depends upon others for his sustenance but performs the usual ceremonies before cooking; पञ्चयज्ञान् स्वयं कृत्वा परान्नमुपजीवति । सततं प्रातरुत्थाय परपाकरतस्तु सः ॥
    -पाकरुचिः having a liking for others' food; परपाकरुचिर्न स्यादनिन्द्या- मन्त्रणादृते Y.1.112.
    -पिण्डः another's food, food given by another. ˚अद् a., ˚भक्षक a. one who eats another's food or one who feeds at the cost of another; यादृशो$हं परपिण्डभक्षको भूतः Mk.8.25/26; (-m.) a servant. ˚रत a. feeding upon another's food; परपिण्डरता मनुष्याः Bh.
    -पुरञ्जयः a conqueror, hero.
    -पुरुषः 1 another man, a stranger.
    -2 the Supreme Spirit, Viṣṇu.
    -3 the hus- band of another woman.
    -पुष्ट a.
    1 fed or nourished by another.
    -2 Stranger. (
    -ष्टः) the (Indian) cuckoo. ˚महोत्सवः the mango tree.
    -पुष्टा 1 the (Indian) cuckoo.
    -2 a parasitical plant.
    -3 a harlot, prostitute.
    -पूर्वा a woman who has or had a former husband; Ms.3.166; पतिं हित्वा$पकृष्टं स्वमुत्कृष्टं या निषेवते । निन्द्यैव सा भवेल्लोके परपूर्वेति चोच्यते Ms.5.163.
    -प्रतिनप्तृ m. son of the great grand son.
    -प्रपौत्रः (see प्रतिनप्तृ).
    -प्रेष्यः a servant, menial, slave.
    -ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit; cf. लीने परे ब्रह्मणि Bh. परे ब्रह्मणि को$पि न लग्नः Śaṅkara (चर्पटपञ्जरिका 7).
    -भागः 1 another's share.
    -2 superior merit.
    -3 good fortune, prosperity.
    -4 (a) excellence, superority, supremacy; दुरधिगमः परभागो यावत् पुरुषेण पौरुषं न कृतम् Pt.1.33;5.34. (b) excess, abundance, height; स्थलकमलगञ्जनं मम हृदय- रञ्जनम् जनितरतिरङ्गपरभागम् Gīt.1; आभाति लब्धपरभागतया- धरोष्ठे R.5.7; Ku.7.17; Ki.5.3;8.42; Śi.7.33; 8.51;1.86;12.15.
    -5 the last part, remainder.
    -भाव a. loving another.
    -भावः the being second member in a compound.
    -भाषा a foreign tongue.
    -भुक्त a. enjoyed or used by another; परभुक्तां च कान्तां च यो भुङ्क्ते स नराधमः । स पच्यते कालसूत्रे यावच्चन्द्रदिवाकरौ ॥ Brav. P.
    -भूत a. following, subsequent (as words).
    -भृत् m. a crow (said to nourish the cuckoo).
    -भृत a. nourished by another.
    -भृतः, -ता the (Indian) cuckoo; (so called because she is nouri- shed by another i. e. by a crow); प्रागन्तरिक्षगमनात्- स्वमपत्यजातमन्यैर्द्विजैः परभृताः खलु पोषयन्ति Ś.5.22; Ku.6.2; R.9.43; Ś.4.1.
    -भतम् 1 another's opinion.
    -2 dif- ferent opinion or doctrine; heterodoxy.
    -मर्मज्ञ a. knowing the secrets of another.
    -मृत्युः a crow.
    -रमणः a married woman's gallant or paramour; स्वाधीने पररमणे धन्यास्तारुण्यफलभाजः Pt.1.18.
    -लोकः the next (or fur- ture) world; परलोकनवप्रवासिनः प्रतिपत्स्ये पदवीमहं तव Ku. 4.1. ˚गमः, ˚यानम् death. ˚विधि funeral rites; परलोक- विधौ च माधव स्मरमुद्दिश्य (निबपेः सहकारमञ्जरीः) Ku.4.38.
    -वश, -वश्य a. subject to another, dependent, depen- dent on others; सर्वं परवशं दुःखं सर्वमात्मवशं सुखम्.
    -वाच्यम् a fault or a defect of another; प्रकटान्यपि नैपुणं महत् परवाच्यानि चिराय गोपितुम् Śi.16.3.
    -वाणिः 1 a judge.
    -2 a year.
    -3 N. of the peacock of Kārtikeya.
    -वादः 1 rumour, report.
    -2 Objection, controversy.
    -वादिन् m. a disputant, controversialist.
    -वेश्मन् n. the abode of the Supreme Being.
    -व्रतः an epithet of Dhṛitarāṣṭra.
    -शब्दः a word expressive of something else; परशब्दस्य परत्र वृत्तौ तद्वद् भावो गम्यते ŚB. on MS.7.2.1.
    -श्वस् ind. the day after tomorrow.
    -संगत a.
    1 asso- ciated with another.
    -2 fighting with another.
    -संज्ञकः the soul.
    -सवर्ण a. homogeneous with a following letter (in gram.).
    -सात् ind. into the hands of an- other. ˚कृता a woman given in marriage.
    -सेवा service of another.
    -स्त्री another's wife.
    -स्वम् another's pro- perty; व्यावृता यत् परस्वेभ्यः श्रुतौ तस्करता स्थिता R.1.27; Ms.7.123. ˚हरणम् seizing another's property.
    -हन् a. killing enemies.
    -हित a.
    1 benevolent.
    -2 profitable to another.
    -तम् the welfare of another; सन्तः स्वयं परहिताभिहिताभियोगाः Bh.

    Sanskrit-English dictionary > पर _para

  • 42 पाखण्डः _pākhaṇḍḥ

    पाखण्डः 1 A heretic; पाखण्डचण्डालयोः पापारम्भकयोर्मृगीव वृकयोर्भीरुर्गता गोचरम् Māl.5.24; दुरात्मन् पाखण्डचण्डाल Māl.5; पाखण्डाः पण्डितंमन्या न ते किमपि जानते Amana. Up.2.12.
    -2 The Jainas or Bauddhas; अस्वधर्मो ममैष पाखण्डावतारः Dk.2.

    Sanskrit-English dictionary > पाखण्डः _pākhaṇḍḥ

  • 43 पारक्य _pārakya

    पारक्य a.
    1 Alien, belonging to another; वरं स्वधर्मो विगुणो न पारक्यः स्वनुष्ठितः Ms.1.97; पारक्यस्यैव देहस्य बह्वयो मे$क्षौहिणीर्हताः Bhāg.1.8.48.
    -2 Intended for others.
    -3 Hostile, inimical.
    -4 Useful in the next world.
    -क्यः An enemy, adversary.
    -क्यम् Doing anything for future happiness (परलोकसाधन); pious conduct;

    Sanskrit-English dictionary > पारक्य _pārakya

  • 44 प्रशम् _praśam

    प्रशम् 4 P.
    1 To become calm or tranquil.
    -2 To be soothed or appeased.
    -3 To stop, cease, terminate.
    -4 To be allayed, be quenched or extinguished; प्रशान्तं पावकास्त्रम् U.6; निर्वाते ज्वलितो वह्निः स्वयमेव प्रशाम्यति Pt.3.56.
    -5 To decay, wither away. -Caus.
    1 To soothe, appease, pacify; सान्त्वेन प्रशमय्यादौ स्वधर्मं प्रतिपादयेत् Ms.8.391.
    -2 To allay, extinguish, quench, put down; त्वामासारप्रशमितवनोपप्लवम् Me.17.
    -3 To remove, put an end to; तम् (अपचारं) अन्विष्य प्रशमयेः R.15.47.
    -4 To conquer; vanquish, subdue; पान्तु पृथ्वीं प्रशमित- रिपवो धर्मनिष्ठाश्च भूपाः Mk.1.6.
    -5 To settle, adjust, compose; प्रशमयसि विवादं कल्पसे रक्षणाय Ś.5.8.
    -6 To kill, destroy.
    -7 To cure, heal.

    Sanskrit-English dictionary > प्रशम् _praśam

  • 45 ब्रह्मन् _brahman

    ब्रह्मन् n. [बृंह्-मनिन् नकारस्याकारे ऋतो रत्वम्; cf. Uṇ.4.145.]
    1 The Supreme Being, regarded as impersonal and divested of all quality and action; (according to the Vedāntins, Brahman is both the efficient and the mate- rial cause of the visible universe, the all-pervading soul and spirit of the universe, the essence from which all created things are produced and into which they are absorbed; अस्ति तावन्नित्यशुद्धबुद्धमुक्तस्वभावं सर्वज्ञं सर्वशक्तिसमन्वितं ब्रह्म Ś. B.);... यत्प्रयन्त्यभिसंविशन्ति । तद् विजिज्ञा- सस्व । तद् ब्रह्मेति Tai. Up.3.1; समीभूता दृष्टिस्त्रिभुवनमपि ब्रह्म मनुते Bh.3.84; Ku.3.15; दर्शनं तस्य लाभः स्यात् त्वं हि ब्रह्ममयो निधिः Mb.
    -2 A hymn of praise.
    -3 A sacred text; मैवं स्याद् ब्रह्मविक्रिया Bhāg.9.1.17.
    -4 The Vedas; ब्रह्मणः प्रणवं कुर्यात् Ms.2.74; यद् ब्रह्म सम्यगाम्नातम् Ku.6.16; U.1.15; समस्तवदनोद्गीतब्रह्मणे ब्रह्मणे नमः Bm.1.1; Bg.3.15.
    -5 The sacred and mystic syllable om; एकाक्षरं परं ब्रह्म Ms.2.83.
    -6 The priestly of Brahmanical class (collectively); तदेतद् ब्रह्म क्षत्रं विट् शूद्रः Bṛi. Up.1.4.15; ब्रह्मैव संनियन्तृ स्यात् क्षत्रं हि ब्रह्मसंभवम् Ms.9.32.
    -7 The power or energy of a Brāhmaṇa; पवनाग्निसमागमो ह्ययं सहितं ब्रह्म यदस्त्रतेजसा R.8.4.
    -8 Religious penance or austerities.
    -9 Celi- bacy, chastity; शाश्वते ब्रह्मणि वर्तते Ś.1.
    -1 Final eman- cipation or beatitude.
    -11 Theology, sacred learning, religious knowledge.
    -12 The Brāhmaṇa portion of the Veda.
    -13 Wealth.
    -14 Food.
    -15 A Brāhmaṇa.
    -16 Truth.
    -17 The Brāhmaṇahood (ब्राह्मणत्व); येन विप्लावितं ब्रह्म वृषल्यां जायतात्मना Bhāg.6.2.26.
    -18 The soul (आत्मा); एतदेषां ब्रह्म Bṛi. Up.1.6.1-3.
    -19 See ब्रह्मास्त्र. अब्राह्मणे न हि ब्रह्म ध्रुवं तिष्ठेत् कदाचन Mb.12.3.31.
    -2 The गायत्री mantra; उभे सन्ध्ये च यतवाग्जपन् ब्रह्म समाहितः Bhāg.7. 12.2. -m.
    1 The Supreme Being, the Creator, the first deity of the sacred Hindu Trinity, to whom is en- trusted the work of creating the world. [The accounts of the creation of the world differ in many respects; but, according to Manu Smṛiti, the universe was enveloped in darkness, and the self-existent Lord manifested himself dispelling the gloom. He first created the waters and deposited in them a seed. This seed became a golden egg, in which he himself was born as Brahmā-- the progenitor of all the worlds. Then the Lord divided the egg into two parts, with which he constructed heaven and earth. He then created the ten Prajāpatis or mind-born sons who completed the work of creation. According to another account (Rāmāyaṇa) Brahmā sprang from ether; from him was descended marīchi, and his son was Kaśyapa. From Kaśyapa sprang Vivasvata, and Manu sprang from him. Thus Manu was the procreator of all human beings. According to a third account, the Supreme deity, after dividing the golden egg, separated himself into two parts, male and female, from which sprang Virāj and from him Manu; cf. Ku.2.7. and Ms.1.32 et seq. Mythologically Brahman is represented as being born in a lotus which sprang from the navel of Viṣṇu, and as creating the world by an illicit connection with his own daughter Sarasvatī. Brahman had originally five heads, but one of them was cut down by Śiva with the ring-finger or burnt down by the fire from his third eye. His vehicle is a swan. He has numerous epithets, most of which have reference to his birth, in a lotus.]
    -2 A Brāhmaṇa; Ś.4.4.
    -3 A devout man.
    -4 One of the four Ritvijas or priests employed at a Soma sacrifice.
    -5 One conversant with sacred knowledge.
    -6 The sun.
    -7 Intellect.
    -8 An epithet of the seven Prajāpatis:-- मरीचि, अत्रि, अङ्गिरस्, पुलस्त्य, पुलह, क्रतु and वसिष्ठ.
    -9 An epithet of Bṛihaspati; ब्रह्मन्नध्ययनस्य नैष समयस्तूष्णीं बहिः स्थीयताम् Hanumannāṭaka.
    -1 The planet Jupiter; ब्रह्मराशिं समावृत्य लोहिताङ्गो व्यवस्थितः Mb. 3.6.18.
    -11 The world of Brahmā (ब्रह्मलोक); दमस्त्यागो- $प्रमादश्च ते त्रयो ब्रह्मणो हयाः Mb.11.7.23.
    -1 Of Śiva.
    -Comp. -अक्षरम् the sacred syllable om.
    -अङ्गभूः 1 a horse.
    -2 one who has touched the several parts of his body by the repetition of Mantras; स च त्वदेकेषुनिपात- साध्यो ब्रह्माङ्गभूर्ब्रह्मणि योजितात्मा Ku.3.15 (see Malli. thereon).
    -अञ्जलिः 1 respectful salutation with folded hands while repeating the Veda.
    -2 obeisance to a preceptor (at the beginning and conclusion of the repetition of the Veda); अपश्यद्यावतो वेदविदां ब्रह्माञ्जलीनसौ N.17.183; ब्रह्मारम्भे$वसाने च पादौ ग्राह्यौ गुरोः सदा । संहत्य हस्तावध्येयं स हि ब्रह्माञ्जलिः स्मृतः ॥ Ms.2.71.
    -अण्डम् 'the egg of Brahman', the primordial egg from which the universe sprang, the world, universe; ब्रह्माण्डच्छत्रदण्डः Dk.1. ˚कपालः the hemisphere of the world. ˚भाण्डोदरम् the hollow of the universe; ब्रह्मा येन कुलालवन्नियमितो ब्रह्माण्ड- भाण्डोदरे Bh.2.95. ˚पुराणम् N. of one of the eighteen Purāṇas.
    -अदि(द्रि)जाता an epithet of the river Godāvarī.
    -अधिगमः, अधिगमनम् study of the Vedas.
    -अम्भस् n. the urine of a cow.
    -अभ्यासः the study of the Vedas.
    -अयणः, -नः an epithet of Nārāyaṇa.
    -अरण्यम् 1 a place of religious study.
    -2 N. of a forest.
    -अर्पणम् 1 the offering of sacred knowledge.
    -2 devoting oneself to the Supreme Spirit.
    -3 N. of a spell.
    -4 a mode of performing the Śrāddha in which no Piṇḍas or rice-balls are offered.
    -अस्त्रम् a missile presided over by Brahman.
    -आत्मभूः a horse.
    -आनन्दः bliss or rapture of absorption into Brahma; ब्रह्मानन्दसाक्षात्क्रियां Mv.7.31.
    -आरम्भः beginning to repeat the Vedas; Ms.2.71.
    -आवर्तः N. of the tract between the rivers Sarasvatī and Dṛiṣavatī (northwest of Hastināpura); सरस्वतीदृषद्वत्योर्देवनद्योर्यदन्तरम् । तं देवनिर्मितं देशं ब्रह्मावर्तं प्रचक्षते Ms.2.17,19; Me.5.
    -आश्रमः = ब्रह्मचर्याश्रमः; वेदाध्ययननित्यत्वं क्षमा$थाचार्यपूजनम् । अथोपाध्यायशुश्रूषा ब्रह्माश्रमपदं भवेत् ॥ Mb.12.66.14.
    -आसनम् a particular position for profound meditation.
    -आहुतिः f.
    1 the offering of prayers; see ब्रह्मयज्ञ.
    -2 the study of the Vedas.
    -उज्झता forgetting or neglecting the Vedas; Ms.11.57 (अधीतवेदस्यानभ्यासेन विस्मरणम् Kull.).
    -उत्तर a.
    1 treating principally of Brahman.
    -2 consisting chiefly of Brāhmaṇas.
    -उद्यम् explaining the Veda, treatment or discussion of theological problems; ब्राह्मणा भगवन्तो हन्ताहमिमं द्वौ प्रश्नौ प्रक्ष्यामि तौ चेन्मे वक्ष्यति न वै जातु युष्माकमिमं कश्चिद् ब्रह्मोद्यं जेतेति Bṛi. Up.
    -उपदेशः instruc- tion in the Vedas or sacred knowledge. ˚नेतृ m. the Palāśa tree.
    -ऋषिः (
    ब्रह्मर्षिः or
    ब्रह्माऋषिः) a Bra- hmanical sage. ˚देशः N. of a district; (कुरुक्षेत्रं च मत्स्याश्च पञ्चालाः शूरसेनकाः । एष ब्रह्मर्षिदेशो वै ब्रह्मावर्तादनन्तरः Ms.2.19).
    -ओदनः, -नम् food given to the priests at a sacrifice.
    -कन्यका an epithet of Sarasvatī.
    -करः a tax paid to the priestly class.
    -कर्मन् n.
    1 the religious duties of a Brāhmaṇa, the office of Brahman, one of the four principal priests at a sacrifice.
    -कला an epithet of Dākṣāyaṇī (who dwells in the heart of man).
    -कल्पः an age of Brahman.
    -काण्डम् the portion of the Veda relating to spiritual knowledge.
    -काष्ठः the mulberry tree.
    -किल्बिषम् an offence against Brāhmaṇas.
    -कूटः a thoroughly learned Brāhmaṇa.
    -कूर्चम् a kind of penance; अहोरात्रोषितो भूत्वा पौर्णमास्यां विशेषतः । पञ्चगव्यं पिबेत् प्रातर्ब्रह्मकूर्चमिति स्मृतम् ॥.
    -कृत् one who prays. (-m.) an epithet of Viṣṇu.
    -कोशः the treasure of the Vedas, the entire collection of the Vedas; क्षात्रो धर्मः श्रित इव तनुं ब्रह्मकोशस्य गुप्त्यै U.6.9.
    -गायत्री N. of a magical mantra composed after the model of गायत्री mantra.
    -गिरिः N. of a mountain.
    -गीता f. The preaching of Brahmā as included in the Anuśāsana parva of the Mahābhārata.
    -गुप्तः N. of an astronomer born in 598. A. D.
    -गोलः the universe.
    -गौरवम् respect for the missile presided over by Brahman; विष्कम्भितुं समर्थो$पि ना$चलद् ब्रह्मगौरवात् Bk.9.76 (मा भून्मोघो ब्राह्मः पाश इति).
    -ग्रन्थिः 1 N. of a particular joint of the body.
    -2 N. of the knot which ties together the 3 threads of the यज्ञोपवीत.
    -ग्रहः, -पिशाचः, -पुरुषः, -रक्षस् n.,
    -राक्षसः a kind of ghost, the ghost of a Brāhmaṇa, who during his life time indulges in a disdainful spirit and carries away the wives of others and the property of Brāh- maṇas; (परस्य योषितं हृत्वा ब्रह्मस्वमपहृत्य च । अरण्ये निर्जले देशे भवति ब्रह्मराक्षसः ॥ Y.3.212; cf. Ms.12.6 also).
    -ग्राहिन् a. worthy to receive that which is holy.
    -घातकः, -घातिन् m. the murderer of a Brāhmaṇa.
    -घातिनी a woman on the second day of her courses.
    -घोषः 1 recital of the Veda.
    -2 the sacred word, the Vedas collectively; U.6.9 (v. l.).
    -घ्नः the murderer of a Brāhmaṇa.
    -चक्रम् 1 The circle of the universe; Śvet. Up.
    -2 N. of a magical circle.
    -चर्यम् 1 religious studentship, the life of celibacy passed by a Brāhmaṇa boy in studying the Vedas, the first stage or order of his life; अविप्लुतब्रह्मचर्यो गृहस्थाश्रममाचरेत् Ms.3.2;2. 249; Mv.1.24; यदिच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति तत्ते पदं संग्रहेण ब्रवीम्योमित्येतत् Kaṭh.
    -2 religious study, self-restraint.
    -3 celibacy, chastity, abstinence, continence; also ब्रह्म- चर्याश्रम. (
    -र्यः) a religious student; see ब्रह्मचारिन्. (
    -र्या) chastity, celibacy. ˚व्रतम् a vow of chastity. ˚स्खलनम् falling off from chastity, incontinence.
    -चारिकम् the life of a religious student.
    -चारिन् a.
    1 studying the Vedas.
    -2 practising continence of chastity. (-m.) a religious student, a Brāhmaṇa in the first order of his life, who continues to live with his spiritual guide from the investiture with sacred thread and performs the duties pertaining to his order till he settles in life; ब्रह्मचारी वेदमधीत्य वेदौ वेदान् वा चरेद् ब्रह्मचर्यम् Kaṭha- śrutyopaniṣad 17; Ms.2.41,175;6.87.
    -2 one who vows to lead the life of a celibate.
    -3 an epithet of Śiva.
    -4 of Skanda.
    -चारिणी 1 an epithet of Durgā.
    -2 a woman who observes the vow of chastity.
    -जः an epithet of Kārtikeya.
    -जन्मन् n.
    1 spirtual birth.
    -2 investiture with the sacred thread; ब्रह्मजन्म हि विप्रस्य प्रेत्य चेह च शाश्वतम् Ms.2.146,17.
    -जारः the paramour of a Brāhmaṇa's wife; Rāmtā. Up.
    -जिज्ञासा desire to know Brahman; अयातो ब्रह्मजिज्ञासा Brahmasūtra.
    -जीविन् a. living by sacred knowledge. (-m.) a mercenary Brāhmaṇa (who converts his sacred knowledge into trade), a Brāhmaṇa who lives by sacred knowledge.
    -ज्ञानम् knowledge about Brahman; वेदान्तसाङ्ख्यसिद्धान्त- ब्रह्मज्ञानं वदाम्यहम् Garuḍa. P.
    -ज्ञ, -ज्ञानिन् a. one who knows Brahma.
    (-ज्ञः) 1 an epithet of Kārtikeya.
    -2 of Viṣṇu.
    -ज्ञानम् true or divine knowledge, knowledge of the identity of the universe with Brahma; ब्रह्मज्ञान- प्रभासंध्याकालो गच्छति धीमताम् Paśupata. Up.7.
    -ज्येष्ठः the elder brother of Brahman; ब्रह्मज्येष्ठमुपासते T. Up.2.5. (-a.) having Brahmā as first or chief.
    -ज्योतिस् n.
    1 the light of Brahma or the Supreme Being.
    -2 an epithet of Śiva.
    -तत्त्वम् the true knowledge of the Supreme Spirit.
    -तन्त्रम् all that is taught in the Veda.
    -तालः (in music) a kind of measure.
    -तेजस् n.
    1 the glory of Brahman.
    -2 Brahmanic lustre, the lustre or glory supposed to surround a Brāhmaṇa.
    -दः a spiritual preceptor; Ms.4.232.
    -दण्डः 1 the curse of a Brāhmaṇa; एकेन ब्रह्मदण्डेन बहवो नाशिता मम Rām.
    -2 a tribute paid to a Brāhmaṇa.
    -3 an epithet of Śiva.
    -4 N. of a mythical weapon (ब्रह्मास्त्र); स्वरस्य रामो जग्राह ब्रह्मदण्डमिवापरम् Rām.3.3.24.
    -5 magic, spells, incanta- tion (अभिचार); ब्रह्मदण्डमदृष्टेषु दृष्टेषु चतुरङ्गिणीम् Mb.12. 13.27.
    -दर्मा Ptychotis Ajowan (Mar. ओवा).
    -दानम् 1 the imparting of sacred knowledge.
    -2 sacred knowledge, received as an inheritance or hereditary gift; सर्वेषामेव दानानां ब्रह्मदानं विशिष्यते Ms.4.233.
    -दायः 1 instruction in the Vedas, the imparting of sacred knowledge.
    -2 sacred knowledge received as an in- heritance; तं प्रतीतं स्वधर्मेण ब्रह्मदायहरं पितुः Ms.3.3.
    -3 the earthly possession of a Brāhmaṇa.
    -दायादः 1 one who receives the Vedas as his hereditary gift, a Brāhmaṇa.
    -2 the son of a Brāhmaṇa.
    -दारुः the mulberry tree.
    -दिनम् a day of Brahman.
    -दूषक a. falsifying the vedic texts; Hch.
    -देय a. married according to the Brāhma form of marriage; ब्रह्मदेयात्मसंतानो ज्येष्ठसामग एव च Ms.3.185. (
    -यः) the Brāhma form of marriage.
    (-यम्) 1 land granted to Brahmaṇas; श्रोत्रियेभ्यो ब्रह्मदेयान्यदण्डकराण्यभिरूपदायकानि प्रयच्छेत् Kau. A.2.1.19.
    -2 instruction in the sacred knowledge.
    -दैत्यः a Brāhmaṇa changed into a demon; cf. ब्रह्मग्रह.
    -द्वारम् entrance into Brahmā; ब्रह्मद्वारमिदमित्येवैतदाह यस्त- पसाहतपाप्मा Maitra. Up.4.4.
    -द्विष्, -द्वेषिन् a.
    1 hating Brāhmaṇas; Ms.3.154 (Kull.).
    -2 hostile to religi- ous acts or devotion, impious, godless.
    -द्वेषः hatred of Brāhmaṇas.
    -धर a. possessing sacred knowledge.
    -नदी an epithet of the river Sarasvatī.
    -नाभः an epithet of Viṣṇu.
    -निर्वाणम् absorption into the Supreme Spirit; स्थित्वास्यामन्तकाले$पि ब्रह्मनिर्वाणमृच्छति Bg.2.72.
    -2 = ब्रह्मानन्द q. v.; तं ब्रह्मनिर्वाणसमाधिमाश्रितम् Bhāg.4.6.39.
    -निष्ठ a. absorbed in or intent on the contemplation of the Supreme Spirit; ब्रह्मनिष्ठस्तथा योगी पृथग्भावं न विन्दति Aman. Up.1.31. (
    -ष्ठः) the mulberry tree.
    -नीडम् the resting-place of Brahman.
    -पदम् 1 the rank or position of a Brāhmaṇa.
    -2 the place of the Supreme Spirit.
    -पवित्रः the Kuśa grass.
    -परिषद् f. an assembly of Brāhmṇas.
    -पादपः, -पत्रः the Palāśa tree.
    -पारः the final object of all sacred knowledge.
    -पारायणम् a complete study of the Vedas, the entire Veda; याज्ञवल्क्यो मुनिर्यस्मै ब्रह्मपारायणं जगौ U.4.9; Mv.1.14.
    -पाशः N. of a missile presided over by Brahman; अबध्नादपरिस्कन्दं ब्रह्मपाशेन विस्फुरन् Bk.9.75.
    -पितृ m. an epithet of Viṣṇu.
    -पुत्रः 1 a son of Brahman.
    -2 N. of a (male) river which rises in the eastern extremity of the Himālaya and falls with the Ganges into the Bay of Bengal.
    (-त्रा) 1 a kind of vegetable poison.
    -2 See ब्रह्मपुत्रः (2). (
    -त्री) an epithet of the river Sarasvatī.
    -पुरम् the heart; दिव्ये ब्रह्मपुरे ह्येष व्योम्न्यात्मा प्रतिष्ठितः Muṇḍ.2.2.7.
    -2 the body; Ch. Up.
    -पुरम्, -पुरी 1 the city of Brahman (in heaven).
    -2 N. of Benares.
    -पुराणम् N. of one of the eighteen Purāṇas.
    -पुरुषः a minister of Brahman (the five vital airs).
    -प्रलयः the universal destruction at the end of one hundred years of Brahman in which even the Supreme Being is supposed to be swallowed up.
    -प्राप्तिः f. absorp- tion into the Supreme spirit.
    -बलम् the Brahmani- cal power.
    -बन्धुः 1 a contemptuous term for a Brāh- maṇa, an unworthy Brāhmaṇa (cf. Mar. भटुर्गा); वस ब्रह्मचर्यं न वै सोम्यास्मत्कुलीनो$ननूज्य ब्रह्मबन्धुरिव भवतीति Ch. Up.6.1.1; ब्रह्मबन्धुरिति स्माहम् Bhāg.1.81.16; M.4; V.2.
    -2 one who is a Brāhmaṇa only by caste, a nominal Brāhmaṇa.
    -बिन्दुः a drop of saliva sputtered while reciting the Veda.
    -बीजम् 1 the mystic syllable om; मनो यच्छेज्जितश्वासो ब्रह्मबीजमविस्मरन् Bhāg.2.1.17.
    -2 the mulberry tree.
    -ब्रुवः, -ब्रुवाणः one who pretends to be a Brāhmaṇa.
    -भवनम् the abode of Brahman.
    -भागः 1 the mulberry tree.
    -2 the share of the chief priest; अथास्मै ब्रह्मभागं पर्याहरन्ति Śat. Br.
    -भावः absorp- tion into the Supreme Spirit
    -भावनम् imparting religious knowledge; छेत्ता ते हृदयग्रन्थिमौदर्यो ब्रह्मभावनः Bhāg.3.24.4.
    -भिद् a. dividing the one Brahma into many.
    -भुवनम् the world of Brahman; आ ब्रह्म- भुवनाल्लोकाः पुनरावर्तिनो$र्जुन Bg.8.16.
    -भूत a. become one with Brahma, absorbed into the Supreme Spirit; आयुष्मन्तः सर्व एव ब्रह्मभूता हि मे मताः Mb.1.1.14.
    -भूतिः f. twilight.
    -भूमिजा a kind of pepper.
    -भूयम् 1 identity with Brahma, absorption or dissolution into Brahma, final emancipation; स ब्रह्मभूयं गतिमागजाम R.18.28; ब्रह्मभूयाय कल्पते Bg.14.26; Ms.1.98.
    -2 Brahmanahood, the state or rank of a Brāhmaṇa. धृष्टाद्धार्ष्टमभूत् क्षत्र ब्रह्मभूयं गतं क्षितौ Bhāg.9.2.17.
    -भूयस n. absorption into Brahma.
    -मङ्गलदेवता an epithet of Lakshmī.
    -महः a festival in honour of Brāhmaṇas.
    -मित्र a. having Brāhmaṇas for friends.
    -मीमांसा the Vedānta philosophy which inquires into the nature of Brahma or Supreme Spirit.
    -मुहूर्तः a particular hour of the day.
    -मूर्ति a. having the form of Brahman.
    -मूर्धभृत् m. an epithet of Śiva.
    -मेखलः the Munja plant.
    -यज्ञः one of the five daily Yajñas or sacrifices (to be performed by a householder), teaching and reciting the Vedas; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः Ms.3.7 (अध्यापनशब्देन अध्य- यनमपि गृह्यते Kull.)
    -योगः cultivation or acquisition of spiritual knowledge.
    -योनि a.
    1 sprung from Brahman; गुरुणा ब्रह्मयोनिना R.1.64. (
    -निः) f.
    1 original source in Brahman.
    -2 the author of the Vedas or of Brahman; किं पुनर्ब्रह्मयोनेर्यस्तव चेतसि वर्तते Ku.6.18. ˚स्थ a. intent on the means of attaining sacred knowledge; ब्राह्मणा ब्रह्मयोनिस्था ये स्वकर्मण्यवस्थिताः Ms.1.74.
    -रत्नम् a valuable present made to a Brāhmaṇa.
    -रन्ध्रम् an aperture in the crown of the head through which the soul is said to escape on its leaving the body; आरोप्य ब्रह्मरन्ध्रेण ब्रह्म नीत्वोत्सृजेत्तनुम् Bhāg.11.15.24.
    -राक्षसः See ब्रह्मग्रह; छिद्रं हि मृगयन्ते स्म विद्वांसो ब्रह्मराक्षसाः Rām. 1.8.17.
    -रवः muttering of prayers.
    -रसः Brahma's savour. ˚आसवः Brahma's nectar.
    -रातः an epithet of Śuka; Bhāg.1.9.8.
    -रात्रः early dawn.
    -रात्रिः an epithet of Yājñavalkya, (wrong for ब्रह्मरातिः)
    -राशिः 1 the whole mass or circle of sacred know- ledge.
    -2 an epithet of Paraśurāma.
    -3 a particular constellation.
    -रीतिः f. a kind of brass.
    -रे(ले)खा -लिखितम्, -लेखः lines written by the creator on the forehead of a man which indicate his destiny, the predestined lot of any man.
    -लोकः the world of Brahman.
    -लौकिक a. inhabiting the ब्रह्मलोक.
    -वक्तृ m. an expounder of the Vedas.
    -वद्यम् knowledge of Brahma.
    -वधः, -वध्या, -हत्या the murder of a Brāh- maṇa.
    -वर्चस् n.,
    -वर्चसम् 1 divine glory or splendour, spiritual pre-eminence or holiness resulting from sacred knowledge; स य एवमेतद्रथन्तरमग्नौ प्रोतं वेद ब्रह्मवर्चस्यन्नादो भवति Ch. Up.2.12.2; (तस्य) हेतुस्त्वद्ब्रह्मवर्चसम् R.1.63; Ms.2.37;4.94.
    -2 the inherent sanctity or power of a Brāhmaṇa; Ś.6.
    -वर्चसिन्, -वर्चस्विन् a. holy or sanctified by spiritual pre-eminence, holy; अपृथग्धीरुपा- सीत ब्रह्मवर्चस्व्यकल्मषः Bhāg.11.17.32. (-m.) an eminent or holy Brāhmaṇa; ब्रह्मवर्चस्विनः पुत्रा जायन्ते शिष्टसंमताः Ms. 3.39.
    -वर्तः see ब्रह्मावर्त.
    -वर्धनम् copper.
    -वाच् f. the sacred text.
    -वादः a discourse on the sacred texts; ब्रह्मवादः सुसंवृत्तः श्रुतयो यत्र शेरते Bhāg.1.87.1.
    -वादिन् m.
    1 one who teaches or expounds the Vedas; U.1; Māl.1.
    -2 a follower of the Vedānta philosophy; तस्याभिषेक आरब्धो ब्राह्मणैर्ब्रह्मवादिभिः Bhāg.4.15.11. (
    -नी) an epithet of Gāyatrī; आयाहि वरदे देवि त्र्यक्षरे ब्रह्मवादिनि Gāyatryāvāhanamantra.
    -वासः the abode of Brāhma- ṇas.
    -विद्, -विद a.
    1 knowing the Supreme Spirit; ब्रह्मविद् ब्रह्मैव भवति. (-m.) a sage, theologian, philosopher.
    -विद्या, -वित्त्वम् knowledge of the Supreme Spirit. ब्रह्मविद्यापरिज्ञानं ब्रह्मप्राप्तिकरं स्थितम् Śuka. Up.3.1.
    -विन्दुः see ब्रह्मबिन्दु.
    -विवर्धनः an epithet of Indra.
    -विहारः a pious conduct, perfect state; Buddh.
    -वीणा a particular Vīṇā.
    -वृक्षः 1 the Palāśa tree.
    -2 the Udumbara tree.
    -वृत्तिः f. livelihood of a Brāhmaṇa; ब्रह्मवृत्त्या हि पूर्णत्वं तया पूर्णत्वमभ्यसेत् Tejobindu Up.1.42.
    -वृन्दम् an assemblage of Brāhmaṇas.
    -वेदः 1 knowledge of the Vedas.
    -2 monotheism, knowledge of Brahma.
    -3 the Veda of the Brāhmaṇas (opp. क्षत्रवेद).
    -4 N. of the Atharvaveda; ब्रह्मवेदस्याथर्वर्णं शुक्रमत एव मन्त्राः प्रादु- र्बभूवुः Praṇava Up.4.
    -वेदिन् a. knowing the Vedas; cf. ब्रह्मविद्.
    -वैवर्तम् N. of one of the eighteen Purāṇas
    -व्रतम् a vow of chastity.
    -शल्यः Acacia Arabica (Mar. बाभळ).
    -शाला 1 the hall of Brahman.
    -2 a place for reciting the Vedas.
    -शासनम् 1 a decree addressed to Brāhmaṇas.
    -2 a command of Brahman.
    -3 the command of a Brāhmaṇa.
    -4 instruction about sacred duty.
    -शिरस्, -शीर्षन् n. N. of a particular missile; अस्त्रं ब्रह्मशिरस्तस्मै ततस्तोषाद्ददौ गुरुः Bm.1.649.
    -श्री N. of a Sāman.
    -संसद् f. an assembly of Brāh- maṇas.
    -संस्थ a. wholly devoted to the sacred know- ledge (ब्रह्म); ब्रह्मसंस्थो$मृतत्वमेति Ch. Up.2.23.1.
    -सती an epithet of the river Sarasvatī.
    -सत्रम् 1 repeating and teaching the Vedas (= ब्रह्मयज्ञ q. v.); ब्रह्मसत्रेण जीवति Ms.4.9; ब्रह्मसत्रे व्यवस्थितः Mb.12.243.4.
    -2 medita- tion of Brahma (ब्रह्मविचार); स्वायंभुव ब्रह्मसत्रं जनलोके$भवत् पुरा Bhāg.1.87.9.
    -3 absorption into the Supreme Spirit.
    -सत्रिन् a. offering the sacrifice of prayer.
    -सदस् n. the residence of Brahman.
    -सभा the hall or court of Brahman.
    -संभव a. sprung or coming from Brahman. (
    -वः) N. of Nārada.
    -सर्पः a kind of snake.
    -सवः distillation of Soma.
    -सायुज्यम् com- plete identification with the Supreme Spirit; cf. ब्रह्मभूय.
    -सार्ष्टिता identification or union or equality with Brahma; Ms.4.232.
    -सावर्णिः N. of the tenth Manu; दशमो ब्रह्मसावर्णिरुपश्लोकसुतो महान् Bhāg.8.13.21.
    -सुतः 1 N. of Nārada, Marīchi &c.
    -2 a kind of Ketu.
    -सुवर्चला f.
    1 N. of a medicinal plant (ब्राह्मी ?).
    -2 an infusion (क्वथितमुदक); पिबेद् ब्रह्मसुवर्चलाम् Ms.11.159.
    -सूः 1 N. of Aniruddha.
    -2 N. of the god of love.
    -सूत्रम् 1 the sacred thread worn by the Brāhmaṇas or the twice-born (द्विज) over the shoulder; Bhāg. 1.39.51.
    -2 the aphorisms of the Vedānta philosophy by Bādarāyaṇa; ब्रह्मसूत्रपदैश्चैव हेतुमद्भिर्विनिश्चितैः Bg.13.4.
    -सूत्रिन् a. invested with the sacred thread.
    -सृज् m. an epithet of Śiva.
    -स्तम्बः the world, universe; ब्रह्मस्तम्बनिकुञ्जपुञ्जितघनज्याघोषघोरं धनुः Mv.3.48.
    -स्तेयम् acquiring holy knowledge by unlawful means; स ब्रह्मस्तेयसंयुक्तो नरकं प्रतिपद्यते Ms.2.116.
    -स्थली a place for learning the Veda (पाठशाला);...... ब्रह्मस्थलीषु च । सरी- सृपाणि दृश्यन्ते... Rām.6.1.16.
    -स्थानः the mulberry tree.
    -स्वम् the property or possessions of a Brāhmaṇa; परस्य योषितं हृत्वा ब्रह्मस्वमपहृत्य च । अरण्ये निर्जले देशे भवति ब्रह्मराक्षसः ॥ Y.3.212. ˚हारिन् a. stealing a Brāhmaṇa's property.
    -स्वरूप a. of the nature of the Supreme Spirit.
    -हत्या, -वधः Brahmanicide, killing a Brāh- maṇa; ब्रह्महत्यां वा एते घ्नन्ति Trisuparṇa. हन् a. murderer of a Brāhmaṇa; ब्रह्महा द्वादश समाः कुटीं कृत्वा वने वसेत् Ms.11.72.
    -हुतम् one of the five daily Yajñas or sacrifices, which consists in offering the rites of hospitality to guests; cf. Ms.3.74.
    -हृदयः, -यम् N. of a star (Capella).

    Sanskrit-English dictionary > ब्रह्मन् _brahman

  • 46 भयम् _bhayam

    भयम् [विमेत्यस्मात्, भी-अपादाने अच्]
    1 Fear, alarm, dread, apprehension, (oft. with abl.); भोगे रोगमयं कुले च्युतिभयं वित्ते नृपालाद्भयम् Bh.3.35; यदि समरमपास्य नास्ति मृत्योर्भयम् Ve.3.4.
    -2 Fright, terror; जगद्भयम् &c.
    -3 A danger, risk, hazard; तावद्भयस्य भेतव्यं यावद्भयमनागतम् । आगतं तु भयं वीक्ष्य नरः कुर्याद्यथोचितम् H.1.54.
    -4 The sentiment of fear; see भयानक below; रौद्रशक्त्या तु जनितं चित्तवैकल्यजं भयम् S. D.6.
    -5 The blossom of Trapa Bispinosa (Mar. शिंगाडा)
    -यः Sickness, disease.
    -Comp. अन्वित, -आक्रान्त a. overcome with fear.
    - अपह a. warding off or removing fear.
    (-हः) 1 N. of Viṣṇu.
    -2 a king.
    -आतुर, -आर्त a. afraid, alarmed, frighten- ed.
    1 causing fear, formidable.
    -2 risky; स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः Bg.3.35.
    -उत्तर a. attended with or succeeded by fear.
    -एकप्रवण a. wholly overpowered by fear.
    -कम्पः tremour of fear.
    -कर (also भयंकर) a.
    1 frightening, terrible, fearful.
    -2 dangerous, perilous; so
    भयकारक, -भयकृत्. -कृत् m. N. of Viṣṇu; भयकृद् भयनाशन V. Sah.
    -डिण्डिमः a drum used in battle.
    -त्रातृ a. a deliverer from fear.
    -दर्शिन् a.
    1 fearful.
    -2 intimidating.
    -द्रुत a. fleeing from fear, routed, put to flight.
    -नाशन removing fear. (
    -नः) N. of Viṣṇu; भयकृद् भयनाशनः V. Sah.
    -प्रतीकारः warding off or removal of fears.
    -प्रद a. inspiring fear, fearful, terrible.
    -प्रस्तावः an occa- sion of fear.
    -ब्राह्मणः a timid Brāhmaṇa, a Brāhmaṇa who, to save himself from danger, declares his caste relying on the inviolability of a Brāhmaṇa.
    -भ्रष्ट a. put to flight.
    -विप्लुत a. panic-struck.
    -व्यूहः a particular array of troops when they are threatened with danger; सर्वतः सर्वतोभद्रं भयव्यूहं प्रकल्पयेत् Kām.
    -शील a. timid.
    -स्थानम्, -हेतुः a cause of fear; हर्षस्थानसहस्राणि भयस्थानशतानि च Mb.18.5.61.
    -हर्तृ, हारिन् a. removing fear, dispelling alarm.

    Sanskrit-English dictionary > भयम् _bhayam

  • 47 विकम्प् _vikamp

    विकम्प् 1 Ā.
    1 To shake, tremble; किं यासि बालकदलीव विकम्पमाना Mk.1.2;; स्फुरति नयनं वामो बाहुर्मुहुश्च विकम्पते 9. 13; स्वधर्ममपि चावेक्ष्य न विकम्पितुमर्हसि Bg.2.31.
    -2 To be- come changed or deformed.
    -3 To shrink or retreat from. -Caus. To shake; रावणश्रियमपि व्यकम्पयत् R.11. 19; Ṛs.2.17.

    Sanskrit-English dictionary > विकम्प् _vikamp

  • 48 विगुण _viguṇa

    विगुण a.
    1 Destitute of merits, worthless, bad; श्रेयान्- स्वधर्मो विगुणः परधर्मात् स्वनुष्ठितात् Bg.3.35; Śi.9.12; Mu. 6.11.
    -2 Destitute of qualities.
    -3 Having on string; विगुणीकृतकार्मुको$पि जेतुं भुवि जेतव्यमसौ समर्थ एव Mu.7.11.
    -4 Unfruitful; विगुणानि च पश्यन्ति Mb.12.269.37.

    Sanskrit-English dictionary > विगुण _viguṇa

  • 49 वैडाल _vaiḍāla

    वैडाल See बैडाल; यस्य धर्मध्वजो नित्यं शक्रध्वज इवोछ्रितः । प्रच्छन्नानि च पापानि बैडालं नाम तद् व्रतम् ॥ वैडालव्रतिनः पापाः सर्वधर्मविनाशकाः । सद्यः पतन्ति पापेषु कर्मणस्तस्य तत् फलम् ॥ Kūrma P.

    Sanskrit-English dictionary > वैडाल _vaiḍāla

  • 50 व्यभिचर् _vyabhicar

    व्यभिचर् 1 P.
    1 To go astray, deviate from; as in अव्यभिचरितं साध्यसामान्याधिकरण्यं व्याप्तिः Tarka. K.
    -2 To transgress against, be faithless to; तस्मात् स्वधर्मं भूतानां राजा न व्यभिचारयेत् Kau. A.1.3.
    -3 To act crookedly.
    -4 To offend, injure.
    -5 To fail, miscarry.
    -6 To practise sorcery.

    Sanskrit-English dictionary > व्यभिचर् _vyabhicar

  • 51 शूद्रः _śūdrḥ

    शूद्रः [शुच्-रक् पृषो˚ चस्य दः दीर्घः Uṇ.2.19] A man of the fourth or the last of the four principal tribes of the Hindus; he is said to have been born from the feet of Puruṣa; पद्भ्यां शूद्रो अजायत Ṛv.1.9.12; or of Brahman; Ms.1.87; and his principal business was to serve the three higher castes; एकमेव तु शूद्रस्य प्रभुः कर्म समादिशत् । एतेषामेव वर्णानां शुश्रुषामनसूयया ॥ Ms.1.9.
    -Comp. -आर्ता the Priyaṅgu plant.
    -आह्निकम् the daily ceremonies or observances of a Śūdra.
    -उदकम् water polluted by the touch of a Śūdra.
    -कृत्यम्, -धर्मः the duties of a Śūdra.
    -घ्न, -हन् a.
    1 killing a Śūdra.
    -2 the slayer of a Śūdra; एतदेव व्रतं कृत्स्नं षण्मासान् शूद्रहा चरेत् Ms.11.13.
    -प्रियः an onion.
    -प्रेष्यः a man of any of the three higher castes who has become a servant to a Śūdra.
    -भूयिष्ठ a. consisting mostly of Śūdra; यद्राष्ट्रं शूद्रभूयिष्ठम् (विनश्यति) Ms.8.22.
    -याजकः one who con- ducts a sacrifice for a Śūdra.
    -राज्यम् a country of which a Śūdra is a king; न शूद्रराज्ये निवसेत् Ms.4.61.
    -वर्गः the Śūdra or servile class.
    -वृत्तिः the occupation of a Śūdra; वैश्यो$जीवन् स्वधर्मेण शूद्रवृत्त्यापि वर्तयेत् Ms.1.98,
    -शासनम् 1 dominion of a Śūdra.
    -2 a written bond of a Śūdra; L. D. B.
    -3 an edict addressed to Śūdras.
    -संस्पर्शः the touch of a Śūdra; अस्वर्ग्या ह्याहुतिः सा स्याच्छूद्रसंस्पर्शदूषिता Ms.5.14.
    -सेवनम् serving a Śūdra, being the servant of a Śūdra; Ms.11.69.

    Sanskrit-English dictionary > शूद्रः _śūdrḥ

  • 52 श्रुतिः _śrutiḥ

    श्रुतिः f. [श्रु-क्तिन्]
    1 Hearing; चन्द्रस्य ग्रहणमिति श्रुतेः Mu.1.7; R.1.27.
    -2 The ear; श्रुतिसुखभ्रमरस्वनगीतयः R.9.35; Śi.1.1; Ve.3.23.
    -3 Report, rumour, news, oral intelligence.
    -4 A sound in general; सा तु वेदश्रुतिं श्रुत्वा दृष्ट्वा वै तमसो निधिम् Rām.7.2.17; स वेत्ति गन्धांश्च रसान् श्रुतीश्च Mb.12.187.19.
    -5 The Veda (known by revelation, opp. स्मृति; see under वेद); श्रुतिस्तु वेदो विज्ञेयो धर्मशास्रं तु वै स्मृतिः Ms.2.1,14.
    -6 A Vedic or sacred text; इति श्रुतेः or इति श्रुतिः 'so says a sacred text'.
    -7 Vedic or sacred knowledge, holy learning; यत्रैषा सात्वती श्रुतिः Bhāg.1.4.7;11.3.46.
    -8 (In music) A divi- sion of the octavo, a quarter tone or interval; रणद्भिरा- घट्टनया नभस्वतः पृथग्विभिन्नश्रुतिमण्डलैः स्वरैः Śi.1.1;11.1; (see Malli. ad loc.).
    -9 The constellation Śravaṇa.
    -1 The diagonal of a tetragon, the hypotenuse of a trian- gle; cf. कर्ण.
    -11 Direct or expressed signification (opp. लक्षणा); श्रुतिलक्षणाविशये च श्रुतिर्न्याय्या न लक्षणा ŚB. on MS.6.2.2.
    -12 Speech (वाक्); विविक्तवर्णाभरणा सुखश्रुतिः Ki.14.3.
    -13 Name, fame (कीर्ति); हैरण्यौ भवतो बाहू श्रुतिर्भवति पार्थिवी Mb.3.35.9.
    -14 A word, saw, saying; Rām.2.72.25.
    -15 An explanation of ब्रह्म from the उपनिषद्s; विविधाश्चौपनिषदीरात्मसंसिद्धये श्रुतीः Ms.6.29 (com. श्रुतीरुपनिषत्पठितब्रह्मप्रतिपादकवाक्यानि).
    -16 Advantage, gain (फलश्रुति); उपोष्य संशितो भूत्वा हित्वा वेदकृताः श्रुतीः Mb.12. 265.7.
    -17 Name, title; बिभ्रत्यनन्यविषयां लोकपाल इति श्रुतिम् Kāv.2.331.
    -18 Learning.
    -19 Scholarship.
    -Comp. -अनुप्रासः a kind of alliteration; see K. P.9.
    -अर्थः the sense of a sentence derived on the strength of the श्रुतिप्रमाण as distinguished from लङ्ग, वाक्य and other प्रमाणs; यत्र श्रुत्यर्थो न सम्भवति तत्र वाक्यार्थो गृह्यते ŚB. on MS.6.2.14.
    -उक्त, -उदित a. enjoined by the Vedas; आचारः परमो धर्मः श्रुत्युक्तः स्मार्त एव च Ms.1.18.
    -कटः 1 a snake.
    -2 penance, expiation.
    -कटु a. harsh to hear. (
    -टुः) a harsh or unmelodious sound, regarded as a fault of composition.
    -कथित a. enjoined or prescribed by the Vedas.
    -चोदनम्, -नः a scriptural injunction, Vedic precept.
    -जातिविशारद a. familiar with different kinds of quarter tones; वीणावादनतत्त्वज्ञः श्रुतिजातिविशारदः । तालज्ञश्चाप्रयासेन मोक्षमार्गं नियच्छति ॥ Y.3.115.
    -जीविका a law-book or code of laws.
    -दूषक a. offending the ear.
    -द्वैधम् disagreement or contradiction of Vedas or Vedic precepts; श्रुतिद्वैधं तु यत्र स्यात्तत्र धर्माबुभौ स्मृतौ Ms.2.14.
    -धर a.
    1 hearing.
    -2 having a retentive memory; L. D. B.
    -निदर्शनम् evidence of the Vedas; कामकार- कृते$प्याहुरेके श्रुतिनिदर्शनात् Ms.11.45.
    -पथः 1 the range of the ear; तामाश्रित्य श्रुतिपथगतामास्थया लब्धमूलः M.4.1.
    -2 (pl.) tradition.
    -प्रसादन a. grateful to the ear.
    -प्रामाण्यम् authority or sanction of the Vedas.
    -प्रामाण्यतः ind. on the authority of the Veda; श्रुति- प्रामाण्यतो विद्वान् स्वधर्मे निविशेत वै Ms.2.8.
    -मण्डलम् 1 the outer ear.
    -2 the whole circle of the quarter-tones; Śi.1.1.
    -महत् a. rich in scriptural lore; सरस्वती श्रुतिमहतां महीयताम् Ś.7.35 (v. l. श्रुतमहताम्).
    -मूलम् 1 the root of the ear; लपितुं किमपि श्रुतिमूले Gīt.1.
    -2 a Vedic text.
    -मूलक a. founded on the Veda.
    -वचनम् a Ve- dic precept.
    -वर्जित a.
    1 deaf.
    -2 not knowing the Vedas.
    -विप्रतिपन्न a.
    1 not recognizing the authority of the scriptures, disregarding the Vedas.
    -2 contrary to the Vedas.
    -विवरम् the auditory passage.
    -विशेष- णार्थम् ind. for specialization in the Vedas; Svapna.1.
    -विषयः 1 the object of the sense of hearing i. e. sound; श्रुतिविषयगुणा या स्थिता व्याप्य विश्वम् Ś.1.1.
    -2 the reach or range of the ear; एतत् प्रायेण श्रुतिविषयमापतितमेव K.
    -3 the subject matter of the Veda.
    -4 any sacred ordi- nance.
    -वेधः boring the ear.
    -शिखरम्, -शिरस् 1 Upaniṣad or Vedānta; नमः सर्वेष्टाय श्रुतिशिखरदृष्टाय च नमः Viṣṇu-mahimna 3.
    -2 a leading text of the Veda.
    -सुख, -मनोहर a. agreeable to the ear, melodious; श्रुतिसुखमुपवीणितं सहायैः Ki.1.38.
    -स्फोटा Gynandropsis Pentaphylla (Mar. तिळवण).
    -स्मृति f. (dual) revela- tion and legal institutes, Veda and law; श्रुतिस्मृति- पुराणोक्तफलप्राप्त्यर्थम् Pūjā-mantra.
    -हारिन् a. captivating the ear.

    Sanskrit-English dictionary > श्रुतिः _śrutiḥ

  • 53 समितिः _samitiḥ

    समितिः f.
    1 Meeting, union, association; स्वधर्मे चानु- तिष्ठेत गुणानां समितिहिं सा Bhāg.11.25.8.
    -2 An assembly.
    -3 Flock, herd; द्युतिं समग्रां समितिर्गवामसौ Ki.4.32.
    -4 War, battle; आशंसन्ते समितिषु सुराः Ś.2.15 (v. l.); Ki.3.15; समितौ रभसादुपागतः Śi.16.13.
    -5 Likeness, equality.
    -6 Moderation.
    -7 (With Jainas) Rule of conduct.
    -Comp. -मर्दन a. harassing in battle.
    -शालिन् brave.
    -शोभन a. conspicuous in battle.

    Sanskrit-English dictionary > समितिः _samitiḥ

  • 54 सुधा _sudhā

    सुधा [सुष्ठु धीयते, पीयते धे-धा वा क Tv.]
    1 The beverage of the gods, nectar, ambrosia; निपीय यस्य क्षितिरक्षणः कथां तथाद्रियन्ते न बुधाः सुधामपि N.1.1.
    -2 The nectar or honey of flowers.
    -3 Juice.
    -4 Water.
    -5 N. of the Ganges.
    -6 White-wash, plaster, mortar; कैलासगिरिणेव सुधासितेन प्राकारेण परिगता K.; कालान्तरश्यामसुधेषु नक्तम् R.16. 18.
    -7 A brick.
    -8 Lightning.
    -9 The milk-hedge plant.
    -1 Emblic myrobalan.
    -11 Yellow myrobalan.
    -Comp. -अंशुः 1 the moon.
    -2 camphor. ˚रत्नम् a pearl.
    -अङ्गः, -आकारः, -आधारः, -आवासः the moon.
    -उद्भवः N. of Dhanvantari.
    -कण्ठः the cuckoo.
    -कारः the plasterer, white-washer; सूपकाराः सुधाकारा वंशचर्मकृतस्तथा (प्रतस्थिरे) Rām.2.8.3.
    -क्षालित a. white-washed.
    -जीविन् m. a plasterer, bricklayer.
    -द्रवः 1 a nectar- like fluid.
    -2 white-wash, plaster.
    -धवलित a. plastered, white-washed.
    -निधिः 1 the moon.
    -2 camphor.
    -पाणिः an epithet of Dhanvantari, the physician of the gods.
    -भवनम् a stuccoed house.
    -भित्तिः f.
    1 a plastered wall.
    -2 a brick-wall.
    -3 the fifth Muhūrta or hour afternoon.
    -भुज् m. a god, deity.
    -भूबिम्बम् the lunar orb; अस्या मुखेन्दावधरः सुधाभूबिम्बस्य युक्तः प्रतिबिम्ब एषः N.7.38.
    -भृतिः 1 the moon.
    -2 camphor.
    -3 a sacrifice, an oblation.
    -मयम् 1 a brick or stone building.
    -2 a royal palace.
    -मोदकः 1 camphor.
    -2 a kind of sugar; L. D. B.
    -3 bamboo manna. ˚जः a kind of sugar prepared from it.
    -योनिः the moon.
    -वर्षः a shower of nectar.
    -वर्षिन् m.
    1 an epithet of Brahman.
    -2 the moon.
    -3 camphor.
    -वासः 1 the moon.
    -2 camphor.
    -वासा a kind of cucumber.
    -शर्करः a lime-stone.
    -सित a.
    1 white as mortar.
    -2 bright as nectar.
    -3 bound by nectar; जगतीशरणे युक्तो हरिकान्तः सुधासितः Ki.15.45 (where it has senses 1 and 2 also).
    -सूतिः 1 the moon.
    -2 a sacrifice.
    -3 a lotus.
    -स्यन्दिन् a. ambrosial, flowing with nectar; नेतुं वाञ्छति यः खलान् पथि सतां सूक्तैः सुधास्यन्दिभिः Bh.2.6.
    -स्रवा uvula or soft palate.
    -हरः, -हृत् an epithet of Garuḍa; see गरुड.

    Sanskrit-English dictionary > सुधा _sudhā

  • 55 apostasy

    N
    1. स्वधर्म\apostasyत्याग
    Salman Rushdie was accused of apostasy and blasphemy.

    English-Hindi dictionary > apostasy

  • 56 renegade

    N
    1. स्वधर्म\renegadeत्यागी
    There are bands of renegades in the hills.

    English-Hindi dictionary > renegade

  • 57 अस्व


    a-sva
    mfn. having no property MBh. ;

    - अस्वग
    - अस्वच्छन्द
    - अस्वजाति
    - अस्वतन्त्र
    - अस्वता
    - अस्वत्व
    - अस्वदृश्
    - अस्वधर्म
    - अस्वभाव
    - अस्वरूप
    - अस्ववेश
    - अस्वस्थ
    - अस्वाङ्गपूर्वपद
    - अस्वाधीन
    - अस्वाध्याय
    - अस्वार्थ
    - अस्वीकार
    - अस्वीकृत

    Sanskrit-English dictionary > अस्व

  • 58 गाण्डिव


    gāṇḍiva
    as, am m. n. (Pāṇ. 5-2, 110 Kāṡ.) the bow of Arjuna (presented by Soma to Varuṇa, by him to Agni, andﾠ by Agni to Arjuna;

    alsoﾠ said to have belonged to Prajā-pati, Brahmā., andﾠ Ṡiva) MBh. III, V BhP. I, 9, 15 ;
    a bow (in general) L. ;
    - गाण्डिवधर

    Sanskrit-English dictionary > गाण्डिव

  • 59 परम


    paramá
    mf (ā)n. (superl. of pára) most distant, remotest, extreme, last RV. etc. etc.;

    chief, highest, primary, most prominent orﾠ conspicuous;
    best, most excellent, worst (- meṇacetasā, with all the heart;
    - ma-kaṇṭhena, « with all the throat», roaring, speaking aloud) ib. ;
    (with abl.) superior orﾠ inferior to, better orﾠ worse than MBh. R. ;
    m. N. of 2 authors Cat. ;
    n. highest point, extreme limit ( catur-viṉṡati-p-, at the utmost 24) MBh. etc.;
    chief part orﾠ matter orﾠ object (ifc. f. ā = consisting chiefly of, completely occupied with orﾠ devoted to orﾠ intent upon) Mn. MBh. Kāv. etc.;
    (am) ind. yes, very well;
    ( alsoﾠ parama- in comp.;
    seeﾠ below) very much, excessively, excellently, in the highest degree MBh. Kāv. etc.
    - परमकण्ठ
    - परमकाण्ड
    - परमक्रान्ति
    - परमक्रुद्ध
    - परमक्रोधिन्
    - परमगति
    - परमगव
    - परमगहन
    - परमचेतस्
    - परमजा
    - परमज्या
    - परमतत्त्व
    - परमतस्
    - परमता
    - परमदारुण
    - परमदुःखित
    - परमदुर्मेधस्
    - परमद्रु
    - परमधर्मात्मन्
    - परमनन्द
    - परमपद
    - परमपरम
    - परमपुंस्
    - परमपुरुष
    - परमपूरुष
    - परमप्रभ
    - परमप्रीत
    - परमब्रह्मचारिणी
    - परमब्रह्मन्
    - परमभास्वर
    - परममन्युमत्
    - परममहत्
    - परममोक्ष
    - परमरस
    - परमरहस्य
    - परमरज
    - परमर्क्ष
    - परमर्द्धिक
    - परमर्षि
    - परमलघुमञ्जूषा
    - परमविस्मित
    - परमव्योम्निक
    - परमशिव
    - परमशोभन
    - परमसंहिता
    - परमसंहृष्ट
    - परमसंतुष्ट
    - परमसमुदय
    - परमसम्मत
    - परमसर्वत्र
    - परमस्वधर्मन्
    - परमहंस

    Sanskrit-English dictionary > परम

  • 60 भाव


    bhāvá
    m. ( bhū) becoming, being, existing, occurring, appearance ṠvetUp. KātyṠr. etc.;

    turning orﾠ transition into (loc. orﾠ comp.) MBh. RPrāt. ;
    continuance (opp. to cessation;
    ekôti-bhāva, continuity of the thread of existence through successive births Buddh., wrongly translated under ekôti-bh-) MBh. ;
    state, condition, rank (with sthāvira, old age;
    anyambhāvamāpadyate, euphem. = he dies;
    state of being anything, esp. ifc. e.g.. bālabhāva, the state of being a child, childhood = bālatā, orﾠ tva;
    sometimes added pleonastically to an abstract noun e.g.. tanutā-bhāva, the state of thinness) Up. ṠrS. MBh. etc.;
    true condition orﾠ state, truth, reality (ibc. andﾠ bhāvena ind. really, truly) MBh. Hariv. ;
    manner of being, nature, temperament, character ( ekobhāvaḥ orﾠ eka-bh-, a simple orﾠ artless nature;
    bhāvobhāvaṉnigacchati = birds of a feather flock together) MBh. Kāv. etc.;
    manner of acting, conduct, behaviour Kāv. Sāh. ;
    any state of mind orﾠ body, way of thinking orﾠ feeling, sentiment, opinion, disposition, intention ( yādṛiṡenabhāvena, with whatever disposition of mind;
    bhāvamamaṅgalaṉ-kṛi, with loc., to be ill disposed against;
    bhāvaṉdṛiḍhaṉ-kṛi, to make a firm resolution) Mn. MBh. etc.;
    (in rhet.) passion, emotion (2 kinds of Bhāvas are enumerated, the sthāyin orﾠ primary, andﾠ vyabhicārin orﾠ subordinate;
    the former are 8 orﾠ 9 according as the Rasas orﾠ sentiments are taken to be 8 orﾠ 9;
    the latter 33 orﾠ 34) Kāv. Sāh. Pratāp. etc.;
    conjecture, supposition Mn. Pañcat. ;
    purport, meaning, sense ( itibhāvaḥ, « such is the sense» = ityarthaḥ orﾠ ityabhiprâ̱yaḥ, constantly used by commentators at the end of their explanations);
    love, affection, attachment ( bhāvaṉ-kṛi, with loc., to feel an affection for) MBh. Kāv. etc.;
    the seat of the feelings orﾠ affections, heart, soul, mind ( paritushṭenabhāvena, with a pleased mind) ṠvetUp. Mn. MBh. etc.;
    that which is orﾠ exists, thing orﾠ substance, being orﾠ living creature ( sarva-bhāvāḥ, all earthly objects;
    bhāvāḥsthāvara-jaṅgamāḥ, plants andﾠ animals) MuṇḍUp. MBh. etc.;
    (in dram.) a discreet orﾠ learned man (as a term of address = respected sir) Mṛicch. Mālav. Mālatīm. ;
    (in astron.) the state orﾠ condition of a planet L. ;
    an astrological house orﾠ lunar mansion ib. ;
    N. of the 27th Kalpa (s.v.) ib. ;
    of the 8th (42nd) year in Jupiter's cycle of 60 years VarBṛS. ;
    (in gram.) the fundamental notion of the verb, the sense conveyed by the abstract noun (esp. as a term for an impersonal passive orﾠ neuter verb having neither agent nor object expressed e.g.. pacyate, « there is cooking» orﾠ « cooking is going on») Pāṇ. 3-1, 66; 107 etc.. ;
    N. of the author of the Bhāvaprākaṡa (= miṡra-bhāva) Cat. ;
    wanton sport, dalliance L. ;
    birth L. ;
    place of birth, the womb L. ;
    the world, universe L. ;
    an organ of sense L. ;
    superhuman power L. ;
    the Supreme Being L. ;
    advice, instruction L. ;
    contemplation, meditation L. (cf. - samanvita)
    - भावकर्तृक
    - भावकर्मन्
    - भावकल्प
    - भावकल्पलता
    - भावकेरलीय
    - भावकौमुदी
    - भावगम्भीरम्
    - भावगम्य
    - भावगर्हा
    - भावगुप्तिशतक
    - भावग्रन्थ
    - भावग्राहिन्
    - भावग्राह्य
    - भावंगम
    - भावचन्द्रिका
    - भावचिन्ता
    - भावचिन्तामणि
    - भावचूडामणि
    - भावचेष्टित
    - भावज
    - भावज्ञ
    - भावतरंगिणी
    - भावतस्
    - भावत्रिभङ्गी
    - भावत्व
    - भावदर्शिन्
    - भावदास
    - भावदीप
    - भावदिपिका
    - भावदेवी
    - भावद्योतनिका
    - भावधर्मगणि
    - भावनाथ
    - भावनारायणमाहात्म्य
    - भावनेरि
    - भावपदार्थ
    - भावपाद
    - भावपुष्प
    - भावप्रकाश
    - भावप्रकाशक
    - भावप्रकाशिका
    - भावप्रत्ययवादार्थ
    - भावप्रत्ययशक्तिविचार
    - भावप्रदीप
    - भावप्रदीपिका
    - भावप्रबोधिनी
    - भावफल
    - भावबन्धन
    - भावबल
    - भावबोध
    - भावबोधका
    - भावभट्ट
    - भावमधुर
    - भावमिश्र
    - भावयतिन्
    - भावरत्न
    - भावरहस्यसामान्य
    - भावरामकृष्ण
    - भावरूप
    - भावलवव्याख्या
    - भावलेशप्रकाशिका
    - भाववचन
    - भाववत्
    - भाववाचक
    - भावविकार
    - भावविद्येश्वर
    - भावविभाविनी
    - भावविलास
    - भावविवेक
    - भावविशोधिनी
    - भाववृत्त
    - भावशतक
    - भावशबलता
    - भावशबलत्व
    - भावशबला
    - भावशब्द
    - भावशर्मन्
    - भावशान्ति
    - भावशुद्धि
    - भावशून्य
    - भावसंशुद्धि
    - भावसंधि
    - भावसमन्वित
    - भावसमाहित
    - भावसर्ग
    - भावसार
    - भावसारविवेक
    - भावसिंह
    - भावसेन
    - भावस्खलित
    - भावस्थ
    - भावस्थिर
    - भावस्निग्ध
    - भावस्वभाव

    Sanskrit-English dictionary > भाव

Страницы

См. также в других словарях:

  • vádhar — वधर् …   Indonesian dictionary

  • vadharya — वधर्य …   Indonesian dictionary

  • List of Marathi writers — This article contains a list of Marathi writers arranged in the English alphabetical order of the writers last names. (A list in Marathi of many Marathi writers and links to Wikipedia articles in Marathi concerning those writers are available in… …   Wikipedia

  • Birla Vidya Mandir — Infobox School name = Birla Vidya Mandir imagesize = 100 caption = Logo of Birla Vidya Mandir motto = स्वधर्मे निधनं श्रेयः established = 1947 type = Public, Private, Secondary, Primary affiliation = CBSE, Indian Public School s Conference (IPSC) …   Wikipedia

  • Jageshwar — Infobox Indian Jurisdiction native name = Jageshwar| type = village | latd = 29.65| longd = 79.58 locator position = right | state name = Uttarakhand district = Almora leader title = leader name = altitude = 1870 population as of = population… …   Wikipedia

  • Golapurva — Infobox Indian Jurisdiction native name = Ahar Kshetra (Golapurva Center)| type = city | latd = 24.75 | longd = 79.14 locator position = right | state name = Madhya Pradesh district = Tikamgarh leader title = leader name = altitude = 305 area… …   Wikipedia

  • Bahuriband — (or Bahoriband), near Katni in MP, is famous of the inscription [Reports By India Archaeological Survey, Archaeological Survey of India,Published 1879, Office of theSuperintendent of Government Printing p. 39 40] at the feet of a colossal stone… …   Wikipedia

  • a-sva-dharma — अस्वधर्म …   Indonesian dictionary

  • bhāvá-dharma-gaṇi — भावधर्मगणि …   Indonesian dictionary

  • devá-dhara — देवधर …   Indonesian dictionary

  • devá-dharma — देवधर्म …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»