nūbēs

nūbes, is, f. (ante-class. collat. form, nūbis, is, m.:

nubis ater,

Plaut. Merc. 5 2, 38: nubs for nubes, Liv. Andron. ap. Serv. Verg. A. 10, 636; cf. Aus. Idyll. de Monosyll. Hist. 12, 4) [Sanscr. nabhas, vapor, cloud; Gr. nephos, nephelê; Lat. nubilus, nebula; cf. nimbus, nubo], a cloud.

Lit.:

aër concretus in nubes cogitur,

Cic. N. D. 2, 39, 101: id. Ac. 2, 22, 70:

atra nubes Condidit lunam,

Hor. C. 2, 16, 2:

candida,

Vulg. Apoc. 14, 14:

aestivis effusus nubibus imber,

Verg. G. 4, 312; Ov. M. 8, 339:

venti nubes abigunt,

Plin. 2, 47, 48, § 126:

nube deprendere volucrem jaculis,

to bring down a bird from the sky, Sil. 16, 566:

usque ad nubes,

up to heaven, Vulg. Psa. 35, 6; id. Jer. 51, 9.— Poet.:

Sabaeae nubes,

the smoke of frankincense, Stat. S. 4, 8, 2.—

Transf.

A cloud, a dark spot:

sudare nubemque discutere,

i. e. by the breath, Plin. 33, 8, 44, § 127:

crystalla infestantur plurimis vitiis, maculosā nube, etc.,

id. 37, 2, 10, § 28.—

A cloud, thick multitude, dense mass, swarm:

locustarum tantae nubes,

Liv. 42, 10, 7:

Pomptinum velut nubibus locustarum coopertum,

id. 42, 2, 4:

levium telorum,

id. 38, 26:

obruti velut nube jaculorum a Balearibus conjectā,

id. 21, 55, 6:

peditum equitumque,

id. 35, 49:

(volucrum),

Verg. A. 12, 254:

nigro glomeratur pulvere nubes,

id. ib. 9, 33:

muscarum,

Plin. 29, 6, 34, § 106:

pulveris,

Curt. 4, 15, 32:

(volucrum) nubem sonoram,

Juv. 13, 167:

farrea nubes, i. e. porrigo capitis, furfures,

Ser. Samm. 3, 34:

nubes testium,

Vulg. Hebr. 12, 1.— [p. 1222]

Trop.

A cloud, for something unreal or unsubstantial, a phantom:

nubes et inania captare,

Hor. A. P. 230.—

Cloudiness, of a gloomy countenance, of sleep, of drunkenness, of blindness ( poet.):

deme supercilio nubem,

Hor. Ep. 1, 18, 94; Sil. 8, 612:

meri,

Val. Fl. 3, 65:

soporis,

Stat. Achill. 1, 646:

mortis,

id. S. 4, 6, 72:

frontis opacae,

id. Th. 4, 512.—

A gloomy or mournful condition:

pars vitae tristi cetera nube vacet,

Ov. Tr. 5, 5, 22:

omni detersus pectora nube,

Stat. S. 1, 3, 109.—

A veil, obscurity, concealment:

fraudibus obice nubem,

Hor. Ep. 1, 16, 62.—

A cloud, storm-cloud, i. e. a threatening appearance or approach of misfortune, war:

nubem belli, dum detonet omnis, Sustinet,

Verg. A. 10, 809:

consurgens in Italiā nubes trucis et cruenti belli,

Just. 29, 3.

* * *

nĕbŭla, ae, f. [like nubes; Sanscr. nabhas; Lat. aër, caelum; Gr. nephelê], mist, vapor, fog, smoke, exhalation (syn.: nubes, nimbus).

Lit.: fluviis ex omnibus et simul ipsa Surgere de terrā nebulas aestumque videmus, etc., Lucr. 6, 477; Verg. A. 8, 258:

tenuem exhalat nebulam,

id. G. 2, 217. — Poet., of the clouds:

nebulae pluviique rores,

Hor. C. 3, 3, 56; Verg. A. 1, 412; 439 (for which, nubes, id. ib. 587; Ov. M. 6, 21. —Of smoke, Ov. Tr. 5, 5, 31.—Of any thing soft or transparent:

nebula haud est mollis, atque hujus est,

Plaut. Cas. 4, 4, 21:

desine Inter ludere virgines Et stellis nebulam spargere candidis,

Hor. C. 3, 15, 6.—

Prov.: nebulae cyathus, of any thing worthless, trifling,

Plaut. Poen. 1, 2, 62.—

—Personified = Nephele,

Hyg. Fab. 2 and 3.—

Transf., a foggy mist, a vapor, cloud:

pulveris nebula,

Lucr. 5, 253:

nebulae dolia summa tegunt,

Ov. F. 5, 269:

pinguem nebulam vomuere lucernae,

Pers. 5, 181; Sil. 6, 281: per nebulam audire, aut scire aliquid, to hear or know a thing indistinctly, Plaut. Ps. 1, 5, 47; id. Capt. 5, 4, 26 (for which:

quasi per caliginem videre,

Cic. Phil. 12, 2, 2).—

A thin, transparent substance; of a thin garment: aequum est induere nuptam ventum textilem, Palam prostare nudam in nebulā lineā, Laber. ap. Petr. 55;

of a thin plate of metal,

Mart. 8, 33, 3.—

Trop., darkness, obscurity:

erroris nebula,

Juv. 10, 4:

nebulae quaestionum,

obscure, puzzling questions, Gell. 8, 10 in lemm.:

suspicionum nebulae,

vague suspicions, Amm. 14, 1, 4.—Of something empty, trifling, worthless:

grande locuturi nebulas Helicone legunto,

Pers. 5, 7 (for which:

nubes et inania captare,

Hor. A. P. 230).

rumpo, rūpi, ruptum ( inf. paragog. rumpier, Afran. Com. 127), 3, v. a. [root rup], to break, burst, tear, rend, rive, rupture; to break asunder, burst in pieces, force open, etc. (very freq. and class.; a favorite word of the Aug. poets; cf. frango).

Lit.: SI MEMBRVM RVPIT NI CVM EO PACIT TALIO ESTO, Lex XII. Tab. ap. Fest. S. V. TALIO, p. 274; and ap. Gell. 20, 1, 14; cf. Cato ap. Prisc. p. 710 P.:

vincula,

Lucr. 3, 83; Cic. Cat. 4, 4, 8; id. Tusc. 1, 30, 74; Prop. 4, 10, 4; Verg. A. 10, 233 al.:

catenas,

Prop. 3, 13, 11; Hor. S. 2, 7, 70; Ov. Am. 3, 11, 3:

frena pudoris,

Prop. 4, 18, 3:

obstantia claustra,

Hor. Ep. 1, 14, 9:

teretes plagas (aper),

id. C. 1, 1, 28:

pontem,

to break down, Liv. 7, 9; cf.:

rupti torrentibus pontes,

Quint. 2, 13, 16:

montem aceto (Hannibal),

Juv. 10, 153:

Alpes,

Sil. 11, 135:

arcum,

Phaedr. 3, 14, 10:

plumbum (aqua),

Hor. Ep. 1, 10, 20:

carinam (sinus Noto remugiens),

id. Epod. 10, 20:

tenta cubilia tectaque,

id. ib. 12, 12:

vestes,

Ov. M. 6, 131; cf.:

tenues a pectore vestes,

id. A. A. 3, 707:

sinus pariterque capillos,

id. M. 10, 722:

linum ruptum aut turbata cera,

Quint. 12, 8, 13:

praecordia ferro,

to penetrate, Ov. M. 6, 251; 5, 36; cf.:

guttura cultro,

to cut, id. ib. 15, 465:

colla securi,

id. ib. 12, 249:

nubem (vis venti),

to sunder, rive, Lucr. 6, 432:

fulmen nubes rumpit,

Sen. Q. N. 2, 58, 1:

spiritus rumpit nubes,

id. ib. 2, 54, 3:

ruptae nubes et in pronum solutae,

id. ib. 5, 12, 1:

caelum,

Sil. 3, 196:

polum,

id. 1, 135: turbo ruptus, breaking or bursting forth, Verg. A. 2, 416 et saep.:

tuā causā rupi ramices,

burst, ruptured, Plaut. Merc. 1, 2, 30:

suos ramices,

id. Poen. 3, 1, 37:

inflatas vesiculas,

Cic. Div. 2, 14, 33:

pectora fremitu (leones),

Lucr. 3, 297:

illius immensae ruperunt horrea messes,

filled to repletion, Verg. G. 1, 49; Col. 10, 307:

frugibus rupta congestis horrea,

Sid. 1, 6:

ilia,

Cat. 11, 20; 80, 7; Verg. E. 7, 26; cf. with a personal object:

rupit Iarbitam Timagenis aemula lingua, Dum, etc.,

Hor. Ep. 1, 19, 15.—Esp. reflexively, to burst or split one ' s self, to burst, split, etc.:

me rupi causā currendo tuā,

Plaut. Merc. 1, 2, 43; id. Capt. prol. 14; Lucil. ap. Non. 88, 11; 382, 23:

ut me ambulando rumperet,

Ter. Hec. 3, 4, 21:

non, si te ruperis, Par eris,

Hor. S. 2, 3, 319.— Mid.: ego misera risu clandestino rumpier, to burst, split, Afran. ap. Non. 382, 21 (Com. Rel. p. 154 Rib.); so,

frigidus in pratis cantando rumpitur anguis,

Verg. E. 8, 71:

quā (licentiā audacium) ante rumpebar, nunc ne movear quidem,

could have burst, Cic. Q. Fr. 3, 9, 1:

et inflatas rumpi vesiculas,

id. Div. 2, 14, 33; cf.:

rumpantur iniqui, Vicimus,

Prop. 1, 8, 27:

miser Rumperis (sc. irā) et latras,

Hor. S. 1, 3, 136: rumpere viam, iter, etc., to force a passage, make one ' s way by force: ferro rumpenda per hostes Est via, a passage must be burst or forced through, Verg. A. 10, 372; cf.:

eo nisi corporibus armisque rupere cuneo viam,

Liv. 2, 50:

rupta via,

Quint. 9, 4, 63:

viam igne,

Stat. Th. 8, 469:

iter ferro,

Sil. 4, 196 (with reserare viam);

15, 782: Alpes,

id. 11, 135:

rupto sonuit sacer aequore Titan,

Val. Fl. 2, 37:

cursus,

id. ib. 1, 3; Sil. 7, 568 et saep.:

rumpere media agmina,

to burst through, break through, Verg. A. 12, 683; cf.:

proelia misso equo,

Prop. 3, 11, 64 (4, 10, 62):

ruptā mersum caput obruit undā,

Ov. M. 11, 569:

mediam aciem,

Liv. 26, 5:

pugnantibus acies rumpenda,

Just. 1, 6, 11:

ordines,

Liv. 6, 13:

aditus,

Verg. A. 2, 494:

parvos hiatus,

Sil. 5, 616:

fontem,

to break open, cause to break forth, Ov. M. 5, 257:

fontes abyssae magnae,

Vulg. Gen. 7, 11: se rumpere, to break out, burst forth ( = erumpere):

ubi sub lucem densa inter nubila sese Diversi rumpent radii,

Verg. G. 1, 446:

tantus se nubibus imber Ruperat,

id. A. 11, 548:

unde altus primum se erumpit Enipeus,

id. G. 4, 368; so,

rumpi, in mid. force: dum amnes ulli rumpuntur fontibus,

id. ib. 3, 428:

alicui reditum,

to cut off, Hor. Epod. 13, 15.— Absol.: offendit, fregit, rumpit, icit poculo, wounds, Afran. ap. Non. 124, 6 (Com. Rel. p. 173 Rib.); so, si quis rumpet occidetve insciens ne fraus esto, an ancient form of rogation in Liv. 22, 10, 5; cf. Dig. 9, 2, 27, § 17. —

Trop., to break, violate, destroy, annul, make void, interrupt, etc.:

hunc quisquam... foedera scientem neglexisse, violasse, rupisse dicere audebit?

Cic. Balb. 5, 13; so,

foedera,

Lucr. 2, 254; Auct. Her. 4, 14, 20; Liv. 9, 1; 21, 10; Hor. Ep. 1, 3, 35:

foedus,

Liv. 3, 25, 5; 42, 40, 3:

imperium,

Curt. 10, 2, 15; Tac. A. 13, 36; id. H. 3, 19:

sacramenti religionem,

Liv. 28, 27:

reverentiam sacramenti,

Tac. H. 1, 12:

fidem induciarum, pacis, etc.,

Liv. 9, 40 fin.; 24, 29; Verg. G. 4, 213; Flor. 4, 2, 16:

jus gentium,

Liv. 4, 17:

hostium jus et sacra legationis et fas gentium,

Tac. A. 1, 42:

rogationes vos rogatas rumpitis,

Plaut. Curc. 4, 2, 24:

edicta,

Hor. C. 4, 15, 22:

decreta,

Ov. M. 15, 780:

leges,

Luc. 4, 175:

constat, agnascendo rumpi testamentum,

is made void, Cic. de Or. 1, 57, 241; cf.:

jura testamentorum ruptorum aut ratorum,

id. ib. 1, 38, 173:

nuptias,

Hor. C. 1, 15, 7:

amores,

Verg. A. 4, 292:

condiciones pacis,

Vell. 2, 48, 5:

obsequium,

Suet. Galb. 16:

fata aspera,

Verg. A. 6, 882:

fati necessitatem humanis consiliis,

Liv. 1, 42:

ne me e somno excitetis et rumpatis visum,

break in upon, interrupt, Cic. Rep. 6, 12, 12; so,

somnum,

Verg. A. 7, 458; cf. Sen. Ep. 51, 12:

sacra,

Verg. A. 8, 110:

carmina,

Tib. 2, 3, 20:

novissima verba,

Ov. A. A. 1, 539:

ut vero amplexus fessi rupere supremos,

Val. Fl. 5, 32:

strepitu silentia rumpi,

Lucr. 4, 583:

silentia (verbis),

Verg. A. 10, 64; Ov. M. 1, 208; 11, 598; Hor. Epod. 5, 85; Val. Fl. 3, 509; Plin. Pan. 55, 4:

diutinum silentium,

App. M. 10, p. 239, 14:

taciturnitatem,

Tac. A. 1, 74:

patientiam,

Suet. Tib. 24:

en age, segnes Rumpe moras,

break off, end delay, Verg. G. 3, 43; so,

rumpe moras,

id. A. 4, 569; 9, 13; Ov. M. 15, 583 Bach, N. cr.; Val. Fl. 1, 306; Mart. 2, 64, 9; Plin. Ep. 5, 11, 2; cf.:

rumpunt moras,

Luc. 1, 264:

otia,

Verg. A. 6, 813.— Poet.: rumpit has imo pectore voces, breaks forth, breaks out in, gives vent to, utters, etc., Verg. A. 11, 377; so,

vocem,

id. ib. 2, 129; 3, 246; Sil. 8, 301; Tac. A. 6, 20:

questus,

Verg. A. 4, 553; Claud. Rapt. Pros. 2, 249:

gemitum,

Sil. 4, 458.

tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.

As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.

As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.

In comparison between two adjj.:

tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,

a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):

non tam solido quam splendido nomine,

id. Fin. 1, 18, 61:

tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,

Val. Max. 3, 8, 1:

adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,

things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:

quorum vires quam repentinae tam breves,

Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:

non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,

Cic. Brut. 37, 140:

ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,

id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:

maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,

Liv. 7, 1, 8:

quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,

id. 21, 43, 11:

donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,

id. 4, 2, 4. —

In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.

As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;

not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,

as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:

quam placida'st aqua,

id. ib. 3, 2, 165:

tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,

id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:

nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,

Cic. Or. 30, 168:

tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,

id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—

The adjective not repeated.

The terms of comparison being nouns or pronouns:

tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),

Plaut. Capt. 2, 2, 60:

fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,

id. Bacch. 3, 3, 30:

tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,

id. Cas. 3, 6, 43:

ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,

id. Poen. 1, 2, 145:

tam crebri ad terram decidebant quam pira,

id. ib. 2, 38:

tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,

Ter. Ad. 5, 3, 63:

quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,

id. ib. 4, 1, 18:

tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,

Cic. Sull. 31, 87:

tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,

id. Fam. 13, 3:

nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,

Liv. 45, 22:

nihil est tam violentum quam magna vis aquae,

Sen. Q. N. 3, 30, 6:

(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),

Quint. 8, 2, 8:

(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,

Sen. Ira, 1, 9, 2.—

Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,

Plaut. Cist. 2, 1, 20:

nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,

Cic. Sen. 12, 41:

neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,

Lucr. 6, 101.—Virtually negative:

quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),

Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:

vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,

Liv. 28, 39, 13. —

With quam in subst.-clause:

quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,

Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:

juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,

Cic. Leg. 1, 4, 12. —

Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?

Cic. Leg. 1, 4, 14.—

With quam in adverb.-clause:

cupam facito tam crassam quam modioli postulant,

Cato, R. R. 21, 1:

si era mea sciat tam socordem esse quam sum,

Plaut. Cist. 4, 2, 5:

tua est imago: tam consimili'st quam potest,

id. Men. 5, 9, 4:

sororem tam similem quam lacte lacti est,

id. Mil. 2, 2, 87.—

Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.

Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:

quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?

Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:

nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,

Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—

The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:

tam facile vinces quam pirum volpes comest,

id. Most. 3, 1, 26:

tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,

id. Merc. 1, 2, 77:

tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,

id. Truc. 1, 2, 109:

tam facile quam tu arbitraris,

Cic. Div. 1, 6, 10:

tam cito evertetur quam navis, etc.,

id. Rep. 1, 34, 51:

nihil tam cito redditur quam a speculo imago,

Sen. Q. N. 1, 4, 2. —

Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,

Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):

quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,

Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —

With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.

One verb compared with another:

nam quod edit tam duim quam perduim,

for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:

vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,

Cic. Att. 13, 20, 4:

utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,

Quint. 2, 5, 17:

Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,

Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:

fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,

Lucr. 6, 115.—

The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,

Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;

tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,

Plaut. Capt. 2, 2, 61:

tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),

id. Aul. 3, 6, 12:

quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,

id. Capt. 2, 2, 6:

tam huic loqui licere oportet quam isti,

id. Cas. 2, 6, 58:

tam tibi istuc credo quam mihi,

id. Ep. 1, 2, 25:

haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,

Cic. Ac. 2, 44, 137:

tam moveor quam tu, Luculle,

id. ib. 2, 46, 141:

tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,

id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:

tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,

Cic. Tusc. 1, 24, 56:

sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,

Sen. Ira. 1, 12, 4:

meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),

id. ib. 1, 15, 1:

tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),

id. Q. N. 3, 16, 3:

quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),

Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.

sic),

Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —

Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,

Ter. Heaut. 4, 3, 8:

nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,

Cic. Tusc. 3, 16, 34:

quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,

id. Verr. 2, 2, 34, § 83:

cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,

id. Fam. 7, 3, 2:

qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,

id. Att. 2, 17, 2:

neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,

id. Verr. 1, 8, 21:

Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,

Liv. 38, 39, 10.—

Object-inff.:

qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,

Cic. Ac. 2, 14, 44:

quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,

id. Tusc. 1, 7, 13:

virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,

id. Lael. 26, 98.—

Subject-inff. or dependent clauses:

ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),

Plaut. As. 1, 1, 109:

Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,

Ter. Eun. 4, 4, 51:

tam teneor dono quam si dimittar onustus,

Hor. Ep. 1, 7, 18:

Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,

Ov. M. 4, 613:

tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,

Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):

nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,

Cic. Off. 1, 34, 125:

eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,

id. Att. 9, 2, a, 3:

nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,

id. Tusc. 2, 12, 28:

non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,

id. Or. 2, 72, 295:

cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,

id. Top. 1, 2:

auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,

Liv. 2, 44, 7:

Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,

id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —

With quam in adverb.-clause:

tam confido quam poti'st,

Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;

v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),

Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—

Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:

quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,

Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:

quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,

id. Brut. 15, 58.—

With esse and predic. noun:

tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,

Plaut. Mil. 2, 5, 47:

equidem tam sum servos quam tu,

id. Capt. 3, 4, 11:

tam ego homo sum quam tu,

id. As. 2, 4, 83:

nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,

Ter. Ad. 3, 3, 68:

tam es tu judex quam ego senator,

Cic. Rab. Post. 7, 17:

tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,

id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:

tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,

Plaut. Capt. 2, 2, 86:

qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,

Cic. Off. 1, 7, 23. —

Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,

Cic. Off. 3, 8, 35. —

With quasi in place of quam:

tam a me pudica est quasi soror mea sit,

Plaut. Curc. 1, 1, 51. —

Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):

quam magis adspecto, tam magis est nimbata,

Plaut. Poen. 1, 2, 138:

magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,

id. Bacch. 5, 1, 5:

quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

id. As. 1, 3, 6:

quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,

Lucr. 4, 999:

quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,

id. 5, 453:

tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:

quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,

Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:

verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,

Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:

quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,

Plaut. Trin. 4, 2, 19.—

Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.

the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,

Cato, R. R. 64 (65):

oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,

id. ib. 64 (65):

quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,

id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:

quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,

Plaut. Aul. 2, 2, 59:

quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,

Ter. Heaut. 5, 2, 44:

quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,

id. Ad. 3, 4, 56:

quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,

Varr. R. R. 2, 9:

quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,

Sall. J. 31, 14. —

With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):

nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),

Plaut. Mil. 4, 7, 26:

tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),

id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).

With a comp. clause understood.

With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:

quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),

Cic. Off. 1, 21, 73:

cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),

id. Tusc. 3, 1, 1:

nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),

id. ib. 1, 23, 55:

non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,

id. Ac. 2, 4, 10:

sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),

Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);

sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),

Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:

bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,

Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:

tam gratia'st,

id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;

nolo tibi molestos esse nos,

id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—

With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.

With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:

equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,

id. Most. 1, 3, 29:

ordine cum videas tam certo multa creari,

Lucr. 5, 735:

deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,

id. 5, 12:

quorsum igitur tam multa de voluptate?

Cic. Sen. 12, 44:

ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,

id. Tusc. 1, 42, 100:

inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,

id. Fin. 2, 23, 77:

quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?

as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:

tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,

id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:

ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,

id. Ac. 2, 21, 68:

tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,

at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:

supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,

Liv. 39, 31, 14:

tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,

Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:

qui tam crudelem tyrannum occideret,

id. 3, 1, 2:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,

id. 3, 2, 7:

tam contraria est pestis,

Plin. 8, 38, 57, § 136:

tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,

id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):

tamne indignus videar?

Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:

nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,

of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—

With advv.:

alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?

Plaut. Capt. 1, 2, 37:

quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?

id. Am. 1, 3, 4:

unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?

Ter. Phorm. 3, 3, 1:

quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,

Lucr. 5, 559:

jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,

Cic. Tusc. 1, 6, 12:

ista tam aperte et per versa et falsa,

id. Ac. 2, 18, 60:

cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,

id. Sen. 5, 13:

me pudet tam cito de sententia esse dejectum,

id. Tusc. 2, 5, 14:

etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,

id. Fin. 5, 11, 31:

an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,

as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:

nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,

id. Or. 1, 55, 274:

quid tu, inquit, tam mane?

id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:

quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,

id. ib. 1, 14:

cum tam procul a finibus Macedoniae absint,

Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:

qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,

Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:

tam vesperi,

Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—

With verbs:

ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,

Plaut. Bacch. 4, 5, 10:

quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?

id. Cist. 1, 1, 55:

quid tam properas?

id. Pers. 4, 6, 11:

cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),

Ter. Ad. 5, 7, 21:

age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,

id. Heaut. 5, 5, 8:

non pol temere'st quod tu tam times,

id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:

quam si explicavisset, non tam haesitaret,

i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:

quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),

Plaut. Cas. 4, 4, 31:

Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),

Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:

numquam ego te tam esse matulam credidi,

Plaut. Pers. 4, 3, 72.—

Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).

After hic:

etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?

Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:

hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,

id. ib. 2, 2, 31, §

77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,

id. Clu. 14, 42:

haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,

id. Sest. 13, 31:

in hoc tam exiguo vitae curriculo,

id. Arch. 11, 28:

hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,

id. Cat. 1, 5, 11:

in hac tam clara re publica natus,

id. Rep. 1, 19, 31:

hanc rem publicam tam praeclare fundatam,

id. Par. 1, 2, 10:

haec tam crebra Etruriae concilia,

Liv. 5, 5, 8:

in his tam parvis atque tam nullis,

Plin. 11, 2, 1, § 2:

quorsum haec tam putida tendant,

Hor. S. 2, 7, 21:

hac tam prospera pugna nuntiata,

Curt. 3, 11, 16.—

After ille:

ille homo tam locuples, tam honestus,

Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §

44: illud tam grave bellum,

Val. Max. 5, 6, ext. 1:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,

id. 3, 2, 7.—

After iste:

tamenne ista tam absurda defendes?

Cic. N. D. 1, 29, 81:

ista admonitio tua tam accurata,

id. Att. 6, 1, 20:

quae est ista tam infesta ira?

Liv. 7, 30, 15:

iste tam justus hostis, tam misericors victor,

Curt. 4, 10, 34.—

After id ipsum:

id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,

Liv. 1, 48, 9.—

After tot:

jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,

Cic. Ac. 2, 48, 147:

tot tam valida oppida,

Liv. 5, 54, 5:

tot tam opulenti tyranni regesque,

id. 25, 24, 13:

inter tot tam effrenatarum gentium arma,

id. 21, 9, 3:

tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,

id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:

cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,

id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—

After hic talis:

da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,

Cic. Fam. 16, 21, 3.

As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).

Without a negation ( = ita, adeo;

rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,

Plaut. Rud. 3, 4, 51:

quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,

Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:

ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,

Caes. B. C. 3, 36:

tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,

id. B. G. 2, 21:

tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,

Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:

tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,

id. ib. 16, 59:

quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,

Val. Max. 1, 8, ext. 14:

tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,

id. 3, 2, ext. 3:

in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,

Quint. 10, 1, 83:

(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,

Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:

3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,

Plin. 10, 29, 43, § 82:

ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,

Plin. Ep. 3, 14, 7.—

With a negation, or in a question implying a negation.

Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):

numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,

Ter. Hec. 1, 2, 33:

non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,

Lucr. 6, 887:

quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,

Cic. Rosc. Am. 50, 146:

non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,

id. Fam. 6, 12, 1:

nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,

id. ib. 6, 1, 3:

non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,

id. Or. 2, 90, 365:

non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,

id. Att. 13, 31, 1:

nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,

id. Phil. 2, 15, 37:

quis tam demens ut sua voluntate maereat?

id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:

non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,

id. Ac. 2, 17, 53:

non se tam barbarum ut non sciret, etc.,

Caes. B. G. 1, 44, 17:

nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,

Sen. Ira, 2, 12, 3:

nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,

id. Thyest. 619.—

With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:

generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,

id. Pers. 4, 4, 34:

an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?

id. Trin. 4, 2, 42:

nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,

Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:

nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,

id. Sen. 7, 24:

nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,

id. Div. 2, 58, 119:

nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,

id. Sull. 27, 76:

quae est anus tam delira quae timeat ista?

id. Tusc. 1, 21, 48:

ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?

id. N. D. 3, 16, 41:

sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,

id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:

neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,

Caes. B. C. 1, 21:

in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,

Liv. 25, 18, 3:

ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,

Nep. Milt. 8, 4:

ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?

Sen. Thyest. 196. —

With a negation, followed by quin ( = ut is non;

class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,

Plaut. Merc. 2, 3, 27:

nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,

id. Pers. 4, 6, 8:

nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,

id. As. 5, 2, 94:

numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,

Ter. Heaut. 1, 1, 15:

nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,

id. ib. 4, 2, 8:

ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,

Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:

numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,

id. Fam. 6, 1, 7:

ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,

Nep. Alcib. 6, 4.

Tam, ante-class., sometimes = tamen:

antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,

Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,

etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,

Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:

tam si nihil usus esset, jam non dicerem,

id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.

In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;

Tam modo, inquit Praenestinus,

Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372.

circum-fundo, fūdi, fūsum, 3, v. a., lit. to pour out around, i.e. as in circumdo, either with the acc. of that which is poured, to pour around; or, with the acc. of that around which something is poured, to surround with a liquid (class. in prose and poetry).

Lit.

With acc. of the liquid poured (with or without dat. of the object around which):

amurcam ad oleam circumfundito,

Cato, R. R. 93:

Tigris urbi circumfunditur,

surrounds, flows round the town, Plin. 6, 27, 31, § 132.— More freq. in part. perf. pass.:

mare circumfusum urbi,

the sea flowing around the town, Liv. 30, 9, 12:

gens circumfusis invia fluminibus,

Ov. F. 5, 582:

circumfusus nobis spiritus,

Quint. 12, 11, 13:

nec circumfuso pendebat in aëre tellus,

circumambient, Ov. M. 1, 12; imitated by Tib. 4, 1, 151.—

Reflex.: circumfudit se repente nubes,

Lact. 4, 21, 1.—Once mid.: cum fervet (lac), ne circumfundatur, etc., pour itself out around, i. e. run over, Plin. 28, 9, 33, § 126; cf.:

circumfusa nubes,

Verg. A. 1, 586.—

With acc. of the object around which, etc., with or without abl. of the fluid:

(mortuum) cerā circumfuderunt,

Nep. Ages. 8, 7:

terram crassissimus circumfundit aër,

encompasses, envelops, Cic. N. D. 2, 6, 17:

terra circumfusa illo mari, quem oceanum appellatis,

id. Rep. 6, 20, 21:

et multo nebulae circum dea fudit amictu (tmesis),

Verg. A. 1, 412:

quas circumfuderat atra tempestas,

Sil. 7, 723.—

Transf. to objects that do not flow, esp. if there is a great multitude, as it were, heaped upon a thing.

(Acc. to I. 1.) Mid., to press upon, crowd around, embrace closely, cling to (freq. in the histt.):

circumfunduntur ex reliquis hostes partibus,

Caes. B. G. 6, 37; 7, 28; id. B. C. 3. 63:

equites infestis cuspidibus circumfunduntur,

Liv. 10, 36, 9; 25, 34, 9; 27, 19, 3;

44, 23, 8: (Nymphae) circumfusae Dianam Corporibus texere suis,

surrounding, Ov. M. 3, 180:

multitudo circumfusa,

Caes. B. G. 6, 34; Liv. 2, 28, 6; 4, 46, 6; Curt. 8, 14, 31; Quint. 4, 2, 37.—With the dat. of that upon which a multitude presses:

circumfundebantur obviis sciscitantes,

Liv. 22, 7, 11; 22, 14, 15; 26, 27, 10;

29, 34, 14 al.: circumfusa turba lateri meo,

id. 6, 15, 9: ut lateribus circumfundi posset equitatus. Curt. 3, 9, 12. —With acc. (depending on circum): Pacidiussuos equites exporrigere coepit... uthaberent facultatem turmas Julianas circumfundi, to surround, encompass them, Auct. B. Afr. 78 Oud. N. cr. — Poet. also of a single person: et nunc hac juveni, nunc circumfunditur illac, i. e. clings to, or closely embraces him, Ov. M. 4, 360; 14, 354; cf. with acc.:

hunc (sc. Mavortem), tu, diva, tuo recubantem corpore sancto circumfusa super,

Lucr. 1, 40.—

So once in the active voice, absol.:

circumfudit eques,

Tac. A. 3, 46.—

Trop.:

undique circumfusae molestiae,

Cic. Tusc. 5, 41, 121:

non est tantum ab hostibus aetati nostrae periculum, quantum ab circumfusis undique voluptatibus, Liv 30, 14, 6: circumfuso nitore,

Quint. 4, 1, 59.—

(Acc. to I. 2.) To enclose, environ, surround, overwhelm:

circumfusus publicorum praesidiorum copiis,

Cic. Mil. 26, 71:

praefectum castrorum circumfundunt,

Tac. A. 12, 38; so id. H. 2, 19; 4, 20; id. A. 13, 40; Plin. [p. 339] 5, 12, 13, § 67; Sil. 7, 306:

circumfusus hostium concursu,

Nep. Chabr. 4, 2:

M. Catonem vidi in bibliothecā sedentem, multis circumfusum Stoicorum libris,

Cic. Fin. 3, 2, 7; Quint. 9, 4, 91, Curt. 3, 11, 4:

amplexibus alicujus,

Vell. 2, 123, 3:

X. milia Bojorum alio latere quam exspectabatur missis legionibus circumfudit,

Front. 1, 2, 7.—

Trop.:

cum has terras incolentes circumfusi erant caligine,

Cic. Tusc. 1, 19, 45:

latent ista omnia crassis occultata et circumfusa tenebris,

id. Ac. 2, 39, 122:

ut, quantā luce ea circumfusa sunt, possint agnoscere,

id. ib. 2, 15, 46:

eos stultitiā obruit, tenebris circumfundit,

Lact. 3, 29, 14:

circumfundit, aliquem multo splendore,

Sen. Tranq. 1, 9.

ex-cēdo, cessi, cessum, 3 ( subj. perf. sync. excessis, Ter. And. 4, 4, 21), v. n. and a.

Neut., to go out, go forth or away, to depart, retire, withdraw (freq. and class.; cf.: discedo, deficio, destituo, desero, linquo, relinquo).

Lit.

In gen., with ex and abl., with abl. alone, or absol.:

ex istoc loco,

Plaut. Aul. 1, 1, 18:

e medio,

Ter. Hec. 4, 3, 14:

ex civitate,

Caes. B. G. 6, 8, 8:

ex Italia,

Cic. Phil. 12, 6, 14:

e templo,

Liv. 29, 19;

for which, templo,

id. 39, 5:

ex finibus,

Caes. B. G. 7, 33, 2;

for which, finibus,

id. ib. 4, 18 fin.; 7, 77, 14; Liv. 30, 42; 41, 19 al.: ex illa circumscriptione, [p. 675] Cic. Phil. 8, 8:

ex itinere,

Caes. B. C. 1, 79 fin.; cf.:

ex via,

id. B. G. 5, 19, 1;

for which, viā,

Liv. 24, 20:

ex pugna, ex proelio,

Caes. B. G. 3, 4, 3; 4, 33, 2;

for which, more freq., pugnā,

id. B. G. 5, 36, 3; id. B. C. 2, 7, 1; Liv. 44, 42; Verg. A. 9, 789 al.;

and, proelio,

Caes. B. G. 2, 25, 1; 3, 4, 3; 4, 12 fin.; 7, 80, 3; cf.

acio,

id. B. C. 2, 41, 7; 3, 94, 5; Liv. 31, 17:

loco,

Caes. B. C. 1, 44, 2; 3, 45, 4; Liv. 36, 10, 15; so,

locis,

id. 38, 27, 9; 27, 1, 5;

and bello,

Sall. C. 9, 4:

domo,

Caes. B. G. 4, 14 fin.:

oppido,

id. ib. 7, 78, 1; cf.

urbe,

Liv. 26, 24; 30, 7; 31, 17 et saep.:

Arimino,

Caes. B. C. 1, 10, 3; 1, 11, 1:

Galliā,

id. B. G. 7, 66, 4:

provinciis,

id. B. C. 1, 85 fin.:

patriā,

Verg. A. 1, 357:

sceleratā terrā,

id. ib. 3, 60 et saep.—With de (very rare):

de utero matris,

i. e. to be born, Dig. 1, 5, 15.— Absol.:

abiit, excessit, evasit, erupit,

Cic. Cat. 2, 1:

excedere deos, simul ingens motus excedentium,

Tac. H. 5, 13:

primi omnium Macedones metu excesserant,

Liv. 42, 67 fin. —Designating the terminus:

cave quoquam ex istoc excessis loco,

Ter. And. 4, 4, 21:

agro hostium in Boeotiam,

Liv. 31, 26 fin.:

ex his tenebris in lucem illam,

Cic. Tusc. 1, 30 fin.; cf.:

ad deos,

Vell. 1. 2:

invictum fore donec excederet ad deos,

Curt. 4, 7, § 27:

in exsilium,

Dig. 48, 19, 4;

in which sense also simply excedere,

ib. 48, 22, 7, § 17.—

In partic.

To go beyond, overstep, rise above, overtop a certain boundary.—Of personal subjects very rarely:

alter in Pontum, alter usque Aegyptum excessit,

Just. 1, 1, 6.—More freq. of inanimate subjects:

ut nulla (pars) excederet extra,

Cic. Univ. 5; Cels. 8, 9 fin.; cf.

with eminere,

id. 8, 25 fin.:

montes et excedentia in nubes juga,

Plin. 27, 1, 1, § 3.—

To depart from life, to decease, to die (cf. decedo):

sic ille cum undequadraginta annos regnavisset, excessit e vita,

Cic. Rep. 2, 14 fin.; so,

e vita,

id. Fin. 3, 18, 60; id. Brut. 20 fin.; id. Lael. 3 fin.; id. Off. 1, 43, 153:

vitā,

id. Tusc. 1, 13, 29; id. Brut. 75, 262; id. N. D. 3, 16, 41; Val. Max. 2, 6, 8; 5, 5, 3; Curt. 3, 1, 21; 9, 6, 6; Tac. H. 4, 75:

e medio,

Ter. Phorm. 5, 7, 74 Ruhnk.; and simply excedere (postAug.;

but v. decedo excessus, I.),

Plin. 7, 13, 11, § 58; Tac. A. 1, 5 fin.; 1, 33; Suet. Aug. 5; id. Claud. 45; id. Vesp. 2; id. Tit. 11; Val. Fl. 1, 826; Curt. 10, 5, 2; Sen. Ep. 77, 10.—

Trop.

In gen. (very rarely):

cum animus Eudemi e corpore excesserit,

Cic. Div. 1, 25, 53; id. Tusc. 1, 11, 24; 1, 32, 78; id. Lael. 4, 13 al.:

corpore excedere,

id. Div. 1, 30, 63: ex pristina bellandi consuetudine, Auct. B. Afr. 73: palmā, to recede from victory, to yield the victory (= decedere alicui de victoria), Verg. A. 5, 380.—Far more freq.,

In partic.

(Acc. to A. 2. a.) To go beyond a certain boundary or a certain measure, to advance, proceed, to transgress, digress (= procedere, progredi): mihi aetas ex magisterio tuo: Plaut. Bacch. 1, 2, 40:

is postquam excessit ex ephebis,

Ter. And. 1, 1, 24 (quoted in Cic. de Or. 2, 80, 327); cf.:

ut primum ex pueris excessit Archias,

Cic. Arch. 3:

ad patres etiam et ad publicam querimoniam excessit res,

Liv. 25, 1; cf. Val. Max. 5, 6, 4:

haec eo anno in Africa gesta. Insequentia excedunt in eum annum, quo, etc.,

Liv. 30, 26; cf. id. 21, 15:

paululum ad enarrandum, etc.,

to digress, Liv. 29, 29, 5; cf.:

in fabellam,

Sen. Ep. 77:

in aliquid,

Plin. Ep. 5, 6, 44 fin.:

res parva dictu, sed quae studiis in magnum certamen excesserit,

Liv. 34, 1; cf. id. 33, 35 fin.; 8, 33; cf. id. 3, 41:

eo laudis excedere, quo, etc.,

to attain that height of fame, Tac. Agr. 42 fin.: tantum illa clades novitate et magnitudine excessit, i. e. exceeded, went beyond = eminuit, Tac. A. 2, 24.—

(Acc. to A. 2. b.) To depart, disappear:

cura ex corde excessit,

Ter. Hec. 3, 2, 12:

cum cupiditatum dominatus excessit,

Cic. Par. 5, 3, 40:

jam e memoria excessit, quo tempore? etc.,

Liv. 26, 13;

for which, memoriā,

id. 7, 32 fin.:

ubi reverentia excessit animis,

Curt. 8, 8.— Poet.:

Cannaene tibi graviorque palude Maeonius Stygia lacus excessere Padusque?

i. e. have they slipped from your memory? Sil. 15, 35.

Act. (post-Aug.).

Lit., to depart from, to leave a place:

urbem,

Liv. 2, 37, 8; 1, 29, 6; 3, 57, 10;

23, 1: curiam,

id. 45, 20; cf. pass. impers.:

Crotonem excessum est,

id. 24; 3 fin. —

Transf., to go beyond, surpass, exceed a certain limit, to overtop, tower above (cf. above, I. A. 2. a., and B. 2. a.):

nubes excedit Olympus,

Luc. 2, 271:

statura, quae justam excederet,

Suet. Tib. 68:

summam octoginta milium,

Liv. 39, 5;

so of numbers, very freq.,

Plin. 7, 2, 2, § 22; 13, 3, 4, § 20; Quint. 9, 4, 79; Tac. A. 1, 14; Suet. Aug. 77 al.; cf.

also of age,

Col. 6, 21:

triennium vitae,

Plin. 8, 42, 67, § 166:

annum aetatis centesimum,

id. 25, 2, 5, § 9; Plin. Ep. 2, 1, 4; 3, 7, 9; Suet. Gramm. 7;

of measure: laborum periculorumque modum,

Vell. 2, 122 fin.; so,

modum,

Liv. 26, 19; 28, 25; Quint. 3, 6, 62; 8, 3, 48 al.:

eloquentia aut aequavit praestantissimorum gloriam aut excessit,

Suet. Caes. 55; cf.:

praeturae gradum,

id. Oth. 1:

principum fastigium,

id. Calig. 22:

fastigium equestre,

Tac. A. 4, 40:

excedente humanam fidem temeritate,

Vell. 2, 51, 3; so,

fidem,

Plin. 7, 21, 21, § 85; Ov. M. 7, 166:

excessisse Priscum inmanitate et saevitia crimina, quibus, etc.,

Plin. Ep. 2, 11, 2:

nemine tantum ceteros excedente, ut ei aliquis se summitteret,

Just. 13, 2.—With simple acc.:

decretum, ne vasa auro solida ministrandis cibis fierent, etc.... Excessit Fronto ac postulavit modum argento,

went beyond the proposal, Tac. A. 2, 33 (cf.:

egredi relationem,

id. ib. 2, 38).— Pass.:

duo enim multitudo, unione jam excessā,

Tert. adv. Marc. 1, 5.

pulvis, ĕris (nom. pulver, App. Herb. 35; Theod. Prisc. 1, 30; 2, 32; cf. Prisc. p. 707 P.), m. ( fem., Enn. ap. Non. 217, 11 sq.; Prop. 1, 22, 6; 2, 13, 35 (3, 5, 19);

and also,

masc., id. 1, 17, 23; 1, 19, 6; 4 (5), 9, 31).

Lit., dust, powder: jamque fere pulvis ad caelum vasta videtur, Enn. ap. Non. 217, 11 (Ann. v. 286 Vahl.): fulva, id. ap. Non. 217, 13 (Ann. v. 319 ib.):

si multus erat in calceis pulvis,

Cic. Inv. 1, 30, 47; Lucr. 3, 381:

pulveris nebula,

id. 5, 254:

Romani pulveris vim magnam animadvortunt,

Sall. J. 53, 1; Caes. B. C. 2, 26:

qui (ventus) nubes pulveris vehit,

Liv. 22, 43:

prospectum oculorum nubes pulveris abstulerat,

Curt. 4, 15, 32; 5, 13, 12; Sil. 2, 174:

subitam nigro glomerari pulvere nubem Prospiciunt,

Verg. A. 9, 33:

pulvis collectus turbine,

Hor. S. 1, 4, 31:

pulverem Olympicum Collegisse,

id. C. 1, 1, 3:

crinis pulvere collines,

id. ib. 1, 15, 20:

pulvere sparsi juvenes,

Phaedr. 4, 24, 22:

tum caeco pulvere campus Miscetur,

Verg. A. 12, 444:

pulverem excutere,

Ov. A. A. 1, 150:

sedare,

Phaedr. 2, 5, 18:

movere,

Quint. 5, 10, 81:

excitare,

Col. Arb. 12:

glaebam in pulverem resolvere,

id. 11, 2, 60: eruditus, the dust or sand in which mathematicians drew their figures, Cic. N. D. 2, 18, 48; cf. id. Tusc. 5, 23, 64:

formas in pulvere describere,

Liv. 25, 31; Pers. 1, 131:

amomi,

dust, powder, Ov. Tr. 3, 3, 69:

carbonis,

coal-dust, id. A. A. 3, 628. — Poet.:

Etrusca,

i. e. soil, Prop. 1, 22, 6; so of potters' earth, Mart. 14, 1021; 1141; of volcanic ashes:

Puteolanus,

pozzolana, Stat. S. 4, 3, 53; Sen. Q. N. 3, 20, 3; Plin. 35, 13, 47, § 166.—Of the dust or ashes of the dead:

pulvis et umbra sumus,

Hor. C. 4, 7, 16 al.; cf.:

pulvis es et in pulverem reverteris,

Vulg. Gen. 3, 19:

hibernus,

i. e. a dry winter, Verg. G. 1, 101.—Esp.: pulvis belli, war:

formosus pulvere belli,

Mart. 8, 65, 3:

duces Non indecoro pulvere sordidi,

Hor. C. 2, 1, 22:

in pulverem Martium tractus,

Amm. 16, 1, 5:

exercitus pulvere coalitus Martio,

id. 21, 12, 22.—In plur.:

novendiales,

Hor. Epod. 17, 48:

cineris pulveres,

Pall. 3, 25, 14 (cf. id. 11, 14, 15):

pulverum mole degravante,

Plin. 11, 24, 28, § 83; cf. Gell. 19, 8, 13:

natio ad pulveres Martios erudita,

Amm. 23, 6, 83.—Prov.: sulcos in pulvere ducere, to draw furrows in the sand, i. e. to give one's self useless trouble, Juv. 7, 48: pulverem ob oculos aspergere, to throw dust in one's eyes, i. e. to deceive, Gell. 5, 21, 4.—

Transf.

A place of contest, arena, lists: domitant in pulvere currus, Verg. A. 7, 163; Mart. 12, 83.—

In gen., a scene of action, field (cf. arena):

doctrinam ex umbraculis eruditorum in solem atque pulverem produxit,

i. e. before the public, Cic. Leg. 3, 6, 14; cf. Hor. C. 1, 8, 4:

educenda dictio est in agmen, in pulverem,

Cic. de Or. 1, 34, 157:

forensis pulvis,

Quint. 10, 1, 33:

inque suo noster pulvere currat equus,

on his own field, within his own territory, Ov. F. 2, 360.—

Toil, effort, labor ( poet.):

cui sit condicio dulcis sine pulvere palmae,

Hor. Ep. 1, 1, 51.

suf-fĭcĭo ( subf-), fēci, fectum, 3, v. a. and n. [facio].

To put under or among.

Of a building, to lay the foundation for: opus. Curt. 5, 1, 29 Zumpt. —

Esp., to put into, dip in, dye, impregnate, imbue, tinge, lanam medicamentis, to impregnate, imbue, tinge, Cic. ap. Non. 386, 10, and 521, 19:

(angues) ardentes oculos suffecti sanguine et igni,

suffused, colored, Verg. A. 2, 210:

maculis suffecta genas,

Val. Fl. 2, 105:

suffecta leto lumina,

id. 1, 822; cf.:

nubes sole suffecta,

i. e. shone through, irradiated, Sen. Q. N. 1, 5, 11.—

To give, affard, furnish, supply = suppeditare, hupechein (mostly poet.):

(nebulae) sufficiunt nubes,

Lucr. 6, 480:

ut cibus aliam naturam sufficit ex se,

id. 3, 704:

haec aëra rarum Sufficiunt nobis,

id. 2, 108:

tellus Sufficit umorem,

Verg. G. 2, 424:

aut illae (salices) pecori frondem aut pastoribus umbras Sufficiunt saepemque satis et pabula melli,

id. ib. 2, 435:

ut (Hispania) Italiae cunctarum rerum abundantiam sufficiat,

Just. 44, 1, 4:

dux agmina sufficit unus turbanti terras,

Sil. 1, 36; cf.:

Horatius eos excursionibus sufficiendo adsuefacerat sibi fidere,

by permitting to take part in, Liv. 3, 61, 12 Weissenb. ad loc.; Petr. 27.— Trop.:

ipse pater Danais animos viresque secundas Sufficit,

gives courage and strength, Verg. A. 2, 618; 9, 803.—

To occupy with, employ in: Horatius eos (milites) excursionibus (dat.) sufficiendo proeliisque levibus experiundo assuefecerat sibi fidere, by employing them in sallies, etc., Liv. 3, 61.—

To put in the place of, to substitute for another; and esp., to choose or elect in the place of any one (class.; esp. freq. of magistrates, e. g. of consuls;

syn. subrogo): suffectus in Lucretii locum M. Horatius Pulvillus,

Liv. 2, 8, 4: in Appii locum suffectus, Vatin. ap. Cic. Fam. 5, 10, 2:

consul in sufficiendo collegā occupatus,

Cic. Mur. 39, 85; cf.:

ne consul sufficiatur,

id. ib. 38, 82:

censorem in demortui locum,

Liv. 5, 31, 7:

suffectis in loca eorum novis regibus,

Just. 11, 10, 7:

ipsae (apes) regem parvosque Quirites Sufficiunt,

Verg. G. 4, 202:

seu tribunos modo seu tribunis suffectos consules quoque habuit,

Liv. 4, 8, 1:

quia collegam suffici censori religio erat,

id. 6, 27, 4; 6, 38, 10:

quibus vitio creatis suffecti,

id. 9, 7, 14; 10, 47, 1:

filius patri suffectus,

Tac. A. 4, 16:

Conon Alcibiadi suffectus,

Just. 5, 6, 1:

sperante heredem suffici se proximum,

Phaedr. 3, 10, 12.—Esp. in the phrase suffectus consul, a consul elected after the regular time, a vice-consul:

quando duo ordinarii consules ejus anni alter morbo, alter ferro periisset, suffectum consulem negabant recte comitia habere posse,

Liv. 41, 18, 16 Weissenb. ad loc.; Lampr. Alex. Sev. 43, 2; Tac. A. 3, 37 fin.; cf.:

consulatus suffectus,

Aus. Grat. Act. 14, 2, § 32.—

Transf., to cause to take the place of, to supply instead of, to furnish as a substitute ( poet. and in post-Aug. prose):

atque aliam ex aliā generando suffice prolem,

Verg. G. 3, 65:

septimo eosdem (dentes) decidere anno, aliosque suffici,

Plin. 7, 16, 15, § 68:

quattuor caeli partes in ternas dividunt et singulis ventos binos suffectos dant,

Sen. Q. N. 5, 16, 2.—

Neutr., to be sufficient, to suffice, avail for, meet the need of, satisfy (freq. and class.; syn. suppeto); constr. absol., with dat., ad, adversus, in, with inf., ut or ne; rarely with si.

Absol.:

quamquam nec scribae sufficere nec tabulae nomina illorum capere potuerunt,

Cic. Phil. 2, 7, 16:

nec jam sufficiunt,

Verg. A. 9, 515:

idque (ferrum) diu Suffecit,

id. ib. 12, 739:

Romani quoad sufficere remiges potuerunt, satis pertinaciter secuti sunt,

Liv. 36, 45, 2:

non sufficiebant oppidani,

id. 21, 8, 4:

haec exempli gratiā sufficient,

Quint. 9, 2, 56:

non videntur tempora suffectura,

id. 2, 5, 3:

pro magistratibus, qui non sufficerent,

Suet. Aug. 43:

quīs non sufficientibus,

Curt. 9, 4, 33.—With subject-clause:

sufficit dicere, E portu navigavi,

Quint. 4, 2, 41:

non, quia sufficiat, non esse sacrilegium, sed quia, etc.,

id. 7, 3, 9:

suffecerit haec retulisse,

Suet. Ner. 31; Mart. 9, 1, 8.—

With dat.: nec jam vires sufficere cuiquam, * Caes. B. G. 7, 20; cf.:

vires concipit suffecturas oneri,

Plin. 17, 22, 35, § 173:

nec iis sufficiat imaginem virtutis effingere,

Quint. 10, 2, 15:

ac mihi quidem sufficeret hoc genus,

id. 5, 10, 90:

paucorum cupiditati cum obsistere non poterant, tamen sufficere aliquo modo poterant,

Cic. Verr. 2, 5, 48, § 127:

mons, hominum lacte et carne vescentium abunde sufficiebat alimentis,

Liv. 29, 31, 9:

hae manus suffecere desiderio meo,

Curt. 4, 1, 25; 3, 6, 19:

vires quae sufficiant labori certaminum,

Quint. 10, 3, 3; cf.:

summis operibus suffecturi vires,

id. 2, 4, 33:

pronuntiatio vel scenis suffectura,

id. 10, 1, 119:

quod opus cuicumque discendo sufficiet,

id. 1, 9, 3:

dominis sufficit tantum soli, ut relevare caput possint,

Plin. Ep. 1, 24, 4.— Poet.:

nec sufficit umbo Ictibus,

Verg. A. 9, 810.—

With ad: terra ingenito umore egens vix ad [p. 1792] perennes suffecit amnes, Liv. 4, 30:

inopi aerario nec plebe ad tributum sufficiente,

id. 29, 16:

annus vix ad solacium unius anni,

id. 10, 47:

oppidani ad omnia tuenda non sufficiebant,

id. 21, 8, 4:

quomodo nos ad patiendum sufficiamus,

id. 29, 17, 17; 21, 8, 4; 33, 10:

ad quod si vires non suffecerint,

Quint. 12, 1, 32.—

With adversus:

non suffecturum ducem unum et exercitum unum adversus quattuor populos,

Liv. 10, 25.—

With in:

nec locus in tumulos nec sufficit arbor in ignes,

Ov. M. 7, 613:

ergo ego sufficiam reus in nova crimina semper?

id. Am. 2, 7, 1.—

With inf.:

nec nos obniti contra nec tendere tantum Sufficimus,

Verg. A. 5, 22.—

With ut or ne:

interim sufficit, ut exorari te sinas,

Plin. Ep. 9, 21, 3:

sufficit, ne ea, quae sunt vera, minuantur,

id. ib. 9, 33, 11.—

With si:

sufficere tibi debet, si, etc.,

Plin. Ep. 5, 1, 9:

sufficere his credis, si probi existimentur,

id. Pan. 88, 2.—Hence, P. a.: suffĭcĭens, entis, sufficient, adequate:

aetas vix tantis matura rebus, sed abunde sufficiens,

Curt. 3, 6, 19:

testes,

Dig. 29, 7, 8.— Sup.:

unica et sufficientissima definitio,

Tert. adv. Marc. 5, 2.

suf-fĭcĭo ( subf-), fēci, fectum, 3, v. a. and n. [facio].

To put under or among.

Of a building, to lay the foundation for: opus. Curt. 5, 1, 29 Zumpt. —

Esp., to put into, dip in, dye, impregnate, imbue, tinge, lanam medicamentis, to impregnate, imbue, tinge, Cic. ap. Non. 386, 10, and 521, 19:

(angues) ardentes oculos suffecti sanguine et igni,

suffused, colored, Verg. A. 2, 210:

maculis suffecta genas,

Val. Fl. 2, 105:

suffecta leto lumina,

id. 1, 822; cf.:

nubes sole suffecta,

i. e. shone through, irradiated, Sen. Q. N. 1, 5, 11.—

To give, affard, furnish, supply = suppeditare, hupechein (mostly poet.):

(nebulae) sufficiunt nubes,

Lucr. 6, 480:

ut cibus aliam naturam sufficit ex se,

id. 3, 704:

haec aëra rarum Sufficiunt nobis,

id. 2, 108:

tellus Sufficit umorem,

Verg. G. 2, 424:

aut illae (salices) pecori frondem aut pastoribus umbras Sufficiunt saepemque satis et pabula melli,

id. ib. 2, 435:

ut (Hispania) Italiae cunctarum rerum abundantiam sufficiat,

Just. 44, 1, 4:

dux agmina sufficit unus turbanti terras,

Sil. 1, 36; cf.:

Horatius eos excursionibus sufficiendo adsuefacerat sibi fidere,

by permitting to take part in, Liv. 3, 61, 12 Weissenb. ad loc.; Petr. 27.— Trop.:

ipse pater Danais animos viresque secundas Sufficit,

gives courage and strength, Verg. A. 2, 618; 9, 803.—

To occupy with, employ in: Horatius eos (milites) excursionibus (dat.) sufficiendo proeliisque levibus experiundo assuefecerat sibi fidere, by employing them in sallies, etc., Liv. 3, 61.—

To put in the place of, to substitute for another; and esp., to choose or elect in the place of any one (class.; esp. freq. of magistrates, e. g. of consuls;

syn. subrogo): suffectus in Lucretii locum M. Horatius Pulvillus,

Liv. 2, 8, 4: in Appii locum suffectus, Vatin. ap. Cic. Fam. 5, 10, 2:

consul in sufficiendo collegā occupatus,

Cic. Mur. 39, 85; cf.:

ne consul sufficiatur,

id. ib. 38, 82:

censorem in demortui locum,

Liv. 5, 31, 7:

suffectis in loca eorum novis regibus,

Just. 11, 10, 7:

ipsae (apes) regem parvosque Quirites Sufficiunt,

Verg. G. 4, 202:

seu tribunos modo seu tribunis suffectos consules quoque habuit,

Liv. 4, 8, 1:

quia collegam suffici censori religio erat,

id. 6, 27, 4; 6, 38, 10:

quibus vitio creatis suffecti,

id. 9, 7, 14; 10, 47, 1:

filius patri suffectus,

Tac. A. 4, 16:

Conon Alcibiadi suffectus,

Just. 5, 6, 1:

sperante heredem suffici se proximum,

Phaedr. 3, 10, 12.—Esp. in the phrase suffectus consul, a consul elected after the regular time, a vice-consul:

quando duo ordinarii consules ejus anni alter morbo, alter ferro periisset, suffectum consulem negabant recte comitia habere posse,

Liv. 41, 18, 16 Weissenb. ad loc.; Lampr. Alex. Sev. 43, 2; Tac. A. 3, 37 fin.; cf.:

consulatus suffectus,

Aus. Grat. Act. 14, 2, § 32.—

Transf., to cause to take the place of, to supply instead of, to furnish as a substitute ( poet. and in post-Aug. prose):

atque aliam ex aliā generando suffice prolem,

Verg. G. 3, 65:

septimo eosdem (dentes) decidere anno, aliosque suffici,

Plin. 7, 16, 15, § 68:

quattuor caeli partes in ternas dividunt et singulis ventos binos suffectos dant,

Sen. Q. N. 5, 16, 2.—

Neutr., to be sufficient, to suffice, avail for, meet the need of, satisfy (freq. and class.; syn. suppeto); constr. absol., with dat., ad, adversus, in, with inf., ut or ne; rarely with si.

Absol.:

quamquam nec scribae sufficere nec tabulae nomina illorum capere potuerunt,

Cic. Phil. 2, 7, 16:

nec jam sufficiunt,

Verg. A. 9, 515:

idque (ferrum) diu Suffecit,

id. ib. 12, 739:

Romani quoad sufficere remiges potuerunt, satis pertinaciter secuti sunt,

Liv. 36, 45, 2:

non sufficiebant oppidani,

id. 21, 8, 4:

haec exempli gratiā sufficient,

Quint. 9, 2, 56:

non videntur tempora suffectura,

id. 2, 5, 3:

pro magistratibus, qui non sufficerent,

Suet. Aug. 43:

quīs non sufficientibus,

Curt. 9, 4, 33.—With subject-clause:

sufficit dicere, E portu navigavi,

Quint. 4, 2, 41:

non, quia sufficiat, non esse sacrilegium, sed quia, etc.,

id. 7, 3, 9:

suffecerit haec retulisse,

Suet. Ner. 31; Mart. 9, 1, 8.—

With dat.: nec jam vires sufficere cuiquam, * Caes. B. G. 7, 20; cf.:

vires concipit suffecturas oneri,

Plin. 17, 22, 35, § 173:

nec iis sufficiat imaginem virtutis effingere,

Quint. 10, 2, 15:

ac mihi quidem sufficeret hoc genus,

id. 5, 10, 90:

paucorum cupiditati cum obsistere non poterant, tamen sufficere aliquo modo poterant,

Cic. Verr. 2, 5, 48, § 127:

mons, hominum lacte et carne vescentium abunde sufficiebat alimentis,

Liv. 29, 31, 9:

hae manus suffecere desiderio meo,

Curt. 4, 1, 25; 3, 6, 19:

vires quae sufficiant labori certaminum,

Quint. 10, 3, 3; cf.:

summis operibus suffecturi vires,

id. 2, 4, 33:

pronuntiatio vel scenis suffectura,

id. 10, 1, 119:

quod opus cuicumque discendo sufficiet,

id. 1, 9, 3:

dominis sufficit tantum soli, ut relevare caput possint,

Plin. Ep. 1, 24, 4.— Poet.:

nec sufficit umbo Ictibus,

Verg. A. 9, 810.—

With ad: terra ingenito umore egens vix ad [p. 1792] perennes suffecit amnes, Liv. 4, 30:

inopi aerario nec plebe ad tributum sufficiente,

id. 29, 16:

annus vix ad solacium unius anni,

id. 10, 47:

oppidani ad omnia tuenda non sufficiebant,

id. 21, 8, 4:

quomodo nos ad patiendum sufficiamus,

id. 29, 17, 17; 21, 8, 4; 33, 10:

ad quod si vires non suffecerint,

Quint. 12, 1, 32.—

With adversus:

non suffecturum ducem unum et exercitum unum adversus quattuor populos,

Liv. 10, 25.—

With in:

nec locus in tumulos nec sufficit arbor in ignes,

Ov. M. 7, 613:

ergo ego sufficiam reus in nova crimina semper?

id. Am. 2, 7, 1.—

With inf.:

nec nos obniti contra nec tendere tantum Sufficimus,

Verg. A. 5, 22.—

With ut or ne:

interim sufficit, ut exorari te sinas,

Plin. Ep. 9, 21, 3:

sufficit, ne ea, quae sunt vera, minuantur,

id. ib. 9, 33, 11.—

With si:

sufficere tibi debet, si, etc.,

Plin. Ep. 5, 1, 9:

sufficere his credis, si probi existimentur,

id. Pan. 88, 2.—Hence, P. a.: suffĭcĭens, entis, sufficient, adequate:

aetas vix tantis matura rebus, sed abunde sufficiens,

Curt. 3, 6, 19:

testes,

Dig. 29, 7, 8.— Sup.:

unica et sufficientissima definitio,

Tert. adv. Marc. 5, 2.

tēlum, i, n. [for texlum; root tek-, of tiktô, to beget; tuk-, tuch-, of tunchanô, to hit, chance upon; v. texo; cf. toxon, a bow], a weapon used for fighting at a distance; a missile weapon, missile, as a dart, spear, javelin, etc. (while arma signifies arms for defence or close fight; v. arma; cf.: jaculum, tormentum).

Lit.: tela proprie dici videntur ea, quae missilia sunt: ex Graeco videlicet translato eorum nomine, quoniam illi têlothen missa dicunt, quae nos eminus;

sicut arma ea, quae ab umeris dependentia retinentur manibus,

Fest. p. 364 Müll.; cf. id. p. 3; and Serv. Verg. A. 8, 249; 9, 509: telum vulgo quidem id appellatur, quod ab arcu mittitur, sed nunc omne significatur, quod mittitur manu. Itaque sequitur, ut et lapis et lignum et ferrum hoc nomine contineatur, dictum ab eo, quod in longinquum mittitur, Graecā voce figuratum apo tou têlou, Dig. 50, 16, 233: arma rigent, horrescunt tela, Enn. ap. Macr. S. 6, 4 (Trag. v. 177 Vahl.); so,

opp. arma,

Sall. C. 42, 2; 51, 38; id. J. 43, 3; Ov. M. 9, 201: tela manu jacere, Enn. ap. Macr. S. 6, 3 (Ann. v. 438 Vahl.); cf.:

si quis jaciat volatile telum,

Lucr. 1, 970:

tela depellere...telum jacere,

Cic. Quint. 2, 8:

conicere,

Caes. B. G. 1, 26; 1, 46; 1, 47; 2, 27; Cic. Quint. 16, 52 al.; cf.:

nubes levium telorum conjecta obruit aciem Gallorum,

Liv. 38, 26, 7;

and with this cf.: it toto turbida caelo Tempestas telorum ac ferreus ingruit imber,

Verg. A. 12, 284:

telum ex loco superiore mittere,

Caes. B. G. 3, 4:

Romani omni genere missilium telorum ac saxis maxime vulnerabantur,

Liv. 44, 35, 21; cf. Sisenn. ap. Non. 449, 3:

priusquam ad conjectum teli veniretur,

Liv. 2, 31, 6:

tela vitare,

Caes. B. G. 2, 25:

telis repulsi,

id. ib. 1, 8; Cic. Rep. 1, 3, 5:

non primus Teucer tela Cydonio Direxit arcu,

Hor. C. 4, 9, 17:

in medios telum torsisti primus Achivos,

Verg. A. 5, 497:

tela spargere,

Luc. 3, 326; Quint. 4, 5, 14:

aërias telum contendit in auras,

Verg. A. 5, 520:

telum volatile sensit,

Ov. A. A. 1, 169:

volucre,

Val. Fl. 2, 524:

hic confixum ferrea texit Telorum seges,

Verg. A. 3, 46:

nubes telorum,

Liv. 38, 26, 7:

nimbus,

Luc. 4, 776. —

Transf.

In gen., an offensive weapon of any kind, as a sword, dagger, poniard, axe, etc. (class.): Ajax gladio incubuit;

Ulixes intervenit... e corpore cruentum telum educit,

Auct. Her. 1, 11, 18:

ex quibus (telis) ille maximum sicarum numerum et gladiorum extulit,

Cic. Cat. 3, 3, 8:

elatam securim in caput dejecit: relictoque in vulnere telo ambo se foras eiciunt,

Liv. 1, 40, 7:

non tuba terruerit, non strictis agmina telis,

Ov. M. 3, 535:

tela aliis hastae, aliis secures erant,

Curt. 9, 1, 15:

clavae tela erant,

id. 9, 4, 3:

stare in comitio cum telo,

Cic. Cat. 1, 6, 15;

so esp. freq.: esse cum telo,

to be armed, id. Att. 2, 24, 3; id. Vatin. 10, 24; id. Verr. 2, 5, 3, § 7; Sall. C. 27, 2 al.; cf.:

esse cum telo hominis occidendi causā (lex) vetat,

Cic. Mil. 4, 11:

qui caedem telo quocumque commiserint,

Quint. 10, 1, 12:

ut pereat positum rubigine telum,

my sheathed sword, Hor. S. 2, 1, 43 et saep.:

pars caret altera telo Frontis,

i. e. a horn, Ov. M. 8, 883;

so of the caestus,

Verg. A. 5, 438; Stat. Th. 6, 772.—

Poet., like the Gr. belos (v. Lidd. and Scott, sub voce),

A sunbeam:

non radii solis neque lucida tela diei,

Lucr. 1, 147; 2, 60; 3, 92; 6, 40.—

Lightning:

arbitrium est in sua tela Jovi,

Ov. F. 3, 316:

excutere irato tela trisulca Jovi,

id. Am. 2, 5, 52.—

A stitch in the side, Ser. Samm. 22, 402; cf. Isid. Orig. 4, 6.—

= membrum virile, Mart. 11, 78, 6; Auct. Priap. 9; Just. 38, 1. —

Trop., a weapon, shaft, dart (class.), Plaut. Am. 1, 1, 113: usque quāque sapere oportet: id erit telum acerrimum, Poët. ap. Cic. Fam. 7, 16, 1; cf.: nec mediocre telum ad res gerendas existimare oportet benevolen, tiam civium, Cic. Lael. 17, 61:

nec gelidis torpet telis perfixa pavoris,

Lucr. 3, 305:

Veneris telis accipere ictus,

id. 4, 1052:

necessitas, quae ultimum ac maximum telum est,

Liv. 4, 28, 5; 5, 29, 9:

quā lege tribunitiis rogationibus telum acerrimum datum est,

id. 3, 55, 3:

de corpore rei publicae tuorum scelerum tela revellere,

Cic. Pis. 11, 25:

tela fortunae,

id. Fam. 5, 16, 2:

lucubrationis telum,

Suet. Calig. 53:

vis tribunicia, telum a majoribus libertati paratum,

Sall. Or. Macri Licinii ad Pleb. 6; Liv. 6, 35, 8:

sentire et linguae tela subire tuae,

Ov. P. 4, 6, 36.

tunc, adv. demonstr., of time [tum, and demonstr. suffix -ce], then, at that time; but in ante-class. and class. prose tunc is always emphatic, and generally refers to a point of time. In post-Aug. style tunc freq. occurs without emphasis, and is freely used of periods of time. Tunc = deinde occurs first in the class. per. and rarely in prose; but is very freq. after the Aug. per. Tunc in mere co-ordinative use is very rare and not ante-class. (v. I. C.). Tunc coupled with an emphatic or temporal particle is very rare in class. prose, but freq. in the postAug. period. Poets often use tunc instead of tum before vowels for the sake of the metre. In general, tunc is not freq. till after the Aug. period. Cic. has tum about thirty times as often as tunc; Caes. has tunc only five times; Livy, in the first two books, has tunc five times, tum eighty-two times; but Val. Max. has tunc four times as often as tum. Sen. almost always has tunc; tum only in a few passages, mostly in co ordinative use. In Vitr., Suet., Plin., Just., and the jurists, tunc largely predominates; but Nep. has tunc once only, and Tac., who employs both words sparingly, has tum oftener than tunc. The Codd. very freq. vary between the words, and in many passages the reading is still doubtful. Undue weight has been given by some critics to opposition to nunc and connection with cum; cf. Kritz ad Sall. J. 5, 1; Zumpt ad Cic. Verr. 2, 4, 64, § 142; 2, 5, 10, § 27. Both tum and tunc are freq. opposed to nunc, and connected with cum.

Referring an event to a time before mentioned.

To definite past time.

To a period of time, = illis temporibus (only post-Aug.):

tunc melius tenuere fidem cum paupere cultu Stabat in exigua ligneus aede deus,

Tib. 1, 10, 19:

nulli tunc subsessores alienorum matrimoniorum oculi metuebantur,

Val. Max. 2, 1, 5:

sed tunc clarissimus quisque juvenum pro amplificanda patria plurimum periculi sustinebat,

id. 3, 2, 6:

nunc quo ventum est? A servis vix impetrari potest ne eam supellectilem fastidiant qua tunc consul non erubuit,

id. 4, 3, 7:

quo pacto inter amicos viguisse tunc justitiam credimus, cum inter accusatores quoque, etc.,

id. 6, 5, 6:

si vere aestimare Macedonas qui tunc erant volumus, fatebimur, etc.,

Curt. 4, 16, 33:

sed civitati nullae tunc leges erant,

Just. 2, 7, 3; 6, 9, 5.—

Referring to a point of time spoken of: cives Romani [p. 1914] tunc facti sunt Campani, Enn. ap. Censor. 14 (Ann. v. 174 Vahl.): tanto sublatae sunt Augmine tunc lapides, id. ap. Non. p. 211, 8 (Ann. v. 542 ib.): tunc ipsos adoriant, ne quis Spartam referat nuntium, Naev. ap. Prisc. 8, p. 801 P. (Trag. Rel. v. 16 Rib.):

(Sulla) statim ex iis rebus quas tunc vendebat jussit ei praemium tribui, etc.,

Cic. Arch. 10, 25:

neque ego tunc princeps ad salutem esse potuissem si, etc.,

id. Sull. 3, 9:

his tunc cognitis rebus amici regis his... liberaliter responderunt,

Caes. B. C. 3, 104:

tunc duces Nerviorum... colloqui sese velle dicunt,

at this time, id. B. G. 5, 41:

quod se facturos minabantur, aegreque tunc sunt retenti quin oppidum irrumperent,

id. B. C. 2, 13 fin.:

Romanus tunc exercitus in agro Larinati erat,

Liv. 22, 24, 1:

itaque cum in ipsum, et innocentia tutum et magistratu in quo tunc erat, impetus fieri non posset, etc.,

id. 4, 44, 6; cf. id. 2, 2, 2; 4, 8, 6; 10, 37, 10;

44, 44, 3: nec, si rescindere posses (sc. jussa Jovis), Tunc aderas,

Ov. M. 2, 679:

tunc ego nec cithara poteram gaudere sonora, nec, etc.,

Tib. 3, 4, 69:

tunc urbis custodiis praepositus C. Maecenas,

Vell. 2, 88, 2:

forte evenit ut tunc summae dignitatis ibi femina veneno consumere se destinarit,

Val. Max. 2, 6, 8:

qui tunc Libitinam exercebant,

id. 5, 2, 10:

Coriolanus ad Volscos, infestos tunc Romanis, confugit,

id. 5, 4, 1; cf. id. 2, 10, 3; 4, 8, 5; 5, 5, 3; 7, 6, 5 fin.;

8, 1 damn. 1: Carthaginiensium legati ad celebrandum sacrum anniversarium more patrio tunc venerant,

Curt. 4, 2, 10:

et tunc aestas erat, cujus calor, etc.,

id. 3, 5, 1:

perierat imperium, quod tunc in extremo stabat, si Fabius, etc.,

Sen. Troad. 1, 11, 5:

tunc,distractis Orientis viribus, casus Mithridati datus est occupandi Armeniam,

Tac. A. 11, 9; cf. id. ib. 2, 25:

quidam ex eis qui tunc egerant, decesserunt,

Plin. Ep. 4, 24, 3:

ardente tunc in Africa bello,

Suet. Caes. 70; cf. id. Calig. 48; id. Ner. 20; 21:

Asiam tunc tenebat imperio rex Darius,

Gell. 17, 9, 20:

hostes tunc populi Romani fuerant Fidenates,

id. 17, 21, 17; cf. id. 13, 5, 2 and 3; 14, 1, 8; Ael. Spart. Had. 11; 23; 24.—Repeated by anaphora:

tunc victus abiere feri, tunc consita pomus, tunc bibit inriguas fertilis hortus aquas, Aurea tunc pressos, etc.,

Tib. 2, 1, 43:

tunc Parmenio et Philotas, tunc Amyntas consobrinus, tunc noverca fratresque interfecti, tunc Attalus, Eurylochus... occurrebant,

Just. 12, 6, 14; so id. 43, 3, 2; 43, 4, 2.—Attributively:

regem tunc Lacedaemoniorum,

Just. 6, 2, 4.—

Referring to a state no longer in existence:

silvae tunc circa viam erant, plerisque incultis,

Liv. 21, 25, 8:

urbs (Corinthus) erat tunc praeclara ante excidium,

id. 45, 28, 2:

hic (Curio) primo pro Pompei partibus, id est, ut tunc habebatur, pro republica, mox... pro Caesare stetit,

Vell. 2, 48, 3:

certissimum tunc proscriptorum perfugium penetravit,

Val. Max. 7, 3, 9:

docuit in atrio Catulinae domus, quae pars Palatii tunc erat,

Suet. Gram. 17: tunc (i. e. olim) in usu erat, eam hereditatem, etc., Gai Inst. 2, 254 erat autem tunc mos ut cum princeps causam cognosceret... sententiam ex omnium deliberatione proferret, Ael. Spart. Had. 8.—

Expressly opposed to present time: tunc igitur pelles, nunc aurum et purpura exercent hominum vitam, Lucr 5, 1423;

ea lege quae tunc erat Sempronia, nunc est Cornelia,

Cic. Clu. 56, 154:

cum vero causam justam deus ipse dederit, ut tunc Socrati, nunc Catoni, etc.,

id. Tusc. 1, 30, 74, cf. id. Verr. 2, 2, 18, § 45; 2, 3, 67, § 156; id. Arch. 3, 5; id. Pis. 13, 30; id. Rab. Post. 12, 34; id. Phil. 7, 5, 14:

cur privati non damus remiges, sicut tunc dedimus?

Liv. 34, 6, 18:

munitiones et locis opportunioribus tunc fuerunt et validiores impositae (i. e. quam nunc),

id. 36, 17, 4:

parva nunc res videri potest quae tunc patres ac plebem accendit,

id. 4, 25, 13; cf. id. 8, 31, 4; 21, 18, 5:

Macedones milites ea tunc erant fama qua nunc Romani feruntur,

Nep. Eum. 3, 4: nunc solvo poenas;

tunc tibi inferias dedi,

Sen. Phoen. 172:

nunc haberent socios quos tunc hostes habuerant,

Just. 6, 7, 5; cf. id. 8, 2, 9:

hoc tunc Veii fuere, nunc fuisse quis meminit?

Flor. 1, 12, 11.—And tunc and tum in co-ordinated sentences: qui ager nunc multo pluris est quam tunc fuit. Tum enim, etc., nunc, etc.;

tum erat ager incultus, nunc est cultissimus,

Cic. Rosc. Com. 12, 33: vos etiamsi tunc faciendum non fuerit, nunc utique faciendum putatis;

ego contra, etiamsi tum migrandum fuisset, nunc has ruipas relinquendas non censerem,

Liv. 5, 53, 3 (in such connections tum generally refers to a previous tunc, rarely vice versa).—

Opposed to a previous or a later time:

quae ipsum Hannibalem, armis tunc invictum voluptate vicit (i. e. etsi non postea),

Cic. Agr. 2, 35, 95:

raro alias tribuni popularis oratio acceptior plebi quam tunc severissimi consulis fuit,

Liv. 3, 69, 1:

(Syphax) tunc accessio Punici belli fuerat, sicut Gentius Macedonici,

id. 45, 7, 2; 5, 37, 2; 45, 25, 10:

non ab Scipionibus aliisque veteribus Romanorum ducum quidquam ausum fortius quam tunc a Caesare,

Vell. 2, 80, 3:

et tunc Aeanti, ut deo, immolaverunt, et deinceps, etc.,

Val. Max. 1, 5, ext. 2:

praetor hic Alexandri fuerat, tunc transfuga,

Curt. 3, 11, 18; cf. id. 4, 13, 18:

Cilicum nationes saepe et alias commotae, tunc Troxoboro duce, montes asperos castris cepere,

Tac. A. 12, 55; cf. id. ib. 2, 62; id. H. 3, 58:

ob res et tunc in Africa, et olim in Germania gestas,

Suet. Galb. 8; cf. id. Tib. 10; 18; id. Oth. 4:

idem tunc Faesulae quod Carrhae nuper,

Flor. 1, 5, 8.—

In general statements, applied to the actual state of affairs:

mos est regibus quotiens in societatem coeant, pollices inter se vincire, etc. Sed tunc, qui ea vincula admovebat decidisse simulans, genua Mithridatis invadit,

Tac. A. 12, 47:

legebatur ergo ibi tunc in carmine Latino, etc.,

Gell. 2, 22, 2.— Pregn., as matters then stood:

aptissimum tempus fuerat, delinimentum animis Bolani agri divisionem obici: tunc haec ipsa indignitas angebat animos,

Liv. 4, 51, 6.—

Of coincidence in time: tunc = cum hoc fieret, on that occasion:

quodsi tu tunc, Crasse, dixisses, omnem eorum importunitatem evellisset oratio tua,

Cic. de Or. 1, 53, 230; id. Clu. 56, 153; id. Lig. 5, 16; id. Phil. 7, 5, 14:

tunc Lacedaemoniis accusantibus respondendum erat, nunc a vobis ipsis accusati sumus,

Liv. 39, 36, 7:

jam Horatius secundam pugnam petebat. Tunc... clamore adjuvant militem suum,

while he was doing so, id. 1, 25, 9; 45, 23, 17:

sed neque... nubes Tunc habuit, nec... imbres,

Ov. M. 2, 310:

quid mihi tunc animi fuit?

id. ib. 7, 582:

quid mihi tunc animi credis, germane, fuisse?

id. H. 11, 87; 12, 31:

quid tunc homines timuerint, quae senatus trepidatio... neque mihi exprimere vacat, neque, etc.,

Vell. 2, 124, 1:

non Catoni tunc praetura, sed praeturae Cato negatus est,

Val. Max. 7, 5, 6; cf. id. 1, 8, 6; 4, 5, 3; 6, 1, 8; 6, 2, 3; 6, 2, 6; 6, 6, ext. 1;

9, 3, 1: tunc ego dicere debui,

Sen. Ep. 63, 15:

non possum dicere aliud tunc mihi quam deos adfuisse,

Plin. Ep. 1, 5, 5:

tunc domus priscorum ducum arserunt,

Suet. Ner. 38; Just. 18, 3, 14; Gell. 6 (7), 3, 48; 12, 13, 21; 19, 1, 11.—Tunc and tum co-ordinate: sanguine tunc (Phaethontis) credunt... Tum facta'st Libya... arida;

tum, etc.,

Ov. M. 2, 235 sqq.: tunc... sorores Debuerant, etc.;

Tum potui Medea mori bene,

id. H. 12, 3 sqq.—And referring to a supposed action at a definite time:

nobis tunc repente trepidandum in acie instruenda erat,

if we had accepted the battle then, Liv. 44, 38, 11.—

Redundant (post-class.):

id quale fuerit, neque ipse tunc prodidit, neque cuiquam facile succurrat,

Suet. Tit. 10; cf.: in ejusmodi temporibus tunc eae ambulationes aperiuntur, Vitr 5, 9, 9.—

= nunc, in oblique discourse (rare):

quod si consulatus tanta dulcedo sit, jam tunc ita in animum inducant, consulatum captum a tribunicia potestate esse,

Liv. 2, 54, 5:

ut cum multis saeculis murus urbi civium virtus fuerit, tunc cives salvos se fore non existimaverint nisi intra muros laterent,

Just. 14, 5, 7.—

Referring to indefinite time.

Then, at such a time of the year, day, etc.; at such a season:

tunc (i. e. autumno) praecidi arbores oportere secundum terram,

Varr. R. R. 1, 27:

ab eo in fastis dies hordicalia nominantur, quod tunc hordae boves immolantur,

id. ib. 2, 5:

omnes (nubes sol) enim sub se tunc (= medio die),

Sen. Q. N. 1, 8, 7:

tunc enim maximae et integrae adhuc nives (= aestate prima),

id. ib. 4, 2, 21:

et tunc potest ventis concitari mare,

id. ib. 4, 2, 25; cf. id. ib. 4, 5, 2.—

With the force of an indefinite temporal clause:

tunc ignes tenuissimi iter exile designant et caelo producunt, of shooting stars,

Sen. Q. N. 1, 1, 6: nemo observat lunam nisi laborantem. Tunc urbes conclamant, tunc pro se quisque superstitione vana trepidat, id. ib. 7, 1, 2:

adjuvari se tunc (i. e. cum faces vident) periclitantes existimant Pollucis et Castoris numine,

id. ib. 1, 1, 13; cf. id. ib. 1, 8, 3; 2, 55, 2; 5, 3, 1; 6, 12, 2; id. Ep. 42, 4; id. Brev. Vit. 11, 1: si ancilla ex cive Romand conceperit, deinde civis Romana facta sit, et tunc pariat, etc., Gai Inst. 1, 88; 1, 90; Dig. 1, 6, 8; 40, 12, 22, § 3.—

With the force of a conditional clause, in this instance: Tr. Erus peregre venit. Si. Tunc tibi actutum chorda tenditur, Plaut. Most. 3, 2, 55 Lorenz (al. tum):

dominae mentem convertite... Tunc ego crediderim vobis, et sidera et amnes Posse, etc.,

Prop. 1, 1, 23:

itaque tunc dividere optimum erit (= si plura sunt quae nocent),

Quint. 4, 2, 101; so id. 6, 1, 22:

cuperem tecum communicare tam subitam mutationem mei: tunc amicitiae nostrae certiorem fiduciam habere coepissem,

Sen. Ep. 6, 2: nemo est ex inprudentibus qui reliqui sibi debeat. Tunc mala consilia agitant, tunc aut aliis aut ipsis pericula struunt;

tunc cupiditates improbas ordinant, tunc... tunc... denique, etc.,

id. ib. 10, 2;

7, 2: tunc enim (i. e. si cottidie reputes) subit recordatio: Quot dies quam frigidis rebus absumpsi!

Plin. Ep. 1, 9, 3:

propter liberos retentio fit (dotis) si culpa mulieris divortium factum sit, tunc enim sextae retinentur ex dote,

Ulp. Fragm. 6, 10: veluti si a femina manumissa sit: tunc enim e lege Atilia petere debet tutorem, Gai Inst. 1, 195; 1, 76; 1, 40; 3, 181; Fragm. Vat. 52; Dig. 2, 4, 8; 5, 3, 13, § 12; 7, 3, 1; 19, 1, 11, § 15; 11, 1, 20; Just. Inst. 1, 12, § 6; in the jurists, saep.—

Referring to future time.

In gen.: tunc illud vexillum... coloniae Capuae inferetur;

tunc contra hanc Romam illa altera Roma quaeretur,

Cic. Agr. 2, 32, 86:

tunc, ut quaeque causa crit statuetis, nunc libertatem repeti satis est,

Liv. 3, 53, 10:

senatus consultum adjectum est ut... praetor qui tunc esset... apud eorum quem qui manumitteretur... jusjurandum daret, etc.,

id. 41, 9, 11:

nec taedebit avum parvo advigilare nepoti... Tunc operata deo pubes discumbet in herba, etc.,

Tib. 2, 5, 95:

tunc interea tempus exercitus ex hoc loco educendi habebis,

Gell. 3, 7, 7.—

With the force of a conditional clause:

tunc me biremis Tutum... Aura feret geminusque Pollux (i. e. si mugiat malus procellis),

Hor. C. 3, 29, 62:

vectabor umeris tunc ego inimicis eques (i. e. si hoc feceris),

id. Epod. 17, 74:

tunc tua me infortunia laedent (i. e. si dolebis tibi),

id. A. P. 103:

tunc ego jurabo quaevis tibi numina... Tunc ego... Efficiam, etc.,

Ov. H. 15 (16), 319:

tunc piger ad nandum, tunc ego cautus ero,

id. ib. 17 (18), 210.—

Representing sequence or succession in events, = deinde.

Simple sequence in time.

Time proper (rare till after the Aug. per.;

in Cic. perh. only in the foll. passages): Herodotus cum Roma reverteretur, offendit eum mensem qui sequitur mensem comitialem. Tunc Cephaloeditani decrerunt intercalarium XLV dies longum,

Cic. Verr. 2, 2, 52, § 130:

veni in eum sermonem ut docerem, etc. Tunc mihi ille dixit quod, etc.,

id. Fam. 3, 5, 3:

dixi ei, me ita facturum esse ut, etc. Tunc ille a me petivit, etc.,

id. ib. 3, 6, 2 is finis pugnae equestris fuit. Tunc adorti peditum aciem, nuntios ad consules rei gestae mittunt, Liv. 3, 70, 8:

tandem curia excesserunt. Tunc sententiae interrogari coeptae,

id. 45, 25, 1:

equites, relictis equis, provolant ante signa... Tunc inter priores duorum populorum res geritur,

id. 7, 8, 1:

iterum deinde interpellatus, in proposito persistit. Tunc Poppedius, abjecturum inde se... minatus est,

Val. Max. 3, 1, 2; cf. id. 5, 4, 1; 7, 3, 2; 7, 3, 6: tunc intendit arcum, et ipsum cor adulescentis figit, Sen. de Ira, 3, 14, 2; so id. Ot. Sap. 1, 1; id. Q. N. 1, 12, 1:

Dareum XXX inde stadia abesse praemissi indicabant. Tunc consistere agmen jubet,

Curt. 3, 8, 24:

contionem discedere in manipulos jubet. Tunc a veneratione Augusti orsus flexit ad victorias,

Tac. A. 1, 34; cf. id. ib. 1, 67; 12, 31; 12, 33; 12, 69; id. H. 4, 72; Vitr. 1, 4, 12; 1, 6, 7; 2, 1, 2; 2, 1, 4; 5, 12, 5; 7, praef. 5; 7, 1, 3; 7, 2, 2; 8, 1, 1; Suet. Ner. 49; id. Vit. 15 fin.; id. Dom. 16; Front. Strat. 2, 5, 4; Gell. 1, 22, 6; 6 (7), 17, 6; 13, 31 (30), 6; 14, 2, 9; [p. 1915] Flor. 2, 13 (4, 2), 71; Just. 11, 4, 1; 11, 10, 2; 12, 7, 7; 13, 3, 4; 18, 4, 10 et saep.; Dig. 1, 2, 2, § 26.—

Before an abl. absol. (postclass.):

statuunt tempus quo foedissimum quemque invadant. Tunc, signo inter se dato, inrumpunt contubernia,

Tac. A. 1, 48:

tunc, Campaniae ora proximisque insulis circuitis, Caprearum secessui quadriduum impendit,

Suet. Aug. 98:

tunc, exercitu in Aetoliam promoto, pecunias civitatibus imperat,

Just. 14, 1, 6; 21, 5, 2; 22, 2, 7; 25, 2, 6.—

Implying a consequence, then, under these circumstances, hence, accordingly:

caedere januam saxis, instare ferro, ligna circumdare ignemque circumicere coeperunt. Tunc cives Romani, qui Lampsaci negotiabantur, concurrunt,

Cic. Verr. 2, 1, 27, § 69: huc tota Vari conversa acies suos fugere videbat. Tunc Rebilus; Perterritum, inquit, hostem vides;

quid dubitas, etc.,

Caes. B. C. 2, 34:

animadversum est, extra consuetudinem longius a vallo esse aciem Pompei progressum. Tunc Caesar apud suos Differendum est iter, inquit, etc.,

id. ib. 3, 85:

omnium spe celerius Saguntum oppugnari adlatum est. Tunc relata de integro res ad senatum,

Liv. 21, 6, 5; cf. id. 9, 30, 10:

Tisiphoneque Saevit et huc illuc impia turba fugit. Tunc niger in porta serpentum Cerberus ore Stridet,

Tib. 1, 3, 71:

apud patres disseruit, nec posse Orientem nisi Germanici sapientia conponi, etc. Tunc decreto patrum permissae Germanico provinciae,

Tac. A. 2, 43; id. H. 4, 83; Vitr. 2, 8, 14; 2, 9, 16; Just. 39, 3, 11.—Emphatically, = tum vero:

donec ipse quoque longinquo morbo est implicitus. Tunc adeo fracti simul cum corpore sunt spiritus illi feroces ut, etc.,

Liv. 1, 31, 6.—And = tum primum:

multitudo tandem perrumpit ordines hostium. Tunc vinci pertinacia coepta, et averti manipuli quidam,

Liv. 9, 39, 10. —

In enumerations with tum... deinde... postea, etc.

In gen. (postclass.): ante omnia instituit ut e libertorum bonis dextans... cogeretur; deinde ut ingratorum, etc.;

tunc ut lege majestatis facta omnia... tenerentur,

Suet. Ner. 32 med.; so,

tunc... deinde... tunc, etc.,

Vitr. 1, 6, 12 and 13:

tunc... tunc... deinde... tunc,

id. 3, 5, 5 and 6; cf. id. 5, 12, 4; cf. Suet. Oth. 6; Flor. 4, 2, 88.—With tum: terras primum situmque earum quaerit; deinde condicionem maris;

tunc quidquid inter caelum terrasque interjacet perspicit... tum, peragratis humilioribus, ad summa prorumpit,

Sen. Cons. Helv. 17 fin.; so Gai Inst. 3, 6, 3.—

Of successive speakers in dialogue (rare):

tu vero abi, inquit, etc. Tunc Mucius Quandoquidem, inquit, est apud te virtuti honos, etc.,

Liv. 2, 12, 15:

apud quem Valerius in hunc modum egit, etc. Tunc Collatinus Quaero inquit, etc.,

Val. Max. 2, 8, 2.—With tum:

tunc poeta... inquit, etc. Tum Fronto ita respondit, etc.,

Gell. 19, 8, 10 and 11; 12, 13, 19; Val. Max. 7, 3, ext. 4.—

In co-ordination (very rare).

= praeterea, and then:

(Romulus) hoc consilio fultus... locupletari civis non destitit. Tunc, id quod retinemus hodie magna cum salute rei publicae, auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,

Cic. Rep. 2, 9, 15 sq.:

praeter has, frugalitas et continentia... splendorem illi suum adfunderent. Tunc providentia cum elegantia quantum decoris illi adderent!

Sen. Ep. 115, 3.—

In the connection cum... tunc (v. tum, I. C. 3.):

vivendum recte est cum propter plurima, tunc est Idcirco, etc.,

Juv. 9, 118 ( poet. for tum, on account of the foll. vowel).—

Vid. tunc etiam, III. B. 7. b.

As correlative of dependent clauses.

Of temporal clauses with cum.

Referring to definite past time.

Tunc as antecedent of the clause:

set Stalagmus quojus erat tunc nationis quom hinc abit?

Plaut. Capt. 4, 2, 108:

etiamne in ara tunc sedebant mulieres Quom ad me profectu's ire?

id. Rud. 3, 6, 8:

quo damnato tunc, cum judicia fiebant, HS. IV milibus lis aestimata est,

Cic. Verr. 2, 4, 10, § 22:

etenim tunc esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiscebatur,

id. ib. 2, 5, 43, §

111: atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat: vos tunc paruistis cum paruit nemo nisi qui voluit,

id. Lig. 7, 20: se ita pugnaturos ut Romae pugnaverint in repetenda patria, ut postero die ad Gabios, tunc cum effecerint ne quis hostium, etc., Liv. 6, 28, 9:

et quod tunc fecimus cum hostem Hannibalem in Italia haberemus, id nunc, pulso Hannibale, cunctamur facere?

id. 31, 7, 5:

infelix Dido, nunc te facta impia tangunt? Tunc decuit cum sceptra dabas,

Verg. A. 4, 597 (Rib. tum; v. Prisc. p. 8, 841 P.):

prudenter sensit tunc incrementum Romano imperio petendum fuisse cum intra septimum lapidem triumphi quaerebantur,

Val. Max. 4, 1, 10:

quorum nihil tunc cum diceretur parum aptum fuit,

Quint. 11, 1, 89; cf. Val. Max. 8, 8, ext. 1; 9, 8, ext. 1.—

Introducing the apodosis.

Of coincident actions:

cum jam adpropinquantium forma lemborum haud dubie esset... tunc injecta trepidatio,

Liv. 44, 28, 10.—

= deinde:

adversus singula quaeque cum respondere haud facile esset, et quereretur... purgaretque se invicem, tunc Papirius, redintegrata ira, virgas et secures expediri jussit,

Liv. 8, 32, 10:

divus Caesar cum exercitum habuisset circa Alpes, imperavissetque, etc., tunc qui in eo castello fuerunt... noluerunt imperio parere,

Vitr. 2, 9, 15:

cum nuntiatum esset Leonidae a XX milibus hostium summum cacumen teneri, tunc hortatur socios, recedant,

Just. 2, 11, 5.—

Of definite present time, tunc is not found; v. tum.—

Referring to indefinite time.

As antecedent:

arbitror, quo nos etiam tunc utimur cum ea dicimus jurati quae comperta habemus,

Cic. Font. 13, 29 (9, 19):

tunc obsequatur naturae cum senserit, etc.,

id. Fragm. Hort. Phil. 75 B. and K.; id. Tusc. 2, 6, 16; id. Verr. 1, 18, 55; 2, 5, 12, § 29: qui tunc vocat me, cum malum librum legi, only... when, never... unless (= tote dê), Cat. 44, 21 Ellis (Mull. tum):

deum tunc adfuisse cum id evenisset, veteres oratores aiebant,

Quint. 10, 7, 14:

tunc est commovendum theatrum cum ventum est ad illud Plodite,

id. 6, 1, 52; cf. id. 4, 2, 8; 12, 11, 7; Vitr. 2, 9, 3:

voluptas tunc, cum maxime delectat, exstinguitur,

Sen. Vit. Beat. 7, 4; cf. id. Q. N. 1, prol. 3; 5, 3, 3; 6, 3, 1; id. Ep. 10, 5; 85, 38:

in tantam quantitatem tenetur quae tunc in peculio fuit cum sententiam dicebat,

Dig. 5, 1, 15: tunc cum certum esse coeperit neminem ex eo testamento fore heredem, Gai Inst. 3, 13; 4, 71; Dig. 28, 3, 6, § 6; 40, 12, 16, § 2; 40, 7, 34.—

Introducing the apodosis:

cum autem fundamenta ita distantia inter se fuerint constituta, tunc inter ea alia transversa... collocentur,

Vitr. 1, 5, 7; 2, 1, 6; 2, 3, 2; 2, 5, 2;

3, 5, 13: cum folia pauca in acumine germinent, tunc maxime serendas ficus,

Plin. 18, 26, 65, § 245; Just. 41, 2, 9.—

Referring to future time:

ex ceteris autem generibus tunc pecunia expedietur cum legionibus victricibus erunt quae spopondimus persolvenda, Cic. Fragm. Ep. Caes. jun. 1, 8: tunc inter eas fore finem belli dixit cum alterutra urbs in habitum pulveris esset redacta,

Val. Max. 9, 3, ext. 3:

poterant videri tunc incohanda cum omnia quae... peregissem,

Quint. 6, 4, 1; Col. praef. 33; v. infra, III. A. 2. b.—

With temporal clauses introduced by ubi (rare).

Of definite past time:

ad quod bellum ubi consules dilectum habere occipiunt, obstare tunc enixe tribuni,

Liv. 4, 55, 2:

haec ubi convenerunt, tunc vero Philomelus consuetudinem nocte egrediendi frequentiorem facere,

id. 25, 8, 9.—

Of indefinite time.

As antecedent:

tunc autem est consummata infelicitas, ubi turpia non solum delectant, sed etiam placent,

Sen. Ep. 39, 6; id. Ben. 2, 3, 3; 2, 17, 3; id. Ep. 89, 19.—

In apodosis:

stillicidia ubi plura coiere et turba vires dedit, tunc fluere et ire dicuntur,

Sen. Q. N. 5, 13, 4; 6, 17, 2; 6, 18, 2.—

With temporal clauses introduced by postquam (posteaquam); rare.

Of definite past time:

posteaquam ingenuae virgines et ephebi venerunt ad deprecandum, tunc est pollicitus his legibus ut, etc.,

Vitr. 10, 16, 7 (but in Sall. C. 51, 40 Dietsch reads tum).—

Of indefinite time: si vero posteaquam eam destinasses, tunc perierit, etc., Dig 17, 2, 58, § 1.—

With temporal clauses introduced by ut (very rare):

ut vero... casus suorum miseris eluxit, tunc toto littore plangentium gemitus, tunc infelicium matrum ululatus... audiebantur,

Just. 19, 2, 11.—

With temporal clauses introduced by quando (rare).

As antecedent:

tunc quando abiero,

Plaut. Pers. 4, 7, 19 (4, 8, 8): tunc inserentur (cerasi) quando his vel non est, vel desinit gummi effluere, Pall. Oct. 12.—

In apodosis:

quando quodque eorum siderum cursum decorum est adeptum... tunc ex alterius naturae motione transversa... vinci a tardioribus videbantur,

Cic. Univ. 9.—

With temporal clauses introduced by dum (very rare):

tunc tamen utrumque tolerabile est, dum illi vis sua est,

Sen. Ep. 83, 21.—

With conditional clauses.

In gen.

As antecedent:

consilium istud tunc esset prudens si rationes ad Hispaniensem casum accommodaturi essemus,

Cic. Att. 10, 8, 2:

sin autem ventus interpellaverit et... tunc habeat canalem longum pedes quinque, etc.,

Vitr. 8, 5, 2:

tunc fidem fallam, tunc inconstantiae crimen audiam si, cum omnia eadem sint quae erant promittente me, non praestitero promissum,

Sen. Ben. 4, 35, 2.—

In apodosis:

si se simul cum gloria rei gestae exstinxisset, tunc victorem, quidquid licuerit in magistro equitum, in militibus ausurum,

Liv. 8, 31, 7:

quem si inclusit mare, tum ille exitu simul redituque praecluso, volutatur,

Sen. Q. N. 6, 15:

quod si non illum, sed me peccasse putabis, tunc ego te credam cordis habere nihil,

Mart. 2, 8, 6: si nullus sit suorum heredum, tunc hereditas pertinet ad adgnatos, Gai Inst. 3, 9:

si vero dissentiunt, tunc praetoris partes necessariae sunt,

Dig. 2, 14, 7, § 19; Sen. Q. N. 6, 9, 2; Gai Inst. 3, 205; Dig. 1, 3, 22.—

With a supposition contrary to fact:

audivi te cum alios consolareris: tunc conspexissem, si te ipse consolatus esses,

Sen. Prov. 4, 5.—

After abl. absol. (rare):

legatis auditis, tunc de bello referre sese Aemilius dixit,

Liv. 44, 21, 1:

his ita praeparatis, tunc in rotae modiolo tympanum includatur,

Vitr. 10, 9 (14), 2.

Particular connections.

With other particles of time.

Jam tunc (rare):

nisi jam tunc omnia negotia diligentissime confecissem,

Cic. Fam. 3, 12, 3: bellum jam tunc ab illis geri coeptum cum sibi Phrygiam ademerint, Trog. Pomp. ap. Just. 38, 53:

At. C. Marius L. Sullam jam tunc, ut praecaventibus fatis, copulatum sibi quaestorem habuit,

Vell. 2, 12, 1:

Archilochum Nepos Cornelius tradit, Tullo Hostilio Romae regnante, jam tunc fuisse poematis clarum et nobilem,

Gell. 17, 21, 8:

palam jam tunc multae civitates libertatem bello vindicandam fremebant,

Just. 13, 5, 5. —

With demum and denique, not until then, then only, then at last.

Tunc demum.

Absol.:

tunc demum nuntius missus ad tertiam legionem revocandam,

Liv. 41, 3, 5:

tunc demum pectora plangi Contigit,

Ov. H. 11, 91:

tunc demum intrat tabernaculum,

Curt. 4, 13, 20:

tunc demum alia mala (exstiterunt),

Sen. Q. N. 1, 17, 6:

(aquilae) primo deponunt, expertaeque pondus, tunc demum abeunt,

Plin. 10, 3, 4, § 14:

tunc demum... invidiam quae sibi fieret deprecati sunt,

Suet. Calig. 9:

tunc demum ad otium concessit,

id. Claud. 5.—

With cum clause:

postero die cum circumsessi aqua arceremur, nec ulla... erumpendi spes esset, tunc demum pacti sumus, etc.,

Liv. 21, 59, 6:

et serius cum redisset, tum demum, recepto sospite filio, victoriae tantae gaudium consul sensit,

id. 44, 44, 3:

cum ab his oritur, tunc demum ei ratio constat,

Val. Max. 4, 8 prooem.: quos ordine suo tunc demum persequar cum praefaturus fuero, Col. praef. 33; Sen. Ep. 84, 6; id. Q. N. 7, 13, 1.—

Tunc denique (very rare): hi dicebantur in eo tempore mathêmatikoi. Exinde ad perspicienda principia naturae procedebant ac tunc denique nominabantur phusikoi, Gell. 1, 9, 7.—

Tunc primum:

quia tunc primum superbiae nobilitatis obviam itum est,

Sall. J. 5, 2:

tunc primum circo qui nunc maximus dicitur, designatus locus est,

Liv. 1, 35, 8:

eum dolorem ulta est (plebs) tunc primum plebeis quaestoribus creatis,

id. 4, 54, 2:

tunc primum equo merere equites coeperunt,

id. 5, 7, 13:

lectisternio tunc primum in urbe Romana facto,

id. 5, 13, 6; Tac. A. 11, 38; Suet. Ner. 17; Just. 8, 5, 1; 11, 10, 2; Jul. Capitol. Anton. Phil. 5; 7.—

With deinde (cf.: tum deinde).

Deinde tunc:

roga bonam mentem, bonam valetudinem animi, deinde tunc corporis,

Sen. Ep. 10, 4; 74, 23; 117, 1.—

Tunc deinde: primum militiae vinculum est religio et signorum amor, et deserendi nefas; tunc deinde facile cetera [p. 1916] exiguntur, Sen. Ep. 95, 35; 11, 4; Val. Fl. 8, 109; Cels. 4, 15.—So, tunc postea, Vitr. 1, 6, 7.—

Tunc tandem:

simul enim cessit possessione Dii, excitavit hostem, ut tunc tandem sciret recuperanda esse quae prius amissa forent,

Liv. 44, 8, 4.—

With emphatic particles.

Tunc vero (or enimvero):

in turbatos jam hostes equos inmittunt. Tunc vero Celtiberi omnes in fugam effunduntur,

Liv. 40, 40, 10:

cunctantem tamen ingens vis morbi adorta est. Tunc enim vero deorum ira admonuit,

id. 2, 36, 6:

tunc vero impotentis fortunae species conspici potuit,

Curt. 3, 11, 23: Tiberioque suspensa semper verba;

tunc vero nitenti, etc.,

Tac. A. 1, 11.—

Tunc quidem: et tunc quidem Perseus copias reduxit;

postero die, etc.,

Liv. 42, 57, 9:

tunc quidem sacrificio rite perpetrato, reliquum noctis rediit, etc.,

Curt. 4, 13, 16; cf. id. 3, 12, 21.—

Ne tunc quidem:

quia ne tunc quidem obsistebatur,

Front. Strat. 3, 17, 9:

ac ne tum quidem senatu aut populo appellato,

Suet. Ner. 41; cf. Just. 27, 3, 6.—

Tunc maxime (or tunc cum maxime).

Chiefly at that time, especially then:

Theophrastus est auctor, in Ponto quosdam amnes crescere tempore aestivo... aut quia tunc maxime in umorem mutabilis terra est, aut quia, etc.,

Sen. Q. N. 3, 26, 2.—

Just then:

hospitem tunc cum maxime utilia suadentem abstrahi jussit ad capitale supplicium,

Curt. 3, 2, 17:

non incidunt causae quae iram lacessant? sed tunc maxime illi oppugnandae manus sunt, Sen. de Ira, 2, 14, 2: sapiens tunc maxime paupertatem meditatur cum in mediis divitiis constitit,

id. Vit. Beat. 26, 1.—

Tunc interea, Gell. 3, 7, 7; v. supra, I. A. 4. a.—

Etiam tunc.

Even then:

experiri etiam tunc volens an ullae sibi reliquae vires essent, etc.,

Gell. 15, 16, 3.—

Still:

quam defunctam praetextatus etiam tunc pro rostris laudavit,

Suet. Calig. 10.— And with cum, Plaut. Rud. 3, 6, 8; v. supra, II. A. 1. a.—

Tunc etiam.

Etiam as connective, tum = eo tempore:

in civitate plena religionum, tunc etiam ob recentem cladem superstitiosis principibus, ut renovarentur auspicia, res ad interregnum redit,

Liv. 6, 5, 6.—

Poet. for tum etiam, on account of the vowel:

ultima prona via est, et eget moderamine certo, Tunc etiam... Tethys solet ipsa vereri,

Ov. M. 2, 68.—

Tunc quoque.

Also then:

irae adversus Vejentes in insequentem annum dilatae sunt. Tunc quoque ne confestim bellum indiceretur religio obstitit,

Liv. 4, 30, 13; 44, 37, 12: saepe legit flores;

et tunc quoque forte legebat,

Ov. M. 4, 315:

quare et sereno tonat? quia tunc quoque per quassum et scissum aera spiritus prosilit,

Sen. Q. N. 2, 18:

cum quidam histriones producti olim, tunc quoque producerentur,

Suet. Claud. 21:

tunc quoque in Hyrcaniam remittitur,

Just. 38, 9, 9.—

Even then:

tunc quoque cum antiqui illi viri inclite viverent, cura comere capillum fuit,

Sen. Q. N. 1, 17, 7:

faba vero non antequam trium foliorum. Tunc quoque levi sarculo purgare melius quam fodere,

Plin. 18, 26, 65, § 241; Suet. Ner. 26; Flor. 1, 7, 12.—With tum demum:

tametsi ad audiendum pigre coitur. Plerique in stationibus sedent... ac sibi nuntiari jubent an jam recitator intraverit... an ex magna parte evolverit librum: tum demum ac tunc quoque lente cunctanterque veniunt,

Plin. Ep. 1, 13, 2.—

= sic quoque, even as it was:

quin nisi firmata extrema agminis fuissent, ingens in eo saltu accipienda clades fuerit. Tunc quoque ad extremum periculi ventum est,

Liv. 21, 34, 8.—

Tunc temporis (postclass.;

v. tum, III. E.): ex gente obscura tunc temporis Persarum,

Just. 1, 4, 4:

parvae tunc temporis vires Atheniensibus erant,

id. 3, 6, 6:

ad abolendam invidiae famam qua insignis praeter ceteros tunc temporis habebatur,

id. 8, 3, 7:

erat namque tunc temporis urbs Appulis Brundisium,

id. 12, 2, 7.

vānesco, ĕre, v. inch. n. [vanus], to pass away, disappear, vanish ( poet. and in postAug. prose).

Lit.:

incipiunt gravidae vanescere nubes,

Ov. Tr. 1, 2, 107:

Ceres in sterilem herbam,

id. Am. 3, 7, 31:

spiritus meus in auras,

id. H. 12, 85:

cuncta in cinerem,

Tac. H. 5, 7:

nigra sed infusā vancscat sepia lymphā,

Pers. 3, 13:

(nubes) pondere suo victa in latitudinem vanescebat,

Plin. Ep. 6, 16, 6.—

Trop.:

vanescitque absens et novus intrat amor,

Ov. A. A. 2, 358:

inanis credulitas tempore ipso,

Tac. A. 2, 40; cf.:

tempore ac spatio vanescere,

id. ib. 2, 82:

ira plebis,

id. ib. 5, 9:

dicta per auras,

Ov. Am. 2, 14, 41:

vos nolite pati nostrum vanescere luctum,

i. e. to be in vain, Cat. 64, 199:

cavendum est ne ipsa expositio vanescat,

Quint. 4, 3, 8:

quod magnificum alio referente fuisset, ipso qui gesserat recensente vanescit,

Plin. Ep. 1, 8, 15.

* * *

* * *

* * *

* * *