-
1 ब्राह्मणसात् _brāhmaṇasāt
ब्राह्मणसात् ind. In the possession of Brāhmaṇas, as in ब्राह्मणसात् भवति धनम्. -
2 इन्द्राब्रह्मणस्पति
-
3 नृमणस्
-
4 ब्रह्मणस्पति
-
5 ब्राह्मणसंतर्पण
-
6 ब्राह्मणसंस्थ
-
7 ब्राह्मणसात्
brā́hmaṇa-sāt
with as, to belong to the Brāhmaṇa) MBh.
-
8 ब्राह्मणस्तुति
brā́hmaṇa-stutif. « praise of the Brāhmaṇa»
N. of ch. of PurS
-
9 ब्राह्मणस्व
brā́hmaṇa-svan. the property of Brāhmaṇa Āpast.
-
10 ब्राह्मणस्वर
brā́hmaṇa-svaram. the accent usual in a Brāhmaṇa KātyṠr. Sch.
-
11 लक्ष्मणसिंह
lakshmaṇá-siṉham. N. of an author Cat.
-
12 लक्ष्मणसेन
lakshmaṇá-senam. N. of various men (esp. of a son of Ballāla-sena, who gave his name to an Era which commenced in 1119-20)
-
13 लक्ष्मणस्वामिन्
lakshmaṇá-svāminm. N. of a man Inscr. ;
of an image of Lakshmaṇá Rājat.
-
14 श्रीमणस्
ṡrī-maṇasmfn. = ṡrī́-manas
-
15 सब्राह्मणस्पत्य
sa-brāhmaṇaspatyamfn. together with the Pragāthas addressed to Brāhmanas-pati ṠāṇkhṠr.
-
16 ब्राह्मण
brā́hmaṇamfn. relating to orﾠ given by a Brāhman, befitting orﾠ becoming a Brāhman, Brāhmanical AV. TBr. MBh. ;
(- ṇá) m. one who has divine knowledge (sometimes applied to Agni),
a Brāhman, a man belonging to the 1st of the 3 twice-born classes andﾠ of the 4 original divisions of the Hindū body
(generally a priest, but often in the present day a layman engaged in non-priestly occupations although the name is strictly only applicable to one who knows andﾠ repeats the Veda) RV. etc. etc.;
= brāhmaṇācchaṉsin KātyṠr. ;
a Brāhman in the second stage (between Mātra andﾠ Ṡrotriya) Hcat. ;
N. of the 28th lunar mansion L. ;
(ī) f. seeﾠ brāhmaṇī;
n. that which is divine, the divine AV. ;
sacred orﾠ divine power ib. ĀṡvGṛ. ;
Brāhmanical explanation, explanations of sacred knowledge orﾠ doctrine (esp. for the use of the Brāhmans in their sacrifices) Br. ;
the Brāhmaṇa portion of the Veda (as distinct from its Mantra andﾠ Upanishad. portion) andﾠ consisting of a class of works called Brāhmaṇas (they contain rules for the employment of the Mantras orﾠ hymns at various sacrifices, with detailed explanations of their origin andﾠ meaning andﾠ numerous old legends;
they are said by Sāyaṇa to contain two parts:
1. vidhi, rules orﾠ directions for rites;
2. artha-vāda, explanatory remarks;
each Veda has its own Brāhmaṇa, that of the RV. is preserved in 2 works, viz. the Aitareya, sometimes called Āṡvalāyana, andﾠ the Kaushītaki orﾠ Ṡāṇkhāyana-Brāhmaṇa;
the white Yajur-veda has the Ṡata-patha-Brāhmaṇa;
the black Yajur-veda has the Taittirīya-Brāhmaṇa which differs little from the text of its Saṃhitā;
the SV. has 8 Brāhmaṇa, the best known of which are the Prauḍha orﾠ Pañca-viṇṡa andﾠ the Shaḍvinṡa;
the AV. has one Brāhmaṇa called Go. -patha) Nir. GṛṠrS. etc.;
the Soma vessel of the Brahman priest RV. AV. ;
a society orﾠ assemblage of Brāhmans, a conclave W. ;
- ब्राह्मणकल्प
- ब्राह्मणकाम्या
- ब्राह्मणकारक
- ब्राह्मणकुमार
- ब्राह्मणकुल
- ब्राह्मणकृत
- ब्राह्मणगृह
- ब्राह्मणघ्न
- ब्राह्मणचाण्डाल
- ब्राह्मणज
- ब्राह्मणजात
- ब्राह्मणजाति
- ब्राह्मणजीविका
- ब्राह्मणजुष्ट
- ब्राह्मणडिम्भ
- ब्राह्मणतर्पण
- ब्राह्मणता
- ब्राह्मणत्रा
- ब्राह्मणत्व
- ब्राह्मणदारिका
- ब्राह्मणद्रव्य
- ब्राह्मणद्वेषिन्
- ब्राह्मणधन
- ब्राह्मणनिन्दक
- ब्राह्मणपञ्चिका
- ब्राह्मणपद्धति
- ब्राह्मणपथ
- ब्राह्मणपाल
- ब्राह्मणपुत्रक
- ब्राह्मणप्रसङ्ग
- ब्राह्मणप्रातिवेश्य
- ब्राह्मणप्रिय
- ब्राह्मणब्रुव
- ब्राह्मणभाव
- ब्राह्मणभाष्य
- ब्राह्मणभुयिष्ठ
- ब्राह्मणभोजन
- ब्राह्मणमहिमादर्श
- ब्राह्मणमुखीन
- ब्राह्मणयज्ञ
- ब्राह्मणयष्टिका
- ब्राह्मणयष्टी
- ब्राह्मणरूपभृत्
- ब्राह्मणलक्षण
- ब्राह्मणलिङ्ग
- ब्राह्मणवचन
- ब्राह्मणवत्
- ब्राह्मणवध
- ब्राह्मणवर
- ब्राह्मणवर्चस
- ब्राह्मणवाक्य
- ब्राह्मणवाचन
- ब्राह्मणविधि
- ब्राह्मणविलाप
- ब्राह्मणविहित
- ब्राह्मणवेदम्
- ब्राह्मणश्रमणन्याय
- ब्राह्मणसंस्थ
- ब्राह्मणसत्तम
- ब्राह्मणसंतर्पण
- ब्राह्मणसर्वस्व
- ब्राह्मणसव
- ब्राह्मणसात्
- ब्राह्मणस्तुति
- ब्राह्मणस्व
- ब्राह्मणस्वर
- ब्राह्मणहित
-
17 लक्ष्मण
lakshmaṇá
endowed with auspicious signs orﾠ marks, lucky, fortunate L. ;
m. Ardea Sibirica Āpast. ;
N. of a Vāsishṭha gaṇa ṡubhrâ̱di;
of a son of Daṡa-ratha by his wife Su-mitrā (he was younger brother andﾠ companion of Rāma during his travels andﾠ adventures;
Lakshmaṇá andﾠ Ṡatru-ghna were both sons of Su-mitrā, but Lakshmaṇá alone is usually called Saumitri;
he so attached himself to Rāma as to be called Rāma's second self;
whereas Ṡatru-ghna attached himself to Bharata) R. Pur. etc.;
N. of various authors andﾠ other persons ( alsoﾠ with ācārya, kavi, deṡika, dvivedin, paṇḍita, bhaṭṭa, ṡāstrin, sūri etc.) Cat. ;
(ā) f. the female of the Ardea Sibirica MBh. ;
a goose Uṇ. III, 7 Sch. ;
a kind of potherb Car. ;
N. of various other plants (Hemionitis Cordifolia;
Uraria Lagopodioides;
= putra-kandā andﾠ a white-flowering Kaṇṭakâri). L. ;
N. of a wife of Kṛishṇa Hariv. Pur. ;
of a daughter of Dur-yodhana (carried off by Sāmbha, a son of Kṛishṇa) BhP. ;
of an Apsaras Hariv. ;
of a Buddhist Devī Kālac. ;
of the mother of the 8th Arhat of the present Avasarpiṇī L. ;
n. a mark, sign, token MBh. R. etc. (often v.l. lakshaṇa), a name L. ;
- लक्ष्मणकवच
- लक्ष्मणकुण्डक
- लक्ष्मणखण्डप्रशस्ति
- लक्ष्मणचन्द्र
- लक्ष्मणचम्पू
- लक्ष्मणचूर्णिका
- लक्ष्मणदास
- लक्ष्मणदेव
- लक्ष्मणपति
- लक्ष्मणप्रसू
- लक्ष्मणभट्टीय
- लक्ष्मणराजदेव
- लक्ष्मणसिंह
- लक्ष्मणसेन
- लक्ष्मणस्वामिन्
-
18 ऋण _ṛṇa
ऋण a. [ऋ-क्त]1 Going.-2 Guilty.-णम् 1 Debt; (as to the three kinds of debt, see अनृण; cf. जायमानो ह वै ब्राह्मणस्त्रिभिर्ऋणवान् जायते, यज्ञेन देवेभ्यः ब्रह्मचर्येण ऋषिभ्यः प्रजया पितृभ्यः इति । स वै तर्हि अनृणो भवति यदा यज्वा, ब्रह्मचारी, प्रजावानिति । ŚB. on MS.6.2.31. ऋणानि त्रिण्यपाकृत्य मनो मोक्षे निवेशयेत् Ms.6.35. देवानां च पितॄणां च ऋषीणां च तथा नरः । ऋणवाञ् जायते यस्मात्तन्मोक्षे प्रयतेत् (त ?) सदा ॥ देवानामनृणो जन्तुर्यज्ञैर्भवति मानवः । अल्पवित्तश्च पूजाभिरुपवासव्रतैस्तथा ॥ श्राद्धेन प्रजया चैव पितॄणामनृणो भवेत् । ऋषीणां ब्रह्मचर्येण श्रुतेन तपसा तथा ॥ (विष्णुधर्मोत्तरम्); ऋणं कृ to incur debt; ऋणं दा to pay off or discharge debt; अन्त्यं ऋणं (पितॄणम्) the last debt to be paid to the manes, i. e. creation of a son.-2 An obligation in general. cf. ऋणसंस्तवो हि अवश्यकर्तव्यानां भवति । ŚB on MS.6.2.31.-3 (In alg.) The negative sign or quantity, minus (opp. धन).-4 A fort, strong-hold.-5 Water.-6 Land.-Comp. -अन्तकः the planet Mars.-अपनयनम् -अपनोदनम्, -अपाकरणम्, -दानम्, -मुक्तिः, -मोक्षः, -शोधनम् paying off debt, discharge or liquidation of debt.-आदानम् 'recovery of debt' Kau. A.3; receipt of money lent &c. (one of the 18 titles or subjects of litigation).-उद्ग्रहणम् recovering a debt in any way from the creditor (by friendly or legal proceedings).-ऋणम् (ऋणार्णम्) debt for a debt, debt incurred to liquidate another debt. ऋणस्य अपनयनाय यदन्यदृणं क्रियते तत् ऋणार्णम् Sk.73; Vārt. on P.VI.1.89.-कर्तृ a. one who gets into debt; Mb.13.23.21.-काति a. one to whom praise is due as a debt; or one who receives praise as a debt to be repaid in benefits (Sāy.)-ग्रस्त a. indebted, involved in debt.-ग्रहः 1 borrowing (money).-2 a borrower.-ग्राहिन् a. borrowing. -m. a debtor, borrower.-चित् a. acknowledging (praise) as a debt to be paid for. N. of ब्रह्मणस्पति; Rv.2.27. 17.-च्छेदः Payment of a debt.-(णम्)चयः N. of a king; Rv.5.3.12,14.-दातृ, -दायिन् a. one who pays a debt.-दासः [ऋणात् मोचनेन कृतो दासः] one who is bought as a slave by paying off his debts; ऋणमोचनेन दास्य- त्वमभ्युपगतः ऋणदासः Mitā.-निर्णयपत्रकम्, -पत्रम् A note of acknowledgement of debt; Sūkra.1.33.-निर्मोक्षः Discharge or acquittance of debt (to ancestors &c.); न चोपलेभे पूर्वेषामृणनिर्मोक्षसाधनम् R.1.2.-प्रदातृ money- lender.-मत्कुणः, -मार्गणः security, bail.-मुक्तः released from debt.-मुक्तिः &c. see ऋणापनयनम्.-लेख्यम् 'debt- bond' a bond acknowledging a debt (in law; Mar. कर्जरोखा). -
19 पारश _pāraśa _ _स _s _ _व _v
पारश (स) व a. (-वी f.)1 Made of iron.-2 Re- lating to or derived from an axe.-वः 1 Iron.-2 The son of a Brāhmaṇa by a Sūdra woman; यं ब्राह्मणस्तु शूद्रायां कामादुत्पादयेत् सुतम् । स पारयन्नेव शवस्तस्मात् पारशवः स्मृतः Ms.9.178; or परं शवात् ब्राह्मणस्यैष पुत्रः शूद्रापुत्रं पारशवं तमाहुः Mb.-3 An adulterine, a bastard.-वी A daughter of a Brāhmaṇa by a Sūdra woman; भीष्मः पारशवीं कन्यां देवकस्य महीपतेः । विदुराय समानीय ददौ वंशविवृद्धये ॥ Bm.1.519. -
20 प्रति _prati
प्रति ind.1 As a prefix to verbs it means (a) towards, in the direction of; (b) back, in return, again; तष्ठेदानीं न मे जीवन् प्रतियास्यसि दुर्मते Rām.7.18.13; (c) in opposition to, against, counter; (d) upon, down upon; (see the several roots with this preposition).-2 As a prefix to nouns not directly derived from verbs it means (a) likeness, resemblance, equality; (b) opposite, of the opposite side; प्रतिबल Ve.3.5. 'the opposing force'; so प्रतिद्विपाः Mu.2.13; (c) rivalry; as in प्रतिचन्द्रः 'a rival moon'; प्रतिपुरुषः &c.-3 As a separable preposition (with acc.) it means (a) towards, in the direction of, to; तौ दम्पती स्वां प्रति राजधानीं प्रस्थापयामास वशी वसिष्ठः R.2.7;1. 75; प्रत्यनिलं विचेरु Ku.3.31; वृक्षं प्रति विद्योतते विद्युत् Sk.; (b) against, counter, in opposition to, opposite; तदा यायाद् रिपुं प्रति Ms.7.171; प्रदुदुवुस्तं प्रति राक्षसेन्द्रम् Rām.; ययावजः प्रत्यरिसैन्यमेव R.7.55; (c) in comparison with, on a par with, in proportion to, a match for; त्वं सहस्राणि प्रति Ṛv.2.1.8; (d) near, in the vicinity of, by, at, in, on; समासेदुस्ततो गङ्गां शृङ्गवेरपुरं प्रति Rām.; गङ्गां प्रति; (e) at the time, about, during; आदित्यस्योदयं प्रति Mb; फाल्गुनं वाथ चैत्रं वा मासौ प्रति Ms.7.182; (f) on the side of, in favour of, to the lot of; यदत्र मां प्रति स्यात् Sk.; हरं प्रति हलाहलं (अभवत्) Vop.; (g) in each, in or at every, severally (used in a distributive sense); वर्षं प्रति, प्रतिवर्षम्; यज्ञं प्रति Y.1.11; वृक्षं वृक्षं प्रति सिञ्चति Sk.; (h) with regard or reference to, in relation to, regarding, concerning, about, as to; न हि मे संशीतिरस्या दिव्यतां प्रति K.132; चन्द्रोपरागं प्रति तु केनापि विप्रलब्धासि Mu.1; धर्मं प्रति Ś.5.18; मन्दौत्सुक्यो$स्मि नगरगमनं प्रति Ś.1; Ku.6.27; 7.83; त्वयैकमीशं प्रति साधु भाषितम् 5.81; Y.1.218; R.6. 12;1.29;12.51; (i) according to, in conformity with; मां प्रति in my opinion; (j) before, in the presence of; (k) for, on account of.-4 As a separable preposi- tion (with abl.) it means either (a) a representative of, in place of, instead of; प्रद्युम्नः कृष्णात् प्रति Sk.; संग्रामे यो नारायणतः प्रति Bk.8.89; or (b) in exchange or return for; तिलेभ्यः प्रति यच्छति माषान् Sk.; भक्तेः प्रत्यमृतं शंभोः Vop.-5 As the first member of Avyayībhāva compound it usually means (a) in or at every; as प्रतिसंवत्सरम् 'every year', प्रतिक्षणम्, प्रत्यहम् &c.; (b) towards, in the direction of; प्रत्यग्नि शलभा डयन्ते.-6 प्रति is sometimes used as the last member of Avyayī. comp. in the sense of 'a little'; सूपप्रति, शाकप्रति. [ Note:-- In the com- pounds given below all words the second members of which are words not immediately connected with verbs, are included; other words will be found in their proper places.]-Comp. -अंशम् ind. on the shoulders.-अक्षरम् ind. in every syllable or letter; प्रत्यक्षरश्लेषमयप्रबन्ध Vās.-अग्नि ind. towards the fire.-अग्र = प्रत्यग्र q. v.-अङ्गम् 1 a secondary or minor limb (of the body), as the nose.-2 a division, chapter, section.-3 every limb.-4 a weapon. (-ङ्गम्) ind.1 on or at every limb of the body; as in प्रत्यङ्ग- मालिङ्गितः Gīt.1.-2 for every subdivision.-3 in each case (in grammar).-अधिदेवता a tutelary deity who stays in front or near one; Hch.-अधिष्ठानम्, -आधानम् the principal place of residence; Bṛi. Up.2.2.1.-2 repository.-अनन्तर a.1 being in immediate neigh- bourhood; दानमानादिसत्कारैः कुरुष्व प्रत्यनन्तरम् Rām.4.15.27. (com. प्रत्यनन्तरं स्वाधीनम्).-2 standing nearest (as an heir).-3 immediately following, closely connected with; जीवेत् क्षत्रियधर्मेण स ह्यस्य (ब्राह्मणस्य) प्रत्यनन्तरः; Ms.1. 82;8.185. (-रम्) ind.1 immediately after.-2 next in succession.-रीभू to betake oneself close to; P. R.-अनिलम् ind. towards or against the wind.-अनीक a1 hostile, opposed, inimical.-2 resisting, opposing.-3 opposite.-4 equal, vying with. (-कः) an enemy.(-कम्) 1 hostility, enmity, hostile attitude or position; न शक्ताः प्रत्यनीकेषु स्थातुं मम सुरासुराः Rām.-2 a hostile army; यस्य शूरा महेष्वासाः प्रत्यनीकगता रणे Mb.; ये$वस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः Bg.11.32. (प्र˚ may have here sense 1 also).-3 (in Rhet.) a figure of speech in which one tries to injure a person or thing connected with an enemy who himself cannot be injured; प्रतिपक्षमशक्तेन प्रतिकर्तुं तिरस्क्रिया । या तदीयस्य तत्स्तुत्यै प्रत्यनीकं तदुच्यते K. P.1.-अनुप्रासः a kind of alliteration.-अनुमानम् an opposite conclusion.-अन्त a. contiguous, lying close to, adjacent, bordering.(-न्तः) 1 a border, frontier; स गुप्तमूलप्रत्यन्तः R.4.26.-2 a bordering country; especi- ally, a country occupied by barbarian or Mlechchhas. ˚देशः a bordering country. ˚पर्वतः an adjacent hill; पादाः प्रत्यन्तपर्वताः Ak.-अन्धकार a. spreading shadow; Buddh.-अपकारः retaliation, injury in return; शाम्येत् प्रत्यप- कारेण नोपकारेण दुर्जनः Ku.2.4.-अब्दम् ind. every year-अमित्र a. hostile. (-त्रः) an enemy. (-त्रम्) ind. towards as enemy.-अरिः 1 a well-matched opponent.-2 the 9th, 14th or 23rd asterism from the जन्मनक्षत्र.-3 a particular asterism; दारुणेषु च सर्वेषु प्रत्यरिं च विवर्जयेत् Mb.13.14.28 (com. प्रत्यरिं स्वनक्षत्राद् दिननक्षत्रं यावद् गणयित्वा नवभिर्भागे हृते पञ्चमी तारा प्रत्यरिः ।).-अर्कः a mock sun; parhelion.-अर्गलम् the rope by which a churning stick is moved.-अवयवम् ind.1 in every limb.-2 in every particular, in detail.- अवर a.1 lower, less honoured; पुरावरान् प्रत्यवरान् गरीयसः Mb.13.94.12.-2 very low or degrading, very insignificant; Ms.1.19.-अश्मन् m. red chalk.-अष्ठीला a kind of nervous disease.-अहम् ind. every day, daily; day by day; गिरिशमुपचचार प्रत्यहं सा सुकेशी Ku.1.6.-आकारः a scabbard, sheath.-आघातः 1 a counter-stroke.-2 reaction.-आचारः suitable conduct or behaviour.-आत्मम् ind. singly, severally.-आत्मक a. belonging to oneself.-आत्म्यम् similarity with oneself.-आत्मेन ind. after one's own image; स किंनरान् कुंपुरुषान् प्रत्यात्म्येना- सृजत् प्रभुः Bhāg.3.2.45.-आदित्यः a mock sun.-आरम्भः 1 recommencement, second beginning.-2 pro- hibition.-आर्द्र a. fresh.-आशा 1 hope, expectation; न यत्र प्रत्याशामनुपतति नो वा रहयति Māl.9.8.-2 trust, con- fidence.-आसङ्गः Connection, contact; अथ प्रत्यासङ्गः कमपि महिमानं वितरति Mv.1.12.-आस्वर 1 returning.-2 reflecting; Ch.Up.1.3.2.-आह्वयः echo, resonance; छाया प्रत्याह्वयाभासा ह्यसन्तो$प्यर्थकारिणः Bhāg.11.28.5.-उत्तरम् a reply, rejoinder.-उलूकः 1 a crow; मृत्युदूतः कपोतो$यमुलूकः कम्पयन्मनः । प्रत्युलूकश्च कुह्वानैरनिद्रौ शून्यमिच्छतः ॥ Bhāg.1.14.14.-2 a bird resembling an owl.-ऋचम् ind. in each Rik.-एक a. each, each one, every single one. (-कम्) ind.1 one at a time, severally; singly, in every one, to every one; oft. with the force of an adjective; विवेश दण्डकारण्यं प्रत्येकं च सतां मनः R.12.9. 'entered the mind of every good man'; 12.3;7.34; Ku.2.31.-एनस् m.1 an officer of justice (who punishes criminals); Bṛi. Up.4.3.7.-2 a heir responsible for the debts of the deceased; surety.-कञ्चुकः 1 an adversary.-2 a critic.-कण्ठम् ind.1 severally, one by one.-2 near the throat.-कलम् ind. constantly, perpetually.-कश a. not obeying the whip.-कष्ट a. comparatively bad.-कामिनी a female rival; Śi.-कायः 1 an effigy, image, picture, likeness.-2 an adversary; स वृषध्वजसायकावभिन्नं जयहेतुः प्रतिकाय- मेषणीयम् Ki.13.28.-3 a target, butt, mark.-कितवः an opponent in a game.-कुञ्जरः a hostile elephant.-कूपः a moat, ditch.-कूल a.1 unfavourable, adverse, contrary, hostile, opposite, प्रतिकूलतामुपगते हि विधौ विफलत्व- मेति बहुसाधनता Śi.9.6; Ku.3.24.-2 harsh, discordant. unpleasant, disagreeable; अप्यन्नपुष्टा प्रतिकूलशब्दा Ku.1. 45.-3 inauspicious.-4 contradictory.-5 reverse, inverted.-6 perverse, cross, peevish, stubborn. ˚आचार- णम्, ˚आचरितम् any offensive or hostile action or conduct; प्रतिकूलाचरितं क्षमख मे R.8.81. ˚उक्तम्, -क्तिः f. a contra- diction. ˚कारिन्, -कृत, -चारिन्, -वत्ति a. opposing. ˚दर्शन a. having an inauspicious or ungracious appearance. ˚प्रवर्तिन्, -वर्तिन् a. acting adversely, taking an adverse course. ˚भाषिन् a. opposing, contradicting. ˚वचनम् dis- agreeable or unpleasant speech. ˚वादः contradiction. (प्रतिकूलता, -त्वम् adverseness, opposition, hostility. प्रति- कूलयति 'to oppose'.).-कूल ind.1 adversely, contrarily.-2 inversely, in inverted order.-कूलय Den. P. to resist, oppose.-कूलिक a. hostile, inimical.-क्षणम् ind. at every moment or instant, constantly; प्रतिक्षणं संभ्रमलोलदृष्टि- र्लीलारविन्देन निवारयन्ती Ku.3.56.-क्षपम् ind. everynight.-गजः a hostile elephant-गात्रम् ind. in very limb.-गिरिः 1 an opposite mountain.-2 an inferior mountain.-गृहम्, -गेहम् ind. in every house.-ग्रामम् ind. in every village.-चक्रम् a hostile army.-चन्द्रः a mock moon; paraselene.-चरणम् ind.1 in every (Vedic) school or branch.-2 at every foot-step.-छाया, -यिका 1 a reflected image, reflection, shadow; रूपं प्रतिच्छायिक- योपनीतम् N.6.45.-2 an image, picture.-जङ्घा the forepart of the leg.-जिह्वा, -जिह्विका the soft palate,-तन्त्रम् ind. according to each Tantra or opinion.-तन्त्र- सिद्धान्तः a conclusion adopted by one of the disputants only; (वादिप्रतिवाद्येकतरमात्राभ्युपगतः).-त्र्यहम् ind. for three days at a time.-दण्ड a. Ved. disobedient.-दिनम् ind. every day; राशीभूतः प्रतिदिनमिव त्र्यम्बकस्याट्टहासः Me.6.-दिशम् ind. in every direction, all round, every- where.-दूतः a messenger sent in return.-देवता a corresponding deity; गताः कलाः पञ्चदश प्रतिष्ठा देवाश्च सर्वे प्रतिदेवतासु Muṇḍa.3.2.7.-देशम् ind. in every country.-देहम् ind. in every body.-दैवतम् ind. for every deity.-द्वन्द्वः 1 an antagonist, opponent, adversary, rival.-2 an enemy. (-द्वम्) opposition, hostility.-द्वन्द्विन् a.1 hostile, inimical.-2 adverse (प्रतिकूल); कृतान्तदुर्वृत्त इवापरेषां पुरः प्रतिद्वन्द्विनि पाण्डवास्त्रे Ki.16.29.-3 rivalling, vying with; किसलयोद्भेदप्रतिद्वन्दिभिः (करतलैः) Ś.4.5. (-m.) an opponent, adversary, rival; तुल्यप्रति- द्वन्द्वि बभूव युद्धम् R.7.37.;15.25.-द्वारम् ind. at every gate.-धुरः a horse harnessed by the side of another.-नप्तृ m. great-grandson, a son's grandson.-नव a.1 new, young, fresh.-2 newly blown budded; सान्ध्यं तेजः प्रतिनवजपापुष्परक्तं दधानः Me.38.-नाडी a branch-vein.-नायकः the adversary of the hero of any poetic com- position; धीरोद्धतः पापकारी व्यसनी प्रतिनायकः S. D., as रावण in the Rāmāyaṇa, शिशुपाल in Māgha-Kāvya &c.-नारी, -पत्नी, -युवतिः a female rival; Śi.7.45.-निनादः = प्रतिध्वनिः q. v.-न्यायम् ind. in inverted order; पुनः प्रतिन्यायं प्रतियोन्याद्रवति स्वप्नायैव Bṛi. Up.4.3.15.-पक्ष a. like, similar.(-क्षः) 1 the opposite side, party or faction, hostility; विमृश्य पक्षप्रतिपक्षाभ्यामवधारणं नियमः Gaut. S,-2 an adversary, enemy, foe, rival; प्रति- पक्षकामिनी, -लक्ष्मी 'a rival wife'; Bv.2.64; दासीकृतायाः प्रति- पक्षलक्ष्याः Vikr.1.73; प्रतिपक्षमशक्तेन प्रतिकर्तुम् K. P.1; Vikr.1.7; often used in comp. in the sense of 'equal' or 'similar'.-3 remedy, expiation; यादवस्य पापस्य प्रतिपक्षमुपदिशामि Nāg.5.-4 a defendant or respondent (in law). ˚ता1 hostility, opposition.-2 obstacle.-पक्षित a.1 containing a contradiction.-2 nullified by a contradictory premise; (as a hetu in न्याय); cf. सत्प्रतिपक्ष.-पक्षिन् m. an opponent, adversary.-पण्यम् merchandise in exchange; Buddh.-प्रथम् ind. along the road, towards the way; प्रतिपथगतिरासीद् वेगदीर्घीकृताङ्गः Ku.3.76.-पदम् ind.1 at evry stop.-2 at every place, everywhere.-3 expressly.-4 in every word; प्रतिपदाख्याने तु गौरवं परिहरद्भिर्वृत्तिकारैः सर्वसामान्यः शब्दः प्रति- गृहीतः प्रकृतिवदिति ŚB. on MS.8.1.2.-पल्लवः an opposite or outstretched branch; R.-पाणः 1 a stake.-2 a counter-pledge.-3 a counter-stake; Mb.3.-पादम् ind. in each quarter.-पात्रम् ind. with regard to each part, of each character; प्रतिपात्रमाधीयतां यत्नः Ś.1 'let care be taken of each character'.-पादपम् ind. in every tree.-पाप a. returning sin for sin, requiting evil for evil.-पु(पू)रुषः 1 a like or similar man.-2 a substitute, deputy.-3 a companion.-4 the effigy of a man pushed by thieves into the interior of a house before entering it themselves (to ascertain if any body is awake).-5 an effigy in general. (-षम्) ind. man by man, for each man.-पुस्तकम् a copy of an original manuscript.-पूर्वाह्णम् ind. every forenoon.-प्रति a. counter-balancing, equal to.-प्रभातम् ind. every morning.-प्रसवः 1 (As opposed to अनुप्रसव) tracing causes back to the origin as -- a pot, a lump of mud, mud, clay, Pātañjala Yogadarśana.-2 Negation of (or exception to) a negation. The force of a प्रतिप्रसव is positive, limiting as it does the scope of a प्रतिषेध or negation. Hence it is just the opposite of परिसंख्या whose force is negative or exclusive since it limits the scope of a positive statement. प्रतिप्रसवो$यं न परिसंख्या ŚB. on MS.1.7.45.-प्रकारः an outer wall or rampart.-प्रियम् a kindness or service in return; प्रतिप्रियं चेद् भवतो न कुर्यां वृथा हि मे स्यात् स्वपदोपलब्धिः R.5.56.-बन्धुः an equal in rank or station; Mb.5.121.13.-बलः a.1 able, powerful.-2 equal in strength, equally matched or powerful.(-लम्) 1 a hostile army; अस्त्रज्वालावलीढप्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे Ve.3.7.-2 strength.-बाहु 1 the forepart of the arm.-2 an opposite side (in a square or polygon).-बि (वि) म्बः, -म्बम् 1 a reflection, reflected image; ज्योतिषां प्रतिबिम्बानि प्राप्नु- वन्त्युपहारताम् Ku.6.42; Śi.9.18.-2 an image, a picture.-बीजम् a rotten seed.-भट a. vying with, rivalling; घटप्रतिभटस्तनि N.13.5.(-टः) 1 a rival, an opponent; निवासः कन्दर्पप्रतिभटजटाजूटभवने G. L.21.-2 a warrior on the opposite side; समालोक्याजौ त्वां विदधति विकल्पान् प्रतिभटाः K. P.1.-भय a.1 fearful, formidable, terrible, frightful.-2 dangerous; स्वगृहोद्यानगते$पि स्निग्धैः पापं विशङ्क्यते मोहात् । किमु दृष्टबह्वपायप्रतिभयकान्तारमध्यस्थे ॥ Pt.2.171; Nāg.5.1.; Bhāg.1.6.14. (-यम्) a danger; सुनन्द, श्रुतं मया संनिहितगरुडप्रतिभयमुद्देशं जामाता जीमूतवाहनो गतः Nāg.5.-भैरव a. dreadful.-मञ्चः a kind of measure (in music.)-मञ्चाः Platforms opposite to each other; दशभागिकौ द्वौ प्रतिमञ्चौ Kau. A.2.3.21.-मण्डलम् 1 a secondary disc (of the sun &c.).-2 an eccentric orbit.-मन्दिरम् ind. in every house.-मल्लः an antagonist, a rival; उपेयिवांसं प्रतिमल्लतां रयस्मये जितस्य प्रसभं गरुत्मतः N.1.63; पातालप्रतिमल्लगल्ल &c. Māl.5.22.-मानना worship (पूजा); स्पर्शमशुचिवपुरर्हति न प्रतिमाननां तु नितरां नृपोचिताम् Śi.15.35.-माया a counter-spell or charm; प्रतिमाया कृतं च तत् Mb.1.34.22.-मार्गः the way back; Mb.4.-मार्गम् ind. back, back- wards.-माला capping verses (Mar. भंडी).-मासम् ind. every month, monthly.-मित्रम् an enemy, adversary.-मुख a. standing before the face, facing; प्रतिमुखागत Ms.8.291.-2 near, present. (-खम्) a secondary plot or incident in a drama which tends either to hasten or retard the catastrophe; see S. D.334 and 351-364. (-खम्) ind.1 towards.-2 in front, before.-मुखरी a particular mode of drumming.-मुद्रा 1 a counter- seal.-2 the impression of a seal.-मुहूर्तम् ind. every moment.-मूर्तिः f. an image, a likeness.-मूषिका f. a musk-rat (Mar. चिचुंदरी).-यूथपः the leader of a hostile herd of elephants.-रथः an adversary in war (lit. in fighting in a war-chariot); दौष्यन्तिमप्रतिरथं तनयं निवेश्य Ś.4.2.-रथ्यम् in every road; अस्मिन् नगरे प्रतिरथ्यं भुजङ्गबद्धसंचारे Udb.-रवः, -ध्वनिः 1 an echo; प्रतिरवविततो वनानि चक्रे Ki.1.4.-2 quarrel; controversy.-3 (Ved.) life (प्राण).-रसितम् an echo; केनास्मत् सिंह- नादप्रतिरसितसखो दुन्दुभिस्ताड्यते$यम् Ve.1.22.-राजः a hostile king.-रात्रम् ind. every night.-रूप a.1 corresponding, similar, having a counter-part in; अग्निर्यथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं प्रतिरूपो बभूव Kaṭh.2.2.9.-2 beautiful.-3 suitable, proper; इदं न प्रतिरूपं ते स्त्रीष्वदाक्षिण्यमीदृशम् Bu. Ch.4.66; आत्मनः प्रतिरूपं सा बभाषे चारुहासिनी Rām.4. 19.17.-4 facing (अभिमुख); प्रतिरूपं जनं कुर्यान्न चेत् तद् वर्तते यथा Mb.12.97.16 (com. प्रतिरूपं युद्धाभिमुखम्).(-पम्) 1 a picture, an image, a likeness.-2 a mirror-like reflecting object; अदर्शनं स्वशिरसः प्रतिरूपे च सत्यपि Bhāg. 1.42.28.-4 an object of comparison (उपमान); भवान्मे खलु भक्तानां सर्वेषां प्रतिरूपधृक् Bhāg.7.1.21.-रूपक a. resembling, similar (at the end of comp.); जहीमान् राक्षसान् पापानात्मनः प्रतिरूपकान् Mb.3.29.11; चेष्टाप्रतिरूपिका मनोवृत्तिः Ś.1.(-कम्) 1 a picture, an image; अग्निदैर्गर- दैश्चैव प्रतिरूपककारकैः Mb.12.59.49.-2 a forged edict; जर्जरं चास्य विषयं कुर्वन्ति प्रतिरूपकैः Mb.12.56.52.-3 a reflec- tion.-लक्षणम् a mark, sign, token.-लिपिः f. a tran- script, a written copy.-लेखः a writ of reply; प्रावृत्तिकश्च प्रतिलेख एव Kau. A.2.1.28.-लोम a.1 'against the hair or grain', contray to the natural order, inverted, reverse (opp. अनुलोम); नववर्षसहस्राक्षः प्रतिलोमो$भवद् गुरुः Bhāg.12.14.15.-2 contrary to caste (said of the issue of a woman who is of a higher caste than her husband).-3 hostile.-4 low, vile, base.-5 left (वाम).-6 obstinate, perverse; अपरिचितस्यापि ते$प्रतिलोमः संवृत्तः Ś.7.-7 disagreeable, unpleasant. (-मम्) any injurious or unpleasant act. (-मम्) ind. 'against the hair or grain', inversely, invertedly. ˚ज a. born in the inverse order of the castes; i. e. born of a mother who is of a higher caste than the father; cf. Ms.1.16,25.-लोमक a. reverse, inverted; राजन्यविप्रयोः कस्माद् विवाहः प्रतिलोमकः Bhāg.9.18.5.-कम् inverted order.-लोमतः ind.1 in consequence of the inverted order or course; Ms.1.68.-2 in an unfriendly manner; यदा बहुविधां वृद्धिं मन्येत प्रतिलोमतः Mb.12.13.39.-वत्सरम् ind. every year.-वनम् ind. in every forest.-वर्णिक a. similar, corresponding.-वर्धिन् a. being a match for.-वर्षम् ind. every year.-वस्तु n.1 an equivalent, a counter- part.-2 anything given in return.-3 a parallel. ˚उपमा a figure of speech thus defined by Mammaṭa:-- प्रतिवस्तूपमा तु सा ॥ सामान्यस्य द्विरेकस्य यत्र वाक्यद्वये स्थितिः । K. P.1; e. g. तापेन भ्राजते सूर्यः शूरश्चापेन राजते Chandr.5. 48.-वातः a contrary wind; प्रतिवाते$नुवाते च नासीत गुरुणा सह Ms.2.23. (-तम्) ind. against the wind; चीनांशुक- मिव केतोः प्रतिवातं नीयमानस्य Ś.1.33.-वारणः a hostile elephant.-वासरम् ind. every day.-विटपम् ind.1 on every branch.-2 branch by branch.-विषम् an anti- dote. (-षा) a birch tree.-विष्णुकः a Muchakunda tree.-वीरः an opponent, antagonist.-वीर्यम् being equal to or a match for.-वृषः a hostile bull.-वेलम् ind. at each time, on every occasion.-वेशः 1 a neighbouring house, neighbourhood.-2 a neighbour.-वेशिन् a. a neigh- bour; दृष्ट्वा प्रभातसमये प्रतिवेशिवर्गः Mk.3.14.-वेश्मन् n. a neighbour's house.-वेश्यः a neighbour.-वैरम् re- quital of hostilities revenge.-शब्दः 1 echo, reverbera- tion; वसुधाधरकन्दराभिसर्पी प्रतिशब्दो$पि हरेर्भिनत्ति नागान् V. 1.16; Ku.6.64; R.2.28.-2 a roar.-शशिन् m. a mock-moon.-शाखम् ind. for every branch or school (of the Veda).-शाखा a side-branch; महाभूतविशेषश्च विशेषप्रतिशाखवान् Mb.14.35.21.-संवत्सरम् ind. every year.-सङ्गक्षिका 1 a cloak to keep off the dust; Buddh.-संदेशः a reply to the message; दर्पसारस्य प्रति- संदेशमावेदयत् D. K.2.1.-सम a. equal to, a match for.-सव्य a. in an inverted order.-सामन्तः an enemy.-सायम् ind. every evening.-सूर्यः, -सूर्यकः 1 a mock-sun.-2 a lizard, chameleon; 'कृकलासस्तु सरटः प्रतिसूर्यः शयानकः ।' Hemchandra; तृष्यद्भिः प्रतिसूर्यकैरजगरस्वेदद्रवः पीयते U.2.16.-सेना, सैन्यम् a hostile army; निहतां प्रतिसैन्येन वडवामिव पातिताम् Rām.2.114.17.-स्थानम् ind. in every place, everywhere.-स्मृतिः N. of parti- cular kind of magic; गृहाणेमां मया प्रोक्तां सिद्धिं मूर्तिमतीमिव । विद्यां प्रतिस्मृतिं नाम Mb.3.36.3.-स्रोतस् ind. against the stream; सरस्वतीं प्रतिस्रोतं ययौ ब्राह्मणसंवृतः Bhāg.1.78. 18. -a. going against the stream; अथासाद्य तु कालिन्दी प्रतिस्रोतः समागताम् Rām.2.55.5.-हस्तः, -हस्तकः a deputy, an agent, substitute, proxy; आश्रितानां भृतौ स्वामिसेवायां धर्मसेवने । पुत्रस्योत्पादने चैव न सन्ति प्रतिहस्तकाः ॥ H.2.33.-हस्तीकृ to take; Pratijñā 3.-हस्तिन् the keeper of a brothel; Dk.2.2.
Страницы
См. также в других словарях:
History of Delhi — Historical Region of North India Delhi Location Delhi … Wikipedia
Vibudh Shridhar — or Vibudha Shridhara (विबुध श्रीधर) (wrote during Vikram Samvat 1189 1230) was an accomplished Apabhramsha writer and poet in North India.He is the first known Agrawal author [Parmananda jain Shastri, Agrawalon ka Jain sanskriti men yogadan,… … Wikipedia
Pancha-Gauda — and Pancha Dravida are two chief divisions of Brahmins, as per the śloka from Rājatarangini of IAST|Kalhaṇa / Kalhana:कर्णाटकाश्च तैलंगा द्राविडा महाराष्ट्रकाः ,गुर्जराश्चेति पञ्चैव द्राविडा विन्ध्यदक्षिणे | सारस्वताः कान्यकुब्जा गौडा… … Wikipedia
Gauḍa brahmins — The IAST|Gauḍa brahmins comprise one of the five sub divisions of Panch Gauda (IAST|pañcagauḍa, IAST|pañca gauḍa brāhmaṇa jāti , i.e., fivefold Jāti of Gauda Brahmins ).HistoryPt IAST|Ḍori Lāl Śarmā writes that the region from Bengal to Kashmir… … Wikipedia
bráhmaṇas-páti — ब्रह्मणस्पति … Indonesian dictionary
brā́hmaṇa-sāt — ब्राह्मणसात् … Indonesian dictionary
brā́hmaṇa-saṉstha — ब्राह्मणसंस्थ … Indonesian dictionary
brā́hmaṇa-saṉtarpaṇa — ब्राह्मणसंतर्पण … Indonesian dictionary
brā́hmaṇa-stuti — ब्राह्मणस्तुति … Indonesian dictionary
brā́hmaṇa-sva — ब्राह्मणस्व … Indonesian dictionary
brā́hmaṇa-svara — ब्राह्मणस्वर … Indonesian dictionary
