-
1 शपथः _śapathḥ
शपथः [शप्-अथन् Uṇ.3.112]1 Cursing.-2 A curse, an imprecation, anathema.-3 An oath, swearing, taking or administering an oath, asseveration by oath or ordeal; आमोदो न हि कस्तूर्याः शपथेनानुभाव्यते Bv.1.12; Ms.8.19.-4 Conjuration, binding by oaths; सपदि शपथैः प्रत्यावृत्तिं प्रणम्य च याचते Māl.3.2.-Comp. -उत्तरम्, -पूर्वकम् ind. with oaths.-करणम् taking an oath.-पत्रम् an affidavit, a statement on oath. -
2 शपथ
-
3 शपथीय
-
4 शपथेय्य
ṡapatheyyám. a curser, swearer AV.
-
5 शपथोत्तरम्
ṡapathôttaramind. with oaths Kathās.
-
6 शपथ्य
-
7 आकाशपथ
-
8 आकाशपथिक
ā-kāṡá-pathikam. « sky-traveller», the sun Kathās.
-
9 आकाश
ā-kāṡá
the ether, sky orﾠ atmosphere Naigh. ṠBr. Mn. etc.;
(am) n. (in philos.) the subtle andﾠ ethereal fluid (supposed to fill andﾠ pervade the universe andﾠ to be the peculiar vehicle of life andﾠ of sound) Vedāntas. etc.. ;
Brahma (as identical with ether) L. ;
= ākāṡa-bhāshita below Comm. on Ṡak. ;
(e) loc. ind. in the air (a stage direction implying something said by orﾠ to a person out of sight) Mṛicch. Ṡak. etc.
- आकाशकक्षा
- आकाशग
- आकाशगङ्गा
- आकाशगत
- आकाशगति
- आकाशगमन
- आकाशगर्भि
- आकाशचमस
- आकाशचारिन्
- आकाशज
- आकाशजननी
- आकाशदीप
- आकाशदेश
- आकाशपथ
- आकाशपथिक
- आकाशपोलि
- आकाशप्रतिष्ठित
- आकाशप्रदीप
- आकाशबद्धलक्ष
- आकाशभाषित
- आकाशमय
- आकाशमांसी
- आकाशमुखिन्
- आकाशमुष्टिहननाय
- आकाशमूली
- आकाशयान
- आकाशयोगिनी
- आकाशरक्षिन्
- आकाशवत्
- आकाशवर्त्मन्
- आकाशवल्ली
- आकाशवाणी
- आकाशशयन
- आकाशसलिल
- आकाशस्थ
- आकाशस्फटिक
- आकाशात्मन्
- आकाशानन्त्यायतन
- आकाशास्तिकाय
- आकाशेश
- आकाशोदक
-
10 अनुभू _anubhū
1अनुभू 1 P.1 To enjoy; taste, experience, feel, have experience or knowledge of, notice, perceive (by the senses &c.); to suffer, bear, undergo (as misery &c.); अन्वभवं च मधुकर इव नवमालिकामार्द्रसुमनसम् Dk. 121; असक्तः सुखमन्वभूत् R.1.21; भुवनालोकनप्रीतिः स्वर्गिभि- र्नानुभूयते Ku.2.45; R.7.28; आत्मकृतानां हि दोषाणामनु- भवितव्यं फलमात्मनैव K.121; अनुभवति हि मूर्ध्ना पादपस्तीव्रमुष्णम् Ś.5.7; Ku.4.41; संवत्सरमात्रं प्रेष्यभावमनुभूय M.5 undergoing the state of a servant; षष्ठमनुभवन् वर्षम् K.77 being in the sixth year, six years old.-2 To learn, hear, understand; वेदान्नानुभवसि Ch. Up.-3 To try, test, put to the test; न त्वं तेनान्वभाविष्ठा नान्वभावि त्वयाप्यसौ । अनुभूता मया चासौ तेन चान्वभविष्यहम् ॥ Bk.5.35.-4 To com- prise, include, grasp; द्वे वामलके अनुभवति Ch. Up.-5 To come up with, arrive at, get, obtain (mostly Ved. in these senses).-6 To turn or incline to; यत् त्वा भवतो रोदसी अनु Rv.1.147.1.-7 To act favourably; य एवैतमनुभवति यो वै तमनुभार्यान् बुभूर्षति Bṛi. Up.1.3.18.] -Caus.1 To cause to enjoy, feel, or experience; अनुभावयितुं मन्ये यत्नः संप्रति मां विधेः Mu.6.15; स्नानभोजना- दिकमनुभावितो$स्मि Dk.125; आमोदो न हि कस्तूर्याः शपथेनानुभाव्यते Bv.1.12.-2 To reflect on, meditate, think of; मनसा तमेव वृत्तान्तमन्वभावयत् K.176,279.-3 To infer, know; तस्मात्परोक्षवृत्तीनां फलैः कर्मानुभाव्यते H.4.11.2अनुभू a. [भू-क्विप्] Perceiving, understanding.-भूः f. Experience, direct knowledge or perception; अयमात्मा सर्वानुभूः Bṛi. Up.2.5.19. -
11 अभिषङ्गः _abhiṣaṅgḥ
अभिषङ्गः (also अभिसङ्गः)1 Complete contact or union; attachment, connection, association; कन्यका दुन्वन्ति हृदयं मनुष्याणामीदृशाद् दुरभिसङ्गात् Māl.7 ill attach- ment or union; Māl 8; मुहुरिति वनविभ्रमाभिषङ्गात् Śi.7.68; K.146,29.-2 Defeat, mortification, discomfiture; जाताभिषङ्गे नृपतिः R.2.3.-3 A sudden blow, shock or grief, a sudden calamity or misfortune, unexpected reverse; ततो$भिषङ्गानिलविप्रविद्धा R.14.54,77; Ku.3.73; ˚जडं विजज्ञिवान् R.8.75.-4 Possession by devils or evil spirits; अभिघाताभिषङ्गाभ्यामभिचाराभिशापतः Mādh. N.-5 An oath.-6 Embracing; copulation.-7 A curse or imprecation, abuse.-8 A false charge or accusation, calumny or defamation.-9 Contempt, disrespect.-1 The state of being disturbed in mind; उच्चारितं मे मनसो$भिषङ्गात् Mb.5.3.1. cf. अभिषङ्गस्तु शपथे शापे सङ्गे पराभवे Nm.-Comp. -ज्वरः fever caused by the action of evil spirits. -
12 अभ्युपपत्तिः _abhyupapattiḥ
अभ्युपपत्तिः f.1 Approaching to assist, taking pity or compassion on, favouring; a fovour, kindness; अभ्यु- पपत्त्या अस्या जीवितमवलम्बस्व Ś.3; अनयाभ्युपपत्त्या Ś.4; मम˚ निमित्तम् Mk.1.-2 Consolation.-3 Protection, defence; ब्राह्मणाभ्युपपत्तौ च शपथे नास्ति पातकम् Ms.8.112,349;1.62; आर्त˚ Dk.39.-4 An agreement, assent, promise.-5 Impregnation of a woman (especially of a brother's widow as an act of duty); मात्रोरभ्युपपत्तिश्च धर्मोपनिषदं प्रति Mb.1.1.114. -
13 अस् _as
अस् I. 2 P. [अस्ति, आसीत्, अस्तु, स्यात्; defective in non-conjugational tenses, its forms being made up from the root भू.]1 To be, live, exist (showing mere existence); नासदासीन्नो सदासीत् Rv.1.129.1; आत्मा वा इदमेक एवाग्र आसीत् Ait. Up.1.1. श्रुतिद्वैधं तु यत्र स्यात् Ms.2.14; शपथे नास्ति पातकम् 8.112; न त्वेवाहं जातु नासम् Bg.2.12; आसीद्राजा नलो नाम Nala. 1.1; Ms.5.79; न अस् not to be, to be lost, disappear, perish, नायमस्तीति दुःखार्ता Nala.7.16; अस्ति भोक्तुम् Sk. it has to be eaten; (for other uses of अस्ति see अस्ति s. v.).-2 To be (used as a copula or verb of incomplete predication, being followed by a noun or adjective or adverb; or some other equivalent); भक्तो$सि मे सखा च Bg.4.3; धार्मिके सति राजनि Ms.11.11; आचार्ये संस्थिते सति 5.8; so एवमेव स्यात्, तूष्णीमासीत् &c.-3 To belong to, be in the possession of (expressed in English by have), with gen. of possessor; यन्ममास्ति हरस्व तत् Pt.4.76; यस्य नास्ति स्वयं प्रज्ञा 5.7; न हि तस्यास्ति किंचित् स्वम् Ms.8.417; नास्ति बुद्धिरयुक्तस्य Bg.2.66.-4 To fall to the share of, to happen to or befall anyone (with gen.); यदिच्छामि ते तदस्तु Ś.4. तस्य प्रेत्य फलं नास्ति Ms.3.139 he cannot enjoy or get.-5 To arise, spring out, occur; आसीच्च मम मनसि K.142 (this) occurred to my mind.-6 To become; तां दृष्ट्वा दशविस्तारामासं विंशतियोजनः Rām.; also शुक्लीस्यात् राजसात् स्यात् &c. Sk.-7 To lead or tend to, turn out or prove to be (with dat.); स स्थाणुः स्थिरभक्ति- योगसुलभो निःश्रेयसायास्तु वः V.1.1; संगतं श्रीसरस्वत्योर्भूतये$स्तु सदा सताम् 5.24; oft. with dat. alone without अस्; यतस्तौ स्वल्पदुःखाय Pt.1.-8 To suffice (with dat.); सा तेषां पावनाय स्यात् Ms.11.85; अन्यैर्नृपालैः परिदीयमानं शाकाय वा स्याल्लवणाय वा स्यात् Jagannātha.-9 To stay, reside, dwell, live हा पितः क्वासि हे सुभ्रु Bk.6.11.-1 To take place, happen.-11 To be in a particular relation, to be affected (with loc.); किं नु खलु यथा वयमस्यामेवमियम- प्यस्मान् प्रति स्यात् Ś.1. अस्तु well, let it be; एवमस्तु, तथास्तु so be it, amen. The form आस joined to roots in forming their periphrastic perfect is sometimes separated from the root and used by itself; तं पातयां प्रथममास पपात पश्चात् R.9.61,16.86. [cf. L. est and Gr. esti. with अस्ति; esse; Zend. āsti; Pers. hast, ast] With अति to be over, excel, surpass.-अनु to be at hand; reach.-अपि (with loc. or an adv. of place)1 to be in any- thing.-2 to belong to, be closely connected with.-अभि 1 to belong to, to fall to one's share; यन्मममाभि- ष्यात् Sk.-2 to be over.-3 to excel, surpass.-4 to domineer or to tyrannize over, rule over.-आविस् to arise, spring up, be visible; आचार्यकं विजयि मान्मथ- माविरासीत् Māl.1.26.-उप to be near to or in.-परि 1 to be in the way.-2 to surpass.-3 to pass or spend (time).-4 to pervade.-प्र 1 to be in front of.-2 to be in extraordinary degree, to preponderate, excel, surpass.-प्रति 1 to be equal to, be a match for.-2 to rival, emulate, vie with.-3 to be a repre- sentative of, stand in place of.-प्रादुस् to appear, spring up; प्रादुरासीत्तमोनुदः Ms.1.6; R.11.15.-व्यति (Atm. व्यतिहे, व्यतिसे; व्यतिस्ते) to excel, surpass, be above or superior to, out-weigh; अन्यो व्यतिस्ते तु ममापि धर्मः Bk.2.35.-अस् II.4. P. (अस्यति, आस, आस्थत्, असितुम्, अस्त)1 To throw, cast, hurl, discharge, shoot (with loc. of the mark); हस्ते बिभर्ष्यस्तवे Śvet. Up.3.6; तस्मिन्नास्थदिषीकास्त्रम् R.12.23; Bk.15.91, 14.77; sometimes with dat. or gen. दस्यवे हेतिमस्य Rv.1.13.3.-2 To drive away, remove.-3 To frighten or scare away.-4 To throw or take away, let go, leave, give up; as in अस्तमान, अस्तशोक, अस्तकोप see अस्त.-5 To fight with; युयोध बलिरिन्द्रेण तारकेण गुहो$- स्यत Bhāg.8.1.28. -With अति to shoot beyond or at, overpower (with arrows); अत्यस्त having shot beyond, having surpassed or excelled; joined in acc. (Tat. comp.; P.II.1.24.)-अभिप्र to throw over or upon, hurl at.-परिनि to stretch.-अस् III. 1 U (असति-ते, असित).1 To go.-2 To take or receive, seize.-3 To shine (The examples usually cited to illustrate this sense are:- निष्प्रभश्च प्रभूरास भूभृताम् R.11.81; तेनास लोकः पितृमान् विनेत्रा 14.23; लावण्य उत्पाद्य इवास यत्नः Ku.1.35. But the sense of दिदीपे or 'shone' is far-fetched, though Vāmana is disposed to take it. It seems preferable to regard आस in these instances as equivalent to बभूव, either taking it, as Śākaṭāyana does, as an indeclinable तिडन्तप्रति- रूपकमव्ययम्, or considering it, as Vallabha does, as an ungrammatical form used against the rules of gram- mar, प्रामादिकः प्रयोगः; see Malli. on Ku.1.35). -
14 आमोद _āmōda
आमोद a. Gladdening, cheering up, delighting.-दः 1 Joy, pleasure, delight; आमोदं परमं जग्मुः Rām.-2 Fragrance (diffusive), perfume; आमोदमुपजिघ्नन्तौ स्वनिःश्वासानुकारिणम् R.1.43; आमोदं कुसुमभवं मृदेव धत्ते मृद्गन्धं न हि कुमुमानि धारयन्ति Subhāṣ; आमोदकर्मव्यतिहारमीयुः Śi.2. 2; Me.31.-3 Strong smell; आमोदो न हि कस्तूर्याः शपथेन प्रकाश्यते &Subhāṣ.-Comp. -जननी 'causing a strong smell', betel. -
15 ब्राह्मण _brāhmaṇa
ब्राह्मण a. (-णी f.) [ब्रह्म वेदं शुद्धं चैतन्यं वा वेत्त्वधीते वा अण्]1 Belonging to a Brāhmaṇa.-2 Befitting a Brāhmaṇa.-3 Given by a Brāhmaṇa.-4 Relating to religious worship.-5 One who knows Brahma.-णः 1 A man belonging to the first of the four original castes of the Hindus, a Brāhmaṇa (born from the mouth of the puruṣa); ब्राह्मणो$स्य मुखमासीत् Rv.1.9. 12; Ms.1.31,96; (जन्मना ब्राह्मणो ज्ञेयः संस्कारैर्द्विज उच्यते । विद्यया याति विप्रत्वं त्रिभिः श्रोत्रिय उच्यते ॥ or जात्या कुलेन वृत्तेन स्वाध्यायेन श्रुतेन च । एभिर्युक्तो हि यस्तिष्ठेन्नित्यं स द्विज उच्यते ॥).-2 A priest, theologian.-3 An epithet of Agni.-4 N. of the twentyeighth Nakṣatra.-णम् 1 An assem- blage or society of Brāhmaṇas.-2 That portion of the Veda which states rules for the employment of the hymns at the various sacrifices, their origin and detailed explanation, with sometimes lengthy illustra- tions in the shape of legends or stories. It is distinct from the Mantra portion of the Veda.-3 N. of that class of the Vedic works which contain the Brāhmaṇa portion (regarded as Śruti or part of the revelation like the hymns themselves). Each of the four Vedas has its own Brāhmaṇa or Brāhmaṇas:-- ऐतरेय or आश्व- लायन and कौषीतकी or सांख्यायन belonging to the Ṛigveda; शतपथ to the Yajurveda, पञ्चविंश and षड्विंश and six more to the Sāmaveda, and गोपथ to the Atharvaveda.-4 The Soma vessel of the Brahman priest.-Comp. -अतिक्रमः offensive or disrespectful conduct towards Brāhmaṇas, insult to Brāhmaṇas; ब्राह्मणातिक्रमत्यागो भवता- मेव भूतये Mv.2.1.-अगर्शनम् absence of Brahma- nical instruction or guidance; वृषलत्वं गता लोके ब्राह्मणादर्शनेन च Ms.1.43.-अपाश्रयः seeking shelter with Brāhma- ṇas.-अभ्युपपत्तिः f. protection or preservation of, or kindness shown to, a Brāhmaṇa; ब्राह्मणाभ्युपपत्तौ च शपथे नास्ति पातकम् Ms.8.112.-आत्मक a. belonging to Brāhmaṇas.-घ्नः the slayer of a Brāhmaṇa; स्त्रीबाल- ब्राह्मणघ्नांश्च हन्याद् द्विट्सेविनस्तथा Ms.9.232.-चाण्डालः 1 a degraded or outcast Brāhmaṇa; यथा ब्राह्मणचाण्डालः पूर्व- दृष्टस्तथैव सः Ms.9.87.-2 the son of a Śūdra father by a Brāhmaṇa woman.-जातम्, -जातिः f. the Brāhmaṇa caste.-जीविका the occupation or means of livelihood prescribed for a Brāhmaṇa; अध्यापनमध्ययनं यजनं याजनं तथा । दानं प्रतिग्रहश्चैव षट्कर्माण्यग्रजन्मनः ॥ षण्णां तु कर्मणामस्य त्रीणि कर्माणि जीविका । याजनाध्यापने चैव विशुद्धाच्च प्रतिग्रहः ॥.-द्रव्यम्, -स्वम् a Brāhmaṇa's property.-निन्दकः a blasphemer or reviler of Brāhmaṇas.-प्रसंगः the applicability of the term Brāhmaṇa.-प्रातिवेश्यः a neighbouring Brāh- maṇa; ब्राह्मणप्रातिवेश्यानामेतदेवानिमन्त्रणे Y.2.263.-प्रियः N. of Viṣṇu.-ब्रुवः one who pretends to be a Brāhmaṇa, one who is a Brāhmaṇa only in name and neglects the duties of his caste; बहवो ब्राह्मणब्रुवा निवसन्ति Dk.; सममब्राह्मणे दानं द्विगुणं ब्राह्मणब्रुवे Ms.7.85;8.2.-भावः the rank or condition of a Brāhmaṇa.-भूयिष्ठ a. consisting for the most part of Brāhmaṇas.-यष्टिका, -यष्टी Clerodendrum Siphonantus (Mar. भारंग).-वधः the murder of a Brāhmaṇa, Brahmanicide.-वाचनम् the recitation of benedictions.-संतर्पणम् feeding or satis- fying Brāhmaṇas. -
16 शप् _śap
1शप् A technical term used by Pāṇini for the conju- gational sign अ inserted between the root and the terminations of the conjugational tenses in the first class of roots.2शप् ind. A particle and prefix implying assent or compliance.3शप् 1, 4 U. (शपति-ते, शप्यति-ते, शप्त)1 To curse, execrate; अशपद् भव मानुषीति ताम् R.8.8; सो$भूत् परासुरथ भूमिपतिं शशाप (वृद्धः) 9.78;1.77.-2 To swear, take an oath, promise by oath, say on oath, (usually with dat. of the person to whom a promise &c. is made and instr. of the object by which it is made); भरतेनात्मना चाहं शपे ते मनुजाधिप । यथा नान्येन तुष्येयमृते रामविवासनात् ॥ Rām.; when used without an object it generally governs the instr. of the thing and dat. of the person by which or whom the oath is taken; सत्यं शपामि ते पादपङ्कजस्पर्शेन K.; Gha&ttod.22; अशप्त निह्नुवाना$सौ सीतायै स्मरमोहितः Bk.8.74; प्रेम जिज्ञासमानाभ्यस्ताभ्यो$शप्सत कामिनः 8.33; sometimes शप् governs a cognate accusative; सहस्रशो$सौ शपथानशप्यत् Bk.3.32; Ms.8.11.-3 To blame, scold, revile, abuse (with dat. or by itself); द्विषद्भ्यश्चा- शपंस्तथा Bk.17.4; प्रतिवाचमदत्त केशवः शपमानाय न चेदिभूभुजे Śi.16.25. -Caus. (शापयति-ते)1 To bind by an oath, conjure; शापितो$सि गोब्राह्मणकाम्यया Mk.3; शापितासि मम लवाङ्गकावलोकितयोश्च जीवितेन यदि वाचा न कथयसि M&amar;l.8.-2 To cause any one (acc.) to swear by (instr.); सत्येन शापयेद्विप्रं क्षत्रियं वाहनायुधैः Ms.8.113. -
17 शपनम् _śapanam
शपनम् 1 See शपथः, वृथा हि शपनं कुर्वन् प्रेत्य चेह च नश्यति Ms.8.111.-2 Reviling, abuse. -
18 शोधन _śōdhana
शोधन a. (-नी f.) [शुध्-णिच्-ल्यु ल्युट् वा] Purifying, cleansing &c.-नम् 1 (a) Purifying, cleansing. (b) Cleansing or washing of a wound.-2 Correction, clearing away errors; (शपथं) करोतु परिषन्मध्ये शोधनार्थं ममैव च Rām.7.95.6.-3 Exact determination.-4 Payment, discharge, acquittance.-5 Expiation, atonement; अज्ञान- भुक्तं तूत्तार्यं शोध्यं वाप्याशु शोधनैः Ms.11.16.-6 Refining of metals.-7 Retaliation, requital, punishment.-8 Sub- traction (in math.).-9 Green vitriol.-1 Feces, ordure.-11 Removal, eradication; कष्टकानां च शोधनम् Ms.1.115.-नः The lime. -
19 संधित _sandhita
संधित a.1 United, joined; शपथैः संधितस्यापि न विश्वासं व्रजेद्रिपोः Pt.2.39.-2 Bound, tied.-3 Reconciled, alli- ed.-4 Fixed, fitted.-5 Mixed together.-6 Picked, preserved (wrong for संदित; cf. Ms.8.342).-7 Con- cluded (as an alliance).-तम् 1 Pickles.-2 Spirituous liquor.
См. также в других словарях:
ṡapatha — शपथ … Indonesian dictionary
ṡapatheyyá — शपथेय्य … Indonesian dictionary
ṡapathīya — शपथीय … Indonesian dictionary
ṡapathôttaram — शपथोत्तरम् … Indonesian dictionary
ṡapathyá — शपथ्य … Indonesian dictionary
Harivansh Rai Bachchan — Harivanshrai Bachchan Srivastav (November 27, 1907ndash January 18, 2003) was a distinguished Hindi poet of Chhayavaad literary movement (romantic upsurge) of early 20th century Hindi literature. He is best known for his early work Madhushala… … Wikipedia
ā-kāṡá-patha — आकाशपथ … Indonesian dictionary
ā-kāṡá-pathika — आकाशपथिक … Indonesian dictionary
