saws

f., pl. rúnar: [rún, raun, reyna are all kindred words, and a lost strong verb, rúna, raun, meaning to enquire, may be presumed; the original notion is scrutiny, mystery, secret conversation; Gotb. runa, by which Ulf. several times renders the Gr. μυστήριον and συμβούλιον (once, Matth. xxvii. 1), βουλή (twice, Luke vii. 30, 1 Cor. iv. 5); A. S. rún = a ‘rowning’ mystery, but also = writing, charter; Hel. rûna = colloquium, and geruni = loquela (Schmeller); cp. Old Engl. to rown, Germ. raunen; Gr. ἐ-ρευνάω is also supposed to be a kindred word (Bugge). In Scandin. writers and poets rún is chiefly used of magical characters, then of writing, whereas the derivative word raun means trial, enquiry, and rúni and rúna = a friend or counsellor.]

B. A secret, hidden lore, mystery; frá jötna rúnum ok allra goða segðú it sannasta, Vþm. 42, 43; kenna rúnar, to teach wisdom, Rm. 33; dæma um rúnar ok regin-dóma, Hm. 112; minnask á fornar rúnar, Vsp. 59: saws, segja sannar rúnir, to tell true saws, Fas. ii. 302 (in a verse): a ‘rowning’ speech, vifs rúnir, a woman’s whispering, Bm.; heita e-n at rúnum, to consult one, Gh. 12, Skv. 3. 14, 43; hniga at rúnum, Gkv. 3. 4.

II. a Rune or written character; the earliest Runes were not writing in proper sense, but fanciful signs possessing a magical power; such Runes have, through vulgar superstition, been handed down even to the present time, for a specimen of them see Ísl. Þjóðs. i.435, 436, and Arna-Magn. Nos. 687. 4 to, and 434. 12 mo (Ísl. Þjóðs.pref. ix); the classical passages for these spell-Runes are, Hm. 133 sqq., Sdm. 5 sqq., Skm. 29, 36, Eg. ch. 44, 61, 75, Yngl. S. ch. 7, Grett. ch. 85, N. G. L. iii. 286, 300, Vsp. 59; cp. also the phrase, rísta trénið, Grág., Fs. 56. The phrase in the old Danish Ballads, kaste runer, to throw Rúnes, i. e. chips (see hlaut, hlautviðr), may be compared to the Lat. sortes, Mommsen’s Hist, of Rome, vol. i. p. 187, foot-note (Engl. Ed.), or the Sibylline leaves in the Aeneid.

2. Runes as writing;the word was first applied to the original Northern alphabet, which at an early time was derived from the common Phœnician, probably through Greek or Roman coins in the first centuries of our era. From these Runes were subsequently formed two alphabets, the old Scandinavian (whence again the Anglo-Saxon), as found on the Golden horn and the stone in Tune, and the later Scandinavian, in which the inscriptions in the greater number of the Swedish and Danish stone monuments are written, most being of the 10th (9th?) and following centuries.—A curious instance of the employment of Runes is their being written on a kefli (a round piece of wood) as messages (cp. the Gr. σκυτάλη), as is freq. recorded in the Sagas, e. g. Gísl. 45, 67, Fms. ix. 390, 490, Grett. 154 new Ed., Fb. i. 251 (of the deaf and dumb Oddny). It is doubtful whether poems were ever written in this way, for almost the only authority for such a statement is Eg. 605, where we read that the Sonatorrek was taken down on a Runic stick, the other instances being mostly from romances or fabulous Sagas, Grett. 144, Örvar Odds S.(fine). This writing on a kefli is mentioned in the Latin line, Barbara ‘fraxineis’ sculpatur runa ‘tabellis,’ Capella (5th century). In later times (from the 13th century) Runic writing was practised as a sort of curiosity; thus calendars used to be written on sticks, of which there is a specimen in the Bodl. Library in Oxford; they were also used for inscriptions on tombstones, spoons, chairs, and the like: there even exists in the Arna-Magn. Library a Runic MS. of an old Danish law, and there is a Runic letter in Sturl. (of the year 1241); Runes carved on an oar occur in Fs. 177: a hidden treasure in a chest is labelled with Runes, Fms. vi. 271, Sd. 146, cp. also the interesting record in Bs. i. 435 (sex manna bein vóru þar hjá honum ok vax ok rúnar þær er sögðu atburð lifláts þeirra).

3. the word rún is also, though rarely, applied to the Latin alphabet; ef hann er á þingi þá skal hann rísta nafn hans ef hann kann rúnar, N. G. L. i. 171; or generally, ræki ek eigi hvárt þú rítr ø þitt eðr o,  eða a, ę eða e, y eða u, en ek svara svá, eigi er þat rúnanna kostr þó at þú lesir vel eða ráðir vel at líkindum, þar sem rúnar visa óskírt, heldr er þat þinn kostr, Thorodd 162; þessi er upphaf allra hátta svá sem málrúnar eru fyrir öðrum minum, Edda (Ht.) 121.

III. in pr. names, Rún-ólfr: as the latter part in pr. names of women, Guð-rún, Sig-rún, Öl-rún, Landn., Nj., Bs., Sturl., Sæm.

COMPDS: rúnakefli, rúnamál, Rúnameistari, rúnastafr.

* * *

1) old (f. vinátta, f. mjóðr);

2) ancient; fornir menn, the men of old; f. siðr, the old (heathen) custom, religion; f. átrúnaðr, the old creed, heathenism; f. í skapi, inclined to old, or heathen, ways; hann var f. mjök, he was a great wizard; at fornu, til, forna, formerly, in times fast.

* * *

adj. [Ulf. fairnis = παλαιός; A. S. fyrn; Hel. furn; Swed. forn; lost in Engl.]:—old; forn vinátta, Eg. 729; forn fjándskapr, old enmity, Nj. 49; forn rök, Ls. 25; fornt vín, old wine, Pr. 472; en forna fold, the old earth, Hým. 24; forn timbr, the old timbers, Akv. 42: inn forni fjándi, the old fiend, Satan, 686 C. 2; forn jötunn, the old giant, Hým. 13; fornar tóptir, old abodes. Gm. 11: stores preserved from the past year are called forn, forn mjöðr, old mead, Skm. 37; fornari hey, K. Þ. K. 163.

2. with the notion of old, worn, rotten, or the like; byrðings-segl várt hið forna, Fms. iv. 259; forn mörr, Bjarn. 29 (in a verse).

3. old, in temp. sense; in the Icel. Commonwealth the old priesthoods were called forn goðorð and forn goðorðsmaðr, an old priest, opp. to the priesthoods instituted along with the Fifth Court, which were termed ‘new.’

4. time-honoured, old; forn lög, forn lands-siðr, Bs. i. 682.

5. at fornu, formerly, in times past, Eg. 767, K. Á. 152, D. I. i. 635; til forna, id., cp. Dan. til forn.

6. in old writers forn is often used of the heathen times with the old mythical lore; forn siðr, the old ( heathen) rite, Fb. i. 215; fornir menn, the men of old, Eb. 132; á fornum skjöldum, on shields of old, Edda 87; fornar frásagnir, old tales, Hkr. pref.; forn-menn, forn-tíðindi, forn-sögur, the men, lore, or saws of the olden age, (forn-fræði, id.; forn-spjöll); forn átrúnaðr, forn trúa, the old creed, heathenism; forn-kveðit mál or hið forn-kveðna is a standing phrase for an ‘old saw,’ proverb, the Sagas passim, and vide below.

β. metaph. old, i. e. versed in old lore or witchcraft; hann var forn mjök ( he was a great wizard) ok hafði jafnan úti setið, Orkn. 234; fróð ok forn í skapi, Ísl. ii. 332, Fb. i. 250 (forneskja).

n. part. said of old, epithet of old saws, Eg. 520; satt er hit fornkveðna, svá ergisk hverr sem eldisk, Fær. 218, passim; það finnst á mér sem fornkveðit er, að fátt segir af einum, a ditty.

n. old words or saws; an archaism; hulin foryrðin, Lil. 98. fornyrðis-lag or fornyrða-lag, n. a kind of old metre: this word is an απ. λεγ. in Edda lit., whence it has spread into mod. use, but it is better called kviðu-háttr: mod. an archaism.

(-s, -ar), m.

1) fence, wall;

2) enclosed space, yard (cf. aldin-garðr, grasgarðr, kirkjugarðr);

3) court-yard, court (þeir gánga út í garíinn ok berjast); riða í garð, to arrive; riða (fara) ór garði, to depart; fig., helmingr skal falla í minn garð, the half shall fall into my share; skal aukast þriðjungi í þínum garði, in thy keeping; hyggjum vér, at í yðvarn garð hafi runnit, into your hands, your possession; gøra e-n af garði, to equip one (as a son, a friend, when departing from home); líðr vetr ór garði, the winter passes by;

4) house, dwelling;

5) stronghold, castle (cf. Ás-garðr, Út-garðar).

* * *

m. [Ulf. gards = οικος; A. S. geard; Engl. yard, garth, garden; O. H. G. gart; Germ. garten; Dan.-Swed. gård; Lat. hortus]:

I. a yard (an enclosed space), esp. in compds, as kirkju-g., a church-yard; vín-g., a vineyard; stakk-g., a stack-yard; hey-g., a hay-yard; kál-g., a kale-yard; urta-g., a kitchen-garden; aldin-g. and gras-g., a garden; dýra-g., a ‘deer-yard,’ a park:—garðr, alone, is a hay-yard (round the hay-ricks); hence garðs-seti or garð-seti, q. v.

2. a court-yard, court and premises; þeir ganga út í garðinn ok berjask, Edda 25, a paraphrase from ‘túnum’ in Gm. 41; þeir Grímr hittu menn at máli úti í garðinum, Eg. 109; þá sá hann at öðrum-megin í garðinum brunaði fram merkit, Ó. H. 31; ganga til garðs, 71; mikill kamarr ( privy) var í garðinun, id.; en er þeir Hrærekr sátu í garðinum, 72; fóru þegar þangat í garðinn sem líkin vóru, id.; er hann kom heim í þorpit ok gékk um garðinn, Fms. x. 218; gengið hef eg um garðinn móð, gleðistundir dvína, a ditty; innan stokks ( within doors) eða í garði úti, Gþl. 136; eigi nenni ek at hann deyi undir görðum mínum, Lv. 59:—a fishyard, Vm. 14.

3. esp. in Norway, Denmark, and Sweden, a house or building in a town or village, [Dan. gaard = Icel. bær]; hann var í Hróiskeldu ok átti þar garð, Bjarn. 6; Egill spurði hvar g. sá væri í borginni (in York) er Arinbjörn setti, Eg. 407; hann var í garði þeim er Hallvarðs-g. var kallaðr, Bs. i. 634; í garð Arons, 636; konungs-g., the king’s yard, Fms. passim and in records referring to Norway. garða-leiga, u, f. house-rent, H. E. i. 394. garða-sól, f., botan. the orach, Hjalt. garðs-bóndi, a, m. a house-owner, Grett. 103, Jb. 157. garðs-horn, n. a ‘yard-nook,’ cottage, Fas. iii. 648: esp. in tales, in the phrase, kongur og drottning í ríki sínu og karl og kerling í Garðshorni, Ísl. Þjóðs. passim: the saying, það er ekki krókr að koma í Garðshorn. garðs-húsfreyja, u, f. a town-lady, Grett. 158 A: in Icel., where the whole population are country-folk, this sense of garðr is only used in metaph. phrases, saws, = home, house; kemr engi sá til garðs ( to the house) at viti hvat í sé, Band. 13; fátækum manni er til garðs kemr, Dipl. ii. 14; hyggjum ver at í yðvarn garð hafi runnit, into your hands, your possession, Ld. 206; helmingr skal falla í minn garð, the half shall fall into my share, Fær. 117; skal aukask þriðjungi í þínum garði, in thy keeping, Nj. 3; þótt nökkut komi þat ór várum garði, 54; leggja málaferli í garð e-s, to bring a case home to one, Sturl. ii. 27; þess alls ens ílla sem þá var honum í garð borit, all the evil that was brought to his door, Hom. 119; Guð í garði ok góð Jól, a greeting, Grett. 99 (MS.); líðr vetr ór garði, the winter passed by, Nj. 112; ríða í garð, to arrive (of a rider), Sturl. iii. 185; ríða ór garði, to depart, Ld. 96; ríða um garð, to pass by; vísa gestum á garð várn, Fas. iii. 5; göra e-n af garði (mod. ór garði), to equip one when departing, e. g. a son, a friend, or the like; eigi ertú svá af garði görr sem ek vilda (a mother to a departing son), Grett. 94; hversu herralega keisarinn görði hann af garði, Karl. 148; ok hefða ek gört þik af garði með gleði ok fagnaði, Stj. 181; but esp. to endow a daughter when married, göra dóttur sína vel (ílla) ór garði, etc.; búa í garð, to prepare; hann hefir svá í garðinn búit, he has made his bed so: the phrase, það er allt um garð gengið, all past, done, bygone; föður-g., father house, paternal house; bú-garðr, an estate: also in poets, í Eyjafirði upp á Grund á þann garðinn fríða, a ditty:—a local name of several farms in Icel., Garðr, sing., or more usually Garðar, Landn., prob. from corn-fields: the saying, víðar er Guð enn í Görðum, addressed to presumptuous people who think God is God only for themselves.

4. denoting a stronghold; tann-g., the ‘tooth-wall,’ the teeth and gums, Gr. ερκος οδόντων; Ás-garðr, the hold of the gods, Edda; Mið-garðr, Middle-hold, i. e. the earth; Út-garðar, Outer-hold, where the giants dwell, Edda: the phrase, ráðast á garðinn þar sem hann er laegstr, to assault the weakest part, to encroach upon the weak and helpless.

5. in western Icel. a heavy snow-storm is called garðr.

II. in Icel. sense a fence of any kind; garðr of þjóðbraut þvera, Grág. ii. 264: in the law phrase, garðr er granna sættir, a fence ( yard) is a settler among neighbours (i. e. forms the landmark), Gþl., Jb. 258; leggja garða, to make fences, Rm. 12, Landn. App. 325; þeir biðu hjá garði nokkurum, Nj. 170: esp. the fence around the homefield, also called tún-g., Grág. i. 82, 453, Nj. 83, 114, Eg. 766, Ld. 148. Ísl. ii. 357, passim; skíð-g., a rail fence; grjót-g., a stone fence; torf-g., a turf fence; haga-g., the hedge of a pasture, Eb. 132; tún-g., a ‘tún’ fence; virkis-g., a castle wall, Fb. ii. 73 (in a verse); stíflu-g., a ditch: rif-g., a swathe.

COMPDS: garðsendi, garðshlið, garðskrókr, garðsrúst, garðsönn.

III. Garðar, m. pl. (í Görðum), Garða-ríki or Garða-veldi, n. the empire of Gardar, is the old Scandin. name of the Scandinavian-Russian kingdom of the 10th and 11th centuries, parts of which were Hólm-garðar, Kænu-garðar, Nov-gorod, etc.; the name being derived from the castles or strongholds ( gardar) which the Scandinavians erected among the Slavonic people, and the word tells the same tale as the Roman ‘castle’ in England; cp. the interesting passage in Ó. H. ch. 65—ok má enn sjá þær jarðborgir (earth-works, castles) ok önnur stórvirki þau er hann görði,—K. Þ. K. 158, Fms., Ó. H. passim, (cp. Munch Det Norske Folks Hist. i. 39 sqq.); the mod. Russ. gorod and grad are the remains of the old Scandin. garðr = a castle; cp. Gerzkr, adj. from Gardar, i. e. Russian,

β. Mikli-garðr—the ‘Muckle-yard’ the Great town, i. e. Constantinople, passim.

COMPDS: Garðaríkismenn, Garðskonungr.

m. hat, = höttr.

* * *

m., gen. háttar, dat. hætti, pl. hættir, acc. háttu, [akin to hagr, qs. hagtr], manner, habit:

I. a mode of life, habit; ríkra manna háttr, Nj. 268; fara vel með sínum háttum, to conduct oneself well, Eg. 65; ráða sjálfr háttum sínum, to be one’s own master, Fms. vii. 199; fornmennis-háttr, ii. 59; riddaraligr háttr, x. 230; víkinga-háttr, Fb. i. 412; þat er háttr skálda at ( it is the fashion of poets to) lofa þann mest er þá eru þeir fyrir, Hkr. (pref.): hátta-góðr, adj. well-mannered, Eb. 258: halda teknum hætti, to go on in one’s usual way, persevere, Fb. ii. 85, Eb. 77.

2. conduct; vanda um háttu manna, Fb. ii. 37.

II. a mode, way of doing a thing; kunna hátt á e-u, to know how to do a thing, Barl. 101:—answering to Lat. hoc modo, hunc ad modum, hann reist örn á baki honum með þeima hætti, at …, Hkr. i. 108; hann stóð upp ok svaraði erendi konungs með þessum hætti ( as follows), Fms. i. 33; með hverjum hætti, in what manner? how? með ymsum hætti, etc.

2. appearance, manner; hversu vóru þeir menn í hátt, how did those men look? Stj. 396; jörðin ok dýrin ok fuglarnir höfðu saman eðli í sumum hlutum, en þó ólík at hætti, but unlike in manners, Edda 144 (pref.): manner, kind, sá er annarr háttr jarldóms, N. G. L. ii. 403.

3. moderation, measure; ágirni kann engan hátt, Hom. 18; hófsemi er háttr alls lífs, 28.

4. adverbial usages answering to Lat, - modi in hujusmodi, ejusmodi:

α. gen., mikils háttar, Fms. vi. 20, 144, 229, viii. 198, x. 234; lítils háttar, insignificant, vi. 7, 229, viii. 198; minna háttar, i. 160; alls-háttar, of every kind, iii. 184; nokkurs háttar, in some way, Stj. 178; þess-háttar, of that kind, Edda 149 (pref.), passim; engis-háttar, in nowise, Stj. 81; margs-háttar, of many kinds, Stj. passim.

β. acc., á allan hátt, in every respect, Bs. i. 857; á engan hátt, by no means; á ymsan hátt, in various respects; á hvárigan hátt, etc.

γ. eptir hætti, duly, tolerably, as may be expected.

III. a metre; þenna hátt fann fyrst Veili, Edda (Ht.) 131; þeir létu vera fimm vísur með hverjum hætti, Orkn. 304, cp. Edda (Ht.) passim; eptir hætti, in the proper metre, Edda 131. Names of metres, Kviðu-háttr, the epic metre (as the Völuspá), Skálda; Ljóða-h. or Ljóðs-h., the trimeter in old saws and didactic poems (as the Háva-mál); Mála-h., Ref-hvarfa-h., Orðskviða-h., Draugs-h., Flagða-h., Dýri-h., Nýi-h., Álags-h., Hátt-lausa: derived from the names of men, Egils-h., Braga-h., Torf-Einars-h., Fleins-h.; Núfu-h., Edda; of countries, Grænlenzki-h., expounded in Edda (Ht.) and Háttat. Rögnvalds, Skálda: a saying is called máls-háttr.

COMPDS: háttaföll, háttalykill, háttaskipti, háttatal.

* * *

(-s, -ar), m.

1) poet. a highborn, noble man or warrior;

2) earl (in dignity next to the king).

* * *

m., older form earl, [Hel. erl; A. S. eorl; Engl. earl]: this word had a double sense, one old and common to the Saxons as well as the earliest Scandinavians, one later and specifically Norse, which afterwards became English through the Norse and Danish invasion, and was finally established by the Norman Conquest.

A. A gentle, noble man, a warrior, and collect. gentlefolk, as opp. to the churl folk or common people (karlar, búendr); thus the old poem Rígsmál distinguishes three classes, earls, churls, and thralls (jarla-ætt, karla-ætt, þræla-ætt); so also in A. S. eorl and ceorl are almost proverbially opposed; in the old Saxon poem Heliand, ‘erl’ is used about a hundred times = a man. Prof. Munch suggested that the name of the Teutonic people Eruli or Heruli simply represents an appellative ( warriors), which the Roman writers took to be a proper name. In the Scandin. countries this use of jarl is rare and obsolete, but remains in poët. phrases, in old saws, and in law phrases; oddar görva jarli megin, spears make the earl’s might, Mkv.; rudda ek sem jarlar forðum mér til landa, I won me lands like the earls of yore, Glúm, (in a verse): jarls yndi, an earl’s delight = a man’s delight, Hm. 96; jörlum öllum óðal batni, Gh. 21; hlaðit ér, earlar, eikiköstinn, 20; ítrar jarla-brúðir, ‘earl’s-brides,’ ladies, Gkv. 1. 3; alsnotrir jarlar, the gentle earls, 2; eggja ek yðr, jarlar, Am. 54; jarla einbani, ‘earl-slayer’ = ανδροκτόνος, Em., Hkm.; karl-fólk ok jarla, churlfolk and earl folk, Sighvat; eitt mein sækir hvern jarl, every earl (man) has his ill luck, Fb. ii. (in a verse): in the law, jarls jörð, an earl’s estate, is opp. to konungs jörð, a king’s estate, in the phrase, hálfan rétt skal hann taka er hann kömr á jarls jörð, en þá allan ok fullan er hann kömr á konungs jörð, Grág. (Kb.) i. 192, for this is undoubtedly the bearing of this disputed passage; jarlmaðr is opp. to búkarl, Fms. vii. (in a verse); so also karlmaðr (q. v.) in its oldest sense is opp. to jarlmaðr, = churl-man and earl-man; hirð-jarl = hirðmaðr, Fms. xi. 302, v. l.; berg-jarl, poët. a ‘crag-earl’ = a giant, Edda (in a verse); bak-jarl, a ‘back-earl,’ an enemy in one’s rear; of-jarl (q. v.), an ‘over-earl,’ an overbearing man.

B. A chief, as a title, specially Norse and Danish. The Landnáma, which is almost our only source for the political and personal history of Norway before king Harald Fairhair and the settlement of Iceland, records several chiefs of the 8th and 9th centuries who bore an earl’s name as a family dignity; Ívarr Upplendinga-jarl (Upplönd, a Norse county), Asbjörn jarl Skerja-blesi, Eyvindr jarl, 317; Atli jarl Mjóvi af Gaulum (a Norse county), Þorkell Naumdæla-jarl (earl in Naumdale, a Norse county), 281; Grjótgarðr jarl í Sölva (a county), 297: and as a family title, the famous Háleygja-jarlar (the earls of the Norse county Hálogaland, whose pedigree from Odin was drawn out in the old poem Háleygja-tal; Hákon jarl Grjótgarðsson, etc.): so also the Mæra-jarlar, the earls of Mæri (a Norse county), the foremost of whom was Rögnvaldr Mæra-jarl, the forefather of the earls of the Orkneys (Orkneyja-jarlar) and the earls of Rouen (Rúðu-jarlar = the dukes of Normandy).

II. along with the Danish and Norse invasion the name appears in England, Bjartmár jarl in Ireland, Landn.; Hunda-Steinarr, an earl in England, id.; see also the Saxon Chronicle passim, where the very name indicates a Danish or Norse connexion. It is very likely that many of the earls of the Landnáma were sovereign chiefs, differing from kings only in title, for in old poetry a king and an earl were addressed in the same way.

III. about the time of Harald Fairhair all the petty chiefs became liegemen under one king, the earl being in dignity nearest the king, answering to comes in mid. Lat. and graf in Germ. In Scandinavia both name and office became extinct about the 13th century: in Iceland, being a commonwealth, it never took root; see however Gizur jarl (died A. D. 1268) in the Sturlunga.—For references see the Sagas passim, esp. Har. S. Harf. ch. 6.

IV. in eccl. translation the Roman procurator provinciae is often rendered by jarl, e. g. Pílatus jarl, earl Pilate, Ver. 67, Pass. 20. 2.

COMPDS: jarlakappi, jarlaskáld, Jarlasögur, jarlsefni, jarlsmaðr, jarlsníð, jarlsríki, jarlssæti.

(kveð; kvað, kváðum; kveðinn), v.

1) to say, utter;

hann kvað eigi orð, he did not utter a word;

kveða gleði-orð, to say a cheerful word;

with infin., hann kvað þat satt vera, he said it was true;

kveða at orði, to express oneself, say, speak;

2) to (compose and) say aloud (hann kvað vísu);

to recite, repeat (S. bað hann þá kveða kvæðit þat, er hann hafði ort);

3) with preps.:

kveða at, to say, state;

gramm. to pronounce, sound;

kveða e-t at e-m, to inflict on;

mikill harmr er at oss kveðinn, great grief has been sent on us;

kveða á, to fix, determine (kveða á stefnudag);

impers. to state;

kveðr þar skýrt á þetta, it is there expressly stated;

to cancel, object to (kveða á gögn, to cancel the evidence) to make up one’s mind, resolve;

kveða e-t upp, to recite, declare (þat skulu lög vera, sem hann kveðr upp);

kveða við, to reply, answer (hitki hann veit, hvat hann skal við kveða, ef);

to utter a cry, etc. (hundrinn kvað við hátt);

to sound (því næst kvað lúðr við);

4) refl., kveðast, to say of oneself;

þeir er biskupar kváðust vera, who said they were bishops;

hann kveðst eigi ríða mundu, he said he would not ride;

impers., mér kveðsk = ek kveð mér;

Kára kvaðsk (= Kári kvað sér) önnur ferð betri þykkja, K. said he thought another course preferable;

kveðast at, to exchange verses or songs.

* * *

sing. kveðr, pret. kvað, 2nd pers. kvatt, kvattú, Fms. vi. 386, pl. kváðu, kvóðu, and kóðu, Ls. 24, Hom. 12, Ó. H. 48, Fms. viii. 71, xi. 107; pret. subj. kvæði; imperat. kveð, kveð-þú, kvettú, vi. 361, mod. kveddu; with neg. suff., pres. kveðk-a-ek, I say not, Ýt. 7: [Ulf. qiþan = λέγειν, εἰπειν, ἐρειν; A. S. cweðan; Engl. quoth; O. H. G. quedan; Swed. quäda; Dan. kvæde; cp. Lat. in-quit]:—to say; né því er kveðr kona, nor what a woman says, Hm. 83; at þú Frey kveðir úleiðastarr lifa, Skm. 19; kveða ( dicunt) Heimdal valda véum, Gm. 13: in an epic sense, to say, orð kvað þá Vingi, Am. 37, 38; Glaumvör kvað at orði, 30, 32; ok hann þat orða, alls fyrst um kvað = Homer’s καί μιν φωνήσας …, Þkv. 2, 3, 9, 12; or, þá kvað þat Heimdalr; Þá kvað þat Þórr; þá kvað þat Þrymr, 15, 17, 18, 20, 22, 25, 30; Egill fékk úgleði mikla svá at hann kvað eigi orð, Eg. 518; k. gleði-orð, to say a cheerful word, Vígl. 89 new Ed.; þeir kvóðu ekki gott orð at honum, 655 vii. 3; er hann hafði þat mælt, þá kvað hann úti annat orð, Fms. xi. 16; hverr þessa stafa, ef hann verðr í nef kveðinn, if he is nasal in sound, Skálda 162; lýsingar-váttar Marðar kváðu svá at orði, Nj. 233; til báls ok til brands kveðr at fornu máli, as it is said in old saws, N. G. L. i. 50; Rannveig kvað vel at hann færi útan, Nj. 111:—with infin., hón kvad þar eigi kvenna-vist, Fms. vii. 274; kveðum þá mæla ( let them speak) á várar tungur, 656 C. 6: the pret. kvað (proncd. kvu) as adv. or absol., ‘tis said, they say, það kvað (kvu) vera, they say so.

2. with prep.; kveða at, adverb. so to say; svá mátti at kveða, id., Fms. xi. 72; er svá mun mega at k. at líf manna lægi við, Nj. 78; kveðr svá at, it is so said, Ver. 83; þá er svá at kveðit, 3; lögsögumaðr skal ráða ok at kveða ( determine) hvar hvergi dómr skal sitja, Grág. i. 27: gramm. to pronounce, sound, Skálda 165; mikill harmr er at oss kveðinn, mickle harm is doomed us, Nj. 201; mikit er at Kjartani kveðit (there’s mickle said against K., i. e. he is a doomed man), ok mun úhægt vera at göra við forlögum þeirra, Ld. 190: það kveðr mikið (lítið) að e-u, to be of great ( small) influence or importance:—kveða á, to fix, determine, Grág. i. 35, 39, Nj. 90, Ld. 74; var kveðit á brullaups-stefnu, Nj. 40; var gört um málit ok kveðit á fégjöld, 111, Fs. 68: to state, kveðr þar skýrt á þetta, it is expressly stated there, Ld. 334: a law term, to cancel, object to, kveða á gögn, to cancel the evidence, Grág. i. 67, 106: to fix, make up one’s mind, resolve, 100, Nj. 3, 252: part. ákveðinn, fixed, appointed, 256: fated, eigi má saka þik um þetta, segir Njáll, þvíat slíkt er mjök ákveðit, 166: ákveðin orð, an agreement, stipulation, Hkr. ii. 372; með ákveðnum orðum, in express words, Grett. 89; vant er mér þat at skýra með ákveðnum orðum, Sks. 660; með ákveðnu, id., K. Á. 208; mun ek ákveðit göra, hverir þar skulu vera, Ísl. ii. 346: ákveðin orð, pointed, libellous words, Bjarn. 57:—kveða við, to reply, Hm. 26:—k. upp, to pronounce, make known, Gísl. 10, Fms. vii. 88.

II. to sing; hón bað Þorstein kveða nokkut, Grett. 159; skemti Stúfr ok kvað flokk einn, ok er lokit var bað konungr hann enn k.—Hversu mörg hefir þú nú kvæðin kveðit? … hví kveðr þú flokka eina? Fms. vi. 391; skyldi ok engi kveða vísurnar, Nj. 71; Egill orti alla drápuna, ok hafði fest svá at hann mátti kveða um morguninn, Eg. 421; k. kvæði, Ísl. ii. 232; þótt hann kveði út kvæði þetta, Fms. v. 175; konungr mælti, tel þú oss kvæði nokkut,—Þormóðr settisk upp ok kvað hátt mjök, svá at heyrði um allan herinn, hann kvað Bjarka-mál en fornu, Ó. H. 207; harm hóf upp kvæðit ok kvað hátt, Eg. 427; slógu þá konur hring umhverfis hjallinn, en Þorbjörg sat uppi á seiðhjallinum, kvað Guðríðr þá kvæðit svá fagrt ok vel, at engi þóttisk heyrt hafa með fegri rödd kvæði kveðit, Þorf. Karl. 378: in mod. usage kveða is used of the rhapsodic delivery of a ballad (ríma), half reciting half singing, thus Icel. say, kveða rímur, to recite a ballad, as also kveða vel, to recite, sing well; hann er góðr kvæða-maðr, he is a good ballad-singer, but never of a hymn or full melody; þeir riðu um bygðina kveðandi um daginn, Fms. xi. 376; þá ferr hann með fjölkyngi, ef hann kveðr þat eða kennir, K. Þ. K.; nú eru Háva-mál kveðin, Háva höllu í, Hm. 165; ok Austmarr jöfri Sænskum gýmis ljóð at gamni kveðr, Ýt. 18; þar sat kona við kvern ok kvað forkunnar fagrt, Fms. vii. 233.

2. to make a verse; kvettú nú, Þjóðólfr, um deild þeirra, … Þjóðólfr kvað (and the verse follows), Fms. vi. 361; kveða vísu, to make a ditty, Fms., Nj. passim; kvæðit var mjök kveðit, Fms. v. 173; þessi vísa var ílla ort ok skal ek kveða aðra betri, hann kvað, vi. 416; heyr þjóðskáldit! kvattú svá, gröm, skömm? ekki eru þær hendingar jafnhávar, 386:—kveða á e-n, to challenge one in a song; kalla þær sé kveðit sik á | af kærleiks elsku-fundum, Skíða R. 3.

3. kveða við, to scream; kvað sá við í því er kesjan stóð á honum miðjum, Fms. viii. 354; hundrinn kvað við hátt, Nj. 114: to sound, því næst kvað lúðr við, the trumpet sounded, Fms. vi. 16, vii. 288; þeir létu kveða við lúðra sína, ix. 527; í því kvað við klokka, Fb. i. 417, Fms. iii. 60, ix. 510.

III. reflex. to say of oneself; þeir er biskupar kváðusk vera, who said they were bishops, Íb. 13; hann kveðsk eigi ríða mundu, Nj. 12; Njáll kvaðsk með því einu fara myndu, 105; þeir kváðusk eigi vita hverju gegndi, Fms. vii. 272; þeir er sét kveðask hafa seglin, 322; þeir kóðusk koma mundu, xi. 107; hann kvaðsk þess albúinn, Nj. 100; Óttarr kvaðsk eigi vara, at …, Fs. 87.

2. also impers., mér kveðsk = eg kveð mér; er þér kveðsk þá þykkja gott at deyja, Fms. xi. 153; hafði hann fátt um í fyrstu, en kvaðsk þetta (= kvað sér þetta) þó vel líka, ix. 291; Kára kvaðsk (i. e. Kári kvað sér) önnur ferð betri þykkja, K. said he would like better to take another course, Nj. 139; herfiligt kveðsk honum þykkja at hokra þar fyrir stokkum eða steinum, Fas. ii. 505; Glúmi kveðsk því betr þykkja, Rd. 286; kvaðsk þeim horfin-heilla at þykkja, Fms. vii. 272; honum kveðsk vel á lítask, vi. 99; þeim kvaðsk þykkja sér vandalaust, 107; Vigdísi kvaðsk eigi vera um lygi, Ld. 44; honum kvaðsk meira um at halda fram, Fb. iii. 447; honum kvaðsk svá hugr um segja, Sturl.

3. kveðask at, recipr. to exchange songs, a game played at a wake or dance; sá leikr var mönnum tíðr, at kveðask skyldu at, karlmaðr at konu, ok kona at karlmanni, Bs. i. 165: in mod. usage, kveðast á, to cap verses, each party in turn replying in a verse beginning with the letter with which the preceding one ends; Komdú nú að kveðast á | kvæðin okkar stór og smá, a ditty, cp. kveða á II. 2. above.

* * *

1) speech, faculty of speech (þrøngdi svá sóttarfari konungs, at hann misti málsins);

þau hafa ekki mál, they are dumb;

2) language, tongue;

norrønt mál, the Norse tongue;

3) speech, speaking (hvárt er Flosi svá nær, at hann megi heyra mál mitt);

4) colloquy, talk, speech;

koma á mál (or at máli) við e-n, to come to talk with, speak to;

finna (hitta) e-n at máli, to obtain speech with;

krefja e-n máls, to ask an interview with;

leita mills við e-n (spyrja e-n máls, mæla mál of e-m), to broach a subject to one;

bera mál á e-t, hafa e-t á (or at) máli, to speak (talk) of (allir menn höfðu á máli, hversu fríðr maðr hann var);

lúka sínu máli, to end one’s speech;

þat er mál manna, at, people say that;

5) tale, story;

nú er þar til máls at taka, now it must be told;

6) saw, saying;

fornt (fornkveðit) mál er, at, it is an old saw that;

7) diction, construction of sentences;

8) sentence;

tvau mál, two sentences;

fullt mál, a full period;

9) suit, action, cause;

hefja mál á hendr e-m, to bring an action against one;

búa mál, to prepare a suit;

sœkja mál, to prosecute;

10) stipulation, agreement (ek vil halda mil við hann þan, sem mælt vóru);

lauss allra mála, free of all stipulations;

11) case, matter, affair (þetta mál var við Jórunni rœtt);

svá er mál með vexti, the matter stands thus;

var þat annat mál, another matter;

miðla mál, to mediate;

tillagagóðr inna stœrri mála, a good counsellor in great matters;

hafa sitt mál, to have one’s own way, have one’s will (honum eirir illa, of hann hefir eigi sitt mál);

hafa mikit til síns máls, to have much in support of one’s case;

e-t skiptir miklu (litlu) máli, it is of great (small) importance;

12) three months (mál ok misseri).

1) measure (fimm álna er hátt mál hans);

leggja, bera mál við e-t, to measure (hann lagði mál við öll in stœrstu tré);

2) time, high time (mál er upp at standa);

sagði, at þá var mið nótt ók at enn væri mál at sofa, and still time to sleep;

3) meal;

í eitt mál, at einu máli, for one single meal;

deila mat at málum, to deal out food at each meal.

n. inlaid ornaments (on the hilts and guards of swords).

* * *

n., old pl. m́l, 673. 47, Greg.; [Ulf. maþl = ἀγορά; Hel. mahal = speech, meeting; Dan. maal; from the old Teut. maþl or mahal was formed the mid. Lat. mallum = parliament, public meeting (Du Cange), and mallum again was in Norman-French rendered by parliament.]

A. Speech, faculty of speech; mál heitir orð …, Edda 110; þau hafa ekki mál, they are dumb, Fms. i. 97, Fs. i. 250; þröngdi svá sóttar-fari konungs at hann misti málsins, x. 148; þeir hafa eigi manns rödd né mál, Rb. 348; þeir hafa gauð fyrir mál, 346; mál, heyrn, sjón, Edda 6.

II. speech as spoken, language, tongue; Norrænt mál, the Norse tongue, Fms. vii. 165; Gírskt mál, Greg. 75; í máli þeirra, til várs máls, in our tongue; í hverju máli, Skálda 161, 168; í vóru máli, 163, 166, 167, 169; í málinu, 165; kynnask várt mál at ráða þat er á Norrænu er ritað, Bs. i. 59; nema mál á Danska tungu, Grág.; rita at Norrænu máli, Hkr. (pref.); þeir skildu eigi hans mál, þá mælti kvinnan á Norrænu, Fs. 136.

2. speech, speaking; hvárt er Flosi svá nær at hann megi heyra mál mitt, Nj. 36, 200; ver eigi nær honum en mál nemi, Fms. iv. 28; en skáldskapr var honum svá tiltækr, at hann mælti af tungu fram sem annat mál, 374; engi var svá vitr at snjallara mál mundi fram bera, vii. 158; snjallr í máli ok talaðr vel. ix. 535; skilr þú nokkut hérmanna mál, Fas. ii. 512; en er hann lauk sínu máli, Ld. 106, 130, Íb. 12; ok fara svá öllu máli um sem hann hafi áðr ekki um mælt, Grág. i. 40; ef hann kveðr svá at ok hafði í máli sínu, ‘heilt ráð ok heimolt,’ en eigi ella, 317; kveðr jarl þings ok mælti þeim málum á þinginu at Hákon jarl skyldi heita vargr í véum, Fms. xi. 40; tína fyrir mér öll þau mál ok athæfi er hafa þarf fyrir konungi, Sks. 301.

3. speaking one to another, colloquy; vera á máli, to deliberate, converse, Vtkv., 1; hann kom opt á mál við konung, Eg. 106; engi þorði at krefja hann máls, 601; Þórdís gékk til máls við Egil frænda sinn, 765; þegar er þeir fundu menn at máli, Fms. i. 204; ef þeir vildu hafa hans mál, 241; síðan hættu þau málinu, Nj. 10; hann leitaði þá máls um við Ásgerði hverju þat gegndi, Eg. 703; ok spyrja hana máls hvar til þessi svör skulu koma, Hkr. i. 77; þat var karl ok kerling, mælti hann mál af þeim ok spurði, Fas. iii. 525; höfðu menn at máli (people noticed, of something extraordinary), at…, Fms. vii. 301; allir menn höfðu á máli, er Ólaf sá, hversu fríðr maðr hann var, Ld. 88; bera mikit mál á, Fms. x. 93; þat var mál manna, people said that; or, þat er mál manna, people say, Nj. 268, Eg. 29, Fms. vii. 150.

4. a tale, narrative; nú er þat til máls at taka (of resuming the narrative after an episode), to take up the story again, Ld. 314, Nj. 16, 29, 135, 148, 196; er fyrr var getið í þessu máli, Fms. xi. 41; þar hef ek upp þat mál, Eg. 735.

5. a saw; þat er fornt mál (‘tis an old saw), at bísna skal at betr verði, Fms. x. 261, Glúm. 344; á líti þeir mál in fornu, look to the old wise sayings, Sighvat (forn-mæli, q. v.)

6. gramm. diction, construction of sentences; mál ok hættir, Edda 49; ef þat mál ( figure of speech) er upp er tekit haldi of alla vísu-lengd, 123; breyta háttum með máli einu, to vary the verses with the sentences, Edda 124 (for specimens see lit. 9–23); tvau mál, two sentences; fullt mál, a full period; hér lýkr máli, lúka heilu máli, a sentence closes; annat ok þriðja vísu-orð er sér um mál, ok er þat stál kallat, of the intercalary sentences in poetry, Edda 125; þeir kölluðu at hann hafði eigi rétt ort at máli, Fms. v. 209; samhljóðendr megu ekki mál eðr atkvæði göra einir við sik, Skálda; hér er mál fullt í hverju vísu-orði, Edda; Skáldskapar-mál, poetical diction, id.; bragar-mál, id., 124.

7. mál is the name of old songs containing old saws or sentences, such as the Háva-mál; as also of poems in a dialogue (mál); all such poems were in a peculiar metre called mála-háttr, which is opposed to the epic kviðu-háttr, thus, Grímnis-mál, Vafþrúðnis-mál, Alvís-mál, Hamðis-mál, Hákonar-mál, Eiríks-mál; in some instances the name has been applied erroneously, e. g. Atla-mál; the Rígs-mál is a name given in modern times, the old name was Rígs-þula.

B. As a law phrase, with the notion of public speaking, action, or the like:

1. a suit, action, cause; hefja mál á hendr e-m, Fms. vii. 130; hafa mál á höndum, Grág. i. 38; sókn skal fyrr fara fram hvers máls en vörn, nema þat sé allt eitt, ok sé þat annars máls sókn er annars er vörn, 59; Njáll nefndi vátta ok sagði únýtt málit, Nj. 36; ekki á Bjarkeyjar-réttr á því máli at standa, Fms. vii. 130; þeir veittu Gizuri hvíta at hverju máli, Nj. 86; báru þeir kvið um mál Otkels, 87; færa mál fram at dómi, Grág, i. 135; sækja mál, to prosecute, Nj. 86, 99; sækja mál lögliga ok réttliga, Fms. vii. 133; Gunnarr sótti málit þar til er hann bauð til varna, Nj. 36; en um tólf mánuðr stendr þeirra mál, the case stands over for twelve months, Grág. i. 143; sækja mál á þingi, Nj. 36; færa vörn fyrir mál, 87; mál kemr í dóm, Glúm. 365; höfða mál, to institute a suit, Grág. i. 142; búa mál, to prepare a suit, of the preliminaries, Glúm. 365, passim; leggja mál undir e-n (as umpire), Nj. 105; hafa sitt mál, to get one’s verdict, win the suit, passim; vera borinn máli, to be cast, convicted, N. G. L. i. 122: to be beaten, get the worst, passim: vígs-mál, legorðs-mál, fé-mál, etc.

2. an indictment, charge;þá eru þeir varðir máli ef þeir fá þann bjargkvið, Grág. i. 54; ok versk hann þá málinu, 317; at upp skyldi vera rannsókn en þau ór málinu ef hann hittisk eigi þar, Ld. 44; ek vil svara því máli, I will answer that charge, Nj. 99; ok bað Sigurð Hranason svara þar málum fyrir sik, Fms. vii. 130; á hann kost at láta varða skóggang eða görtæki, ef hann vill til hins meira máls færa ok skal hann stefna ok láta varða skóggang, Grág. i. 430; hann spurði alla ena beztu menn, hvert mál þeim þætti Gunnarr eiga á þeim nöfnum fyrir fjörráðin, Nj. 105; leynd mál, hidden charges, Grág. i. 362.

3. procedure, order; at alþingis-máli réttu ok allsherjar-lögum, Nj. 87: pleading, enda er svá sem þeir mæli eigi þeim m́lum nema þeir vinni eiða at, Grág. ii. 342.

4. stipulation, agreement; mál meginlig, Vsp.; bregða máli, Grág. i. 148; ok skilja þeir eigi þat mál görr, en svá, 136; nema þau vili annat mál á göra, 336; en ek skal lauss allra mála ef hann kemr eigi svá út, Ísl. ii. 217; skulu þeirra manna mál standask, Grág. i. 296: engagement, ok vitja málanna fyrir hönd okkra beggja, Fms. xi. 104.

5. transactions; en hvert sem at þessum málum var setið lengr eða skemr, Ld. 22.

6. a case; lá ek þá í vöggu er þær skyldu tala um mitt mál, Fas. i. 340; mál hans stendr í miklum háska, Mar.; en þó skaltu svá um þitt mál hugsa, … at þá munt þú skamt eiga úlifat, Nj. 85; at hvárir-tveggju hafi nakkvat síns máls, Jb. 12; þat er mál Sigurðar konungs at mæla til Inga konungs, Fms. vii. 221; festi járnburð, at svá skyldi sanna mál hans, 230; honum eirir ílla ef hann hefir eigi sitt mál, Ísl. ii. 237; þá skal sá þeirra hafa sitt mál er eið vill at vinna, Grág. i. 393; Þórólfr bað Ölvi byrja mál sitt við konung, Eg. 62; at vit fáim rétt af þessu máli, 40; flytja mál sitt, Ld. 180; muntú mér verða at trúa til málanna þinna allra, Fms. xi. 104; allir er eiðsvarar erut við þetta mál, Nj. 192; eiga síðan allt mitt mál undir yðr fóstbræðrum, Fas. ii. 532; þetta mál var við Jórunni rætt, Ld. 22; þykki mér nú vandast málit, Nj. 4; svá er mál með vexti, the case is this, Lv. 43, Fas. iii. 59; var þat annat m., another affair, Nj. 256; ekki eru þau efni í um várt mál, Ld. 76; konungr átti dóm á þeirra máli, id.; ber hann upp fyrir bróður sinn málit, hann berr upp málit ok biðr Unnar, ok undra ek er þú ferr með því máli, Fas. i. 364; Austmaðrinn heldr nú á málinu við bónda Nj. 259; ef þér vilit göra málit at álitum, 3; svara þessu máli, Fms. vii. 124; miðla mál, to mediate, Íb. 12; inna stærri mála, in important cases, Nj. 2.

7. special phrases, e-t skiptir miklu, litlu … máli, to bear much or little upon a case, to be of great (small …) importance, Eg. 742, Ó. H. 31, passim: skiptir þá eigi máli, Grág. i. 43; varða máli, id.; ef honum þætti máli varða at hann næði því, Rd. 260: þú kvaddir þess kviðar er eigi átti máli at skipta um víg Auðúlfs, who had no concern with the slaying of A., Nj. 87.

C. COMPDS, máls- and mála-: máls-afglöpun, f. a false or collusive action, whereby the suit is lost, Grág. i. 494. máls-bót, f. an excuse, exculpation, Fms. vii. 207; esp. in plur., hafa sér e-ð til málsbóta, to use as an excuse. mála-efni, n. pl. a cause, its circumstances and nature, Nj. 47, Háv. 51; íll málaefni, a bad case, Fs. 41. 138, Ó. H. 150, Band. 12. máls-endi, a, m., see málsemd. máls-eyrendi, n. a discourse, Sturl. i. 140. mála-ferli, n. pl. lawsuits, litigation, Fs. 47, Eg. 644, Nj. 78, Sturl. i. 105, Fær. 109. mála-flutningr, m. the conduct of a suit, Hrafn. 17. mála-fylgjumaðr ( mála-fylgismaðr), m. a lawyer; mikill m., a great taker up of suits, Nj. 1, Bs. i. 82. máls-fylling, f. the conclusion of a case, Fb. iii. 451. máls-grein, f. a sentence, Skálda 174, 181, Bs. i. 753 ( a passage in a letter): a phrase, Stj. 79, Edda 49; partr málsgreinar = pars orationis, Skálda 180: diction, style, Edda 120. mála-háttr, m. [mál, háttr], a kind of metre, Edda 142, where a specimen is given. máls-hattr, m. a phrase, Stj. 67, 126: = málsgrein, Skálda 170: a proverb, saying, Fms. ii. 33, Fas. iii. 104, Stj. 133, passim. málshátta-safn, n. a collection of proverbs. mála-hlutr or máls-hlutr or -hluti, a, m. one side of a case or suit eiga enn þyngra málahlut, Ísl. ii. 172; þá ferr ílla m. várr ( our case), Lv. 95: a share, mun sá verða m. várr beztr, Nj. 88; nú kann vera, at ek kunna ekki at sjá málahlut til handa mér, en vilja munda ek halda sæmd minni, Sturl. i. 105. mála-kosta, u, f. a complaint, pleading in a case, Sturl. i. 613, H. E. i. 457. mála-leitan, f. a negotiation, the mooting a question, Eg. 521, Eb. 130, Fms. vii. 299, Orkn. 56. mála-lenging, f. useless prolongation. mála-lok, n. pl. the end of a case, conclusion, Eb. 106, Nj. 102, Bs. i. 68. mála-lyktir, f. pl. = málalok, Eb. 24, 36, Nj. 88, Fms. vii. 14. máls-löstr, m. bad grammar, Skálda 181. mála-maðr, m. = málafylgju-maðr, Dropl. 6, Ld. 298, Boll. 354. mála-mannligt, n. adj. like, worthy of a málamaðr, Bs. i. 751. máls-metandi, part., m. maðr, a person of mark. mála-mynd, f.; til málamyndar, only for appearance, not seriously. máls-orð, n. a word in a sentence, Edda 124, 126, 128. máls-partr, m. a part of speech, Skálda 185: a part in a suit, mod. máls-rödd, f. = málrómr, Stj. 81. mála-skil, n. pl. knowledge of proceeding. Sturl. iii. 10. mála-skot, n. an appeal in a case, K. Á. 218. mála-sóku, f. a lawsuit, prosecution, Nj. 248. máls-spell, n. a flaw in a suit, Nj. 170, Fms. x. 12. mála-sönnun, f. evidence, Mar. mála-tilbúningr or mála-tilbúnaðr, m. the preparation of a suit, Grág. i. 490, Eb. 282, Nj. 36, 100. mála-tilleitan, f. = málaleitan, Þórð. 67. mála-vöxtr, m. the state of a case, Fms. vi. 11, Al. 113, Bs. i. 67, Nj. 79. máls-þörf, f. a wish to speak, Fms. vi. 374.

n. [Ulf. mêl = χρόνος, καιρός; A. S. mâl; Engl. meal; Germ. mahl; Dan. and Swed. maal, mâl = a mark]:—a measure: hann mælti grundvöll undir húss, þat var þeirra átrúnaðr ef málit gengi saman, þá er optarr væri reynt, at þess manns ráð mundi saman ganga, ef mál-vöndrinn þyrri, en þróask ef hann vissi til mikilleiks, gékk nú málit saman ok var þrem sinnum reynt, Korm. 8; fimm álna er hátt mál hans, Fms. vi. 929; ganga undir mál, to undergo a mál (for measuring one’s height); þat sögðu menn at þeir hefði jafnmiklir menn verit, þá er þeir gengu undir mál, Ld. 178; leggja, bera mál við, to measure; hann lagði mál við öll in stærstu tré, 216; með því sama máli sem þér mælit út mun yðr verða aptr mælt, Mar.; bar hón mál á, ok þurfti þá þrjár álnar ok þver hönd, Bs. ii. 168; kunna maga mál, to know the measure of one’s stomach, Hm. 20.

2. a length of sixteen fathoms, D. N. (Fr.)

B. Temp. [Ulf. mêl = χρόνος, καιρός], a ‘meal,’ of time, i. e. a certain portion of time:

I. time, high time; skipverjum þótti mál ór hafi, Landn. 206: with infin., Vsp. 14, Hm. 111, Skm. 10, Bm. 1; mönnum væri mál at lýsa sökum sínum, Nj. 149; at mál væri at ganga at sofa, Fms. ii. 138; mælti biskup at mál væri at sofa, 139; sagði mál at ríða, Orkn. 48: adding a dat., mál er mér at ríða, Hkv. 2. 47: ok er mál at vit farim, Fær. 255; mál er at leita at hestum várum, Korm. 182; ok er allt mál at ættvíg þessi takisk af, Ld. 258; ok er nú mál at hætta, Fms. vi. 212: e-m er mál (of stools):—í mál, in due time; þóat í mál yrði borinn kviðrinn, Grág. i. 54.

2. the moment, nick of time (mál, q. v.); at hann var þar þá nótt, ok á því máli …, of an alibi, N. G. L. i. 309.

II. the meal-time, morning and evening, Edda 103; hence of cattle, missa máls, to miss the time, sheep lost or astray for a day so that they cannot be milked, Grág. ii. 230, 231; kvikfénaðr missir máls, Snót; hence málnyta. q. v.; deila mat at málum, to deal out meat at each meal, Grág. i. 149; í hvert mál, Hm. 36; í eitt mál, for one single ‘meal,’ Karl. 347, Grág. i. 293; fæða þá í tvau mál, ii. 400; í bæði mál (see i B, p. 317): at því máli = Germ. diesmahl, Korm. (in a verse); þat er ok mitt ráð þó þat sé at fyrra máli at menn snæði nokkut, Fb. ii. 676; þat vilda ek at þær æti at einu máli kýr Hálfdanar bróður míns, Ó. H. 64; ef ættak at málungi mat, if I had meat from meal to meal, Hm.

2. of the day marks; dag-mál = day-meal = 9 o’clock A. M.; and nátt-mál, night-time = 9 o’clock P. M.; í fyrra málið, to-morrow morning; eg skal koma í fyrra málið.

III. of the seasons of the year; í misseri eru mál tvau, í máli eru mánuðr þrír, Rb. 6; mál ok misseri, Hm.; sumar-mál, the time when summer sets in (middle of April), opp. to vetr-nætr, when winter sets in; hríð-mál. q. v.

COMPDS: málamatr, málamjólk, málsverðr.

n. [Ulf. mêl = γραφή and γράμμα; Hel. mâl = imago, effigies; cp. also Goth. maljan = γράφειν, whence mod. Germ. mahlerei, mahlen, = pingere]:—prop. ‘a drawing,’ but it is used in old writers only of inlaid ornaments on spear’s heads or on the hilts and guards of swords; görir Þorgrímr þar af spjót, mál vóru í, Gísl. 18; hann hafði króka-spjót í hendi haugtekit ok allgóð mál í, Ld. 78; spjót, þá fann hann blóð í málunum, Glúm. 344; stál bjartra mála, Korm. 1; gull-mál (q. v.), Þiðr. 110; stála-mál, inlaid work of steel, Ht. R. 33. For specimens of ‘mál’ see Worsaae, Nos. 325, 331; a plate with inlaid work on the outside and a Runic inscription on the inside was found in Oct. 1870 in the cairn Greenmount in Ireland, and is described by Major-General Lefroy.

COMPDS: málajárn, málasax, málaspjót, málasteinn.

* * *

1) memory (hann missti minnis ok þótti nær sem vitstolinn) leggja e-t í m., to lay up in the mind; reka m. til e-s, to call to mind;

2) esp. in pl. memorials (slík m. hafa Íslendingar Haralds konungs ok mörg önnur); settir eptir (viz. dauða) bautasteinar til minnis, as a memorial;

3) memory, of past time; þeir er vóru fyrir várt m., who lived before we can remember;

4) memorial cup, toast (at old sacrifices and banquets); mæla fyrir minnum, to propose a toast.

a. compar., answering to lítill, less, smaller; least, smallest (var minna karp þitt, meðan H. konungr lifði); er sá kallaðr minni maðr (lower in rank), er öðrum fóstrar barn.

n. mouth (of a river, fjord, valley), = mynni.

* * *

compar. and superl. minnstr, answering to lítill, q. v.: [Ulf. miniza and minists; O. H. G. miniro; Germ. minder, minderste; Dan.-Swed. mindre, mindst; Lat. minor, minimus]:—lesser, smaller, and superl. least, smallest, of stature, quantity, following the same rule as lítill (q. v.), and opp. to meiri; minna lið, Grág. i. 44; minni laun, Nj. 10; máttr sem minnstr, Fms. xi. 102; minnstr ok vesalligstr, Háv. 53; var minna karp þitt, er …, Fms. vii. 21; þeir áttu minna í at hefna, Eg. 86; liggja í minna rúmi, Mork. 183; svá sem hann má minnstu við koma, Grág. i. 140.

II. metaph., minnstir fyrir sér, Eg. 123; þú ert minni fyrir þér en ek hugða, Edda 33; þat lið er honum þótti minni fylgð í, Fms. iv. 350; sá er kallaðr minni maðr ( lower in rank) er öðrum fóstrar barn, Ld. 108: hence vera minni maðr, of a person who has done a dishonourable deed, dishonoured [cp. Lat. capitis minor]: eigi at minna, nevertheless, 216. minni-háttar and minnst-háttar, adv. of lesser, least degree, the least, Fs. 59.

n. [Ulf. ga-minþi = μνεία; A. S. mynd; Engl. mind]:— memory; minni, vit ok skilning, minni at muna…, Skálda 169, Fbr. 137; hann misti minnis ok þótti nær sem vitstolinn, Fms. vi. 198; sumir hafa eigi m. þá er frá líðr hvernig þeim var sagt, ok gengusk þeim mjök í minni optliga, Ó. H. (pref.); leggja í minni, to keep in memory, Fb. ii. 353; því er ek má mínu minni á koma, Str. 2; reka minni til, Fms. vi. 256, Fb. i. 262; festask e-m í minni, Ó. H. 46; reka minni til e-s.

2. memorials, esp. in pl.; þvílík minni hafa menn þar Haralds konungs, Fagrsk. 127; ok settir eptir bautasteinar til minnis, Ó. H. (pref.); hann hjó þat högg er menn hafa síðan at minnum haft, Fb. ii. 23, Fms. xi. 109: old saws or the like, hölzti eru þau minnin forn, Mkv.; ok skal orðtak vera forn minni, Edda (Ht.) 125.

3. memory, of past time; þeirra er vóru fyrir várt minni, who lived before our memory, Íb. 16; þat er ór manna m., beyond the memory of man, D. N. iii. 34; ér erfðuð hann, þat er í mínu m., Skálda 171; ú-minni, lethargy.

4. mind, consent (Dan. minde, ‘give sit minde til noget;’ Engl. ‘give one’s mind to it’); með sjálfs síns minni, K. Á. 70; utan biskup minni, D. N. i. 382.

II. a memorial cup or toast, at old sacrifices and banquets: these memorial toasts were in the heathen age consecrated (signuð) to the gods Thor, Odin, Bragi, Frey, Njord, who, on the introduction of Christianity, were replaced by Christ, the Saints, the Archangel Michael, the Virgin Mary, and St. Olaf; the toasts to the Queen, Army, etc. in English banquets are probably a relic of this ancient Teutonic ceremony; Krists-minni, Fms. vii. 148; Máriu-m., x. 19; Ólafs-minni, N. G. L. ii. 445, cp. in the heathen age Braga-full; þar vóru öll minni signuð Ásum at fornum sið, Ó. H. 102; bera minni um eld, O. H. L. 18; bera öl um eld ok drekka m. á þann er gegnt var, Fms. vi. 442; fóru minni mörg ok skyldi horn drekka í minni hvert, Eg. 206; drakk hann þá öll minni krossalaus þau er bændr skenktu honum, Hkr. i. 144; mæla fyrir minnum, to speak to a toast, propose, give a toast, Orkn. 246, Fs. 147; skyldi þar um gólf ganga at minnum öllum, Eg. 253; Þorgils skyldi mæla fyrir minnum, en hann veik til Þórðar ok bað hann ráða hver minni fyrst væri drukkin, i. e. that Th. should be the toast-master, Sturl. i. 20 (the banquet in Reykhólar, A. D. 1119). At a funeral banquet the minni of the deceased was proposed by the heir, who at the same time made a vow (strengja heit); this rite performed, he took his father’s scat in the hall, and was henceforth the lawful heir, Fms. i. 161: a minni to a living person is nowhere mentioned. For the classical passages see Hák. S. Góða ch. 16, 17, Fms. i. 280; and for funeral banquets, Fagrsk. ch. 55.

COMPDS: minnisdrykkja, minnisgóðr, minnishorn, minnislauss, minnisleysi, minnisstæðr, minnisveig, minnisverðr, minnisöl.

n. pl. sayings, saws.

m. a verse having old saws for burden, Edda (Ht.)

* * *

n. pl.

1) reason, ground, origin (nú skal segja, af hverjum rökum heiðnir menn héldu jól);

2) wonder, marvel; forn r., great things of yore; firrist (imperat.) æ forn r. firar, let bygones be bygones; stór r., mighty things, great marvels; tíva r., the life and doings of the gods; þjóða r., origin, creation of mankind; í aldar r., at the end of the world; ragna r., see ragnarök.

* * *

n. pl. [O. H. G. rahha = sentence, judgment; the word is prob. akin to rakna, rak-, rekja, réttr]:—a reason, ground, origin; segja nokkur rök frá Dróttins-degi, Leiðarv. 5; nú skal tína nokkut um rök tiðanna, 625. 164; af þessum rökum hófsk sjá hátíð, Hom. 132; enn eru regulares, er upp hefjask af enum sömum rökum, Rb. 124; ek skal víss verða af hverjum rökum úrar-horn er upp runnit, Fas. iii. 633; nú skal segja af hverjum rökum heiðnir menn héldu Jól sín, Fb. i. 564, Hom. (St.); nú eru þessi rök til, hví Guð vildi, Mar.; Dróttinn sýndi þeim flest rök sinnar dýrðar á þessum degi, Hom. (St.); fvrra dag sögðum vér nakkvat frá tvennum rökum hátíðar þeirrar, id.

2. a wonder, sign, marvel; vér vitum at hann (Christ) var borinn með myklum rökum, en þó var hann með meirum tákmun skírðr, Hom. 56; önnur rök þau sem Guðspjöll segja, 686 B. 14; spá-sögur ok þau rök er hann (Christ) sýndi í heimi, 625. 163; forn rök, great things of yore; var haldit fyrir speki ok spádóm flest þat er hón (the prophetess) sagði af fornum rökum, Fb. i. 77; firrisk æ forn rök fírar, i. e. let bygones be bygones, Ls. 25; stór rök, mighty things; stór verða rök, rignir bióði, Merl. 2. 31; sjá þessi rök þrennar aldir, 2. 77; ráða mörg rök, to foretell many events, 1. 2:—alda rök, the beginning, the creation of the world, Edda i. 36; but also of the end of the world, dooms-day, Vþm. 39; þjóða rök, the origin, creation of mankind; sv;á þundr um reis (not reist?) fyrir þjóða rök, thus Th. arose ere the memory of man, Hm. 146; tíva rök, the life and doings of the gods, Vþm. 38, 40, 42.

3. the old phrase, ragna rök, the history of the gods and the world, but esp. with reference to the last act, the last judgment, doom’s-day, weird of gods and the world; feigum munni mælta ek mína forna stafi ok um ragna rök, with ‘fey’ mouth I spake my old saws of the life and fate of the gods, Vþm. 55; eru þat svik ein er ek sjá þykkjumk eða ragna rök, ríða menn dauðir, is what I behold a delusion or is it the last day, do dead men ride? Hkv. 2. 38, 39; unz ragna rök rjúfendr koma, Vtkv. 14; fram sé ek lengra um ragna rök röm, Vsp. 40; görðisk (= görðusk) rök ragna, it was as if the world’s end was at hand, Am. 22,—thus always in old poems, with the sole exception of Ls. 39, see rökr.

(gen. -ar), m. wise-man, sage.

* * *

m., gen. þular, dat. þul, a sayer of saws, a wife-man, a sage ( a bard?); this interesting word, the exact technical meaning of which is not known, occurs on a Danish Runic stone—Hruhalds þular á Salhaugum, Thorsen 17: and in old poems, at hárum þul hlæ þú aldregi, opt er gott þat er gamlir kveða, Hm. 135; inn hára þul, Fm. 34; nú skal freista hvárr fleira viti, gestr eða inn gamli þulr, Vþm. 9. þular-stóll, m. ‘the bard’s-seat,’ in which he sat when speaking; mál er at þylja þular-stóli at, Hm. 111; fimbul-þulr, the great wise man, 143; kross hangir fyrir brjósti þul ( poet) þessum, Orkn. (in a verse).

(þyl; þulda; þuliðr, þulinn), v. to speak, recite, chant; to mutter to oneself; þylja í feld sinn, to murmur into one’s cloak;

refl., þyljast um, to mutter to oneself.

* * *

pres. þyl, þylr; pret. þulði or þuldi; subj. þylði; part. þulit; [þulr]:—to say, read, chant, in one continuous tone, without either stopping, or any intonation; mál er at þylja þular-stóli at, of a sage saying his saws, Hm. 111; hygg vísi at hve ek þylja fat, ef ek þögn of gat, of a bard chanting his lay, Höfuðl. 3; þyl ek grunnstrauma Grimnis, Þd.; vel samir enn of eina ölselju mér þ., Jd. 3; þylja um sigr, to chant the victory, Fms. vi. (in a verse); þær þyt þulu (þulðu?), they sang their songs, accompanied the whirling mill with their song, Gg. 3.

2. to chant or murmur in a low voice, as one saying charms, prayers, or the like; hann (Njáll) fór opt frá öðrum mönnum einn saman ok þuldi, Nj. 156; sat Geitir, faðir bónda á palli, ok þuldi í feld sinn, murmured into his cloak, Fb. i. 253; það er svo mart og það er svo mart þulið í feldinn gráa, | sem ei er bert og ekki vert eptir neinum að hváa, Grönd. 160; Þórir sat einn samt í öndugi ok þuldi í gaupnir sér, Fas. iii. 153; hann lá þar ok horfði í lopt, ok gapti bæði munni ok nösum, ok þujdi nökkut (of spells), Þorf. Karl. ch. 7; þulði uðr, the wave murmured, Skáld H. 4. 32.

II. reflex., þyljask um, þylsk hann um eða þrumir, to murmur sulkily, Hm. 17.