Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

तलसारण

  • 1 तलसारक


    tala-sāraka
    n. a horse's food-receptacle L.

    Sanskrit-English dictionary > तलसारक

  • 2 तलसारण


    tala-sāraṇa
    n. id. Gal

    Sanskrit-English dictionary > तलसारण

  • 3 तलसारिक


    tala-sārika
    m. id. orﾠ = uraḥ-paṭṭikā ( Sch.) Hcar. VII.

    Sanskrit-English dictionary > तलसारिक

  • 4 तलस्थ


    tala-stha
    mfn. remaining beneath W.

    Sanskrit-English dictionary > तलस्थ

  • 5 तलस्थित


    tala-sthita
    mfn. id. W.

    Sanskrit-English dictionary > तलस्थित

  • 6 कुन्तलस्वातिकर्ण


    kuntala-svāti-karṇa
    m. N. of a prince VP.

    Sanskrit-English dictionary > कुन्तलस्वातिकर्ण

  • 7 शीतलस्पर्श


    ṡītala-sparṡa
    mfn. cold to the touch R.

    Sanskrit-English dictionary > शीतलस्पर्श

  • 8 शीतलस्वामिन्


    ṡītala-svāmin
    m. N. of an Arhat with Jainas Ṡatr.

    Sanskrit-English dictionary > शीतलस्वामिन्

  • 9 तल


    tala
    (m. L.) n. ( stṛi) surface, level, flat roof(of a house) MBh. etc. (chiefly ifc. <f. ā R. V, 13 > cf. nabhas-, mahī- etc.);

    the part underneath, lower part, base, bottom Mn. II, 59 VarBṛS. Pañcat. etc.. ;
    (cf. adhas-, taru- etc.)
    (m. n.) the palm (of the hand seeﾠ kara-, pāṇi-) R. II, 104, 17 Ṡak. Ragh. VI, 18 ;
    the sole (of the foot, aṅghri-, pāda-) MBh. I VarBṛS. ;
    (without kara- etc.) the palm of the hand ( anyo'nyasya, orﾠ parasparaṉtalaṉ orﾠ - lān-dā, to slap each other with the palms of the hands) MBh. Hariv. R. Suṡr. ;
    (n. L. ;
    m.) the sole of the foot R. V, 13, 47 ;
    (m.) the fore-arm L. ;
    = tāla (a span L. ;
    the handle of a sword L. ;
    the palmyra tree Viddh. II, 13);
    pressing the strings of a lute with the left hand MBh. VIII ;
    m. N. of a hell ĀruṇUp. ṠivaP. (cf. talâ̱tala);
    Ṡiva MBh. XIII, 17, 130 ;
    N. of a teacher gaṇa ṡaunakâ̱di;
    n. = - hṛidaya L. ;
    = talka L. ;
    = talaka (q.v.) L. ;
    = talla (q.v.) L. ;
    the root orﾠ seed of events L. ;
    = - tra ĀṡvGṛ. III, 12, 11 ;
    ( tala) MBh. R. ;
    (ā) f. id. L. ;
    N. of a daughter of Raudrâṡva VāyuP. II, 37, 122 ;
    cf. a-, jihvā-, ni-, nis-, pra-, mahā-, rasā-, vi-, su-
    - तलकोट
    - तलगत
    - तलघात
    - तलतस्
    - तलताल
    - तलत्र
    - तलत्राण
    - तलनिष्पेष
    - तलपुष्पपुट
    - तलप्रहार
    - तलमीन
    - तलमुख
    - तलयुक्त
    - तलयुद्ध
    - तललोक
    - तलवर
    - तलवारण
    - तलशब्द
    - तलसम्पात
    - तलसारक
    - तलसारण
    - तलसारिक
    - तलस्थ
    - तलस्थित
    - तलहृदय

    Sanskrit-English dictionary > तल

  • 10 शीतल


    ṡītala
    mf (ā)n. cold, cool, cooling MBh. Kāv. etc.;

    shivering, frosty Cat. ;
    cold i.e. free from passion, calm, gentle, Ashṭāv. Prasannar. ;
    not exciting emotion, not causing painful feelings Vikr. IV, 37 ;
    m. (only L.) the wind;
    the moon;
    Cordia Myxa;
    Michelia Champaka;
    = asana-parṇī;
    a kind of camphor;
    the resin of Shorea Robusta;
    green sulphate of iron ( alsoﾠ m.);
    bitumen ( alsoﾠ m.);
    a religious ceremony observed on the sun's entering Aries;
    (with Jainas) N. of the 10th Arhat of the present Avasarpiṇī;
    (ā) f. seeﾠ below;
    (ī) f. Pistia Stratiotes L. ;
    small-pox W. ;
    (am) n. cold, coldness, cold weather Subh. ;
    sandal L. ;
    a lotus L. ;
    Costus Speciosus orﾠ Arabicus L. ;
    the root of Andropogon Muricatus L. ;
    a pearl L. ;
    - शीतलच्छद
    - शीतलजल
    - शीतलतर
    - शीतलता
    - शीतलत्व
    - शीतलदीक्षित
    - शीतलपत्त्रिका
    - शीतलप्रद
    - शीतलप्रसाद
    - शीतलवात
    - शीतलवातक
    - शीतलसप्तमी
    - शीतलस्पर्श
    - शीतलस्वामिन्

    Sanskrit-English dictionary > शीतल

  • 11 अग्र _agra

    अग्र a. [अङ्ग्-रन् नलोपः Uṇ.2.28]
    1 First, foremost, chief, best, prominent, principal, pre-eminent; ˚महिषी chief queen; ˚वातमासेवमाना M.1. front (and hence, fresh) breeze; ˚आसनम् chief seat, seat of honour; माम- ग्रासनतो$वकृष्टमवशं ये दृष्टवन्तः पुरा Mu.1.12.
    -2 Excessive, over and above, surplus; supernumerary, projecting (अधिक).
    -ग्रः Setting mountain; अग्रसानुषु नितान्तपिशङ्गैः Ki.9.7.
    -ग्रम् 1 (a) The foremost or topmost point, tip, point (opp. मूलम्, मध्यम्); (fig.) sharpness, keenness; धर्मस्य ब्राह्मणो मूलम् मग्रं राजन्य उच्यते Ms.11.83; दर्व्याम् अग्रं मूलम् मध्यम् &c.; नासिका˚ tip of the nose; सूचि˚ &c.; समस्ता एव विद्या जिह्वाग्रे$भवन् K.346 stood on the tip of the tongue; अमुष्य विद्या रसनाग्रनर्तकी N.1.5. (b) Top, summit, surface; कैलास˚, पर्वत˚, &c.
    -2 Front, van; अग्रे कृ put in the front or at the head; तामग्रे कृत्वा Pt.4. See अग्रे.
    -3 The best of any kind; स्यन्दनाग्रेण with the best of chariots; प्रासादाग्रैः Rām.
    -4 Superiority, excellence (उत्कर्ष); अग्रादग्रं रोहति Tāṇḍya.
    -5 Goal, aim, resting place (आलम्बनम्); मनुमेकाग्रमासीनम् Ms.1.1, See ˚भूमि also.
    -6 Beginning, See अग्रे.
    -7 A multitude, assemblage.
    -8 Overplus, excess, surplus; साग्रं स्त्रीसहस्रम् Rām. 1 women and more; so साग्रकोटी च रक्षसाम्.
    -9 A weight = पल q. v.
    -1 A measure of food given as alms (ब्राह्मणभोजनम् occurring in अग्रहार); प्रयतो ब्राह्मणाग्रे यः श्रद्धया परया युतः । Mb.13.65.13.
    -11 (Astr.) Amplitude of the sun (˚ग्रा, अग्रका also). cf....अग्रमालम्बने$धिके । पुरोपरिप्रान्ताद्येषु न पुंसि प्रमिताशने । Nm.
    -12 Forepart of time; नैवेह किंचनाग्र आसीत् Bṛi. Up.1.2.1. In compounds as first member meaning 'the forepart', 'front', 'tip' &c.; e. g. ˚अक्चयः First procurement (cf. Daṇḍa- viveka G. O. S.52, p.43). ˚पादः -चरणः the forepart of the foot, toe; so ˚हस्तः, ˚करः, ˚पाणिः &c.; ˚सरोरूहम् the topmost lotus. पद्मानि यस्याग्रसरोरुहाणि Ku.1.16. ˚कर्णम् Tip-ear; top of the ear; Mātaṅga L.5.7. ˚कायः forepart of the body; so ˚नखम्, ˚नासिका tip of the nail, nose &c., -adv. In front, before, ahead.
    -Comp. -अंशुः [अग्रम् अंशोः] the focal point.
    -अक्षि n. [कर्म.] sharp or pointed vision, side-look (अपाङ्गवीक्षण); अग्राक्ष्णा वीक्षमाणस्तु तिर्यग् भ्रातरमब्रवीत् Rām.
    -अद्वन् a. having precedence in eating.
    -अनी (णी) कः (कम्) vanguard; दीर्घाल्लँघूंश्चैव नरानग्रानीकेषु योधयेत् Ms.7.193; [अग्राणीकं रघुव्याघ्रौ राक्षसानां बभञ्जतुः Rām.
    -अयणीयम [अग्रं श्रेष्टं अयनं ज्ञानं तत्र साधु छ].
    1 N. of a Buddhistic tenet (उत्पादपूर्वमग्रायणीयमथ वीर्यता प्रवादः स्यात् -हेमचन्द्रः).
    -2 title of the second of the fourteen oldest Jain books (Pūrvas).
    -अवलेहितम् [अग्रम् अव- लेहितम् आस्वादितं यस्य] food at a Śrāddha ceremony, the chief part of which has been tested.
    -आसनम् First seat of honour; मामग्रासनतो$वकृष्टमवशम् Mu.1.12.
    -उत्सर्गः taking a thing by leaving its first portion in con- formity with the rule of laying by nothing for the next day (i. e. the rule of non hoarding); cf. Daṇḍaviveka G. O. S.52, pp.43-44.
    -उपहरणम् first supply.
    -उपहरणीय a. [अग्रे उपह्रियते कर्मणि अनीयर्]
    1 that which is first offered or supplied.
    -2 [अग्रम् उपह्रियते यस्मै हृ- संप्रदाने अनीयर्] श्राद्धाद्यर्थमुपकल्पितस्य अन्नादेरग्रे दानोद्देश्यः वास्तु- देवादिः Tv.
    -करः 1 = अग्रहस्तः q. v.
    -2 the focal point.
    -केशः front line of hair; ˚शेषु रेणुः अपहरति K.86.
    -गः [अग्रे गच्छतीति, गम्-ड] a leader, a guide; taking the lead; marching foremost.
    -गण्य a. [अग्रे गण्यते$सौ] foremost, to be ranked first; शमनभवनयाने यद्भवानग्रगण्यः Mahān.
    -गामिन् a. [अग्रे गच्छति] a leader; प्रष्ठो$ग्रगामिनि P.VIII.3.92.
    -ज a. [अग्रे जायते; जन्-ड.] first born or produced; आनन्देनाग्रजेनेव R.1.78.
    (-जः) 1 the first born, an elder brother; सुमतिं ममाग्रजमवगच्छ M.5; अस्त्येव मन्युर्भरताग्रजे मे R.14.73.
    -2 a Brāhmaṇa. (
    -जा) an elder sister; so ˚जात, ˚जातक, ˚जाति.
    -जङ्घा the forepart of the calf.
    -जन्मन् m. [अग्रे जन्म यस्य सः]
    1 the first-born, an elder brother; जनकाग्रजन्मनोः शासनमतिक्रम्य Dk.2.
    -2 a Brāhmaṇa (वर्णेषु मध्ये अग्रजातत्वात्, or अग्रात् प्रधानाङ्गात् मुखात् जातत्वात्, ब्राह्मणो$स्य मुखमासीत्, तस्मात् त्रिवृत् स्तोमानां मुखम... अग्निर्देवतानां ब्राह्मणो मनुष्याणाम्; तस्माद् ब्राह्मणो मुखेन वीर्यं करोति मुखतो हि सृष्टः Tāṇḍya); अतिवयसमग्रजन्मानम् K.12; अवो- चत् ˚न्मा Dk.13.3; N. of Brahmā, as he was the first to be born in the waters. cf. अग्रजन्मा द्विजे ज्येष्ठभ्रातरि ब्रह्मणि स्मृतम् Nm.
    -जिह्वा the tip of the tongue.
    -ज्या (astr.) the sign of the amplitude.
    -दानिन् [अग्रे दानम् अस्य; अग्र- दान-इनि] a (degraded) Brāhmaṇa who takes presents offered in honour of the dead (प्रेतोद्देशेन यद्दानं दीयते तत्प्रति- ग्राही); लोभी विप्रश्च शूद्राणामग्रेदानं गृहीतवान् । ग्रहणे मृतदानानां (ग्रहणात्तिलदानानां Tv.) अग्रदानी बभूव सः ॥
    -दानीयः [अग्रे दानमर्हति छ] = अग्रदानिन्.
    -दूतः a harbinger; कृष्णाक्रोधा- ग्रदूतः Ve.1.22; ˚दूतिका Dk.2; महीपतीनां प्रणयाग्रदूत्यः R.6.12;
    -देवी the chief queen; समग्रदेवीनिवहाग्र- देवी... । Bu.ch.1.15.
    -धान्यम a cereal grain. (Mar. जोंधळा), Holcus soraghum or Holcus spicatus. (Mar. बाजरी).
    -निरूपणम् predestination; prophecy, deter- mining beforehand.
    -नीः (णीः) [अग्रे नीयते असौ नी-क्विप्, णत्वम्]
    1 a leader, foremost, first, chief; ˚णी- र्विरागहेतुः K.195; अप्यग्रणीर्मन्त्रकृतामृषीणाम् R.5.4. chief.
    -2 fire.
    -पर्णी [अग्रे पर्णं यस्याः सा-ङीप्] cowage, Carpopo- gon Pruriens (अजलोमन्). [Mar. कुयली].
    -पातिन् a. [अग्रे आदौ पतति; पत्-णिनि] happening beforehand, ante- cedent; [˚तीनि शुभानि निमित्तानि K.65.
    -पादः the fore- part of the foot; toes; नवकिसलयरागेणाग्रपादेन M.3.12; ˚स्थिता standing on tiptoe. Ś.5.
    -पाणिः = ˚हस्तः q. v.
    -पूजा the highest or first mark of reverence or respect; ˚जामिह स्थित्वा गृहाणेदं विषं प्रभो Rām.
    -पेयम् precedence in drinking.
    -प्रदायिन् a. giving in advance; तेषामग्र- प्रदायी स्याः कल्पोत्थायी प्रियंवदः Mb.5.135.35.
    -बीज a. [अग्रं शाखाग्रं बीजमुत्पादकं यस्य] growing by means of the tip or end of branches, growing on the stock or stem of another tree, such as 'कलम' in Mar. (
    -जः) a viviparous plant.
    -भागः [कर्म.]
    1 the first or best part (श्राद्धादौ प्रथममुद्धृत्य देयं द्रव्यम्)
    -2 remnant, remainder (शेषभाग).
    -3 fore-part, tip, point.
    -4 (astr.) a degree of amplitude.
    -भागिन् a. [अग्र- भागो$स्यास्ति; अस्त्यर्थे इनि] first to take or claim (the remnant); अलङ्क्रियमाणस्य तस्य अनुलेपनमाल्ये ˚गी भवामि V. 5, claiming the first share of the remnant etc.
    -भावः precedence. उदारसंख्यैः सचिवैरसंख्यैः कृताग्रभावः स उदाग्रभावः Bu.ch.I.15.
    -भुज् a.
    1 having precedence in eating. स तानग्रभुजस्तात धान्येन च धनेन च Mb.1.178.12.
    -2 gluttonous, voracious (औदरिक).
    -भूः [अग्रे भवति भू-क्विप्] = ˚ज.
    -भूमिः f.
    1 goal of ambition or ob- ject aimed at; ततो$ग्रभूमिं व्यवसायासिद्धेः Ki.17.55; त्वमग्र- भूमिर्निरपायसंश्रया Śi.1.32 (प्राप्यस्थानम्).
    -2 the topmost part, pinnacle; विमान˚ Me.71.
    -महिषी the prin- cipal queen.
    -मांसम् [अग्रं भक्ष्यत्वेन प्रधानं मांसम्] flesh in the heart, the heart itself; ˚सं चानीतं Ve.3.2. morbid protuberance of the liver.
    -यणम् [अग्रम् अयनात् उत्तरायणात् णत्वं शकं˚ तद्विधानकालो$स्य अच् (?) Tv.] a kind of sacrificial ceremony. See आग्रयण.
    -यान a. [अग्रे यानं यस्य, या-ल्युट्] taking the lead, foremost. (
    -नम्) an army that stops in front to defy the enemy. मनो$ग्रयानं वचसा निरुक्तं नमामहे Bhāg.8.5.26.
    -यायिन् a. [अग्रे यास्यति या-णिनि] taking the lead, leading the van; पुत्रस्य ते रणशिरस्ययमग्रयायी Ś.7.26. मान- धनाग्रयायी R.5.3,5.62.18.1.
    -योधिन् [अग्रे स्थित्वा युध्यते] the principal hero, champion राक्षसानां वधे तेषां ˚धी भविष्यति Rām.; so ˚वीर; कर्मसु चाग्रवीरः.
    -रन्ध्रम् opening fore-part; त्रासान्नासाग्ररन्ध्रं विशति Māl.1.1.
    -लोहिता [अग्रं लोहितं यस्याः सा] a kind of pot-herb (चिल्लीशाक).
    -संख्या the first place or rank; पुत्रः समारोपयदग्रसंख्याम् R.18.3.
    -वक्त्रम् N. of a surgical instrument, Suśr.
    -वातः fresh breeze; अग्रवातमासेवमाना M.1.
    -शोमा towering beauty or the beauty of the peaks; कैलासशैलस्य यदग्रशोभाम् । Bu. ch.1.3.
    -संधानी [अग्रे फलोत्पत्तेः प्राक् संधी- यते ज्ञायते $नया कार्यम् Tv.] the register of human actions kept by Yama (यत्र हि प्राणिवर्गस्य प्राग्भवीयकर्मानुसारेण शुभा- शुभसूचकं सर्वं लिख्यते सा यमपञ्जिका).
    -सन्ध्या early dawn; कर्कन्धूनामुपरि तुहिनं रञ़्जयत्यग्रसन्ध्या Ś.4. v.1.
    -सर = यायिन् taking the lead; आयोधनाग्रसरतां त्वयि वीर याते R.5.71.
    -सारा [अग्रं शीर्षमात्रं सारो यस्याः सा]
    1 a sprout which has tips without fruits.
    -2 a short method of counting im- mense numbers.
    -हर a. [अग्रे ह्रियते दीयते$सौ; हृ-अच्]
    1 that which must be given first.
    -2 = अग्रहारिन्.
    -हस्त (˚कर; ˚पाणिः,) the forepart of the hand or arm; अग्रहस्तेन गृहीत्वा प्रसादयैनाम् Ratn.3; forepart of the trunk (of an elephant); often used for a finger or fingers taken collectively; शीतलस्ते ˚स्तः Mk.3; अतिसाध्वसेन वेपते मे ˚स्तः Ratn.1; कुसुमित इव ते ˚स्तः प्रतिभाति M.1.; प्रसारिते ˚स्ते M.4; ˚हस्तात्प्रभ्रष्टं पुष्पभाजनम् Ś.4. slipped from the fingers; also the right hand; अथ ˚हस्ते मुकुलीकृताङ्गुलौ Ku.5.63. (अग्रश्चासौ हस्तश्च Malli.). Ki.5.29.
    -हायनः (णः) [अग्रः श्रेष्ठः हायनो व्रीहिः अत्र, णत्वम्] the beginning of the year; N. of the month मार्गशीर्ष; (मासानां मार्गशीर्षो$हम् Bg. 1.35.); ˚इष्टिः नवशस्येष्टिर्यागभेदः.
    -हारः 1 a grant of land given by kings (to Brāhmaṇas) for sustenance (अग्रं ब्राह्मणभोजनं, तदर्थं ह्रियन्ते राजधनात् पृथक् क्रियन्ते ते क्षेत्रादयः- नीलकण्ठ; क्षेत्रोत्पन्नशस्यादुद्धृत्य ब्राह्मणोद्देशेन स्थाप्यं धान्यादि, गुरुकुला- दावृत्तब्रह्मचारिणे देयं क्षेत्रादि, ग्रामभेदश्च Tv.); अग्रहारांश्च दास्यामि ग्रामं नगरसंमितम् Mb.3.64.4. कस्मिंश्चिदग्रहारे Dk.8.9.
    -2 the first offering in वैश्वदेव Mb.3.234.47.

    Sanskrit-English dictionary > अग्र _agra

  • 12 अतल _atala

    अतल a. Bottomless.
    -लम् [अस्य भूखण्डस्य तलं पृषो˚ इदमो$त्वम्] N. of a पाताल or lower region, one of the 7 Pātālas, being the first among them.
    -लः N. of Śiva.
    -Comp. -स्पृशू -स्पर्श a. [न. तले स्पृश्यते कर्मणि क्विप्; न तलस्य स्पर्शो यत्र] bottomless, very deep, unfathomable.

    Sanskrit-English dictionary > अतल _atala

  • 13 इडा _iḍā _ला _lā

    इडा ला [इल्-अच्, वा लस्य डत्वम्]
    1 The earth; प्रवुध्यते नूनमिडातलस्थः Mb.
    -2 Speech.
    -3 An offering, libation (coming between प्रयाज and अनुयाज); अग्निश्चते योनिरिडा च देहः Mb.3.114.28.
    -4 Refreshing draught.
    -5 (Hence) Food.
    -6 (Fig.) Stream or flow of praise or worship personified as the goddess of sacred speech; इडोपहूताः क्रोशन्ति कुञ्जरास्त्वङ्कुशेरिताः Mb.12.98.26.
    -7 Libation and offering of milk.
    -8 A cow. इडेरन्ते &c. ŚB. on MS. 1.3.49.
    -9 N. of a goddess, daughter of Manu. (She is the wife of Budha and mother of Purūravas; she is also called मैत्रावरुणी as the daughter of मित्र and वरुण).
    -1 N. of Durgā
    -11 Heaven.
    -12 A tubular vessel (नाडीभेद), (being in the right side of the body).

    Sanskrit-English dictionary > इडा _iḍā _ला _lā

  • 14 ईषा _īṣā

    ईषा [ईष्-क]
    1 The pole or shafts of a carriage or a plough. ईषा चक्रादिसंनिधाने चेदक्षमानयेत्युच्यते तदा यानाक्षमधि- कृत्य ब्रूते इति गम्यते । ŚB. on MS.6.8.35. द्वीषम् (रथम्) Bhāg.4.26.1. 'ईषा लङ्गलदण्डः स्यात्' इत्यमरः
    -2 A part of a chariot.
    -षे (du.) The double or fork-shaped pole.
    -Comp. -दण्डः the handle of a plough; ईषादण्डौ मृत्युशय्यातलस्य Śi.18.43.
    -दन्त a. with projecting teeth.
    (-न्तः) 1 an elephant with a large tusk or tooth.
    -2 the handle of a plough; ईषादन्तः कुञ्जरं शात्रवीयम् Śi.18.38.
    -3 the tusk of an elephant.

    Sanskrit-English dictionary > ईषा _īṣā

  • 15 कलापः _kalāpḥ

    कलापः 1 A band, bundle; समित्कलापमादाय प्रविवेश स्वमाश्रमम् Mb.3.137.1. मुक्ताकलापस्य च निस्तलस्य Ku.1. 42 a round necklace of pearls; रशनाकलापः a zone of several strings.
    -2 A group or whole collection of things; अखिलकलाकलापालोचन K.7.
    -3 A peacock's tail; तं मे जातकलापं प्रेषय मणिकण्ठकं शिखिनम् V.5.13; Pt.2.8. Ṛs.1.16,2.14.
    -4 A woman's zone or girdle; (oft. with काञ्ची or रशना &c.) जघनमरुणरत्नग्रन्थिकाञ्चीकलापं कुवलय- नयनाना को विहातुं समर्थः Bh.1.11. श्रोणीतटं सुविपुलं रशना- कलापैः Ṛs.3.2; Mk.1.27.
    -5 An ornament in general; Mb.8.19.29. 'कलापः संहते बर्हे तूणीरे भूषणे हरे' इति विश्वः
    -6 The rope round an elephant's neck.
    -7 A quiver.
    -8 An arrow.
    -9 The moon.
    -1 A shrewed and intelligent man.
    -11 A poem written in one metre.
    -12 A tuft (जटा˚) or knot of braided hair.
    -पी A bundle of grass.

    Sanskrit-English dictionary > कलापः _kalāpḥ

  • 16 निरुध् _nirudh

    निरुध् 7 U.
    1 To obstruct, stop, oppose, block up; न्यरुन्धंश्चास्य पन्थानम् Bk.17.49; 16.2; Mk.1.22.
    -2 To confine, lock up; विप्रदुष्टां स्त्रियं भर्ता निरुन्ध्यादेकवेश्मनि Ms.11.176; सर्वद्वाराणि संयम्य मनो हृदि निरुध्य च Bg.8.12.
    -3 To cover, hide; Ms.1.16.
    -4 To keep off, re- move.
    -5 To curb, restrain, check; अभूतलस्पर्शतयानिरुद्धतः Ś.7.1.

    Sanskrit-English dictionary > निरुध् _nirudh

  • 17 निस् _nis

    निस् ind.
    1 As a prefix to verbs it implies separa- tion (away from, outside of), certainty, completeness or fulness, enjoyment, crossing over, transgressing &c.; (for examples see under (निर्).
    -2 As a prefix to nouns, not directly derived from verbs, it forms nouns or adjectives, and has the sense of (a) 'out of', 'away from'; as in निर्वन, निष्कौशाम्बि; or (b) more usu- ally, 'not', 'without', 'devoid of' (having a privative force); निःशेष 'without a remainder'; निष्फल, निर्जल, &c. N. B. In compound the स् of निस् is changed to र् before vowels and soft consonants (see निर्), to a visarga before sibilants, to श् before च् and छ्, and to ष् before क् and प्; cf. दुस्.
    -Comp. -कण्टक (निष्कण्टक) a.
    1 thornless.
    -2 free from thorns or enemies, free from danger or nuisance. (
    -कः) N. of Śiva.
    -कन्द (निष्कन्द) a. without edible roots.
    -कपट (निष्कपट) a. guileless, sincere.
    -कम्प (निष्कम्प) a. motionless, steady, im- movable; निष्कम्पचामरशिखाः Ś.1.8; Ku.3.48.
    -करुण (निष्करुण) a. merciless, pitiless, cruel.
    -करूष (निष्क रूष) a. free from dirt.
    -कर्मन् (निष्कर्मन्) a. inactive.
    -कल (निष्कल) a.
    1 without parts, undivided, whole.
    -2 waned, decayed, diminished.
    -3 impotent, barren.
    -4 maimed.
    -5 inarticulate (a musical term); N.21.16.
    -6 Without attributes, or qualities; निष्कलं निष्क्रियं शान्तं निरवद्यं निरञ्जनम् Śvet. Up; Bhāg.1.9.44; तद् ब्रह्म निष्कलमहं (स्मरामि).
    -(लः) 1 a receptacle.
    -2 the pudendum muliebre.
    -3 N. of Brahmā. (
    -ला, -ली) an elderly woman, one who is past child-bearing, or one in whom menstruation has ceased.
    -कलङ्क, (निष्कलङ्क) -कल्मष a. stainless, spotless.
    -कषाय (निष्कषाय) a. free from dirt or impure passions.
    -कान्त (निष्कान्त) a. not lovely, ugly.
    -काम (निष्काम) a.
    1 free from wish or desire, desireless, disinterested, unselfish.
    -2 free from all worldly desires; विशिष्टफलदाः पुंसां निष्कामाणां विमुक्तिदाः Viṣṇu. P. (
    -मम् ind.)
    1 without wish or desire.
    -2 unwillingly.
    -कारण (निष्कारण) a.
    1 causeless, unneces- sary.
    -2 disinterested, free from any motive; निष्कारणो बन्धुः.
    -3 groundless, not proceeding from any cause. (
    -णम् ind.) without any cause or reason, causelessly, needlessly.
    -कालकः (निष्कालकः) a penitent shaven and smeared with clarified butter.
    -कालिक (निष्कालिक) a.
    1 one whose term of life is over or elapsed, whose days are numbered.
    -2 one who has no conqueror, invincible (अजय्य).
    -किञ्चन (निष्किञ्चन) a. penniless, poor, indigent; प्रज्ञानं शौचमेवात्र शरीरस्य विशेषतः । तथा निष्कि- ञ्चनत्वं च मनसश्च प्रसन्नता ॥ Mb.
    -किल्विष (निष्किल्विष) a. sinless, faultless.
    -कुल (निष्कुल) a. having no kindred, left alone in the world. (निष्कुलं कृ 'to cut off completely, exterminate'; निष्कुला कृ
    1 to exterminate one's family
    -2 to shell, strip off the husk; निष्कुलाकरोति दाडिमम् Sk.; N.22.15.)
    -कुलीन (निष्कुलीन) a. of low family.
    -कूज (निष्कूज) a. still, silent; U.2.16.
    -कूट (निष्कूट) a. pitiless, merciless, cruel.
    -कैवल्य (निष्कैवल्य) a.
    1 mere, pure, absolute.
    -2 deprived of final beatitude (मोक्षहीन).
    -कोश (निष्कोश) a. unsheathed.
    -कौशाम्बि (निष्कौशाम्बि) a. who has gone out of Kauśāmbī.
    -क्रिय (निष्क्रिय) a.
    1 inactive.
    -2 not performing ceremonial rites; Ms.1.58.
    -3 knowing higher know- ledge as a sage, Saṁnyāsin; न्यासे कुटीचकः पूर्वं बह्वोदो हंस- निष्क्रियौ Bhāg.3.12.43.
    -यम् the Supreme Spirit (ब्रह्म).
    -क्षत्र (निःक्षत्र), -क्षत्रिय (निःक्षत्रिय) a. destitute of the military tribe.
    -क्षेपः (निःक्षेपः) = निक्षेप q. v.
    -चक्रम् (निश्चक्रम्) ind. completely; निश्चक्रं हतराक्षसः पुनरगाद्ब्रह्मत्व- माद्यं स्थिराम् A. Rām.1.1.1.
    -चक्रिक (निश्चक्रिक) a. without tricks, honest.
    -चक्षुस् (निश्चक्षुस्) a. blind, eyeless.
    -चत्वारिंशः (निश्चत्वारिंश) a. past forty.
    -चिन्त (निश्चिन्त) a.
    1 free from anxiety, unconcerned, secure.
    -2 thoughtless, unthinking.
    -चेतन (निश्चेतन) a. unconscious.
    -चेतस् (निश्चेतस्) a. not in one's right senses, mad.
    -चेष्ट (निश्चेष्ट) a. motionless, powerless.
    -चेष्टाकरण (निश्चेष्टाकरण) a. depriving (one) of motion, causing motionlessness (said of one the arrows of Cuhid).
    -छन्दस् (निश्छन्दस्) a. not studying the Vedas (छन्दस्) Ms.3,7.
    -छिद्र (निश्छिद्र) a.
    1 without holes.
    -2 without defects or weak points.
    -3 uninterrupted, unhurt.
    -तन्तु a.
    1 having no offspring, childless.
    -2 a Brahmachārin; मुण्डा निस्तन्तवश्चापि वस- त्यर्थार्थिनः पृथक् Mb.12.167.16.
    -तन्द्र, -तन्द्रि a. not lazy, fresh, healthy.
    -तमस्क -तिमिर a.
    1 free from darkness, bright; तस्य द्वितीयहरिविक्रमनिस्तमस्कं वायोरिमं परि- वहस्य वदन्ति मार्गम् Ś.7.6.
    -2 freed from sin or moral im- purities.
    -तर्क्य a. unimaginable, inconceivable.
    -तल a.
    1 round, globular; मुक्ताकलापस्य च निस्तलस्य Ku.1.42. Kau. A.2.9.
    -2 moving, trembling, shaking.
    -3 bottom- less.
    -4 down, below. (
    -ला) a pill, round ball.
    -तुल a. matchless, incomparable.
    -तुष a.
    1 freed from chaff.
    -2 purified, cleansed.
    -3 simplified. ˚क्षीरः wheat. ˚रत्नम् a crystal.
    -4 faultless, pure; शशंस गुणैररीणैरुदयास्तनिस्तुषम् N.15.8.
    -तुषत्वम् faultlessness; कवेः पुष्यति निस्तुषत्वम् Maṅkhaka.2.7.
    -तुषित a.
    1 husked.
    -2 made thin.
    -3 abandoned.
    -तेजस् a. destitute of fire, heat or energy, powerless, impotent; न भेतव्यं भृशं चैते मात्रा निस्ते- जसः कृताः Mārk. P.
    -2 spiritless, dull.
    -3 obscure.
    -त्रप a. impudent, shameless.
    -त्रिंश a.
    1 more than thirty; निस्त्रिंशानि वर्षाणि चैत्रस्य P.V.4.73; Sk.
    -2 pitiless, merciless, cruel; हे निस्त्रिंश विमुक्तकण्ठकरुणं तावत् सखी रोदितु Amaru.6. (
    -शः) a sword; निजध्नुः शरनिस्त्रिंशकुन्ततोमरशक्तिभिः Śiva B.3.19; शूरौर्निस्त्रिंशपाणिभिः Parnāl 1.5. ˚भृत् m. a sword-bearer.
    -त्रैगुण्य a. destitute of the three qualities (सत्त्व, रजस् and तमस्); निस्त्रैगुण्यो भवार्जुन Bg.2.45.
    -पक्व (निष्पक्व) well cooked, boiled.
    -पङ्क (निष्पङ्क) a. free from mud, clear, pure.
    -पताक (निष्पताक) a. having no flag or banner.
    -पतिसुता (निष्पतिसुता) a woman having no husband and no sons.
    -पत्र (निष्पत्र) a.
    1 leafless.
    -2 unfeathered, featherless. [निष्पत्राकृ 'to pierce with an arrow so that the feathers come through on the other side'; to cause excessive bodily pain (fig.); निष्पत्राकरोति मृगं व्याधः (सपुङ्खस्य शरस्य अपर- पार्श्वे निर्गमनान्निष्पत्रं करोति Sk.); एकश्च मृगः सपत्राकृतो$न्यश्च निष्पत्राकृतो$पतत् Dk.165; so यान्ती गुरुजनैः साकं स्मयमानानना- म्बुजा । तिर्यग्ग्रीवं यदद्राक्षीत्तन्निष्पत्राकरोज्जगत् Bv.2.132.]
    -पथ्य (निष्पथ्य) a. unwell, ill
    -पद (निष्पद) a. having no foot. (
    -दम्) a vehicle moving without feet (as a ship).
    -पराक्रम (निष्पराक्रम) a. weak, powerless.
    -परामर्श (निष्परामर्श) a. without advice, helpless; M.4.2/3
    -परिकर (निष्परिकर) a. without preparations.
    -परिग्रह (निष्परिग्रह) a. having no property or possessions; Mu.2. (
    -हः) an ascetic without family, dependents, or other belongings.
    -परिच्छद (निष्परिच्छद) a. having no retinue or train.
    -परिदाह (निष्परिदाह) a. incom- bustible.
    -परिहार्य (निष्परिहार्य) a. To be applied by all means.
    -परीक्ष (निष्परीक्ष) a. not examining or testing accurately.
    -परीहार (निष्परीहार) a.
    1 not avoiding.
    -2 not observing caution.
    -परुष (निष्परुष) a. (in music) soft.
    -पर्यन्त (निष्पर्यन्त), -पार (निष्पार) a. boundless, unbounded.
    -पर्याय (निष्पर्याय) a. out of order.
    -पाप (निष्पाप) sinless, guiltless, pure.
    -पुत्र (निष्पुत्र) a. sonless, childless.
    -पुराण (निष्पुराण) a. not existing before, unheard of, new.
    -पुरुष (निष्पुरुष) 1 unpeopled, tenantless, desolate.
    -2 without male issue; Ms.3.7.
    -2 not male, femi- nine, neuter.
    -षः 1 a eunuch.
    -2 a coward.
    -पुलाक (निष्पुलाक) a. freed from chaff.
    -पौरुष (निष्पौरुष) a. unmanly.
    -प्रकम्प (निष्प्रकम्प) a. steady, immov- able, motionless.
    -प्रकारक (निष्प्रकारक) 1 a. without ditinction of species, without specification, absolute.
    -2 without the relation of the qualifier and the qualified, see निर्विकल्प (7); निष्प्रकारकं ज्ञानं निर्विकल्पकम् T. S.
    -प्रकाश (निष्प्रकाश) a. not transparent, not clear, dark.
    -प्रचार (निष्प्रचार) a.
    1 not moving away, remaining in one place.
    -2 concentrated, intently fixed; निष्प्रचारेण मनसा परं तदधिगच्छति Mb.12.215.17.
    -प्रज्ञ (निष्प्रज्ञ) a. ignorant, stupid.
    -प्रणय (निष्प्रणय) a. cold.
    -प्रताप (निष्प्रताप) a. destitute of glory, mean, base; शङ्क- नीया हि सर्वत्र निष्प्रतापा दरिद्रता Pt.2.94.
    -प्रति(ती)कार (निष्प्रति(ती)कार), -प्रतिक्रिय (निष्प्रतिक्रिय) a.
    1 incurable, irremediable; सर्वथा निष्प्रतीकारेयमापदुपस्थिता K. 151.
    -2 unobstructed, uninterrupted. (
    -रम्) ind. un- interruptedly.
    -प्रतिग्रह (निष्प्रतिग्रह) a. not accepting gifts.
    -प्रतिघ (निष्प्रतिघ) a. unhindered, unob- structed, unimpeded; स हि निष्प्रतिघेन चक्षुषा त्रितयं ज्ञानमयेन पश्यति R.8.78.
    -प्रतिद्वन्द्व (निष्प्रतिद्वन्द्व) a. without enemies, unopposed.
    -2 matchless, unrivalled, unequal- led.
    -प्रतिभ (निष्प्रतिभ) a.
    1 devoid of splendour.
    -2 having no intelligence, not ready-witted, dull, stu- pid.
    -3 apathetic.
    -प्रतिभान (निष्प्रतिभान) a. coward- ly, timid.
    -प्रतीप (निष्प्रतीप) a.
    1 looking straight- forward, not turned backwards.
    -2 unconcerned (as a look).
    -प्रत्याश (निष्प्रत्याश) a. hopeless, despon- dent.
    -प्रत्यूह (निष्प्रत्यूह) a. unobstructed, unimped- ed; निष्प्रत्यूहाः प्रियसखि यदा दुःसहाः संबभूवुः Māl.9.45; निष्प्र- त्यूहमुपास्महे भगवतः कौमोदकीलक्ष्मणः Murārināṭakam.
    -प्रपञ्च (निष्प्रपञ्च) a.
    1 without extension.
    -2 without deceit, honest.
    -प्रभ (
    निःप्रभ or
    -निष्प्रभ) a.
    1 lustreless, pale-looking; निष्प्रभश्च रिपुरास भूभृताम् R.11.81.
    -2 powerless.
    3 gloomy, obscure, dim, dark.
    -प्रमाणक (निष्प्रमाणक) a. without authority.
    -प्रयत्न (निष्प्र- यत्न) a. inactive, dull.
    -प्रयोजन (निष्प्रयोजन) a.
    1 without motive, not influenced by any motive.
    -2 cause- less, groundless,
    -3 useless.
    -4 needless, unnecessary. (
    -नम्) ind. causelessly, without reason, without any object; Mu.3.
    -प्रवणि, प्रवाण, प्रवाणि (निष्प्रवणि, -ष्प्रवाण, -ष्प्रवाणि) a. fresh from loom, quite new (cloth, &c.)
    -प्राण (निष्पाण) a.
    1 lifeless, dead.
    -2 Weak (निर्बल); निष्प्राणो नामिहन्तव्यः Mb.12.95.12.
    -फल (निष्फल) a.
    1 bearing no fruit, fruitless (fig. also), unsuccessful, futile; निष्फलारम्भयत्नाः Me.56.
    -2 useless, profitless, vain; Ku.4.13.
    -3 barren (as a tree).
    -4 meaningless (as a word).
    -5 seedless, impotent. (
    -ला, -ली) a woman past child-bearing.
    -फेन (निष्फेन) a. foamless. n. opium.
    -शङ्क (निःशङ्क) a. free from fear or risk, secure, fearless. (
    -निःशङ्कः) (in music) a kind of dance. -f. (निःशङ्का) absence of fear. -ind. fearlessly, securely, easily.
    -शब्द (निःशब्द) a. not expressed in words, inaudible; निःशब्दं रोदितुमारेभे K.135. (
    -ब्दः, ब्दम्) silence, a calm.
    -शमः (निःशमः) uneasiness, anxiety.
    - शरण a. (
    -निःशरण) helpless, forlorn.
    -शर्कर (
    -निःशर्कर) a. free from pebbles (as a bathing place).
    -शलाक (निःशलाक) a. lonely, solitary, retired. (
    -कम्) a retired place, solitude; अरण्ये निःशलाके वा मन्त्रयेदविभावितः Ms.7.147.
    -शल्य a.
    1 free from arrows.
    -2 free from thorns or darts.
    -शूक (निःशूक) a. merciless, cruel. (
    -कः) beardless rice.
    -शेष (निःशेष) a. with- out remainder (either finished or passed away).
    -शोध्य (निःशोध्य) a. washed, pure, clean.
    -श्रीकः a.
    1 deprived of lustre, beauty.
    -2 unhappy.
    -श्रेयस a. the best, most excellent. (
    -सः) an epithet of Śiva. (
    -सम्) final beatitude, absolution; यः करोति वधोदर्का निःश्रेयसकरीः क्रियाः Ki.11.19; see निःश्रेयस also.
    -2 devo- tion, faith, belief.
    -3 apprehension, conception.
    -4 happiness (in general), welfare; इदं निःश्रेयसं परम् Ms. 1.16.
    -संशय (निःसंशय) a.
    1 undoubted, certain.
    -2 not doubtful, not suspecting or doubting; कुरु निः- संशयं वत्से स्ववृत्ते लोकमित्यशात् R.15.79. (
    -यम्) ind. doubtlessly, undoubtedly, surely, certainly.
    -संस्कार (निःसंस्कार) a. uneducated, ill-mannered.
    -संख्य (निःसंख्य) a. innumerable.
    -संग (निःसंग) a.
    1 not attached or devoted to, regardless of, indifferent to; यन्निःसंगस्त्वं फलस्यानतेभ्यः Ki.18.24.
    -2 one who has re- nounced all worldly attachments; भर्तुर्ये प्रलये$पि पूर्वसुकृता- सङ्गेन निःसङ्गया भक्त्या कार्यधुरं वहन्ति कृतिनस्ते दुर्लभास्त्वादृशाः Mu.1.14.
    -3 unconnected, separated, detatched.
    -4 unobstructed; निःसङ्गं प्रतिभिरुपाददे विवृत्तिः Ki.7.12. (
    -गम्) ind. unselfishly.
    -संचारः (निःसंचारः) not taking a walk; Māl.
    -संज्ञ (निःसंज्ञ) a. unconscious.
    -सत्त्व (निःसत्त्व) a.
    1 unenergetic, weak, impotent.
    -2 mean, insignificant, low.
    -3 non-existent, unsubstantial.
    -4 deprived of living beings.
    (-त्त्वम्) 1 absence of power or energy.
    -2 non-existence.
    -3 insignificance.
    -संतति (निःसंतति), -संतान (निःसंतान) a. childless.
    -संदिग्ध (निःसंदिग्ध), -संदेह (निःसंदेह) a. see निःसंशय.
    -संधि (निस्संधि), निःसंधि) a. having no joints perceptible, compact, firm, close,
    -सपत्न (निःसपत्न) a.
    1 having no rival or enemy; घनरुचिरकलापो निःसपत्नो$द्य जातः V.4.1.
    -2 not claimed by another, belonging exclusively to one possessor.
    -3 having no foes.
    -समम् (निःसमम्) ind.
    1 unseasonably, at a wrong time.
    -2 wickedly.
    -संपात (निःसंपात) a. affording no passage, blocked up. (
    -तः) the darkness of midnight, thick darkness.
    -संबाध (निःसंबाध) a. not contracted, spacious, large.
    -संभ्रम (निःसंभ्रम) a. not perplexed, unembarrassed.
    -सरणि (निःसरणि) a. pathless.
    -सह (निःसह) a.
    1 Exhausted, powerless; कुसुमावचयपरिश्रमनिःसहं मे शरीरम् Nāg.2.
    -2 intolerable, irresistible.
    -सार (निःसार) a.
    1 sapless, pithless.
    -2 worthless, vain, unsubstantial. ˚ता
    1 sapless, pithlessness; निःसारत्वाल्लघीयसः (तृणस्य च समा गतिः) Pt.1.16.
    -2 worthlessness.
    -3 vanity, un- substantial or transitory nature.
    -सीम (निःसीम), -सीमन् (निःसीमन्) a. immeasurable, boundless; अहह महतां निःसीमानश्चरित्रविभूतयः Bh.2.35; निःसीमशर्मप्रदम् 3.97.
    -स्तम्भ (निःस्तम्भ) a. having no pillars.
    -2 having no support.
    -3 not proud; निःस्तम्भो भ्रष्टसंकल्पः स्वान् मेघान् स न्यवारयत् Bhāg.1.25.24.
    -सूत्र a. helpless; निःसूत्रमास्ते घनपङ्कमृत्सु N.7.69.
    -स्नेह (निःस्नेह) a.
    1 not unctuous or greasy, without unction or oil, dry.
    -2 not showing affection, unfeeling, unkind, indifferent.
    -3 not loved, not cared for; केशा अपि विरज्यन्तो निःस्नेहाः किं न सेवकाः Pt.1. 82.
    -4 not longing for, indifferent to. (
    -हा) lin-seed.
    -स्पन्द (
    निःस्पन्द or
    निस्स्पन्द) a. motionless, steady; ज्याबन्धनिस्स्पन्दभुजेन यस्य R.6.4.
    -स्पर्श (निःस्पर्श) a. hard, rough.
    -स्पृह (निःस्पृह) a. free from desire; निःस्पृहस्य तृणं जगत्.
    -2 regardless of, indifferent to; ननु वक्तृविशेषनिःस्पृहाः Ki.2.5; R.8.1; भोगेभ्यः स्पृहयालवो न हि वयं का निःस्पृहाणामसि Bh.
    -3 content, unenvious.
    -4 free from any worldly ties.
    -स्व (निःस्व) a. poor, indigent; निस्वो वष्टि शतम् Śānti.2.6; त्यक्त्वा जनयितारं स्वं निःस्वं गच्छति दूरतः Pt.1.9.
    -स्वन (निःस्वन) a. soundless.
    -स्वभावः (निःस्वभावः) poverty. -a. void of peculiarities.
    -स्वादु (निःस्वादु) a. tasteless, insipid.

    Sanskrit-English dictionary > निस् _nis

  • 18 कुन्तल


    kuntala
    m. (ifc. f. ā Gīt. II, 15)

    the hair of the head, lock of hair BhP. Sāh. etc.;
    a particular head-dress L. ;
    a drinking cup L. ;
    a plough L. ;
    barley L. ;
    a kind of perfume (= hrīvera) L. ;
    (in music) a certain Dhruvaka;
    (ās) m. pl. N. of a people MBh. VP. etc.. ;
    m. a prince of that people MBh. II, 1270 VarBṛS. ;
    - कुन्तलवर्धन
    - कुन्तलस्वातिकर्ण
    - कुन्तलोशीर

    Sanskrit-English dictionary > कुन्तल

См. также в других словарях:

  • tala-sāraka — तलसारक …   Indonesian dictionary

  • tala-sāraṇa — तलसारण …   Indonesian dictionary

  • tala-sārika — तलसारिक …   Indonesian dictionary

  • tala-stha — तलस्थ …   Indonesian dictionary

  • tala-sthita — तलस्थित …   Indonesian dictionary

  • kuntala-svāti-karṇa — कुन्तलस्वातिकर्ण …   Indonesian dictionary

  • ṡītala-sparṡa — शीतलस्पर्श …   Indonesian dictionary

  • ṡītala-svāmin — शीतलस्वामिन् …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»