Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

पदकारिकारत्नमाला

  • 1 पदक्खिणा

    පදක්ඛිණා padakkhiNaa padakkhiṇā f
    to go round, keeping the right side turned towards a respectful person or an object of veneration; circumambulation.

    Pali-English dictionary > पदक्खिणा

  • 2 पदक


    padaka
    mfn. versed in the Pada-pāṭha Divyâ̱v. (gaṇa kramâ̱di);

    m. a kind of ornament (= nishka) L. ;
    N. of a man;
    pl. his descendants gaṇa yaskâ̱di;
    n. a step, pace MBh. ;
    an office, dignity Rājat. ;
    a foot BhP. ;
    ( ikā) f. seeﾠ tri-padikā andﾠ dvi-p-

    Sanskrit-English dictionary > पदक

  • 3 पदकार


    padá-kāra
    m. the author of the Pada-pāṭha Pāṇ. Mahīdh.

    Sanskrit-English dictionary > पदकार

  • 4 पदकारिकारत्नमाला


    padá-kārikā-ratnamālā
    f. N. of wk.

    Sanskrit-English dictionary > पदकारिकारत्नमाला

  • 5 पदकाल


    padá-kāla
    m. = - pāṭha Sāy.

    Sanskrit-English dictionary > पदकाल

  • 6 पदकृत्


    padá-kṛit
    m. = - kāra L.

    Sanskrit-English dictionary > पदकृत्

  • 7 पदकृत्य


    padá-kṛitya
    n. N. of Comm. on Tarkas.

    Sanskrit-English dictionary > पदकृत्य

  • 8 पदकौमुदी


    padá-kaumudī
    f. N. of wk.

    Sanskrit-English dictionary > पदकौमुदी

  • 9 पदक्रम


    padá-krama
    m. a series of steps, pace, walking Ṡiṡ. I, 52 (cf. citra-padakramam);

    a series of quarters of verses R. ;
    a partic. method of reciting orﾠ writing the Veda ( seeﾠ krama);
    m. pl. ( orﾠ ibc.) the Pada-pāṭha andﾠ the different Krama-pāṭhas MBh. ;
    - lakshaṇa n. N. of wk.;
    - vid mfn. familiar with the Pada andﾠ Krama-pāṭha Hariv.

    Sanskrit-English dictionary > पदक्रम

  • 10 पदक्रमक


    padá-kramaka
    n. the Pada- andﾠ Krama-pāṭha Pāṇ. 2-4, 5 Sch.

    Sanskrit-English dictionary > पदक्रमक

  • 11 अल्पदक्षिण


    álpa-dakshiṇa
    mfn. defective in presents (as a ceremony) Mn. XI, 39 and 40.

    Sanskrit-English dictionary > अल्पदक्षिण

  • 12 पद


    padá
    n. (rarely m.) a step, pace, stride;

    a footstep, trace, vestige, mark, the foot itself. RV. etc. etc. ( padena, on foot;
    padepade, at every step, everywhere, on every occasion;
    trīṇipadānivishṇoḥ, the three steps orﾠ footprints of Vishṇu <i.e. the earth, the air, andﾠ the sky;
    cf. RV. I, 154, 5 Vikr. I, 19 >,
    alsoﾠ N. of a constellation orﾠ according to some « the space between the eyebrows» ;
    sg. vishṇoḥpadam N. of a locality;
    padaṉ-dā, padātpadaṉ-gam orﾠ cal, to make a step move on;
    padaṉ-kṛi, with loc. to set foot in orﾠ on, to enter;
    with mūrdhni, to set the foot upon the head of <gen.> i.e. overcome;
    with citte orﾠ hṛidaye, to take possession of any one's heart orﾠ mind;
    with loc. orﾠ prati, to have dealings with padaṉni-dhā with loc., to set foot in = to make impression upon;
    with padavyām, to set the foot on a person's <gen. orﾠ ibc.> track, to emulate orﾠ equal;
    padamni-bandh with loc., to enter orﾠ engage in);
    a sign, token, characteristic MBh. Kathās. Pur. ;
    a footing, standpoint;
    position rank station, site, abode, home RV. etc. etc. ( padamā-tan, to spread orﾠ extend one's position;
    padātpadambhrāmayitvā, having caused to wander from place to place);
    a business affair, matter, object orﾠ cause of (gen. orﾠ comp.) Kāv. Pañc. etc.;
    a pretext L. ;
    a part, portion, division (cf. dvi-, tri-);
    a square on a chess-board R. ;
    a plot of ground Inscr. ;
    the foot as a measure of length (= 12 orﾠ 15 fingers, breadth, orﾠ 1/2 orﾠ 1/3 orﾠ 3/7 of a Prakrama) KātyṠr. ;
    a ray of light (m. L.);
    a portion of a verse, quarter orﾠ line of a stanza RV. etc. etc.;
    a word orﾠ an inflected word orﾠ the stem of a noun in the middle cases andﾠ before some Taddhitas Pāṇ. 1-4, 14 etc.. ;
    = pada-pāṭha Prāt. ;
    common N. of the P. andﾠ Ā. Cat. ;
    any one in a set of numbers the sum of which is required;
    a period in an arithmetical progression Col.;
    a square root Sūryas. ;
    a quadrant ib. ;
    protection L. ;
    + cf. Gk. πέδο;
    Lat. peda; op-pidum for op-pedum
    - पदकमल
    - पदकार
    - पदकारिकारत्नमाला
    - पदकाल
    - पदकृत्
    - पदकृत्य
    - पदकौमुदी
    - पदक्रम
    - पदक्रमक
    - पदग
    - पदगत
    - पदगति
    - पदगाढ
    - पदगोत्र
    - पदघातम्
    - पदचतुरूर्ध्व
    - पदचन्द्रिका
    - पदचिह्न
    - पदच्युत
    - पदजात
    - पदज्ञा
    - पदज्योतिस्
    - पदता
    - पदत्व
    - पदत्वरा
    - पददार्ढ्य
    - पददीपिका
    - पददेवता
    - पदद्योतिनी
    - पदनिधन
    - पदनी
    - पदन्यास
    - पदपङ्कज
    - पदपङ्क्ति
    - पदपञ्चक
    - पदपद्धति
    - पदपद्म
    - पदपाठ
    - पदपात
    - पदपूरण
    - पदबन्ध
    - पदभञ्जन
    - पदभञ्जिका
    - पदभावार्थचन्द्रिका
    - पदभ्रंश
    - पदमञ्जरी
    - पदमाला
    - पदयोजन
    - पदयोजना
    - पदयोजनिका
    - पदयोपन
    - पदरचना
    - पदरत्नावली
    - पदवाक्यरत्नाकर
    - पदवाक्यार्थपञ्जिका
    - पदवाद्य
    - पदवाय
    - पदवि
    - पदविक्षेप
    - पदविग्रह
    - पदविच्छेद
    - पदविद्
    - पदविराम
    - पदविष्टम्भ
    - पदवी
    - पदवृत्ति
    - पदवेदिन्
    - पदव्याख्यान
    - पदशब्द
    - पदशस्
    - पदशास्त्र
    - पदश्रेनि
    - पदष्ठीव
    - पदसंहिता
    - पदसंघाट
    - पदसंघात
    - पदसधातु
    - पदसंदर्भ
    - पदसंधि
    - पदसमय
    - पदसमूह
    - पदस्तोभ
    - पदस्थ
    - पदस्थान
    - पदस्थित

    Sanskrit-English dictionary > पद

  • 13 अल्प _alpa

    अल्प a. [अल्-प]
    1 Trifling, unimportant, insigni- ficant (opp. महत् or गुरु); अल्पविद्यः Ms.11.36.
    -2 Small, little, minute, scanty (opp. बहु); अल्पस्य हेतोर्बहु हातुमिच्छन् R.2.47;1.2; अल्पकुचान्तरा V.4.49.
    -3 Mortal, of short existence; अथ यदल्पं तन्मर्त्यम् Ch. Up.
    -4 Young.
    -5 Seldom, rare.
    -ल्पः A class of buildings; Kāmikāgama, 45.53-54.
    -ल्पम् Very little.
    -ल्पम्, -ल्पेन, -ल्पात् adv.
    1 A little.
    -2 For a slight reason; प्रीतिरल्पेन भिद्यते Rām.4.32.7.
    -3 Easily, without much trouble or difficulty.
    -Comp. -अच्तर (comparative) A word consisting of a smaller number of syllables (than another) अल्पाच्तरन् P.II.2.34.
    -अल्प n. very little or minute, little by little; तथाल्पाल्पो ग्रहीतव्यो राष्ट्रादाज्ञा$$- ब्दिकः करः Ms.7.129; ˚भासम् Me.83.
    -असु- ˚प्राण q. v.
    -आकाङ्क्षिन् a. desiring little, contented or satisfied with little.
    -आयुस् a. shortlived; Ms.4.157. (
    -युः) m.
    1 a young one, cub.
    -2 a goat.
    -आरम्भः a small or gradual beginning; अल्पारम्भः क्षेमकरः.
    -आहार, -आहारिन् a. eating little, moderate in diet, abstemious. (
    -रः) taking little food, moderation, abstinence in food.
    -इच्छु a. moderate in wishes, seeking little.
    1 other than small, large.
    -2 other than few, many; as ˚राः कल्पनाः many or various ideas.
    -ईशाख्य a. Named after an insignificant chief or master, or low origin.
    -ऊन a. slightly defective, not quite complete.
    -उपायः small means.
    -कार्यम् a small matter.
    -केशी 1 N. of a plant (भूतकेशी; Mar. जटामांसी, निर्गुडी).
    -2 the root of a sweet flag.
    -क्रीत a. bought for a small sum, cheap.
    -गोधूमः A kind of wheat (Mar. जोडगहू or खपल्या गहू)
    -गन्ध a. having little scent or odour. (
    -न्धम्) a red lotus.
    -चेष्टित a. inert.
    -च्छद, -च्छाद a. scantily clad; दूरादेव महाजनस्य विहरत्यल्पच्छदो लज्जया Mk.1.37.
    -ज्ञ a. knowing little, shallow, superficial.
    -तनु a.
    1 of short stature, dwarfish, short.
    -2 weak, thin.
    -3 having small bones. (
    -नुः) a kind of tree.
    -दक्षिण a. defective in presents (as a ceremony), not liberal in sacrificial gifts; न त्वल्पदक्षिणैर्यज्ञैर्यजेतेह कथंचन; हन्त्यल्पदक्षिणो यज्ञः Ms.11.39.4.
    -दृष्टि a. narrow-minded, short-sighted.
    -धन a. of little wealth, not affluent or rich, poor; Ms.3.66; नाल्पधनो यजेत् 11.4.
    -धी n. weak-minded,, having little, sense, foolish.
    -नासिकः A small vestibule; Māna.34.16.
    -पत्रः 1 N. of a plant (a species of the Tulsi).
    -2 a tree having a few leaves. (Mar. शोपा, मुसळी).
    -पुद्मम् a red lotus.
    -पशु a. Ved. having a small number of cattle. अनपत्यमल्पपशुं वशा कृणोति पुरुषम् Av.12.4.25.
    -पुण्य a. Whose religious merit is small; Rām. Mbh.
    -पुष्पिका N. of a flower- plant (Mar. पिवळी कण्हेर).
    -प्रजस् a. having few descendants or subjects. नित्यमसिच् प्रजोमेधयोः P.V. 4.122.
    -प्रभाव a. of small weight or consequence, insignificant, unimportant; ˚त्वम् insignificance.
    -प्रमाण, -प्रमाणक a.
    1 of little weight or measure.
    -2 of little authority, resting on little evidence. (
    -णः, -णकः) common cucumber.
    -प्रयोग a. of rare application or use, rarely used.
    -प्राण, -असु a. having little power or strength, having short breath, asthmatic; ˚णश्च क्रियासु भवति Suśr.
    (-णः) 1 slight breathing or weak aspiration.
    -2 (in gram.) a name given to the unaspirated letters of the alphabet (in pronoun- cing which little effort is required); अयुग्मा वर्गयमगा यणश्चाल्पासवः स्मृताः Sk. i. e. the vowels, semivowels, nasals and the letters क् च् ट् त् प् ग् ज् ड् द् ब्.
    -बल a. weak, feeble, having little strength.
    -बाध a. causing little annoyance or inconvenience, not very harmful; न निषेध्यो$ल्पबाधस्तु Y.2.156.
    -बुद्धि, -मति a. weak- minded, unwise, silly, ignorant; Ms.12.74.
    -भाग्य a. unfortunate.
    -भाषिन् a. speaking little, taciturn.
    -मध्यम a. slender-waisted.
    -मात्रम् 1 a little, a little merely.
    -2 a short time, a few moments.
    -मारिषः [अल्पः मारिषः शाक˚ कर्मधा˚] a kind of amaranth (शाक) Amaranthus Polygamus (Mar. तांदुळजा).
    -मूर्ति a. small-bodied, diminutive, dwarfish. (
    -र्तिः f.) a small figure or object.
    -मूल्य a. of small value, cheap.
    -मेधस् (see Kāś. on P.V.4.122.) a. of little understanding, ignorant, silly. पुरुषस्याल्पमेधसः Kaṭh. Up.1.8; तद्भवत्यल्पमेधसाम् Bg.7.23.
    -वयस् a. young in age, youthful.
    -वर्तिका N. of a bird (Mar. गांजीण).
    -वादिन् a. speaking little, taciturn.
    -विद्य a. ignorant, ill-taught, uneducated; Ms.11.36.
    -विषय a.
    1 of limited range or capacity; क्व चाल्पविषया मतिः R.1.2.
    -2 engaged in trifling matters.
    -शक्ति a. of little strength, weak, feeble.
    -शमी a small tree like शमी.
    -सत्त्व a. Having little strength or courage; Ks.
    -सरस् n. a basin, a small pond (one which is shallow or dry in hot seasons).
    -सार a. Of little value; द्रव्याणामल्पसाराणां स्तेयम् Ms.11.164.

    Sanskrit-English dictionary > अल्प _alpa

  • 14 अष्टन् _aṣṭan

    अष्टन् num. a. [अश-व्याप्तौ कनिन् तुट् च Uṇ.1.154.] (nom., acc. अष्ट-ष्टौ) Eight. It often occurs in comp. as अष्टा with numerals and some other nouns; as अष्टादशन्, अष्टाविंशतिः, अष्टापद &c. [cf. L. octo; Gr. okto; Zend astani Pers. hasht.].
    -Comp. -अक्षर a. consisting of eight letters or parts; अष्टाक्षरं ह वा एकं गायत्र्यै पदम् Bṛi. Up.5.14.1. (
    -रः) N. of a metre.
    -अङ्ग a. consisting of eight parts or members.
    (-ङ्गम्) 1 the eight parts of the body with which a very low obeisance is performed; ˚पातः, -प्रणामः, साष्टाङ्गनमस्कारः a respectful obeisance made by the prostration of the eight limbs of the body; साष्टाङ्गपातं प्रणनाम fell prostrate on the ground in reverence; (जानुभ्यां च तथा पद्भ्यां पाणिभ्यामुरसा धिया । शिरसा वचसा दृष्टया प्रणामो$- ष्टाङ्ग ईरितः). cf. also उरसा शिरसा दृष्टया वचसा मनसा तथा । पद्भ्यां कराभ्यां जानुभ्यां प्रणामो$ष्टाङ्ग उच्यते ॥ The eight limbs of the body in नमस्कार.
    -2 the 8 parts of yoga or concen- tration; यमो नियमश्चासनं च प्राणायामस्ततः परम् । प्रत्याहारो धारणा च घ्यानं सार्धं समाधिना । अष्टाङ्गान्याहुरेतानि योगिनां योगसिद्धये ॥
    -3 materials of worship taken collectively, namely, water, milk, ghee, curds, दर्भ, rice, barley, mustard seed.
    -4 the eight parts of every medical science; (they are:-- शल्यम्, शालाक्यम्, कायचिकित्सा, भूतविद्या, कौमारभृत्यम्, अगदतन्त्रम्, रसायनतन्त्रम्, and वाजीकरणतन्त्रम्.)
    -5 the eight parts of a court; 1 the law, 2 the judge, 3 assessors, 4 scribe, 5 astrologer, 6 gold, 7 fire, and 8 water.
    -6 any whole consisting of eight parts.
    -7 a die, dice.
    -8 The eight functions of intellect (बुद्धि) are शुश्रूषा, श्रवण, ग्रहण, धारणा, चिन्तन, ऊहापोह, अर्थविज्ञान and तत्त्वज्ञान; बुद्धया ह्यष्टाङ्गया युक्तं त्वमेवार्हसि भाषितुम् Rām.6.113.24. ˚अर्घ्यम् an offering of eight articles. ˚धूपः a sort of medical incense removing fever. ˚मैथुनम् sexual enjoyment of 8 kinds'; the eight stages in the progress of a love suit; स्मरणं कीर्तनं केलिः प्रेक्षणं गुह्यभाषणम् । संकल्पो$ध्यवसायश्च क्रियानिष्पत्तिरेव च ॥
    ˚वैद्यकम् It is constituted of द्रव्याभिधान, गदनिश्चय, काय- सौख्य, शल्यादि, भूतनिग्रह, विषनिग्रह, बालवैद्यक, and रसायन. ˚हृदयम् N. of a medical work.
    -अधिकाराः जलाधिकारः, स्थलाधिकारः, ग्रामाधिकारः, कुललेखनम्, ब्रह्मासनम्, दण़्डविनि- योगः, पौरोहित्यम्.
    -अध्यायी N. of Pāṇinī's gramma- tical work consisting of 8 Adhyāyas or chapters.
    -अन्नानि The eight types of food भोज्य, पेय, चोष्य, लेह्य, खाद्य, चर्व्य, निःपेय, भक्ष्य.
    -अर a. having a wheel with 8 spokes.
    -अस्रम् an octagon.
    -अस्रः A kind of single-storeyed building octangular in plan.
    -अस्रिय a. octangular.
    -अह् (न्) a. lasting for 8 days.
    -आदिशाब्दिकाः the first eight expounders of the science of words (grammar); इन्द्रश्चन्द्रः काशकृत्स्नापिशली शाकटायनः । पाणिन्यमरजैनेन्द्रा जयन्त्यष्टादिशाब्दिकाः ॥
    -आपाद्य Multiplied by eight. अष्टापाद्यं तु शूद्रस्य स्तेये भवति किल्बिषम् । Ms.8.337.
    -उपद्वीपानि स्वर्णप्रस्थ, चन्द्राशुक्ल, आवर्तन, रमणक, मन्दरहरिण, पाञ्चजन्य, सिंहल, and लङ्का.
    -कपाल a. (˚ष्टा˚) prepared or offered in 'eight' pans. (
    -लः) a sacrifice in which ghee is offered in eight pans.
    -कर्ण a. one who has the number eight as a mark burnt in his ears (P.VI.3.115). (
    -र्णः) eight- eared, an epithet of Brahmā. (
    -कर्मन् m.),
    -गतिकः a king who has 8 duties to perform; (they are:-- आदाने च विसर्गे च तथा प्रैषनिषेधयोः । पञ्चमे चार्थवचने व्यवहारस्य चेक्षणे ॥ दण्डशुद्धयोः सदा रक्तस्तेनाष्टगतिको नृपः ।
    -कुलम् (Probably) Village jury. (Bh. List No. 1267).
    -कुलाचलाः Eight principal mountains; नील, निषध, विन्ध्याचल, माल्यवान्, मलय, गंधमादन, हेमकूट, and हिमालय. (
    -मर्यादागिरयः) हिमालय, हेमकूट, निषध, गन्धमादन, नील, श्वेत, शृङ्गवार and माल्यवान्.
    -कृत्वस् ind. eight times. चतु- र्नमो अष्टकृत्वो भवाय Av.11.2.9.
    -कोणः 1 an octagon.
    -2 a kind of machine.
    -खण्डः a title of a collection of several sections of the Ṛigveda.
    -गन्धाः Eight fragrant substances (Mar. चन्दन, अगरु, देवदार, कोळिंजन, कुसुम, शैलज, जटामांसी, सुर-गोरोचन).
    -गवम् [अष्टानां गवां समाहारः] a flock of 8 cows.
    -गाढ् m.
    1 a fabulous animal supposed to have eight legs.
    -2 a spider.
    -गुण a. eightfold; अन्नादष्टगुणं चूर्णम्; दाप्यो$ष्टगुणमत्ययम् Ms.8.4. (
    -णम्) the eight qualities which a Brāhmaṇa should possess; दया सर्वभूतेषु, क्षान्तिः, अनसूया, शौचम्, अनायासः, मङ्गलम्, अकार्पण्यम्, अस्पृहा चेति ॥ Gautamasūtra. ˚आश्रय a. endowed with these eight qualities.
    -ष्ट (˚ष्टा˚) चत्वारिंशत् a. forty-eight.
    -तय a. eight-fold.
    -तारिणी the eight forms of the goddess तारिणी; तारा- चोग्रा महोग्रा च वज्रा काली सरस्वती । कावेश्वरी च चामुण्डा इत्यष्टौ तारिण्यो मताः ॥.
    -तालम् A kind of sculptural measure- ment in which the whole height of an idol is generally eight times that of the face.
    -त्रिंशत् -(˚ष्टा˚) a. thirty-eight.
    -त्रिकम् [अष्टावृत्तम् त्रिकम्] the number 24.
    -दलम् 1 a lotus having eight petals.
    -2 an octagon.
    -दशन् (˚ष्टा˚) see above after अष्टातय.
    -दिश् f. [कर्म˚ स. संज्ञात्वान्न द्विगुः दिक् सङ्ख्ये संज्ञायाम् P.II.1.5.] the eight cardinal points; पूर्वाग्नेयी दक्षिणा च नैर्ऋती पश्चिमा तथा । वायवी चोत्तरैशानी दिशा अष्टाविमाः स्मृताः ॥. ˚करिण्यः the eight female elephants living in the eight points; करिण्यो$भ्रमुकपिलापिङ्गलानुपमाः क्रमात् । ताम्रकर्णी शुभ्रदन्ती चाङ्गना चाञ्जनावती ॥ Ak. ˚पालाः the eight regents of the cardinal points; इन्द्रो वह्निः पितृपतिः (यमः) नैर्ऋतो वरुणो मरुत् (वायुः) । कुबेरे ईशः पतयः पूर्वादीनां दिशां क्रमात् ॥ Ak. ˚गजाः the eight elephants guarding the 8 quarters; ऐरावतः पुण्डरीको वामनः कुमुदो$ञ्जनः । पुष्पदन्तः सार्वभौमः सुप्रतीकश्च दिग्गजाः ॥ Ak.
    -देहाः (पिण्डब्रह्माण्डात्मकाः) Gross and subtle bodies; स्थूल, सूक्ष्म, कारण, महाकारण, विराट्, हिरण्य, अव्याकृत, मूलप्रकृति.
    -द्रव्यम् the eight materials of a sacrifice; अश्वत्थोदुम्बुरप्लक्षन्यग्रोधसमिधस्तिलाः । सिद्धार्थपायसाज्यानि द्रव्याण्यष्टौ विदुर्बुधाः ॥
    -धातुः the eight metals taken collectively; स्वर्णं रूप्यं च ताम्रं च रङ्गं यशदमेव च । शीसं लौहं रसश्चेति धातवो$ष्टौ प्रकीर्किताः ॥
    -नागाः (Serpents) अनन्त, वासुकि, तक्षक, कर्कोटक, शङ्ख, कुलिक, पद्म, and महापद्म.
    -नायिकाः (of श्रीकृष्ण) रुक्मिणी, सत्यभामा, जाम्बवती, कालिन्दी, मित्रवृन्दा, याज्ञजिती, भद्रा, and लक्ष्मणा. (of इन्द्र) उर्वशी, मेनका, रम्भा, पूर्वचिती, स्वयंप्रभा, भिन्नकेशी जनवल्लभा and घृताची (तिलोत्तमा). (In Erotics) वासकसज्जा, विरहोत्कण्ठिता, स्वाधीनभर्तृका, कलहान्तरिता, खण्डिता, विप्रलब्धा, प्रोषितभर्तृका, and अभिसारिका.
    -पक्ष a. Having eight side- pillars; अष्टपक्षां दशपक्षां शालाम् Av.9.3.21.
    -पद, -द् (˚ष्ट˚ or ˚ष्टा˚) a.
    1 eight-footed.
    -2 a term for a pregnant animal.
    -पदः (˚ष्ट˚)
    1 a spider.
    -2 a fabulous animal called Śarabha.
    -3 a worm.
    -4 a wild sort of jasmin.
    -5 a pin or bolt.
    -6 the mountain Kailāsa (the abode of Kubera). (
    -दः, -दम्) [अष्टसु धातुषु पदं प्रतिष्ठा यस्य Malli.]
    1 gold; आवर्जिताष्टापदकुम्भतोयैः Ku.7.1; Śi.3.28.
    -2 a kind of chequered cloth or a board for drafts, dice-board (Mar. पट); ˚परिचयचतुराभिः K.196. ˚पत्रम् a sheet of gold.
    -प (पा)दिका N. of a plant.
    -पदी (˚ष्ट-ष्टा˚)
    1 wild sort of jasmin (Mar. वेलमोगरी); श्यामान्वारणपुष्पांश्च तथा$- ष्टपदिका लताः Mb.13.54.6.
    -2 a variety of metre, often used in Jayadeva's Gītagovinda.
    -पलम् a kind of medicinal preparation of ghee.
    -पाद्य a. (˚ष्टा˚) eight-fold.
    -पुत्र a. Having eight sons; अष्टयोनिरदितिरष्ट- पुत्रा Av.8.9.21.
    -(देह)-प्रकृतयः पञ्चमहाभूतानि, मनः, बुद्धिः and अहङ्कारः.
    -प्रधानाः, वैद्य, उपाध्याय, सचिव, मन्त्री, प्रतिनिधि, राजाध्यक्ष, प्रधान and अमात्य. (of शिवाजी) प्रधान, अमात्य, सचिव, मन्त्री, डबीर, न्यायाधीश, न्यायशास्त्री and सेनापति.
    -भावाः (a) स्तम्भ, स्वेद, रोमाञ्च, वैस्वर्य, कम्प, वैवर्ण्य, अश्रुपात, and प्रलय (b) कम्प, रोमाञ्च, स्फुरण, प्रेमाश्रु, स्वेद, हास्य, लास्य, and गायन.
    -भैरवाः (शिवगणाः) असिताङ्ग, संहार, रुरु, काल, क्रोध, ताम्रचूड, चन्द्रचूड and महाभैरव, (इतरे- कपाल, रुद्र, भीषण उन्मत्त, कुपित इत्यादयः).
    -भोगाः अन्न, उदक, ताम्बूल, पुष्प, चन्दन, वसन, शय्या, and अलंकार.
    -मङ्गलः a horse with a white face, tail, mane, breast and hoofs. (
    -लम्) [अष्ट- गुणितं मङ्गलं शा. क. त.] a collection of eight lucky things; according to some they are:-- मृगराजो वृषो नागः कलशो व्यञ्जनं तथा । वैजयन्ती तथा भेरी दीप इत्यष्टमङ्गलम् ॥ according to others लोके$स्मिन्मङ्गलान्यष्टौ ब्राह्मणो गौर्हुताशनः । हिरण्यं सर्पि- रादित्य आपो राजा तथाष्टमः ॥
    -मङ्गलघृत Ghee mixed with Orris-root (Mar. वेखंड), Costus Arabicus (कोष्ट), ब्राह्मी Siphonanthus Indica, mustard, सैन्धव, पिप्पली, and (Mar. उपळसरी).
    -मधु Eight Kinds of honey माक्षिक, भ्रामर, क्षौद्र, पोतिका, छात्रक, अर्घ्य, औदाल, दाल.
    -महारसाः Eight रसs in Āyurveda, namely वैक्रान्तमणि, हिंगूळ, पारा, हलाहल, कान्तलोह, अभ्रक, स्वर्णमाक्षी, रौप्यमाक्षी.
    -महारोगाः वातव्याधि, अश्मरी, कुष्ट, मेह, उदक, भगन्दर, अर्श, and संग्रहणी.
    -महासिद्धयः (n.) अणिमा, महिमा, लघिमा, प्राप्ति, प्राकाश्य, ईशिता, वशिता, and प्राकाम्य. (b) अणिमा, महिमा, मघिमा, गरिमा, प्राप्ति, प्राकाम्य, ईशिता and वशिता.
    -मातृकाः ब्राह्मी, माहेश्वरी, कौमारी, वैष्णवी, वाराही, इन्द्राणी, कौबेरी, and चामुण्डा.
    -मुद्राः सुरभी, चक्र, ध्यान, योनि, कूर्म, पङ्कज, लिङ्ग and निर्याण.
    -मानम् one kuḍava.
    -मासिक a. occurring once in 8 months.
    -मुष्टिः a. measure called कुञ्चि; अष्टमुष्टिर्भवेत् कुञ्चिः कुञ्चयो$ष्टौ च पुष्कलः । हेमाद्रिः
    -मूत्राणि Urines of a cow, a sheep, a goat, a buffallo, a horse, an elephant, a camel, an ass.
    -मूर्तिः the 'eight-formed', an epithet of Śiva; the 8 forms being, the 5 elements (earth, water, fire, air and ether), the Sun and the Moon and the sacrificing priest; cf. Ś.1.1 -या सृष्टिः स्रष्टुराद्या वहति विधिहुतं या हविर्या च होत्री । ये द्वे कालं विधत्तः श्रुतिविषयगुणा या स्थिता व्याप्य विश्वम् । यामाहुः सर्वभूत- प्रकृतिरिति यया प्राणिनः प्राणवन्तः । प्रत्यक्षाभिः प्रपन्नस्तनुभिरवतु वस्ताभिरष्टाभिरीशः ॥; or briefly expressed, the names in Sanskrit (in the above order) are:-- जलं वह्निस्तथा यष्टा सूर्याचन्द्रमसौ तथा । आकाशं वायुरवनी मूर्तयो$ष्टौ पिनाकिनः ॥. ˚धरः 'having 8 forms', Śiva.
    -मूर्तयः Eight kinds of idols शैली, दारुमयी, लौही, लेप्या, लेख्या, सैकती, मनोमयी, and मणिमयी
    -योगिन्यः (Friends of पार्वती) (a) मङ्गला, पिङ्गला, धन्या, भ्रामरी, भद्रिका, उल्का, सिद्धा, and सङ्कटा. (b) मार्जनी, कर्पूर- तिलका, मलयगन्धिनी, कौमुदिका, भेरुण्डा, मातालि, नायकी and जया (शुभाचारा) (sometimes सुलक्षणा and सुनन्दा).
    -रत्नम् the eight jewels taken collectively; the title of a collection of 8 Ślokas on morality.
    -रसाः the 8 sentiments in dramas &c.; शृङ्गारहास्यकरुणरौद्रवीरभयानकाः । बीभत्साद्भुतसंज्ञौ चेत्यष्टौ नाटये रसाः स्मृताः ॥ K. P.4 (to which is sometimes added a 9th Rasa called शान्त; निर्वेदस्थायिभावो$स्ति शान्तो$पि नवमो रसः ibid.); ˚आश्रय a. embodying or representing the eight sentiments; V.2.18.
    -लवणानि अजमोदा, आम्लवेतस, एलची (cardamom), Black salt (Mar. पादेलोण), Garcinia Mangostona (Mar. आमसोल), Cinnamo- mum aromaticum (Mar. दालचिनी), Black peppar (Mar. मिरीं).
    -लोहकम् a class of 8 metals; सुवर्णं रजतं ताम्रं सीसकं कान्तिकं तथा । वङ्गं लौहं तीक्ष्णलौहं लौहान्यष्टाविमानि तु ॥
    -वर्गः 1 a sort of diagram (चक्र) showing the good or bad stars of a person.
    -2 the 8 classes of letters; (अवर्ग, क˚, च˚, ट˚, त˚, प˚, य˚, श˚,).
    -3 a class of three principal medicaments, Namely ऋषभ, जीवक, मेद, महामेद, ऋद्धि, वृद्धि, काकोली, and क्षीरकाकोली cf. जीवकर्षभकौ मेदौ काकोल्यावृद्धिवृद्धिकी.
    -वक्रः (ष्टा) See below.
    -वर्ष a. Eight years old; त्र्यष्टवर्षो$ष्टवर्षां वा धर्मे सीदति सत्वरः Ms.9.94.
    -वसु The eight वसुs in the present मन्वन्तर are (a) धर, ध्रुव, सोम, आप, अनिल, अनल, प्रत्यूष, प्रभास. (b) द्रोण, प्राण, ध्रुव, अर्क, अग्नि, दोष, वसु, विभावसु.
    -वायनानि हरिद्रा, पूगीफल, दक्षिणा, शूर्प, कङ्कण, काचमणि, धान्य, वस्त्र (Mar. खण).
    -विना- यकाः The eight Gaṇapatis at मोरगांव (Dist. Poona), पाली (Dist. कुलाबा), भढ (near Karjat, dist. कुलाब), थेऊर (near लोणी, dist. Poona), जुन्नर (dist. Poona), ओझर (near जुन्नर, Dist. Poona). रांजणगांव (Poona- Nagar Road). सिद्धटेक (near दौंड, Dist. Ahmednagar).
    -विवाहाः बाह्य, दैव, आर्ष, गान्धर्व, राक्षस, प्राजापत्य, आसुर, पैशाच.
    -विध a. [अष्टाविधाः प्रकाराः अस्य] eight-fold, of eight kinds.
    -विंशतिः f. (˚ष्टा˚) [अष्टाधिका विंशतिः शाक. त.] the number twentyeight.
    -शतम् 1 One hundred and eight.
    -2 eight hundred.
    -श्रवणः, -श्रवस् N. of Brahmā (having 8 ears or four heads.)
    -समाधयः यम, नियम, आसन, प्राणायाम, प्रत्याहार, धारणा, ध्यान, and समाधि.
    -सिद्धयः (See --महा- सिद्धयः).

    Sanskrit-English dictionary > अष्टन् _aṣṭan

  • 15 आपद् _āpad

    1
    आपद् 4 Ā.
    1 To go near, walk towards, approach; एष रावणिरापादि वानराणां भयंकरः Bk.15.89.
    -2 To enter into, go to, attain to (a place, state &c.); वक्त्रमापद्य मारुतः Śik.9; निर्वेदमापद्यते becomes disgusted Mk.1.14; आपेदिरे$म्बरपथम् Bv.1.17; क्षीरं दधिभावमापद्यते Ś. B. milk turns into curds; पाण्डुरतामापद्यमानस्य K.69 becoming pale; 16; विस्मयमापेदे 179; श्लोकत्वमापद्यत यस्य शोकः R.14.7 assumed the form of a verse; चिन्तामापेदे Dk.13 fell a-thinking; so विश्वासम्, निर्वृतिम्, संशयम्, वशम्, पञ्चत्वम् &c. पुनः पुनर्वशमापद्यते मे Kaṭh.1.2.6.
    -3 To get into trouble, fall into misfortune; अर्थधर्मौ परित्यज यः काममनुवर्तते । एवमापद्यते क्षिप्रं राजा दशरथो यथा ॥ Rām.; see आपन्न below.
    -4 To happen, occur; जि<?>त्सोर्नूनमापादि ध्वंसो$यं तां निशाचरात् Bk.6.31; एवमापद्यते M.1 so it is. -Caus.
    1 To bring about, bring to pass, accomplish, effect; कूजद्भिरापादितवंशकृत्यम् R.2.12; Śānti. 3.19.
    -2 To lead or reduce to, cause to suffer; आपाद्यते न व्ययमन्तरायैः R.5.5.
    -3 To cause, to produce, bring on; लघिमानमापादयति K.15,19; दोषमपि गुणत्वमापादयति makes the best of a bad matter.
    -4 To reach or attain to.
    -5 To spread, circulate (as news).
    -6 To turn or change into; एकामपि काकिणीं कार्षापणलक्षमापादयेम Dk.156.
    2
    आपद् f. [आ-पद्-क्विप्] A calamity, misfortune, danger, distress, adversity; दैवीनां मानुषीणां च प्रतिहर्ता त्वमापदाम् R.1.6; अविवेकः परमापदां पदम् Ki.2.3,14; प्रायो गच्छति यत्र भाग्यरहितस्तत्रैव यान्त्यापदः Bh.2.9;
    आपदि स्था, आपदं प्राप् to fall into difficulty.
    -Comp. -कल्पः an alternative to be used in times of difficulty;
    -कालः days of adversity, time of distress, hour of danger; अब्राह्मणादध्ययनमापत्काले विधीयते Ms.2.241,11.28.
    -कालिक a. (
    -का, -की f.) occurring in time of difficulty.
    -गत, -ग्रस्त, -प्राप्त 1 fallen into misfortune, involved in difficulties.
    -2 unfortunate, unhappy, distressed.
    -धर्मः [आपदि कर्तव्यो धर्मः] a practice, profession, or course of procedure, not usually proper for a caste, but allowable in times of extreme distress or calamity; Ms.1.116, एते चतुर्णां वर्णानामापद्धर्माः प्रकीर्तिताः 1.13.
    (-मम्) 1 N. of a पर्व in Bhārata.
    -2 A series of calamities; पीडा चापदकालश्च Mb.12.59.47.

    Sanskrit-English dictionary > आपद् _āpad

  • 16 उत्तर _uttara

    1
    उत्तर a. [उद्-तरप्]
    1 Being or produced in the north, northern (declined like a pronoun).
    -2 Upper, higher P.I.1.34 (opp. अधर); उत्तरे-अधरे दन्ताः Śat. Br.; अवनतोत्तरकायम् R.9.6; P.II.2.1.
    -3 (a) Later-latter, following, subsequent (opp. पूर्व); पूर्वमेघः, उत्तरमेघः, ˚मीमांसा; उत्तरार्धः &c. ˚रामचरितम् later adventures of Rāma U.1.2; पूर्वः उत्तरः former-latter H.1.9; एतानि मान्यस्थानानि गरीयो यद्यदुत्तरम् Ms.2.136. (b) Future; concluding; ˚कालः subsequent time; ˚फलम्; ˚वचनम् a reply.
    -4 Left (opp. दक्षिण).
    -5 Superior, chief, excellent; dominant, power- ful. आनयेङ्गुदिपिण्याकं चीरमाहर चोत्तरम् Rām.2.13.2; वाद्यमानेषु तूर्येषु मल्लतारोत्तरेषु च Bhāg.1.42.36.
    -6 Exceeding, transgressing, beyond; तर्कोत्तराम् Mv.2.6.
    -7 More, more than (generally as the last member of a comp. with numerals); षडुत्तरा विंशतिः 26; अष्टोत्तरं शतं 18; दशनागबलाः केचित् केचिद्दशगुणोत्तराः Rām.5.43.22.
    -8 Accompanied or attended with, full of, consisting chiefly of, followed by (at the end of comp.); राज्ञां तु चरितार्थता दुःखोत्तरैव Ś.5; चषकोत्तरा R.7.49; अस्रोत्तर- मीक्षिताम् Ku.5.61; उत्सवोत्तरो मङ्गलविधिः Dk.39,166; K.311; H.1.15; प्रवाल ˚पुष्पशय्ये R.6.5 over spread with; धर्मोत्तरम् 13.7 rich in; 18.7; कम्प ˚ 13.28;17.12; 19.23.
    -9 To be crossed over.
    -रः 1 Future time, futurity.
    -2 N. of Viṣṇu.
    -3 N. of Śiva.
    -रा 1 The north; अस्त्युत्तरस्यां दिशि देवतात्मा Ku.1.1.
    -2 A lunar mansion.
    -3 N. of the daughter of Virāṭa and wife of Abhimanyu.
    -4 N. of a plant (Mar. पिंपरी).
    -रम् 1 An answer, reply; प्रचक्रमे च प्रतिवक्तुमुत्तरम् R.3.47; उत्तरादुत्तरं वाक्यं वदतां संप्रजायते Pt.1.6; a reply is suggested to a reply वचस्तस्य सपदि क्रिया केवलमुत्तरम् Śi.
    -2 (In law) Defence, a rejoinder.
    -3 The last part or following member of a compound.
    -4 (In Mīm.) The fourth member of an अधिकरण q. v. the answer.
    -5 The upper surface or cover.
    -6 Con- clusion.
    -7 Remainder, rest, what followed or took place next; शान्तमथवा किमिहोत्तरेण U.3.26.
    -8 Superiority, excellence.
    -9 Result, the chief or prevalent result or characteristic.
    -1 Excess, over and above; see above (उत्तर a. 8).
    -11 Remainder, difference (in arith.).
    -12 A rectangular moulding (Mānasāra 13.67.)
    -13 The next step, further action; उत्तरं चिन्तयामास वानरो मरुतात्मजः Rām.5.13.59.
    -14 A cover (आच्छादन); सू<?>स्करं सोत्तरबन्धुरेषम् Mb.6.6.9.
    -रम् ind.
    1 Above.
    -2 Afterwards, after; तत उत्तरम्, इत उत्तरम् &c. शापं तं ते$भिविज्ञाय कृतवन्तः किमुत्तरम् Mb.1.36.1.
    -Comp. -अगारम् An upper room, garet.
    - अधर a. higher and lower (fig. also). (
    -रौ du.) the upper and under lip, the two lips; पुनर्विवक्षुःस्फुरितोत्तराधरः Ku.5.83 (स्फुरण- भूयिष्ठो$धरो यस्य Malli.).
    -अधिकारः, -रिता, -त्वम् right to property, heirship, inheritance.
    -अधिकारिन् m. an heir or claimant (subsequent to the death of the ori- ginal owner).
    -अपरा north-west.
    -अभिमुख a. Turned towards the north.
    -अयनम् (˚यणं. न being changed to ण)
    1 the progress of the sun to the north (of the equator); अग्निर्ज्योतिरहः शुक्लः षण्मासा उत्तरायणम् Bg.8.24. cf. भानोर्मकरसंक्रान्तेः षण्मासा उत्तरायणम् । कर्कादेस्तु तथैव स्यात् षण्मासा दक्षिणायनम् ॥
    -2 the period or time of the sum- mer solstice.
    -अरणिः, -णी f. the upper अरणि (which by cutting becomes the प्रमन्थ or churner); दारुपात्राणि सर्वाणि अरणिं चोत्तरारणिम् (दत्त्वा) Rām.6.111.116.
    -अर्थ a. for the sake of what follows.
    -अर्धम् 1 the upper part of the body.
    -2 the northern part.
    -3 the latter half (opp. पूर्वार्ध).
    -4 the further end.
    -अर्ध्य a. being on the northern side.
    -अहः the following day.
    -आभासः a false reply, an indirect, evasive, or prevaricating reply. ˚ता, -त्वम् the semblance of a reply without reality.
    -आशा the northern direction. ˚अधिपतिः, -पतिः the regent of the northern direction, an epithet of Kubera.
    -आषाढा 1 the 21st lunar mansion consisting of three stars.
    -2 N. of bread-fruit or Jak tree (Mar. फणस).
    -आसङ्गः 1 an upper garment; कृतोत्तरासङ्गम् K.43; Śi.2.19; Ku.5.16.
    -2 contact with the north.
    - इतर a. other than उत्तर i. e. southern. (
    -रा) the southern direction.
    -उत्तर a. [उत्तरस्मादुत्तरः]
    1 more and more, higher and higher, further and further.
    -2 successive, ever increasing; ˚स्नेहेन दृष्टः Pt. 1; Y.2.136.
    (-रम्) 1 a reply to an answer, reply on reply; अलमुत्तरोत्तरेण Mu.3.
    -2 conversation, a rejoinder.
    -3 excess, exceeding quantity or degree.
    -4 succession, gradation, sequence.
    -5 descending. (
    -रम्) ind. higher and higher, in constant continuation, more and more. उत्तरोत्तरमुत्कर्षः K. P.1; उत्तरोत्तरं वर्धते H.1.
    -उत्तरिन् a.
    1 ever-increasing.
    -2 one following the other.
    -ओष्ठः the upper lip (उत्तरो-रौ-ष्ठः). Vārt. on P.VI.1.94. ओत्वोष्ठयोस्समासे वा
    -काण्डम् the seventh book of the Rāmāyaṇa.
    -कायः the upper part of the body; तं वाहनादवनतोत्तरकायमीषत् R.9.6.
    -कालः 1 future time.
    -2 time calculated from one full moon to another.
    -कुरु (m. pl.) one of the nine divisions of the world, the country of the northern Kurus (said to be a country of eternal beatitude).
    -कोसलाः (m. pl.) the northern Kosalas; पितुरनन्तरमुत्तरकोसलान् R.9.1.
    -कोशला the city of Ayodhyā; यदुपतेः क्व गता मथुरा पुरी रघुपतेः क्व गतोत्तरकोशला ॥ Udb.
    -क्रिया funeral rites, obsequies.
    -खण्डम् the last section of book.
    -खण्डनम् refutation.
    -गीता N. of a section of the sixth book of the Mahābhārata.
    -ग्रन्थः supplement to a work.
    -च्छदः a bed-covering, covering (in general); शय्योत्तरच्छदविमर्द- कृशाङ्गरागम् R.5.65,17.21; नागचर्मोत्तरच्छदः Mb.
    -ज a. born subsequently or afterwards; चतुर्दश प्रथमजः पुनात्युत्तरजश्च षट् Y.1.59.
    -ज्या the versed sine of an arc (Wilson); the second half of the chord halved by the versed sine (B. and R.).
    -ज्योतिषाः (m. pl.) the northern Jyotiṣas.
    -ततिः f. Ectype (lit. subequent proceedings) उत्तरस्यां ततौ तत्प्रकृतित्वात् MS.1.4.25. शबर explains उत्तरस्यां ततौ as विकृतौ),
    -तन्त्रम् N. of a supplementary section in the medical work of Suśruta.
    -तापनीयम् N. of the second part of the नृसिंहतापनीयो- पनिषद्.
    -दायक a. replying, disobedient, pert, imperti- nent; दुष्टा भार्या शठं मित्रं भृत्याश्चोत्तरदायकाः H.2.11.
    -दिश् f. the north.
    ˚ईशः, -पालः 1 Kubera, the regent of the north.
    -2 the planet बुध. ˚बलिन्
    1 the planet Venus.
    -2 the moon.
    -देशः the country towards the north.
    -धेय a. to be done subsequently.
    -नारायणः the second part of the नारायणसूक्त or पुरुषसूक्त (Rv.1.9.).
    -पक्षः 1 the northern wing or side.
    -2 the dark half of a lunar month.
    -3 the second part of an argument, i. e. a reply, the reason pro. (opp. पूर्वपक्ष); प्रापयन् पवनव्याधेर्गिरमुत्तरपक्षताम् Śi.2.15.
    -4 a demonstrated truth or conclusion.
    -5 the minor proposition in a syllogism.
    -6 (in Mīm.) the fifth member of an Adhikaraṇa, q. v.
    -पटः 1 an upper garment.
    -2 a bed-covering (उत्तरच्छदः).
    -पथः the northern way, way leading to the north; the northern country; P.V.1 77. उत्तरपथेनाहृतं च.
    -पथिक a. travelling in the northern country.
    -पदम् 1 the last member of a compound.
    -2 a word that can be compounded with another.
    -पदिक, -पदकीय a. relating to, studying, or knowing the last word or term.
    -पर्वतकम् A variety of hides. Kāu. A.2.11.
    -पश्चार्धः the northwestern half.
    -पश्चिम a. northwestern. (
    -मः) the north-western country. (
    -मा) [उत्तरस्याः पश्चिमायाश्च दिशोन्तरालम्] the north-west; आलोकयन्नुत्तरपश्चिमेन Mb.12.335.8.
    -पादः the second division of a legal plaint, that part which relates to the reply or defence; पूर्वपक्षः स्मृतः पादो द्वितीयश्चोत्तरः स्मृतः । क्रियापादस्तृतीयः स्याच्चतुर्थो निर्णयः स्मृतः ॥
    -पुरस्तात् ind. north-eastward (with gen.).
    -पुराणम् N. of a Jaina work.
    -पुरुषः = उत्तमपुरुषः q. v.
    -पूर्व a. north-eastern. (
    -र्वा) the north-east.
    -प्रच्छदः a cover lid, quilt.
    -प्रत्युत्तरम् 1 a dispute, debate, a rejoinder, retort.
    -2 the pleadings in a law-suit.
    -फ (फा) ल्गुनी the twelfth lunar mansion consisting of two stars (having the figure of a bed).
    -भागः The second part.
    -भाद्रपद्, -दा 1 the 26 th lunar mansion consisting of two stars (figured by a couch).
    -2 N. of a plant (Mar. कडुनिंब).
    -मन्द्रा a loud but slow manner of singing. ˚मन्द्राद्या a. particular मूर्च्छना in music.
    -मात्रम् a mere reply.
    -मीमांसा the later Mīmāmsā, the Vedānta Philosophy, an inquiry into the nature of Brahman or Jñāna Kāṇḍa (distinguished from मीमांसा proper which is usually called पूर्वमीमांसा).
    -युगम् A particular measure (= 13 Aṅgulas).
    -रहित a. without a reply.
    -रामचरितम् -त्रम् N. of a celebrated drama by Bhavabhūti, which describes the later life of Rāma.
    -रूपम् The second of two combined vowels or consonants.
    -लक्षणम् the indication of an actual reply.
    -लोमन् a. having the hair turned upwards.
    -वयसम्, -स् n. old age, the declining period of life.
    -वरितः a kind of small syringe.
    -वल्ली f. N. of the second section of the काठकोपनिषद् when divided into two अध्यायs.
    -वस्त्रम्, -वासस् n. an upper garment, mantle, cloak; जग्राह तामुत्तरवस्त्रदेशे Mb.3.268. 24.
    -वादिन् m.
    1 a defendant, respondent; (Opp. पूर्ववादिन्.) साक्षिषूभयतः सत्मु साक्षिणः पूर्ववादिनः । पूर्वपक्षे$धरीभूते भवन्त्युत्तरवादिनः ॥ Y.2.17.
    -2 one whose claims are of later date than another's.
    -विद् -वेदन or
    वेदिन् An elephant sensitive to slight stimuli (Mātaṅga L.1.29; 9.39).
    -वीथिः f. The northern orbit; Bṛi. S.
    -वेदिः 1 the northern altar made for the sacred fire.
    -2 N. of a Tīrtha near the कुरुक्षेत्र.
    -सक्थम् the left thigh.
    -संझित a. denoted or named in reply (as a witness). (
    -तः) hearsay-witness.
    -साक्षिन् m.
    1 a witness for the defence.
    -2 a witness deposing to facts from the reports of others.
    -साधक a.
    1 finishing what remains or follows, assisting at a ceremony.
    -2 who or what proves a reply. (
    -कः) an assistant, helper
    -हनुः Ved. the upper jaw-bone.
    2
    उत्तर a.
    1 Crossing over.
    -2 To be crossed over, as in दुरुत्तर.

    Sanskrit-English dictionary > उत्तर _uttara

  • 17 पदम् _padam

    पदम् [पद्-अच्]
    1 A foot (said to be m. also in this sense); पदेन on foot; शिखरिषु पदं न्यस्य Me.13; अपथे पदमर्पयन्ति हि R.9.74 'set foot on (follow) a wrong road'; 3.5;12.52; पदं हि सर्वत्र गुणैर्निधीयते 3.62 'good qualities set foot everywhere' i. e. command notice or make themselves felt; जनपदे न गदः पदमादधौ 9.4. 'no disease stepped into the country'; यदवधि न पदं दधाति चित्ते Bv.2.14; पदं कृ (a) to set foot in, on or over (lit.); शान्ते करिष्यसि पदं पुनराश्रमे$स्मिन् Ś.4.2. (b) to enter upon or into, take possession of, occupy (fig.); कृतं वपुषि नवयौवनेन पदम् K.137; कृतं हि मे कुतूहलेन प्रश्नाशया हृदि पदम् 133; so Ku.5.21; Pt.1.24; कृत्वा पदं नो गले Mu.3.26 'in defiance of us'; (lit. planting his foot on our neck); मूर्ध्नि पदं कृ 'to mount on the head of', 'to humble'; पदं मूर्ध्नि समाधत्ते केसरी मत्तदन्तिनः Pt.1.327; आकृतिविशेषेष्वादरः पदं करोति M.1 'good forms attract attention (command respect); जने सखी पदं कारिता Ś.4; 'made to have dealings with (to confide in)'; धर्मेण शर्वे पार्वतीं प्रति पदं कारिते Ku.6.14.
    -2 A step, pace, stride; तन्वी स्थिता कतिचिदेव पदानि गत्वा Ś.2.13; पदे पदे 'at every step'; अक्षमालामदत्त्वा पदात् पदमपि न गन्तव्यम् or चलितव्यम् 'do not move even a step' &c.; पितुः पदं मध्यममुत्पतन्ती V.1.19 'the middle pace or stride of Viṣṇu.'; i. e. the sky (for mythologically speaking, the earth, sky, and lower world are considered as the three paces of Viṣṇu in his fifth or dwarf incarnation वामनावतार); so अथात्मनः शब्दगुणं गुणज्ञः पदं विमानेन विगाहमानः R.13.1.
    -3 A foot-step, foot- print, foot-mark; पदपङ्क्तिः Ś.3.7; or पदावली foot-prints; पदमनुविधेयं च महताम् Bh.2.28 'the foot-steps of the great must be followed'; पदैगृर्ह्यते चौरः Y.2.286.
    -4 A trace, mark, impression, vestige; रतिवलयपदाङ्के चापमासज्य कण्ठे Ku.2.64; Me.37,98; M.3.
    -5 A place, position, station; अधो$धः पदम् Bh.2.1; आत्मा परिश्रमस्य पदमुपनीतः Ś.1, 'brought to the point of or exposed to trouble'; तदलब्धपदं हृदि शोकघने R.8.91, 'found no place in (left no impression on) the heart'; अपदे शङ्कितो$स्मि M.1, 'my doubts were out of place', i. e. groundless; कृशकुटुम्बेषु लोभः पदमधत्त Dk.162; Ku.6.72;3.4; R.2.5;9.82; कृतपदं स्तनयुगलम् U.6.35, 'brought into relief or bursting forth'.
    -6 Dignity, rank, office, station or position; भगवत्या प्रश्निकपदमध्यासितव्यम् M.1; यान्त्येवं गृहिणीपदं युवतयः Ś.4.18, 'attain to the rank or position, &c.; स्थिता गृहिणीपदे 4.19; so सचिव˚, राज˚ &c.
    -7 Cause, subject, occasion, thing, matter, business, affair; व्यवहारपदं हि तत् Y.2.5; 'occasion or matter of dispute, title of law, judicial proceeding'; Ms.8.7; सतां हि सन्देहपदेषु वस्तुषु Ś.1.22; वाञ्छितफलप्राप्तेः पदम् Ratn.1.6.
    -8 Abode, object, receptacle; पदं दृशः स्याः कथमीश मादृशाम् Śi.1.37; 15.22; अगरीयान्न पदं नृपश्रियः Ki.2.14; अविवेकः परमापदां पदम् 2.3; के वा न स्युः परिभवपदं निष्फलारम्भयत्नाः Me.56; संपदः पदमापदाम् H.4.65.
    -9 A quarter or line of a stanza, verse; विरचितपदम् (गेयम्) Me.88,15; M.5.2; Ś.3.14.
    -1 A complete or inflected word; सुप्तिडन्तं पदम् P.I. 4.14. वर्णाः पदं प्रयोगार्हानन्वितैकार्थबोधकाः S. D.9; R.8.77; Ku.4.9.
    -11 A name for the base of nouns before all consonantal case-terminations except nom. singular.
    -12 Detachment of the Vedic words from one another, separation of a Vedic text into its several constituent words; वेदैः साङ्गपदक्रमोपनिषदैर्गायन्ति यं सामगाः Bhāg.12.13.1.
    -13 A pretext; अनिभृतपदपातमापपात प्रियमिति कोपपदेन कापि सख्या Śi.7.14.
    -14 A sqare root.
    -15 A part, por- tion or division (as of a sentence); as त्रिपदा गायत्री.
    -16 A measure of length.
    -17 Protection, preservation; ते विंशतिपदे यत्ताः संप्रहारं प्रचक्रिरे Mb.7.36.13.
    -18 A square or house on a chessboard; अष्टापदपदालेख्यैः Rām.
    -19 A quadrant.
    -2 The last of a series.
    -21 A plot of ground.
    -22 (In Arith.) Any one in a set of numbers the sum of which is required.
    -23 A coin; माता पुत्रः पिता भ्राता भार्या मित्रजनस्तथा । अष्टापदपदस्थाने दक्षमुद्रेव लक्ष्यते ॥ Mb.12.298.4. (com. अष्टापदपदं सुवर्णकार्षापणः).
    -24 A way, road; षट्पदं नवसंख्यानं निवेशं चक्रिरे द्विजाः Mb.14.64.1.
    -25 Retribution (फल); ईहोपरमयोर्नॄणां पदान्यध्यात्मचक्षुषा Bhāg.7.13.2.
    -दः A ray of light.
    -Comp. -अङ्कः, चिह्नम् a foot-print.
    -अङ्गुष्ठः the great toe, thumb (of the foot).
    -अध्ययनम् study of the Vedas according to the पदपाठ q. v.
    -अनुग a.
    1 following closely, being at the heels of (gen.).
    -2 suitable, agreeable to. (
    -गः) a follower, companion; एतान्निहत्य समरे ये चृ तस्य पदानुगाः । तांश्च सर्वान् विनिर्जित्य सहितान् सनराधिपान् ॥ Mb.3.12.6.
    -अनुरागः 1 a servant.
    -2 an army.
    -अनुशासनम् the science of words, grammar.
    -अनुषङ्गः anything added to a pada.
    -अन्तः 1 the end of a line of a stanza.
    -2 the end of a word.
    -अन्तरम् another step, the interval of one step; पदान्तरे स्थित्वा Ś.1; अ˚ closely, without a pause.
    -अन्त्य a. final.
    -अब्जम्, -अम्भोजम्, -अरविन्दम्, -कमलम्, -पङ्कजम्, -पद्मम् a lotus-like foot.
    -अभिलाषिन् a. wishing for an office.
    -अर्थः 1 the meaning of a word.
    -2 a thing or object.
    -3 a head or topic (of which the Naiyāyikas enumerate 16 subheads).
    -4 anything which can be named (अभिधेय), a category or predicament; the number of such categories, according to the Vaiśeṣikas, is seven; according to the Sāṅkhyas, twentyfive (or twenty-seven according to the followers of Patañjali), and two according to the Vedāntins.
    -5 the sense of another word which is not expressed but has to be supplied. ˚अनुसमयः preforming one detail with reference to all things or persons concerned; then doing the second, then the third and so on (see अनुसमय). Hence पदार्थानुसमयन्याय means: A rule of interpretation according to which, when several details are to be performed with reference to several things or persons, they should be done each to each at a time.
    -आघातः 'a stroke with the foot', a kick.
    -आजिः a foot-soldier.
    -आदिः 1 the beginning of the line of a stanza.
    -2 the beginning or first letter of a word. ˚विद् m. a bad student (knowing only the beginnings of stanzas).
    -आयता a shoe.
    -आवली a series of words, a continued arrangement of words or lines; (काव्यस्य) शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्नापदावली Kāv. 1.1; मधुरकोमलकान्तपदावलीं शृणु तदा जयदेवसरस्वतीम् Gīt.1.
    -आसनम् a foot-stool.
    - आहत a. kicked.
    -कमलम् lotus-like foot.
    -कारः, -कृत् m. the author of the Padapāṭha.
    -क्रमः 1 walking, a pace; न चित्रमुच्चैः श्रवसः पदक्रमम् (प्रशशंस) Śi.1.52.
    -2 a particular method of reciting the Veda; cf. क्रम.
    -गः a foot-soldier.
    -गतिः f. gait, manner of going.
    -गोत्रम् a family supposed to preside over a particular class of words.
    -छेदः, -विच्छेदः, -विग्रहः separation of words, resolu- tion of a sentence into its constituent parts.
    -च्युत a. dismissed from office, deposed.
    -जातम् class or group of words.
    -दार्ढ्यम् fixedness or security of text.
    -न्यासः 1 stepping, tread, step.
    -2 a foot-mark.
    -3 position of the feet in a particular attitude.
    -4 the plant गोक्षुर.
    -5 writing down verses or quarters of verses; अप्रगल्भाः पदन्यासे जननीरागहेतवः । सन्त्येके बहुलालापाः कवयो बालका इव ॥ Trivikramabhaṭṭa.
    -पङ्क्तिः f.
    1 a line of foot-steps; द्वारे$स्य पाण्डुसिकते पदपङ्क्तिर्दृश्यते$भिनवा Ś.3.7; V.4.6.
    -2 a line or arrangement of words, a series of words; कृतपदपङ्क्तिरथर्वणेव वेदः Ki.1.1.
    -3 an iṣtakā or sacred brick.
    -4 a kind of metre.
    -पाठः an arrangement of the Vedic text in which each word is written and pronounced in its original form and independently of phonetic changes (opp. संहितापाठ).
    -पातः, विक्षेपः a step, pace (of a horse also).
    -बन्धः a foot-step, step.
    -भञ्जनम् analysis of words, etymology.
    -भञ्जिका 1 a commentary which separates the words and analyses the compounds of a passage.
    -2 a register, journal.
    -3 a calendar.
    -भ्रंशः dismissal from office.
    -माला a magical formula.
    -योपनम् a fetter for the feet (Ved.).
    -रचना 1 arrangement of words.
    -2 literary composition.
    -वायः Ved. a leader.
    -विष्टम्भः a step, footstep.
    -वृत्तिः f. the hiatus between two words.
    -वेदिन् a linguist, philologist.
    -व्याख्यानम् interpreta- tion of words.
    -शास्त्रम् the science of separately written words.
    -संघातः (टः) 1 connecting the words which are separated in the संहिता.
    -2 a writer, an annotator.
    -संधिः m. the euphonic combination of words.
    -स्थ a.
    1 going on foot.
    -2 being in a position of authority or high rank.
    -स्थानम् a foot-print.

    Sanskrit-English dictionary > पदम् _padam

  • 18 पादक्रमिकः _pādakramikḥ

    पादक्रमिकः One knowing or reading the पदक्रम q. v.

    Sanskrit-English dictionary > पादक्रमिकः _pādakramikḥ

  • 19 MC

    N
    1. कॉंगरेस सदस्य
    After becoming a MC she is now looking for the post of PM
    2. सेना पदक\{ब्रिटेन\MCमें\}
    He has been awarded an MC for bravery.

    English-Hindi dictionary > MC

  • 20 decorate

    V
    1. अलंकृत करना
    When is she coming to decorate the bride?
    2. सजाना
    How should I decorate this place?
    3. पदक प्रदान करना
    The headboy was decorated with a medal for his services.

    English-Hindi dictionary > decorate

Страницы
  • 1
  • 2

См. также в других словарях:

  • padá-kāla — पदकाल …   Indonesian dictionary

  • padá-kāra — पदकार …   Indonesian dictionary

  • padá-kārikā-ratnamālā — पदकारिकारत्नमाला …   Indonesian dictionary

  • padá-kaumudī — पदकौमुदी …   Indonesian dictionary

  • padá-krama — पदक्रम …   Indonesian dictionary

  • padá-kṛit — पदकृत् …   Indonesian dictionary

  • padá-kṛitya — पदकृत्य …   Indonesian dictionary

  • padaka — पदक …   Indonesian dictionary

  • padá-kramaka — पदक्रमक …   Indonesian dictionary

  • List of Marathi writers — This article contains a list of Marathi writers arranged in the English alphabetical order of the writers last names. (A list in Marathi of many Marathi writers and links to Wikipedia articles in Marathi concerning those writers are available in… …   Wikipedia

  • Bhakt Singh — Guru Bhakt Singh Bhakt (गुरु भक्त सिंह भक्त , August 7, 1893 May 17, 1983) was the renowned poet and dramatist. He is known as Wordsworth of India . LifeGuru Bhakt Singh was born in Zamania, Gazipur in a civil servant family. His father, Shri… …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»