Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

शतमूल

  • 1 शतमाण्टि


    ṡatá-māṇṭi
    v.l. for māṇṭi (q.v.) Cat.

    Sanskrit-English dictionary > शतमाण्टि

  • 2 शतमान


    ṡatá-māna
    ( ṡatá-.) mfn. hundred-fold VS. ;

    weighing a hundred (Raktikās Sch.) TS. Kāṭh. ṠBr. etc.;
    m. any object made of gold which weighs a hundred Mānas ṠBr. KātyṠr. m. n. a weight ( orﾠ gift) of a hundred Mānas in gold orﾠ silver ( dakshiṇa mfn. KātyṠr.) ib. Mn. Yājñ. etc.;
    a Pala of silver W. ;
    an Aḍhaka (q.v.) W. ;
    - dāna-vidhi m. N. of wk.

    Sanskrit-English dictionary > शतमान

  • 3 शतमाय


    ṡatá-māya
    mfn. employing a hundred artifices MBh.

    Sanskrit-English dictionary > शतमाय

  • 4 शतमारिन्


    ṡatá-mārin
    m. « hundred-killer», a man who has killed a hundred W.

    Sanskrit-English dictionary > शतमारिन्

  • 5 शतमार्ज


    ṡatá-mārja
    m. (prob. for ṡastra-m-) a sword-polisher L.

    Sanskrit-English dictionary > शतमार्ज

  • 6 शतमुख


    ṡatá-mukha
    n. a hundred mouths orﾠ openings MW. ;

    a hundred ways ib. ;
    mfn. having a hundred apertures orﾠ outlets, Pañcit. Hit. Kathās. ;
    proceeding orﾠ possible in hundred ways Bhartṛ. ;
    having a hundred issues orﾠ ways MW. ;
    m. N. of an Asura MBh. ;
    of one of Ṡiva's attendants Hariv. ;
    of a king of the Kiṃ-naras Kāraṇḍ. ;
    (ī) f. N. of Durgā L. ;
    a brush, broom A.;
    - rāvana-caritra n. N. of wk.

    Sanskrit-English dictionary > शतमुख

  • 7 शतमूति


    ṡatá-mūti
    ( ṡatá-) mfn. granting a hundred aids RV. (cf. ṡatốti)

    Sanskrit-English dictionary > शतमूति

  • 8 शतमूर्धन्


    ṡatá-mūrdhan
    mfn. hundred-headed VS. ;

    m. an ant-hill L.

    Sanskrit-English dictionary > शतमूर्धन्

  • 9 शतमूल


    ṡatá-mūla
    ( ṡatá-) mf (ā)n. having a hundred roots TĀr. ;

    (ā) f. Dūrvā grass L. ;
    a kind of root = vacā L. ;
    (ī) f. Asparagus Racemosus L.

    Sanskrit-English dictionary > शतमूल

  • 10 शतमूलिका


    ṡatá-mūlikā
    f. Asparagus Racemosus L. ( alsoﾠ - lī);

    Anthericum Tuberosum L.

    Sanskrit-English dictionary > शतमूलिका

  • 11 शतम् _śatam

    शतम् 1 A hundred; निःस्वो वष्टि शतम् Śānti.2.6; शतमेको$पि संधत्ते प्राकारस्थो धनुर्धरः Pt.1.229; (शत is used in the singular with a plural noun of any gender; शतं नराः; शतं गावः; or शतं गृहाणि, in which case it is treated as a numeral adjective; but sometimes in dual and plural also; द्वे शते, दश शतानि &c. It is also used with a noun in the genitive; गवां शतम्, वर्षाणां शतम् 'a century of cows, years' &c. At the end of comp., it may remain unchan- ged; भव भर्ता शरच्छतम् or may be changed into शती; as in आर्यासप्तशती a work of Govardhanāchārya.).
    -2 Any large number; as in शतपत्र q. v.
    -Comp. -अक्षी 1 night.
    -2 the goddess Durgā.
    -अङ्गः 1 a car, carriage; especially, a war chariot.
    -2 N. of a tree (तिनिश).
    -अनीकः 1 an old man.
    -2 an army officer possessing a hundred footmen; (शतानां तु शतानीकः Śukra.2.14.
    -अब्दम् a century.
    -अरम्, -आरम् the thunderbolt of Indra.
    -अरुस् n.,
    -अरुषी a leprous disease of the skin.
    -अवरः a fine of a hundred.
    -(री) 1 N. of a plant.
    -2 N. of the wife of Indra.
    -आनकम् a cemetery.
    -आनन्दः 1 N. of Brahman.
    -2 of Viṣṇu or Kṛiṣṇa.
    -3 of the car of Viṣṇu.
    -4 of a son of Gau- tama and Ahalyā, the family-priest of Janaka; गौतमश्च शतानन्दो जनकानां पुरोहिताः U.1.16.
    -आयुस् a. lasting or living for a hundred years.
    -आवर्तः, -आवर्तिन् m. N. of Viṣṇu.
    -ईशः 1 the ruler of a hundred.
    -2 the ruler of a hundred villages; Ms.7.115.
    -कर्मन् the planet Saturn.
    -कुम्भः 1 N. of a mountain (where gold is said to be found).
    -2 N. of a sacrifice; शतकुम्भं नाम यज्ञ- मनुभवितुं महर्षेर्धौम्यस्य आश्रमं गता इति Madhyamavyāyoga 1. (
    -म्भम्) gold.
    -कृत्वस् ind. a hundred times.
    -कोटि a. hundred-edged. (
    -टिः) Indra's thunderbolt; कराग्रजाग्र- च्छतकोटिः N.7.79. (-f.) a hundred crores; चरितं रघु- नाथस्य शतकोटिप्रविस्तरम् Rāma-rakṣā 1.
    -क्रतुः an epithet of Indra; अपूर्णमेकेन शतक्रतूपमः शतं क्रतूनामपविघ्नमाप सः R.3.38.
    -खण्डम् gold.
    -गु a. possessed of a hundred cows.
    -गुण, -गुणित a. a hundred-fold, increased a hundred times; अनुपनतमनोरथस्य पूर्वं शतगुणितेव गता मम त्रियामा V.3.22.
    -ग्रन्थिः f. the Dūrvā grass.
    -घ्नः N. of Śiva.
    -घ्नी 1 a kind of weapon used as a missile (supposed by some to be a sort of rocket, but described by others as a huge stone studded with iron spikes and four tālas in length; शतघ्नी च चतुस्ताला लोहकण्टकसंचिता; or अथकण्टकसंच्छक शतघ्नी महती शिला); अयःशङ्कुचितां रक्षः शतघ्नीमथ शत्रवे (अक्षिपत्) R.12.95; Bhāg.9.15.3.
    -2 a female scorpion.
    -3 a disease of the throat.
    -4 N. of a plant (करञ्ज).
    -चन्द्रः a sword or shield adorned with a hundred moons (moon-like spots); ततः शरशतेनास्य शतचन्द्रं समाक्षिपत्त् Mb.7. 97.29. ˚वर्त्मन् a manner of brandishing the sword; तं श्येनवेगं शतचन्द्रवर्त्मभिश्चरन्तमच्छिद्रमुपर्यधो हरिः Bhāg.8.7.28.
    -चरणा a centipede.
    -छदः a kind of wood-pecker.
    -जिह्वः an epithet of Śiva.
    -तारका, -भिषज्, -भिषा f. N. of the 24th lunar mansion containing one hundred stars.
    -दलम् a lotus-flower.
    -दला the white rose.
    -द्रुः f.
    1 N. of a river in the Punjab now called Sutlej.
    -2 N. of the Ganges.
    -धामन् m. an epithet of Viṣṇu.
    -धार a.
    1 flowing in a hundred streams.
    -2 having a hundred edges. (
    -रम्) the thunderbolt of Indra.
    -धृतिः 1 an epithet of Indra.
    -2 of Brahman; गते शत- धृतौ क्षत्तः कर्दमस्तेन चोदितः Bhāg.3.24.21.
    -3 heaven or Svarga.
    -धौत a. perfectly clean.
    -पत्रः 1 a peacock.
    -2 the (Indian) crane.
    -3 a wood-pecker.
    -4 a par- rot or a species of it. (
    -त्रा) a woman. (
    -त्रम्) a lotus; आवृत्तवृन्तशतपत्रनिभम् (आननं) वहन्त्या Māl.1.22. ˚योनि an epithet of Brahman; कम्पेन मूर्ध्नः शतपत्रयोनिं (संभावयामास) Ku.7.46.
    -पत्रकः the wood-pecker.
    -पत्री, -पत्रिकः the white rose.
    -पथब्राह्मणम् N. of a well-known Brāhma- ṇa attached to the Śukla Yajurveda; कृत्स्नं शतपथं चैव प्रणेष्यसि द्विजर्षभ Mb.12.318.11.
    -पद्, -पाद् a. having a hundred feet.
    -पदी, -पाद् f. a centipede.
    -पद्मम् 1 a lotus with a hundred petals.
    -2 the white lotus.
    -पर्वन् -m. a bamboo. (f.)
    1 the full-moon day in the month of Āśvina.
    -2 Dūrvā grass.
    -3 the plant Kaṭukā.
    -4 orris root.
    -5 the wife of Bhārgava or Śukra. ˚ईशः the planet Venus.
    -पर्विका 1 Dūrvā grass.
    -2 orris root.
    -3 barley.
    -पाक a. boiled a hundred times.
    -पाकम् a particular unguent; शतपाकेन तैलेन महार्हेणोपतस्थतुः Mb. 13.53.9.
    -पादः, -पाद् m.,
    -पादी, -पादिका a centipede.
    -पालः an overseer (of a hundred villages).
    -पुष्पः epithet of the poet Bhāravi.
    -पुष्पा, -प्रसूना Anethum Sowa (Mar. शोपा).
    -पोना a sieve.
    -प्रासः the Kara- vīra tree.
    -फलिन् m. a bamboo.
    -भिषज् see ˚तारका.
    -भीरुः f. the Arabian jasmine.
    -मखः, -मन्युः 1 epithets of Indra; प्रसहेत रणे तवानुजान् द्विषतां कः शतमन्युतेजसः Ki. 2.23; Bk.1.5; शतमखमुपतस्थे प्राञ्जलिः पुष्पधन्वा Ku.2. 64; R.9.13.
    -2 an owl.
    -मयूखः the moon.
    -मानः, -नम् 1 a Pala of silver; धरणानि दश ज्ञेयः शतमानस्तु राजतः Ms.8.137; अष्टौ शाणाः शतमानं वहन्ति Mb.3.134.15.
    -2 an Āḍhaka q. v.
    -मार्जः an armourer.
    -मुख a.
    1 having a hundred ways.
    -2 having a hundred outlets, mouths, or openings; विवेकभ्रष्टानां भवति विनिपातः शतमुखः Bh.2.1 (where the word has sense 1 also). (
    -खम्) a hundred ways or openings. (
    -खी) a brush, broom.
    -मूर्धन् m. an ant-hill.
    -मूला the Dūrvā grass,
    -यज्वन् m. an epithet of Indra; उपतस्थुरास्थितविषादधियः शतयज्वनो वनचरा वसतिम् Ki.6.29.
    -यष्टिकः a necklace of one hundred strings.
    -रुद्रियम् 1 a Vedic text (रुद्राध्यायः -'नमस्ते रुद्रमन्यवे' इति याजुषः प्रपाठकः); गृणन्तौ वेदविद्वांसौ तद्व्रह शतरुद्रियम् Mb.7.81.13;7.22.12.
    -2 a particular Śiva-stotra in the Mahābhārata; देवदेवस्य ते पार्थ व्याख्याः शतरुद्रियम् Mb.7.22.48.
    -रूपा N. of a daughter of Brahman (who is supposed to be also his wife, from whose incestuous connection with her father is said to have sprung Manu Svāyambhuva).
    -लुपः, -लुम्पक an epithet of the poet Bhāravi.
    -लोचनः an epithet of Indra; कथं वा तस्य न जयो जोयते शतलोचन Mb.8.87.78.
    -वर्ष a.
    1 a century old.
    -2 lasting for a hundred years. (
    -र्षम्) one hundred years, a century.
    -वीर्या 1 white flowering Dūrvā.
    -2 the plant Śatāvarī.
    -वेधिन् m. a kind of sorrel.
    -शाख a.
    1 various, multiform.
    -2 having hundred, i. e. many branches.
    -संधान a. fixing an arrow a hundred times.
    -सहस्रम् 1 a hundred thousand.
    -2 several hundreds, i. e. a large number.
    -सुखम् endless delight.
    -साहस्र a.
    1 consisting of <?> containing a hundred thousand.
    -2 bought with a hundred thousand.
    -ह्रदा 1 lightning; दूरं पुरःक्षिप्तशतह्नदे Ku.7.39; Mk.5.48; V.4; प्रपतेदपि चाकाशं निपतेनु शतह्रदाः Śiva B.19.2.
    -2 the thunderbolt of Indra.
    -ह्रादा the thunderbolt.

    Sanskrit-English dictionary > शतम् _śatam

  • 12 सदृशतम


    sadṛiṡa-tama
    mfn. most like orﾠ similar Pāṇ. 1-1, 50 Sch.

    Sanskrit-English dictionary > सदृशतम

  • 13 शत


    ṡatá
    n. (rarely m.;

    ifc. f. ī) a hundred (used with other numerals thus, ekâ̱dhikaṉṡatam, orﾠ eka-ṡ-, a hundred + one, 101 viṉṡaty-adhikaṉṡatam orﾠ viṉṡaṉṡ-, a hundred + twenty, 120;
    ṡate orﾠ dveṡate orﾠ dvi-ṡatam orﾠ ṡata-dvayam, 200;
    trīṇi ṡatāni orﾠ tri-ṡatāni orﾠ ṡata-trayam, 300;
    shaṭ-ṡatam, 600;
    orﾠ the comp. becomes an ordinal e.g.. dvi-ṡata, the 200th;
    dvikaṉ, trikaṉṡatam = 2, 3 per cent;
    ṡatātpara, « beyonda hundred, exceeding 100» ;
    the counted object is added either in the gen., orﾠ in the same case as ṡata, orﾠ ibc. e.g.. ṡatampitaraḥ orﾠ, ṡatampitṛīṇām orﾠ pitṛi-ṡatam a hundred ancestors;
    sometimes alsoﾠ ifc. seeﾠ comp. below;
    rarely ṡatam is used as an indecl. with an instr. e.g.. ṡatáṉráthebhiḥ, « with a hundred chariots» RV. I, 48, 7 ;
    rarely occurs a masc. form in pl. e.g.. pañca-ṡatā, rathān MBh. IV, 1057 ;
    andﾠ ṡata n. rarely in comp. of the following kind, catur-varsha-ṡatam orﾠ - tāni, « 400 years») RV. etc. etc.;
    any very large number (in comp. as ṡata-pattra etc. below)
    + cf. Gk. ἑκατόν « one» hundred;
    Lat. centum;
    Lith. sṡmtas;
    Got. (twa) hunda;
    Germ. hund-ert;
    Eng. hund-ed
    - शतंहिम
    - शतकण्टक
    - शतकपालेश
    - शतकर्णाचार्य
    - शतकर्मन्
    - शतकाण्ड
    - शतकिरण
    - शतकीर्ति
    - शतकुन्त
    - शतकुन्द
    - शतकुम्भ
    - शतकुलीरक
    - शतकुसुमा
    - शतकृत्वस्
    - शतकृष्णल
    - शतकेसर
    - शतकोटि
    - शतक्रतु
    - शतक्री
    - शतखण्ड
    - शतग
    - शतगु
    - शतगुण
    - शतगुण्ट
    - शतगुणीभाव
    - शतगुणीभू
    - शतगुणीभूत
    - शतगुप्ता
    - शतगोदानपद्धति
    - शतग्रन्थि
    - शतग्रीव
    - शतग्व
    - शतग्विन्
    - शतघण्टा
    - शतघात
    - शतघोर
    - शतघ्नि
    - शतघ्निन्
    - शतघ्नी
    - शतघ्नु
    - शतचक्र
    - शतचण्डी
    - शतचन्द्र
    - शतचन्द्रित
    - शतचरणा
    - शतचर्मन्
    - शतच्छद
    - शतच्छिद्र
    - शतजित्
    - शतजिह्व
    - शतजीविन्
    - शतज्योति
    - शतज्योतिस्
    - शतंजया
    - शततन्ति
    - शततन्तु
    - शततन्त्री
    - शततन्त्रीक
    - शततम
    - शततर्द्म
    - शततर्ह
    - शततर्हम्
    - शततारा
    - शततेजस्
    - शतत्रय
    - शतत्रयी
    - शतद
    - शतदक्षिण
    - शतदण्डार्ह
    - शतदत्
    - शतदन्तिका
    - शतदा
    - शतदातु
    - शतदाय
    - शतदारुक
    - शतदावन्
    - शतदुर
    - शतदूषणी
    - शतदूषणीखण्डन
    - शतदूषणीयमत
    - शतदूषणीव्याख्या
    - शतदूषिणी
    - शतद्युम्न
    - शतद्रु
    - शतद्रुका
    - शतद्रुति
    - शतद्रू
    - शतद्वय
    - शतद्वसु
    - शतद्वार
    - शतधनु
    - शतधनुस्
    - शतधन्य
    - शतधन्वन्
    - शतधर
    - शतधा
    - शतधामन्
    - शतधाय
    - शतधार
    - शतधारक
    - शतधृति
    - शतधनुतन्त्र
    - शतधौत
    - शतनिर्ह्राद
    - शतनीथ
    - शतनेत्रिका
    - शतपति
    - शतपत्त्र
    - शतपत्त्रक
    - शतपथ
    - शतपथिक
    - शतपथीय
    - शतपद्
    - शतपाद्
    - शतपद
    - शतपदी
    - शतपद्म
    - शतपयस्
    - शतपरिवार
    - शतपर्ण
    - शतपर्व
    - शतपर्वेश
    - शतपर्वक
    - शतपर्वन्
    - शतपवित्र
    - शतपाक
    - शतपाक्य
    - शतपातिन्
    - शतपादक
    - शतपादी
    - शतपाल
    - शतपुट
    - शतपुत्र
    - शतपुष्कर
    - शतपुष्प
    - शतपुष्पिका
    - शतपोन
    - शतपोनक
    - शतपोर
    - शतपोरक
    - शतप्रद
    - शतप्रभेदन
    - शतप्रसव
    - शतप्रसूति
    - शतप्रसूना
    - शतप्रायश्चित्तवाजपेय
    - शतप्रास
    - शतफलिन्
    - शतबद्ध
    - शतबल
    - शतबलाक
    - शतबलि
    - शतबल्श
    - शतबाहु
    - शतबुद्धि
    - शतब्रध्न
    - शतब्राह्मणघातज
    - शतभङ्गीभू
    - शतभाग
    - शतभिष
    - शतभिषज्
    - शतभिषा
    - शतभीरु
    - शतभुजि
    - शतभृष्टि
    - शतमख
    - शतमन्यु
    - शतमय
    - शतमयूख
    - शतमाण्टि
    - शतमान
    - शतमाय
    - शतमारिन्
    - शतमार्ज
    - शतमुख
    - शतमूति
    - शतमूर्धन्
    - शतमूल
    - शतमूलिका
    - शतयज्ञ
    - शतयज्वन्
    - शतयत्ष्टिक
    - शतयाजम्
    - शतयातु
    - शतयामन्
    - शतयूप
    - शतयोगमञ्जरी
    - शतयोजन
    - शतयायिन्
    - शतयोनि
    - शतरञ्जिनी
    - शतरथ
    - शतरा
    - शतरात्र
    - शतरुद्र
    - शतरुद्रिय
    - शतरुद्रीय
    - शतरूप
    - शतर्च
    - शतर्चस्
    - शतर्चिन्
    - शतलक्ष
    - शतलुम्प
    - शतलुम्पक
    - शतलोचन
    - शतवक्त्र
    - शतवत्
    - शतवध
    - शतवनि
    - शतवपुस्
    - शतवर्ष
    - शतवर्षिन्
    - शतवर्ष्मन्
    - शतवल
    - शतवलिश
    - शतवल्श
    - शतवाज
    - शतवार
    - शतवारकम्
    - शतवारम्
    - शतवार्षिक
    - शतवाही
    - शतविचक्षण
    - शतवितृण्ण
    - शतवीर
    - शतवीर्य
    - शतवृषभ
    - शतवृष्ण्य
    - शतवेधिन्
    - शतव्रज
    - शतशकर
    - शतशर्कर
    - शतशल
    - शतशलाक
    - शतशल्य
    - शतशस्
    - शतशाख
    - शतशारद
    - शतशास्त्र
    - शतसास्त्रवैपुल्य
    - शतशीर्ष
    - शतशीर्षन्
    - शतशृङ्ग
    - शतश्लोकव्यवहारक
    - शतश्लोकिरामायण
    - शतश्लोकी
    - शतश्लोकीचन्द्रकला
    - शतश्लोकीव्याख्या
    - शतसंवत्सर
    - शतसंख्य
    - शतसंघशस्
    - शतसनि
    - शतसंधान
    - शतसहस्र
    - शतसाहस्रक
    - शतसा
    - शतसाहस्र
    - शतसाहस्रिक
    - शतसुख
    - शतसू
    - शतसूत्री
    - शतसेय
    - शतस्पृह्
    - शतस्फ्य
    - शतस्विन्
    - शतहन्
    - शतहय
    - शतहलि
    - शतहस्त
    - शतहायन
    - शतहिम
    - शतहुत
    - शतह्रद
    - शतह्रादा

    Sanskrit-English dictionary > शत

  • 14 अर्ध _ardha

    अर्ध (Written also as अर्द्ध) a. [ऋध्-णिच्-अच्; according to Nir. from धृ, or ऋध्] Half, forming a half (divided into 2 parts); अर्ध-अर्ध the one half-the other half.
    -र्धः [ऋध्-घञ्]
    1 A place, region, country; house, habitation (Ved.).
    -2 Increase (वृद्धि).
    -3 Wind.
    -4 A part, portion, side.
    -र्धम्, -र्धः 1 A half, half portion; पचाति नेमो न हि पक्षदर्धः Rv.1.27.18. सर्वनाशे समुत्पन्ने अर्धं त्यजति पण्डितः, गतमर्धं दिवसस्य V.2; पूर्वार्धः first half; so उत्तर˚ latter half; दक्षिण˚ southern half (half on the right side); so अवर˚, जघन˚, पर˚, ग्राम˚ &c.; यदर्धे विच्छिन्नम् Ś.1.9 divided in half; ऋज्वायतार्धम् M.27; R.3.59; 12.99; रात्रौ तदर्धं गतम् Bh.3.17; one part of two, apart, partly (Ved.);
    -2 Nearness, proximity; see अर्धदेव. (अर्ध may be compounded with almost every noun and adjective; as first member of compound with nouns it means 'a half of' and forms an एकदेशिसमास or तत्पुरुष; ˚कायः = अर्धं कायस्य; ˚पिप्पली, ˚मार्गः; ˚पुरुषः &c.; with adjectives, it has an adverbial force; ˚श्याम half dark; ˚भुक्त half eaten; so ˚पिष्ट, ˚पूर्ण &c.; with numeral adjectives it may mean either 'a half of' or 'with an additional half'; ˚शतम् half of 1 i. e. 5; or अर्धेन सहितं शतम् i. e. 15; with ordinal numerals 'with a half or that number'; ˚तृतीयम् containing two and the third only half; i. e. two and a half; so ˚चतुर्थ three and a half. cf. अर्धं खण्डे समांशके Nm.
    -Comp. -अक्षि n. side-look, wink. नगरस्त्रीशङ्कितार्धाक्षिदृष्टम् Mk.8.42.
    -अङ्गम् half the body.
    -अन्तरम् half the distance; ˚एकपदता a fault in composition; see S. D. 575.
    -अंशः a half, the half.
    -अंशिन् a. sharing a half.
    -अर्धः, -र्धम् 1 half of a half, quarter; च<?>रर्धार्धभागाभ्यां तामयोजयतामुभे R.1.56.
    -3 half and half.
    -अवभेदकः 1 pain in half the head, hemicrania (Mar. अर्धशिशी). (
    -कम्) dividing in equal parts.
    -अवशेष a. having only a half left.
    -अकारः 1 half the letter अ.
    -2 N. of अवग्रह q. v.
    -असिः A sword with one edge, a small sword; अर्धासिभिस्तथा खङ्गैः Mb.7.137.15.
    -आसनम् 1 half a seat; अर्धासनं गोत्रभिदो$धितष्ठौ R.6.73; मम हि दिवौकसां समक्षमर्धासनोपवेशितस्य Ś.7 (it being considered a mark of a very great respect to make room for a guest &c. on the same seat with oneself).
    -2 greeting kindly or with great respect.
    -3 exemption from censure.
    -इन्दुः 1 the half or crescent moon.
    -2 semicircular impresion of a finger-nail, crescent-shaped nail-print; कुचयोर्नखाङ्कैरर्धेन्दुलीलैः N.6.25.
    -3 an arrow with a cre- scent-shaped head (= अर्धचन्द्र below.); ˚मौलि N. of Śiva तत्र व्यक्तं दृषदि चरणन्यासमर्धेन्दुमौलेः Me.57.
    -इन्द्र a. that of which a half belongs to Indra.
    -उक्त a. half said or uttered; रामभद्र इति अर्धोक्ते महाराज U.1.
    -उक्तिः f. a broken speech; an interrupted speech.
    -उदकम् water reaching half the body.
    -उदयः 1 the rising of the half moon.
    -2 partial rise.
    -3 a kind of parvan; ˚आसनम् a sort of posture in meditatiou.
    -उदित a.
    1 half risen.
    -2 half uttered.
    -ऊरुक a. [अर्धमूरोः अर्धोरु तत्र काशते] reaching to the middle of the thighs.
    (-कम्) 1 a short petti-coat (Mar. परकर); see चण्डातक.
    -2 mantle, veil.
    -कर्णः Radius, half the diameter.
    -कृत a. half done, incomplete.
    -केतुः N. of Rudra.
    -कोशः a moiety of one's treasure.
    -कौडविक a. measuring half a kuḍava.
    -खारम्, -री a kind of measure, half a Khāri; P.V.4.11.
    -गङ्गा N. of the river Kāverī; (स्नानादौ गङ्गास्नानार्धफलदायिनी); so ˚जाह्नवी
    -गर्भ a. Ved.
    1 in the middle of the womb; सप्तार्धगर्भा भुवनस्य रेतो Rv. 1.164.36.
    -2 N. of the rays of the Sun.
    -गुच्छः a necklace of 24 strings.
    -गुञ्जा half a gunja.
    -गोलः a hemisphere.
    -चक्रवर्तिन्, -चक्रिन् m. N. of the nine black Vasudevas and the nine enemies of Viṣṇu.
    -चन्द्र a. crescent-shaped. (
    -न्द्रः)
    1 the half moon, crescent moon; सार्धचन्द्रं बिभर्ति यः Ku.6.75.
    -2 the semicircular marks on a peacock's tail.
    -3 an arrow with a crescent-shaped head; अर्धचन्द्रमुखैर्बाणैश्चिच्छेद कदलीसुखम् R.12.96. cf. अर्धचन्द्रस्तदाकारे बाणे बर्हे शिखण्डिनः Nm.
    -4 crescent-shaped nail-print.
    -5 the hand bent into a semicircle, as for the purpose of seizing or clutching anything; ˚न्द्र दा to seize by the neck and turn out; दीयतामेतस्यार्धचन्द्रः Pt.1. (
    -द्रा) N. of a plant (कर्णस्फोट).
    -चन्द्राकार, -चन्द्राकृति a. half-moonshaped.
    -चन्द्रकम् A semi-circular pearl. Kau. (
    -रः, -ति f.) meniscus.
    -चन्द्रिका N. of a climbing plant. (Mar. तिळवण).
    -चित्र a. Half-transparent; A kind of marble; अर्धाङ्गदृश्यमानं च तदर्धचित्रमिति स्मृतम् Māna.51.1.
    -चोलकः a short bodice.
    -जरतीयन्यायः a kind of न्याय, न चेदानीमर्धजरतीयं लभ्यं वृद्धिर्मे भविष्यति स्वरो नेति MBh.4.1. 78. See under न्याय.
    -जीविका, -ज्या The sine of an arc.
    -तनुः f. half the body.
    -तिक्तः N. of a plant (नेपालनिम्ब Mar. चिराईत).
    -तूरः a kind of musical instrument.
    -दिनम्, दिवसः 1 half a day, mid-day.
    -2 a day of 12 hours.
    -देवः 1 demi-god. इन्द्रं न वृत्रतुरमर्धदेवम् Rv. 4.42.8-9.
    -2 Ved. being near the gods; (देवानां समीपे बर्तमानः Sāy.).
    -द्रौणिक a. measuring a half droṇa.
    -धारः a knife or lancet with a single edge (one of the 2 surgical instruments mentioned by Suśruta).
    -नाराचः a crescent-shaped iron-pointed arrow; नाराचानर्धनाराचाञ्शस्त्राणि विविधानि च Mbh.2.51.35; गृध- लक्षवेधी अर्धनाराचः V.5.
    -नारायणः a form of Viṣṇu.
    -नारीशः, -नारीश्वरः, -नारी, -नटेश्वरः a form of Śiva, (half male and half female) cf.... पतिरपि जगता- मर्धनारीश्वरो$भूत् Sūkti.5.99.
    -नावम् half a boat.
    -निशा midnight.
    -पञ्चम a. Four and half; युक्तश्छन्दांस्य- धीयीत मासान्विप्रो$र्धपञ्चमान् Ms.4.95.
    -पञ्चशत् f. twenty five Ms.8.268.
    -पणः a measure containing half paṇa Ms.8.44.
    -पथम् half way. (
    -पथे) midway भृतिमर्ध- पथे सर्वान्प्रदाप्य Y.2.198.
    -पादः half a pāda or foot; अर्धपादं किष्कुविष्कम्भमुद्धृत्य Dk.19.
    -पादा The plant भूम्यामलकी (Mar. भूईआवळी).
    -पादिक a. having half a foot; सद्यः कार्यो$र्धपादिकः Ms.8.325.
    -पाञ्चालिक a. born or produced in the ardhapanchāla.
    -पारावतः a kind of pigeon (अर्धेनाङ्गेन पारावत इव). The fran- colin partridge.
    -पुलायितः a half gallop, canter; चित्रं चकार पदमर्धपुलायितेन Śi.5.1.
    -प्रहर half a watch, one hour and a half.
    -प्राणम् A kind of joinery resembling the shape of a bisected heart; मूलाग्रे कीलकं युक्तमर्धप्राणमिति स्मृतम् । Māna.17.99.
    -भागः a half, half a share or part; तदर्धभागेन लभस्व काङ्क्षितम् Ku.5.5; R.7.45.
    -भागिक a. sharing a half; मृते पितरि कुर्युस्तं भ्रातरस्त्वर्धभागिकम्म् Y.2.134.
    -भाज् a. sharing entitled to a half; अर्धभाग्रक्षणाद्राजा Ms.8.39.
    -2 a companion, sharer; देवानामर्धभागासि Av.6.86.3.
    -भास्करः mid-day.
    -भेदः Hemiplegia (अर्धाङ्गवायुः); Suś.
    -भोटिका a kind of cake.
    -भ्रमः -मकः a kind of artificial composition; for instances see Ki.15.27; Śi.19.72. The Sar. K. describes it as a figure of speech thus:-- आहुरर्धभ्रमं नाम श्लोकार्धभ्रमणं यदि.
    -मागधी N. of a dialect in which many of Jaina Canonical books are written. It is so named perhaps because many of the characteristics of Māgadhi are found in it.
    -माणवकः, -माणवः a necklace of 12 strings (माणवक consisting of 24.)
    -मात्रा 1 half a (short) syllable. अर्धमात्रालाघवेन पुत्रोत्सवं मन्यन्ते वैयाकरणाः Pari Sik.
    -2 a term for a consonant (व्यञ्जनं चार्धमात्रकम्).
    -मार्गे ind. mid-way; बन्दीकृता विबुधशत्रुभिरर्धमार्गे V.1.3.
    -मासः half a month, a fortnight.
    -मासतम = ˚मासिक see P.V.2.57.
    -मासिक a.
    1 happening every fortnight.
    -2 lasting for a fortnight; ये$र्धमासाश्च च मासाश्च Mahānārā. 25. Y.2.177.
    -मुष्टिः f. a half-clenched hand.
    -यामः half a watch.
    -रथः [अर्धः असंपूर्णः रथः रथी] a warrior who fights on a car with another (who is not so skilled as a रथी); रणे रणे$भिमानी च विमुखश्चापि दृश्यते । घृणी कर्णः प्रमादी च तेन मे$र्धरथो मतः Mb.
    -रात्रः [अर्ध रात्रेः]
    1 midnight; अथार्धरात्रे स्तिमितप्रदीपे R.16.4; स्थिते$र्धरात्रे Dk.19.
    -2 a night containing half a whole day of 24 hours.
    -रात्रार्धदिवसः equinox.
    -लभ्मीहरिः Hari having a form half like Lakṣmī.
    -विसर्गः, -विसर्ज- नीयः the Visarga sound before क्, ख्, प्, and फ्, so called because its sign (<?>) is the half of a Visarga (<?>).
    -वीक्षणम् a side-look, glance, leer.
    -वृद्ध a. middle-aged.
    -वृद्धिः The half of the interest or rent; Ms.8.15.
    -वैनाशिकः N. of the followers of Kaṇāda (arguing half perishableness).
    -वैशसम् half or incomplete murder; विधिना कृतमर्धवैशसं ननु मां कामवधे विमुञ्चता Ku.4.31.
    -व्यासः the radius of a circle.
    -शतम् 1 fifty.
    -2 One hundred and fifty; Ms.8.267.
    -शनम् [अर्धमशनस्य शकन्ध्वा˚] half a meal.
    -शफरः a kind of fish.
    -शब्द a. having a low voice.
    -शेष a. having only a half left.
    -श्याम a. half clouded.
    -श्लोकः half a śloka or verse.
    -सम a. equal to a half. (
    -मम्) N. of a class of metres in which the 1st and 3rd and 2nd and 4th lines have the same sylla- bles and Gaṇas; such as पुष्पिताग्रा.
    -सस्य a. half the crops, half grown.
    -सहः An owl.
    -सीरिन् m.
    1 a cultivator, ploughman who takes half the crop for his labour; शूद्रेषु दासगोपालकुलमित्रार्धसीरिणः Y.1.166.
    -2 = अर्धिक q. v.
    -हर, -हारिन् a. occupying the half (of the body); Ku.1.5; एको रागिषु राजते प्रियतमादेहार्ध- हारी हरः Bh.3.121.
    -हारः a necklace of 64 strings. A half chain, a kind of ornament; नक्षत्रमालामपि चार्धहारं सुवर्णसूत्रं परितः स्तनाभ्याम् Māna.5.297-98. cf. also Kau. A.2.11.
    -ह्रस्वः half a (short) syllable.

    Sanskrit-English dictionary > अर्ध _ardha

  • 15 चतुर् _catur

    चतुर् num. a. [चत्-उरन् Uṇ.5.58] (always in pl.; m. चत्वारः; f. चतस्रः; n. चत्वारि) Four; चत्वारो वयमृत्विजः Ve.1.25; चतस्रो$वस्था बाल्यं कौमारं यौवनं वार्धकं चेति; चत्वारि शृङ्गा त्रयो अस्य पादाः &c.; शेषान् मासान् गमय चतुरो लोचने मील- यित्वा Me.11. -ind. Four times. [cf. Zend chathru; Gr. tessares; L. quatuor.] [In Comp. the र् of चतुर् is changed to a Visarga (which in some cases becomes श्, ष् or स्, or remains unchanged) before words beginning with hard consonants.]
    -Comp. -अंशः a fourth part.
    -अङ्ग a. having 4 members, quadripartite.
    (-ङ्म्) 1 a complete army consisting of elephants, chariots, cavalry and infantry; चतुरङ्गसमायुक्तं मया सह च तं नय Rām.1.2. 1; एको हि खञ्जनवरो नलिनीदलस्थो दृष्टः करोति चतुरङ्गबलाधिपत्यम् Ś. Til.4; चतुरङ्गबलो राजा जगतीं वशमानयेत् । अहं पञ्चाङ्गबलवाना- काशं वशमानये ॥ Subhāṣ.
    -2 a sort of chess.
    -अङ्गिकः A kind of horse, having four curls on the forehead; यस्य ललाटे भ्रमरचतुष्टयं स चतुरङ्किको नाम । Śālihotra of Bhoj.25.
    -अङ्गिन् a. having four parts. (
    -नी) a complete army, see चतुरङ्ग.
    -अङ्गुलम् 1 the four fingers of the hand.
    -2 four fingers broad.
    -अन्त a. bordered on all sides; भूत्वा चिराय चतुरन्तमहीसपत्नी Ś.4.19.
    -अन्ता the earth.
    -अशीत a. eighty-fourth.
    -अशीति a. or f. eighty four.
    -अश्र, -अस्र a. (for अश्रि-स्रि)
    1 four cornered, quardran- gular; R.6.1. A quality of gems; Kau. A.2.11.
    -2 symmetrical, regular or handsome in all parts; बभूव तस्याश्चतुरस्रशोभि वपुः Ku.1.32.
    (-श्रः, स्रः) 1 a square.
    -2 a quardrangular figure.
    -3 (in astr.) N. of the fourth and eighth lunar mansions.
    -अहन् a period of four days.
    -आत्मन् m. N. of Viṣṇu.
    -आननः, -मुखः an epithet of Brahmā; इतरतापशतानि यथेच्छया वितर तानि सहे चतुरानन Udb.
    -आश्रमम् the four orders or stages of the religious life of a Brāhmaṇa.
    -उत्तर a. increased by four.
    -उषणम् the four hot spices, i. e. black pepper, long pepper, dry ginger, and the root of long pepper.
    -कर्ण (चतुष्कर्ण) a. heard by two persons only; Pt.1.99.
    -ष्काष्ठम् ind. In four directions. चतुष्काष्ठं क्षिपन् वृक्षान्... Bk.9.62.
    -कोण (चतुष्कोण) a. square, quadrangular. (
    -णः) a square, tetragon, any quadrilateral figure.
    -गतिः 1 the Supreme Soul.
    -2 a tortoise.
    -गवः a carriage drawn by four oxen.
    -गुण a. four times, four-fold, quadruple.
    -चत्वारिंशत् (चतुश्च- त्वारिंशत्) a. forty-four; ˚रिंश, ˚रिंशत्तम forty-fourth.
    -चित्यः A pedestal, a raised square; चतुश्चित्यश्च तस्यासी- दष्टादशकरात्मकः Mb.14.88.32.
    - णवत (चतुर्नवत) a. ninety-fourth, or with ninety-four added; चतुर्णवतं शतम् 'one hundred and ninety four'.
    -दन्तः an epithet of Airāvata, the elephant of Indra.
    -दश a. fourteenth.
    -दशन् a. fourteen. ˚रत्नानि (pl.) the fourteen 'jewels' churned out of the ocean; (their names are contained in the following popular Maṅgalāṣṭaka:-- लक्ष्मीः कौस्तुभपारिजातकसुरा धन्वन्तरिश्चन्द्रमा गावः कामदुघाः सुरेश्वरगजो रम्भादिदेवाङ्गनाः । अश्वः सप्तमुखो विषं हरिधनुः शङ्खो$मृतं चाम्बुधे रत्नानीह चतुर्दश प्रतिदिनं कुर्युः सदा मङ्गलम् ॥). ˚विद्या (pl.) the fourteen lores; (they are:-- षडङ्गमिश्रिता वेदा धर्मशास्त्रं पुराणकम् । मीमांसा तर्कमपि च एता विद्याश्चतुर्दश ॥).
    -दशी the fourteenth day of a lunar fortnight.
    -दिशम् the four quarters taken collectively.
    -दिशम् ind. towards the four quarters, on all sides.
    -दोलः, -लम् a royal litter.
    -द्वारम् 1 a house with four entrances on four sides.
    -2 four doors taken collectively.
    -नवति a. or f. ninety-four.
    -पञ्च a. (चतुपञ्च or चतुष्पञ्च) four or five.
    -पञ्चाशत् f. (चतुःपञ्चाशत् or चतुष्पञ्चाशत्) fifty-four.
    -पथः (चतुःपथः or चतुष्पथः) (
    -थम् also) a place where four roads meet, a crossway; Ms.4.39,9,264. (
    -थः) a Brāhmaṇa.
    -पद or
    -पद् a. (चतुष्पद)
    1 having four feet; यथा चतुष्पत्सु च केसरी वरः Rām.4.11.93.
    -2 consisting of four limbs. (
    -दः) a quadruped. (
    -दी) a stanza of four lines; पद्यं चतुष्पदी तच्च वृत्तं जातिरिति द्विधा Chand. M.1.
    -पाटी A river. L. D. B.
    -पाठी (चतुष्पाठी) a school for Brāhmaṇas in which the four Vedas are taught and repeated.
    -पाणिः (चतुष्पाणिः) an epithet of Viṣṇu.
    -पाद्-द (चतुष्पद्-द) a. 1. quadruped.
    -2 consisting of four members or parts. (-m.)
    1 a qua- druped.
    -2 (in law) a judicial procedure (trial of suits) consisting of four processes; i. e. plea, defence, rejoinder, and judgment.
    -3 The science of archery consisting of ग्रहण, धारण, प्रयोग and प्रतिकारः; यो$स्त्रं चतुष्पात् पुनरेव चक्रे । द्रोणः प्रसन्नो$भिवाद्यस्त्वया$सौ Mb.5.3.12-13; प्रतिपेदे चतुष्पादं धनुर्वेदं नृपात्मजः ibid 192.61.
    -पार्श्वम् the four sides of a square.
    -बाहुः an epithet of Viṣṇu. (
    -हु n.) a square.
    -भद्रम् the aggregate of the four ends of human life (पुरुषार्थ); i. e. धर्म, अर्थ, काम and मोक्ष.
    -भागः the fourth part, a quarter.
    -भावः N. of Viṣṇu.
    -भुज a. 1 quadrangular.
    -2 having four arms; Bg.11.46.
    (-जः) 1 an epithet of Viṣṇu; R.16.3.
    -2 a quadrangular figure.
    -3 square. (
    -जम्) a square.
    -मासम् a period of four months; (reckoned from the 11th day in the bright half of आषाढ to the 11th day in the bright half of कार्तिक).
    -मुख having four faces. (
    -खः) an epithet of Brahmā; त्वत्तः सर्वं चतु- र्मुखात् R.1.22.
    (-खम्) 1. four faces; Ku.2.17.
    -2 a house with four entrances.
    -मण्डलम् a four-fold arrangement (of troops &c.)
    -मेधः One who has offered four sacrifices, namely अश्वमेध, पुरुषमेध, सर्वमेध, and पितृमेध.
    -युगम् the aggregate of the four Yugas or ages of the world.
    -युज् a. Consisting of four; चतुर्युजो रथाः सर्वे Mb.5.155.13.
    -रात्रम् (चतूरात्रम्) an aggregate of four nights.
    -वक्त्रः an epithet of Bra- hmā.
    -वर्गः the four ends of human life taken collec- tively (पुरुषार्थ); i. e. धर्म, अर्थ, काम and मोक्षः; चतुर्वर्गफलं ज्ञानं कालावस्थाश्चतुर्युगाः R.1.22.
    -वर्णः 1. the four classes or castes of the Hindus; i. e. ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य and शूद्र; चतुर्वर्णमयो लोकः R.1.22.
    -2 four principal colours.
    -वर्षिका a cow four years old.
    -विंश a. 1 twenty fourth.
    -2 having twenty-four added; as चतुर्विंशं शतम् (124).
    -विंशति a. or f. twenty-four.
    -विंशतिक a. consisting of twenty-four.
    -विद्य a. one who has studied the four Vedas.
    -विद्या the four Vedas.
    -विध a. of four sorts or kinds, four-fold.
    -वेद a. familiar with the four Vedas. (
    -दः) the Supreme Soul.
    -व्यूङः N. of Viṣṇu. (
    -हम्) medical science. a. having four kinds of appearance; hence ˚वादिन् 'asserting the four forms of पुरुषोत्तम viz. वासुदेव, संकर्षण, प्रद्युम्न and अनिरुद्ध.'
    -शालम् (चतुःशालम्, चतुश्शालम्, चतुःशाली, चतुश्शाली) a square of four buildings, a quadrangle enclosed by four buildings; अलं चतु शालमिमं प्रवेश्य Mk.3.7; देवीनां चतुःशालमिदम् Pratimā 6.
    -षष्टि a. or f.
    1 sixty-four.
    -2 N. for the Ṛigveda consisting 64 Adhyāyas. ˚कलाः (pl.) the sixty-four arts.
    -सनः N. of Viṣṇu having four embodiments of सनक, सनन्दन, सनत्कुमार and सनातन; आदौ सनात् स्वतपसः स चतुःसनो$भूत् Bhāg.2.7.5.
    -सप्तति a. or f. seventy-four.
    -समम् an unguent of four things, sandal, agallochum, saffron and musk; L. D. B.
    -सीमा the boundaries on all four sides.
    -हायन, -ण a. four years old; (the f. of this word ends in आ if it refers to an inanimate object, and in ई if it refers to an animal).
    -होत्रकम् the four priests taken collectively.

    Sanskrit-English dictionary > चतुर् _catur

  • 16 अथ _atha

    अथ (Ved. अथा) ind. [अर्थ्-ड, पृषोद˚ रलोपः Tv.] A particle used at the beginning (of works) mostly as a sign of auspiciousness, and translated by 'here', 'now' (begins) (मङ्गल, आरम्भ, अधिकार) (Properly speaking 'auspiciousness' or मङ्गल is not the sense of अथ, but the very utterance or hearing of the word is considered to be indicative of auspiciousness, as the word is supposed to have em- anated from the throat of Brahmā ओंकारश्चाथशब्दश्च द्वावेतौ ब्रह्मणः पुरा । कण्ठं भित्त्वा विनिर्यातौ तेन माङ्गलिकावुभौ ॥ and therefore we find in Śāṅkara Bhāṣya अर्थान्तरप्रयुक्तः अथशब्दः श्रुत्या मङ्गलमारचयति); अथ निर्वचनम्; अथ योगानुशासनम्; अथेदं प्रारभ्यते द्वितीयं तन्त्रम् Pt.2. (usually followed by इति at the end, इति प्रथमो$ङ्कः here ends &c.).
    -2 Then, afterwards (आनन्तर्य) अथ प्रजानामधिपः प्रभाते R.2.1; often as a correlative of यदि or चेत्; न चेन्मुनिकुमारो$यं अथ को$स्य व्यपदेशः Ś.7; मुहूर्तादुपरि उपाध्याय- श्चेदागच्छेत् अथ त्वं छन्दो$धीष्व P.III.3.9. Sk.
    -3 If, supposing, now if, in case, but if (पक्षान्तर); अथ कौतुक- मावेदयामि K.144, अथ तु वेत्सि शुचि व्रतमात्मनः पतिकुले तव दास्यमपि क्षमम् ॥ Ś.5.27; अथ मरणमवश्यमेव जन्तोः किमिति मुधा मलिनं यशः कुरुध्वे Ve.3.6. अथ गृह्णाति Ś.7; Ku.5.45; Mu.3.25; Ki.1.44; अथ चास्तमिता त्वमात्मना R.8.51 while, but, on the other hand; oft followed by ततः or तथापि, Bg.2.26;12.9,11; अथ चेत् but if Bg.2. 33;18.58.
    -4 And, so also, likewise (समुच्चय); गणितमथ कलां वैशिकीम् Mk.1. मातृष्वसा मातुलानि श्वश्रूरथ पितृष्वसा । संपूज्या गुरुपत्नीवत् समास्ता गुरुभार्यया ॥ Ms.2.1.31; भीमो$थार्जुनः G.M.
    -5 Used in asking or introducing questions (प्रश्न) oft. with the interrogative word itself; अथ सा तत्रभवती किमाख्यम्य राजर्षेः पत्नी Ś.7; अर्थवान् खलु मे राजशब्दः । अथ भगवाँल्लोकानुग्रहाय कुशली काश्यपः Ś.5; अथ शक्नोषि भोक्तुम् G. M.; अथात्रभवति कथमित्थंभूता M.5; अथ केन प्रयुक्तो$यं पापं चरति पूरुषः । Bg.3.36; अथ भवन्तमन्तरेण कीदृशो$स्या दृष्टिरागः Ś.2; अथ माडव्यं प्रति किमेवं प्रयुक्तम् Ś.6 (अथ may in these two sentences mean 'but').
    -6 Totality, enti- rety (कार्त्स्न्य); अथ धर्मं व्याख्यास्यामः G. M. we shall explain the whole धर्म (धर्म in all its details.) Śi;7.75.
    -7 Doubt, uncertainty (संशय, विकल्प); शब्दो नित्यो $थानित्यः G. M. The senses of अथ usually given by lexicographers are:-अथो$थ स्यातां समुच्चये । मङ्गले संशयारम्भा- धिकारानन्तरेषु च । अन्वादेशे प्रतिज्ञायां प्रश्नसाकल्ययोरपि ॥ Some of these senses are indentical with those in (1), while some are not in general use.
    -Comp. -अतः -अनन्तरम् now, therefore; अथा$तो धर्मजिज्ञासा Ms.1.1.1.
    -अपि moreover, and again &c. (= अथ in most cases); ˚च likewise, also.
    -किम् what else, yes, exactly so, quite so, certainly; सर्वथा अप्सरःसंभवैषा । अथ किम् Ś.1; अपि वृषलमनुरक्ताः प्रकृतयः अथ किम् Mu.1.
    -किमु how much more, so much more.
    -तु but, on the contrary. अथ तु वेत्सि शुचि व्रतमात्मनः । Ś.5.27.
    -वा 1 or (used like the English disjunctive conjunction 'or' and occupying the same place); व्यवहारं परिज्ञाय वध्यः पूज्यो$थवा भवेत् H.1.55; समस्तैरथवा पृथक् Ms.7.198; अथवा-अथवा either-or; वाथ is often used in the same sense with वा; कार्तिके वाथ चैत्रे वा Pt.3.38; साम्ना दानेन भेदेन समस्तैरथवा पृथक् । विजेतुं प्रयतेतारीन्न युद्धेन कदाचन ॥ Ms.7.182; अथापि वा also used in the same sense; एतदेव व्रतं कुर्यु- श्चान्द्रायणमथापि वा 11.117;8.287.
    -2 or rather, or why, or perhaps, is it not so (correcting or modifying a previous statement); why should there be any thought or hesitation about it, or it is no wonder; अपि नाम कुलपतेरियमसवर्णक्षेत्रसंभवा स्यात् । अथवा कृतं सन्देहेन Ś.1.,1.16; गमिष्याम्युपहास्यताम्...अथवा कृतवाग्द्वारे वंशे$स्मिन् R.1.3-4; अथवा मृदु वस्तु हिंसितुम् R.8.45.; दीर्ये किं न सहस्रधाहमथवा रामेण किं दुष्करम् U.6.4; अधोधो गङ्गेयं पदमुपगता स्तोकमथवा । विवेकभ्रष्टानां भवति विनिपातः शतमुखः Bh.2.1.

    Sanskrit-English dictionary > अथ _atha

  • 17 अधिक _adhika

    अधिक a. [abbreviation of अध्यारूढ; अध्यारूढशब्दात् कन् उत्तरपदलोपश्च P.V.2.73].
    1 More, additional, greater (opp. ऊन or सम); तदस्मिन्नधिकम् P.V.2.45. (In comp. with numerals) plus, greater by; अष्टाधिकं शतम् 1 plus 8 = 18; चत्वारिंशतो$धिकाः = ˚चत्वारिंशाः more than 4; नवाधिकां नवतिम् R.3.69; एकाधिकं हरेज्जयेष्टः Ms.9.117.
    -2 (a) Surpassing in quantity, more numerous, copious, excessive, abundant; in comp. or with instr.; श्वासः प्रमाणाधिकः Ś.1.29. more than the usual measure. (b) Inordinate, grown, increased, become greater; abounding in, full of; strong in; ˚क्रोध R.12.9; वयो$धिकः Ms.4.141 senior in years; शिशुरधिकवयाः Ve.3.32. old, advanced in years; भवनेषु रसाधिकेषु v. l. (सुधारितेषु) पूर्वं Ś.7.2; करोति रागं हृदि कौतुकाधिकं K.2.; रसाधिके मनसि Śi.17.48 abounding in.
    -3 (a) More, greater, stronger, mightier, more violent or intense; अधिकां कुरु देवि गुरुभक्तिम् K.62; ऊनं न सत्त्वेष्वधिको बबाधे R.2.14 the stronger animal did not prey on the weaker; पुमान्पुंसो$धिके शुक्रे स्त्री भवत्यधिके स्त्रियाः Ms.3.49; अधिकं मेनिरे विष्णुम् Rām.; अधिकं मित्रम् Pt.2; यवीयान्गुणतो$धिकः Ms.11.185;9.154. (b) Superior to, better than; higher than [with abl. or in comp.); प्रमाणादधिकस्यापि मत्तदन्तिनः Pt.1.327; सेनाशते- भ्यो$धिका बुद्धिः Mu.1.27 surpassing, more than a match for &c.; विधेरधिकसंभारः R.15.62 more than what was sanctioned by rules; तपस्विभ्यो$धिको योगी Bg.6.46; ब्रह्म प्रदानेभ्यो$धिकम् Y.1.212; अश्वाधिको राजा H.3.77 strong in cavalry; धनधान्याधिको वैश्यः H.4.21 excels in, is supe- rior by reason of; लोकाधिकं तेजः Mu.4.1 superior to; sometimes with gen.; पञ्चदशानां भ्रातणामधिको गुणैः K.136.
    -4 Later, subsequent, further than (of time); राजन्य- बन्धोर्द्वाविंशे (केशान्तो विधीयते) वैश्यस्य द्वयधिके ततः Ms.2.65.2 years later i. e. in the 24th year; sometimes with gen.; ममाधिका वा तुल्या वा Rām.
    -5 Eminent, uncommon, special, peculiar (असाधारण); विद्या नाम नरस्य रूपमधिकम् Bh.2.2 superior or uncommon form or beauty; धर्मो हि तेषामधिको विशेषः H. Pr.25; इज्याध्ययनदानानि वैश्यस्य क्षत्रियस्य च । प्रतिग्रहो$धिको विप्रे याजनाध्यनापने तथा ॥ Y.1.118; some- times used in the comparative in the above senses; क्लेशो$धिकतरस्तेषाम् Bg.12.5; ˚तरमिदानीं राजते राजलक्ष्मीः V. 5.22; स्वर्गादधिकतरं निर्वृत्तिस्थानम् Ś.7.
    -6 Redundant, super- fluous; ˚अङ्ग having a redundant limb; नोद्वहेत्कपिलां कन्यां नाधिकाङ्गीं न रोगिणीम् Ms.3.8.
    -7 Intercalated, intercalary (as a month &c.)
    -8 Inferior, secondary.
    -कम् 1 Surplus, excess, more; लाभो$धिकं फलम् Ak.
    -2 Abun- dance, redundancy, superfluity.
    -3 A figure of speech equivalent to hyperbole; आश्रयाश्रयिणोरेकस्याधिक्ये$धिक- मुच्यते । किमधिकमस्य ब्रूमो महिमानं वारिधेईरिर्यत्र । अज्ञात एव शेते कुक्षौ निक्षिप्य भुवनानि ॥ अत्र आश्रयस्याधिक्यम् । युगान्तकालप्रतिसंहृता- त्मनो जगन्ति यस्यां सविकाशमासत । तनौ ममुस्तत्र न कैटभद्विपस्तपो- धनाभ्यागमसंभृता मुदः ॥ S. D; महतोर्यन्महीयांसावाश्रिताश्रययोः क्रमात् । आश्रयाश्रयिणौ स्यातां तनुत्वे$यधिकं तु तत् ॥ K. P.1. -adv.
    1 More, in a greater degree; स राज्यं गुरुणा दत्तं प्रतिपद्याधिकं बभौ R.4.1; shone the more; 3.18; यस्मिन्नैवा- धिकं चक्षुरारोपयति पार्थिवः Pt.1.243; oft. in comp.; इयम- धिकमनोज्ञा Ś.1.2; ˚सुरभि Me.21.
    -2 Exceedingly, too much.
    -Comp. -अङ्ग a. (
    -ङ्गी f.) having a redundant limb. Ms.3.8. (see above
    -6) (
    -ङ्गम्) [अधिको$ङ्गात्] a sash, girdle or belt worn over the mail coat.
    -अधिक a. more and more, out-doing one another.
    -अर्थ a. exaggerated; ˚वचनम् exaggeration, an exag- gerated statement or assertion (whether of praise or of censure); कृत्यैरधिकार्थवचने P.II,1.33; (˚नम् = स्तुति- निन्दाफलकमर्थवादवचनम्; e. g. वातच्छेद्यं तृणम् i. e. so light and weak; काकपेया नदी so deep and full).
    -ऋद्धि a. abun- dant, prosperous; ऋद्धिमन्तमधिकर्द्धिरुत्तरः पूर्वमुत्सवमपोहदुत्सवः R.19.5.
    -तिथिः, f.
    -दिनं, -दिवसः an intercalated day.
    -दन्तः = अधिदन्तः
    -मांसार्मन् = अधिमांस q. v.
    -वाक्योक्तिः f. exaggeration, hyperbole.
    -षाष्टिक- साप्ततिक a. containing or costing more than 6 or 7.

    Sanskrit-English dictionary > अधिक _adhika

  • 18 अध्ययनम् _adhyayanam

    अध्ययनम् 1 [इ-ल्युट्] Learning, study, reading (especially the Vedas); one of the six duties of a Brāhmaṇa. The study of the Vedas is allowed to the first 3 classes, but not to a Śūdra Ms.1.88.91. अध्ययनं च अक्षरमात्रपाठ इति वैदिकाः, सार्थाक्षरग्रहणमिति मीमांसकाः; the latter view is obviously correct; cf. यथा पशुर्भारवाही न तस्य भजते फलम् । द्विजस्तथार्थानभिज्ञो न वेदफलमश्रुते ॥ or better still Yāska's Nirukta: स्थाणुरयं भारहारः किलाभूदधीत्य वेदं न विजानाति यो$र्थम् । यो$र्थज्ञ इत् (अर्थविद्) सकलं भद्रमश्रुते नाकमेति ज्ञानविधूतपाप्मा ॥ See also under अनग्नि.
    -2 Muttering प्रणव mantra; वीतरागा महाप्रज्ञा ध्यानाध्ययनसम्पदा Mb. 12.3.49. (अध्ययनं प्रणवजपः इति टीका)
    -3 Teaching; कृत्वा चाध्ययनं तेषां शिष्याणां शतमुत्तमम् Mb.12.318.17 see अध्यापनम्.

    Sanskrit-English dictionary > अध्ययनम् _adhyayanam

  • 19 अनाप्त _anāpta

    अनाप्त a.
    1 Not obtained.
    -2 Not reaching or attaining, unsuccessful in the attempt to get.
    -3 Unfit, not apt, unskilful; युग्यस्थाः प्राजके$नाप्ते सर्वे दण्ड्याः शतं शतम् Ms. 8.294.
    -प्तः A stranger.

    Sanskrit-English dictionary > अनाप्त _anāpta

  • 20 अन्यतः _anyatḥ

    अन्यतः adv.
    1 From another; न चान्यतस्तस्य शरीररक्षा R.2.4; तीर्थोदकं च वह्निश्च नान्यतः शुद्धिमर्हतः U.1.13.
    -2 On one side; अन्यतः-अन्यतः, एकतः-अन्यतः on the one side, on the other side; तपनमण्डल- दीपितमेकतः सततनैशतमोवृतमन्यतः Ki.5.2; एकवस्तु सकलानि निमित्तान्यन्यतो हि मनसः प्रतिपत्तिः Nīti.
    -3 To another place, towards some other person or direction; गन्तव्यं वा ततो$न्यतः Ms.2.2; अन्यतो$पि नयने प्रेरयन्त्या Ś.2.2; आर्ये व्रजामो$न्यतः R.6.82.
    -4 From another ground or motive.
    -5 On the other side; on the contrary.
    -6 Otherwise; in another place, elsewhere.
    -Comp. -अरण्यम् Ved. a land which is woody here and there. Vāj.3.19.
    -एत, -एतस्, -एनी Ved. variegated or spotted on one side.
    -घातिन् a. striking in one direction.
    -वात a. suffering occasional wind (rheumatism). (
    -तः) a sort of eye-disease.

    Sanskrit-English dictionary > अन्यतः _anyatḥ

Страницы

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»