-
1 वंशभव
-
2 आकाशः _ākāśḥ _शम् _śam
आकाशः शम् [समन्तादाकाशन्ते सूर्यादयो$त्र Tv.]1 The sky आकाशभवा सरस्वती Ku.4.39; ˚ग, ˚चारिन् &c.-2 Ether (considered as the fifth element).-3 The subtle and ethereal fluid pervading the whole universe; one of the 9 dravyas or substances recognized by the Vaiśe- ṣikas. It is the substratum of the quality 'sound'; शब्दगुणमाकाशम्; cf. also श्रुतिविषयगुणा या स्थिता व्याप्य विश्वम् Ś.1.1; अथात्मनः शब्दगुणं गुणज्ञः पदं (scil. आकाशम्) विमानेन विगाहमानः R.13.1.-4 Free space or vacuity; यश्चायमन्त- रात्मन्नाकाशः Bṛi. Up.-5 Space, place in general; सपर्वत- वनाकाशां पृथिवीम् Mb.; भवनाकाशमजायताम्बुराशिः Bv.2.165. open space (not covered or surrounded by anything); मुनयः सलिलाहारा वायुभक्षास्तथापरे । आकाशनिलयाश्चैव तथा स्थण्डि- लशायिनः ॥ Rām.3.6.4.-6 Brahman (as identical with ether); आकाशस्तल्लिङ्गात् Br. Sūt.1.1.22; यावानयमाकाश- स्तावानयमन्तर्हृदयाकाशः Ch. Up.8.1.3.-7 Light, clearness.-8 A hole.-9 A dot, zero (in Math.). आकाशे in the air; आकाशे लक्ष्यं बद्ध्वा fixing the look on some object out of sight. आकाशे in the sense of 'in the air' is used in dramas as a stage-direction when a character on the stage asks questions to some one not on the stage, and listens to an imaginary speech supposed to be a reply, which is usually introduced by the words किं ब्रवीषि, किं कथयसि &c.; दूरस्थाभाषणं यत्स्यादशरीरनिवेदनम् । परोक्षान्तरितं वाक्यं तदाकाशे निगद्यते ॥ Bharata; cf. आकाशभाषितम् below; (आकाशे) प्रियंवदे, कस्येदमुशीरानुलेपनं मृणालवन्ति च नलिनीपत्राणि नीयन्ते । (श्रुतिमभिनीय) किं ब्रवीषि &c. Ś.3. This is a contri- vance used by poets to avoid the introduction of a fresh character, and it is largely used in the species of dramatic composition called भाण where only one character conducts the whole play by a copious use of आकाशभाषित.-Comp. -अनन्त्यायतनम् the abode of infinity or of infinite space; N. of a world with the Buddhists.-अस्तिकायः N. of a category with the Jainas; धर्माधर्माकाशास्तिकायास्ते Sarva. S.3.-ईशः 1 an epithet of Indra.-2 (in law) any helpless person (such as a child, a woman, a pauper) who has no other possession than the air. आकाशेशास्तु विज्ञेया बालवृद्धकृशातुराः Ms.4.184.-कक्षा 'the girdle of the sky', horizon.-कल्पः Brahman.-गः a. moving through the atmosphere. (-गः) a bird. (-गा) the heavenly Ganges.-गङ्गा [आकाशपथवाहिनी गङ्गा] the celestial Ganges; नदत्याकाशगङ्गायाः स्रोतस्युद्दामदिग्गजे R.1.78; cf. also उभौ यदि व्योम्नि पृथक् प्रवाहावाकाशगङ्गापयसः पतेताम् Si.3.8.-गर्भी m. N. of a Bodhisattva.-चमसः the moon.-ज a. produced in the sky.-जननिन् m. a casement, loophole, an embrasure (left in castle walls); प्रगण्डीः कारयेत्सम्यगाकाशजननीस्तदा Mb.12.69.43.-दीपः, -प्रदीपः 1 a lamp lighted in honour of Lakṣmī or Viṣṇu and raised on a pole in the air at the Divāli festival in the month of Kārtika.-2 a beacon-light, a lantern on a pole.-पथिकः The sun; Ks.-प्रतिष्ठितः N. of a Buddha.-बद्धलक्ष (in Nāṭaka) fixing the gaze on some object out of sight; ततः प्रविशति आकाशबद्धलक्षः उन्मत्तवेषो राजा V.4.-भाषितम् 1 speaking off the stage, a supposed speech to which a reply is made as if it had been actually spoken and heard; किं ब्रवीषीति यन्नाटये विना पात्रं प्रयुज्यते । श्रुत्वेवानुक्तमप्यर्थं तत्स्यादाकाशभाषितम् S. D.425.-2 a sound or voice in the air.-मण्डलम् the celestial sphere.-मांसी [आकाशभवा मांसी] N. of a plant क्षुद्रजटामांसी).-मुखिन् pl. N. of Śaiva sect, the adherents of which keep their faces turned towards the sky.-मुष्टिहननाय Ā. To be foolish like one who beats the air with his fist; Sarva. S.-मूली the equatic plant (कुम्भिका) Pistia Stratiotes (Mar. शेवाळ).-यानम् 1 a heavenly car, a balloon. cf. वायुबन्धकवस्त्रेण सुबद्धो यानमस्तके । उदानस्य लघुत्वेन बिभर्त्याकाशयानकम् ॥ गरुत्मद्धंसैः कङ्कालैरन्यैः पक्षिगणैरपि । आकाशे वाहयेद् यानं विमानमिति संज्ञितम् ॥ -अगस्त्यसंहिता.-2 moving or travelling through the sky; आकाशयानेन प्रविशति enter passing through the sky (frequently occurring in dramas).-3 one who moves through the air.-रक्षिन् m. a watchman on the outer battlements of a castle (आकाश इव अत्युच्चप्राचीरोपरि स्थित्वा रक्षति).-वचनम् = ˚भाषितम् q. v.-वर्त्मन् n.1 the firmament.-2 the atmosphere, air.-वल्ली a sort of creeper, a para- sitical plant (अमरवेल; Mar बांडगूळ).-वाणी a voice from heaven, an incorporeal speech (अशरीरिणी वाणी).-शयनम् Sleeping in the open air; निवृत्ताकाशशयनाः Rām.3.16.12.-सलिलम् rain; dew.-स्थ a. abiding in the sky. aerial.-स्फटिकः a kind of crystal supposed to be formed in the atmosphere (two kinds सूर्यकान्त and चन्द्रकान्त); hail (करका). -
3 वंशः _vaṃśḥ
वंशः [वमति उद्गिरति वम्-श तस्य नेत्वम् Uṇ.4.116]1 A bamboo; धनुर्वशविशुद्धो$पि निर्गुणः किं करिष्यति H. Pr.23; वंशभवो गुणवानपि संगविशेषेण पूज्यते पुरुषः Bv.1.8 (where वंश has sense 2 also); Me.81.-2 A race, family, dynasty, lineage; स जातो येन जातेन याति वंशः समुन्नतिम् H.2; सूर्यप्रभवो वंशः R.1.2. &c.; see वंशकर, वंशस्थिति &c.-3 A shaft.-4 A flute, pipe, reed-pipe; कूजद्भिरापादितवंशकृत्यम् R.2.12.-5 A collection, assem- blage, multitude (usually of similar things); सान्द्रीकृतः स्यन्दनवंशचक्रैः R.7.39.-6 A cross-beam; यदस्थिभिर्निर्मित- वंशवंश्यस्थूणं त्वचा रोमनखैः पिनद्धम् Bhāg.11.8.33.-7 A joint (in a bamboo).-8 A sort of sugar-cane.-9 The back-bone.-1 The Śāla tree.-11 A particular measure of length (equal to ten hastas).-12 The central projecting part of a sabre.-13 Bamboo-manna.-14 Offspring.-15 A son.-16 A particular musical note.-17 Pride, arrogance.-Comp. -अग्रम्, -अङ्कुरः 1 the tip or end of a bamboo-cane.-2 the shoot of a bamboo.-अनुकीर्तनम् genealogy.-अनुक्रमः genealogy.-अनुचरितम् the history of a dynasty or family.- आगत a. inherited.-आवली a pedigree, genealogy.-आह्वः bamboo-manna.-कठिनः a thicket of bamboos.-कफम् cottony seeds floating in the air.-कर a.1 founding a family.-2 perpetuating a race; वंशस्थितिं -
4 सरस्वती _sarasvatī
सरस्वती 1 N. of the goddess of speech and learning, and represented as the wife of Brahman; परस्पर- विरोधिन्योरेकसंश्रयदुर्लभम् । संगतं श्रीसरस्वत्योर्भूतये$स्तु सदा सताम् ॥ V.5.24.-2 Speech, voice, words; इति देहविमुक्तये स्थितां रतिमाकाशभवा सरस्वती... अन्वकम्पयत् Ku.4.39,43; R. 15.46.-3 N. of a river (which is lost in the sands of the great desert).-4 A river in general.-5 A cow; ŚB. on MS.1.3.49; Vāj.8.43.-6 An excellent woman.-7 N. of Durgā.-8 N. of a female divinity peculiar to the Buddhists.-9 The Soma plant.-1 The plant called ज्योतिष्मती. -
5 वंश
vaṉṡám. (derivation doubtful) the bamboo cane orﾠ any cane (accord. toﾠ L. alsoﾠ « sugarcane» andﾠ « Shorea Robusta») RV. etc. etc.;
the upper timbers orﾠ beams of a house, the rafters orﾠ laths fastened to the beams (of a roof;
cf. prācīna-v-) AV. etc. etc.;
a cross-beam, joist, joint VarBṛS. ;
a reed-pipe, flute, fife Kāv. Rājat. ;
the back-bone, spine VarBṛS. BhP. ;
a hollow orﾠ tubular bone BhP. ( B.) Sch. ;
the upper nasal bone L. ;
the central projecting part of a scimitar orﾠ sabre VarBṛS. ;
the line of a pedigree orﾠ genealogy (from its resemblance to the succession of joints in a bamboo), lineage race, family, stock ṠBr. etc. etc. (esp. a noble race, a dynasty of kings, a list of teachers etc.;
cf. Pāṇ. 2-1, 19 Sch.);
offspring, a son BhP. ;
(ifc.) a succession orﾠ collection of similar things, assemblage multitude, host (as of chariots, stars etc.) MBh. Kāv. etc.;
a partic. measure of length (= 10 Hastas) Līl. ;
a partic. musical note Ṡiṡ. ;
pride, arrogance Vās. ;
bamboo-manna L. ;
N. of Vishṇu L. (ā) f. N. of an Apsaras (daughter of Prādhā) MBh. ;
(ī) f. seeﾠ s.v.
- वंशऋषि
- वंशकठिन
- वंशकफ
- वंशकर
- वंशकर्पूररोचना
- वंशकर्मन्
- वंशकीर्ति
- वंशकृत्
- वंशकृत्य
- वंशक्रमागत
- वंशक्रमाहितगौरव
- वंशक्षय
- वंशक्षीरी
- वंशग
- वंशगुल्म
- वंशगोप्तृ
- वंशघटिका
- वंशचरित
- वंशचर्मकृत्
- वंशचिन्तक
- वंशच्छेत्तृ
- वंशज
- वंशतण्डुल
- वंशदला
- वंशधर
- वंशधान्य
- वंशधारा
- वंशधारिन्
- वंशनर्तिन्
- वंशनाडिका
- वंशनाडी
- वंशनाथ
- वंशनालिका
- वंशनिश्रेणी
- वंशनेत्र
- वंशपत्त्र
- वंशपत्त्रक
- वंशपरम्परा
- वंशपात्र
- वंशपीत
- वंशपुष्पा
- वंशपूरक
- वंशपोत
- वंशप्रतिष्ठानकार
- वंशबाह्य
- वंशब्राह्मण
- वंशभव
- वंशभार
- वंशभृत्
- वंशभोज्य
- वंशमय
- वंशमूल
- वंशमूलक
- वंशमृन्मय
- वंशयव
- वंशराज
- वंशराज्यधर
- वंशरोचना
- वंशलोचना
- वंशलक्ष्मी
- वंशलून
- वंशवर्ण
- वंशवर्तिन्
- वंशवर्धन
- वंशवर्धिन्
- वंशवितति
- वंशविदारिणी
- वंशविशुद्ध
- वंशविस्तर
- वंशवृद्धि
- वंशशर्करा
- वंशशलाका
- वंशसमाचार
- वंशस्तनित
- वंशस्तूप
- वंशस्थ
- वंशस्थविल
- वंशस्थिति
- वंशहीन
См. также в других словарях:
vaṉṡá-bhava — वंशभव … Indonesian dictionary
