share+(out)+es

* * *

in compds. fully, quite, amply.

* * *

in COMPDS, fully, quite, enough; it may be used with almost any adjective or adverb, e. g. full-afla, adj. fully able to, Gþl. 265, 371. full-afli, a, m. a full mighty man, Lex. Poët. full-bakaðr, part. full-baked, Orkn. 112, Fas. i. 85. full-boðit, part. n. good enough for, fully a match for, Bjarn. 8. full-borða, adj. a ‘full-boarded’ ship, with bulwarks of full height, Fms. ii. 218. full-býli, n. full provisions for a house, Bs. ii. 145. full-djarfliga, adv. (-ligr, adj.), with full courage, Fms. viii. 138. full-drengiligr, adj. (-liga, adv.), full bold, Eg. 29, Lex. Poët. full-drukkinn, part. quite drunk, Edda, Fms. i. 291, Ó. H. 72. full-dýrr, adj. full dear, N. G. L. i. 37. full-elda, adj. full hot, Fas. ii. 361. full-eltr, part. pursued enough, Ísl. ii. 361. full-féa, adj. = fullfjáðr. full-fengi, n. a sufficient haul, Gullþ. 9, Bs. ii. 42. full-fengiligr, adj. quite good, Stj. 201. full-ferma, d, to load full, Ísl. ii. 77. full-fimr, adj. quite alert, Fas. iii. 485. full-fjáðr, part. full monied, Gþl. 514. full-frægt, n. adj. famous enough, Fs. 17. full-fúss, adj. quite ready, Fms. x. 402, Grett. 159. full-færa, ð, to prove fully, Stat. 296. full-gamall, adj. full old, Fas. i. 376, Orkn. 112. full-gildi, n. a full prize, Thom. 18. full-glaðr, adj. full glad, Fms. iii. 52. full-goldit, part. fully paid, Þorst. St. 54. full-góðr, adj. good enough, Fms. i. 289, vii. 272, Ó. H. 115, Sks. 219. full-göra, ð, to fulfil, complete, perform, Stj. 391, Hkr. ii. 396, Fms. i. 189, Fs. 42, Bjarn. 25: reflex., K. Á. 108, Str. 2. full-görð, performance, D. N. full-görla (full-görva, Ls. 30), adv. full clearly, Stj. 608, Hom. 159, Fms. i. 215. full-görliga, adv. fully, Str. 19. full-görr, part. fully done, Bárð. 165, Stj. 166 ( ripe): metaph. full, perfect, f. at afli, Fms. vi. 30. full-hefnt, part. fully avenged, Fas. ii. 410, Al. 34. full-heilagr, adj. full holy, Hom. 156. full-hugðr, part. full-bold, dauntless, El. 6; cp. Gh. 15, where full-hugða seems to be a verb pret. and to mean to love. full-hugi, a, m. a full gallant man, a hero without fear or blame, Eg. 505, Fms. ii. 120, vii. 150, viii. 158, Rd. 223, Ísl. ii. 360. full-indi, n. abundance, Fas. ii. 502. full-ílla, adv. (full-íllr, adj.), full ill, badly enough, Fas. i. 222, Am. 83. full-kaupa, adj. bought full dearly, Ó. H. 114. full-kátr, adj. gleeful, Fms. viii. 101. full-keyptr, part. bought full dearly, Nj. 75, Þórð. 65. full-koma, mod. full-komna, að, to fulfil, complete, Stj. 51, Bs. i. 694, K. Á. 22. full-kominn, part. perfect; f. at aldri, afli, etc., full-grown, Fms. vii. 199, xi. 182, Nj. 38, Eg. 146, 256; f. vin, 28, 64; f. ( ready) at göra e-t, Hkr. i. 330: freq. in mod. usage, perfect, N. T. full-komleikr (- leiki), m. perfectibility, Barl. fullkom-liga, adv. (-ligr, adj.), perfectly, Barl. full-kosta, adj. full-matched (of a wedding), Nj. 16, Fms. iii. 108, Fs. 31. full-kvæni, adj. well married, Skv. 1. 34. full-langt, n. adj. full long. full-launaðr, part. fully rewarded, Grett. 123. full-leiksa, adj. having a hard game ( hard job), Bjarn. 66. full-lengi, adv. full long, Fms. vi. 18, Sturl. i. 149. full-liða, adj. having men ( troops) enough, Ísl. ii. 347: quite able, Gþl. 265, v. l. full-liga, adv. fully, Fms. v. 226, ix. 257, Greg. 58. full-malit, part. having ground enough, Gs. 16. full-mikill, adj. full great, Fs. 16. full-mæli, n. a final, full agreement, Gþl. 211, v. l. full-mælt, part. spoken enough ( too much), Hkr. i. 232. full-mætr, adj. ‘full-meet,’ valid, Dipl. ii. 2. full-numi, full-numa (full-nomsi, Barl. 73), adj.; f. í e-u, or f. e-s, having learnt a thing fully, an adept in a thing, Bárð. 181, Fas. ii. 241, Sturl. iii. 173, Karl. 385. full-nægja, ð, to suffice, Fb. ii. 324; mod. Germ. genug-thun = to alone for. full-nægja, u, f. [Germ. genug-thuung], atonement. full-ofinn, part. full-woven, finished, El. 27. full-orðinn, part. full-grown, of age, Grett. 87 A. full-ráða, adj. fully resolved, Fms. viii. 422. full-reyndr, part. fully tried, Rd. 194, Fms. vii. 170. full-rétti, n. a law term, a gross insult for which full atonement is due, chiefly in the law of personal offence: phrases, mæla fullrétti við mann, of an affront in words, Grág. i. 156, ii. 144; göra fullrétti við e-n, to commit f. against one, i. 157; opp. to hálfrétti, a half, slight offence: fullrétti was liable to the lesser outlawry, Grág. l. c. fullréttis-orð, n. a verbal affront, defined as a gross insult in N. G. L. i. 70, but in a lighter sense in Grág. ii. 144, cp. Gþl. 195. fullréttis-skaði, a, m. scathe resulting from f., Gþl. 520, Jb. 411. fullréttis-verk, n. a deed of f., Gþl. 178. full-ríkr, adj. full rich, Fms. v. 273, viii. 361, Fas. iii. 552. full-roskinn, adj. full-grown, Magn. 448, Grett. 87. full-rýninn, adj. fully wise, Am. 11. full-ræði, n. full efficiency, Valla L. 202: full match = fullkosta, Fms. i. 3; fullræði fjár, efficient means, Ó. H. 134, cp. Fb. ii. 278: fullræða-samr, adj. efficient, active, Bs. i. 76. full-rætt, part. enough spoken of, Gh. 45. full-röskr, adj. in full strength, Vígl. 26, Grett. 107 A, 126. full-sekta, að, to make one a full outlaw, Ísl. ii. 166. full-skipat, part. n. fully engaged, taken up, Fas. iii. 542. full-skipta, t, to share out fully, Fms. xi. 442. full-skjótt, n. adj. full swiftly, Fms. viii. 210. full-snúit, part. n. fully, quite turned, Fms. viii. 222. full-sofit, sup. having slept enough, Dropl. 30. full-spakr, adj. full wise, Gs. 8; a pr. name, Landn. full-staðit, part. n. having stood full long, Gs. 23. full-steiktr, part. fully roasted, Fs. 24. full-strangr, adj. full strong, Mkv. full-svefta (full-sæfti, v. l.), adj. having slept enough, Sks. 496, Finnb. 346. full-sæfðr, part. quite dead, put to rest, Al. 41. full-sæla, u, f. wealth, bliss; f. fjár, great wealth, Fms. vii. 74, xi. 422, Fas. iii. 100, Band. 25; eilíf f., eternal bliss, 655 xiii. A. 2. full-sæll, adj. blissful, Fms. viii. 251, Band. 7. full-sæmdr, part. fully honoured, Fas. iii. 289. full-sæmiliga, adv. (-ligr, adj.), with full honour, Fas. iii. 124. full-sætti, n. full agreement, full settlement, Grág. ii. 183. full-tekinn, part.; f. karl, a full champion (ironic.), Grett. 208 A. new Ed. (slang). full-tíða ( full-tíði), adj. full-grown, of full age, Eg. 185, Js. 63, 73, Grág. ii. 112, Landn. 44 (v. l.), Gþl. 307, 434, K. Á. 58, Vígl. 18, Ísl. ii. 336: gen. pl. fulltíðra, Grág. ii. 113. full-trúi, a, m. a trustee, one in whom one puts full confidence, also a patron, Fms. iii. 100, xi. 134, Rd. 248, in all these passages used of a heathen god; frændi ok f., Bs. i. 117: vinr ok f., Fms. v. 20:—in mod. usage, a representative, e. g. in parliament, a trustee, commissary, or the like. full-tryggvi, f. full trust, Grett. 97 new Ed. full-týja, ð, to help, = fulltingja, Fm. 6. full-vandliga, adv. (-ligr, adj.), with full care, Fas. iii. 237. full-váxinn, part. full-grown, 655 xxx. 5, Al. 18, Stj. 255, Sks. 35. full-vaxta, adj. = fullvaxinn, Nj. 259 (v. l.), Sks. 35 ( increased). full-veðja, adj. one who is a full bail or security, H. E. i. 529, N. G. L. i. 215; in mod. usage, one who is fully able to act for oneself. full-vegit, part. n. having slain enough, Am. 50. full-vel, adv. full well, Skálda 161, Fms. viii. 162, Fas. i. 104. full-velgdr, part. quite warm, fully cooked, Fas. iii. 389. full-virði, n. a full prize, Grág. ii. 216. full-víss, adj. full wise, quite certain, Hom. 160. full-þroskaðr, part. full-grown, full strong, Fær. 97, Valla L. 196. full-þurr, adj. full dry, Eb. 260, Grett. 109. full-öruggr, adj. fully trusting.

að, to share out.

* * *

(-da, -dr), v.

1) to divide into parts;

sú á, er deilir með jötna sonum grund ok með goðum, that river which parts the giants and the gods;

alit þat land, er vatnsföll deila til sjófar, of which the rivers form the boundaries down to the sea;

vildi H. bæði kjósa ok deila, H. would both choose and deal (viz. divide the catch in shares and choose for himself the share he liked best);

láta en kjósa ok deila, to give one an arbitrary power in a case;

with dat. (hversu má keisarinn deila sér í tvá staði);

2) to deal out, apportion, allot;

deildr hlutr, a share allotted to one;

deila dögurð, mat á málum, to deal out portions of food in a household;

deila víg með verum, to deal victory fairly among men;

3) to distinguish, discern, = greina;

eptir þat sá sól ok mátti þá deila ættir, they could then discern the quarters of heaven;

deila liti, to discern colours;

eigi deilir litr kosti (acc. pl.), colour is no sure test of the quality;

4) to busy or occupy oneself with, deal with (engi maðr á önnur mál at deila í kirkju, nema biðja fyrir sér);

hann við Ríg rúnar deildi, he capped ritnes (spells) with R.;

deila orðspeki við e-n, to contend in learning with one;

þótt hringbrotar heiptir deili, though men hate one another;

deila kníf ok kjötstykki, to share knife and meat;

5) deila við e-n, to quarrel with one (deila við heimska hali);

deili gröm við þik, may the fiends bandy words with thee;

deila um e-t, to quarrel, contest about;

þeir deildu um (they have a lawsuit about) jarðir;

deila á e-n, to contend against one;

deila illyrðum, illdeildum, to chide, abuse one another;

deila afli, ofríki, við e-n, to deal harshly and overbearingly with one;

impers., ef í þat deilir, if there be dissent on that point;

ef í deilir með þeim, if they disagree;

6) to be master of, possess (deila bauga, fé);

hug skaltu deila, thou shalt control thy mind (feelings);

þar er munuð deilir, when love is concerned, in a matter of love;

7) refl., deilast, to spread, branch off (svá viða sem kristni deilist um heim);

meðan mér deilist lífit til, as long, as life is granted me;

deilast at e-u, to disagree about a thing.

f. disagreement, contest;

eiga, halda, deilu við e-n, to quarrel or contend with one.

* * *

d, [Goth. dailjan and ga-dailjan = μερίζειν, μεταδιδόναι, διαιρεθν, etc.; A. S. dælan; Engl. to deal; Germ. theilen; O. H. G. tailjan; Swed. dela; Dan. dele.]

I. with acc. (never dat.), to deal, divide; the phrase, vilja bæði kjósa ok deila, will both choose and deal, of unfair dealing, a metaphor taken from partners, e. g. fishermen, where one makes the division into shares (deilir), and the others choose (kjósa) the shares they like best, Ld. 38; deildr hlutr, a dealt lot. i. e. share dealt or allotted to one, Grág. i. 243; d. e-m e-t, to allot one a thing, to deal out to one, ii. 294: deila dögurð, d. mat (in mod. usage skamta), to deal out portions of food in a household, Ísl. ii. 337; sér at þar var manni matr deildr, Gísl. 47; þú kunnir aldregi d. mönnum mat, Ls. 46: þá er maðr á brot heitinn ef honum er eigi deildr matr á malum, Grág. i. 149; cp. the proverb, djarfr er hver inn deildan verð; d. fé, Skm. 22; d. bauga, Rm. 20; d. e-t út, to deal out, give, Fms. xi. 434.

2. of places, to divide, bound; fírðir deila, the firths are the boundaries, Grág. ii. 217; vatnsföll ( rivers) d. til sjávar. Eg. 131: sva vítt sem vatnsföll deila til sjávar, Landn. 57. K. Þ. K. 34.

β. used impers. as it seems; deilir norðr vatnsföllum, Ísl. ii. 345; fjöll þau er vatnsföll deilir af milli héraða, the fells that divide the waters, form the water-shed, between the counties, Grág. i. 432; þar er víkr deilir, Hlt.

3. metaph. to distinguish, discern; eptir þat sá sól, ok máttu þá d. ættir, after that the sun broke forth, and they could discern the airts (of heaven), Fb. i. 431, Fms. iv. 38; deila liti, to discern colours (lit-deili), hence the proverb, eigi deilir litr kosti (acc. pl.), colour (i. e. look, appearance) is no sure test, Nj. 78: metaph., d. víg, to act as umpire in a fight, tourney, or the like, Ls. 22: we ought perh. to read deila (not bera) tilt með tveim, 38.

4. various phrases, deila sér illan hlut af, to deal onself a had share in, to deal badly in a thing, Ld. 152: the phrase, e-t deilir máli (impers.), it goes for a great deal, is of great importance, Hs. 65, mod. usage skipta máli, miklu, etc.: d. mál, to deal with a thing, Hom. 34; d. mál e-s, to deal speech, to discuss or confer with one, Ó. H. 82 (in a verse): d. e-n málum, to deal, i. e. speak, confer, with one, Krók. 36 C: d. orðspeki við e-n, to deal, i. e. contend in learning with one, Vþm. 55; rúnar, Rm. 42; eiga við e-t at d., to have to deal with a thing, Fms. viii. 288: the phrase, d. mál brotum, to deal piecemeal with a case, take a partial or false view of a thing, or is the metaphor taken from bad payment (in bauga-brot, q. v.)? Eb. 184; þeir hafa eigi deilt þetta mál brotum, i. e. they have done it thoroughly, have not been mistaken, Konr. 52: to share in a thing, d. kníf ok kjötstykki, to share knife and meat, Grág., Ísl. ii. 487: the phrase, d. hug, to ‘deal one’s mind,’ pay attention to, with a notion of deep concern and affliction; heil vertú Sváfa, hug skaltú d., thy heart shall thou cleave, Hkv. Hjörv. 40: deildusk hugir, svá at huskarlar héldu varla vatni, their minds were so distraught, that the house-carles could hardly forbear weeping, Fms. vi. (in a verse); hence a hardened man is called lítill skapdeildar maðr, (Hugdeila, mind’s concern, is the name of a poem of the 17th century): at þeir deildi enga úhæfu, that they should forbear dealing outrageously, Fms. i. 22; d. heiptir, to deal hatred, to hate (poët.), Hkv. 41: d. afli, ofríki við e-n, to deal harshly and overbearingly with one. Fms. i. 34; d. illyrðum, ill-deildum, to chide, abuse one another, Háv. 37, Ld. 158.

II. neut. to be at feud, quarrel; the saying, sjaldan veldr einn þegar tveir deila; deili gröm við þig, Hkv. I. 43; ek bað flögð d. við þau, Sighvat: d. til e-s, to quarrel for a thing, Eg. 510: d. upp á e-n, to complain of one, Stj. 294. Exod. xvii. 2, ‘Why chide ye with me?’

β. impers., ef í þat deilir, if there be dissent on that point, Grág. ii. 125; ef í deilir með þeim, if they dissent, i. 58.

2. d. um e-t, to contend about a thing, as a law term; þeir deildu ( they had a lawsuit) um jarðir, Fms. iv. 201; þeir deildu um landaskipti, 315; þeir deildu um land þat er var …, Landn. 125; þeir deildu um leysingja-arf, 100, 101: metaph., d. um stafn, to come to a close fight, Orkn. 232.

III. reflex. to spread, branch off; vatnsföll deilask milli héraða, Grág. ii. 218; svá víða sem hón (i. e. Christianity) deilisk um heim, Hom. 49.

2. meðan mér deilisk lífit til, as long as life be dealt (i. e. granted) me, Fms, viii. 205; e-t deilisk af, a thing comes to pass, Hkr. iii. 55 (in a verse); kölluðu þeir, at lengi mundi vörn deilask af úti, that a long defence would be dealt out, i. e. there would be a long struggle, Sturl. i. 59, cp. the Goth. afdailjan = to pay off; hugr deilisk (vide above): þat mun oss drjúgt deilask, it will cost us dear, Am. 19.

* * *

(-da, -dr), v.

1) to divide into parts;

sú á, er deilir með jötna sonum grund ok með goðum, that river which parts the giants and the gods;

alit þat land, er vatnsföll deila til sjófar, of which the rivers form the boundaries down to the sea;

vildi H. bæði kjósa ok deila, H. would both choose and deal (viz. divide the catch in shares and choose for himself the share he liked best);

láta en kjósa ok deila, to give one an arbitrary power in a case;

with dat. (hversu má keisarinn deila sér í tvá staði);

2) to deal out, apportion, allot;

deildr hlutr, a share allotted to one;

deila dögurð, mat á málum, to deal out portions of food in a household;

deila víg með verum, to deal victory fairly among men;

3) to distinguish, discern, = greina;

eptir þat sá sól ok mátti þá deila ættir, they could then discern the quarters of heaven;

deila liti, to discern colours;

eigi deilir litr kosti (acc. pl.), colour is no sure test of the quality;

4) to busy or occupy oneself with, deal with (engi maðr á önnur mál at deila í kirkju, nema biðja fyrir sér);

hann við Ríg rúnar deildi, he capped ritnes (spells) with R.;

deila orðspeki við e-n, to contend in learning with one;

þótt hringbrotar heiptir deili, though men hate one another;

deila kníf ok kjötstykki, to share knife and meat;

5) deila við e-n, to quarrel with one (deila við heimska hali);

deili gröm við þik, may the fiends bandy words with thee;

deila um e-t, to quarrel, contest about;

þeir deildu um (they have a lawsuit about) jarðir;

deila á e-n, to contend against one;

deila illyrðum, illdeildum, to chide, abuse one another;

deila afli, ofríki, við e-n, to deal harshly and overbearingly with one;

impers., ef í þat deilir, if there be dissent on that point;

ef í deilir með þeim, if they disagree;

6) to be master of, possess (deila bauga, fé);

hug skaltu deila, thou shalt control thy mind (feelings);

þar er munuð deilir, when love is concerned, in a matter of love;

7) refl., deilast, to spread, branch off (svá viða sem kristni deilist um heim);

meðan mér deilist lífit til, as long, as life is granted me;

deilast at e-u, to disagree about a thing.

f. disagreement, contest;

eiga, halda, deilu við e-n, to quarrel or contend with one.

* * *

u. f. disagreement, a contest, often as a law term, law contest (laga-deila, þing-deila), Nj. 90, Fms. i. 68, iv. í 19, 198, vi. 136, viii. 146, Sturl. i. 105, Eg. 367, Rd. 304, Ld. 204.

COMPDS: deilugjarn, deilumál, deiluvænligr.

* * *

(-pta, -ptr), v.

1) to divide;

s. e-u í tvá staði, to divide into two parts;

s. e-u með sér, to divide between themselves (sumum mönnum skiptu þeir með sér til ánauðar);

2) to share, deal out (nornir skipta geysiújafnt);

enda skipti guð með oss, and so may God judge between us;

3) to shift, change (s. litum, nafni, skapi);

4) þat skiptir engu (litlu, miklu), it is of no (little, great) importance, it makes no (little, great) difference;

mik skiptir engu, it is of no moment to me, does not concern me;

s. máli, to be of importance (þótti henni allmiklu máli s., at þér tœkist stórmannliga);

eiga máli at s. um e-t, to have a right to deal with, be concerned about, a thing;

þat mun tveimr s., it will turn out in one of two ways;

sér Pálnatoki, at mun tveimr um s., that it will turn out one way or the other;

þat skipti mörgum hundruðum, it was a matter of (it amounted to) many hundreds;

sitr Ólafr nú at búi sínu, svá at vetrum skipti, for several years;

5) absol. to come about, happen;

ef því er at s., if it comes to that;

því er at s. þó, it will however turn out so;

6) with preps., s. sér af e-u, to take part in, concern oneself with a thing (Glúmr skipti sér ekki af um búsýslu);

s. e-u fyrir e-t, to exchange a thing for another;

undarliga skiptit ér til, ye do strangely with things;

impers., skiptir e-n veg til, it turns out, comes to pass (þannig skipti til sem úlíkligra mundi þykkja);

s. um e-u, to change;

s. um trúnaði sínum, to go over to the other side;

s. um e-t, to change (s. um bústað, lánardróttna, nafn);

s. um, to come to a crisis, turn one way or other (skjótt mun um s.);

s. e-u við e-n, to exchange with one another (s. höggum við e-n);

s. orðum við e-n, to bandy words with one;

s. ríki við e-n, to share the kingdom with (sá hann engan annan sinn kost en s. ríki við Harald);

7) refl., skiptast, to divide themselves, disperse (skiptust þeir, snøru sumir norðr); to change (þá skiptust tungur á Englandi, er Vilhjálmr bastarðr vann England);

recipr., skiptast e-u við, to make an exchange;

s. gjöfum (höggum) við, to exchange presents (blows);

s. við um róðr, to row by turns.

* * *

t, [A. S. scyftan; Engl. shift; Dan. skifte]:—to make a division of a thing, with dat. of the thing; to part, share, divide; skipta e-u í hluti, Eluc. 8; s. hrepp í fjórðunga, Grág. i. 443; s. liði í sveitir, Fms. ix. 511, x. 268; skipta þeir nú félagi sínu, Ld. 192; s. arfi, Eg. 197; s. með sér úmögum, Grág. i. 237 sqq.; sumum mönnum skiptu þeir með sér til ánauðar, Fms. i. 77; tóku þeir at herfangi allt fólk ok skiptu milli skipanna, vii. 195; s. vatni með mönnum, Grág. ii. 290; s. landi með okkr, 254; konungr skipti landi með sonum sínum, Fms. i. 6: s. e-u við e-n, to share it with another, Eg. 333, Fms. vii. 176; s. sundr, to part asunder, divide; ef sundr er skipt lögunum, þá mun sundr skipt friðinum, Nj. 164: to share, nornir skipta geysi-újafnt, Edda 11; enda skipti Guð með okkr, Nj. 165; látum s. Guð giptu, Fms. viii. (in a verse).

2. so in the phrases, vil ek mér engu af skipta, I will take no share for myself, will take no part in, Bs. i. 7, Band. 9 new Ed.; skipta sér lítið af e-u, Hom. (St.), Fas. iii. 529; s. mér engu af við þik, to leave thee alone, Fms. ii. 162; Þorgils bað hann sér ekki s. af við hana, heed her not, vii. 219; Glúmr skipti sér ekki af um búsýslu, Glúm. 335; þat er hann skipti sér af um mál manna, when he took part in men’s affairs, Ld. 98.

3. acc., skipta bækr í kapítala, Skálda 174; jörðin var í brott skipt, Stj. 26; s. föng sin, Hom. 151; s. fé sitt, 152: this usage is due to the influence of Latin, and is rare in classical writings, old or mod., cp. Grág. i. 84; s. sitt líf í betra efni, Mar.

II. to shift, change, also with dat.; skipta litum, to change colour, Rb. 354; s. göngu sinni, 100; s. nafni, Fms. xi. 416; s. skapi, Nj. 217; s. skaplyndi, Fms. vii. 113; s. um trúnaði sínum, to turn to the other side, x. 125: rarely with acc., skipta í ýmis kvikendi (cp. skiptingr), Barl. 25.

2. skipta e-u, to be of importance to a matter, to change or alter it; eigi skiptir þat arfi, it does not change the inheritance, Grág. i. 183; eiga máli at s. um e-t, to be concerned about a thing, Nj. 87, 240; þótti henni allmiklu máli s., it concerned her much, Ó. H. 31, 97; þat skiptir engu, it does not matter, Fms. vi. 14; þykki mér þat miklu s., Eg. 714; kveðsk ok engu máli þykkja s., it did not matter to him, Ísl. ii. 350; mik skiptir öngu, Nj. 33; ek ætla mik öngu s. hverr þú ert, Fms. x. 295; eigi þykki mér s. (‘tis indifferent to me) í hverjum flokki ek em, Ó. H. 204; þik mun litlu s. um mína liðsemd, thou wilt get but little good from my help, Eg. 722; ef máli skiptir, if it be of importance, Skálda 162; hitt skiptir hana enn meira, it is of more moment for her, Ld. 136; þik mun þat eigi (engu?) skipta, 72; hvat mun þik þat s., dæmðr ertú nú til dauða, Fs. 96; eigi mun þat nú s., Nj. 134; til alls er jarli þótti skipta, Fms. xi. 128; þat skiptir hverr byðr, it makes all the difference, i. 181; þá skipti hversu gott væri mitt yfir-bragð, ef mikit er, Fb. i. 391; þat mun tveimr skipta, one of the two, of two extremes, Ld. 34, Fms. vii. 95; sér Pálnatóki, at mun tveimr um skipta, it must turn one way or the other, of the decisive moment, xi. 96; um þenna mann mun stórum s., Ó. H. 140; eigi skiptir þat (þá at) högum til, ‘tis not as it should be, Fb. 1. 331, Fs. 79: þat skipti mörgum hundraðum, it is a matter of many hundreds, amounts to several hundreds, Eb. 328, Bs. ii. 56; sitr Ólafr nú at búi sínu svá at vetrum skipti, for several years, Ld. 110; matlausir svá at mörgum dægrum skipti, Fms. ii. 97, Bs. i. 339, Fb. i. 431; það skiptir tugum, etc.

3. þannig skipti til (it so turned out, it came to pass) sem úlikligra mundi þykkja, Fms. vii. 161: skipta til = skipa til, to arrange, dispose, Bjarn. 6l; skipta um, to come to a crisis, turn one way or other, Glúm. 369; skjótt mun um skipta, Ó. H. 209; láta þann verða fund okkarn, at um skipti með oss, 94.

III. to exchange; skipta e-u við e-n, to exchange with another; s. höggum við e-n, Ó. H. 214; s. orðum við e-n, Nj. 62; skipta jörðum í aðrar, to exchange them with others, Gþl. 60, Barl. 4, 75, 106; vildi Sveinn skipta hornum við nafna sinn, Orkn. 246; s. orðum við e-n, s. til, undarliga skipti ér til, ye make strange shifts with things, turn them up and down, Ó. H. 67; s. um e-t, to exchange; s. um bústaði, lánar-drottna, namn, Nj. 29, 57, Fms. xi. 426, Rb. 300; hann skipti þar um er honum þótti þurfa, Nj. 122 (um-skipti).

IV. absol. to change, come about, happen; ef þeir eigu nokkuru at s., Sks. 252 B; ef því er at skipta, if that is to happen, if it comes to that, Eg. 426; þótt því sé at s., Nj. 168, Fms. vi. 416, Ó. H. 33; þvi er at skipta þó, it will however turn out so, Fær. 32.

B. Reflex. to divide themselves, disperse; skiptusk þeir, snöru sumir norðr, Fms. v. 44; skiptask til landa, Hom. 129.

2. to turn oneself, change; náliga mátti kalla at hann skiptisk í allan annan mann, Sturl. i. 125 C; líkamir várir skiptask til meiri dýrðar, Eluc. 43; nema fleira hafi skipzk (= skipask) um hagi þína, Fas. i. 72; þar skiptisk stórum sólar-gangr, varies much, Sks. 200 B; þá skiptusk tungur ( changed) á Englandi, er Vilhjalmr bastarðr vann England, Ísl. ii. 221; þá er tungur skiptusk, Rb. 340.

II. recipr., skiptask e-u við, to make an exchange; skiptask gjöfum við, to exchange presents, Eg. 250, Njarð. 362, Fms. xi. 224; skiptask orðum, málum við, Ld. 38, Fms. vii. 138; s. höggum við, Eg. 221; skiptask við um róðr, to row by turns, 362: mod., skiptask á um e-t, id.; skiptask drottins-dagar á stöfum, to change alternately, Rb. 488; skiptask til vöku, to take turns in watching, Stj. 394.

III. pass., skiptast manna á milli, Sks. 442.

(-ar, -ir), m.

1) lot;

bera (leggja) hluti í skaut, to throw the lots into a cloth (lap of a garment);

skera (marka) hluti, to mark the lots;

2) amukt, talisman (hlutr er horfinn or pússi þínum);

3) share, allotment, portion (hann fœrði Ølvi skip sin ok kallar þat vera hans hlut);

4) part (of a whole);

höggva í tvá hluti, to cut in two parts;

mestr hlutr liðs, the most part of the company;

meiri hlutr dómanda, the majority of the judges;

tveim hlutum dýrra, twice as dear;

5) participation;

eiga hlut í e-u or at e-u, to have part in, be concerned in (mér uggir, at hér muni eigi gæfumenn hlut í eiga);

þar er þú ættir hlut at, wherein thou wast concerned;

6) condition, position, lot;

eiga hlut e-s, to be in one’s place (position);

ef þú ættir minn hlut, if thou wert in my place;

láta hlut sinn, to be worsted;

sitja yfir hlut e-s, to oppress, weigh a person down;

leggja hlut sinn við e-t, to cast in one’s lot with, to espouse a cause;

hafa (fá) hærra, meira (lægra) hlut, to get the best (worst) of it;

7) thing;

allir hlutir, all things;

kynligr hlutr, a strange thing;

um alla hluti, in all things, in all respects.

* * *

m., the original form was diphthongal, hlautr, like the Gothic, as is borne out by the kindred and derivative words hlaut, hleyti, q. v.; the acc. was weakened into o, hlotr, Fms. xi. 128; and lastly into u, hlutr; old nom. pl. hlotar, Jómsv. S. l. c., but commonly hlutir; gen. sing. hlutar: [Goth. hlauts = κληρος, Mark xv. 24, Col. i. 12, Ephes. i. 11, Luke i. 9; A. S. and Hel. hlot; Engl. lot; Germ. loos; Dan. lod; Swed. lott; the Goth., Germ., and earliest Scandin. have a long vowel, and prob. also A. S. and O. H. G. (hlôt, not hlot); the Ormul. spells lott with a short vowel, as is the case also in Icel., Dan., Swed., and Engl.]

A. A lot; the ceremony of drawing lots was like that described in Homer; each party marked his lot (skera or marka hluti), which was then thrown into a sheet (lap of a garment, bera or leggja hluti í skaut), and a third person came and drew a lot out; (it was not thrown out by shaking.) This drawing of lots was originally a sacred ceremony; it was used in sacrifices (by way of augury, see below), in sharing booty or an inheritance; in law the order in which suits came on was decided by lot, in banquets the seats of honour were so assigned (e. g. who was to sit next to the daughter of the house), etc. Many words in the language refer to this old rite, and the ceremony is thus described: en hluti skyldi skera ok í skaut bera, Fms. vii. 140; kom þat ásamt með þeim at hluti skyldi bera í skaut, … skyldi því hvárir-tveggju una sem hlutr segði, vóru þá hlutir markaðir; þá mælti Norðbrikt til Gyrgis: ‘lát mik sjá hversu þú markar þinn hlut at vit markim eigi báðir einn veg;’ hann gerði svá; síðan markaði Norðbrikt sinn hlut, ok kastaði í skaut ok svá báðir þeir; síðan gékk sá maðr at er til (upp, v. l.) skyldi taka, ok tók upp annan hlutinn milli fingra sér …; síðan var at hugat þeim hlutinum ok kenndu þar allir mark Gyrgis, vi. 136, 137: hverr maðr er sök hefir með at fara í dóm, þá skal hlut bera í skaut, einn, þótt hann hafi fleiri sakar í dóm þann, hverr maðr skal merkja hlut sinn ok bera alla saman í skaut, ok skal maðr taka fjóra hluti senn upp, Grág. i. 37; bjóða til hlutfalla ok bera þar hluti í skaut, 74; menn báru þá hluti sína í skaut ok tók jarlinn upp; … svá sagði hlutr til, at Egill skyldi sitja hjá jarls-dóttur um kveldit, Eg. 247; en þá er tólfmenningr var skipaðr til at sitja ok settir hlutir til hverr næst skyldi sitja Ástríði, dóttur Vigfúss hersis, ok hlaut Eyjólfr ávalt at sitja hjá henni, Glúm. 331: nú ræða þeir um goðorðit ok verða eigi ásáttir, vildi hverr sinn hlut ( case) fram draga; þá leggja þeir hluti í skaut, ok kom jafnan upp hlutr Silfra, Fs. 68; þeir lögðu hluti á, ok hlaut Þrándr, Fær.

2. of sacrifice; vóru þá görvir hlutir af vísinda-mönnum ( soothsayers), ok feldr blótspánn til, en svá gékk fréttin, at …, Fas. i. 452; cp. hristu teina ok á hlaut sá, Hym. 1; and, þá kná Hænir hlautvið kjósa (= taka upp hluti), Vsp. l. c.; see also hlaut, hlauttein, p. 270.

II. the hlutir were talismans or little images, which people used to wear on their persons; síðan tekr jarl skálar ( scales) góðar … ok fylgðu tvau met ( weights), annat af gulli en annat af silfri; þar var á líkneskja manns, ok hétu þat hlutar (hlotar sem fornmönnum var títt at hafa, add. in v. l.), ok fylgði sú náttúra, at þá er jarl lagði þá í skálarnar, ok kvað á hvat hvárr skyldi merkja, ok ef sá kom upp ( turned up) er hann vildi, þá breylti sá í skálinni svá at varð glamm af. Jarl gaf Einari skálarnar ok varð hann glaðr við ok síðan kallaðr Einarr Skálarglam, Jómsv. S. (1824) 37, 38; hlutr er horfinn ór pússi þínum sá er Haraldr konungr gaf þér í Hafrsfirði, ok er hann nú kominn í holt þat er þú munt byggja, ok er á hlutnum markaðr Freyr af silfri, Fs. 19; ok vili Freyr þar láta sinn hlut niðr koma er hann vill sitt sæmdar-sæti setja, 22; cp. Landn., hann sendi Finna tvá í hamförum til Íslands eptir hlut sínum, 174; hann hefir líkneski Þórs í pungi sínum af tönn gört …; nú fannsk engi sá ‘hlutr’ í hans valdi, Fs. 97: the ‘gumna heillir’ or talismans, mentioned in Sdm., were prob. hlutir.

B. Metaph., without the actual drawing of lots:

I. a share, allotment, portion; skal þat þeirra er biskup lofar skilnað, hafa slíkan hlut fjár ( portion) við annat, Grág. i. 329: of booty, hann færði Ölvi skip sín ok kallar þat vera hlut hans, Nj. 46: of a finder’s share, heimtir hlut af sauðunum, Háv. 40; halda til hlutar, id.

β. esp. of a fisherman’s share of the catch, Band. 4, cp. Höfuðl. 1; a fishing boat has one or two hundred … í hlut, each of the crew (hásetar) taking his ‘hlutr,’ and besides this there was a færis-hlutr ( line share) or netja-hlutr ( net share), skips-hlutr (ship’s share), and lastly for-manns-hlutr (foreman’s share, he getting double); see the remarks on aflausn.

γ. a share, lot, portion, of inheritance, often in early Dan. law, where the daughter received a half, the brother a whole portion, sun til ful lot, oc dotær til half lot, Wald. Sjæll. Lov., p. 1;—whence in Dan. broder-lod, söster-lod, = a brother’s, sister’s portion; en komi jafnmikit fé á hlut hvers þeirra, Grág. (Kb.) i. 220: of duty, kom þat á hlut Andreas postula, 625. 64.

2. metaph. phrases; láta hlut sinn, to let go one’s share, be worsted, Fms. i. 74, Fb. ii. 62; þeirra h. brann við, got singed, Hkr. ii. 178; þinn hlutr má ekki verða betri en góðr, thy case cannot be better than good, is as good as it can be, Nj. 256; ella muntú finna á þínum hlut, thou shalt find it to thy cost, Ld. 98; þeirra h. varð æ minni ok minni, their lot grew ever worse and worse, Fms. x. 250; eigi skyldi hennar h. batna við þat, her case should not mend with that, Nj. 52; sitja yfir hlut e-s, to oppress, weigh a person down, Eg. 512, Nj. 89, Fb. iii. 450; mínka sinn hlut, to yield one’s lot ( right), 451; láta sinn (hlut) undir liggja, to let one’s lot be the nethermost, Bárð.; leggja hlut sinn við e-t, to throw in one’s lot with a thing, to espouse a cause, run a risk, Lv. 45 (twice), Fb. iii. 166, Sturl. i. 162 C; eigi mundi svá Sverrir gera, ef hann ætti várn hlut, S. would not do so if he had our lot, our cards in his hand, Fms. viii. 392; eigi mundir þú svá renna frá þínum manni, ef þú ættir minn hlut, xi. 72; hafa (fá) hærra (meira, lægra) hlut, to get the better ( less) share, to get the best ( worst) of it, to win or lose, Eb. 194, Fs. 32, 113, Nj. 90, 224, Fas. i. 252, Fms. vi. 412, viii. 284, Hkv. 2. 19; hafa allan hlut mála, Bs. i. 82; eiga hlut at e-u, to own a share in, take part ( interest) in, interfere ( meddle) in a thing, be concerned about, Eb. 124, Nj. 27, 101, 119, Fms. xi. 83; þar er þú ættir hlut at, wherein thou wast concerned, Nj. 54; nú mun eigi mega sitjanda hlut í eiga, to take a sitter’s part in it, i. e. not stir in the matter, 110; hér munu eigi gæfu-menn í hlut eiga, 179; hafa inn vesta hlut af, to behave meanly, Eg. 271.

II. a part, Lat. pars; enn efra hlut Hrunamanna-hrepps, Landn. 312: mestr h. liðs, the most part of the body, Eg. 275; meiri hlutr, búa, dómanda …, the majority of the neighbours, judges …, Nj. 237, Grág. i. 79; tíundi h. eyrir, a tenth part of an ounce, 357: byggja jörð til hlutar, to lease an estate in shares, N. G. L. i. 137: sjau hlutum ljósari, seven times brighter, Eluc. 44; tveim hlutum dýrra, twice as dear, Landn. 243; eins hlutar ( on the one hand) … annars hlutar ( on the other hand), 625. 172.

III. a case, thing, Lat. res; hvern hlut, everything, Nj. 53; á engum hlut, in nothing, Fms. ii. 27; í öllum hlutum, in everything, passim; allir hlutir, all things, Edda 147 (pref.); aðra hluti, other things, Fms. i. 213; alla hluti þá er …, all things whatsoever, Ld. 18; allir þeirra hlutir, all their things, Fms. x. 250; fjórir eru þeir hlutir ( cases) er menn ber í átt, Grág. i. 361; hverngi hlut ( reason) er maðr vill til þess færa, 179; fyrir tengda sakir ok annarra stórra hluta er hér hvarfla í milli, Nj. 147; undarlegr, kynlegr h., a strange thing, Ld. 200, Fms. x. 169; iðna slíka hluti, Grág. i. 149; eru þér stórir hlutir á höndum, Fms. vii. 30: a deed, fact, orðinn h., a bygone thing, Fr. fait accompli, Nj. 20; einn lítill h., a little thing, small matter, Fms. ix. 448.

β. with neg. adv. = Engl. naught; görðit hlut þiggja, Am. 94; ekki lyt (lyf MS.), Skv. 1. 9; engi hluta(r), noways, 656 C. 25.

* * *

1) up;

upp ok niðr, upp ok ofan, up and down;

íkorni renn upp ok niðr eptir askinum, a squirrel springs up and down the tree;

grípa upp, to pick up;

upp með, up along;

líta upp, to look up;

búa (gera) upp hvílu, to make up a bed;

drepa upp eld, to strike fire;

2) with the notion of consuming;

drekka (eta) upp, to drink (eat) up;

ausa upp, to bale out;

skipta upp, to share it all out;

3) with the notion of discovery;

spyrja, frétta upp, to find out;

4) quite;

fullr upp flærðar, brimful of falsehood;

5) of time;

upp frá því, ever since;

upp heðan, henceforth;

6) upp á, upon, on;

upp á trú þina, upon thy faith;

upp á Ebresku, in Hebrew;

sjá, horfa upp á, to look upon;

hugsa upp á, to yearn for, to be bent on.

* * *

adv. [Ulf. iup = ἄνω; A. S. and Engl. up; Dan. op; Germ. auf; from the compounded particle upp á (= Engl. upon) comes the mod. Dan. paa, as also the provinc. Dan. ‘pi, ‘punder, qs. upp-á, upp-í, upp-undir]:—up; upp ok niðr, up and down, passim; þrifa upp, to catch up; gripa upp, to pick up, Fms. xi. 124; taka upp, Nj. 55; ganga upp, to go up, ascend, Eg. 717; upp á hauginn, Fms. ii. 60; upp þangat, i. 60; upp til Fljótshlíðar, Nj. 69; upp með, up along, 74; upp ok ofan með ánni, Fms. iii. 56: of direction, sjá upp, líta upp, to look up, iv. 153; næst tungli upp frá, upwards, Rb. 110; hanga upp yfir þeim, up over one’s head, Bárð. 170; skamt á land upp, Fms. i. 60; hann hefir upp líking manns, Best. 47; upp var fjöðrin breið, Eg. 285.

II. with verbs; setja upp. skip, to launch, Fms. i. 62, Eg. 592; setja upp gnegg, see setja A.I. 4; skipa upp, to unload cargo, see skipa; grafa upp, to dig up, Nj. 86, 99; binda upp, to bind up, Bs. i. 194; réttask upp, to stretch oneself, Fms. v. 29; rísa upp, to rise; reisa upp, to raise up, Fms. i. 148; standa upp, to stand up; spretta upp, to spring up; vekja upp, to wake up, awaken, also to raise a ghost, x. 309; eggja upp, Nj. 69; koma upp, to come up, appear, Sturl. ii. 124; skella upp, to burst into laughter, 136; ljósta upp ópi, to lift up the war-cry, Fms. vii. 260; syngja upp, to sing up or loudly, x. 15, cp. Engl. to speak up; lesa upp, to read up, ix. 255; ráða upp, id.; segia upp, to say up, announce; telja upp, to count up, i. 21; inna upp, id., xi. 89; lúka upp, to open up, etc., see lúka; bjóða upp, to give up, yield up, Edda 32, Fms. vi. 241, Nj. 25, 76, Dipl. ii. 4, Grett. 147; gefa upp, to give up, pardon, Fms. ii. 33, x. 6; skipta upp, to share, iii. 92; gjalda upp, to pay up or out, x. 199, xi. 81; bæta upp, göra upp, smíða upp, to make up, repair, iv. 93, ix. 43, 338; búa upp hvílu, to make up a bed. Nj. 168; göra upp hvílu, id., Sturl. ii. 124; drepa upp eld, to strike fire, Fms. iv. 338; tendra upp, to light up, H. E. i. 455; bregða upp, to break up, Hkr. ii. 121, Fms. xi. 219.

2. with the notion of consuming; drekka upp, eta upp, to drink up, eat up; gefa upp, to give all up, Fms. vii. 197; brytja upp, skipta upp, to share it all out; ausa upp, Grett. 95 B; brenna upp, K. Þ. K.; eyða upp, Fms. ii. 118, xi. 236; gjalda upp, 26; beita upp, Eg. 49, 712; leggjask upp, to be deserted, Ld. 60.

3. with the notion of discovery; spyrja upp, to find out, Sturl. ii. 125; frétta e-t upp, Fdda (pref.)

4. denoting quite; kistur fullar upp bóka, quite full, 656 B. 1; fullr upp flærðar, full up, i. e. brimful of falsehood, Fms. viii. 391; cp. Dan. ‘have fuldt op af noget,’ to have a thing in abundance; höggva upp, to cut up, cut in pieces, ix. 381; hann þagði upp mörgum dægrum saman, iv. 167.

III. of time; vetrinn er á leið upp, Fms. xi. 52; sem upp á líðr, as it advances, vi. 217; upp frá Fardögum, Dipl. ii. 10; upp frá því, ever since, Fms. xi. 334, Sks. 717, Stj. 282, K. Þ. K.; upp héðan, henceforth, Gm.; til þings upp, up to the time of the þing, Grág. i. 262.

IV. with prepp,; up á, upon; upp á trú þína, upon my faith, Fms. i. 79; segja upp á trú sína, xi. 285; hafa statt upp á hjarta mitt, i. 284; upp á Ebresku, in Hebrew, Stj. 5, Am. 16; upp á fé eða umsýslu, Valla L. 202; sjá upp á, horfa upp á, Vígl. 20; abbask, slást upp á, to assail, Nj. 194, Grett. 143; fara með her upp á Dani, Fms. xi. 417; herja upp á, 11; upp á Svía-ríki, x. 50; leggja hatr upp á, Stj.; mannfalli snýr upp á Vindr, Fms. xi. 390; upp á skaða e-s, Th. 78; fýsask, stunda upp á e-t, Stj.; hugsa upp á, to yearn for, Fms. xi. 423; upp á vald ok forsjá Guðs, i. 185; heimta skuld upp á e-n, Dipl. i. 4; upp á kost e-s, upp á erfingja mína, at their expense, Ísl. i. 149 (v. l.), Dipl. iv. 8:—upp-í, up into; upp í Norrænu, upp í várt mál, Stj.; skipaði hann þat upp í fjórðungs gjöf síua, Dipl. v. 1; upp í jörðina, upp í skuld, 21:—upp-at, up to; upp-úr, upp-yfir, up above; upp-undir, upp-eptir, upp-með, up along.

* * *

(legg, lagða, lagiðr, lagðr, laginn), v.

1) to lay, place (Már hafði lagt höfuð sitt í kné Rannveigar);

leggja net, to lay a net;

2) to put;

leggja eld í, to put fire to;

leggja söðul á hest, to put a saddle on a horse;

leggja árar upp, to lay up the oars, give up pulling;

leggja ofan segi, to haul down, take in the sails;

leggja at jörðu, at velli (or við jörðu, við velli), to overthrow, slay, kill;

leggja hlut sinn, to lose one’s lot, be worsted;

3) to lay, drop, of a beast (hvelparnir, er eigi vóru lagðir);

4) to lay, make, build;

leggja garða, to make fences;

5) to appoint, fix (leggja stefnu, leika, bardaga);

6) to tax, value (hann lagði hálft landit fyrir sex tigi silfrs);

leggja e-n úgildan, to award no fine for, put no price on;

leggja at léttu, to make light of;

7) to settle;

leggja sakar, to settle strife;

leggja lög, to lay down laws;

leggja leið sína, to take a direction;

hann lagði mjök kvámur sínar í Ögr, he was in the habit of coming often to O.;

8) to allot, assign (þér mun lagit verða at vera einvaldskonungr yfir Noregi);

hvat mun til líkna lagt Sigurði, what comfort is there appointed for S.?;

þér var lengra líf lagit, a longer life was destined for thee;

9) to lay out, pay, discharge;

leggja at veði, to give as bail;

leggja á hættu, to risk;

leggja á mikinn kostnað, to run into great expenses;

leggja líf á, to stake one’s life on a thing;

leggja fé til höfuðs e-m, to set a price on one’s head;

10) to lay a ship’s course, stand of or on, sail, absol., or the ship in dat. or acc., lét hann blása herblástr ok leggja út ór höfninni, and sailed out of the harbour;

leggja at, to land (lagði hann at við Sundólfsstaði);

in a naval battle, to attack (lögðu þeir þá at þeim);

leggja undir land, to stand in towards land;

fig. to give in;

leggja (skip) í rétt, to drift or run before the wind;

11) to set off, start;

leggja á flótta, to take toftight;

leggja eptir e-m, to pursue;

leggja upp, to start on a journey;

12) to stab, thrust, with a weapon (Þ. leggr hann spjóti til bana);

13) impers. it turns, is driven in a direction (of smoke, smell, fire);

hingat leggr allan reykinn, all the smoke blows hitherward;

to freeze over, be covered with snow or ice (þá er ísa lagði á vötn);

leggja nær, to be on the brink of;

nær lagði þat úfœru einu sinni, it had well nigh come to a disaster;

14) with preps.:

leggja e-t af, to cede, give up (H. bróðir hans lagði af við hann sinn part í eyjunni);

to leave off, desist from (legg af héðan af versagørð, sagði erkibiskup);

leggja af fénað, to slaughter cattle;

leggja e-t aptr, to give back, return (báðu mik leggja aptr taflit);

leggja at, leggja at landi, to land;

leggja at e-m, to attack;

leggja e-t á e-n, to impose, lay (a burden, tax) upon one (leggja skatt, skyldir, yfirbót á e-n);

leggja e-t á við e-n = leggja e-t á e-n;

leggja stund, kapp, hug á e-t, to take pains about, great interest in, a thing;

leggja ást, elsku, mætur á e-t, to feel love, affection, interest for a thing, to cherish a thing or person;

leggja fæð, öfund, hatr á, to take dislike, envy, hatred to;

leggja móti e-m, to oppose, contradict one;

leggja e-t til, to furnish, contribute, as one’s share (hvern styrk hefir móðir mín til lagit með þér?);

leggja fátt til, to say little, be reserved;

leggja lof til, to give praise to;

leggja gott (illt) til e-s, to lay a good (or ill) word to one, to interfere in a friendly (or unfriendly) manner;

leggja e-t til lofs e-m, to put a thing to a person’s credit;

leggja e-t til orðs, to talk about;

leggja e-m e-t til ámælis, orðs, to blame one for a thing;

leggja e-t undir or undir sik, to conquer, vanquish (Knútr konungr lagði allt land undir sik íNoregi);

leggja e-t undir e-n, to submit a matter to a person, refer to (þeir höfðu lagit mál undir Njál);

leggja undir trúnað e-s, to trust;

ok er þat mjök undir hann lagit, it depends much on him;

leggja e-t undir þegnskap sinn, to assert on one’s honour;

leggja e-t upp við e-n, to hand over to one;

leggja e-t eigi langt upp, not to make much of, to make light of (eigi legg ek slíkt langt upp);

leggja e-t við e-t, to add to (leggja aðra tölu við aðra);

leggja við líf sitt, höfuð sitt, to stake one’s life;

leggja við sekt, to fix a fine;

15) refl., leggjast.

* * *

a causal of liggja, q. v.; pres. legg, pl. leggjum; pret. lagði; subj. legði; imperat. legg or leggðú; part. lagiðr, lagið, lagit; contr. lagðr, lögð, lagt; part. laginn, Fb. ii. 386, which form is in mod. Icel. used as an adjective only; a part. pass. lagztr, lögzt, lagzt, Fas. ii. 345, and in mod. usage: [Ulf. lagjan = τιθέναι; A. S. lecgan; Engl. lay; O. H. G. legjan; Germ. legen; Swed. lägga; Dan. lægge]:—to lay.

A. Prop. to lay, place; ok lagði hann á altara, Ver. 14; er hann var lagiðr á bálit, Hkr. i. 32; á lúðr lagiðr, Vþm.; vóru steinar lagðir í hring utan um, Eg. 486; Már lá útar á bekk, ok hafði lagt höfuð sitt í kné Rannveigar, Sturl. i. 13; leggja net, to lay a net, K. Þ. K. 88:—to lay down, leggja sinn aldr, Ht.

2. to put; leggja band um, umhverfis, to fasten a string round the body, Eg. 340; leggja saman augun, to put the eyes together, shut them, id.; leggja eld í, to put fire to, Nj. 74, 131; leggja hendr at síðum mér, Fms. x. 331; leggja stýri í lag, to put it right, Hkr. i. 32; leggja ofan segl ok viðu, to haul down, take in the sails, Fms. iv. 372, ix. 23; l. lénur, söðul, á hest, to put a saddle on a horse, Nj. 74, Landn. 151; l. á hest, or leggja á (simply), to saddle; leggja hapt á hest, Grág. i. 436; l. mark á, of sheep, 426; l. hús ofan, to pull it down, Bs. i. 163; l. klyfjar ofan, to unload a horse, K. Þ. K. 94; l. klyfjar upp, to pack a horse, N. G. L. i. 349; l. árar upp, to lay up the oars, give up pulling, Edda 36: the mod. phrase, leggja árar í bát, to give a thing up, lose heart; l. fyrir lið, to give up, see lið; fyrir lagðr, outworn, exhausted, Mar. 1060, Fas. ii. 278.

3. leggja at jörðu, at velli (or við jörðu, við velli), to overthrow, make bite the dust, Nj. 117, Eg. 426, Fms. vii. 296, viii. 43, x. 257, Njarð. 378; leggja fyrir borð, to put overboard, metaph. to forsake, Clem. 47; leggja í leg, to lay waste, Grág. ii. 278; leggja hlut sinn, to lay down or lose one’s lot, be worsted, Sturl. iii. 103: leggja mál í görð, to put into court, Nj. 88, 101; l. mál í umræðu, to put it to discussion, Orkn. 426; l. mál til sætta, Nj. 111.

4. to lay, drop, of a beast; hvelparnir er eigi vóru lagðir, Fb. i. 104.

II. metaph. in a mental sense; leggja stund, starf, hug, kapp … á e-t, to study a thing, take pains about, interest in it; as also, leggja ást, elsku, mætr á e-t, to feel love, affection, interest for, to love, cherish a thing or person; and again, leggja fæð, öfund, hatr … á, to take dislike, envy to, Al. 95, Ísl. ii. 197, Nj. 31, 46, Eg. 42, 418, Ld. 60, Fb. ii. 229, Fms. i. 31: freq. in old and mod. usage, thus, Sturla lagði mikinn hug á, at láta rita sögu-bækr eptir bókuni þeim er Snorri setti saman, Sturl. ii. 123; leggja e-t e-m til orðs, ámælis, to put a thing to a person’s blame, blame him for it, Nj. 62, 85, 138, 246, Ld. 250; l. e-t til lofs e-m, to laud one, put a thing to a person’s credit, Fms. x. 98.

2. with prepp.; leggja á, to impose, put upon; leggja skyldir, skatt … á, Fms. x. 51, 93, Rb. 394:—leggja af, to leave off, cease doing; legg af héðan af versa-görð, sagði erkibiskup, ok stúdera heldr í kirkjunnar lögum, Bs. i. 799:—leggja e-t fyrir sik, to set a task before one, Fms. ii. 103, xi. 157:—leggja til, to add to, xi. 51, Hom. 138:—leggja undir or undir sik, to lay under oneself, conquer, vanquish, Fms. i. 3, x. 35, Eg. 12, Stj. 46, 146; leggja e-t undir þegnskap sinn, to assert on one’s honour, Grág. i. 29, Nj. 150; leggja e-t undir e-n, to submit it to a person, refer to, 105; l. e-t undir trúnað e-s, to trust, Fms. ix. 397; ok er þat mjök undir hann lagit, it depends much on him, Bjarn. 52:—leggja út, mod. to translate (út-legging):—leggja við, to add to, Grág. i. 22, Hom. 138, 155. Rb. 88, Al. 358.

III. to lay, place, found, build; leggja afla, Vsp. 7; leggja garða, to make fences, Rm. 12; leggja götur, to make roads, Dipl. iv. 12; leggja lúðra, to place right, adjust the bin, Gs. 3; leggja leið, to take a direction, Fas. i. 57; hann lagði mjök kvámur sínar í Ögr, he was in the habit of coming to O., Fbr. 30; leggja e-t í vana sinn, to make a habit of.

2. metaph. to lay, settle; leggja sakar, to settle strife, Vsp. 64; leggja landrétt, to settle the public rights, make laws, Sighvat; leggja lög, to lay down laws, of the three weird sisters ordering the fate of men, Vsp.:—to lay down, ordain, lagt er allt fyrir, all is predestined, Skv. I, Skm. 13, Ls. 48; era með löstum lögð æfi þér, Skv. 1, 33; hvat mun til líkna lagt Sigurði, 30; leggja á, to ordain, en þú hugfest þá hluti er ek segi þér, ok legg á þik, Bs. i. 199; ef þeir eru á lagðir ( ordered) fyrir váttum, Gþl. 439; þá hluti er ek hefi á lagt við þik, Eg. 738; leggja lög á, to make, lay down a law, Bs. i. 28: leggja ríkt á, to order peremptorily: of a spell, leggja á, to enchant; ‘mæli eg um og legg eg á!’ is in the tales the formula with which witches say the spell.

3. to appoint, fix, a meeting or the like; eru þá leikar lagðir í Ásbjarnar-nesi, Ld. 196; leikr var lagiðr á Hvítár-völlum, Eg. 188; þeir lögðu við landsmenn hálfs-mánaðar frið, 228; leggja stefnu með sér, Fms. i. 36; var lögð konunga-stefna í Elfi, vii. 62; leggja bardaga við e-n, xi. 418; l. með sér vináttu, Eg. 278; Augustus keisari lagði frið ( established peace) um allan heim, Edda.

IV. to tax, value (fjár-lag); hross eru ok lögð, hestr fjögurra vetra gamall við kú, Grág. i. 503; leggja lag á mjöl, ii. 404; ef fyrr er keypt en lag er á lagt, id.; leggja lag á varning manna, Ísl. ii. 126; þat þykkir mér jafnligast at þú leggir land svá dýrt, en ek kjósa hvárr okkarr leysa skal, … hann lagði hálft landit fyrir sex tigi silfrs, … er þú leggr svá údýrt Helgafells-land, Eb. 38; vil ek þat vinna til sætta at leggja son minn úgildan, Nj. 250; at Hallr af Síðu hafði lagit úgildan son sinn, ok vann þat til sætta, 251; leggja at léttu, to lay a tax on light, Fas. iii. 553.

V. to lay out, pay, discharge; leggja at veði, to give as bail, Edda 17; buðu at leggja sik í veð fyrir þessa menn, Nj. 163; leggja á hættu, to risk, Eg. 86; leggja á mikinn kostnað, to run into great expences, Eg. 43; leggja veð eðr fá vörzlu, Gþl. 389: leggja í kostnað, to expend, Fms. xi. 232; leggja sik í háska, veð, to put oneself in danger, to stake one’s life, vii. 263, Nj. 163:—leggja aptr, to pay back, Grett. 174 new Ed.; leggja líf á, to stake one’s life on a thing, Nj. 106, 178:—l. fram, to lay forth, lay out, exhibit (fram-lag); allan þann sóma er hann hefir fram lagit, Ld. 32; mikit muntú þurfa fram at leggja með honum, þvíat hón á allan arf eptir mik, Nj. 3; l. fram líf sitt, Eg. 426:—leggja til, to pay to, furnish, contribute, as one’s share; hvern styrk hefir móðir mín til lagit með þér, Nj. 7; hvat viltú þá til leggja? langskip tvau, 42; skortir mik eigi fé til at leggja fyrir farit, 128; kunni hann til alls góð ráð at leggja, Eg. 2; hefi ek þar til (lagit) mörg orð, 728; lét ek þar sælu-hús göra ok lagða fé til, Fms. vii. 122, Js. 4; þau ráð er Gregoríus lagði til, Fms. vii. 258; l. fé til höfuðs e-m, to set a price on one’s head, Nj. 112, Grett. passim:—metaph., leggja fátt til, to say little, be reserved, Nj. 88, 112; Gunnarr lagði ekki til, G. remained silent, 52; leggja lof til, to give praise to, Eg. 33; leggja orð í (til), to ‘lay a word to,’ say a word in a matter, remonstrate, Grág. i. 290; leggja gott, íllt til e-s, to lay a good (or ill) word to, to interfere in a friendly (or unfriendly) manner, Sturl. iii. 151 (til-lögur):—leggja hlut sinn, líf sitt, við, to risk one’s lot, stake one’s life, i. 162, Nj. 113, 218; l. sik allan við, to do one’s best, Eg. 738; l. sekt við, l. lögbrot við, of a penalty, Nj. 113, Eg. 352, H. E. i. 505:—leggja út, to lay out, pay, Vm. 33; of betting, Orkn. 200:—leggja fé upp, to lay up, invest; l. fé upp í jörð, Dipl. v. 21; lagða ek upp við minn kæra Orm biskup hálfan viðreka, I made it over to O., ii. 4; l. upp fé, to lay up, board.

VI. of direction, esp. as a naut. term, to stand off or on, lay a ship’s course, esp. from or towards a port, to or from an attack, to sail, proceed to sea, absol., or the ship in dat. or acc., leggja skip or skipi; þú skalt leggja fram sem þér líkar (place the ship to attack), Nj. 8; ok leggr fram skeiðina jafnfram skipi Rúts, id.; þeir leggja út undir eina ey ok bíða þar byrjar, 133; hann lagði skip sín inn á sundit, 271; þeir bjuggusk um sem skjótast ok lögðu út skipunum, Eg. 358; en er skipit var lagit út undir Fenhring, Fms. x. 64; Sigvaldi leggr skip sitt í miðja fylking ( lays his ship alongside of), xi. 126; þeir hittu drómund einn í hafi ok lögðu til níu skipum ok borðusk, … at lyktum lögðu þeir snekkjunum undir drómundinn, Hkr. iii. 353; leggja undir land, to stand in towards land, Eb. 126, where in a metaph. sense = to give in; lögðu þeir eigi inn í ósinn, en lögðu útarliga á höfnina, Ísl. ii. 126; bauð hann út leiðangri at liði ok skipum ok lagði ( stood) út til Staðs fyrir innan Þórsbjörg, Fms. i. 12; síðan leggja þeir í Löginn upp, Hkr. i. 32; Knútr konungr lagði þegar upp í ána ok at kastalanum, Fms. ix. 23, xi. 196; réru þeir langskipinu upp í ána ok lögðu til bæjar þess, Eg. 80; lögðu víkingar við þat frá, Landn. 223; þá lögðu þeir at nesi einu, Eg. 161; ok lögðu þar at landi, 203; lagði hann at ( landed) við Sundólfs-staði, Fms. ix. 483; en er þeir koma norðr at Hákonar-hellu þá lögðu þeir þar at, Hkr. i. 160: leggja at, to attack, in a naval battle (atlaga); lögðu þeir þá at þeim, Nj. 25, Eg. 81; munu vér leggja til orrostu við þá, Fms. vii. 257; létusk allir búnir at leggja at þeim Hákoni, id.; ef þeir leggja at, Jómsvíkingar, xi. 134:—leggja í rétt, to drift or run before the wind, skipverjar, þeir er sigla vildu, eðr þeir er í rétt vildu leggja skipit, Fbr. 59; mæltu þeir er leið sögðu at varligra væri at lægja seglit ok leggja skipit í rétt um nóttina, en sigla til lands at ljósum degi, Fms. ii. 64; þá kom andviðri ok leggja þeir í rétt, Bs. i. 420; þá lögðu þeir í rétt harðan, kom á stormr svá at eigi fengu þeir lengi í rétti legit, ok sigldu þeir þá við eitt rif, Bær. 5; þá kemr enn landviðri ok leggja cnn í rétt ok rekr vestr í haf, Bs. i. 483; þá lögðu þeir í rétt harðan, 484; féll veðrit ok görði lögn, lögðu þeir þá í rétt, ok létu reiða fyrir nokkurar nætr, Eg. 372.

2. without the notion of sea, to start; leggja á flótta, to turn to flight, fly, Fms. x. 241, xi. 341, 391, Orkn. 4, Hkr. i. 319, passim; leggja ú fund þeirra, Fms. vii. 258; leggja eptir, to pursue, x. 215; leggja upp, to start on a journey: metaph., leggja e-t ekki langt upp, Grett. 51 new Ed.

3. to stab, thrust with a weapon, the weapon in dat. or absol. (lag = a thrust), Nj. 8, 64, Njarð. 378, Eg. 216, 258, 298, Nj. 43, 56, Grág. ii. 7, Gþl. 165, passim; opp. to höggva, höggva ok leggja, hann hjó ok lagði, and the like.

VII. impers. it turns, in driven in a direction, of smoke, smell, fire, or the like; hingat leggr allan reykinn, all the smoke blows thitherward, Nj. 202; en eldinn lagði at þeim, Fms. i. 266; fyrir údaun er ór hauginum mun út leggja, iv. 28; varask gust þann ok údaun er út lagði or haugnum, … af fýlu þeirri sem út lagði, Ísl. ii. 45; ok er eldrinn var görr, lagði reykinn upp í skarðit, Eb. 220; ef hval leggr út, if a (dead) whale is driven off land, Gþl. 462:—of ice, snow, to freeze, be covered with snow, ice, þá leggr snjó nokkurn fyrir þá, 655 xv. 12; er ís leggr á vatnit, Grág. ii. 287; þá er ísa lagði á vötn, Fms. ii. 103: the place frozen in acc., vóru íslög mikil ok hafði langt lagt lit Breiðafjörð, Ld. 286; lagði ok Ögrsvatn, Fbr. 30 new Ed.; lagði fjörðinn út langt, 60 new Ed.: part., íss var lagðr á Hofstaða-vág, Eb. 236:—of winter, cold, þegar er gott er ok vetr (acc.) leggr á, Grett. 24 new Ed.; lagði þegar á frer ok snjófa, Bs. i. 872; but pers., leggr á hríðir ok snjóvar (better snjóva), Bs. i. 198.

2. the phrase, leggja nær, to ‘lie near,’ be on the brink of; nær lagði þat úfæru eitt sinn, it had well nigh come to a disaster, Edda 17; lagði þá svá nær at allr þingheimr mundi berjask, it was on the brink of …, Nj. 163; lagði nær at hann mundi reka í svelginn, Fms. x. 145.

B. Reflex. to lay oneself, lie; leggjask niðr í runna nokkura, Nj. 132; er Skálm merr yður leggsk undir klyfjum, Landn. 77; þá leggjask í akrinn flugur þær, er …, 673 A. 3:—of going to bed, þeir höfðu lagizk til svefns, were gone to sleep, Nj. 155; Skarphéðinn lagðisk ekki niðr um kveldit, 170:—leggjask með konu, to cohabit (illicitly), Fms. i. 57, K. Á. 118, Fas. iii. 390, Grág. i. 351:—of illness, to fall sick, take to bed, tók hón sótt ok lagðisk í rekkju, Nj. 14; þá lét hann búa hvílu sína ok lagðisk í sótt, Fms. xi. 214: the phrase, leggjask e-t ekki undir höfuð, not lay it under one’s pillow, do it promptly, be mindful of a thing, ii. 120, v. 264:—leggjask á e-t, to fall upon, of robbers, beasts of prey, etc.; at spillvirkjar mundi l. á fé þeirra, i. 226, Grett. 125 new Ed.; Vindr lögðusk á valinn ok raufuðu, xi. 380: örn lagðisk ( prayed) í eyna, Bs. i. 350:—leggjask fyrir, to take rest, lie down, from exhaustion, sickness, or the like, 387; lögðusk þá fyrir bæði menn ok hestar af úviðri, Sturl. iii. 292; þá lögðusk leiðsagnar-menn fyrir, þvíat þeir vissu eigi hvar þeir vóru komnir, Fms. viii. 52; fyrir leggjask um e-t mál, to give it up, Bs. i. 194: leggjask niðr, to pass out of use, cease, Fms. x. 179, xi. 12: leggjask á, to arise, mun sá orðrómr á leggjask, at …, Nj. 32, Fms. i. 291; úþokki lagðisk á milli þeirra bræðra, xi. 14.

2. to cease; at sá úvandi leggisk sem áðr hefir verit, Fms. i. 280.

II. to swim (partly answering to A. VI); leggjask til sunds, to go into the water and swim, Ld. 46; þeir leggjask um hríð … Sigmundr leggsk þá um hríð … hann lagðisk síðar ( swam behind), Fær. 173; hann lagðisk eptir geldingi gömlum út í Hvalsey, Landn. 107; Grettir lagðisk nú inn á fjörðinn, Grett. 148; hann lagðisk yfir þvert sundit ok gékk þar á land, 116, Hkr. i. 287, Finnb. 266; þeir koma upp ok leggjask til lands, Ld. 168; for legðir read legðiz, Njarð. 378.

2. to set out; leggjask í hernað, víking, to set out on a freebooting expedition, Fms. x. 414, passim: leggjask út, to set out into the wilderness, as a highwayman, Odd. 8, Fas. i. 154, passim (útilegu-maðr = a highwayman); ek lögðumk út á merkr, Fms. ii. 103; leggjask á flótta = leggja á flótta, to take to flight, xi. 305: leggjask djúpt, to dive deep (metaph.), Nj. 102; leggjask til e-s, to seek, try eagerly for, Stj. 90, Bs. i. 198; leggjask í e-t, to occupy oneself with, Rb. 312.

3. á lögðusk logn mikil, þokur ok sælægjur, Orkn. 358; vindar lögðusk ( the wind wafted) af hrauninu um kveldum, Eb. 218, (see A. VII): the phrase, ekki lagðisk mjök á með þeim frændum, they were not on good terms, Ld. 68: ok lagðisk lítt á með þeim Snorra, Sturl. i. 124; þeir töluðu lengi ok lagðisk vel á með þeim, things went well with them, Orkn. 408; þungt hefir á lagizk með okkr Strút-Haraldi jarli um hríð, Fms. xi. 84; Steinólfi þótti þat líkt ok ekki, ok lagðisk lítt á með þeim, Gullþ. 11:—lítið leggsk fyrir e-n, to come to a shameful end; lítið lagðisk nú fyrir kappann, þvíat hann kafnaði í stofu-reyk sem hundr, Grett. 115; svá lítið sem fyrir hann lagðisk, who had been so easily slain, had made so poor a defence, Ld. 150; lítið lagðisk hór fyrir góðan dreng, er þrælar skyldu at bana verða, Landn. 36; kann vera, at nú leggisk lítið fyrir hann, ek skal ráðin til setja, Fms. iv. 166.

III. recipr., leggjask at, to attack one another, Fms. xi. 130: leggjask hendr á, to lay hands on fine another, Ld. 154; leggjask hugi á, to take a liking for each other, Bárð.: leggjask nær, to run close up to one another, of two boats, Gísl. 51.

IV. part. lagðr, as adj. fit, destined to a thing, or fitted, of natural gifts; at hann mundi bæði spá-maðr vesa ok lagðr til mikils þrifnaðar ok gæfu Gyðinga-lýð, 625. 87; vera kann at þér sé meirr lagðr ( that thou art more fitted for) fésnúðr ok ferðir en tilstilli um mála-ferli, i. e. that thou art more fitted to be a traveller than a lawyer, Band. 5; öllu því íllu sem honum var lagit, Fb. i. 215; hón var þeim til lýta lagin, she was doomed to be their destruction, Sól. 11; sem mælt er um þá menn sem mjök er sú íþrótt lagin, Fms. v. 40; þvíat þér mun lagit verða at vera (’tis weirded for thee, thou art doomed to be) einvalds konungr yfir öllum Noregi, Fb. i. 564; þér var lengra lif lagit, a longer life was doomed to thee, Fas. iii. 344; allar spár sögðu, at harm mundi verða lagðr til skaða þeim, Edda 19: laginn, expert, skilled, disposed, freq. in mod. usage, hann er laginn fyrir að læra, hann er ekki lund-laginn á það, he has no inclination for it, whence lægni = skill; thus also, lagaðr from laga (q. v.), vera lagaðr fyrir e-t, lagaðr fyrir lærdóm, given to learn, of natural gifts.

V. part. pass. lagztr; er hann var lagztr niðr, when he had laid himself down, Fas. ii. 345: freq. in mod. usage, hann er lagztr fyrir, lagztr niðr, and so on.

* * *

1) dole, share;

fara at deildum, to be parcelled out;

fá illt ór deildum, to get a bad share, be worsted;

í nökkuri deild, partly;

í aðra deild, í þriðju deild, secondly, thirdly;

2) quarrel, contest, litigation;

leggja mál í deild, to make a matter the subject of a lawsuit.

* * *

(deilþ, deilð), f.

1. a deal, dole, share. Edda 147: fara at deildum, to be parcelled out. Orkn. 88, Ísl. ii. 337 (a portion of meat); göra d., to give a dole, N. G. L. i. 142; the phrase. fá illt ór deildum, to get a bad share, be worsted, Sighvat (in a verse).

2. dealings; harðar deildir, hard dealings, Fbr. (in a verse); sannar deildir, just dealings, Lex. Poët.; ill-deildir, ill dealings; grip-deildir, dealings of a robber, robbery; skap-deild, temper.

3. seldom used of fighting with weapons (N. G. L. i. 64), but freq. of a lawsuit (þing-deild), Nj. 138, 141, 86, 36, Eg. 738, Fms. vi. 361, viii. 268, Gþl. 475: the parliamentary phrase, leggja mál í deild, to ‘lay a case under division’ in court (cp. leggja mál í gørð), a phrase which recalls to mind the English parliamentary phrases ‘division’ and ‘divide.’ Sturl. i. 59; leggja mál til deildar, id., Laxd. 204 (MS., Ed. deilu).

β. cp. also local names, Deildar-tunga, -hvammr, -hjalli, Landn., Sturl.

γ. in Icel. a boundary river is often called Deild or Deildar-á, Deildar-lækr, etc.; or of other boundary places, Deildar-hvammr, etc.

δ. metaph., í aðra d., þriðju d., etc., secondly, thirdly, etc., Stj. 9, 21.

COMPDS: deildararfr, deildarlið, deildarmaðr.

* * *

(geng; gekk, gengum; genginn), v.

1) to walk (reið jarl, en Karkr gekk);

2) to go;

ganga heim, to go home;

ganga braut, to go away;

ganga til hvílu, to go to bed;

ganga á skip, to go on board;

ganga af skipi, to go ashore;

with infin., ganga sofa or at sofa, to go to sleep;

ganga at eiga konu, to marry a woman;

3) to go about grazing, to graze (kálfrinn gekk í túni um sumarit);

4) of a ship, to run, sail (gekk skipit brátt út á haf);

5) to stretch out, extend, project (nes mikit gekk í sæ út);

6) of report, tales, to be current (litlar sögur megu ganga af hesti mínum);

7) to prevail;

gekk þaðan af í Englandi Valska, thereafter the French tongue prevailed in E.;

8) of money, to be current (peningar þeir, sem nú ganga);

of laws, to be valid (þau lög, er gengu á Uppsalaþingi);

of sickness, plague, famine, to rage (þá gekk landfarsótt, drepsótt, hallæri);

9) to go on, last (gnustu þá saman vápnin, ok gekk þat um hríð);

impers., gekk því lengi, so it went on for a long while;

10) láta ganga e-t, to let go on;

láta höggin ganga, to rain blows;

Birkibeinar létu ganga lúðrana, blew the trumpets vigorously;

11) to succeed;

ef þat gengr eigi, if that will not do;

impers., svá þykt, at þeim gekk þar eigi at fara, so close, that they could not go on there;

þeim gekk ekki fyrir nesit, they could not clear the ness;

12) to turn out, go in a specified way;

ganga andæris, to go all wrong;

mart gengr verr en varir, many a thing goes worse than is looked for;

gekk þeim lítt atsókinn, they made little progress with the attack;

impers., e-m gengr vel (illa), one fares (goes on, gets on) well (badly);

13) with acc., ganga e-n á bak, to force one to go backwards (harm gengr bjöninn á bak);

14) with dat., to discharge (gekk bann þá blóði);

15) with preps. and adverbs:

ganga af e-u, to depart from, leave (þá gekk af honum móðrinn);

ganga af vitinu, to go out of one’s wits;

ganga af trú sinni, to apostatize;

to pass (síðan gengu af páskarnir);

to go off (gekk þegar af höfuðit);

to be left as surplus (þat er af skuldinni gekk);

nú gengr honum hey af, now he has some hay left;

ganga af sér, to go to extremities, to go beyond oneself (mjök ganga þeir fóstbrœðr nú af sé);

ganga aptr, to revert (return) to the former proprietor (síðan gengu þau lönd aptr undir Árna);

to be void, annulled (þá skal kaup aptr ganga);

of a ghost, to walk again; of a door, to close, shut (gekk eigi aptr hurðin);

ganga at e-m, to attack one;

ganga at e-u, to agree to, accept a choice or offer (Flosi gekk fljótt at þessu öllu); to fit (skaltu fá mér lukla þá, sem ganga at kistum yðrum);

ganga á e-t, to encroach upon (ganga á ríki e-s); to break (ganga á orð sín, eiða, grið, sættir, trygðir); to pierce, penetrate;

hann var í panzara, er ekki gekk á, that was proof against any weapons;

ganga á vald e-s or e-m, ganga á hönd (hendr) e-m, to submit to, give oneself up to, surrender to one;

ganga á bak e-u, to contravene;

ganga eptir e-u, to go for, go to fetch (göngum heim eptir verðinu); to pursue, claim;

ganga eptir, to prove true, be fulfilled (þetta gekk allt eptir, sem M. sagði fyrir);

ganga frá e-u, to part with, lose (sumir munu ganga frá öllu fénu);

ganga fram, to step forward;

ganga fram vel, to go forward bravely, in a battle;

to come to pass, come into execution (skal þess bíða, er þetta gengr fram);

to increase (fé Hall gerðar gekk fram ok gørðist allmikit);

to depart this life (H. bóndi gengr fram til frænda sinna);

ganga fyrir e-n, to present oneself before one (ganga fyrir konung);

ganga fyrir e-u, to take charge of, manage (var þar mart fólk, en húsbóndi gekk svá fyrir, at ekkert skorti); to yield to, be swayed by (hann gekk þá fyrir fortölum hennar);

ganga í gegn e-m, to set oneself against one;

ganga í gegn e-u, to confess, acknowledge;

maðr gengr í gegn, at á braut kveðst tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away;

ganga í mál, to undertake a case;

ganga með e-m (of a woman), to marry;

ganga með barni, to be with child;

ganga með burði (of animals), to be with young;

ganga með e-u, to assist in, plead (ganga með máli, bónorði);

ganga milli (á m., í m.), to go between, intercede;

ganga móti (á m., í m.) e-m, to go to meet one;

ganga móti e-u, to resist, oppose;

to confess, = ganga í gegn, ganga við e-u;

ganga nær e-m, to be troublesome to one (þótti hón œrit nær ganga Þórgerði);

ganga e-m nær, to approach, come near to one (sá hefir á brott komizt, er næst gekk Gunnari um alla hluti);

ganga saman, to marry;

of an agreement, bargain, to be brought about;

saman gekk kaupit með þeim, they came to a bargain;

ganga sundr (í s.), to go asunder, part;

ganga til, to go up to a thing (gangit til ok hyggit at); of the wind, to veer (veðrit gekk til útsuðrs);

e-m gengr e-t til e-s, one has some reason for doing a thing;

en þat gekk mér til þess (that was my reason), at ek ann þér eigi;

hversu hefir ykkr til gengit, how have you fared?

Loka gekk lítt til, it fared ill with L.;

ganga um e-t, to go about a thing;

ganga um beina, to wait upon guests;

ganga um sættir, to go between, as peacemaker;

ganga um e-n, to befall, happen to one (þess, er um margan gengr guma); of the wind, to go round, veer (gekk um veðrit ok styrmdi at þeim); to manage (fékk hón svá um gengit, at);

ganga undan, to escape to absent oneself;

g. undir e-t, to take upon oneself, undertake (a duty);

ganga undir e-n, to subject oneself to;

ganga upp, to be wasted (of money);

to get loose, to he torn loose (þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir á húsinu);

of a storm, gale, to get up, rise (veðr gekk upp);

of an ice-bound river, áin var gengin upp, swollen with ice;

ganga við staf, to walk with a stick;

ganga við e-u or e-t, to avow;

ganga yfir e-t, to go beyond, disregard (hann vildi eigi ganga yfir þat, er hann vissi réttast);

ganga yfir e-n, to overcome, to befall, happen to one;

slíkt sem yfir hefir gengit, all that has happened;

eitt skal yfir okkr ganga, we shall share one fate;

16) refl., gangast.

1) walking (hann mœddist í göngu);

vera í göngu, to be on foot, to walk;

2) course (ganga tungls, vinds).

* * *

pret. gekk or gékk, 2nd pers. gékkt, mod. gékst; pl. gengu, geingu, or géngu, and an old poët. gingu; gengengu in Vsp. 12 is a mere misspelling (vide Sæm. Möb. 258); pres. geng, pl. göngum; pret. subj. gengi (geingi); imperat. gakk and gakktú; with the neg. suffix geng-at, gengr-at, gékk-at, gakk-attu, passim; a middle form göngumk firr, go from me, Gm. 1: a contracted form gá occurs now and then in mod. hymns; it is not vernacular but borrowed from Germ. and Dan.: [cp. Ulf. gaggan; A. S. and Hel. gangan; Scot. and North. E. gang, mod. Engl. go; Dan.-Swed. gange or gå; Germ. gehen; Ivar Aasen ganga: Icel., Scots, and Norsemen have preserved the old ng, which in Germ. and Swed.-Dan. only remains in poetry or in a special sense, e. g. in Germ. compds.]

A. To go:

I. to walk; reið jarl en Karkr gékk, Fms. i. 210, Rm. 1, 2, 6, 14, 23, 24, 30, Edda 10, Grág. ii. 95, passim; ganga leiðar sinnar, to go one’s way, Fms. x. 290, Krók. 26: adding acc., g. alla leið, Fms. xi. 202, 299; g. berg, to climb a cliff; g. afréttar, to search the fell-pastures (fjallganga), Háv. 39; also g. ( to climb) í fjall, í kletta, Fms. x. 313: Icel. also say, ganga skó og sokka, to wear out shoes and socks; hann gékk tvenna skó; ganga berserks gang, q. v.

β. absol. to go a-begging, Grág. i. 226, 232, Ísl. ii. 25; ganga vergang, húsgang, id. (göngumaðr).

II. adding adverbs, infinitives, adjectives, or the like,

α. an adverb denoting direction; g. út ok inn, Vkv. 4, Lv. 26; g. inn, Fms. i. 16, vi. 33; g. út, to go out, Lat. exire, Nj. 194; g. aptr, to return, Fms. x. 352; g. fram, to step forward, Hm. 1, Eg. 165; g. upp, to go up, ashore; g. ofan, niðr, to go down; g. heiman, 199; g. heim, to go home; gakk hingat, come hither! 488; g. móti, í gegn e-m, to go against, to meet one; g. braut, to go away; g. til e-s, or at e-m, to go to one; g. frá e-m, to leave one; g. með e-m, to go with one; g. hjá, to pass by; g. saman, to go together; g. yfir, to go over; g. gegnum, to go through; g. undir, to go under; g. undan, fyrir, to go before; g. eptir, to go behind; g. um, to rove, stroll about, and so on passim; g. í sæti, to go to one’s seat, take a seat, Eg. 551; g. til hvílu, to go to bed, Nj. 201; g. til matar, to go to dinner, Sturl. iii. 111, Eg. 483; g. til vinnu, verks, to go to one’s work, cp. Hm. 58; g. í kirkju, to go to church, Rb. 82; g. á fjall, to go on the fells, Hrafn. 34; g. á skip, to go on board, Fms. x. 10; g. af skipi, to go ashore.

β. with infin., in old poems often dropping ‘at;’ ganga sofa, to go to sleep, Fm. 27; g. at sofa, Hm. 19; g. vega, to go to fight, Vsp. 56, Ls. 15; g. at eiga konu, to go to be married, Grág. i. 318.

γ. with an adj.; g. hræddr, to be afraid; g. úviss, to be in ignorance, etc., Fms. vii. 271, Sks. 250, 688.

2. in a more special sense; g. til einvígis, bardaga, to go to a duel, battle, Nj. 64; g. á hólm (hólmganga), Eg. 504, 506; g. á eintal, Nj. 103; g. til máls við e-n, to speak to one, Eg. 199, 764; g. í glímu, to go a-wrestling, Ísl. ii. 246; g. á fang, id., Ld. 206; g. í danz, to go a-dancing; g. til skripta, to go to shrift, Hom. 157; g. at brúðkaupi, to go to be married, Fms. vii. 278; g. í skóla, klaustr, to go to school, go into a cloister (as an inmate), (hence skóla-genginn, a school-man, scholar), Bs. passim; g. í þjónustu, to take service, Nj. 268; g. í lið með e-m, to enter one’s party, side with one, 100; g. í lög, to enter a league with one; g. ór lögum, to go out of a league, passim; g. í félag, ór félagi, id.; g. á mala, to take service as a soldier, 121; g. á hönd, g. til handa, to submit to one as a liegeman, surrender, Eg. 19, 33, Ó. H. 184, Fms. vii. 180; g. á vald e-m, to give oneself up, Nj. 267; g. á hendr e-m, to encroach upon, Ver. 56; g. í skuld, to bail, Grág. i. 232, Dipl. ii. 12; g. í trúnað, to warrant, Fms. xi. 356; g. til trygða, Nj. 166, and g. til griða, to accept truce, surrender, Fas. ii. 556; g. í mál, to enter, undertake a case, Nj. 31; g. í ánauð, to go into bondage, Eg. 8; g. til lands, jarðar, ríkis, arfs, to take possession of …, 118, Stj. 380, Grág., Fms. passim; g. til fréttar, to go to an oracle, take auspices, 625. 89; g. til Heljar, a phrase for to die, Fms. x. 414; g. nær, to go nigh, go close to, press hard on, Ld. 146, 322, Fms. xi. 240 (where reflex.); var sá viðr bæði mikill og góðr því at Þorkell gékk nær, Th. kept a close eye on it, Ld. 316.

B. Joined with prepp. and adverbs in a metaph. sense:—g. af, to depart from, go off; þá gékk af honum móðrinn ok sefaðisk hann, Edda 28; þá er af honum gékk hamremin, Eg. 125, Eb. 136, Stj. 118; g. af sér, to go out of or beyond oneself; mjök g. þeir svari-bræðr nú af sér, Fbr. 32; í móti Búa er hann gengr af sér ( rages) sem mest, Fb. i. 193; þá gékk mest af sér ranglæti manna um álnir, Bs. i. 135: so in the mod. phrases, g. fram af sér, to overstrain oneself; and g. af sér, to fall off, decay: to forsake, g. af trú, to apostatize, Fms. ii. 213; g. af vitinu, to go out of one’s wits, go mad, Post. 656 C. 31; g. af Guðs boðorðum, Stj. passim: to pass. Páskar g. af, Ld. 200: to be left as surplus (afgangr), Rb. 122, Grág. i. 411, K. Þ. K. 92:—g. aptr, to walk again, of a ghost (aptrganga), Ld. 58, Eb. 278, Fs. 131, 141, passim; and absol., g. um híbýli, to hunt, Landn. 107: to go back, be void, of a bargain, Gþl. 491:—g. at e-m, to go at, attack, Nj. 80, 160: to press on, Grág. i. 51, Dipl. ii. 19 (atgangr): g. at e-u, to accept a choice, Nj. 256; g. at máli, to assist, help, 207: to fit, of a key, lykla þá sem g. at kístum yðrum, Finnb. 234, Fbr. 46 new Ed., N. G. L. i. 383: medic. to ail, e-ð gengr at e-m; ok gengr at barni, and if the bairn ails, 340, freq. in mod. usage of ailment, grief, etc.:—g. á e-t, to go against, encroach upon; ganga á ríki e-s, Fms. i. 2; g. upp á, to tread upon, vii. 166; hverr maðr er ólofat gengr á mál þeirra, who trespasses against their measure, Grág. i. 3: to break, g. á orð, eiða, sættir, trygðir, grið, Finnb. 311, Fms. i. 189, Ld. 234; g. á bak e-u, to contravene, Ísl. ii. 382; ganga á, to go on with a thing, Grág. ii. 363; hence the mod. phrase, mikið gengr á, much going on; hvað gengr á, what is going on? það er farið að g. á það (of a task or work or of stores), it is far advanced, not much left:—g. eptir, to go after, pursue, claim (eptirgangr), Nj. 154, Þórð. 67, Fms. vii. 5; g. eptir e-m, to humour one who is cross, in the phrase, g. eptir e-m með grasið í skónum; vertu ekki að g. eptir stráknum; hann vill láta g. eptir ser (of a spoilt boy, cross fellow): to prove true, follow, hón mælti mart, en þó gékk þat sumt eptir, Nj. 194; eptir gékk þat er mér bauð hugr um, Eg. 21, Fms. x. 211:—g. fram, to go on well in a battle, Nj. 102, 235, Háv. 57 (framgangr): to speed, Nj. 150, Fms. xi. 427: to grow, increase (of stock), fé Hallgerðar gékk fram ok varð allmikit, Nj. 22; en er fram gékk mjök kvikfé Skallagríms, Eg. 136, Vígl. 38: to come to pass, skal þess bíða er þetta gengr fram, Nj. 102, Fms. xi. 22: to die, x. 422:—g. frá, to leave (a work) so and so; g. vel frá, to make good work; g. ílla frá, to make bad work; það er ílla frá því gengið, it is badly done:—g. fyrir, to go before, to yield to, to be swayed by a thing; heldr nú við hót, en ekki geng ek fyrir slíku, Fms. i. 305; þó at vér gangim heldr fyrir blíðu en stríðu, ii. 34, Fb. i. 378, Hom. 68; hvárki gékk hann fyrir blíðyrðum né ógnarmálum, Fms. x. 292; hann gékk þá fyrir fortülum hennar, Bs. i. 742: in mod. usage reflex., gangast fyrir íllu, góðu: to give away, tók hann þá at ganga fyrir, Fb. i. 530: Icel. now say, reflex., gangast fyrir, to fall off, from age or the like (vide fyrirgengiligr): to prevent, skal honum þá eigi fyrnska fyrir g., N. G. L. i. 249; þá er hann sekr þrem mörkum nema nauðsyn gangi fyrir, 14; at þeim gangi lögleg forföll fyrir, Gþl. 12:—g. í gegn, to go against, to meet, in mod. usage to deny, and so it seems to be in Gþl. 156; otherwise in old writers it always means the reverse, viz. to avow, confess; maðr gengr í gegn, at á braut kveðsk tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away, Ísl. ii. 331; ef maðr gengr í gegn legorðinu, Grág. i. 340; sá goði er í gegn gékk ( who acknowledged) þingfesti hans, 20; hann iðraðisk úráðs síns, ok gékk í gegn at hann hefði saklausan selt herra sinn, Sks. 584,—this agrees with the parallel phrase, g. við e-t, mod. g. við e-u, to confess, both in old and mod. usage, id.:—g. hjá, to pass by, to waive a thing, Fms. vi. 168:—g. með, to go with one, to wed, marry (only used of a woman, like Lat. nubere), þú hefir þvert tekit at g. með mér, Ld. 262, Sd. 170, Grág. i. 178, Þiðr. 209, Gkv. 2. 27, Fms. xi. 5: medic., g. með barni, to go with child, i. 57; with acc. (barn), Bs. i. 790, and so in mod. usage; a mother says, sama sumarið sem eg gékk með hann (hana) N. N., (meðgöngutími); but dat. in the phrase, vera með barni, to be with child; g. með burði, of animals, Sks. 50, Stj. 70; g. með máli, to assist, plead, Eg. 523, Fms. xi. 105, Eb. 210; g. með e-u, to confess [Dan. medgaae], Stj., but rare and not vernacular:—g. milli, to go between, intercede, esp. as a peacemaker, passim (milli-ganga, meðal-ganga):—g. í móti, to resist, Nj. 90, 159, 171: of the tide, en þar gékk í móti útfalls-straumr, Eg. 600:—g. saman, to go together, marry, Grág. i. 324, Fms. xi. 77: of a bargain, agreement, við þetta gékk saman sættin, Nj. 250; saman gékk kaupit með þeim, 259:—g. sundr, to go asunder, part, and of a bargain, to be broken off, passim:—g. til, to step out, come along; gangit til, ok blótið, 623. 59; gangit til, ok hyggit at, landsmenn, Fms. iv. 282: to offer oneself, to volunteer, Bs. i. 23, 24: the phrase, e-m gengr e-ð til e-s, to purpose, intend; en þat gékk mér til þess ( that was my reason) at ek ann þér eigi, etc., Ísl. ii. 269; sagði, at honum gékk ekki ótrúnaðr til þessa, Fms. x. 39; gékk Flosa þat til, at …, Nj. 178; gengr mér meirr þat til, at ek vilda firra vini mína vandræðum, Fms. ii. 171; mælgi gengr mér til, ‘tis that I have spoken too freely, Orkn. 469, Fms. vi. 373, vii. 258: to fare, hversu hefir ykkr til gengið, how have you fared? Grett. 48 new Ed.; Loka gékk lítt til, it fared ill with L., Fb. i. 276: mod., þat gékk svá til, it so happened, but not freq., as bera við is better, (tilgangr, intention):—g. um e-t, to go about a thing; g. um sættir, to go between, as peacemaker, Fms. v. 156; g. um beina, to attend guests, Nj. 50, passim: to manage, fékk hón svá um gengit, Grett. 197 new Ed.; hversu þér genguð um mitt góðs, 206: to spread over, in the phrase, má þat er um margan gengr; þess er um margan gengr guma, Hm. 93: to veer, go round, of the wind, gékk um veðrit ok styrmdi at þeim, the wind went round and a gale met them, Bs. i. 775:—g. undan, to go before, escape, Ver. 15, Fms. vii. 217, Blas. 49: to be lost, wasted, jafnmikit sem undan gékk af hans vanrækt, Gþl. 338: to absent oneself, eggjuðusk ok báðu engan undan g., Fms. x. 238:—g. undir, to undertake a duty, freq.: to set, of the sun, Rb. 468, Vígl. (in a verse): to go into one’s possession, power, Fms. vii. 207;—g. upp, to be wasted, of money, Fær. 39, Fms. ix. 354: of stones or earth-bound things, to get loose, be torn loose, þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir í húsinu, Landn. 185; flest gékk upp þat sem fyrir þeim varð, Háv. 40, Finnb. 248; ok gékk ór garðinum upp ( was rent loose) garðtorfa frosin, Eb. 190: to rise, yield, when summoned, Sturl. iii. 236: of a storm, gale, to get up, rise, veðr gékk upp at eins, Grett. 94, Bárð. 169; gengr upp stormr hinn sami, Bs. ii. 50: of an ice-bound river, to swell, áin var ákafliga mikil, vóru höfuðísar at báðum-megin, en gengin upp ( swoln with ice) eptir miðju, Ld. 46, Fbr. 20 new Ed., Bjarn. 52; vötnin upp gengin, Fbr. 114; áin var gengin upp ok íll yfirferðar, Grett. 134:—g. við, in the phrase, g. við staf, to go with a staff, rest on it: with dat., g. við e-u, to avow (vide ganga í gegn above):—g. yfir, to spread, prevail, áðr Kristnin gengi yfir, Fms. x. 273; hétu á heiðin goð til þess at þau léti eigi Kristnina g. yfir landit, Bs. i. 23: the phrase, láta eitt g. yfir báða, to let one fate go over both, to stand by one another for weal and woe; hefi ek því heitið honum at eitt skyldi g. yfir okkr bæði, Nj. 193, 201, 204, Gullþ. 8: so in the saying, má þat er yfir margan gengr, a common evil is easier to bear, Fbr. 45 new Ed. (vide um above); muntu nú verða at segja slíkt sem yfir hefir gengið, all that has happened, Fms. xi. 240; þess gengr ekki yfir þá at þeir vili þeim lengr þjóna, they will no longer serve them, come what may, Orkn. 84: to overrun, tyrannize over, þeir vóru ójafnaðar menn ok ganga þar yfir alla menn, Fms. x. 198 (yfirgangr): to transgress, Hom. 109: to overcome, þótti öllum mönnum sem hann mundi yfir allt g., Fms. vii. 326: a naut. term, to dash over, as spray, áfall svá mikit at yfir gékk þegar skipit, Bs. i. 422; hence the metaph. phrase, g. yfir e-n, to be astonished; það gengr yfir mig, it goes above me, I am astonished.

C. Used singly, of various things:

1. of cattle, horses, to graze (haga-gangr); segja menn at svín hans gengi á Svínanesi, en sauðir á Hjarðarnesi, Landn. 124, Eg. 711; kálfrinn óx skjótt ok gékk í túni um sumarit, Eb. 320; Freyfaxi gengr í dalnum fram, Hrafn. 6; þar var vanr at g. hafr um túnit, Nj. 62; þar var til grass (görs) at g., Ld. 96, Grág. passim; gangandi gripr, cattle, beasts, Bjarn. 22; ganganda fé, id., Sturl. i. 83, Band. 2, Ísl. ii. 401.

2. of shoals of fish, to go up, in a river or the like (fiski-ganga, -gengd); vötn er netnæmir fiskar g. í, Grág. i. 149; til landauðnar horfði í Ísafirði áðr fiskr gékk upp á Kvíarmiði, Sturl. ii. 177; fiskr er genginn inn ór álum, Bb. 3. 52.

3. of the sun, stars, vide B. above, (sólar-gangr hæstr, lengstr, and lægstr skemstr = the longest and shortest day); áðr sól gangi af Þingvelli, Grág. i. 24; því at þar gékk eigi sól af um skamdegi, Landn. 140, Rb. passim:—of a thunder-storm, þar gékk reiði-duna með eldingu, Fb. iii. 174:—of the tide, stream, water, vide B. above, eða gangi at vötn eða skriður, K. Þ. K. 78.

4. of a ship, gékk þá skipit mikit, Eg. 390, Fms. vi. 249; létu svá g. suðr fyrir landit, Eg. 78; lét svá g. suðr allt þar til er hann sigldi í Englands-haf, Ó. H. 149; réru nótt ok dag sem g. mátti, Eg. 88; gékk skipit brátt út á haf, Ó. H. 136.

β. to pass; kvað engi skip skyldi g. (go, pass) til Íslands þat sumar, Ld. 18.

II. metaph. to run out, stretch out, project, of a landscape or the like; gengr haf fyrir vestan ok þar af firðir stórir, Eg. 57; g. höf stór ór útsjánum inn í jörðina; haf (the Mediterranean) gengr af Njörva-sundum (the Straits of Gibraltar), Hkr. i. 5; nes mikit gékk í sæ út, Eg. 129, Nj. 261; í gegnum Danmörk gengr sjór (the Baltic) í Austrveg, A. A. 288; fyrir austan hafs-botn þann (Bothnia) er gengr til móts við Gandvík (the White Sea), Orkn. begin.: frá Bjarmalandi g. lönd til úbygða, A. A. 289; Europa gengr allt til endimarka Hispaniae, Stj. 83; öllum megin gengr at henni haf ok kringir um hana, 85; þessi þinghá gékk upp ( extended) um Skriðudal, Hrafn. 24: of houses, af fjósi gékk forskáli, Dropl. 28.

2. to spread, branch out; en af því tungurnar eru ólíkar hvár annarri, þær þegar, er ór einni ok hinni sömu hafa gengit eða greinzt, þá þarf ólíka stafi í at hafa, Skálda (Thorodd) 160: of a narrative, gengr þessi saga mest af Sverri konungi, this story goes forth from him, i. e. relates to, tells of him, Fb. ii. 533; litlar sögur megu g. af hesti mínum, Nj. 90; um fram alla menn Norræna þá er sögur g. frá, Fms. i. 81.

III. to take the lead, prevail; gékk þaðan af í Englandi Valska, thereafter (i. e. after the Conquest) the Welsh tongue prevailed in England, Ísl. ii. 221; ok þar allt sem Dönsk tunga gengi, Fms. xi. 19; meðan Dönsk tunga gengr, x. 179:—of money, to be current, hundrað aura þá er þá gengu í gjöld, Dropl. 16; eigi skulu álnar g. aðrar en þessar, Grág. i. 498; í þenna tíð gékk hér silfr í allar stórskuldir, 500, Fms. viii. 270; eptir því sem gengr ( the course) flestra manna í millum, Gþl. 352:—of laws, to be valid, ok var nær sem sín lög gengi í hverju fylki, Fms. iv. 18; Óðinn setti lög í landi sínu þau er gengit höfðu fyrr með Ásum, Hkr. i. 13; þeirra laga er gengu á Uppsala-þingi, Ó. H. 86; hér hefir Kristindóms-bálk þann er g. skal, N. G. L. i. 339; sá siðr er þá gékk, Fb. i. 71, (vide ganga yfir):—of sickness, plague, famine, to rage, þá gékk landfarsótt, bóla, drepsótt, hallæri, freq.; also impers., gékk því hallæri um allt Ísland, Bs. i. 184; mikit hallæri ok hart gékk yfir fólkið, 486, v. l.; gékk sóttin um haustið fyrir sunnan land; þá gékk mest plágan fyrri, Ann. 1402, 1403.

IV. to go on, last, in a bad sense, of an evil; tókst síðan bardagi, ok er hann hafði gengit um hríð, Fs. 48: impers., hefir þessu gengit ( it has gone on) marga manns-aldra, Fms. i. 282; gékk því lengi, so it went on a long while, Grett. 79 new Ed.; gékk þessu enn til dags, Nj. 272; ok gékk því um hríð, 201; ok gékk því allan þann dag, Fms. vii. 147; lát því g. í allt sumar, xi. 57; gengr þessu þar til er …, Fb. i. 258.

V. denoting violence; létu g. bæði grjót ok vápn, Eg. 261; létu þá hvárir-tveggju g. allt þat er til vápna höfðu, Fms. ix. 44; láta höggin g., to let it rain blows, Úlf. 12. 40; háðung, spottyrði, hróp ok brigzl hver lét með öðrum g. á víxl, Pass. 14. 3, (vápna-gangr); Birkibeinar róa þá eptir, ok létu g. lúðrana, and sounded violently the alarum, Fms. ix. 50, (lúðra-gangr); láta dæluna g., to pour out bad language, vide dæla.

VI. to be able to go on, to go, partly impers.; ef þat gengr eigi, if that will not do, Fms. vi. 284; svá þykt at þeim gékk þar ekki at fara, they stood so close that they could not proceed there, Nj. 247; þá nam þar við, gékk þá eigi lengra, there was a stop; then it could go no farther, Fms. xi. 278; leiddu þeir skipit upp eptir ánni, svá sem gékk, as far as the ship could go, as far as the river was navigable, Eg. 127: esp. as a naut. term, impers., e. g. þeim gékk ekki fyrir nesið, they could not clear the ness; þá gengr eigi lengra, ok fella þeir þá seglið, Bs. i. 423; at vestr gengi um Langanes, 485, v. l.

VII. with adverbs; g. létt, fljótt, to go smoothly; g. þungt, seint, to go slowly; oss munu öll vápna-viðskipti þungt g. við þá, Nj. 201; þungt g. oss nú málaferlin, 181; gékk þeim lítt atsóknin, Stj. 385; at þeim feðgum hefði þá allir hlutir léttast gengit, Bs. i. 274; seint gengr, Þórir, greizlan, Ó. H. 149; g. betr, verr, to get the better, the worse; gékk Ribbungum betr í fyrstu, Fms. ix. 313; gengu ekki mjök kaupin, the bargain did not go well, Nj. 157, cp. ganga til (B. above):—to turn out, hversu g. mundi orrostan, 273; gékk þá allt eptir því sem Hallr hafði sagt, 256; ef kviðir g. í hag sækjanda, if the verdict goes for the plaintiff, Grág. i. 87; þótti þetta mál hafa gengit at óskum, Dropl. 14; mart gengr verr en varir, a saying, Hm. 39; þykir honum nú at sýnu g. ( it seems to him evident) at hann hafi rétt hugsað, Fms. xi. 437; g. andæris, to go all wrong, Am. 14; g. misgöngum, to go amiss, Grág. i. 435; g. e-m í tauma, to turn false ( crooked); þat mun mér lítt í tauma g. er Rútr segir, Nj. 20; g. ofgangi, to go too high, Fms. vii. 269.

VIII. of a blow or the like; hafði gengit upp á miðjan fetann, the axe went in up to the middle of the blade, Nj. 209; gékk þegar á hol, 60; gékk í gegnum skjöldinn, 245, Fb. i. 530.

IX. of law; láta próf g., to make an enquiry; láta vátta g., to take evidence, D. N.

X. to be gone, be lost; gékk hér með holdit niðr at beini, the flesh was torn off, Fb. i. 530: esp. in pass. part. genginn, dead, gone, eptir genginn guma, Hm. 71; moldar-genginn, buried, Sl. 60; hel-genginn, 68; afli genginn, gone from strength, i. e. powerless, Skv. 3. 13.

β. gone, past; gengið er nú það görðist fyr, a ditty; mér er gengið heimsins hjól, gone for me is the world’s wheel ( luck), a ditty.

XI. used as transit. with acc.; hann gengr björninn á bak aptr, he broke the bear’s back in grappling with him, Finnb. 248; ok gengr hana á bak, ok brýtr í sundr í henni hrygginn, Fb. i. 530.

2. medic. with dat. to discharge; ganga blóði, to discharge blood (Dan. blodgang), Bs. i. 337, 383; Arius varð bráðdauðr ok gékk ór sér öllum iðrum, Ver. 47.

D. REFLEX.:

I. singly, gangask, to be altered, to change, be corrupted; gangask í munni, of tradition; var þat löng ævi, ok vant at sögurnar hefði eigi gengisk í munni, Ó. H. pref.; má því eigi þetta mál í munni gengisk hafa, Fb. ii. Sverr. S. pref.; ok mættim vér ráða um nokkut, at málit gengisk, that the case could miscarry, be lost, Glúm. 380:—láta gangask, to let pass. waive; lét Páll þá g. þá hluti er áðr höfðu í millum staðit, Sturl. i. 102; ef þú lætr eigi g. þat er ek kref þik, Fms. xi. 61.

2. e-m gengsk hugr við e-t, to change one’s mind, i. e. to be moved to compassion, yield; sótti hón þá svá at honum gékksk hugr við, Eb. 264; þá gékksk Þorgerði hugr við harma-tölur hans, Ld. 232; ok mun honum g. hugr við þat, svá at hann mun fyrirgefa þér, Gísl. 98; nú sem hann grét, gékksk Ísak hugr við, Stj. 167; er sendimaðr fann at Birni gékksk hugr við féit, Ó. H. 194; við slíkar fortölur hennar gékksk Einari hugr (E. was swayed) til ágirni, Orkn. 24.

II. with prepp. (cp. B. above); gangask at, to ‘go at it,’ engage in a fight; nú gangask þeir at fast, Dropl. 24, Ísl. ii. 267; gengusk menn at sveitum, of wrestlers, they wrestled one with another in sections (Dan. flokkevis), Glúm. 354; þeir gengusk at lengi, Finnb. 248:—gangask fyrir, vide B. above:—gangask í gegn, at móti, to stand against, fight against; at vér látim ok eigi þá ráða er mest vilja í gegn gangask (i. e. the extreme on each side), Íb. 12, cp. Fms. ii. 241; at þeir skipaði til um fylkingar sínar, hverjar sveitir móti skyldi g., i. e. to pair the combatants off, ix. 489; þeir risu upp ok gengusk at móti, Stj. 497. 2 Sam. ii. 15:—g. nær, to come to close quarters (Lat. cominus gerere), Nj. 176, Fms. xi. 240:—gangask á, to dash against one another, to split; á gengusk eiðar, the oaths were broken, Vsp. 30: to be squared off against one another, sú var görð þeirra, at á gengusk vígin húskarlanna, Rd. 288; ekki er annars getið en þeir léti þetta á gangask, i. e. they let it drop, Bjarn. 47; gangask fyrir, to fall off, Fms. iii. 255:—gangask við, to grow, gain strength; áðr en við gengisk hans bæn, before his prayer should be fulfilled, x. 258; ef þat er ætlað at trúa þessi skuli við g., Nj. 162; hétu þeir fast á guðin, at þau skyldi eigi láta við garrgask Kristniboð Ólafs konungs, Fms. ii. 32; þetta gékksk við um öll þau fylki, vii. 300; mikit gékksk Haraldr við (H. grew fast) um vöxt ok afl, Fb. i. 566; Eyvindr hafði mikið við gengizk um menntir, E. had much improved himself in good breeding, Hrafn. 24; vildi hann prófa hvárr þeirra meira hafði við gengisk, which of them had gained most strength, Grett. 107: to be in vogue, in a bad sense, ok löngum við gengisk öfund ok rangindi, Fms. i. 221, cp. Pass. 37. 7:—gangask ór stað, to be removed, Fms. xi. 107.

III. in the phrase, e-m gengsk vel, ílla, it goes well, ill with one, Hom. 168, Am. 53; ílls gengsk þér aldri, nema …, the evil will never leave thee, thou wilt never be happy, unless …, 65.

* * *

(-ða, -ðr), v., older form byggva;

1) to settle in a place, as colonist; sumar þat, er þeir Ingólfr fóru at byggja Ísland, when I went out to settle in Iceland; Ingólfr bygði fyrstr landit, was the first settler; absol., Helgi bygði norðr í Eyjafirði, settled in E.;

2) to people (eptir Nóaflóð lifðu átta menn, er bygðu heiminn) Ísland bygðist (was peopled) ór Norvegi;

3) to inhabit, live in a country (þá er landit hafði sex tigi vetra bygt verit); þess get ek, at menn byggi húsit, that the house is inhabited; byggja bœ, to settle on a farm (hann bygði bœ þann er í Eyju heitir); absol., kona, er bygði (lived) í einum afdal; hvar byggir þú, where dwellest thou?;

4) to dwell in, occupy (byggja höll, helli); byggja eina sæng, to share the same bed (of a niarried couple; also absol., byggja með erri); bygði hann í skipuin, he dwelt (lived) in ships.

(-ða, -ðr), v.

1) to let out (konungr má byggja almenning hverjum sem hann vill); nú byggir maðr dýrra (lets out at a higher rent) en vandi hefir á verit;

2) to lend money at interest (engi skal byggja dautt fé á leigu); Hrútr bygði allt féit, H. put all the money out at interest;

3) byggja frændsemi, sifjar, to enter into a marriage with a relation or one allied by by marriage (in such or such degree); þat var bannat at byggja svá náit at frændsemi, intermarriage between so near relations was forbidden.

* * *

older form byggva, ð, [for the etymology v. búa], gener. to inhabit, settle, people, always in a transitive sense—not neut. as. búa—but often used absol. or ellipt., land being understood:

α. to settle as a colonist; Hrollaugr bygði austr á Síðu, Ketilbjörn bygði suðr at Mosfelli, Auðr bygði vestr í Breiðafirði, Helgi bygði norðr í Eyjafirði, all these instances referring to the first settlers of Icel., Íb. ch. 1. 2; en þat vas es hann tók byggva landit, id.; sumar þat er þeir Ingólfr fóru at b. Ísland, the summer before Ingolf settled in Iceland, ch. 6; Íngólfr … bygði fyrstr landit, i. e. Ingolf was the first settler, id.; so in numberless instances, esp. of the Íb. and Landn., e. g. Landn. 42, 334, Eb. 8, Hrafn. 4, Eg. 99, 100; eptir Nóa-flóð lifðu átta menn þeir er heiminn bygðu ( peopled), Edda (pref.)

β. to inhabit, live in a country; þesskonar þjóð es Vínland hefir bygt, Íb. ch. 6; þá er landit hafði sex tigi vetra bygt verit, Landn. 321; þeir b. þat hérað á Vindlandi er Ré heitir, Fms. xi. 378, H. E. i. 494, Bret. 100: allit. phrases, á bygðu bóli, i. e. among men, where men live; bygðr bólstaðr, possessed land, Grág. ii. 214: the proverb, með lögum skal land byggja, with laws shall man build land, i. e. law builds (makes) lands and home; and some add, en með ólögum eyða; eyða ( to lay waste) and byggja are thus opposed to one another, Nj. 106; b. bæ, to settle on a farm; segi ek af því fyrst hversu bærinn hefir bygzk í Skálaholti … Ketilbjörn bygði þann bæ fyrstr er í Skálaholti heitir, Bs. i. 60; hann bygði bæ þann er í Eyju heitir, Gísl. 91, where it does not mean to build houses, as in the mod. use of this phrase, but to settle, Lat. inhabitare.

γ. in more special or law phrases, to dwell in, occupy; b. sæng, to keep one’s bed, sleep, Fas. i. 314; b. eina sæng, of married people, Fms. ii. 134; b. með e-m, to cohabit, Stj. 176; b. höll, to occupy a hall, Fms. vi. 147, x. 236; b. á skipum, undir tjöldum, to live aboard ship, in tents, vii. 138; b. hálfrými, a naut. term, viii. 199: metaph., cf Guð byggvir í þeim, Eluc. 52, cp. also the references from the N. T. above under búa, where most of the Icel. Edd. use byggja.

2. to build a house, ship, or the like, [Scot. and North. E. to big; Dan. bygge; Swed. bygga]: this sense, common over all Scandinavia and North Britain, seems not to occur in Icel. writers before the 15th century or the end of the 14th, but is freq. at the present time; it occurs in the Ann. 1401, 1405, etc. Old writers always say, reisa or göra hús, skip …, not byggja.

3. reflex. to be inhabited; Ísland bygðisk fyrst ór Noregi, Íb. ch. 1; Grænland fansk ok bygðisk af Íslandi, ch. 6; hundraði ára fyrr en Ísland bygðisk af Norðmönnum, Landn. (pref.); en áðr Ísland bygðisk, id.; þá er Ísland fansk ok bygðisk af Noregi, id.

II. [Goth. bugjan, by which Ulf. renders αγοράζειν, and once πωλειν, which is elsewhere rendered by frabugjan; A. S. bycgean; Engl. buy; Hel. buggean]:—to let out, esp. land or cottage; konungr má b. almenning hverjum sem hann vill, Gþl. 453; ef umboðsmaðr konungs byggir jarðar (acc.) konungs … því at svá skal konungs jarðir b. sem um aðrar jarðir skill í lögum, 336; nú byggir maðr dýrra ( lets out at a higher rent) en vandi hefir á verit, 337; Ingimundr bygði þeim Hrolleifi bæinn í Ási, Fs. 34; er þeir bygðu lönd sín eðr tóku sér hjú, Grág. i. 445; hann tók mikit af landnámi Una, ok bygði þat ( parcelled it out) frændum sínum, Landn. 244; byggja e-m út, to expel a tenant; b. e-m inn, to settle a tenant on one’s estate.

2. more properly, to lend money at interest; þat er ok ef menn b. dautt fé, eðr krefja framar af þeim hlutum er menn ljá, en innstæða, K. Á. 204; engi skal b. dautt fé á leigu, Bs. i. 684; um okr, er menn b. dautt fé, H. E. i. 459; Rútr … bygði allt féit, R. put all the money out at interest, Nj. 11.

3. the peculiar eccl. law phrase of the forbidden degrees; b. sifjar, frændsemi, to marry into such or such degree; this phrase may refer to buying (cp. brúðkaup), or to cohabitation; þat er nýmæli, at jafn-náit skal b. sifjar ok frændsemi at fimta manni hvárt, i. e. intermarriage in the fifth degree is allowed, according to the decision of the council of Lateran, A. D. 1215, Grág. i. 304; frændsemi er eigi byggjandi, i. e. is forbidden, 307, 308, 321, N. G. L. i. 350; en þat var bannat með Ásum at b. svá náit at frændsemi, Hkr. Yngl. ch. 4.

III. part. as subst.

* * *

(að), v. impers., e-m latar, one becomes slow, slackens; élinu latar, the snow-storm abates.

* * *

pres. læt, læt’k, Edda (in a verse), pl. látum; pret. lét, 2nd pers. lézt (rhyming with h ristir in Edda in a verse); subj. léti; imperat. lát, láttú; part. látinn: middle forms, pres. látumk, Am. 89; pret. létumk, Hm. 106, Eb. (in a verse), Eg. 103 (in a verse): with neg. suff., pres. lækk-að ek, I let not, Ó. H. 171 (in a verse); pret. lét-a, Skv. 3. 42; imperat. lát-attu or lát-aþu, Sdm. 28, Líkn. 6: [Ulf. lêtan = ἀφιέναι; A. S. lætan; Old Engl. laten; Engl. let; O. H. G. lazan; Germ. lassen; Swed. låta; Dan. lade.]

A. To let, put, place; bauð hann at láta þá í myrkva-stofu, MS. 623. 30; var Haraldr þar inn látinn ( shut in), Hkr. iii. 69; láta naut inn, to let ‘neat’ in a stall, let them in, Gísl. 20; láta út, to let out, Fms. vi. 215.

II. to let, suffer, grant; vil ek þess biðja yðr, herra, at þér létið oss mörk yðra, Ld. 112; konungr let margar tóptir til garða þar á árbakkanum, Fms. ii. 27; láta laust, to let go, let loose, Nj. 70, Fms. i. 168; hann vildi eigi láta þenna hest, viii. 123; láta hlut sinn, to let go one’s share, be worsted, i. 74.

2. to leave, forsake; biðr hann at þeir láti blótin, Fms. x. 274; láta fyrir róða, to throw to the winds, see róði, and láta fur lið; hann lét ok fur lið allan farangr sinn, Ísl. ii. 362; láta einan, to forfake a person; láttu mig, Drottinn, einan ekki, Pass.; hann ætlaði at láta eina ( to divorce) drottningina, Fms. vii. 171.

3. to lose; ok létir þú hrossin eigi at síðr, Ld. 146; en ef þeir verða forflótta, þá munu þeir láta lið sitt, Eg. 284; fénu því sem hann hafði látið, Magn. 528; láta skal hann ok féit allt, Fms. vii. 24; at ek hafa fyrir því látið manndóm eða sannindi, ix. 333; láta leikinn, to lose the game, Edda 31; láta lífit, to lose one’s life, Eg. 14, Nj. 15, Fms. xi. 3.

4. with dat. to suffer loss in or of a thing; lætr Álfr þar lífinu, suffered loss of his life, perished, Finnb. 256; hét ek því at láta heldr lífi mínu (líf mitt, v. l.), en ganga á þenna eiðstaf, Fms. viii. 155; gengu á jökla upp ok létu lífi er dagleið var til bygða, Bs. i. 408; fyrr skal ek mínu fjörvi láta, Skv. 3. 15; þú skalt láta mínu landi, 10: and in mod. usage, láta kálfi, to drop the calf; and láta fóstri, to miscarry.

5. to let do or let be done; hann lét sveininum ekki í mein, he let nothing be done to the boy, indulged him in everything, Nj. 147; Dofri unni honum svá mikit at hann mátti ekki í móti honum láta, Fb. i. 566, cp. láta eptir, undan e-m, etc.

6. vóru þá látnir fjötrar af Hallfreði, Fms. ii. 12; þá láta þeir þegar af sér tjöldin, Eg. 261; vil ek at þú látir lokur frá hurðum, Gísl. 28; láta barn af brjósti, to wean a child, N. G. L. i. 340; láta hest á stall, Karl. 5: láta í ljós, to make known, Sks. 195: láta blóð, to let blood (blóð-lát).

III. with prepp.; láta af e-u, to leave off, desist from; sumir létu af blótum, Fms. i. 32; þú vill seint láta af mann-drápum, 274; Þorgeirr mun eigi fyrr af láta enn hann ræðr þér bana, Nj. 109; á enum næstum hálfum mánaði er fallsótt lætr af ( ceases), Grág. i. 458; láta af hendi, to let out of one’s hands, deliver up, Eg. 66, Nj. 186, Fms. vii. 173; láta fé af, to kill, slaughter (cattle), Grág. i. 429, K. Þ. K. 80, 92, Rb. 344:—láta aptr, to shut; kómu Austmenn í virkit, því at Austmenn höfðu eigi aptr látið, Landn. 162; láttu aptr dyrnar, shut the door:—láta at, to yield, comply; mun ek láta at yðr, I will comply with you, MS. 623. 24; alla þá er at mínum orðum láta, Eg. 18; hann (the ship) fór jafnan hallr ok lét eigi at stjórn, she heeled over and obeyed not the helm, Fms. iii. 13:—láta eptir e-m, to indulge; Þórðr lét þat eptir honum, Eg. 188; þær (the scales) sýndusk honum svá vægar, at ef eitt lítið hár væri lagt i, at þó mundu þær eptir láta, Sks. 643: absol., láta eptir, with acc. to leave behind, MS. 623. 36, Eg. 87, 220:—láta fram, láti mik fram at Kolskeggi, Nj. 97:—láta fyrir, to let go, give way, yield; ok sagt, at fyrir lét annarr fylkingar-armrinn, Fms. vi. 317; þeir munu verða fyrir at láta ef vér leggjum sköruliga at, vii. 257; hann lætr ekki fyrir járni né eldi, Kb. 544. 39, Gþl. 285:—láta í, to let go into; láta í ker, to pour into a vessel, fill it (í-lát), Konr.:—láta til, to yield; Einarr vildi með engu móti láta til við Harald konung, Fms. iii. 62; þar kemr enn þófinu at konungr lætr til, ok mælti svá, xi. 429; var þá Gunnarr við hana lengi fár, þar til er hón lét til við hann, Nj. 59:—láta undan, to yield to, give way; ek skal hvergi undan þér láta, 27:—láta upp, to open (opp. to láta aptr), Eg. 409, 602, Fms. ix. 26, 476; lætr Kjartan þenna upp, K. let him get up, Ld. 168: láta uppi, to lay out; ok lætr hann rétt skírn uppi, at hann láti at lögheimili sinu, K. Þ. K. 6; ok ertú saklauss, ef þú lætr uppi ( grants) vistina, Glúm. 327; ef féit er eigi uppi látið, Grág. i. 384; en ef hinn lætr honum eigi uppi mat þann, 47; látum nú þat uppi ( let us make a clean breast) er vér höfum jafnan mælt, Fms. ix. 333:—láta út, to let out, of a thing shut in; at hann mundi brjóta upp hurðina, ef hann væri eigi út látinn, vi. 215: naut. to let go, put to sea, síðan létu þeir út ok sigldu til Noregs, Nj. 128.

IV. with infin. to let, cause, make; látið mik vita, let me know, Nj. 231; er ek lét drepa Þóri, Fms. v. 191; faðir Bjarnar, er Snorri Goði lét drepa, Landn. 93; Gunnarr mun af því láta vaxa úþokka við þik, Nj. 107; lét hón þar fjándskap í móti koma, Ld. 50; hann sá engan annan kost, en láta allt svá vera sem Björgólfr vildi, Eg. 24; ef bóndinn lætr hann á brott fara, Grág. i. 157; þá létu þeir stefna þing fjölmennt, Fms. i. 20; konungr lét græða menn sína, … en veita umbúð, Eg. 34; ok lét leiða hann á land upp ok festa þar upp, Nj. 9; þá skal hann stefna honum, ok láta honum varða útlegð, Grág. i. 47, 385; þá lét Þorbjörn vera kyrt ok fór leið sína, Háv. 46; láttú búnar þessar þegar er ek læt eptir koma, let them be ready when I call for them, id.; lát þér þat í hug koma! … láttú þér því þykkja minstan skaða um fjártjón, ok þú skalt láta þér í hug koma, at …, Sks. 446, and in numberless instances.

2. with a reflex. infin. to let a thing be done or become, or referring to a person himself, to let oneself do, etc.; láttú nemask þat, learn that! mark that! Skv. 1. 23; er hón lét sveltask, Og. 17, Skv. 3. 27; skulu þér þá ekki eptir ganga, ok láta þá sjálfa á sjásk, Nj. 147; Egill mun ekki letjask láta nema þú sér eptir, Eg. 257; at frændr yðrir ok vinir láti mjök hallask eptir þínum fortölum, Fms. ii. 32; ef sá maðr lætr í dóm nefnask er nú var frá skiliðr, Grág. i. 16; ok hafi hinn fellda hana, ok látið á fallask, and let himself fall upon her, ii. 60; ok láti kaupask verk at, if he lets work be bought of him, i. e. works for wages, i. 468; hann lét fallask þvers undan laginu, Nj. 246; ef hón vill vígjask láta til nunnu, Grág. i. 307; láta sér fátt um e-t finnast, to disapprove, Fas. i. 51; áðr hann láti af berask, Fms. ii. 12.

3. with part. pass., in circumlocutory phrases; hann lét verða farit, he went, Fagrsk. 120; létu þeir víða verða farit, they rowed much about, 185; liðit skal láta verða leitað bæjarins, Fms. viii. 374; lét konungr þá verða sagt, v. 201; hann lét hana verða tekna, he seized her, ‘let her be taken,’ Fas. ii. 153: ellipt., omitting the infin., láta um mælt, to let be said, to declare, Vígl. 76 new Ed.: rare in prose, but freq. in old poetry, ek lét harðan Hunding veginn, I sent H. to death, Hkv. 1. 10; láta soðinn, Gm. 18; gulli keypta léztú Gýmis dóttur, Ls. 42; láta trú boðna, Od. 9; lét of sóttan, Haustl.

V. naut. to stand; lata út, lata í haf, to let go, put out to sea, Eg. 370; síðan létu þeir út ok sigldu til Noregs, Nj. 128; var honum sagt at þeir höfðu út látið, 134; hann bar á skip ok lét í haf, 282, Ld. 50; láta til lands, to stand towards land, to put in, Fms. i. 294; láta at landi, id., 228; vil ek ráða yðr, at þér látið í brott héðan, Eb. 330.

B. Metaph. usages:

1. to behave, comport oneself, by gestures, manners, or by the voice, answering to lát (III); forvitni er mér á hversu þeir láta, Glúm. 327; láta sem vitstoli, Stj. 475; hann bað menn eigi syrgja né láta öðrum herfiligum látum, Nj. 197; hann sofnaði fast, ok lét ílla í svefni, to be unruly in sleep, 94, 211; fámk vér eigi við skrafkarl þenna er svá lætr leiðinliga, Háv. 52; björn ferr at henni, ok lætr allblítt við hana, fondles her, Fas. i. 51; bæði er, at þú ert görfiligr maðr, enda lætr þú allstórliga, makest thyself big, Ld. 168; jarl lét sér fátt til hans, the earl treated him coldly, Fms. i. 58; lét hann sér fátt um finnask, vii. 29; láta hljótt yfir e-u, to keep silence about a thing, Nj. 232, Al. 15; láta kyrt um e-t, id.; láta mikit um sik, to pride oneself, puff oneself up, Grett. 108; Björgólfr kallaði annat sinn ok þriðja—þá svarar maðr, lát eigi svá ! lát eigi svá, maðr! segir hann, Fms. ix. 50.

2. láta vel, ílla yfir e-u, to express approval, disapproval of a thing; mun ek segja þeim tíðendin ok láta ílla yfir verkinu, Nj. 170; Brynjólfr lét ílla yfir þessi ráða-görð, Eg. 24; Kveldúlfr lét vel yfir því, 115, Nj. 46; hann lætr vel yfir því, he expressed himself favourably about it, Ld. 50; ok létu menn hans vel yfir þessu, 168; lét hann vel yfir þeirra eyrendi, Fms. i. 16.

3. to make as if; hann gengr leið sína, ok lætr sem hann sjái ekki sveinana, Háv. 52; mun ek nú taka í hönd þér ok láta sem ek festa mér Helgu dóttur þína, Ísl. ii. 206; Þjóstólfr gékk með öxi reidda ok lét þat engi sem vissi, Nj. 25; láttú sem hinn átti dagr Jóla sé á Drottins-degi, Rb. 128; ok mun ek láta sem ek taka af þeim, Nj. 170; en fólk þetta lét sem ekki væri jafnskylt sem Jóla-drykkjan þessi, Fms. vii. 274: the phrase, honum er ekki svo leitt sem hann lætr.

4. to estimate, value; manngjöld skyldi jöfn látin ok spora-höggit, Nj. 88; hann vildi eigi heyra at nokkurr konungr væri honum jafn látinn á Norðrlöndum, Fms. v. 191; því at þeir þoldu þat eigi, at Finnbogi var framar látinn, Finnb. 290; fátt er betr látið en efni eru til, a saying, Band. 6 new Ed.; er nú er heilagr látinn, Clem. 49.

5. to express, say; í fylki þat eða hérað, er sá lét sik ór vera, Gþl. 155; lætr þat ( he intimates) at sú gjöf var gör með ráði konungs, Eg. 35; Þorfinnr bóndi lét heimilt skyldu þat, 564; létu þeir ( they declared) nú sem fyrr, at hón festi sik sjálf, Nj. 49: to run so and so, of writs, books, skrá er svá lét, Dipl. ii. 19; máldaga svá látanda, Vm. 47.

6. to emit a sound, scream, howl; hátt kveði þér, en þó lét hærra atgeirinn er Gunnarr gékk út, Nj. 83; sem kykvendi léti, Fms. vi. 202; óttask ekki hversu sem sjór lét, vii. 67; at veðrátta léti ílla um haustið, Ld. 50; hann heyrir ok þat er gras vex á jörðu ok allt þat er hærra lætr, Edda 17; ok einn tíma er prestr lýtr at honum, þá lætr í vörrunum—tvö hundruð í gili, tvau hundruð í gili, Band. 14; ok lét hátt í holsárum, sem náttúra er til sáranna, Fbr. 111 new Ed.

C. Reflex.:

I. to be lost, to die, perish; betra þykki mér at látask í þínu húsi, en skipta um lánar-drottna, Nj. 57; létusk ( fell) fjórtán menn, 98; kómusk fimm á skóginn en þrír létusk, Eg. 585; ok létzk hón þeirra síðast, Ld. 58; hversu mart hefir hér fyrir-manna látisk—Hér hefir látisk Njáll ok Bergþóra ok synir þeirra allir, Nj. 203.

2. to declare of oneself, feign, etc.; lézk þar vilja sína kosti til leggja, Fms. i. 22; en allir létusk honum fylgja vilja, ix. 316; ek býð þangat þeim mönnum, er fé látask at honum hafa átt, Grág. i. 409.

II. part. látinn, dead, deceased, Eg. 300, Nj. 112, Ld. 8, Fms. vii. 274.

2. vel látinn, highly esteemed, in good repute, Ísl. ii. 122, Sks. 441; við látinn, on the alert, ready, Fms. viii. 371, ix. 459; það er svá við látið, it so happens, Fb. i. 204; vel fyrir látinn, well prepared, Grett. 110 A.

(lið; leið, liðum; liðinn), v.

1) to go, pass, glide (er skipit leið fram hjá flotanum);

líða e-m ór hug, to pass out of one’s memory;

2) to pass by, go past (er þeir liðu nesit);

impers., en er líðr Euphrates á (acc.), when one has passed the E.;

sem leið jóladaginn, as the Yule-day passed;

þá (or þegar) er e-n líðr, when a person is omitted, passed over;

Úlfr jarl var ríkastr í Danmörku, þegar er konung leið, next to the king;

3) to pass away, elapse, of time (eigi munu margir vetur líða áðr en þér munuð þessa iðrast);

at liðnum vetri, when the winter had passed;

liðinn, dead, deceased;

at liðinn fylki, after my lord’s death;

4) impers. with dat., nú líðr, svá dögum, at, the days draw on;

þá var liðit degi, the day was far spent;

5) to go on, take place;

ek vil vita, hvat þeim líðr, how they are getting on;

ok sér, hvat leið drykkinum, and sees, how it had gone with his drinking;

6) with preps. and advs.:

líða af e-u, to depart from;

líða af heimi, to depart this life;

líða af, to pass away (líðr af vetrinn = líðr fram vetrinn);

impers., líða at e-u, to approach, draw near;

en er at leið jólunum, when it drew nigh Yule;

líða at e-m, faintness comes over one;

nú tók at líða at Ölvi, O. began to get drunk;

G. tók sótt, en er at honum leið, when he was far spent, near his end;

líðr at mætti e-s, one’s strength gives way;

impers., líðr á e-t, the time draws to a close;

ok er á leið daginn, when the day was far spent;

at áliðnu, in the latter part of a time (um haustit at áliðnu);

at áliðnum vetri, towards the end of the winter;

líða fram, to pass away, wear on (ok er várit leið fram);

also impers., líðr fram e-u = e-t líðr fram (er fram leið nóttinni ok dró at degi);

to advance, proceed (Egill tók at hressast svá sem fram leið at yrkja kvæðit);

impers., þá er frá líðr, when time passes on;

láta e-t hjá sér líða, to let it pass by unheeded;

impers., líðr í mót e-u = líðr at e-u (nú líðr í mót jólum);

líða um e-t, to pass by (eigi hœfir þá hluti um at líða, er);

hann spurði, hvat liði um kvæðit, he asked how the poem was getting on;

líða undan, to slip off, pass by;

líða undir lok, to pass away, die, perish;

líða yfir e-n, to pass over, happen to, befall (mart mun yfir þik líða);

eitt skal yfir oss alla líða, we shall all share the same fate.

(líddi), v., rare, = prec.

* * *

pres. líð (líð’k, Edda); pret. leið; 2nd pers. leitt, mod. leiðst; pl. liðu; subj. liði; imperat. líð, líddu; part. liðinn; a weak pret. líddi occurs, Am. 50, Pr. 438, Ó. H. 167, Mirm. 167: [Ulf. ga-leiþan = ἔρχεσθαι; A. S. lîðan; O. H. G. lîdan; Engl. lithe; Germ. and Engl. glide.]

A. Loc. to go, pass, move, with the notion to glide, slip, of ships, passage through the air, riding, sliding on ice, and the like; ok er skipit leið fram hjá flotanum, Hkr. ii. 54: er lauss Loki líðr or böndum, Vtkv. 15; baðtu heilan líða, thou badest him fare (speed) well, Ó. H. (in a verse); áðr héðan líðir, ere thou passest from here, Fas. i. 519 (in a verse); líða yfir úrig fjöll, Hðm. 11; líða lönd yfir, Gsp.; hvat þar ferr, eða at lopti líðr?—Né ek ferr, þó ek flýg, ok at lopti líð’k, Edda (in a verse); líðandi ( sliding) um langan veg, Vkv. 8; hverjar ‘ro þær meyjar er líða mar yfir, Vþm. 48, (mar-líðendr, q. v. = sea gliders); nú viltusk hundarnir farsins þegar þeir liðu at honum, Hom. 120; ok er skipit leið fram hjá flotanum, Hkr. ii. 57; líða hægt og hægt, of a vapour, of a ghost in tales, and the like.

II. even used as transitive, to pass, pass by, esp. as a naut. term; hann um leið ( passed by) Israels sona hús, Stj. 281; ok er þeir liðu nesit, when they slipped by the ness, Fms. ix. 503, v. l.; ok er þeir líðu ( passed through) Frekeyjar-sund, Fb. iii. 85.

III. impers., en er líðr Euphrates-á (acc.), when one passes the Euphrates, Hb. (1865) 8; meðan at leið boðanum, þá rak skipið ákafliga, ok svá síðan boðana leið, when the breakers were passed by, Fb. iii. 85:—metaph., hann var einnhverr mestr maðr ok ríkastr í Danmörku, þegar er konunginn líðr sjálfan, i. e. the greatest man in Denmark next to the king, Fms. xi. 51; Úlfr var maðr ríkastr í Danmörku þegar er konung líddi, Ó. H. 167; hann var einna mestr höfðingi er konunga líddi, Pr. 438.

IV. in prose the word is esp. freq. in a metaph. sense; líðr at e-m, faintness comes over one; nú tók at líða at Ölvi, O. began to get drunk, Eg. 213; but esp. of one in his last gasp, to be slipping away; Guthormr tók sótt, en er at honum leið, sendi hann menn á fund Haralds konungs, 118; Örlygr tók sótt, ok er at honum tók at líða, Eb. 160; leið þá bæði at kuldi ok mæði, he fainted away from cold and exhaustion, Fms. ix. 24; nú líðr opt at barni ( the infant may suddenly faint away) á vegum úti, svá at hætt er við dauða, N. G. L. i. 339; líðr at mætti e-s, one grows faint, Fms. viii. 258, Sturl. iii. 77, Bs. i. 819:—líða af, to pass; en er ljósit leið af, sá þeir hvergi Ólaf konung, Fms. ii. 332:—þá er hugr líðr ór brjósti manns, Mar.; liða ór huga e-m, to slip out of one’s mind, Fms. ii. 266, vi. 272; líða ór minni, to forget:—líða undan. to slip off, pass by, K. Á. 222, Fms. xi. 108:—líða um, to pass by, leave; margir eru þér betri helgir menn, ek liðu vér um þá, and yet we pass them by, 655 xiv, B. 2; eigi hæfir þá hluti um at liða, er …, Fms. x. 314: ellipt., því látu vér þat líða, at eigi verðr allt ritað, viii. 406, v. l.:—þó lætr konungr þetta hjá sér líða, he lets it pass by unheeded, xi. 60:—líða undir lok, to pass away, die, perish, Nj. 156, Sturl. ii. 113:—líða yfir, to pass over, happen, come to pass; hann er vinsæll ok ungr at aldri, mun fátt yfir liðit, Hkr. iii. 254; Ólafr sagði honum allt um ferðir sínar, þat er yfir hann hafði liðit, O. told him all that had come to pass, Fms. i. 79; eitt skal yfir oss liða alla, one fate shall befall us all, Nj. 191: of sleep, liðr yfir hann léttr höfgi, Th. 77: hann spurdi hvat liði um kvæðit, he asked how it went on with the poem, Eg. 420; also, hvað líðr kvæðinu? fréttir hann nú hvat liði bónorðs-málum, Ld. 92; hvat mun nú líða, ef þú tekr kerti þitt? Fb. i. 358; hvat líðr um mál Odds sonar míns? Band. 5; síðan hón leið ór mestri barnæsku, passed out of her early youth, Hom. 122; svefnhöfgi leið á hann, Fms. vi. 229: to swoon, metaphor prob. from the belief that some evil spirit passed over one’s head, það leið yfir hana, she swooned; also, líða í ómegin, to fall into a swoon, to faint, Fas. iii. 441.

B. Temp. to pass; líðr nú várit, Nj. 74; liðu svá þau misseri, 94; líðr af vetrinn, Eg. 340; ok er várit leið fram, 467; lengra skaltú renna áðr vika sé liðin, 745; þaðan líða ellifu vetr, ár, Rb. 70; liðr nú sjá stund er þeir höfðu á kveðit, Ld. 266; líðr fram vetrinn, 298; Egill tók at hressask svá sem fram leið at yrkja kvæðit, 644; leið svá fram aðra þrjá vetr, Fms. i. 57; liðu nú svá fram stundir, xi. 84.

2. with prepp.; þegar frá líðr, in the course of time, after a while; hón nærðisk svá sem frá leið, Fms. vi. 353; þvíat at því verðr spurt, hverr kvað, þegar frá líðr ( when time passes on), en eigi hversu lengi var at verit, Skálda 160; en er at leið Jólunum, when it drew nigh Yule, Fms. i. 36; ok er leið at þeirri stundu, Ld. 308; eigi líðr langt héðan, áðr, Fms. xi. 84; nú líðr í mót Jólum, iv. 82.

II. impers., líða á e-t, the time draws to a close, is far spent; ok er á leið daginn, Eg. 93; unz miðjan dag líddi, Am. 50; nú líddi fram nökkurar stundir, Mirm. 167; ok er á leið um kveldit, Eg. 206; er leið á várit (acc.), Nj. 12; nú liðr á sumarit til átta vikna, 93; þeir sváfu til þess er á leið nóttina, Ld. 44; en er á líðr daginn, 76; ok er á leið dag, úmætti konung, Fms. i. 46; en nú er á stundina líðr, x. 404; þá er á leið upp, towards the close of his life, 418; til þess er líðr fimmta dag viku, Grág. i. 142; þá er upp leið á æfi konunga, Rb. 388.

2. with dat.; nú líðr svá dögum, at …, the days draw on, Fms. xi. 422; hans lífdögum leið mjök fram, Stj. 134; sögðu at þá var liðit degi, the day was far spent, Fms. ix. 299; ok er fram leið nóttinni, x. 271; hann segir at tímanum liði, Bs. i. 910: of other things, er fram tók at líða smíðinni, Fb. ii. 463: freq. in mod. usage, hvað líðr þér? hvað líðr þessu? i. e. how goes it with it? how far have you got on? as also, hvernig líðr þér, how goes it with you? how do you do? answer, mér líðr, vel, bæriliga, ílla, and the like.

III. part., at áliðnu, in the latter part of a time; at áliðnum vetri, degi, towards the end of the winter, Ld. 234; um haustið at áliðnu, Fms. iv. 286; ok er svá var liðit ( the time was so far gone) bjósk Egill til ferðar, Eg. 394.

IV. part. líðandi, passing, fleeting:—pass. liðinn, past, dead, deceased; at liðinn fylki, Hkv. Hjörv. 42; hjá oss liðnum, Hkv. 2. 44: in mod. usage, of one who has just ceased to breathe, hann er liðinn, liðinn líkami, Pass. 17. 26: in allit., lífs og liðinn, living and lifeless, i. e. in life and in death: dead, dæmi liðinna feðra, Hom. 85; sælli væri liðnir en lifendr, the dead is more blessed than the living, Bs. i. 724: allit., hann er liðinn sem ljós, he is gone out like a light, i. e. quite gone.

* * *

(á, átta, áttr), v.

1) to own, possess (Starkaðr átti hest góðan);

2) to have (eiga börn, föður, móður, vin);

eiga konu, to have her for wife;

hann átti Gró, he was married to G.;

hann gekk at eiga Þóru, he took Th. for his wife, he married Th.;

enga vil ek þessa eiga, I will not marry any of these;

eiga heima, to have a home, to live (þeir áttu heima austr í Mörk);

eiga sér e-t = eiga e-t (Höskuldr átti sér dóttur, er Hallgerðr hét);

eiga ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon;

eiga hlut at or í e-u, to have a share in a thing, to be concerned in;

eiga vald á e-u, to have within one’s power;

3) to be under obligation, be obliged, have to do a thing;

tólf menn, þeir er fylgð áttu með konungi, who were bound to attend the king’s person;

á ek þar fyrir at sjá, I am bound (I have) to see to that;

átti Hrútr för í Vestfjorðu, H. had to go to the V.;

4) to have a right (claim) to, be entitled to (eiga högg ok höfn í skóginum);

eiga mál í e-m, to have a charge against one;

eiga rétt á sér, to have a (personal) claim to redress;

5) to keep, hold;

eiga fund, þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting;

eiga kaupstefnu, to hod a market;

eiga orrustu við e-n, to fight a battle with one;

eiga högg við e-n, to exchange blows with one;

eiga illt við e-n, to quarrel with;

eiga tal (or mál) við e-n, to speak, converse with one;

6) as an auxiliary with pp. = hafa (þat er við áttum mælt);

eiga skilit, to have stipulated;

7) to have to (skal Þ. eigi at því eiga at spotta);

eiga hendr sínar it verja, to have to act in self-defence;

eiga um vandræði at halda, to be in a strait;

8) eiga e-m e-t, to owe to one (mun æ, hvat þú átt þeim er veitir);

9) to be the person denoted by a thing;

þat muntu ætla, at ek mun eiga hinn bleika uxann, that the fawn-coloured ox means me;

10) with preps.:

eiga e-t at e-m, to have something due from one, to expect from one (þat vil ek eiga at þér, at þú segir mér frá ferð þinni);

to deserve from one (ok á ek annat at þér);

þeir er mikit þóttust at sér eiga, had much in their power;

eiga e-t eptir, to have to do yet, to have left undone (þat áttu eptir, er erfiðast er, en þat er at deyja);

to leave behind one (andaðist ok átti eptir tvá sonu vaxna);

eiga e-t saman, to own in common;

eiga skap saman, to agree well, be of one mind;

eigi veit ek, hvárt við eigum heill saman, whether we shall live happy together;

eiga saman, to quarrel, = eiga deild saman;

eiga um við e-n, to have to deal with (við brögðótta áttu nú um);

þar sem við vini mína er um at eiga, where my friends are concerned;

eiga e-t undir e-m, to have in another’s hands;

Njáll átti mikit fé undir Starkaði ok í Sandgili, N. had much money out at interest with St. and at Sandgil, er sá eigi vel staddr, er líf sitt á undir þinum trúnaði, whose life depends on thy good faith;

eiga mikit (lítit) undir sér, to have much (little) in one’s power;

far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, that the whole matter rests in thy own hands;

hann sá, at hann átti ekki undir sér, that he had no influence;

eiga við e-n, to have to do with, fight with (brátt fundu þeir, at þeir áttu þar ekki við sinn maka);

ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me;

eiga gott (illt) við e-n, to be on good (bad) terms with one;

eiga við konu, to have intercourse with, = eiga lag (samræði) við konu;

recipr., eigast við, to deal with one another; fight, quarrel;

eigast við deildir, to be engaged in strife;

áttust þeir höggvaskipti við, they exchanged blows with one another.

1) possession;

kasta sinni eigu, leggja sína eigu, í e-t, to take possession of;

2) property.

* * *

pret. átti; pret. subj. ætti, pres. eigi; pres. ind. á, 2nd pers. átt (irreg. eigr, Dipl. v. 24), pl. eigum, 3rd pers. pl. old form eigu, mod. eiga; imperat. eig and eigðu; sup. átt; with suffixed neg. pres. ind. 1st pers. á’k-at, 2nd pers. átt-attu; pret. subj. ættim-a: [Gr. ἔχω; Goth. aigan; A. S. âgan; Hel. êgan; O. H. G. eigan; Swed. äga; Dan. eje; Engl. to owe and own, of which the former etymologically answers to ‘eiga,’ the latter to ‘eigna’]:—to have, possess.

A. ACT.

I. denoting ownership, to possess:

1. in a proper sense; allt þat góz sem þeir eiga eðr eigandi verða, D. N. i. 80; hann eigr hálfa jörðina, Dipl. v. 24; Björn hljóp þá á skútu er hann átti, Eb. 6; Starkaðr átti hest góðan, Nj. 89; þau áttu gnótt í búi, 257; hón á allan arf eptir mik, 3; átti hón auð fjár, Ld. 20; ef annarr maðr ferr með goðorð en sá er á, Grág. i. 159; annat vápnit, ok á þat Þorbjörn, en Þorgautr á þetta, Ísl. ii. 341; eignir þær er faðir hans hafði átt, Eb. 4; í ríki því er Dana konungar höfðu átt þar lengi, Fms. xi. 301, Rb. 494, Eb. 54, 118, 256, 328, Sturl. ii. 60, Eg. 118; e. saman, to own in common, Grág. i. 199; ef tveir menn eigo bú saman, ii. 44; e. skuld (at e-m), to be in debt, Engl. to owe; en ef hann átti engar skuldir, if he owed no debts, i. 128; þar til átti honum ( owed him) meistari Þorgeirr ok þá mörk, D. N. iv. 288 (Fr.); e. fé undir e-m, to be one’s creditor, Nj. 101; in mod. usage, e. fé hjá e-m, or ellipt., e. hjá e-m.

2. in a special sense;

α. eiga konu, to have her to wife; hann átti Gró, Eb. 16; hann átti Ynghvildi, 3; Þorgerðr er (acc.) átti Vigfúss, … Geirríðr er (acc.) átti Þórólfr, 18; hann gékk at eiga Þóru, he married Thora, id.; Þuríði hafði hann áðr átta, Thorida had been his first wife, 42; enga vil ek þessa e., I will not marry any of these, Nj. 22; Björn átti þá konu er Valgerðr hét, 213, 257; faðir Hróðnýjar er átti Þorsteinn, Landn. 90; Ásdísi átti síðar Skúli, S. was A.’s second husband, 88; Þorgerðr er átti Önundr sjóni, 89; Vigdís er átti Þorbjörn enn digri, 87; Árnþrúðr er átti Þórir hersir, 66; Húngerð er átti Svertingr, 6l, 86, and in numberless passages: old writers hardly ever say that the wife owns her husband—the passages in Edda 109 (vide elja) and Nj. 52 (til lítils kemr mér at eiga hinn vaskasta mann á Íslandi) are extraordinary—owing to the primitive notion of the husband’s ‘jus possessionis’ (cp. brúðkaup); but in mod. usage ‘eiga’ is used indiscriminately of both wife and husband; Icel. even say, in a recipr. sense, eigast, to own one another, to be married: þau áttust, they married; hann vildi ekki at þau ættist, hann bannaði þeim að eigast, he forbade them to marry:—to the ancients such a phrase was almost unknown, and occurs for the first time in K. Á. 114.

β. eiga börn, to have children, of both parents; áttu þau Jófriðr tíu börn, J. and her husband had ten bairns, Eg. 708; hann átti dóttur eina er Unnr hét, Nj. 1; þau Þorsteinn ok Unnr áttu son er Steinn hét, Eb. 10, Nj. 91, 257; áttu þau Þórhildr þrjá sonu, 30; e. móður, föður, to have a mother, father, Eb. 98; vænti ek ok, at þú eigir illan föður, id.

γ. the phrase, e. heima, to have a home; þeir áttu heima austr í Mörk, Nj. 55; því at ek tek eigi heim í kveld, þar sem ek á heima út á Íslandi, 275; in mod. usage = to live, abide, in regard to place, cp. the questions put to a stranger, hvað heitir maðrinn? hvar áttu heima? used in a wider sense than búa.

δ. eiga sér, to have, cp. ‘havde sig’ in Dan. ballads; Höskuldr átti sér dóttur er Hallgerðr hét, Nj. 3; ef hann á sér í vá veru, Hm. 25, (freq. in mod. use.)

3. without strict notion of possession; e. vini, óvini, to have friends, enemies, Nj. 101; hverja liðveizlu skal ek þar e. er þú ert, what help can I reckon upon from thee? 100; e. ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon, 210; e. til, to have left; ekki eigu it annat til ( there is nothing left for you) nema at biðja postulann. Jóh. 623. 22: in mod. usage e. til means to own, to have left; hann á ekkert til, he is void of means, needy; eiga góða kosti fjár, to be in good circumstances, Ísl. ii. 322; e. vald á e-u, to have within one’s power, Nj. 265; the phrase, e. hlut at e-u, or e. hlut í e-u, to have a share, be concerned with; eptir þat átti hann hlut at við mótstöðumenn Gunnars, 101, 120; þar er þú ættir hlut at, where thou wast concerned, 119; mik uggir at hér muni eigi gæfu-menn hlut í e., 179: hence ellipt., e. í e-u, to be engaged in, chiefly of strife, adversity, or the like; thus, e. í stríði, fátaekt, baráttu, to live, be deep in struggle, want, battle, etc.

II. denoting duty, right, due, obligation:

1. to be bound, etc.; þeir menn er fylgð áttu með konungi, the men who owed following to (i. e. were bound to attend) the king’s person, Fms. vii. 240; á ek þar fyrir at sjá, I am bound to see to that, Eg. 318; Tylptar-kviðr átti um at skilja, Eb. 48; þeir spurðu hvárt Njáli þætti nokkut e. at lýsa vígsök Gunnars, Nj. 117; nú áttu, Sigvaldi, now is thy turn, now ought thou, Fms. xi. 109, Fs. 121; menn eigu ( men ought) at spyrja at þingfesti, Grág. i. 19; þá á þann kvið einskis meta, that verdict ought to be void, 59; ef sá maðr á ( owns) fé út hér er ómagann á ( who ought) fram at færa, 270; nú hafa þeir menn jammarga sem þeir eigu, as many as they ought to have, ii. 270; tíunda á maðr fé sitt, … þá á hann þat at tíunda, … þá á hann at gefa sálugjafir, i. 202:—‘eiga’ and ‘skal’ are often in the law used indiscriminately, but properly ‘ought’ states the moral, ‘shall’ the legal obligation,—elska skalt þú föður þinn og móður, þú skalt ekki stela, where ‘átt’ would be misplaced; sometimes it is merely permissive, gefa á maðr vingjafir at sér lifanda, ef hann vill, a man ‘may’ whilst in life bequeath to his friends, if he will, id.; maðr á at gefa barni sínu laungetnu tólf aura, ef hann vill, fyrir ráð skaparfa sinna, en eigi meira nema erfingjar lofi, a man ‘may’ bequeath to the amount of twelve ounces to his illegitimate child without leave of the lawful heir, etc., 203; ef þat á til at vilja, if that is to happen, Fas. i. 11.

2. denoting claim, right, to own, be entitled to, chiefly in law phrases; e. dóm, sakir, to own the case, i. e. be the lawful prosecutor; ok á sá þeirra sakir, er …, Grág. i. 10; eðr eigu þeir eigi at lögum, or if they be not entitled to it, 94; e. mál á e-m, to have a charge against one, Nj. 105; e. rétt á e-u, to own a right; sá sem rétt á á henni, who has a right to her, K. Á. 16; þeir sögðu at þeim þótti slíkr maðr mikinn rétt á sér e., such a man had a strong personal claim to redress, Nj. 105; hence the phrase, eiga öngan rétt á sér, if one cannot claim redress for personal injury; þá eigu þeir eigi rétt á sér, then they have no claim to redress whatever, Grág. i. 261; e. sök, saka-staði á e-u, to have a charge against; þat er hann átti öngva sök á, Nj. 130; saka-staði þá er hann þótti á eiga, 166; kalla Vermund eigi ( not) eiga at selja sik, said V. had no right to sell them, Eb. 116: hence in mod. usage, eiga denotes what is fit and right, þú átt ekki að göra það, you ought not; eg ætti ekki, I ought not: in old writers eiga is seldom strictly used in this sense, but denotes the legal rather than the moral right.

β. eiga fé at e-m (mod. e. hjá e-m), to be one’s creditor, Grág. i. 90, 405, Band. 1 C: metaph. to deserve from one, ok áttu annat at mér, Nj. 113; e. gjafir at e-m, 213; in a bad sense, kváðusk mikit e. at Þráni, they had much against Thrain, 138.

γ. the law phrase, e. útkvæmt, fært, to have the right to return, of a temporary exile, Nj. 251: at hann skyli eigi e. fært út hingat, Grág. i. 119; ok á eigi þingreitt, is not allowed to go to the parliament, ii. 17; e. vígt, Grág., etc.

III. denoting dealings or transactions between men (in a meeting, fight, trade, or the like), to keep, hold; þætti mér ráðliga at vér ættim einn fimtardóm, Nj. 150; e. orrustu við e-n, to fight a battle, Fms. i. 5, Eg. 7; e. högg við e-n, to exchange blows, 297; e. vápna-viðskipti, id., Fms. ii. 17; eiga handsöl at e-u, to shake hands, make a bargain, x. 248; e. ráð við e-n, to consult, hold a conference with, Nj. 127; e. tal við e-n, to speak, converse with one, 129; e. mál við e-n, id., Grág. i. 10; e. fund, to hold a meeting, Nj. 158; e. þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting, Eg. 271; þetta haust áttu menn rétt (a kind of meeting) fjölmenna, Eb. 106; e. kaupstefnu, to hold a market, exchange, 56; e. féránsdóm, Grág. i. 94; e. gott saman, to live well together, in peace and goodwill, Ld. 38; e. illt við e-n, to deal ill with, quarrel with, Nj. 98; e. búisifjar, q. v., of intercourse with neighbours, Njarð. 366; e. drykkju við e-n, to be one’s ‘cup-mate,’ Eg. 253; e. við e-n, to deal with one; ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me, Nj. 93; gott vilda ek við alla menn e., I would live in goodwill with all, 47; e. við e-n, to fight one; eigum vér ekki við þá elligar (in a hostile sense), else let us not provoke them, 42; eðr hvárt vili it Helgi e. við Lýting einn eðr bræðr hans báða, 154; brátt fundu þeir, at þeir áttu þar eigi við sinn maka, Ld. 64; Glúmr kvað hann ekki þurfa at e. við sik, G. said he had no need to meddle with him, Glúm. 338; e. um að vera, to be concerned; ekki er við menn um at e., Nj. 97; þar sem við vini mína er um at e., where my friends are concerned, 52; við færi er þá um at e., ef Kári er einn, there are fewer to deal with, to fight, if K. be alone, 254; við brögðótta áttu nú um, Fms. v. 263; ætla ek at oss mun léttara falla at e. um við Svein einn, iv. 80; Sveinn svarar, at þeir áttu við ofrefli um at e., that they had to deal with odds, 165.

β. almost as an auxiliary verb; e. skilt (skilit), to have stipulated; hafa gripina svá sem hann átti skill, Fms. vi. 160; þat átta ek skilit við þik, ii. 93; sem Hrani átti skilt, iv. 31; e. mælt, of oral agreement; sem vit áttum mælt með okkr, xi. 40; þá vil ek þat mælt e., 124: in mod. usage e. skilit means to deserve, eg á ekki þetta skilit af hér, etc.

γ. sometimes used much like geta; við því átti Búi eigi gert, B. could not guard against that, Fms. i. 117, cp. xi. 109:—also, e. bágt, to be in a strait, poor, sickly; e. heimilt, to have at one’s disposal, Eb. 254.

IV. to have to do; skal Þorleifr eigi ( not) e. at því at spotta, Eb. 224; e. hendr sínar at verja, to have to defend one’s own hands, to act in self-defence, Nj. 47; e. e-m varlaunað, to stand in debt to one, 181; e. um vandræði at halda, to be in a strait, Eb. 108; e. erindi, to have an errand to run, 250; en er þeir áttu um þetta at tala, when they had to talk, were talking, of this, Stj. 391; e. ríkis at gæta, to have the care of the kingdom, Nj. 126; en þó á ek hverki at telja við þik mægðir né frændsemi, i. e. I am no relation to thee, 213; ok ætti þeir við annan at deila fyrst, 111; e. mikið at vinna, to be much engaged, hard at work, 97; e. e-t eptir, to have left a thing undone, 56; e. för, ferð, to have a journey to take, 11, 12; hann átti þar fé at heimta, 261; e. eptir mikit at mæla, 88.

2. metaph. in the phrases, e. mikit (lítið) ‘at’ ser, or ‘undir’ sér, to have much (or little) in one’s power; margir menn, þeir er mikit þóttusk at sér e., Sturl. i. 64; far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, go with many men, so that thou hast the whole matter in thy hands, Ld. 250; en ávalt átta ek nokkuð undir mér, Vígl. 33; kann vera at hann eigi mikit undir sér, Fas. i. 37; eigum heldr undir oss ( better keep it in our own hands), en ganga í greipar þeim mæðginum, Fs. 37; sem þeir, er ekki eigu undir sér, who are helpless and weak, Þorst. St. 55; e. þykisk hann nokkut undir sér, i. e. he bears himself very proudly, Grett. 122; þetta ráð vil ek undir sonum mínum e., I will leave the matter in my sons’ hands, Valla L. 202; e. líf sitt undir e-m, to have one’s life in another’s hands, Grett. 154; mun ek nú senda eptir mönnum, ok e. eigi undir ójöfnuði hans, and trust him not, 110: hence in mod. usage, e. undir e-u, to risk; eg þori ekki að e. undir því, I dare not risk it: e. saman, to have or own in common; the saying, það á ekki saman nema nafnið, it has nothing but the name in common; rautt gull ok bleikt gull á ekki saman nema nafn eitt, Fms. v. 346: the proverb, þeygi á saman gamalt og ungt, Úlf. 3. 44; e. skap saman, to agree well; kemr þú þér því vel við Hallgerði, at it eigit meir skap saman, you are quite of one mind, Nj. 66; eigi veit ek hvárt við eigum heill saman, I know not whether we shall have luck, i. e. whether we shall live happy, together, 3.

β. to deal with one another (sam-eign); er vér skulum svá miklu úgæfu saman e., that we are to have so much mischief between us, Nj. 201; e. e-t yfir höfði, to have a thing hanging over one’s head, Sks. 742.

V. to agree with, to fit, to suit one:

1. with acc., það á ekki við mig, it suits me not, it agrees not with me.

2. with dat., medic. to agree, heal, the sickness in dat., thus the proverb, margt á við mörgu, cp. ‘similia similibus curantur,’ Vidal. ii. 109.

3. absol. to apply to; at hann skyldi eigi trúa lágum manni rauðskeggjuðum, því at meistarinn átti þetta, the description suited to the master, Fms. xi. 433; þat muntu ætla, at ek muna e. hinn bleika uxann, that the dun ox means me, Vápn. 21.

B. REFLEX., in a reciprocal sense, in the phrase, eigask við, to deal with one another, chiefly to fight; en er þeir höfðu langa hríð við átzk, when they had fought a long time, Eb. 238, 74; eigask við deildir, to be engaged in strife, 246; áttusk þeir höggva-viðskipti við, they came to a close fight, Fms. i. 38; áttusk þeir fá högg við, áðr …, they had a short fight before …, Eg. 297; fátt áttusk þeir við Þjóstólfr ok Þorvaldr, Thostolf and Thorwald had little to do with one another, kept aloof from each other, Nj. 18; var nú kyrt þann dag, svá at þeir áttusk ekki við, tbat day passed quietly, so that they came not to a quarrel, 222.

β. to marry, vide above (A. I. 2).

(pl. hundruð), n. hundred; tírœtt h. = 100; tólfrœtt h. = 120; hundruðum, by (in) hundreds; as value, one hundred and twenty ells of the stuff wadmal; h. frítt, a hundred paid in cattle; tólf hundruð mórend, twelve hundred in dark-striped wadmal; hundrað silfrs, ? the silver value of 120 ells (= 20 ounces).

* * *

n. pl. hundruð; the form hund- (q. v.) only occurs in a few old compd words: [Goth. hunda, pl.; A. S. hund; O. H. G. hunt; the extended form in Hel. and old Frank, hundered; Germ. hundert; Dan. hundrede; Swed. hundra; the inflexive syllable is prob. akin to - ræðr in átt-ræðr]:—a hundred; the Scandinavians of the heathen time (and perhaps also all Teutonic people) seem to have known only a duo-decimal hundred (= 12 × 10 or 120); at that time 100 was expressed by tíu-tíu, cp. Ulf. taihun-taihund = ten-teen; Pal Vídalín says,—hundrað tólfrætt er sannlega frá heiðni til vor komið, en hið tíræða er líkast að Norðrlönd hafi ekki vitað af fyrr en Kristni kom hér og með henni lærdómr þeirrar aldar, Skýr. s. v. Hundrað (fine): but with the introduction of Christianity came in the decimal hundred, the two being distinguished by adjectives,—tólfrætt hundrað = 120, and tírætt hundrað = 100. But still the old popular duodecimal system continued in almost all matters concerned with economical or civil life, in all law phrases, in trade, exchange, property, value, or the like, and the decimal only in ecclesiastical or scholastic matters (chronology, e. g. Íb. ch. 1, 10). At the same time the word in speech and writing was commonly used without any specification of tírætt or tólfrætt, for, as Pal Vídalín remarks, every one acquainted with the language knew which was meant in each case; even at the present time an Icel. farmer counts his flocks and a fisherman his share (hlutr) by the duodecimal system; and everybody knows that a herd or share of one hundred and a half means 120 + 60 = 180. In old writers the popular way of counting is now and then used even in chronology and in computation, e. g. when Ari Frode (Íb. ch. 4) states that the year consists of three hundred and four days (meaning 364); the census of franklins given by the same writer (where the phrase is hundruð heil = whole or full hundreds) is doubtless reckoned by duodecimal, not decimal hundreds, Íb. ch. 10; and in the census of priests and churches taken by bishop Paul (about A. D. 1200) ‘tíræð’ is expressively added, lest duodecimal hundreds should be understood, Bs. i. 136. The Landn. (at end) contains a statement (from Ari?) that Iceland continued pagan for about a hundred years, i. e. from about 874–997 A. D. In the preface to Ólafs S., Snorri states that two duodecimal hundreds (tvau hundruð tólfræð) elapsed from the first colonisation of Iceland before historical writing began (i. e. from about A. D. 874–1115): levies of ships and troops are in the laws and Sagas counted by duodecimal hundreds, e. g. the body-guard of king Olave consisted of a hundred hirð-men, sixty house-carles and sixty guests, in all ‘two hundred’ men, i. e. 240, Mork. 126; the sons of earl Strút-Harald had a hundred men, of whom eighty were billetted out and forty returned, Fms. xi. 88, 89; hálft hundrað, a half hundred = sixty, Mork. l. c.

2. a division of troops = 120; hundraðs-flokkr, Fms. vi. (in a verse).

II. in indef. sense, hundreds, a host, countless number, see hund-, as also in the adverb, phrase, hundruðum, by hundreds (indefinitely), Fms. vi. 407, Þiðr. 275, 524: in mod. usage as adjective and indecl., except the pl. in -uð, thus hundruð ásauðum, Dipl. iv. 10.

B. As value, a hundred, i. e. a hundred and twenty ells of the stuff wadmal, and then simply value to that amount (as a pound sterling in English). All property, real as well as personal, is even at present in Icel. taxed by hundreds; thus an estate is a ‘twenty, sixty, hundred’ estate; a franklin gives his tithable property as amounting to so and so many hundreds. As for the absolute value of a hundred, a few statements are sufficient, thus e. g. a milch cow, or six ewes with lambs, counts for a hundred, and a hundrað and a kúgildi (cow’s value) are equal: the charge for the alimentation of a pauper for twelve months was in the law (Jb. 165) fixed to four hundred and a half for a male person, but three hundred and a half for a female; cp. also the phrase, það er ekki hundrað í hættunni, there is no hundred at stake, no great risk! In olden times a double standard was used,—the wool or wadmal standard, called hundrað talið = a hundred by tale, i. e. a hundred and twenty ells as stated above, and a silver standard, called hundrað vegit, a hundred by weight, or hundrað silfrs, a hundred in silver, amounting to two marks and a half = twenty ounces = sixty örtugar; but how the name hundred came to be applied to it is not certain, unless half an örtug was taken as the unit. It is probable that originally both standards were identical, which is denoted by the phrase, sex álna eyrir, six ells to an ounce, or a hundred and twenty ells equal to twenty ounces (i. e. wadmal and silver at par); but according as the silver coinage was debased, the phrases varied between nine, ten, eleven, twelve ells to an ounce (N. G. L. i. 80, 81, 387, 390, passim), which denote bad silver; whereas the phrase ‘three ells to an ounce’ (þriggja álna eyrir, Sturl. i. 163, passim, or a hundred in wadmal equal to half a hundred in silver) must refer either to a double ell or to silver twice as pure: the passage in Grág. i. 500 is somewhat obscure, as also Rd. 233: the words vegin, silfrs, or talin are often added, but in most cases no specification is given, and the context must shew which of the two standards is there meant; the wool standard is the usual one, but in cases of weregild the silver standard seems always to be understood; thus a single weregild (the fine for a man’s life) was one hundred, Njála passim.

2. the phrases, hundrað frítt, a hundred paid in cattle, Finnb. 236; tólf hundruð mórend, twelve hundred in dark striped wadmal, Nj. 225; hundrað í búsgögnum ok í húsbúningi, Vm. 65; hundraðs-gripr, hestr, hross, kapall, hvíla, sæng, rekkja, psaltari, etc., a beast, a horse, a bed, etc., of a hundred’s value, Am. 2, 10, Vm. 25, 39, 60, 153, Jm. 3, 30; hundraðs-úmagi, a person whose maintenance costs a hundred, Vm. 156; hundraðs virði, a hundred’s value, 68. For references see the Sagas and laws passim, and for more information see Mr. Dasent’s Essay in Burnt Njal.

C. A hundred, a political division which in olden times was common to all Teut. nations, but is most freq. in old Swedish laws, where several hundreds made a hérað or shire; cp. the A. S. and Engl. hundred, Du Cange hundredum; old Germ. hunderti, see Grimm’s Rechts Alterthümer; the centum pagi of Caesar, Bell. Gall. iv. ch. 1, is probably the Roman writer’s misconception of the Teut. division of land into hundreds; this is also the case with Tacit. Germ. ch. 12: cp. the Swed. local names Fjaðrunda-land, Áttundaland, and Tíunda-land, qs. Fjaðr-hunda land, Átthunda land, Tíhunda land, i. e. a combination of four, eight, ten hundreds. The original meaning was probably a community of a hundred and twenty franklins or captains. This division is not found in Icel.

* * *

(geng; gekk, gengum; genginn), v.

1) to walk (reið jarl, en Karkr gekk);

2) to go;

ganga heim, to go home;

ganga braut, to go away;

ganga til hvílu, to go to bed;

ganga á skip, to go on board;

ganga af skipi, to go ashore;

with infin., ganga sofa or at sofa, to go to sleep;

ganga at eiga konu, to marry a woman;

3) to go about grazing, to graze (kálfrinn gekk í túni um sumarit);

4) of a ship, to run, sail (gekk skipit brátt út á haf);

5) to stretch out, extend, project (nes mikit gekk í sæ út);

6) of report, tales, to be current (litlar sögur megu ganga af hesti mínum);

7) to prevail;

gekk þaðan af í Englandi Valska, thereafter the French tongue prevailed in E.;

8) of money, to be current (peningar þeir, sem nú ganga);

of laws, to be valid (þau lög, er gengu á Uppsalaþingi);

of sickness, plague, famine, to rage (þá gekk landfarsótt, drepsótt, hallæri);

9) to go on, last (gnustu þá saman vápnin, ok gekk þat um hríð);

impers., gekk því lengi, so it went on for a long while;

10) láta ganga e-t, to let go on;

láta höggin ganga, to rain blows;

Birkibeinar létu ganga lúðrana, blew the trumpets vigorously;

11) to succeed;

ef þat gengr eigi, if that will not do;

impers., svá þykt, at þeim gekk þar eigi at fara, so close, that they could not go on there;

þeim gekk ekki fyrir nesit, they could not clear the ness;

12) to turn out, go in a specified way;

ganga andæris, to go all wrong;

mart gengr verr en varir, many a thing goes worse than is looked for;

gekk þeim lítt atsókinn, they made little progress with the attack;

impers., e-m gengr vel (illa), one fares (goes on, gets on) well (badly);

13) with acc., ganga e-n á bak, to force one to go backwards (harm gengr bjöninn á bak);

14) with dat., to discharge (gekk bann þá blóði);

15) with preps. and adverbs:

ganga af e-u, to depart from, leave (þá gekk af honum móðrinn);

ganga af vitinu, to go out of one’s wits;

ganga af trú sinni, to apostatize;

to pass (síðan gengu af páskarnir);

to go off (gekk þegar af höfuðit);

to be left as surplus (þat er af skuldinni gekk);

nú gengr honum hey af, now he has some hay left;

ganga af sér, to go to extremities, to go beyond oneself (mjök ganga þeir fóstbrœðr nú af sé);

ganga aptr, to revert (return) to the former proprietor (síðan gengu þau lönd aptr undir Árna);

to be void, annulled (þá skal kaup aptr ganga);

of a ghost, to walk again; of a door, to close, shut (gekk eigi aptr hurðin);

ganga at e-m, to attack one;

ganga at e-u, to agree to, accept a choice or offer (Flosi gekk fljótt at þessu öllu); to fit (skaltu fá mér lukla þá, sem ganga at kistum yðrum);

ganga á e-t, to encroach upon (ganga á ríki e-s); to break (ganga á orð sín, eiða, grið, sættir, trygðir); to pierce, penetrate;

hann var í panzara, er ekki gekk á, that was proof against any weapons;

ganga á vald e-s or e-m, ganga á hönd (hendr) e-m, to submit to, give oneself up to, surrender to one;

ganga á bak e-u, to contravene;

ganga eptir e-u, to go for, go to fetch (göngum heim eptir verðinu); to pursue, claim;

ganga eptir, to prove true, be fulfilled (þetta gekk allt eptir, sem M. sagði fyrir);

ganga frá e-u, to part with, lose (sumir munu ganga frá öllu fénu);

ganga fram, to step forward;

ganga fram vel, to go forward bravely, in a battle;

to come to pass, come into execution (skal þess bíða, er þetta gengr fram);

to increase (fé Hall gerðar gekk fram ok gørðist allmikit);

to depart this life (H. bóndi gengr fram til frænda sinna);

ganga fyrir e-n, to present oneself before one (ganga fyrir konung);

ganga fyrir e-u, to take charge of, manage (var þar mart fólk, en húsbóndi gekk svá fyrir, at ekkert skorti); to yield to, be swayed by (hann gekk þá fyrir fortölum hennar);

ganga í gegn e-m, to set oneself against one;

ganga í gegn e-u, to confess, acknowledge;

maðr gengr í gegn, at á braut kveðst tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away;

ganga í mál, to undertake a case;

ganga með e-m (of a woman), to marry;

ganga með barni, to be with child;

ganga með burði (of animals), to be with young;

ganga með e-u, to assist in, plead (ganga með máli, bónorði);

ganga milli (á m., í m.), to go between, intercede;

ganga móti (á m., í m.) e-m, to go to meet one;

ganga móti e-u, to resist, oppose;

to confess, = ganga í gegn, ganga við e-u;

ganga nær e-m, to be troublesome to one (þótti hón œrit nær ganga Þórgerði);

ganga e-m nær, to approach, come near to one (sá hefir á brott komizt, er næst gekk Gunnari um alla hluti);

ganga saman, to marry;

of an agreement, bargain, to be brought about;

saman gekk kaupit með þeim, they came to a bargain;

ganga sundr (í s.), to go asunder, part;

ganga til, to go up to a thing (gangit til ok hyggit at); of the wind, to veer (veðrit gekk til útsuðrs);

e-m gengr e-t til e-s, one has some reason for doing a thing;

en þat gekk mér til þess (that was my reason), at ek ann þér eigi;

hversu hefir ykkr til gengit, how have you fared?

Loka gekk lítt til, it fared ill with L.;

ganga um e-t, to go about a thing;

ganga um beina, to wait upon guests;

ganga um sættir, to go between, as peacemaker;

ganga um e-n, to befall, happen to one (þess, er um margan gengr guma); of the wind, to go round, veer (gekk um veðrit ok styrmdi at þeim); to manage (fékk hón svá um gengit, at);

ganga undan, to escape to absent oneself;

g. undir e-t, to take upon oneself, undertake (a duty);

ganga undir e-n, to subject oneself to;

ganga upp, to be wasted (of money);

to get loose, to he torn loose (þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir á húsinu);

of a storm, gale, to get up, rise (veðr gekk upp);

of an ice-bound river, áin var gengin upp, swollen with ice;

ganga við staf, to walk with a stick;

ganga við e-u or e-t, to avow;

ganga yfir e-t, to go beyond, disregard (hann vildi eigi ganga yfir þat, er hann vissi réttast);

ganga yfir e-n, to overcome, to befall, happen to one;

slíkt sem yfir hefir gengit, all that has happened;

eitt skal yfir okkr ganga, we shall share one fate;

16) refl., gangast.

1) walking (hann mœddist í göngu);

vera í göngu, to be on foot, to walk;

2) course (ganga tungls, vinds).

* * *

u, f. a walking, Bs. i. 225, Vþm. 8; tóku heyrn daufir, göngu haltir, 625. 82, cp. Matth. xv. 31; nema sýn eðr göngu frá mönnum, Post. 645. 70: the act of walking, Korm. 182, Fms. vi. 325; ganga göngu, to take a walk, Korm. (in a verse):—a course, ganga tungls, the course of the moon, Edda 7; hvata göngunni, id.; ganga vinds, the course of the wind, 15, Rb. 112, 476:—a procession, Fms. x. 15, Fs. 85, Ísl. ii. 251; vera sarnan í göngu, to march together, Band, 11; lögbergis-g., the procession to the hill of laws, Grág. Þ. Þ. ch. 5, Eg. 703; kirkju-g., a going to church; her-g., a war-march; hólm-g., a duel, q. v.; fjall-g., a walk to the fell ( to fetch sheep):—of animals, hrossa-g., grazing, pasture for horses, Dipl. v. 14; sauð-g., sheep-pasture: esp. in pl. fetching sheep from the fell-pastures in autumn (fjall-ganga), Grág. ii. 310, cp. Korm. ch. 3, Vd. ch. 44, Vápn. 22; ó-göngur, straits.

COMPDS: göngudrykkja, göngufæri, göngukona, göngulag, göngulið, göngu-maðr, göngumannaerfð, göngumannliga, göngumóðr, göngustafr, göngusveinn.

prep. with dat. and acc.

I. with dat.

1) with, along with, together with (Unnr dóttir hans fór með honum; hón hafði á skipi m. sér sex tigi karla);

2) denoting help, assistance; leggja til m. e-m, to help one by word or deed; to give one advice; fá menn m. sér, to get followers;

3) by means of, with (verja sik með sverðum, skjöldum);

4) by, through, with, using (með harðfengi ok kappi); m. hlaupi, by running; m. einum bug, with one mind; m. sama hætti, in the same way;

5) including, inclusive of (hundrað manna m. nábúum); ok þat m., at, and besides (therewith) that; þann dag ok nóttina m., and the night too;

6) among, between (var fact um m. þeim brœðrum); þreyta e-t m. sér, to fight it out among themselves; koma m. e-m, to come among (maðr, er m. mörgum kemr);

7) denoting inward quality, in (hann hafði alla þá hluti m. sér, er konung prýða);

8) along (landit er viðast bygt með sjónum); esp. of direction, with an adv. denoting the direction (upp með, ofan með, fram með, inn með, út með, etc.); m. stöfnum, from stem to stern, all along the ship; biðja matar með bœjum, from house to house;

9) adverbial usages; m. öllu, altogether, quite; m. öllu skjótt, all of a sudden; m. því at, in case that (m. því at ek falla); as, because (m. því at menn vóru hraustir, þá komast þeir yfir ána);

10) with verbs; ganga m. barni, to go with child, mæla m., to recommend;

II. with acc.

1) with, with the notion of bearing, bringing, carrying (hann fór til Íslands m. konu sína ok börn); fara m. vápn, to carry a weapon; fig., fara með sök, mál, to conduct, manage a case; m. engi lögskil, in no lawful manner;

2) with, among; úsnotr m., es m. aldir kemr, a fool when he comes among men;

3) with an ordinal number; m. tólfta mann, with twelve men, including himself; with eleven others.

* * *

prep., also meðr, a form common in Stj. and in legendary writers, but not in the classical writers or in mod. speech or writing; [Ulf. meþ = σύν and μετά; A. S. and Chaucer, mid; it remains in Engl. only in ‘mid-wife,’ qs. ‘with-wife,’ cp. Icel. náveru-kona, nær-kona, yfirsetu-kona; Germ. mit; Dan. med; Gr. μετά]:—with, along with, a prep. with dat. and acc.; with dat. it has the notion of coming or going in company, with acc. of bringing or fetching; thus, hann kom með honum, he came along with, in company with him; but hann kom með hann, he brought him wilh him.

WITH DAT.

With, along with, together with; Þórólfr var með konungi, Eg. 29; hann var þar með Otkatli, Nj. 73; hann kvaddi hann til ferðar með sér, id.; hann stóð upp ok Kolskeggr með honum, 58; með honum var sá maðr Íslenzkr er …, 157; hann fór útan með honum, Eg. 196: Unnr dóttir hans fór með honum, Ld. 4; fara á fjall með húskörlum, Korm. 10; vera með goða, i. e. to be in his jurisdiction, Grág. i. 108; hón hafði á skipi með sér sextigi karla, i. e. with her, under her command, Landn. 109; brott með sér, Nj. 114, and in endless instances.

II. denoting assistance, help, with; til umráða með sér, Grág. i. 5; leggja til með e-m, to help one by word or deed, Nj. 7: to give one advice, Fms. xi. 81; sjá á með e-m, to look after, help, Nj. 113; vita e-t með e-m, to be privy to, an accomplice in a thing, 136; bætti hann þat með mér, he mended it for me, Fms. vii. 158; fá menn með sér, i. e. to get followers, opp. to mót, Nj. 180.

III. denoting instrumentality, by, with; með öxi, Fms. vi. 6; verja sik með sverðum, með skjöldum, Nj. 272; með atgeirinum, 120; skip skarat með skjöldum, Ld. 78; falda sér með motri, 202, and passim; or ellipt., the prep. being understood, an instrumental dative, höggva sverði, leggja spjóti, taka höndum, stíga fótum, and in endless similar instances.

IV. by, through, partly denoting means, partly accompaniment, by, through, with, using; með harðfengi ok kappi, Nj. 98; með mikilli snild, með fögrum orðum, Ld. 84; með hans ráði, 58; með ráði konungs, Eg. 35; með lögum, með úlögum, Nj. 106, 234; með ráni, by violence, 5; með vegsemd, blíðu, Fms. x. 235; með íllyrðum, Nj. 128; með vitsmunum mínum, 262; með hlaupi, by running, Eg. 12; með ( through) atgöngu Gunnlaugs, Ísl. ii. 210; með váttum, Nj. 101; með einum hug, with one mind, Edda 37; með gráti, Fms. x. 261; með gleði, 220; með reiði. Nj. 108: með hættu, Ld. 46; með sannyndum. forsooth, truly, Ó. H. 175; með sönnu, forsooth, Fms. vii. 158, Ld. 76; með sama hætti, in the same way, Nj. 272; með þessum hætti, Fms. x. 220; með nokkuru móti, Ld. 164: also freq. ellipt., mæla fögrum orðum, þegja þunnu hljóði, Hm., passim.

V. including, inclusively; hundrað manna með nábúum Njáls, Nj. 208; ok eru þá tólf menn, ór fjórðungi hverjum með þeim, including themselves, Grág. i. 72: sjau vetr ok tuttugu með þeim enum fyrsta, including the first, Fms. x. 410; fimmtán menn með þeim fimm, er …, Nj. 266; þar var vinátta mikil með frændsemi, friendship as well as kin, Ísl. ii. 209; nótt með degi, both night and day, N. G. L. i, passim:—ok þat með ( therewith), at …, Nj. 5; þá, veit ek mesta orrostu-menn, ok þat með, at þeir hafa vápn svá góð, at …, 44; þann dag, ok nóttina með, and the night too, Barl. 207; sagði hann þetta meðr, he said this too, added this, Stj. 130.

VI. with, among, between, amidst; með þeim bræðrum, Fms. vii. 240; samðisk með þeim feðgum, Ísl. ii. 210; dró seint saman með þeim, Fb. ii. 259; þar varð íllla með þeim, Nj. 39; var fátt um með þeim bræðrum nokkura hríð, 2; þar skilr með þeim, there they parted, Grett. 75 new Ed.; þat var siðr með kaupmönnum, Eg. 265; með mönnum, among men, Ls. 46; eigi er þó kosta-munr með ykkr Njáli, Nj. 52; með þeim Ingjaldi, Ld. 44; skipta, deila með e-m, to share among, Eg. 311; deila víg með verum, Ls. 22, Hbl. 25; þeir skiptu ríki með sér, Fms. i. 108; þreyta e-t með sér, to fight it out among themselves, Nj. 31; ef engi væri túlkr með kaupmönnum, Ld. 76; var deila mikil með sonum hans, Eg. 367; var með þeim en kærsta vinátta, 2:—fara ( to travel) með úkunnum þjóðum, Edda 21; sízt ek með fólkum fór, Gm. 48; koma með e-m, to come among, Vþm. 30, 39; er með horskum kemr, Hm. 19, 63; maðr er með mörgum kemr, 62; er með snotrum sitr, 5, 23; þótt hann með grömum glami, 30.

VII. denoting inward quality, with, in; svá hefir hann nátturu mikla með sér, Nj. 44; öllum sem lifs-andi er meðr, Stj.; flesta hluti hefir hann þá með sér, er prýða máttu góðan höfðingja, Fms. x. 535; hann hafði alla þá, hluti með sér er konung prýðir, xi. 217; svá er mál með vexti, so shapen, Lv. 43; limaðr vel með höadum ok fótum, Ld. 20.

2. skip með gyltum höfðum, Fms. x. 2; dreginn á leo með gulli, Ld. 78; hross með söðlum, a horse with the saddle on, Nj. 253; skip með reiða, Eg. 35; klæði með mörgum litum, 517; með sínum lit hverr, Fas. i. 316; vera úti með sólsetrum, i. e. to be out (of a shepherd) with sunset, Lv. 43.

VIII. along, following, of direction, with an adverb, denoting the direction; upp með, ofan með, fram með, norðr með, út með, inn með; ofan með á, Lv. 43; upp með ánni, Nj. 253; upp með Rangá, 74; suðr með landi, Fms. i. 38, ii. 3: með endilöngu landi, ix. 33; hann gengr með reykinum, Nj. 58; með sjónum, Bs. ii. 5; með hafinu, along the sea, on the horizon, Fms. xi. 136; áin var leyst með löndum, Boll. 358; með eggju, Hkv. Hjörv. 9.

2. með stöfnum, from stem to stern, all along the ship, Bs. i. 16 (see kveyfa); var þá hroðit með stöfnum skipit, Grett. 81; með endum, from one end to another, Fagrsk. (in a verse): fara með húsum, to go from house to house, begging, Grág. i. 192; biðja matar með bæjum, Fas. ii. 271.

IX. adverbial usages; með öllu, altogether, quite, Ld. 4; með öllu skjótt, all of a sudden, Fms. x. 136; með því at, in case that, Ld. 44; með því at ek falla, in case I fall, Fms. vii. 274; en með því at yðr líki þetta, x. 261: as, because, in consequence of, en með því at menn vóru hraustir, þá komask þeir yfir ána, Ld. 46, passim: hér-með, herewith, farther; þar-með, therewith, id., Skíða R. 11.

X. with verbs; ganga með barni, to go with child; ganga með e-u, to confess; taka með, to accept; mæla með, to speak for, recommend; fara með, to treat, go with; gefa með, to give a fee of alimentation; leggjask með, to lie with; eiga barn með konu, to have a child in wedlock, and so on; see the verbs.

WITH ACC.

With, with the notion of bearing, bringing, carrying, treating, conducting; fara með vápn, to fare, go, carrying a weapon, Fms. vii. 240; hann fór suðr aptr með miklar vingjafir, id.; þeir fóru aptr með skip þat, er, Eg. 29; með lið sitt, 11; kom með horn fullt, 213; gékk at borðinu með handlaugar, Nj. 52; ganga út með dómendr sína, Grág. i. 37; fara brott með föt sín, 300; með þessa menn, Fas. i. 333; þeir hljópu á brott með konur þeirra, lausafé ok bátinn, Landn. 35; hann fór til Íslands með konu sína ok börn, 205; ef hann leitaði vestan um haf með her sinn, Fms. i. 26; fara með her á hendr e-m, 120; mjöðdrekku er hann fór með, Eg. 240; at þeir skyldu fara með sveit sína, 74; skip þat er hann fór með, id.; ef ek mætta með þik komask, Sturl. ii. 108; farina með erfðina, Nj. 7.

2. metaph., fara með sök, mál, etc., to conduct, manage a case, Nj. 86; fara af hljóði með þessa ráða-görð, 103; þeir fóru með þann hug, to carry that mind, intention, 99; með vátta, with witnesses; með eið, on oath, Grág. i. 20, 243 (but með váttum, Nj. 101): með hver skil, by what way of proceeding, id.: með engi lögskil, in no lawful manner, 296; þat varð með atburð, by accident, Fms. ii. 172: in regard to, ú-afskiptinn með mála-ferli, Lv. 73, (rare.)

II. with, among; kom með fróð regin, Vþm. 26; ú-snotr maðr er með aldir kömr, Hm. 21; sízt Hákon fór með heiðin goð, went among, took up his abode amongst the heathen gods, Hkm. 26.

III. with an ordinal number; með tólfta mann, with twelve men, including oneself, Eg. 180; með tíunda mann, Ld. 140; með fimmta mann, Ísl. ii. 266.

IV. with verbs; tala með e-n, to speak with, Stj. 151, (Dan. tale med en); göra með e-n, to do, 143; lifa meðr brauð, to live on bread, 146; fæðask meðr mold, to live on earth, 37; eiga með e-t, to possess.

V. denoting materials, of; altaris-klæði með pell, Vm. 153; Máríu-skript með tönn, 22; kross með silfr, D. N.; kaðall görr með hár, kirkja með stein, of stone, id.; pílárr meðr kopar, Stj. 101.

2. til alls hagleiks með málm, Fms. xi. 427; hón samdi sik með örvar ok boga, Fas. i. 531; þeir grófu hana með fagran flúr, Skíða R. 200.

* * *

(fæ; fekk, fengum; fenginn), v.

1) to grasp with the hands, get hold of;

hón hefir fengit einn stein, she has taken a stone;

2) to take, capture (fengu þeir Gunnar);

3) to get, gain, win;

sá fær er frjár, he that woos wins;

fá fljóðs ást to win a woman’s love;

hann bað konunnar ok fekk heitit hennar, he asked the woman in marriage and got the promise of her hand;

fá sitt eyrindi, to accomplish one’s errand;

fá haærra hlut, to get the better of it;

fá góðar viðtökur, to get a good reception;

fá skilning á e-u, to get knowledge of;

4) to suffer endure;

fá úsigr, to be defeated;

fá skaða, to suffer harm;

fá úvit, to fall senseless, to faint;

fá líflát, to fall lifeless;

fá bana, to come by one’s death;

5) to get, procure;

hann fekk sér gott kvánfang, he got a good wife;

6) to give, deliver to one, put into one’s hands;

fá mér (give me) leppa tvá ór hári þinu;

fáit nú konungi festu (give the king bail) þá er honum líki;

fá e-m sök, to charge one;

var sá sveinn fenginn í hendr okkr, delivered into our hands;

fá e-m e-t at geyma, to give a thing into one’s charge (= fá e-m e-t til geymslu);

7) with pp. following, to be able to;

fá e-n veiddan, to be able to catch one;

hon fœr með engu móti vakit þá, she could by no means awaken them;

þeir munu mik aldri fá sótt, they will never be able to overcome me;

fengu þeir honum ekki nát, they could not catch him: skaltu hvergi fá undan hokat, thou shall have no chance of sneaking away;

hann fekk þó eigi víss orðit, he could not make out for certain;

8) with gen., to get, take, gain, win;

þeir fengu fjár mikils, they took a rich booty;

vel er þess fengit, it is well earned, well done;

hann var eigi skáld, ok hann hafði ei þeirrar listar fengit, he had not received that gift: fá verðar, to take a meal;

hann tekk sér sveitar (he raised a band) ok gørðist illvirki;

fá konu, to get a wife, marry (hon var átján vetra, er þorsteinn fekk hennar);

9) to conceive, of sheep and cattle (fá burðar, lambs);

10) to touch, affect;

þat fekk mikils hinum hertekna manni, it touched the captive deeply, þá fær þorbirni svá. mjök (Th. was so much moved), at hann grætr;

11) impers., one can get or find;

vápn svá góð, at eigi fær önnur slík, that the like are not to be got;

at varla fái vitrara mann, that a wiser man is hardly to be found;

also, one may or can (do something);

þat skip fær vel varit eldi, that ship can well be guarded against fire;

12) with preps.:

fá af sér (with infin.) to bring oneself to;

þeir fengu af verra, they got the worse of it;

fá at veizlu, brúkaupi, blóti, to get provisions for a feast (hann fekk at blóti miklu);

sá dagr er at jólum skal fá, the day when preparations are to be made for Yule (cf. atfangadagr);

fá á e-u, to get hold of, grasp with the hand;

faðir Móða fekk á þremi, the father of M. caught hold of the brim;

fá e-n, to touch, affect one, move (opt fá á horskan lostfagrir, litir);

láta e-t á sik fá, to be (deeply) affected by, take it to heart;

drykkr fær á e-n, the drink intoxicates one (er drykkr fekk á Hákon jarl);

fá í e-t, to take hold of, grasp with the hand (= fá á e-u);

forðuðu fingrum, fengu í snœri, they took hold of the strings;

fá e-t or e-s til, to get, procure (var kirkja gör ok kennimanna til fengit);

fá e-n til at gøra e-t, to get one to do a thing;

þeir fengu menn til at ryðja skip sitt, they got men to clear their ship fá til e-s, to lay hold of;

þar var fjöld fjár, fengu til margir, there was wealth of money, and many took a share of it;

13) refl., fást í e-u, to be busy, exert oneself, engage in a matter (dróttningin mátti þar ekki í fást);

Helgi leitaði þá, ef Sigurðr vildi í fást við Þorvald, if S. would try with Th.;

segir hann ljúga ok fást í rógi, and deal in slander;

fást við e-t = f. í e-u;

f. við e-n, to have to do with, to contend with one (H. segist þá vilja … fást eigi við fjánda þenna);

to wrestle (grapple) with one (skaltu fást við blámann várn).

(fá, fáða, fáðr), v. to draw, paint;

fá rúnar, to draw runes or magic characters;

vér höfum fáða unga brúði á vegg, we have painted the young bride on the wall;

gulli fáðr, gilded.

* * *

pret. sing. fékk, sometimes spelt feck or fieck, pl. fengu; pres. fæ, 2nd pers. fær, mod. færð, pl. fám, mod. fáum; pret. subj. fengja, mod. fengi; pres. fá, mod. fái; imperat. fá; sup. fengit; part. fenginn: the forms fingit, finginn, and pret. fingu (cp. Germ. fingen) are obsolete, but occur in some MSS. (e. g. Arna-Magn. 132 and 122 A): the poets rhyme— Erlingr var þar finginn; with the neg. suff., fær-at, fékk-at, Lex. Poët.: [Goth. fahan and gafahan = πιάζειν, καταλαμβάνειν; A. S. fón; Hel. fâhan; Germ. fahen, whence fahig = capax; in the Germ., however, the nasal form fangen prevailed, but in the Scandin., Swed., and Dan. få or faae; the Dan. fange is mod. and borrowed from Germ.; Icel. fanga is rare and unclass. and only used in the sense to capture, whereas fá is a standing word; the ng reappears in pl. pret. and part. pass. fengu, fengit, vide above; cp. Old Engl. fet, mod. fetch]:—to fetch, get, etc.

1. to fetch, catch, seize; fengu þeir Gunnar, they fetched, caught G., Akv. 18; Hildibrandr gat fengit kirkju-stoðina, Sturl. i. 169; hón hefir fengit einn stein, she has fetched a stone, Ísl. ii. 394; fá á e-u, to get hold of, grasp with the hand, faðir Móða fékk á þremi, Hým. 34.

β. also, fá í e-t, to grasp; fengu í snæri, they grasped the bow-strings, bent the bow, Am. 42; hann fékk í öxl konungi, he seized the king’s shoulder, Fms. viii. 75.

γ. to take, capture, but rare except in part.; hafði greifi Heinrekr fengit Valdimar, Fms. ix. 324; verða fanginn, to be taken, Germ. gefangen werden, i. 258, Stj. 396.

2. to get, gain, win, with acc. of the thing; sá fær er frjár, he who wooes will win (a proverb), Hm. 91; hann skal fá af Svart-álfum, he shall get, obtain from S., Edda 69; fá brauð, mat, drykk, Fms. x. 18; þat fékk hann eigi af föður sínum, xi. 14; bað konunnar ok fékk heitið hennar, he wooed the woman and got her hand, Edda 23; fá sitt eyrindi, to get one’s errand done, Fms. i. 75; fa fljóðs ást, to win a woman’s love, Hm. 91; fá hærra hlut, to get the better, 40; ek ætla at fá at vera yðvarr farþegi, Ld. 112; hence fá, or fá leyfi, to get leave to do a thing: eg fæ það, fékk það ekki, fá að fara, etc.: Icel. also say, eg fæ það ekki af mér, I cannot bring myself to do it.

β. to suffer, endure; fá úsigr, to get the worst of it, Fms. iv. 218; sumir fengu þetta ( were befallen) hvern sjaunda vetr, Sks. 113; fá skaða, to suffer a loss, Hkr. ii. 177; fá úvit, to fall senseless, Nj. 195; fá líflát, to fall lifeless, Grág. i. 190; fá bana, to come by one’s death, Nj. 110.