-
1 अर्धजरतिय
-
2 अर्ध _ardha
अर्ध (Written also as अर्द्ध) a. [ऋध्-णिच्-अच्; according to Nir. from धृ, or ऋध्] Half, forming a half (divided into 2 parts); अर्ध-अर्ध the one half-the other half.-र्धः [ऋध्-घञ्]1 A place, region, country; house, habitation (Ved.).-2 Increase (वृद्धि).-3 Wind.-4 A part, portion, side.-र्धम्, -र्धः 1 A half, half portion; पचाति नेमो न हि पक्षदर्धः Rv.1.27.18. सर्वनाशे समुत्पन्ने अर्धं त्यजति पण्डितः, गतमर्धं दिवसस्य V.2; पूर्वार्धः first half; so उत्तर˚ latter half; दक्षिण˚ southern half (half on the right side); so अवर˚, जघन˚, पर˚, ग्राम˚ &c.; यदर्धे विच्छिन्नम् Ś.1.9 divided in half; ऋज्वायतार्धम् M.27; R.3.59; 12.99; रात्रौ तदर्धं गतम् Bh.3.17; one part of two, apart, partly (Ved.);-2 Nearness, proximity; see अर्धदेव. (अर्ध may be compounded with almost every noun and adjective; as first member of compound with nouns it means 'a half of' and forms an एकदेशिसमास or तत्पुरुष; ˚कायः = अर्धं कायस्य; ˚पिप्पली, ˚मार्गः; ˚पुरुषः &c.; with adjectives, it has an adverbial force; ˚श्याम half dark; ˚भुक्त half eaten; so ˚पिष्ट, ˚पूर्ण &c.; with numeral adjectives it may mean either 'a half of' or 'with an additional half'; ˚शतम् half of 1 i. e. 5; or अर्धेन सहितं शतम् i. e. 15; with ordinal numerals 'with a half or that number'; ˚तृतीयम् containing two and the third only half; i. e. two and a half; so ˚चतुर्थ three and a half. cf. अर्धं खण्डे समांशके Nm.-Comp. -अक्षि n. side-look, wink. नगरस्त्रीशङ्कितार्धाक्षिदृष्टम् Mk.8.42.-अङ्गम् half the body.-अन्तरम् half the distance; ˚एकपदता a fault in composition; see S. D. 575.-अंशः a half, the half.-अंशिन् a. sharing a half.-अर्धः, -र्धम् 1 half of a half, quarter; च<?>रर्धार्धभागाभ्यां तामयोजयतामुभे R.1.56.-3 half and half.-अवभेदकः 1 pain in half the head, hemicrania (Mar. अर्धशिशी). (-कम्) dividing in equal parts.-अवशेष a. having only a half left.-अकारः 1 half the letter अ.-2 N. of अवग्रह q. v.-असिः A sword with one edge, a small sword; अर्धासिभिस्तथा खङ्गैः Mb.7.137.15.-आसनम् 1 half a seat; अर्धासनं गोत्रभिदो$धितष्ठौ R.6.73; मम हि दिवौकसां समक्षमर्धासनोपवेशितस्य Ś.7 (it being considered a mark of a very great respect to make room for a guest &c. on the same seat with oneself).-2 greeting kindly or with great respect.-3 exemption from censure.-इन्दुः 1 the half or crescent moon.-2 semicircular impresion of a finger-nail, crescent-shaped nail-print; कुचयोर्नखाङ्कैरर्धेन्दुलीलैः N.6.25.-3 an arrow with a cre- scent-shaped head (= अर्धचन्द्र below.); ˚मौलि N. of Śiva तत्र व्यक्तं दृषदि चरणन्यासमर्धेन्दुमौलेः Me.57.-इन्द्र a. that of which a half belongs to Indra.-उक्त a. half said or uttered; रामभद्र इति अर्धोक्ते महाराज U.1.-उक्तिः f. a broken speech; an interrupted speech.-उदकम् water reaching half the body.-उदयः 1 the rising of the half moon.-2 partial rise.-3 a kind of parvan; ˚आसनम् a sort of posture in meditatiou.-उदित a.1 half risen.-2 half uttered.-ऊरुक a. [अर्धमूरोः अर्धोरु तत्र काशते] reaching to the middle of the thighs.(-कम्) 1 a short petti-coat (Mar. परकर); see चण्डातक.-2 mantle, veil.-कर्णः Radius, half the diameter.-कृत a. half done, incomplete.-केतुः N. of Rudra.-कोशः a moiety of one's treasure.-कौडविक a. measuring half a kuḍava.-खारम्, -री a kind of measure, half a Khāri; P.V.4.11.-गङ्गा N. of the river Kāverī; (स्नानादौ गङ्गास्नानार्धफलदायिनी); so ˚जाह्नवी-गर्भ a. Ved.1 in the middle of the womb; सप्तार्धगर्भा भुवनस्य रेतो Rv. 1.164.36.-2 N. of the rays of the Sun.-गुच्छः a necklace of 24 strings.-गुञ्जा half a gunja.-गोलः a hemisphere.-चक्रवर्तिन्, -चक्रिन् m. N. of the nine black Vasudevas and the nine enemies of Viṣṇu.-चन्द्र a. crescent-shaped. (-न्द्रः)1 the half moon, crescent moon; सार्धचन्द्रं बिभर्ति यः Ku.6.75.-2 the semicircular marks on a peacock's tail.-3 an arrow with a crescent-shaped head; अर्धचन्द्रमुखैर्बाणैश्चिच्छेद कदलीसुखम् R.12.96. cf. अर्धचन्द्रस्तदाकारे बाणे बर्हे शिखण्डिनः Nm.-4 crescent-shaped nail-print.-5 the hand bent into a semicircle, as for the purpose of seizing or clutching anything; ˚न्द्र दा to seize by the neck and turn out; दीयतामेतस्यार्धचन्द्रः Pt.1. (-द्रा) N. of a plant (कर्णस्फोट).-चन्द्राकार, -चन्द्राकृति a. half-moonshaped.-चन्द्रकम् A semi-circular pearl. Kau. (-रः, -ति f.) meniscus.-चन्द्रिका N. of a climbing plant. (Mar. तिळवण).-चित्र a. Half-transparent; A kind of marble; अर्धाङ्गदृश्यमानं च तदर्धचित्रमिति स्मृतम् Māna.51.1.-चोलकः a short bodice.-जरतीयन्यायः a kind of न्याय, न चेदानीमर्धजरतीयं लभ्यं वृद्धिर्मे भविष्यति स्वरो नेति MBh.4.1. 78. See under न्याय.-जीविका, -ज्या The sine of an arc.-तनुः f. half the body.-तिक्तः N. of a plant (नेपालनिम्ब Mar. चिराईत).-तूरः a kind of musical instrument.-दिनम्, दिवसः 1 half a day, mid-day.-2 a day of 12 hours.-देवः 1 demi-god. इन्द्रं न वृत्रतुरमर्धदेवम् Rv. 4.42.8-9.-2 Ved. being near the gods; (देवानां समीपे बर्तमानः Sāy.).-द्रौणिक a. measuring a half droṇa.-धारः a knife or lancet with a single edge (one of the 2 surgical instruments mentioned by Suśruta).-नाराचः a crescent-shaped iron-pointed arrow; नाराचानर्धनाराचाञ्शस्त्राणि विविधानि च Mbh.2.51.35; गृध- लक्षवेधी अर्धनाराचः V.5.-नारायणः a form of Viṣṇu.-नारीशः, -नारीश्वरः, -नारी, -नटेश्वरः a form of Śiva, (half male and half female) cf.... पतिरपि जगता- मर्धनारीश्वरो$भूत् Sūkti.5.99.-नावम् half a boat.-निशा midnight.-पञ्चम a. Four and half; युक्तश्छन्दांस्य- धीयीत मासान्विप्रो$र्धपञ्चमान् Ms.4.95.-पञ्चशत् f. twenty five Ms.8.268.-पणः a measure containing half paṇa Ms.8.44.-पथम् half way. (-पथे) midway भृतिमर्ध- पथे सर्वान्प्रदाप्य Y.2.198.-पादः half a pāda or foot; अर्धपादं किष्कुविष्कम्भमुद्धृत्य Dk.19.-पादा The plant भूम्यामलकी (Mar. भूईआवळी).-पादिक a. having half a foot; सद्यः कार्यो$र्धपादिकः Ms.8.325.-पाञ्चालिक a. born or produced in the ardhapanchāla.-पारावतः a kind of pigeon (अर्धेनाङ्गेन पारावत इव). The fran- colin partridge.-पुलायितः a half gallop, canter; चित्रं चकार पदमर्धपुलायितेन Śi.5.1.-प्रहर half a watch, one hour and a half.-प्राणम् A kind of joinery resembling the shape of a bisected heart; मूलाग्रे कीलकं युक्तमर्धप्राणमिति स्मृतम् । Māna.17.99.-भागः a half, half a share or part; तदर्धभागेन लभस्व काङ्क्षितम् Ku.5.5; R.7.45.-भागिक a. sharing a half; मृते पितरि कुर्युस्तं भ्रातरस्त्वर्धभागिकम्म् Y.2.134.-भाज् a. sharing entitled to a half; अर्धभाग्रक्षणाद्राजा Ms.8.39.-2 a companion, sharer; देवानामर्धभागासि Av.6.86.3.-भास्करः mid-day.-भेदः Hemiplegia (अर्धाङ्गवायुः); Suś.-भोटिका a kind of cake.-भ्रमः -मकः a kind of artificial composition; for instances see Ki.15.27; Śi.19.72. The Sar. K. describes it as a figure of speech thus:-- आहुरर्धभ्रमं नाम श्लोकार्धभ्रमणं यदि.-मागधी N. of a dialect in which many of Jaina Canonical books are written. It is so named perhaps because many of the characteristics of Māgadhi are found in it.-माणवकः, -माणवः a necklace of 12 strings (माणवक consisting of 24.)-मात्रा 1 half a (short) syllable. अर्धमात्रालाघवेन पुत्रोत्सवं मन्यन्ते वैयाकरणाः Pari Sik.-2 a term for a consonant (व्यञ्जनं चार्धमात्रकम्).-मार्गे ind. mid-way; बन्दीकृता विबुधशत्रुभिरर्धमार्गे V.1.3.-मासः half a month, a fortnight.-मासतम = ˚मासिक see P.V.2.57.-मासिक a.1 happening every fortnight.-2 lasting for a fortnight; ये$र्धमासाश्च च मासाश्च Mahānārā. 25. Y.2.177.-मुष्टिः f. a half-clenched hand.-यामः half a watch.-रथः [अर्धः असंपूर्णः रथः रथी] a warrior who fights on a car with another (who is not so skilled as a रथी); रणे रणे$भिमानी च विमुखश्चापि दृश्यते । घृणी कर्णः प्रमादी च तेन मे$र्धरथो मतः Mb.-रात्रः [अर्ध रात्रेः]1 midnight; अथार्धरात्रे स्तिमितप्रदीपे R.16.4; स्थिते$र्धरात्रे Dk.19.-2 a night containing half a whole day of 24 hours.-रात्रार्धदिवसः equinox.-लभ्मीहरिः Hari having a form half like Lakṣmī.-विसर्गः, -विसर्ज- नीयः the Visarga sound before क्, ख्, प्, and फ्, so called because its sign (<?>) is the half of a Visarga (<?>).-वीक्षणम् a side-look, glance, leer.-वृद्ध a. middle-aged.-वृद्धिः The half of the interest or rent; Ms.8.15.-वैनाशिकः N. of the followers of Kaṇāda (arguing half perishableness).-वैशसम् half or incomplete murder; विधिना कृतमर्धवैशसं ननु मां कामवधे विमुञ्चता Ku.4.31.-व्यासः the radius of a circle.-शतम् 1 fifty.-2 One hundred and fifty; Ms.8.267.-शनम् [अर्धमशनस्य शकन्ध्वा˚] half a meal.-शफरः a kind of fish.-शब्द a. having a low voice.-शेष a. having only a half left.-श्याम a. half clouded.-श्लोकः half a śloka or verse.-सम a. equal to a half. (-मम्) N. of a class of metres in which the 1st and 3rd and 2nd and 4th lines have the same sylla- bles and Gaṇas; such as पुष्पिताग्रा.-सस्य a. half the crops, half grown.-सहः An owl.-सीरिन् m.1 a cultivator, ploughman who takes half the crop for his labour; शूद्रेषु दासगोपालकुलमित्रार्धसीरिणः Y.1.166.-2 = अर्धिक q. v.-हर, -हारिन् a. occupying the half (of the body); Ku.1.5; एको रागिषु राजते प्रियतमादेहार्ध- हारी हरः Bh.3.121.-हारः a necklace of 64 strings. A half chain, a kind of ornament; नक्षत्रमालामपि चार्धहारं सुवर्णसूत्रं परितः स्तनाभ्याम् Māna.5.297-98. cf. also Kau. A.2.11.-ह्रस्वः half a (short) syllable. -
3 अर्ध
árdha1) m. Ved. side, part;
place, region, country (cf. ápy-ardham, abhy-ardhá, parâ̱rdhá);
+ Lat. ordo;
Germ. ort
ardhá
half. halved, forming a half <cf. Osset. ardag>;
ardhá.. ardhá ( orﾠ níma.. ardhá RV. X, 27, 18),
one part, the other part;
(ás, ám) m. n. (ifc. f. ā) the half. RV. VI, 30, 1, etc.. ;
(ám) n. « one part of two», with 1. kṛi, to give orﾠ leave to anybody (acc.) an equal share of (gen.) RV. II, 30, 5 and VI, 44, 18 ;
a part, party RV. IV, 32, 1 and VII, 18, 16 ;
(e) loc. ind. in the middle, Sāk. ( ardha) in comp. with a subst. means « the half part of anything»
<cf. Pāṇ. 2-2, 2 >, with an adj. orﾠ past Pass. p. <cf. Pāṇ. 5-4, 5 > « half» ;
alsoﾠ with an adj. indicating measure <cf. Pāṇ. VII, 3, 26 and 27 >;
a peculiar kind of compound is formed with ordinals <cf. Pāṇ. 1-1, 23 Comm. >
e.g.. ardha-tṛitīya, containing a half for its third,
i.e. two andﾠ a half;
ardha-caturtha, having a half for its fourth, three andﾠ a half.)
- अर्धऋच
- अर्धकंसिक
- अर्धकथन
- अर्धकर्ण
- अर्धकार्षिक
- अर्धकाल
- अर्धकील
- अर्धकूट
- अर्धकृत
- अर्धकृष्ट
- अर्धकेतु
- अर्धकैशिक
- अर्धकोटी
- अर्धकोष
- अर्धकौडविक
- अर्धक्रोश
- अर्धक्षेत्र
- अर्धखार
- अर्धखारी
- अर्धगङ्गा
- अर्धगर्भ
- अर्धगुच्छ
- अर्धगोल
- अर्धचक्रवर्तिन्
- अर्धचक्रिन्
- अर्धचतुर्थ
- अर्धचन्दनलिप्त
- अर्धचन्द्रक
- अर्धचोलक
- अर्धजरतिय
- अर्धजाह्नवी
- अर्धज्ल्वका
- अर्धज्या
- अर्धतनु
- अर्धतिक्त
- अर्धतूर
- अर्धतृतिय
- अर्धत्रयोदश
- अर्धदग्ध
- अर्धदिवस
- अर्धदेव
- अर्धद्रौणिक
- अर्धधार
- अर्धनाराच
- अर्धनारीनरवपुस्
- अर्धनारीनाटेश्वर
- अर्धनारिश
- अर्धनारीश्वर
- अर्धनाव
- अर्धनिशा
- अर्धपक्व
- अर्धपञ्चदश
- अर्धपञ्चन्
- अर्धपञ्चम
- अर्धपञ्चमक
- अर्धपञ्चाशत्
- अर्धपण
- अर्धपथ
- अर्धपद
- अर्धपद्या
- अर्धपर्यङ्क
- अर्धपाञ्चालक
- अर्धपाद
- अर्धपादिक
- अर्धपारावत
- अर्धपीत
- अर्धपुरुष
- अर्धपुरुषीय
- अर्धपुलायित
- अर्धपुष्पा
- अर्धपुर्ण
- अर्धप्रस्थिक
- अर्धप्रहर
- अर्धप्रहरिका
- अर्धबृगल
- अर्धबृहती
- अर्धभाग
- अर्धभागिक
- अर्धभागिन्
- अर्धभाज्
- अर्धभास्कर
- अर्धभूमि
- अर्धभेद
- अर्धमागधक
- अर्धमागधी
- अर्धमाणव
- अर्धमाणवक
- अर्धमात्र
- अर्धमात्रिक
- अर्धमार्गे
- अर्धमास
- अर्धमसिक
- अर्धमुष्टि
- अर्धयाम
- अर्धरथ
- अर्धराज
- अर्धरात्र
- अर्धरुढ
- अर्धर्च
- अर्धर्च्य
- अर्धलक्ष्मीहरि
- अर्धलिखित
- अर्धवर्त्मन्
- अर्धवशा
- अर्धवस्त्रसंवीत
- अर्धविधु
- अर्धविसर्ग
- अर्धवीक्षण
- अर्धवृद्ध
- अर्धवृद्धि
- अर्धवैनाशिक
- अर्धव्याम
- अर्धव्यास
- अर्धव्रत
- अर्धशत
- अर्धशफर
- अर्धशब्द
- अर्धशस्
- अर्धशिरस्
- अर्धशेष
- अर्धश्याम
- अर्धश्रुत
- अर्धश्लोक
- अर्धषष्ठ
- अर्धसंजातसस्य
- अर्धसप्तदश
- अर्धसप्तम
- अर्धसप्तशत
- अर्धसम
- अर्धसमस्या
- अर्धसीरिन्
- अर्धसोम
- अर्धहार
- अर्धह्रस्व
- अर्धांश
- अर्धांशिन्
- अर्धाकार
- अर्धाक्षि
- अर्धाङ्ग
- अर्धाचित
- अर्धाणुमात्रा
- अर्धाध्वे
- अर्धान्तरैकपदता
- अर्धाम्बु
- अर्धार्ध
- अर्धावभेद
- अर्धावभेदक
- अर्धावलीढ
- अर्धावशेष
- अर्धाशन
- अर्धासन
- अर्धास्तमय
- अर्धीकृत
- अर्धेडा
- अर्धेन्दु
- अर्धेन्द्र
- अर्धोक्त
- अर्धोक्ति
- अर्धोदय
- अर्धोदित
- अर्धोन
- अर्धोरुक
См. также в других словарях:
ardhá-jaratiya — अर्धजरतिय … Indonesian dictionary
