Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

res+romae+l+la

  • 61 decerno

    dē-cerno, crēvī, crētum, ere, entscheiden, I) etwas Streitiges, Zweifelhaftes, 1) gütlich entscheiden, ausmachen, entscheidend bestimmen, beschließen, für etw. stimmen, sich erklären, sich aussprechen, a) übh., m. Acc., rem dubiam decrevit vox opportune emissa, Liv.: iustum existimant in denos pedes quadratos tres modios: id quidem soli natura decernet, Plin. – m. de u. Abl., de his Catonis praecepta decernent, Plin. – m. folg. indir. Fragesatz, cum prae imbri non satis decernere possent, quā suis opem ferrent, nicht mit Gewißheit bestimmen konnten, Liv.: zuw. ist der indir. Fragesatz zu ergänzen, quid hoc malum infelicitatis? nequeo satis decernere, ich kann's nicht recht klar kriegen (= ich kann's nicht recht begreifen), Ter. adelph. 544. – m. folg. Acc. u. Infin., sich dafür entscheiden od. erklären, dafür stimmen, die feste Ansicht gewinnen od. aussprechen, als Grundsatz aufstellen, daß usw., Perf. decrevi oft = ich habe die feste Ansicht gewonnen, ich bin od. lebe der festen Meinung, zum. adv. durch in jedem Falle, omnes tibi illi delirare visi sunt, qui sine manibus et pedibus constare deum posse decreverunt, Cic.: si id summum malum esse decreverit, Cic.: quod in me ipso satis esse consilii decreras, Cic.: in quo omnia mea posita esse decrevi, Cic.: duo talenta pro re nostra ego esse decrevi satis, dächt' ich, seien
    ————
    genug, Ter.: ubi mihi reliquam aetatem a re publica procul habendam decrevi, ich die Ansicht gewann, daß ich... müsse, Sall. – m. dopp. Acc., illum decrerunt dignum, suos cui liberos committerent, erklärten ihn entschieden für würdig, Ter. Hec. 212.
    b) insbes.: α) als gerichtl. t. t., schiedsrichterlich entscheiden, absol., ita (ja!), verum (aber) praetor decernebat, Cic. – m. Acc. od. m. de u. Abl., Servius alia decernit, de aliis consulturum se regem dicit, Liv.: si caedes facta, si de hereditate, de finibus controversia est, iidem decernunt (v. den Druiden), Caes.: qui te forum Tarsi agere, statuere multa, decernere, iudicare dicerent, Cic. – m. Adv. od. Praep. od. neutr. Adi. wie? quod iste (Verres) aliter, atque ut edixerat, decrevisset, Cic.: Verres contra illud ipsum edictum suum sine ulla religione decernebat, Cic.: praetor decernit; quam aequum, nihil dico; unum hoc dico, novum, Cic.: et fit, ut de eadem re saepe alius aliud decreverit aut iudicaverit, Cornif. rhet. – m. inter (zwischen) u. Akk. od. m. Dat. für wen? alias revocabat eos, inter quos iam decreverat, decretumque mutabat; alias inter aliquos sine ulla religione decernebat ac proximis paulo ante decreverat, Cic. II. Verr. 1, 120. – m. in u. Abl., in eius controversiis quid decernas non a te peto, Cic. ep. 13, 59: in iure dicundo ita decrevit, ut etc., Suet. Galb. 7, 2. – prägn., entscheidend, durch Spruch zuerkennen, dec. vindicias se-
    ————
    cundum servitutem, den Anspruch zuerkennen zugunsten der Skl. = dem Kläger das Recht auf seine Sklavin zuerkennen, Liv. 3, 47, 5. β) als publiz. t. t., v. Senate, v. Volke, v. Priesterkollegien u. v. einzelnen aus dem Senate usw., αα) übh., m. Acc. u. durch de u. Abl., oft zugl. m. Advv. (wie?), tu, miles, quid de imperatore Paulo senatus decrerit potius quam quid Ser. Galba fabuletur, audi, Liv.: quod vult renovari honores eosdem... nihil decernendum censeo, in betreff seines Gesuchs, die alten Ehren ihm aufs neue zuzuerkennen, trage ich auf Tagesordnung an (trage ich darauf an, zur Tagesordnung überzugehen), Cic.: sustinere in rebus statuendis decernendisque (bei Beschlüssen u. Entscheidungen) eam severitatem, quā etc., Cic. – decernendi ratio, die Entscheidung durch Vernunftgründe (Ggstz. decertandi fortitudo, die Entscheidung durch Waffengewalt), Cic. – de summa salute vestra populique Romani, de vestris coniugibus liberisque, de aris ac focis decernite diligenter, ut instituistis, ac fortiter, Cic.: et de imperio Caesaris et de amplissimis viris gravissime acerbissimeque decernitur, Caes.: quare, cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae et de omnibus coniuratis decernere, Sall. – sed ne id quod placebat decerneret (senatus) in (bei) tantae nobilitatis viris, ambitio obstabat, Liv. 5, 36, 9; vgl. Liv. 26, 2, 15. – id quod XIII. Kal. Ian. se-
    ————
    natus me auctore (auf meinen Antrag) decrevit, Cic. Phil. 6, 1. – m. folg. indir. Fragesatz, quo praesidio tuto et libere senatus quae vellet decernere auderet, Caes. b. c. 1, 2, 2. – m. folg. Acc. u. Infin., si hic ordo (der Senat) placere decreverit te ire in exsilium, obtemperaturum te esse dicis, Cic.: tumultum esse (daß der Staat im Kriegszustande sei) decrevi, Cic.: ob eas res tumultum esse decrevit senatus, Liv.: ad unum omnes Numae Pompilio regnum deferendum decernunt, Liv.: Lacedaemonii ad patriae subsidium revocandum ab Asia Agesilaum decernunt, Iustin.: D. Iunius Silanus, primus sententiam rogatus supplicium sumendum decreverat, Sall. – absol., ea Sullae et plerisque placuere, pauci ferocius decernunt, Sall.: neque, cum consul decresset, quisquam obtemperabat, Liv.: cum pontifices decressent ita, Cic.: plerisque (senatoribus) libere decernendi potestas eripitur, Caes.: m. secundum (zugunsten) u. Akk., nuntiat inani populo pontifices secundum se decrevisse, Cic.: consules de consilii sententia decreverunt secundum Buthrotios, Cic.: m. dopp. Nom., qui ordo decrevit invitus, zu dem Beschlusse gezwungen wurde, Cic. Phil. 1, 13. – ββ) prägn., etwas dekretieren, beschließen = durch Beschluß etw. bestimmen, erklären, anordnen, anberaumen (festsetzen), anweisen, ansetzen, verhängen, übertragen, u. v. einzelnen, dafür stimmen, darauf antragen, daß etw. erklärt,
    ————
    angeordnet usw. werde, mit Acc., od. mit folg. indir. Fragesatz, od. m. folg. ut u. Konj. u. m. bl. Konj., pecunias ad ludos, Cic.: pecunias ad templum monumentumque alcis, Cic.: tempus ad utramque rem, Sall.: diem colloquio (zum G.), Sall.: classem ingentem, die Ausrüstung einer gewaltigen Flotte beschließen, Iustin.: tres legatos, für die Absendung dr. G. stimmen, Cic.: una de pace legatos ad Scipionem, Liv.: legatos mittendos, Suet.: tertiam legationem ad res Saguntinis reddendas, Liv.: delectum, Liv.: supplicationem ob recitationem, Suet., od. quindecim dierum, Caes.: tumultum, den T. erklären = den Staat in Kriegszustand erklären, Cic.: quaestionem de bonis direptis, Caes., od. de morte alcis, Cic., de morte alcis per senatum, Liv.: genus poenae novum, Sall.: id bellum, Liv.: provinciam desponsam, non decretam habere, Cic. – decretum, uti supplicatio per triduum ad omnia pulvinaria haberetur, Liv.: senatus Romae decrevit, ut P. Cornelius praetor litteras Capuam ad consules mitteret, Liv.: de quo (Postumio) nominatim decrevit senatus, ut statim in Siciliam iret, Cic.: m. folg. Konj., senatus decrevit, darent operam consules, ne quid res publica detrimenti caperet, Sall. Cat. 29, 2: qui Indiae quique Bactris praeerant, quibus quisque finibus habuisset, imperium obtinerent decretum est, Curt. 10, 10 (30), 4. – Abl. absol. m. dopp. Acc., Dolabellā hesterno die hoste decreto (zum
    ————
    F. erklärt), Cic. Phil. 11, 16. – m. Ang. wem? durch Dat. = jmdm. etw. zuerkennen, durch Beschluß etw. jmdm. erweisen, anweisen, verleihen, übertragen, jmdm. zu Ehren etw. anordnen, aufzustellen ( zu errichten) beschließen, alci annuum sumptum, Cic.: alci praemium, Sall.: alci omnes honores, Nep.: alcis trecentas statuas, Nep.: alci supplicationem (s. supplicatio das Nähere), Cic.: alci triumphum, Cic.: alci triumphum ob captas Syracusas, Val. Max.: alci imperium (v. d. Tribus), Liv.: alci bellum u. alci bellum adversus alqm (die Führung des Kr.), Iustin.: provincias privatis, Caes., od. futuris consulibus, Suet., od. alci Numidiam (als Geschäftskreis, Provinz), Sall.: u. so consulibus Numidiam atque Italiam, Sall.: ambobus consulibus Ligures, Liv.: m. dopp. Acc., praemium (als B.) servo libertatem et sestertia centum, Sall.: provincias (als Pr.) consulibus Hispaniam atque Africam, Liv. – Hortensii et mea et Luculli sententia ex illo senatus consulto, quod te referente factum est, tibi decernit, ut regem reducas, trägt darauf an, daß dir der Auftrag gegeben werde, den König zurückzuführen, Cic. ep. 1, 1, 3. – m. in (gegen) u. Akk., at enim quis reprehendet, quod in parricidas rei publicae decretum erit (verhängt werden wird)? Sall. Cat. 51, 25.
    2) feindlich, durch Kampf entscheiden, bis zur Entscheidung kämpfen, streiten, a) mit Waffen u.
    ————
    dgl., bes. als milit. t. t., itaque haud magni certaminis fuit; primus clamor atque impetus rem decrevit, Liv. 25, 41, 6: nostra certamina non verba legatorum nec hominum quisquam disceptator, sed campus Campanus, in quo concurrendum est, et arma et communis Mars belli decernet; proinde inter Capuam Suessulamque castra castris conferamus et Samnis Romanusne imperio Italiam regant decernamus, Liv. 8, 23, 8 sq.: m. folg. indir. Fragesatz, ineamus aliquam viam, quā, utri utris imperent, sine magna clade, sine multo sanguine utriusque populi decerni possit, Liv. 1, 23, 9. – dec. pugnam, Liv., proelium, Cic.: in ipso gladiatorio vitae certamine, quod ferro decernitur, Cic. – m. de u. Abl., de summa rerum dec., Liv.: armatos in acie stare et summis de rebus decernere et ad victoriam niti, Quint.: de salute rei publicae decernitur, Cic. – absol. mit Abl. womit? wodurch? dec. armis, ferro, Cic. dec. lapidibus et subselliorum fragminibus, Suet.: cursibus et crudo caestu, wettkämpfen, Verg.: Marte, Curt.: acie, Nep., Liv. u.a., navali acie, Mela, navali certamine, Liv. (vgl. Drak. Liv. 40, 8, 19): equestri proelio, Curt.: ibi diem unum opperitur... quo integriore exercitu decerneret, Nep. – m. cum u. Abl. (feindl. u. freundl.), cum alqo ferro, Enn. fr.: cum alqo vel pacisci vel decernere, Mela: dec. proelio cum proditore, Iustin.: od. m. inter se u. Akk., Auct. b. Hisp.: cornibus inter se (von Stieren),
    ————
    Verg. – m. contra u. Akk., cum suorum paucitate contra magnam vim hostium artificio magis quam viribus, Auct. b. Afr. 14, 1. – m. pro u. Abl., solus in Boeotia pro omnibus nobis cum dispendio sanguinis sui decernens, Amm. 16, 12, 41. – mit Advv., Praepp. od. Genet. u. Abl. loc. wo? diem locumque constituunt, ubi secum armis decernerent, Liv.: omnibus viribus in Sicilia, Iustin.: cum P. Cornelio Scipione Clastidii apud Padum, Nep. – m. Advv. od. Abl. wann? consilium habitum, utrum extemplo decernerent, an Rhodiam exspectarent classem, Liv.: crastino die bene iuvantibus dis acie decernamus, Liv.: primo quoque tempore decernendum est, Auct. b. Hisp.: classe paucis diebus erant decreturi, Nep. – absol., si decerni placet, Liv.: hostem lacessere ac trahere ad decernendum, Liv.: decernendi potestatem Pompeio fecit, Caes.
    b) mit Worten, bes. als gerichtl. t. t., m. Abl. womit? wodurch? decernite criminibus, mox ferro decreturi, Liv.: qui iudicio decernent, die Prozeßführenden, Quint.: utinam meo solum capite decernerem, Cic. – m. de (über) u. Abl., de capite, Cic.: de vita et ornamentis suis omnibus, Cic.: uno iudicio de fortunis omnibus, Cic. – m. pro (für) u. Abl., pro suo sodali et pro sua omni fama prope fortunisque, Cic. – m. ad u. Akk., quod ne ad extrema quidem decretis timendum sit, den zum letzten Schicksal Bestimmten = den zum
    ————
    Tode Verurteilten, Sen. ep. 18, 11.
    II) seinen Willen bestimmen, beschließen, sich entschließen, den Vorsatz od. Entschluß fassen, sich vornehmen, gew. m. folg. Infin., quicquid peperisset, decreverunt tollere, Ter.: nam si tu fluctus undasque e gurgite salso tollere decreris, Lucil. 40: ibidem manere decrevit, Nep.: Caesar his de causis Rhenum transire decreverat, Caes.: decreram cum eo valde familiariter vivere, Cic.: duas res simul nunc agere decretum est mihi, Plaut.: sumat consumat perdat, decretum est pati, Ter.: certum atque decretum est non dare signum, Liv. – mit folg. Acc. u. Infin., uxorem decrerat dare sese mihi hodie, Ter. Andr. 238: im Passiv mit folg. Nom. u. Infin., candida Tartareo nuptum Proserpina regi iam dudum decreta dari, Claud. rapt. Pros. 216. – m. folg. ut u. Konj., hic decernit, ut miser sit, Cic. Tusc. 3, 65. – mit folg. bl. Coniunctiv, profestos festos (dies) habeam decretumst mihi, Plaut. Poen. 501. – Synkop. Perf.: Formen decrerim, decreram, decrero, decresset, decresse öfter bei den Komik., bei Lucil., Cic., Liv. u.a.; s. Neue-Wagener Formenl.3 Bd. 3. S. 486.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > decerno

  • 62 resisto

    re-sisto, stitī, ere, I) stehen bleiben, a) im Zustande der Ruhe, stehen bleiben, zurückbleiben, verbleiben, verharren, ibi, Caes.: Romae, Liv.: qui obsessor Luceriae restiterat, Liv.: in regno, Caes.: an inopiā navium ibi restitisset, Caes. – b) von der Bewegung aus, stehen bleiben, stillstehen, haltmachen, Ter., Caes. u. Liv.: beata vita resistet extra fores limenque carceris, Cic.: negabat se umquam cum Curione restitisse, sei stehen geblieben, um mit ihm zu sprechen, habe mit ihm je ein Wort geredet, Cic.: resiste, bleib stehen! halt! Ter.: hospes resiste, Corp. inscr. Lat. 1, 1027: nunc fugiens, nunc resistens, Apul. – v. Lebl., resistentibus flammis, da die Flammen nicht weiter vordrangen, Tac.: rota resistit, Sen. poët.: resistit proluvies ventris, Colum. – übtr., α) still stehen, innehalten, sed ego in hoc resisto, im Reden, Cic.; ebenso Verg. Aen. 4, 76: so auch verba resistunt, Ov.: von anderen Dingen, resistit dolor intestinorum, Colum. – β) wieder festen Fuß fassen, wieder zum Stehen kommen, ubi lapsi resistamus, Cic. Mur. 84. – II) sich entgegenstellen, sich widersetzen, widerstehen, Widerstand leisten, sich zur Wehr setzen (defensiv, hingegen obsistere offensiv), a) physisch, α) v. Perf., hostibus, Caes.: venientibus, Caes.: omnibus, Nep.: alci in acie, Nep.: vi contra vim, Liv.: neque ullā multitudine resisti posse Romanis, Hirt. b.
    ————
    G.: neque amplius resisti iam apud eos poterat m. folg. quin u. Konj., Dict. 2, 12. – absol., nullo resistente, Nep.: adversus resistere, Nep.: resistere ac propulsare, Widerstand u. Abwehr leisten, Sall.: res. in itinere, Caes. – β) v. Lebl., plaustra adversus tempestatem non resistunt, Varro: quae nunc immotae perstant ventisque resistunt, Ov.: aut ripae fluminis cedunt aut prominentia montium resistunt (es hindern), Tac. – non res. mit folg. quo minus u. Konj., non aquam sibi resistere, quo minus mergantur, Sen. nat. qu. 2, 9, 3. – im Passiv, fluctus ingrui resistuntur, Solin. 24, 6. – b) moralisch, sero alci, Cic.: huic rogationi, Sall.: dolori fortiter, vix dolori, Cic.: lacrimis et precibus, Cic.: res. et pugnare contra veritatem, Cic.: mollis ac minime resistens ad calamitates perferendas mens eorum, Caes.: unperf., omnibus his resistitur, Caes.: cui nec virtute resisti potest, Ov. – m. folg. ne u. Konj., ne sibi statua poneretur, restitit, Nep. Att. 3, 2 (u. so Cic. de har. resp. 50. Liv. 23, 7, 4. Aur. Vict. de vir. ill. 75, 6). – m. folg. quin u. Konj., vix deorum opibus, quin obruatur Romana res, resisti potest, Liv. 4, 43, 11: cui nullā vi resisti potest m. folg. quo secius u. Konj., Cic. de inv. 2, 170. – absol., cunctabundi et resistentes (sich sträubend), Liv.: resistentibus collegis, Sall.: restitit et pervicit Cato, Cic.: cum a Cotta acriter resisteretur, Caes. – III) wieder aufstehen, post ex fluvio fortuna resistet,
    ————
    Enn. ann. 46. – arch. Perf. restitistei = restitisti, Corp. inscr. Lat. 1, 1006.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > resisto

  • 63 sum

    1. sum, fuī, esse (ein unregelmäßiges, aus Teilen zweier verschiedener Verba zusammengesetztes Wort: sum abgekürzt aus esum st. eso v. griech. Stamm ΕΣ, wov. εἰμί; fui aber vom veralteten fuo, griech. φύω), I) als verbum concretum, sein, vorhanden sein, A) im allg.: 1) übh.: a) von der Existenz eines Gegenstandes, sein, vorhanden sein, existieren, dasein, am Leben sein, esse ea dico, quae cerni tangive possunt, Cic.: omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri, sunt, Cic.: nec enim, dum ero, angar ullā re, Cic.: adhuc sumus, Cic.: fuit, er hat gelebt, Tibull.: fuimus Troes, fuit Ilium, Verg.: nullus sum, es ist aus mit mir, ich bin verloren, Komik., Cic. u.a.: alteri nulli sunt, sind zugrunde gegangen, Cic. – b) von dem Vorhandensein eines Zustandes, sein, vorhanden sein, vorliegen, stattfinden, non est periculum, Cic.: neque Romanorum in se meritum esse, Liv.: solis defectio fuit, fand statt, ereignete sich, Cic.: quid tibi est? was ist dir (geschehen)? was hast du? Cic.: quid se futurum esset, was würde mit ihnen geschehen, Liv. – c) von dem Befinden an einem Orte, sein, sich finden, leben, cum Athenis fuissem, Cic.: Romae esse, Cic.: in castris, in agro, in hortis, Cic.: esse in alqo, in jmd. stecken, in seine Gestalt, in ihn verwandelt sein, Ov. – d) von dem Befinden in einem Zustande, sein, leben, sich befinden, esse in
    ————
    aere alieno, Cic.: in bonis, Cic. in servitute, Cic.: in spe, Cic.: in maestitia, Cic.: in nomine et gloria, Cic.: in laudibus, Cic.: in officio, Cic.: in vitio, Cic.: in mora, Verzug verursachen, Ter.: in amore et deliciis alci, Cic. – e) v. Beruhen auf etwas, in etwas bestehen = auf etwas beruhen, omnem spem in impetu esse equitum, Liv.: totum in eo est, ut etc., Cic.: totum in eo est, ne etc., Colum.
    2) Besondere Verbindungen: a) sunt qui, es gibt Leute, Dinge, die, α) mit folg. Indicat., wenn etwas Bestimmtes bezeichnet wird, sunt qui non audent, Cic.: sunt quae praeterii, Cic.: sunt quos genus hoc minime iuvat, Hor.: est quibus Eleae concurrit palma quadrigae, Prop. – bes. steht bei Indicat., wenn ein Subjekt genau angegeben wird, sunt quidam, qui molestas amicitias faciunt, Cic.: sunt bestiae quaedam, in quibus inest etc., Cic. – β) m. folg. Coniunctiv, wenn etwas Gedachtes, Vorgestelltes od. Unbestimmtes bezeichnet wird, sunt qui dicant, Cic.: sunt qui anteponant, Cic.: erat nemo, in quem ea suspicio conveniret, Cic. – Auch findet sich est quibus, Prop. 3, 9, 17. – b) mihi est res, ich habe eine Sache, privatus illis census erat brevis, Hor.: cui nomen Arethusa est, Cic.: unde esset adulescenti, amicae quod daret, Ter. – c) esse ad od. apud alqm, bei jmd. (in jmds. Hause) sein od. sich befinden, jmd. besuchen, eaque est nunc ad uxorem tuam, Ter.: fuit ad me satis
    ————
    diu, Cic.: quorum sint legati apud se, Caes.: fuisti apud Laecam illā nocte, Cic.: apud te est, ut volumus, Cic.: Brutum apud me fuisse gaudeo, Cic.: apud me sis volo, bei mir zu Tische seiest, bei mir speisest, Ter. – d) esse cum alqo (alqa), α) bei jmd. (in jmds. Zimmer, Hause) sein, essetne quis intus cum Caesare? Suet.: me te oblectes, mecum tota sis, Ter.: quam vellem Menedemum invitatum, ut nobiscum esset (bei mir zu Tische sei, speise), amplius (dringender), Ter.: doppelsinnig, tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur: erit enim mecum (mit mir = auf meiner Seite), si tecum erit, Cic. de fin. 5, 86. – β) mit jmd. zusammensein, umgehen, erat nemo, quicum essem libentius, Cic.: multum mecum sunt, Cic.: secum esse, für sich sein, Cic. – γ) ehelich mit jmd. umgehen, Plaut., Cic. u.a. – e) esse alci cum alqo, mit jmd. zu tun haben, mit jmd. in Verbindung stehen, sibi cum illa nihil futurum, Cic.: si mihi tecum minus esset, Cic. – f) esse ab alqo, von jmd. sein, zu jmd. gehören, ab Andria est ancilla haec, Ter.: erat ab Aristotele, war ein Aristoteliker, Cic.: vide, ne hoc totum sit a me, für mich spricht, Cic. – g) esse pro alqo, für jmd. sein, jmdm. zustatten kommen, Cic. – h) esse in alqm locum, wohin sein (= wohin gegangen sein und sich dort befinden), fui hodie in funus, war zum Begräbnisse, Petron.: in conspectum fuisse, Suet. ( aber Cic. ad Att. 15, 4, 2 Wesenberg quo die
    ————
    in Tusculanum essem venturus). – i) esse in m. Abl., in einer Schrift stehen (s. Meißner Cic. Tusc. 1, 3. p. 4, a), quid fuit in litteris (in dem Br.)? Cic.: quamquam est in Originibus m. folg. Acc. u. Infin., Cic.
    B) prägn., wirklich sein, stattfinden, statthaben, der Fall sein, in Kraft sein, Geltung haben, gelten, nec provocatio erat, Liv.: neque dictio est, Ter.: sunt ista, das ist so, Cic. – So bes. a) est, es ist so, es ist an dem, Cic.: sit ita, es sei so, gut, meinetwegen, Cic.: so auch esto, es mag sein, gut, meinetwegen, Cic. u. Hor.: m. folg. Acc. u. Infin., esto, alios teneri, Hor.: so auch sit m. folg. ut u. Konj., sit, ut intereant, Colum. – est ut od. m. folg. Infin., α) = es ist der Fall, daß usw., est, ut id deceat, Cic.: est, ut philosophi tradant, Cic.: non est, ut possit, Hor.: futurum esse, ut omnes pellerentur, Caes.: at enim solum id est, ut me Siculi maxime velint, Cic.: m. folg. Infin., fuerit mihi eguisse, Sall.: ne sit tibi montes semper adire, Prop.: numquam est mit folg. quin u. Konj., numquam est, quin velimus, Cornif. rhet. – β) est, man darf, man kann, neque est, ut putemus, wir dürfen nicht usw., Plin.: m. folg. Infin., scire est liberum ingenium, Ter.: quae verbo obiecta, verbo negare sit, läßt sich mit einem W. verneinen, Liv.: ut coniectare erat intentione vultus, Tac.: quantum dinoscere erat, Val. Max. – b) est ubi, es ist der Fall wo = zuweilen, Cic. – c) est cum, es ist der Fall
    ————
    da = zuweilen, Cornif. rhet. – d) est quod m. Indikat u. Konj., od. ut u. Konj., es ist Ursache dazu da, ich (du, er usw.) habe Ursache zu usw., zB. est quod suscenset tibi, Ter.: est quod me transire ad forum iam oportet, Ter.: magis est, quod gratuler, Cic.: magis est, ut ipse moleste ferat errasse se, Cic.: hingegen non est quod od. ut etc., od. nihil est quod od. cur, es ist keine Ursache da, ich (du usw.) habe nicht Ursache zu usw., nihil est, quod gestias, Cic.: non est igitur, ut mirandum sit, man braucht sich also nicht zu wundern, Cic.
    II) als verbum copulativum = etwas od. irgendwie sein, a) in Verbindung mit einem Adi., Subst. od. Pronom., praeclara res est, et sumus otiosi, Cic.: tuus sum, Plaut.: nos numerus sumus, Hor.: domus non ea est, quam, Cic. – b) in Verbindung m. Adv.: α) der Art u. Weise (s. Brix Plaut. trin. 46), si ita es, ut ego te volo, Plaut.: sic sum ut vides, Plaut.: hae aedes ita erant ut dixi tibi, Plaut.: ita (in solcher Lage) sunt res nostrae, Cic.: sic vita hominum est, Cic.: sic est, Cic.: quod ita cum sit, Cic. – mit speziellen, satis est, Cic.: frustra id inceptum fuit, Liv.: bene est, recte est, Cic.: cum in convivio comiter et iucunde fuisses, Cic.: mihi pulchre est od. pulchre est mihi, Cic. u. Hor.: dicta impune erant, Tac. – β) des Ortes u. der Zeit, sunt procul ab huius aetatis memoria, Cic.: diu esse, lange dauern, währen, Prop. – c) mit einem Genet. od. Abl.
    ————
    der Beschaffenheit, sein von einer Beschaffenheit, eine Beschaffenheit haben, α) m. Genet.: eiusdem aetatis fuit, aus demselben Zeitalter, lebte zu derselben Zeit, Nep.: nulli consili sum, ich bin ratlos, Ter.: summi ut sint laboris, zu großer Arbeit tauglich sind, Caes.: nec se suae potestatis esse, hätten nicht über sich zu verfügen, Liv. – Ferner gehört hierher magni, tanti etc. esse (pretii), in hohem Werte sein, viel gelten, viel kosten, αα) cig., frumentum fuit tanti, Cic.: ager pluris est, Cic. – ββ) bildl., in großem Werte sein, viel gelten, geschätzt werden, magni erunt mihi tuae litterae, Cic.: mea conscientia mihi pluris est, Cic. – β) m. Abl.: esse collecto pallio, capite operto, gehen mit usw., Plaut. u. Cic.: aegro corpore esse, krank sein, Cic.: aetate eā sum, bin in dem Alter, in den Jahren, Ter.: fac animo magno sis, habe usw., Cic.: quaere, quo sit patre, Hor.: simus eā mente, so gesinnt, Cic.: mille sestertiis esse, zu stehen kommen, gelten, kosten, Cic. – d) mit Genet. des Maßes od. des Inhalts (durch) attrib. Zahlwörter), bestehen aus usw., sich belaufen auf usw., betragen, zählen, Xerxis classis mille et ducentarum navium longarum fuit, Nep.: Iulius Caesar annum ad solis cursum accommodavit, ut trecentorum sexaginta quinque dierum esset, Suet.: bona patris huiusce Sex. Roscii, quae sunt sexagies (sc. centenûm milium), Cic. – e) m. Genet. des Gegenstandes, dem etwas ge-
    ————
    hört, angehört, dem etwas zukommt, α) eigen sein, gehören, Gallia est Ariovisti, Caes.: cuius tum fasces erant, der damals die Regierung hatte, Cic.: Rhodiorum esse, den Rhodiern gehören, ihnen unterworfen sein, Liv. – β) eigen-, ergeben sein ( mit totus u. ohne dasselbe), me Pompei totum esse, Cic.: plebs novarum rerum atque Hannibalis tota est, Liv.: hominum, non causarum erant, nahmen bloß Rücksicht auf die Personen, nicht auf die Sachen, Liv.: suarum rerum erant, bekümmerten sich nur um ihre eigenen Angelegenheiten, Liv. – γ) eigentümlich sein, jmds. Sache, Gewohnheit, Pflicht sein, das Zeichen von etwas sein, cuiusvis hominis est errare, es ist jedes Menschen Sache zu irren, jeder kann irren, Cic.: est hoc Gallicae consuetudinis, ut etc., Caes.: est adulescentis maiores natu vereri, Cic.: est miserorum, ut malevolentes sint, Plaut. – Anstatt des Genet. eines persönl. Pron. das Possess. im Neutr., fuit tuum lugere, Caes.: est tuum videre, Cic. – f) m. Genet. eines Subst. u. Gerundivs, zu etw. dienen, etw. zum Zwecke haben (s. Weißenb. Liv. 3, 24, 1), quod initio conservandae libertatis atque augendae rei publicae fuerat, Sall.: frustrationem eam legis tollendae esse, Liv. – g) mit dem Dat. der Bestimmung, des Zweckes, α) v. Pers. od. einer Sache, jmdm. etw. sein = für jmd. od. etw. abgeben, alci custodem, patrem, matrem esse, alci adiutricem, fautricem esse, Komik
    ————
    (s. Lorenz Plaut. most. 1139. Philol. 32, 298): Romam caput Latio esse, Liv. – od. wozu dienen, radix est vescendo, Plin.: esui potuique esse, ICt. – β) passen, schicklich sein, est palaestrae, Cic. – γ) geschickt-, tauglich sein, sum oneri ferendo, ich kann tragen, Liv.: non esse solvendo, nicht bezahlen können, Cic.: solvendo aeri alieno esse, Liv. – δ) sein, gereichen, impedimento esse alci, Cic.: detrimento, maculae esse, Cic.: esse argumento, Cic. – h) m. ad u. Akk., dienlich-, tauglich sein gegen od zu usw., vinum murteum est ad alvum crudam, Cato: res, quae sunt ad incendia, Caes.: valvae, quae olim ad ornandum templum erant maxime, Cic. – i) mit de u. Abl., über od. von etw. handeln (s. Sorof Cic. Tusc. 1, 24), is liber, qui est de animo, Cic.: haec omnis, quae est de vita et de moribus philosophia, Cic.: id est, hoc est, das ist, das heißt, zuweilen auch steigernd: was so viel ist als, das heißt also, also, Cic.; vgl. Kritz Sall. Iug. 31, 20. – Archaist. Formen: esum = sum, Varro LL. 9, 100: Fut. escit = erit, XII tabb. fr. ed. Schoell tab. 1. fr. 3 ( bei Gell. 20, 1, 25); tab. 5. fr. 4 ( bei Ulp. fr. 26, 1); tab. 5. fr. 5 (in Mos. et Rom. legg. coll. 16, 4. § 2); tab. 5. fr. 7 ( bei Fest. 162 19 u. Cornif. rhet. 1, 23 Klolz). Lucr. 1, 619 (vgl. Wesenberg Cic. Tusc. 3, 11. p. 278. 14 ed. Baiter): escunt = erunt, XII tabb. fr. tab. 10. fr. 9 ( bei Cic. de legg. 2, 60). – Coni. Praes. siem, Plaut. Amph. prol.
    ————
    57 u.a. Ter. Andr. 586: sies, Pompon. com. 103. Plaut. Amph. 924 u. 934 a. Ter. Andr. 424 u.a. Cato fr. inc. 3 (p. 87, 7 ed. Jordan): siet, Acc. tr. 310. Plaut. Amph. prol. 58 u.a. Ter. Andr. 234 u.a. Lucr. 3, 101. Formul. vet. bei Gell. 5, 19. Cato origg. 5, 1 u.a. Cato r.r. prooem. § 1. u. c. 6. § 4 (vgl. Müller Nachtr. zur Plaut. Pros. S. 83 f.): sient, SC. de Bacchan. im Corp. inscr. Lat. 1, 196. lin. 30. Plaut. Amph. 209. Ter. Andr. 390. Cato origg. 4. fr. 8: fuam, Plaut. Bacch. 156 u.a.: fuas, Liv. Andr. tr. 21: fuat, Enn. fr. scen. 177. Pacuv. tr. 116. Plaut. Amph. 985 u.a. Ter. Hec. 610. Carm. vet. bei Liv. 25, 12, 6. Verg. Aen. 10, 108. Fronto de eloqu. 1. p. 143, 14 N.: fuant, Plaut. Bacch. 1033 u.a. – Perf. fuei = fui, Corp. inscr. Lat. 1, 1008: fuveit = fuit, ibid. 1051: fuvimus, Enn. ann. (377) bei Cic. de or. 3, 168 Friedrich (Vahlen fuimus). – Partiz. ens von Cäsar gebraucht nach Prisc. 18, 75.
    ————————
    [b]2. sum = suum, s. suus a.E. .

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > sum

  • 64 locus

        locus ī, m (plur. loci, single places; loca, n, places connected, a region), a place, spot: coacto in unum locum exercitu, Cs.: locorum situm nosse, L.: Romae per omnīs locos, S.: loci communes, public places, parks: de loco superiore dicere, i. e. from the judicial bench: Celsior ipse loco (i. e. celsiore loco), O.: et ex superiore et ex aequo loco sermones habiti, i. e. orations and conversations: ex inferiore loco, i. e. before a judge: primus aedium, a dwelling on the ground-floor, N.—An appointed place, station, post, position: loco movere, drive from a post, T.: loco deicere, H.: loco cedere, give way, S.: legio locum non tenuit, Cs.: loca senatoria secernere a populo, L.: loca iussa tenere, V.—Place, room: ut locus in foro daretur amicis: locum sibi fecit, O.: non erat his locus, right place, H.—A lodging, quarters: locus inde lautiaque legatis praeberi iussa, L.—A place, spot, locality, region, country: non hoc ut oppido praeposui, sed ut loco: est locus, Hesperiam dicunt, V.: locos tenere, L.: occupare, S.: venisse in illa loca: ea loca incolere, that region, Cs.—Fig., place, position, degree, rank, order, office: summo loco natus, Cs.: infimo loco natus: legationis princeps locus, head, Cs.: tua dignitas suum locum obtinebit: voluptatem nullo loco numerat: qui locum tenuit virtute secundum, V.: de locis contendere, i. e. precedence, Cs.: signiferos loco movit, degraded, Cs.: duo consularia loca, L.: omnia loca obtinuere, ne cui plebeio aditus esset, L.—Place, position, situation, condition, relation, state: in eum iam res rediit locum, ut, etc., T.: Peiore res loco non potis est esse, T.: Quo res summa loco? In what state? V.: missis nuntiis, quo loco res essent, L.: primo loco, first in order, Iu.: se (eos) eodem loco quo Helvetios habiturum, would treat as, etc., Cs.: parentis loco esse: reliquos obsidum loco ducere, Cs.: criminis loco esse, quod vivam, serves for: in uxoris loco habere, T.: in liberūm loco esse: se in hostium habiturum loco, qui, etc., Cs.: nescire quo loci esset, in what condition: erat causa in eo iam loci, ut, etc., in such a condition.—A topic, matter, subject, point, head, division: tractat locos ab Aristotele ante tractatos: hic locus, de naturā usuque verborum: ex quattuor locis in quos divisimus, etc.: locos quosdam transferam, shall make some extracts: speciosa locis Fabula, quotable passages, H.: loca iam recitata, H.—In rhet.: loci communes, passages of a general import (see communis).—Of time: interea loci, meanwhile, T.: postea loci, afterwards, S.: ad id locorum, till then, S.—In abl, at the right time, seasonably, appropriately, suitably: posuisti loco versūs: et properare loco et cessare, H.: Dulce est desipere in loco, H.— A fitting place, room, opportunity, cause, occasion, place, time: et cognoscendi et ignoscendi dabitur peccati locus, T.: probandae virtutis, Cs.: aliquid loci rationi dedisses: Interpellandi locus hic erat, H.: nec vero hic locus est, ut, etc., the proper occasion: Est locus in volnus, room for injury, O.: meritis vacat hic tibi locus, opportunity for services, V.: in poëtis non Homero soli locus est aut Archilocho, etc.: vita turpis ne morti quidem honestae locum relinquit, i. e. renders impossible: resecandae libidinis: si est nunc ullus gaudendi locus.
    * * *
    I
    place, territory/locality/neighborhood/region; position/point; aim point; site; part of the body; female genitals (pl.); grounds of proof
    II
    seat, rank, position; soldier's post; quarters; category; book passage, topic; part of the body; female genitals (pl.); grounds of proof

    Latin-English dictionary > locus

  • 65 fallo

    fallo, fĕfelli, falsum, 3 (archaic inf. praes. pass. fallier, Pers. 3, 50; perf. pass. fefellitus sum, Petr. Fragm. 61, MSS.), v. a. [Sanscr. sphal, sphul, to waver; Gr. sphallô, a-sphalês], to deceive, trick, dupe, cheat, disappoint (freq. and class.; syn.: decipio, impono, frustror, circumvenio, emungo, fraudo).
    I.
    In gen.
    (α).
    Of living objects:

    T. Roscius non unum rei pecuniariae socium fefellit, verum novem homines honestissimos ejusdem muneris, etc.... induxit, decepit, destituit, omni fraude et perfidia fefellit,

    Cic. Rosc. Am. 40, 116 sq.; so,

    aliquem dolis,

    Ter. And. 3, 2, 13; cf. id. Heaut. 3, 1, 61:

    senem,

    Plaut. Bacch. 4, 4, 43:

    referam gratiam, atque eas itidem fallam, ut ab illis fallimur,

    Ter. Eun. 2, 3, 93: tu illum fructu fallas, Poët. ap. Cic. N. D. 3, 29, 73:

    id ipsum sui fallendi causa milites ab hostibus factum existimabant,

    Caes. B. G. 7, 50, 2:

    tum laqueis captare feras et fallere visco Inventum,

    Verg. G. 1, 139; cf. Ov. M. 15, 474:

    is enim sum, nisi me forte fallo, qui, etc.,

    Cic. Phil. 12, 8, 21:

    num me fefellit, Catilina, non modo res tanta, verum dies?

    id. Cat. 1, 3, 7:

    nisi me fallit animus,

    id. Rosc. Am. 17, 48; cf.:

    neque eum prima opinio fefellit,

    Caes. B. C. 3, 67, 3:

    ne spes eum fallat,

    Cic. Fam. 1, 3; Caes. B. G. 2, 10, 4:

    si in hominibus eligendis spes amicitiae nos fefellerit,

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 28:

    in quo cum eum opinio fefellisset,

    Nep. Ages. 3, 5:

    nisi forte me animus fallit,

    Sall. C. 20, 17:

    nisi memoria me fallit,

    fails me, Gell. 20, p. 285 Bip.:

    nisi me omnia fallunt,

    Cic. Att. 8, 7, 1; cf.:

    omnia me fallunt, nisi, etc.,

    Sen. Ep. 95 med.:

    nisi quid me fallit,

    Cic. Fam. 5, 20, 6; cf.:

    si quid nunc me fallit in scribendo,

    id. ib. 3, 5, 4:

    dominum sterilis saepe fefellit ager,

    Ov. A. A. 1, 450:

    certe hercle hic se ipsus fallit, non ego,

    Ter. And. 3, 2, 15:

    tam libenter se fallunt, quam si una fata decipiunt,

    Sen. Brev. Vit. 11, 1:

    cum alios falleret, se ipsum tamen non fefellit,

    Lact. 1, 22, 5.— Pass. in mid. force, to deceive one's self, be deceived, to err, be mistaken:

    errore quodam fallimur in disputando,

    Cic. Rep. 3, 35:

    qua (spe) possumus falli: deus falli qui potuit?

    id. N. D. 3, 31, 76:

    memoriā falli,

    Plin. 10, 42, 59, § 118:

    jamque dies, nisi fallor, adest,

    Verg. A. 5, 49; Cic. Att. 4, 17, 1; 16, 6, 2:

    ni fallor,

    Ov. F. 4, 623; Lact. 2, 19, 1; cf.:

    ordinis haec virtus erit et venus, aut ego fallor,

    Hor. A. P. 42.—With object-clause:

    dicere non fallar, quo, etc.,

    Luc. 7, 288:

    quamquam haut falsa sum, nos odiosas haberi,

    Plaut. Aul. 2, 1, 4; cf.:

    id quam facile sit mihi, haud sum falsus,

    id. Men. 5, 2, 3; Ter. And. 4, 1, 23; Sall. J. 85, 20:

    neque ea res falsum me habuit,

    did not deceive me, id. ib. 10, 1:

    ut falsus animi est!

    Ter. Eun. 2, 2, 43.—
    (β).
    Of inanim. or abstr. objects:

    promissum,

    not to fulfil, Curt. 7, 10, 9:

    fidem hosti datam fallere,

    to violate, break, betray, deceive, Cic. Off. 1, 13, 39:

    quodsi meam spem vis improborum fefellerit atque superaverit,

    id. Cat. 4, 11, 23; cf. id. de Or. 1, 1, 2:

    non fallam opinionem tuam,

    id. Fam. 1, 6 fin.; cf. Caes. B. C. 3, 86 fin.:

    imperium,

    to fail to execute, Plin. 7, 37, 38, § 125:

    cum lubrica saxa vestigium fallerent,

    betrayed, Curt. 4, 9.— Poet.:

    tu faciem illius Falle dolo,

    imitate deceptively, assume, Verg. A. 1, 684:

    sua terga nocturno lupo,

    i. e. to hide, conceal, Prop. 4, 5, 14:

    casses, retia,

    to shun, avoid, Ov. H. 20, 45; 190. —
    (γ).
    Absol.: neque quo pacto fallam... Scio quicquam, Caecil. ap. Cic. N. D. 3, 29 fin.:

    cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur,

    Cic. Off. 1, 13, 41:

    ea (divinatio) fallit fortasse nonnumquam,

    id. Div. 1, 14, 25:

    non in sortitione fallere,

    id. Verr. 2, 2, 53, § 132:

    in ea re,

    Nep. Them. 7, 2; Cels. 7, 26, 2: ne falleret bis relata eadem res, Liv. 29, 35, 2:

    ut, si quid possent, de induciis fallendo impetrarent,

    Caes. B. G. 4, 13, 5:

    germinat et numquam fallentis termes olivae,

    Hor. Epod. 16, 45:

    plerumque sufflati atque tumidi (oratores) fallunt pro uberibus,

    Gell. 7, 14, 5.—
    B.
    Impers.: fallit (me) I deceive myself, I mistake, am mistaken:

    sed nos, nisi me fallit, jacebimus,

    Cic. Att. 14, 12, 2; cf.:

    nisi me propter benevolentiam forte fallebat,

    id. Cael. 19, 45; id. Sest. 50, 106:

    nec eum fefellit,

    id. Off. 2, 7, 25:

    vide, ne te fallat,

    Varr. R. R. 2, 1, 25. And cf. under II. B. 2.
    II.
    In partic.
    A.
    To deceive in swearing, to swear falsely:

    is jurare cum coepisset, vox eum defecit in illo loco: SI SCIENS FALLO,

    Cic. Fam. 7, 1, 2; cf.:

    lapidem silicem tenebant juraturi per Jovem haec verba dicentes: SI SCIENS FALLO, TVM ME DISPITER, etc., Paul. ex Fest. s. v. lapidem, p. 115 Müll.: si sciens fefellisset,

    Plin. Pan. 64, 3; cf. Liv. 21, 45, 8; Prop. 4, 7, 53:

    expedit matris cineres opertos Fallere,

    i. e. to swear falsely by the ashes of your mother, Hor. C. 2, 8, 10.—
    B.
    With respect to one's knowledge or sight, for the more usual latēre: to lie concealed from, to escape the notice, elude the observation of a person (so in Cic., Sall., and Caes. for the most part only impers., v. 2. infra).
    (α).
    With acc.:

    neque enim hoc te, Crasse, fallit, quam multa sint et quam varia genera dicendi,

    Cic. de Or. 1, 60, 255:

    tanto silentio in summum evasere, ut non custodes solum fallerent, sed, etc.,

    Liv. 5, 47, 3:

    nec fefellit veniens ducem,

    id. 2, 19, 7; Curt. 7, 6, 4; cf.:

    quin et Atridas duce te (Mercurio)... Priamus... Thessalosque ignes et iniqua Trojae Castra fefellit,

    Hor. C. 1, 10, 16:

    quos fallere et effugere est triumphus,

    id. ib. 4, 4, 52:

    Spartacum si qua potuit vagantem Fallere testa,

    id. ib. 3, 14, 20; Suet. Caes. 43:

    nec te Pythagorae fallant arcana,

    Hor. Epod. 15, 21; id. Ep. 1, 6, 45:

    nec quicquam eos, quae terra marique agerentur, fallebat,

    Liv. 41, 2, 1 Drak.:

    ut plebem tribunosque falleret judicii rescindendi consilium initum,

    id. 4, 11, 4:

    tanta celeritate, ut visum fallant,

    Plin. 9, 50, 74, § 157:

    oculos littera fallit,

    cannot be distinctly read, Ov. A. A. 3, 627.— With acc. and inf.:

    neutros fefellit hostes appropinquare,

    Liv. 31, 33, 8 Weissenb. ad loc.—Mid. with gen.:

    nec satis exaudiebam, nec sermonis fallebar tamen,

    Plaut. Ep. 2, 2, 55.—
    (β).
    Absol., to escape notice, be unseen, remain undiscovered:

    speculator Carthaginiensium, qui per biennium fefellerat, Romae deprehensus,

    Liv. 22, 33, 1; 25, 9, 2:

    spes fallendi, resistendive, si non falleret,

    of remaining unnoticed, id. 21, 57, 5:

    non fefellere ad Tifernum hostes instructi,

    id. 10, 14, 6.—So with part. perf., Liv. 42, 64, 3; 23, 19, 11.—With part. pres.: ne alio itinere hostis falleret ad urbem incedens, i. e. arrive secretly, lanthanoi prosiôn, Liv. 8, 20, 5; cf. id. 5, 47, 9; Verg. A. 7, 350:

    nec vixit male, qui natus moriensque fefellit,

    i. e. has remained unnoticed, Hor. Ep. 1, 17, 10:

    fallere pro aliquo,

    to pass for, Gell. 7, 14:

    bonus longe fallente sagitta,

    Verg. A. 9, 572.—
    2.
    Impers.: fallit (me), it is concealed from me, unknown to me, I do not know, am ignorant of (for the most part only with negatives or in negative interrogations), constr. with subject-clause:

    non me fefellit: sensi,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 64:

    num me fefellit, hosce id struere?

    Ter. Heaut. 3, 2, 3; cf.:

    in lege nulla esse ejusmodi capita, te non fallit,

    Cic. Att. 3, 23, 4:

    nec me animi fallit, etc.,

    Lucr. 1, 136; 5, 97:

    quem fallit?

    who does not know? Plin. 2, 103, 106, § 233:

    neque vero Caesarem fefellit, quin, etc.,

    Caes. B C. 3, 94, 3.—
    C.
    To cause any thing (space, time, etc.) not to be observed or felt, to lighten any thing difficult, or to appease, silence any thing disagreeable, to beguile ( poet. and in post-Aug. prose):

    medias fallunt sermonibus horas Sentirique moram prohibent,

    Ov. M. 8, 652:

    jam somno fallere curam,

    Hor. S. 2, 7, 114:

    Fallebat curas aegraque corda labor,

    Ov. Tr. 3, 2, 16; cf.

    dolores,

    id. ib. 5, 7, 39:

    luctum,

    Val. Fl. 3, 319:

    molliter austerum studio fallente laborem,

    Hor. S. 2, 2, 12; Ov. M. 6, 60; Plin. 27, 7, 28, § 49.—Prov.:

    fallere credentem non est operosa puellam Gloria,

    Ov. H. 2, 63.—Hence, falsus, a, um, P. a., deceptive, pretended, feigned, deceitful, spurious, false (syn.: adulterinus, subditus, subditicius, spurius).
    A.
    [p. 722] Adj.:

    testes aut casu veri aut malitia falsi fictique esse possunt,

    Cic. Div. 2, 11, 27; cf.:

    falsum est id totum, neque solum fictum, sed etiam imperite absurdeque fictum,

    id. Rep. 2, 15:

    ementita et falsa plenaque erroris,

    id. N. D. 2, 21, 55:

    pro re certa spem falsam domum retulerunt,

    id. Rosc. Am. 38, 110; cf.:

    spe falsa atque fallaci,

    id. Phil. 12, 2, 7; so,

    spes,

    id. Sull. 82, 91:

    falsa et mendacia visa,

    id. Div. 2, 62, 127; cf.:

    falsa et inania visa,

    id. ib.:

    falsum et imitatione simulatum,

    id. de Or. 2, 45, 189; cf. id. Phil. 11, 2, 5:

    argumentum,

    id. Inv. 1, 48, 90:

    qui falsas lites falsis testimoniis Petunt,

    Plaut. Rud. prol. 13:

    reperiuntur falsi falsimoniis,

    id. Bacch. 3, 6, 12:

    ambitio multos mortales falsos fieri subegit,

    Sall. C. 10, 5 Kritz.:

    pater (opp. verus),

    a supposed father, Ov. M. 9, 24; cf. id. ib. 1, 754:

    falsi ac festinantes,

    Tac. A. 1, 7: suspectio, Enn. ap. Non. 511, 5:

    nuntius,

    Cic. de Or. 1, 38, 175:

    rumores,

    Caes. B. G. 6, 20, 2:

    poena falsarum et corruptarum litterarum,

    Cic. Fl. 17, 39; cf.:

    falsas esse litteras et a scriba vitiatas,

    Liv. 40, 55, 1:

    falsarum tabularum rei,

    Suet. Aug. 19:

    fama,

    Cic. Lael. 4, 15:

    appellatio,

    Quint. 7, 3, 5:

    sententiae,

    id. 8, 5, 7:

    crimina,

    Hor. C. 3, 7, 14;

    terrores,

    id. Ep. 2, 1, 212:

    opprobria,

    i. e. undeserved, id. ib. 1, 16, 38; cf.

    honor,

    id. ib. 39: falsi Simoëntis ad undam, i. e. fictitious (simulati), Verg. A. 3, 302; cf.:

    falsi sequimur vestigia tauri (i. e. Jovis),

    Val. Fl. 8, 265:

    vultu simulans Haliagmona,

    Stat. Th. 7, 739:

    ita ceteros terruere, ut adesse omnem exercitum trepidi ac falsi nuntiarent,

    Tac. H. 2, 17:

    ne illi falsi sunt qui divorsissumas res pariter expectant,

    deceived, mistaken, Sall. J. 85, 20; cf.:

    falsus utinam vates sim,

    Liv. 21, 10, 10; so,

    vates,

    id. 4, 46, 5.— Comp. (rare):

    quanto est abjectior et falsior ista (theologia),

    Aug. Civ. D. 7, 5 fin.:

    nihil est hominum inepta persuasione falsius,

    Petr. 132; cf. Paul. ex Fest. p. 92, 11 Müll.— Sup.:

    id autem falsissimum est,

    Col. 1, 6, 17.—
    (β).
    With gen.:

    Felix appellatur Arabia, falsi et ingrati cognominis,

    Plin. 12, 18, 41, § 82.—
    2.
    False, counterfeit, spurious, = adulterinus (late Lat.): moneta, Cod. Th. 9, 21, 9.—
    B.
    As subst.
    1.
    falsus, i, m., a liar, deceiver:

    Spurinnam ut falsum arguens,

    a false prophet, Suet. Caes. 81 fin.; id. Tib. 14.—
    2.
    falsum, i, n., falsehood, fraud:

    ex falsis verum effici non potest,

    Cic. Div. 2, 51, 106; cf.:

    veris falsa remiscet,

    Hor. A. P. 151:

    vero distinguere falsum,

    id. Ep. 1, 10, 29:

    falsum scripseram,

    Cic. Att. 7, 14, 2; Quint. 7, 2, 53:

    ex illa causa falsi,

    i. e. of fraud, Dig. 48, 10 (De lege Cornelia de falsis), 1;

    v. the whole title: acclinis falsis animus,

    Hor. S. 2, 2, 6:

    nec obstitit falsis Tiberius,

    Tac. A. 2, 82:

    simulationum falsa,

    id. ib. 6, 46 et saep.—Adverb.:

    telisque non in falsum jactis,

    i. e. not at random, with effect, Tac. A. 4, 50 fin.:

    jurare falsum,

    Ov. Am. 3, 3, 11.— Adv., untruly, erroneously, unfaithfully, wrongly, falsely; in two forms, falso and false.
    1.
    falso:

    eho mavis vituperari falso, quam vero extolli?

    Plaut. Most. 1, 3, 21 sq.; cf. id. Trin. 1, 2, 173;

    so opp. vero,

    Curt. 5, 2, 2: ei rei dant operam, ut mihi falso maledicatur, Cato ap. Charis. p. 179 P.: falso criminare, Enn. ap. Non. 470, 16:

    neque me perpetiar probri Falso insimulatam,

    id. Am. 3, 2, 7; 21; cf.:

    non possum quemquam insimulare falso,

    Cic. Verr. 2, 5, 41, § 107:

    falso memoriae proditum,

    id. de Imp. Pomp. 14, 41:

    cum Tarquinius... vivere falso diceretur,

    id. Rep. 2, 21; cf.:

    adesse ejus equites falso nuntiabantur,

    Caes. B. C. 1, 14, 1:

    cum utrumque falso fingerent,

    Liv. 42, 2:

    falso in me conferri,

    Cic. Fam. 5, 5, 2: aliquem falso occidere, i. e. by mistake, Naev. ap. Charis. p. 179 P.; cf.:

    ut miseri parentes quos falso lugent, vivere sciant,

    Liv. 34, 32, 13; and:

    falso lamentari eas Darium vivum,

    Curt. 3, 12:

    falso queritur de natura sua genus humanum,

    Sall. J. 1:

    falso plurima volgus amat,

    Tib. 3, 3, 20 (so perh. also in Cic. Ac. 2, 46, 141, non assentiar saepe falso, instead of false).—Ellipt.: Da. Si quid narrare occepi, continuo dari tibi verba censes. Si. Falso, Ter. And. 3, 2, 24; cf.:

    atqui in talibus rebus aliud utile interdum, aliud honestum videri solet. Falso: nam, etc.,

    Cic. Off. 3, 18, 74; so Quint. 2, 17, 12; Nep. Alc. 9:

    quia inter inpotentes et validos falso quiescas, = quia falluntur qui putant quiesci posse,

    Tac. Germ. 36.—
    2.
    false (very rare): judicium false factum, Sisenn. ap. Charis. p. 179; Plaut. Capt. 3, 4, 78 Fleck. (Cic. Ac. 2, 46, 141 dub., B. and K., al. falso).— Sup.:

    quae adversus haec falsissime disputantur,

    Aug. Conf. 10, 13.

    Lewis & Short latin dictionary > fallo

  • 66 falsum

    fallo, fĕfelli, falsum, 3 (archaic inf. praes. pass. fallier, Pers. 3, 50; perf. pass. fefellitus sum, Petr. Fragm. 61, MSS.), v. a. [Sanscr. sphal, sphul, to waver; Gr. sphallô, a-sphalês], to deceive, trick, dupe, cheat, disappoint (freq. and class.; syn.: decipio, impono, frustror, circumvenio, emungo, fraudo).
    I.
    In gen.
    (α).
    Of living objects:

    T. Roscius non unum rei pecuniariae socium fefellit, verum novem homines honestissimos ejusdem muneris, etc.... induxit, decepit, destituit, omni fraude et perfidia fefellit,

    Cic. Rosc. Am. 40, 116 sq.; so,

    aliquem dolis,

    Ter. And. 3, 2, 13; cf. id. Heaut. 3, 1, 61:

    senem,

    Plaut. Bacch. 4, 4, 43:

    referam gratiam, atque eas itidem fallam, ut ab illis fallimur,

    Ter. Eun. 2, 3, 93: tu illum fructu fallas, Poët. ap. Cic. N. D. 3, 29, 73:

    id ipsum sui fallendi causa milites ab hostibus factum existimabant,

    Caes. B. G. 7, 50, 2:

    tum laqueis captare feras et fallere visco Inventum,

    Verg. G. 1, 139; cf. Ov. M. 15, 474:

    is enim sum, nisi me forte fallo, qui, etc.,

    Cic. Phil. 12, 8, 21:

    num me fefellit, Catilina, non modo res tanta, verum dies?

    id. Cat. 1, 3, 7:

    nisi me fallit animus,

    id. Rosc. Am. 17, 48; cf.:

    neque eum prima opinio fefellit,

    Caes. B. C. 3, 67, 3:

    ne spes eum fallat,

    Cic. Fam. 1, 3; Caes. B. G. 2, 10, 4:

    si in hominibus eligendis spes amicitiae nos fefellerit,

    Cic. Verr. 2, 2, 11, § 28:

    in quo cum eum opinio fefellisset,

    Nep. Ages. 3, 5:

    nisi forte me animus fallit,

    Sall. C. 20, 17:

    nisi memoria me fallit,

    fails me, Gell. 20, p. 285 Bip.:

    nisi me omnia fallunt,

    Cic. Att. 8, 7, 1; cf.:

    omnia me fallunt, nisi, etc.,

    Sen. Ep. 95 med.:

    nisi quid me fallit,

    Cic. Fam. 5, 20, 6; cf.:

    si quid nunc me fallit in scribendo,

    id. ib. 3, 5, 4:

    dominum sterilis saepe fefellit ager,

    Ov. A. A. 1, 450:

    certe hercle hic se ipsus fallit, non ego,

    Ter. And. 3, 2, 15:

    tam libenter se fallunt, quam si una fata decipiunt,

    Sen. Brev. Vit. 11, 1:

    cum alios falleret, se ipsum tamen non fefellit,

    Lact. 1, 22, 5.— Pass. in mid. force, to deceive one's self, be deceived, to err, be mistaken:

    errore quodam fallimur in disputando,

    Cic. Rep. 3, 35:

    qua (spe) possumus falli: deus falli qui potuit?

    id. N. D. 3, 31, 76:

    memoriā falli,

    Plin. 10, 42, 59, § 118:

    jamque dies, nisi fallor, adest,

    Verg. A. 5, 49; Cic. Att. 4, 17, 1; 16, 6, 2:

    ni fallor,

    Ov. F. 4, 623; Lact. 2, 19, 1; cf.:

    ordinis haec virtus erit et venus, aut ego fallor,

    Hor. A. P. 42.—With object-clause:

    dicere non fallar, quo, etc.,

    Luc. 7, 288:

    quamquam haut falsa sum, nos odiosas haberi,

    Plaut. Aul. 2, 1, 4; cf.:

    id quam facile sit mihi, haud sum falsus,

    id. Men. 5, 2, 3; Ter. And. 4, 1, 23; Sall. J. 85, 20:

    neque ea res falsum me habuit,

    did not deceive me, id. ib. 10, 1:

    ut falsus animi est!

    Ter. Eun. 2, 2, 43.—
    (β).
    Of inanim. or abstr. objects:

    promissum,

    not to fulfil, Curt. 7, 10, 9:

    fidem hosti datam fallere,

    to violate, break, betray, deceive, Cic. Off. 1, 13, 39:

    quodsi meam spem vis improborum fefellerit atque superaverit,

    id. Cat. 4, 11, 23; cf. id. de Or. 1, 1, 2:

    non fallam opinionem tuam,

    id. Fam. 1, 6 fin.; cf. Caes. B. C. 3, 86 fin.:

    imperium,

    to fail to execute, Plin. 7, 37, 38, § 125:

    cum lubrica saxa vestigium fallerent,

    betrayed, Curt. 4, 9.— Poet.:

    tu faciem illius Falle dolo,

    imitate deceptively, assume, Verg. A. 1, 684:

    sua terga nocturno lupo,

    i. e. to hide, conceal, Prop. 4, 5, 14:

    casses, retia,

    to shun, avoid, Ov. H. 20, 45; 190. —
    (γ).
    Absol.: neque quo pacto fallam... Scio quicquam, Caecil. ap. Cic. N. D. 3, 29 fin.:

    cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur,

    Cic. Off. 1, 13, 41:

    ea (divinatio) fallit fortasse nonnumquam,

    id. Div. 1, 14, 25:

    non in sortitione fallere,

    id. Verr. 2, 2, 53, § 132:

    in ea re,

    Nep. Them. 7, 2; Cels. 7, 26, 2: ne falleret bis relata eadem res, Liv. 29, 35, 2:

    ut, si quid possent, de induciis fallendo impetrarent,

    Caes. B. G. 4, 13, 5:

    germinat et numquam fallentis termes olivae,

    Hor. Epod. 16, 45:

    plerumque sufflati atque tumidi (oratores) fallunt pro uberibus,

    Gell. 7, 14, 5.—
    B.
    Impers.: fallit (me) I deceive myself, I mistake, am mistaken:

    sed nos, nisi me fallit, jacebimus,

    Cic. Att. 14, 12, 2; cf.:

    nisi me propter benevolentiam forte fallebat,

    id. Cael. 19, 45; id. Sest. 50, 106:

    nec eum fefellit,

    id. Off. 2, 7, 25:

    vide, ne te fallat,

    Varr. R. R. 2, 1, 25. And cf. under II. B. 2.
    II.
    In partic.
    A.
    To deceive in swearing, to swear falsely:

    is jurare cum coepisset, vox eum defecit in illo loco: SI SCIENS FALLO,

    Cic. Fam. 7, 1, 2; cf.:

    lapidem silicem tenebant juraturi per Jovem haec verba dicentes: SI SCIENS FALLO, TVM ME DISPITER, etc., Paul. ex Fest. s. v. lapidem, p. 115 Müll.: si sciens fefellisset,

    Plin. Pan. 64, 3; cf. Liv. 21, 45, 8; Prop. 4, 7, 53:

    expedit matris cineres opertos Fallere,

    i. e. to swear falsely by the ashes of your mother, Hor. C. 2, 8, 10.—
    B.
    With respect to one's knowledge or sight, for the more usual latēre: to lie concealed from, to escape the notice, elude the observation of a person (so in Cic., Sall., and Caes. for the most part only impers., v. 2. infra).
    (α).
    With acc.:

    neque enim hoc te, Crasse, fallit, quam multa sint et quam varia genera dicendi,

    Cic. de Or. 1, 60, 255:

    tanto silentio in summum evasere, ut non custodes solum fallerent, sed, etc.,

    Liv. 5, 47, 3:

    nec fefellit veniens ducem,

    id. 2, 19, 7; Curt. 7, 6, 4; cf.:

    quin et Atridas duce te (Mercurio)... Priamus... Thessalosque ignes et iniqua Trojae Castra fefellit,

    Hor. C. 1, 10, 16:

    quos fallere et effugere est triumphus,

    id. ib. 4, 4, 52:

    Spartacum si qua potuit vagantem Fallere testa,

    id. ib. 3, 14, 20; Suet. Caes. 43:

    nec te Pythagorae fallant arcana,

    Hor. Epod. 15, 21; id. Ep. 1, 6, 45:

    nec quicquam eos, quae terra marique agerentur, fallebat,

    Liv. 41, 2, 1 Drak.:

    ut plebem tribunosque falleret judicii rescindendi consilium initum,

    id. 4, 11, 4:

    tanta celeritate, ut visum fallant,

    Plin. 9, 50, 74, § 157:

    oculos littera fallit,

    cannot be distinctly read, Ov. A. A. 3, 627.— With acc. and inf.:

    neutros fefellit hostes appropinquare,

    Liv. 31, 33, 8 Weissenb. ad loc.—Mid. with gen.:

    nec satis exaudiebam, nec sermonis fallebar tamen,

    Plaut. Ep. 2, 2, 55.—
    (β).
    Absol., to escape notice, be unseen, remain undiscovered:

    speculator Carthaginiensium, qui per biennium fefellerat, Romae deprehensus,

    Liv. 22, 33, 1; 25, 9, 2:

    spes fallendi, resistendive, si non falleret,

    of remaining unnoticed, id. 21, 57, 5:

    non fefellere ad Tifernum hostes instructi,

    id. 10, 14, 6.—So with part. perf., Liv. 42, 64, 3; 23, 19, 11.—With part. pres.: ne alio itinere hostis falleret ad urbem incedens, i. e. arrive secretly, lanthanoi prosiôn, Liv. 8, 20, 5; cf. id. 5, 47, 9; Verg. A. 7, 350:

    nec vixit male, qui natus moriensque fefellit,

    i. e. has remained unnoticed, Hor. Ep. 1, 17, 10:

    fallere pro aliquo,

    to pass for, Gell. 7, 14:

    bonus longe fallente sagitta,

    Verg. A. 9, 572.—
    2.
    Impers.: fallit (me), it is concealed from me, unknown to me, I do not know, am ignorant of (for the most part only with negatives or in negative interrogations), constr. with subject-clause:

    non me fefellit: sensi,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 64:

    num me fefellit, hosce id struere?

    Ter. Heaut. 3, 2, 3; cf.:

    in lege nulla esse ejusmodi capita, te non fallit,

    Cic. Att. 3, 23, 4:

    nec me animi fallit, etc.,

    Lucr. 1, 136; 5, 97:

    quem fallit?

    who does not know? Plin. 2, 103, 106, § 233:

    neque vero Caesarem fefellit, quin, etc.,

    Caes. B C. 3, 94, 3.—
    C.
    To cause any thing (space, time, etc.) not to be observed or felt, to lighten any thing difficult, or to appease, silence any thing disagreeable, to beguile ( poet. and in post-Aug. prose):

    medias fallunt sermonibus horas Sentirique moram prohibent,

    Ov. M. 8, 652:

    jam somno fallere curam,

    Hor. S. 2, 7, 114:

    Fallebat curas aegraque corda labor,

    Ov. Tr. 3, 2, 16; cf.

    dolores,

    id. ib. 5, 7, 39:

    luctum,

    Val. Fl. 3, 319:

    molliter austerum studio fallente laborem,

    Hor. S. 2, 2, 12; Ov. M. 6, 60; Plin. 27, 7, 28, § 49.—Prov.:

    fallere credentem non est operosa puellam Gloria,

    Ov. H. 2, 63.—Hence, falsus, a, um, P. a., deceptive, pretended, feigned, deceitful, spurious, false (syn.: adulterinus, subditus, subditicius, spurius).
    A.
    [p. 722] Adj.:

    testes aut casu veri aut malitia falsi fictique esse possunt,

    Cic. Div. 2, 11, 27; cf.:

    falsum est id totum, neque solum fictum, sed etiam imperite absurdeque fictum,

    id. Rep. 2, 15:

    ementita et falsa plenaque erroris,

    id. N. D. 2, 21, 55:

    pro re certa spem falsam domum retulerunt,

    id. Rosc. Am. 38, 110; cf.:

    spe falsa atque fallaci,

    id. Phil. 12, 2, 7; so,

    spes,

    id. Sull. 82, 91:

    falsa et mendacia visa,

    id. Div. 2, 62, 127; cf.:

    falsa et inania visa,

    id. ib.:

    falsum et imitatione simulatum,

    id. de Or. 2, 45, 189; cf. id. Phil. 11, 2, 5:

    argumentum,

    id. Inv. 1, 48, 90:

    qui falsas lites falsis testimoniis Petunt,

    Plaut. Rud. prol. 13:

    reperiuntur falsi falsimoniis,

    id. Bacch. 3, 6, 12:

    ambitio multos mortales falsos fieri subegit,

    Sall. C. 10, 5 Kritz.:

    pater (opp. verus),

    a supposed father, Ov. M. 9, 24; cf. id. ib. 1, 754:

    falsi ac festinantes,

    Tac. A. 1, 7: suspectio, Enn. ap. Non. 511, 5:

    nuntius,

    Cic. de Or. 1, 38, 175:

    rumores,

    Caes. B. G. 6, 20, 2:

    poena falsarum et corruptarum litterarum,

    Cic. Fl. 17, 39; cf.:

    falsas esse litteras et a scriba vitiatas,

    Liv. 40, 55, 1:

    falsarum tabularum rei,

    Suet. Aug. 19:

    fama,

    Cic. Lael. 4, 15:

    appellatio,

    Quint. 7, 3, 5:

    sententiae,

    id. 8, 5, 7:

    crimina,

    Hor. C. 3, 7, 14;

    terrores,

    id. Ep. 2, 1, 212:

    opprobria,

    i. e. undeserved, id. ib. 1, 16, 38; cf.

    honor,

    id. ib. 39: falsi Simoëntis ad undam, i. e. fictitious (simulati), Verg. A. 3, 302; cf.:

    falsi sequimur vestigia tauri (i. e. Jovis),

    Val. Fl. 8, 265:

    vultu simulans Haliagmona,

    Stat. Th. 7, 739:

    ita ceteros terruere, ut adesse omnem exercitum trepidi ac falsi nuntiarent,

    Tac. H. 2, 17:

    ne illi falsi sunt qui divorsissumas res pariter expectant,

    deceived, mistaken, Sall. J. 85, 20; cf.:

    falsus utinam vates sim,

    Liv. 21, 10, 10; so,

    vates,

    id. 4, 46, 5.— Comp. (rare):

    quanto est abjectior et falsior ista (theologia),

    Aug. Civ. D. 7, 5 fin.:

    nihil est hominum inepta persuasione falsius,

    Petr. 132; cf. Paul. ex Fest. p. 92, 11 Müll.— Sup.:

    id autem falsissimum est,

    Col. 1, 6, 17.—
    (β).
    With gen.:

    Felix appellatur Arabia, falsi et ingrati cognominis,

    Plin. 12, 18, 41, § 82.—
    2.
    False, counterfeit, spurious, = adulterinus (late Lat.): moneta, Cod. Th. 9, 21, 9.—
    B.
    As subst.
    1.
    falsus, i, m., a liar, deceiver:

    Spurinnam ut falsum arguens,

    a false prophet, Suet. Caes. 81 fin.; id. Tib. 14.—
    2.
    falsum, i, n., falsehood, fraud:

    ex falsis verum effici non potest,

    Cic. Div. 2, 51, 106; cf.:

    veris falsa remiscet,

    Hor. A. P. 151:

    vero distinguere falsum,

    id. Ep. 1, 10, 29:

    falsum scripseram,

    Cic. Att. 7, 14, 2; Quint. 7, 2, 53:

    ex illa causa falsi,

    i. e. of fraud, Dig. 48, 10 (De lege Cornelia de falsis), 1;

    v. the whole title: acclinis falsis animus,

    Hor. S. 2, 2, 6:

    nec obstitit falsis Tiberius,

    Tac. A. 2, 82:

    simulationum falsa,

    id. ib. 6, 46 et saep.—Adverb.:

    telisque non in falsum jactis,

    i. e. not at random, with effect, Tac. A. 4, 50 fin.:

    jurare falsum,

    Ov. Am. 3, 3, 11.— Adv., untruly, erroneously, unfaithfully, wrongly, falsely; in two forms, falso and false.
    1.
    falso:

    eho mavis vituperari falso, quam vero extolli?

    Plaut. Most. 1, 3, 21 sq.; cf. id. Trin. 1, 2, 173;

    so opp. vero,

    Curt. 5, 2, 2: ei rei dant operam, ut mihi falso maledicatur, Cato ap. Charis. p. 179 P.: falso criminare, Enn. ap. Non. 470, 16:

    neque me perpetiar probri Falso insimulatam,

    id. Am. 3, 2, 7; 21; cf.:

    non possum quemquam insimulare falso,

    Cic. Verr. 2, 5, 41, § 107:

    falso memoriae proditum,

    id. de Imp. Pomp. 14, 41:

    cum Tarquinius... vivere falso diceretur,

    id. Rep. 2, 21; cf.:

    adesse ejus equites falso nuntiabantur,

    Caes. B. C. 1, 14, 1:

    cum utrumque falso fingerent,

    Liv. 42, 2:

    falso in me conferri,

    Cic. Fam. 5, 5, 2: aliquem falso occidere, i. e. by mistake, Naev. ap. Charis. p. 179 P.; cf.:

    ut miseri parentes quos falso lugent, vivere sciant,

    Liv. 34, 32, 13; and:

    falso lamentari eas Darium vivum,

    Curt. 3, 12:

    falso queritur de natura sua genus humanum,

    Sall. J. 1:

    falso plurima volgus amat,

    Tib. 3, 3, 20 (so perh. also in Cic. Ac. 2, 46, 141, non assentiar saepe falso, instead of false).—Ellipt.: Da. Si quid narrare occepi, continuo dari tibi verba censes. Si. Falso, Ter. And. 3, 2, 24; cf.:

    atqui in talibus rebus aliud utile interdum, aliud honestum videri solet. Falso: nam, etc.,

    Cic. Off. 3, 18, 74; so Quint. 2, 17, 12; Nep. Alc. 9:

    quia inter inpotentes et validos falso quiescas, = quia falluntur qui putant quiesci posse,

    Tac. Germ. 36.—
    2.
    false (very rare): judicium false factum, Sisenn. ap. Charis. p. 179; Plaut. Capt. 3, 4, 78 Fleck. (Cic. Ac. 2, 46, 141 dub., B. and K., al. falso).— Sup.:

    quae adversus haec falsissime disputantur,

    Aug. Conf. 10, 13.

    Lewis & Short latin dictionary > falsum

  • 67 locum

    lŏcus (old form stlocus, like stlis for lis, Quint. 1, 4, 16), i, m. ( lŏcum, i, n., Inscr. ap. Grut. 129, 14; plur. loci, single places; loca, places connected with each other, a region; cf. Krebs, Antibarb. p. 666 sq., and v. infra), a place, spot.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    adsedistis in festivo loco,

    i. e. the theatre, Plaut. Mil. 2, 1, 83:

    locum sibi velle liberum praeberier, ubi nequam faciat clam,

    id. Poen. 1, 1, 49; 3, 3, 44; cf.

    3, 2, 25: omnes copias in unum locum convenire,

    Cic. Att. 8, 16, 2:

    Galli qui ea loca incolerent,

    Caes. B. G. 2, 4:

    locorum situm naturam regionis nosse,

    Liv. 22, 38:

    Romae per omnes locos,

    Sall. J. 32:

    facere alicui locum in turba,

    Ov. A. A. 2, 210:

    ex loco superiore agere, of an orator speaking from the rostra, or of a judge pronouncing judgment: de loco superiore dicere,

    Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:

    ex aequo loco, of one speaking in the Senate or conversing with another: et ex superiore et ex aequo loco sermones habiti,

    id. Fam. 3, 8, 2:

    ex inferiore loco,

    to speak before a judge, id. de Or. 3, 6, 23: primus locus aedium, a dwelling on the ground-floor, Nep. praef. 6.— A post, position: loco movere, to drive from a place or post, Ter. Phorm. prol. 32; so,

    loco deicere,

    Hor. Ep. 2, 2, 30:

    loco cedere,

    to give way, abandon one's post, retire, Sall. C. 9; Caes. B. G. 1, 15.—
    B.
    In partic.
    1.
    A place, seat, in the theatre, the circus, or the forum:

    Servi ne obsideant, liberis ut sit locus,

    room, seats, Plaut. Cas. prol. 23.—

    Esp. the place assigned by the Senate to foreign ambassadors: locum ad spectandum dare,

    Cic. Mur. 35, 73; 34, 72; so Liv. 30, 17. — Plur. loca, Liv. 34, 44, 5; Vell. 2, 32, 3; Suet. Claud. 21; id. Ner. 11; Plin. 8, 7, 7, § 21.—But plur. loci, Tac. A. 15, 32.—
    2.
    So of the lodging, quarters, place of abode assigned to foreign ambassadors for their residence:

    locus inde lautiaque legatis praeberi jussa,

    Liv. 28, 39, 19; 30, 17, 14; 42, 26, 5; Symm. Ep. 4, 56; Sid. Ep. 8, 12:

    loca lautia,

    App. M. 3, p. 140, 30.—
    3.
    A piece or part of an estate:

    stricte loquendo locus non est fundus sed pars aliqua fundi,

    Dig. 50, 16, 60:

    locus certus ex fundo possideri potest,

    ib. 41, 2, 26.—
    4.
    A place, spot, locality; a country region: hau longe abesse oportet homines hinc;

    ita hic lepidust locus,

    Plaut. Rud. 1, 4, 35:

    nunc hoc ubi abstrudam cogito solum locum,

    id. Aul. 4, 6, 7:

    non hoc ut oppido praeposui, sed ut loco,

    Cic. Att. 7, 3, 10; Verg. A. 1, 530; Caes. B. G. 5, 12.— Poet. of the inhabitants of a place, a neighborhood:

    numina vicinorum odit uterque locus,

    Juv. 15, 37.—Of a place where a city once stood, a site:

    locus Pherae,

    Plin. 4, 5, 6, § 13:

    locus Buprasium, Hyrmine,

    id. ib.; cf. Ov. F. 2, 280.— Plur. rarely loci:

    quos locos adiisti,

    Plaut. Trin. 4, 2, 86:

    locos tenere,

    Liv. 5, 35, 1:

    occupare,

    Sall. J. 18, 4; 76, 1; Lucr. 4, 509; Verg. A. 1, 306; 2, 28; Prop. 4 (5), 8, 22; Tac. A. 1, 61; 13, 36; Suet. Tib. 43.—Usually loca:

    loca haec circiter,

    Plaut. Cist. 4, 2, 8:

    venisse in illa loca,

    Cic. Fam. 9, 2, 5; id. Fin. 5, 1, 2 sq.; Caes. B. G. 2, 4, 2; Lucr. 1, 373; 2, 146; Cat. 9, 7; 63, 3; Sall. J. 18, 11; 54, 3; Verg. G. 2, 140; id. A. 1, 51; 2, 495; Hor. C. 1, 22, 7; Tib. 4, 1, 97; Ov. M. 10, 29; Liv. 1, 1, 5; 1, 5, 2; 1, 6, 4 et saep.—
    5.
    In war [p. 1075] or battle, a post, station (plur. loca):

    tum loca sorte legunt,

    Verg. A. 5, 132:

    loca jussa tenere,

    id. ib. 10, 238:

    loca servare,

    Amm. 25, 6, 14.—
    6.
    Loci and loca, of parts of the body:

    loci nervosi,

    Cels. 5, 26, 26.—Esp.:

    muliebres,

    Varr. L. L. 5, 2, 15; and without adj., in females, the womb:

    si ea lotio locos fovebit,

    Cato, R. R. 157, 11:

    cum in locis semen insederit,

    Cic. N. D. 2, 51; Cels. 2, 8. —Of animals, Col. 6, 27, 10.—Of birds, Col. 8, 11, 8; Lucr. 14, 1246; Plin. 11, 37, 84, § 209; Cael. Aur. Acut. 3, 17:

    genitalia,

    Col. 7, 7, 4; cf. id. 8, 7, 2; 8, 11, 8;

    in males,

    Lucr. 4, 1034; 4, 1045.—
    7.
    Communis locus,
    (α).
    The place of the dead:

    qui nunc abierunt hinc in communem locum,

    Plaut. Cas. prol. 19.—
    (β).
    A public place:

    Sthenius... qui oppidum non maximum maximis ex pecunia sua locis communibus monumentisque decoravit,

    Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112.—
    8.
    A burial-place, grave; very freq. in epitaphs; v. Inscr. Orell. 8; 4499; 4500 sq.
    II.
    Trop.
    A.
    A topic of discussion or thought; a matter, subject, point, head or division of a subject.
    1.
    In gen.:

    cum fundamentum esset philosophiae positum in finibus bonorum, perpurgatus est is locus a nobis quinque libris,

    Cic. Div. 2, 1, 2:

    Theophrastus cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos,

    id. Fin. 1, 2, 6:

    hic locus, de natura usuque verborum,

    id. Or. 48, 162:

    philosophiae noti et tractati loci,

    id. ib. 33, 118:

    ex quattuor locis in quos honesti naturam vimque divisimus,

    id. Off. 1, 6, 18; id. Inv. 2, 3, 11; 2, 5, 16; 2, 8, 26 et saep.; Quint. 2, 4, 27; 2, 11, 6; 5, 8, 4; Juv. 6, 245; Tac. Or. 31.—
    2.
    Esp.: loci, the grounds of proof, the points on which proofs are founded or from which they are deduced:

    cum pervestigare argumentum aliquod volumus, locos nosse debemus,

    Cic. Top. 2, 7; id. de Or. 1, 13, 56; 3, 55, 210:

    traditi sunt ex quibus argumenta ducantur duplices loci,

    id. Or. 35; so sing.:

    itaque licet definire, locum esse argumenti sedem,

    id. Top. 2.—
    3.
    Esp.: loci communes, general arguments, which do not grow out of the particular facts of a case, but are applicable to any class of cases:

    pars (argumentorum) est pervagatior et aut in omnis ejusdem generis aut in plerasque causas adcommodata: haec ergo argumenta, quae transferri in multas causas possunt, locos communis nominamus,

    Cic. Inv. 2, 14, 47 sq.; cf. the passage at length; id. ib. 2, 16, 50 sq.; 2, 18, 56; Auct. Her. 3, 8, 15; Quint. 2, 1, 9; 3, 1, 12; 5, 1, 3; 5, 13, 57 al.— Sing.:

    vix ullus est tam communis locus, qui possit cohaerere cum causa, nisi aliquo proprio quaestionis vinculo copulatus,

    Quint. 2, 4, 30:

    locus, for communis locus,

    id. 4, 2, 117; 5, 7, 32.—
    B.
    A passage in a book or author; plur. loci (Zumpt, Gram. §

    99): locos quosdam transferam,

    Cic. Fin. 1, 3, 7; Quint. 1, 1, 36; 1, 4, 4; 5, 13, 42; 6, 3, 36; Tac. Or. 22:

    locos Lucreti plurimos sectare,

    Gell. 1, 21, 7;

    but rarely loca: loca jam recitata,

    Hor. Ep. 2, 1, 223; Amm. 29, 2, 8.—
    C.
    Room, opportunity, cause, occasion, place, time, etc., for any thing:

    et cognoscendi et ignoscendi dabitur peccati locus,

    Ter. Heaut. 2, 1, 6:

    avaritia paululum aliquid loci rationi et consilio dedisset,

    Cic. Quint. 16, 53:

    de tuo in me animo iniquis secus existimandi videris nonnihil dedisse loci,

    to have given occasion, cause, reason, id. Fam. 3, 6, 6:

    dare suspicioni locum,

    id. Cael. 4, 9:

    dare locum dubitationis,

    id. Balb. 6, 16; Val. Fl. 4, 451: locum habere, to find a place:

    qui dolorem summum malum dicit, apud eum, quem locum habet fortitudo?

    Cic. Off. 3, 33, 117:

    in hoc altero dicacitatis quid habet ars loci?

    id. de Or. 2, 54, 219; so,

    locus est alicui rei: legi Aquiliae locus est adversus te,

    Dig. 9, 2, 27; cf.:

    huic edicto locus est,

    ib. 37, 10, 6; cf.:

    meritis vacat hic tibi locus,

    Verg. A. 11, 179:

    cum defendendi negandive non est locus,

    Quint. 5, 13, 8:

    quaerendi,

    id. 3, 8, 21.—Also in the sense of there is place for any thing, it finds acceptance:

    in poëtis non Homero soli locus est aut Archilocho, etc.,

    Cic. Or. 1, 4:

    si in mea familiaritate locus esset nemini nisi, etc.,

    id. Planc. 33, 82:

    maledicto nihil loci est,

    id. Mur. 5, 12: locum non relinquere, to leave no room for, not to admit, to exclude:

    vita turpis ne morti quidem honestae locum relinquit,

    id. Quint. 15, 49; so,

    nec precibus nostris nec admonitionibus relinquit locum,

    id. Fam. 1, 1, 2: nancisci locum, to find occasion:

    nactus locum resecandae libidinis,

    id. Att. 1, 18, 2:

    valde gaudeo, si est nunc ullus gaudendi locus,

    id. ib. 9, 7, 6.—
    D.
    In aliquo loco esse, to be in any place, position, situation, condition, state, relation:

    si ego in istoc siem loco, dem potius aurum, quam, etc.,

    position, place, Plaut. Bacch. 4, 9, 116:

    tanta ibi copia venustatum aderat, in suo quaeque loco sita munde,

    id. Poen. 5, 4, 8:

    in uxoris loco habere,

    Ter. Heaut. 1, 1, 52:

    in liberūm loco esse,

    Cic. de Or. 2, 49, 200; id. Planc. 11, 28; id. Brut. 1, 1; but more freq. without in:

    is si eo loco esset, negavit se facturum,

    id. Fam. 4, 4, 4:

    eodem loco esse,

    Sen. Ben. 3, 8, 2; 7, 14, 6.—Esp. with a gen.:

    parentis loco esse,

    Cic. Div. in Caecil. 19, 61:

    hostium loco esse,

    Liv. 2, 4, 7:

    fratris loco esse,

    Cic. Fam. 5, 3, 1; 7, 3, 6; Quint. 6, 1, 7:

    nec vero hic locus est, ut, etc.,

    not the proper occasion, Cic. Tusc. 4, 1, 1; id. Rosc. Am. 12, 33.— Hence, loco or in loco, at the right place or time, seasonably, suitably:

    posuisti loco versus Attianos,

    Cic. Fam. 9, 16, 4:

    epistolae non in loco redditae,

    id. ib. 11, 16, 1:

    dulce est desipere in loco,

    Hor. C. 4, 12, 28; so,

    locis: non insurgit locis? non figuris gaudet?

    Quint. 12, 10, 23:

    quo res summa loco?

    in what condition? Verg. A. 2, 322:

    quo sit fortuna loco,

    id. ib. 9, 723:

    quo sit Romana loco res,

    Hor. Ep. 1, 12, 25:

    quo tua sit fortuna loco,

    Stat. Th. 7, 558:

    missis nuntiis, quo loco res essent,

    Liv. 2, 47, 5:

    primo loco,

    in the first place, first in order, Juv. 5, 12.—Freq. as a partit. gen.:

    quo loci for quo loco,

    Cic. Att. 8, 10; id. Div. 2, 66:

    eo loci for eo loco,

    id. Sest. 31, 68; Tac. A. 15, 74:

    eodem loci,

    Suet. Calig. 53:

    ubi loci,

    Plaut. Merc. 5, 4, 26:

    ibidem loci,

    id. Cist. 3, 1, 53:

    interea loci for interea,

    meanwhile, Ter. Eun. 1, 2, 46:

    postea loci,

    after that, afterwards, Sall. J. 102:

    ubicumque locorum,

    Hor. Ep. 1, 3, 34:

    adhuc locorum,

    hitherto, Plaut. Capt. 2, 3, 25:

    ad id locorum,

    to that time, till then, hitherto, Sall. J. 63, 6; 73, 2; Liv. 22, 38, 12:

    post id locorum,

    after that, thereupon, Plaut. Cas. 1, 32:

    inde loci,

    since then, Lucr. 5, 437.—
    E.
    Place, position, degree, rank, order, office, of persons or things:

    summus locus civitatis,

    Cic. Clu. 55, 150:

    tua dignitas suum locum obtinebit,

    id. Fam. 3, 9, 2:

    quem locum apud ipsum Caesarem obtinuisti?

    id. Phil. 2, 29, 71:

    res erat et causa nostra eo jam loci, ut, etc.,

    id. Sest. 31, 68:

    Socrates voluptatem nullo loco numerat,

    id. Fin. 2, 28, 90:

    codem loco habere, quo, etc.,

    id. Prov. Cons. 17, 41; Caes. B. G. 1, 26, 6; 7, 77, 3; id. B. C. 1, 84, 2:

    indignantes eodem se loco esse, quo, etc.,

    Liv. 42, 37, 8:

    sed esto, neque melius quod invenimus esse, neque par, est certe proximus locus,

    Quint. 10, 5, 6:

    erat ordine proximus locus,

    id. 7, 3, 36:

    humili loco,

    id. 4, 2, 2.— Plur. loca:

    ut patricii recuperarent duo consularia loca,

    Liv. 10, 15, 8:

    quinque augurum loca,

    id. 10, 8, 3; 42, 34, 15:

    omnia loca obtinuere, ne cui plebeio aditus esset,

    id. 4, 57, 11; Tac. A. 2, 55:

    Vesta loca prima tenet,

    Ov. F. 6, 304.—Esp. of birth:

    infimo loco natus,

    Cic. Fl. 11, 24:

    esse summo loco natus,

    id. Planc. 25, 60:

    Tanaquil summo loco nata,

    Liv. 1, 34.—
    F.
    Loco, adverbially, in the place of, instead of, for:

    criminis loco putant esse, quod vivam,

    Cic. Fam. 7, 3, 6:

    haec filium suum sibi praemii loco deposcit,

    id. Inv. 2, 49, 144.

    Lewis & Short latin dictionary > locum

  • 68 locus

    lŏcus (old form stlocus, like stlis for lis, Quint. 1, 4, 16), i, m. ( lŏcum, i, n., Inscr. ap. Grut. 129, 14; plur. loci, single places; loca, places connected with each other, a region; cf. Krebs, Antibarb. p. 666 sq., and v. infra), a place, spot.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    adsedistis in festivo loco,

    i. e. the theatre, Plaut. Mil. 2, 1, 83:

    locum sibi velle liberum praeberier, ubi nequam faciat clam,

    id. Poen. 1, 1, 49; 3, 3, 44; cf.

    3, 2, 25: omnes copias in unum locum convenire,

    Cic. Att. 8, 16, 2:

    Galli qui ea loca incolerent,

    Caes. B. G. 2, 4:

    locorum situm naturam regionis nosse,

    Liv. 22, 38:

    Romae per omnes locos,

    Sall. J. 32:

    facere alicui locum in turba,

    Ov. A. A. 2, 210:

    ex loco superiore agere, of an orator speaking from the rostra, or of a judge pronouncing judgment: de loco superiore dicere,

    Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102:

    ex aequo loco, of one speaking in the Senate or conversing with another: et ex superiore et ex aequo loco sermones habiti,

    id. Fam. 3, 8, 2:

    ex inferiore loco,

    to speak before a judge, id. de Or. 3, 6, 23: primus locus aedium, a dwelling on the ground-floor, Nep. praef. 6.— A post, position: loco movere, to drive from a place or post, Ter. Phorm. prol. 32; so,

    loco deicere,

    Hor. Ep. 2, 2, 30:

    loco cedere,

    to give way, abandon one's post, retire, Sall. C. 9; Caes. B. G. 1, 15.—
    B.
    In partic.
    1.
    A place, seat, in the theatre, the circus, or the forum:

    Servi ne obsideant, liberis ut sit locus,

    room, seats, Plaut. Cas. prol. 23.—

    Esp. the place assigned by the Senate to foreign ambassadors: locum ad spectandum dare,

    Cic. Mur. 35, 73; 34, 72; so Liv. 30, 17. — Plur. loca, Liv. 34, 44, 5; Vell. 2, 32, 3; Suet. Claud. 21; id. Ner. 11; Plin. 8, 7, 7, § 21.—But plur. loci, Tac. A. 15, 32.—
    2.
    So of the lodging, quarters, place of abode assigned to foreign ambassadors for their residence:

    locus inde lautiaque legatis praeberi jussa,

    Liv. 28, 39, 19; 30, 17, 14; 42, 26, 5; Symm. Ep. 4, 56; Sid. Ep. 8, 12:

    loca lautia,

    App. M. 3, p. 140, 30.—
    3.
    A piece or part of an estate:

    stricte loquendo locus non est fundus sed pars aliqua fundi,

    Dig. 50, 16, 60:

    locus certus ex fundo possideri potest,

    ib. 41, 2, 26.—
    4.
    A place, spot, locality; a country region: hau longe abesse oportet homines hinc;

    ita hic lepidust locus,

    Plaut. Rud. 1, 4, 35:

    nunc hoc ubi abstrudam cogito solum locum,

    id. Aul. 4, 6, 7:

    non hoc ut oppido praeposui, sed ut loco,

    Cic. Att. 7, 3, 10; Verg. A. 1, 530; Caes. B. G. 5, 12.— Poet. of the inhabitants of a place, a neighborhood:

    numina vicinorum odit uterque locus,

    Juv. 15, 37.—Of a place where a city once stood, a site:

    locus Pherae,

    Plin. 4, 5, 6, § 13:

    locus Buprasium, Hyrmine,

    id. ib.; cf. Ov. F. 2, 280.— Plur. rarely loci:

    quos locos adiisti,

    Plaut. Trin. 4, 2, 86:

    locos tenere,

    Liv. 5, 35, 1:

    occupare,

    Sall. J. 18, 4; 76, 1; Lucr. 4, 509; Verg. A. 1, 306; 2, 28; Prop. 4 (5), 8, 22; Tac. A. 1, 61; 13, 36; Suet. Tib. 43.—Usually loca:

    loca haec circiter,

    Plaut. Cist. 4, 2, 8:

    venisse in illa loca,

    Cic. Fam. 9, 2, 5; id. Fin. 5, 1, 2 sq.; Caes. B. G. 2, 4, 2; Lucr. 1, 373; 2, 146; Cat. 9, 7; 63, 3; Sall. J. 18, 11; 54, 3; Verg. G. 2, 140; id. A. 1, 51; 2, 495; Hor. C. 1, 22, 7; Tib. 4, 1, 97; Ov. M. 10, 29; Liv. 1, 1, 5; 1, 5, 2; 1, 6, 4 et saep.—
    5.
    In war [p. 1075] or battle, a post, station (plur. loca):

    tum loca sorte legunt,

    Verg. A. 5, 132:

    loca jussa tenere,

    id. ib. 10, 238:

    loca servare,

    Amm. 25, 6, 14.—
    6.
    Loci and loca, of parts of the body:

    loci nervosi,

    Cels. 5, 26, 26.—Esp.:

    muliebres,

    Varr. L. L. 5, 2, 15; and without adj., in females, the womb:

    si ea lotio locos fovebit,

    Cato, R. R. 157, 11:

    cum in locis semen insederit,

    Cic. N. D. 2, 51; Cels. 2, 8. —Of animals, Col. 6, 27, 10.—Of birds, Col. 8, 11, 8; Lucr. 14, 1246; Plin. 11, 37, 84, § 209; Cael. Aur. Acut. 3, 17:

    genitalia,

    Col. 7, 7, 4; cf. id. 8, 7, 2; 8, 11, 8;

    in males,

    Lucr. 4, 1034; 4, 1045.—
    7.
    Communis locus,
    (α).
    The place of the dead:

    qui nunc abierunt hinc in communem locum,

    Plaut. Cas. prol. 19.—
    (β).
    A public place:

    Sthenius... qui oppidum non maximum maximis ex pecunia sua locis communibus monumentisque decoravit,

    Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112.—
    8.
    A burial-place, grave; very freq. in epitaphs; v. Inscr. Orell. 8; 4499; 4500 sq.
    II.
    Trop.
    A.
    A topic of discussion or thought; a matter, subject, point, head or division of a subject.
    1.
    In gen.:

    cum fundamentum esset philosophiae positum in finibus bonorum, perpurgatus est is locus a nobis quinque libris,

    Cic. Div. 2, 1, 2:

    Theophrastus cum tractat locos ab Aristotele ante tractatos,

    id. Fin. 1, 2, 6:

    hic locus, de natura usuque verborum,

    id. Or. 48, 162:

    philosophiae noti et tractati loci,

    id. ib. 33, 118:

    ex quattuor locis in quos honesti naturam vimque divisimus,

    id. Off. 1, 6, 18; id. Inv. 2, 3, 11; 2, 5, 16; 2, 8, 26 et saep.; Quint. 2, 4, 27; 2, 11, 6; 5, 8, 4; Juv. 6, 245; Tac. Or. 31.—
    2.
    Esp.: loci, the grounds of proof, the points on which proofs are founded or from which they are deduced:

    cum pervestigare argumentum aliquod volumus, locos nosse debemus,

    Cic. Top. 2, 7; id. de Or. 1, 13, 56; 3, 55, 210:

    traditi sunt ex quibus argumenta ducantur duplices loci,

    id. Or. 35; so sing.:

    itaque licet definire, locum esse argumenti sedem,

    id. Top. 2.—
    3.
    Esp.: loci communes, general arguments, which do not grow out of the particular facts of a case, but are applicable to any class of cases:

    pars (argumentorum) est pervagatior et aut in omnis ejusdem generis aut in plerasque causas adcommodata: haec ergo argumenta, quae transferri in multas causas possunt, locos communis nominamus,

    Cic. Inv. 2, 14, 47 sq.; cf. the passage at length; id. ib. 2, 16, 50 sq.; 2, 18, 56; Auct. Her. 3, 8, 15; Quint. 2, 1, 9; 3, 1, 12; 5, 1, 3; 5, 13, 57 al.— Sing.:

    vix ullus est tam communis locus, qui possit cohaerere cum causa, nisi aliquo proprio quaestionis vinculo copulatus,

    Quint. 2, 4, 30:

    locus, for communis locus,

    id. 4, 2, 117; 5, 7, 32.—
    B.
    A passage in a book or author; plur. loci (Zumpt, Gram. §

    99): locos quosdam transferam,

    Cic. Fin. 1, 3, 7; Quint. 1, 1, 36; 1, 4, 4; 5, 13, 42; 6, 3, 36; Tac. Or. 22:

    locos Lucreti plurimos sectare,

    Gell. 1, 21, 7;

    but rarely loca: loca jam recitata,

    Hor. Ep. 2, 1, 223; Amm. 29, 2, 8.—
    C.
    Room, opportunity, cause, occasion, place, time, etc., for any thing:

    et cognoscendi et ignoscendi dabitur peccati locus,

    Ter. Heaut. 2, 1, 6:

    avaritia paululum aliquid loci rationi et consilio dedisset,

    Cic. Quint. 16, 53:

    de tuo in me animo iniquis secus existimandi videris nonnihil dedisse loci,

    to have given occasion, cause, reason, id. Fam. 3, 6, 6:

    dare suspicioni locum,

    id. Cael. 4, 9:

    dare locum dubitationis,

    id. Balb. 6, 16; Val. Fl. 4, 451: locum habere, to find a place:

    qui dolorem summum malum dicit, apud eum, quem locum habet fortitudo?

    Cic. Off. 3, 33, 117:

    in hoc altero dicacitatis quid habet ars loci?

    id. de Or. 2, 54, 219; so,

    locus est alicui rei: legi Aquiliae locus est adversus te,

    Dig. 9, 2, 27; cf.:

    huic edicto locus est,

    ib. 37, 10, 6; cf.:

    meritis vacat hic tibi locus,

    Verg. A. 11, 179:

    cum defendendi negandive non est locus,

    Quint. 5, 13, 8:

    quaerendi,

    id. 3, 8, 21.—Also in the sense of there is place for any thing, it finds acceptance:

    in poëtis non Homero soli locus est aut Archilocho, etc.,

    Cic. Or. 1, 4:

    si in mea familiaritate locus esset nemini nisi, etc.,

    id. Planc. 33, 82:

    maledicto nihil loci est,

    id. Mur. 5, 12: locum non relinquere, to leave no room for, not to admit, to exclude:

    vita turpis ne morti quidem honestae locum relinquit,

    id. Quint. 15, 49; so,

    nec precibus nostris nec admonitionibus relinquit locum,

    id. Fam. 1, 1, 2: nancisci locum, to find occasion:

    nactus locum resecandae libidinis,

    id. Att. 1, 18, 2:

    valde gaudeo, si est nunc ullus gaudendi locus,

    id. ib. 9, 7, 6.—
    D.
    In aliquo loco esse, to be in any place, position, situation, condition, state, relation:

    si ego in istoc siem loco, dem potius aurum, quam, etc.,

    position, place, Plaut. Bacch. 4, 9, 116:

    tanta ibi copia venustatum aderat, in suo quaeque loco sita munde,

    id. Poen. 5, 4, 8:

    in uxoris loco habere,

    Ter. Heaut. 1, 1, 52:

    in liberūm loco esse,

    Cic. de Or. 2, 49, 200; id. Planc. 11, 28; id. Brut. 1, 1; but more freq. without in:

    is si eo loco esset, negavit se facturum,

    id. Fam. 4, 4, 4:

    eodem loco esse,

    Sen. Ben. 3, 8, 2; 7, 14, 6.—Esp. with a gen.:

    parentis loco esse,

    Cic. Div. in Caecil. 19, 61:

    hostium loco esse,

    Liv. 2, 4, 7:

    fratris loco esse,

    Cic. Fam. 5, 3, 1; 7, 3, 6; Quint. 6, 1, 7:

    nec vero hic locus est, ut, etc.,

    not the proper occasion, Cic. Tusc. 4, 1, 1; id. Rosc. Am. 12, 33.— Hence, loco or in loco, at the right place or time, seasonably, suitably:

    posuisti loco versus Attianos,

    Cic. Fam. 9, 16, 4:

    epistolae non in loco redditae,

    id. ib. 11, 16, 1:

    dulce est desipere in loco,

    Hor. C. 4, 12, 28; so,

    locis: non insurgit locis? non figuris gaudet?

    Quint. 12, 10, 23:

    quo res summa loco?

    in what condition? Verg. A. 2, 322:

    quo sit fortuna loco,

    id. ib. 9, 723:

    quo sit Romana loco res,

    Hor. Ep. 1, 12, 25:

    quo tua sit fortuna loco,

    Stat. Th. 7, 558:

    missis nuntiis, quo loco res essent,

    Liv. 2, 47, 5:

    primo loco,

    in the first place, first in order, Juv. 5, 12.—Freq. as a partit. gen.:

    quo loci for quo loco,

    Cic. Att. 8, 10; id. Div. 2, 66:

    eo loci for eo loco,

    id. Sest. 31, 68; Tac. A. 15, 74:

    eodem loci,

    Suet. Calig. 53:

    ubi loci,

    Plaut. Merc. 5, 4, 26:

    ibidem loci,

    id. Cist. 3, 1, 53:

    interea loci for interea,

    meanwhile, Ter. Eun. 1, 2, 46:

    postea loci,

    after that, afterwards, Sall. J. 102:

    ubicumque locorum,

    Hor. Ep. 1, 3, 34:

    adhuc locorum,

    hitherto, Plaut. Capt. 2, 3, 25:

    ad id locorum,

    to that time, till then, hitherto, Sall. J. 63, 6; 73, 2; Liv. 22, 38, 12:

    post id locorum,

    after that, thereupon, Plaut. Cas. 1, 32:

    inde loci,

    since then, Lucr. 5, 437.—
    E.
    Place, position, degree, rank, order, office, of persons or things:

    summus locus civitatis,

    Cic. Clu. 55, 150:

    tua dignitas suum locum obtinebit,

    id. Fam. 3, 9, 2:

    quem locum apud ipsum Caesarem obtinuisti?

    id. Phil. 2, 29, 71:

    res erat et causa nostra eo jam loci, ut, etc.,

    id. Sest. 31, 68:

    Socrates voluptatem nullo loco numerat,

    id. Fin. 2, 28, 90:

    codem loco habere, quo, etc.,

    id. Prov. Cons. 17, 41; Caes. B. G. 1, 26, 6; 7, 77, 3; id. B. C. 1, 84, 2:

    indignantes eodem se loco esse, quo, etc.,

    Liv. 42, 37, 8:

    sed esto, neque melius quod invenimus esse, neque par, est certe proximus locus,

    Quint. 10, 5, 6:

    erat ordine proximus locus,

    id. 7, 3, 36:

    humili loco,

    id. 4, 2, 2.— Plur. loca:

    ut patricii recuperarent duo consularia loca,

    Liv. 10, 15, 8:

    quinque augurum loca,

    id. 10, 8, 3; 42, 34, 15:

    omnia loca obtinuere, ne cui plebeio aditus esset,

    id. 4, 57, 11; Tac. A. 2, 55:

    Vesta loca prima tenet,

    Ov. F. 6, 304.—Esp. of birth:

    infimo loco natus,

    Cic. Fl. 11, 24:

    esse summo loco natus,

    id. Planc. 25, 60:

    Tanaquil summo loco nata,

    Liv. 1, 34.—
    F.
    Loco, adverbially, in the place of, instead of, for:

    criminis loco putant esse, quod vivam,

    Cic. Fam. 7, 3, 6:

    haec filium suum sibi praemii loco deposcit,

    id. Inv. 2, 49, 144.

    Lewis & Short latin dictionary > locus

  • 69 novissima

    nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. neos, i. e. neWos; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    civitates condere novas,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    nova et a nobis inventa ratio,

    id. ib. 1, 8, 13; cf.:

    nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum,

    id. ib. 1, 14, 21:

    novus veteri exercitus jungitur,

    Liv. 7, 7; cf.

    miles,

    Sall. J. 87, 2:

    imperator,

    id. ib. 44, 2:

    novum de integro proelium,

    Liv. 24, 16:

    Camillus,

    id. 22, 14:

    consules,

    Suet. Caes. 15:

    serpens,

    which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266:

    caro,

    fresh meat, Juv. 11, 85.—Special phrases.
    1.
    Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48:

    sub Novis,

    Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    2.
    Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21:

    tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium,

    Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.:

    beneficiorum novae tabulae,

    i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.—
    3.
    Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138:

    adeptus es, quod non multi homines novi,

    Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.:

    in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro,

    id. Mur. 7, 16 sq.:

    M. Catoni, homini ignoto et novo,

    id. Rep. 1, 1, 1; cf.:

    hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques,

    Juv. 8, 237:

    nova nupta,

    a bride, Juv. 2, 120.— Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis noêma, Quint. 8, 5, 12:

    novorum lectio,

    id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—
    4.
    Novae res, new things, novelties:

    nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus,

    Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news:

    novum attulerint, quod fit nusquam gentium,

    Plaut. Cas. prol. 70:

    num quidnam inquit novi?

    Cic. de Or. 2, 3, 13:

    si quid novi vel sero invenissem,

    Quint. 2, 5, 3.— Plur.:

    novorum interpositione priora confundere,

    Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution:

    Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    rerum novarum causam quaerere,

    id. Agr. 2, 33, 91:

    plebes novarum rerum cupida,

    Sall. C. 28, 4:

    cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat,

    id. ib. 37, 1:

    novarum rerum avidi,

    id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    New, novel, strange, singular, unusual, unheard of:

    flagitia ingentia, nova, capitalia,

    Ter. Ad. 4, 7, 3:

    nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum,

    Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.:

    novum crimen et ante hunc diem inauditum,

    id. Lig. 1, 1:

    nova tibi haec sunt et inopinata?

    id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5:

    novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere,

    Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591:

    nova monstra,

    Hor. C. 1, 2, 6:

    si res agi videtur nova, magna, atrox,

    Quint. 4, 1, 33.—
    2.
    New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced ( poet. and in post-Aug. prose):

    et rudis ad partus et nova miles oram,

    Ov. H. 11, 48.—
    (β).
    With dat.:

    novus dolori,

    Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—
    * (γ).
    With inf.:

    nova ferre jugum cervix,

    Sil. 16, 332.—
    3.
    Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.:

    vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    4.
    Recent:

    tu cognovisti omnia, novissima et antiqua,

    Vulg. Psa. 138, 5.—
    C.
    In eccl. Lat., renewed by grace:

    nova creatura,

    Vulg. 2 Cor. 5, 17:

    induite novum hominem,

    ib. Eph. 4, 24.—
    II.
    Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.:

    extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.:

    histriones,

    Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1:

    qui ex iis novissimus venit, necatur,

    Caes. B. G. 5, 56:

    novissimum agmen,

    the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line:

    novissimis praesidio esse,

    Caes. B. G. 1, 20:

    novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt,

    id. ib. 2, 11:

    dixitque novissima verba,

    Verg. A. 4, 650:

    novissima cauda,

    i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963:

    luna,

    Plin. 2, 13, 10, § 56.—
    2.
    Like Engl. last, extreme, highest:

    exempla,

    the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.:

    a summā spe, novissima exspectabat,

    id. ib. 6, 50:

    novissimum casum experitur,

    id. ib. 12, 33.—
    B.
    Esp. in eccl. Lat.
    1.
    Youngest:

    liberorum,

    Vulg. Jos. 6, 26.—
    2.
    Lowest in rank or fortune:

    de novissimis populi,

    Vulg. 3 Reg. 13, 33.—
    3.
    As subst.
    a.
    Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
    (α).
    Of place:

    terrae,

    Vulg. 1 Macc. 3, 9:

    a summo ad novissimum,

    the bottom, id. Isa. 56, 11.—
    (β).
    Of time:

    habent spem in novissimo,

    Vulg. Prov. 23, 18.—
    b.
    Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
    (α).
    Of place, the bottom, depths:

    abyssi,

    Vulg. Job. 38, 16.—
    (β).
    Of time:

    habebis in novissimis spem,

    Vulg. Prov. 24, 14; cf.:

    novissima hominis illius,

    the end, id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
    (α).
    Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner:

    ornata ut lepide! ut concinne! ut nove!

    Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15:

    verba nove aut insigniter dicta,

    Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
    (β).
    Form nŏvĭter, newly:

    BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA,

    Inscr. Orell. 24 (A. D. 377):

    amor noviter venit,

    Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup.: nŏvissĭmē.
    a.
    Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.:

    quod novissime nobiscum foedus fecissent,

    id. ib.:

    novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est,

    Sall. C. 33, 2:

    liber quem novissime tibi misi,

    Plin. Ep. 8, 3, 1:

    eloquendi rationem novissime repertam,

    Quint. 12 praef. § 3.—
    b.
    Of succession, lastly, last of all, finally:

    dicam primum... deinde... novissime,

    Sen. Ira, 3, 5, 2:

    primum... post haec... novissime,

    Quint. 3, 6, 24; cf.:

    primum... post haec... novissime,

    id. 11, 2, 41:

    vel... vel... vel novissime,

    id. 7, 1, 37:

    et... et... et novissime,

    id. 2, 4, 10:

    cum plura interrogāsset... novissime id inferebat,

    id. 5, 11, 3:

    novissime cum, etc. (= postremo),

    in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > novissima

  • 70 novissimi

    nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. neos, i. e. neWos; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    civitates condere novas,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    nova et a nobis inventa ratio,

    id. ib. 1, 8, 13; cf.:

    nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum,

    id. ib. 1, 14, 21:

    novus veteri exercitus jungitur,

    Liv. 7, 7; cf.

    miles,

    Sall. J. 87, 2:

    imperator,

    id. ib. 44, 2:

    novum de integro proelium,

    Liv. 24, 16:

    Camillus,

    id. 22, 14:

    consules,

    Suet. Caes. 15:

    serpens,

    which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266:

    caro,

    fresh meat, Juv. 11, 85.—Special phrases.
    1.
    Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48:

    sub Novis,

    Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    2.
    Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21:

    tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium,

    Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.:

    beneficiorum novae tabulae,

    i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.—
    3.
    Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138:

    adeptus es, quod non multi homines novi,

    Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.:

    in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro,

    id. Mur. 7, 16 sq.:

    M. Catoni, homini ignoto et novo,

    id. Rep. 1, 1, 1; cf.:

    hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques,

    Juv. 8, 237:

    nova nupta,

    a bride, Juv. 2, 120.— Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis noêma, Quint. 8, 5, 12:

    novorum lectio,

    id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—
    4.
    Novae res, new things, novelties:

    nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus,

    Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news:

    novum attulerint, quod fit nusquam gentium,

    Plaut. Cas. prol. 70:

    num quidnam inquit novi?

    Cic. de Or. 2, 3, 13:

    si quid novi vel sero invenissem,

    Quint. 2, 5, 3.— Plur.:

    novorum interpositione priora confundere,

    Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution:

    Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    rerum novarum causam quaerere,

    id. Agr. 2, 33, 91:

    plebes novarum rerum cupida,

    Sall. C. 28, 4:

    cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat,

    id. ib. 37, 1:

    novarum rerum avidi,

    id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    New, novel, strange, singular, unusual, unheard of:

    flagitia ingentia, nova, capitalia,

    Ter. Ad. 4, 7, 3:

    nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum,

    Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.:

    novum crimen et ante hunc diem inauditum,

    id. Lig. 1, 1:

    nova tibi haec sunt et inopinata?

    id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5:

    novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere,

    Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591:

    nova monstra,

    Hor. C. 1, 2, 6:

    si res agi videtur nova, magna, atrox,

    Quint. 4, 1, 33.—
    2.
    New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced ( poet. and in post-Aug. prose):

    et rudis ad partus et nova miles oram,

    Ov. H. 11, 48.—
    (β).
    With dat.:

    novus dolori,

    Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—
    * (γ).
    With inf.:

    nova ferre jugum cervix,

    Sil. 16, 332.—
    3.
    Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.:

    vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    4.
    Recent:

    tu cognovisti omnia, novissima et antiqua,

    Vulg. Psa. 138, 5.—
    C.
    In eccl. Lat., renewed by grace:

    nova creatura,

    Vulg. 2 Cor. 5, 17:

    induite novum hominem,

    ib. Eph. 4, 24.—
    II.
    Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.:

    extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.:

    histriones,

    Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1:

    qui ex iis novissimus venit, necatur,

    Caes. B. G. 5, 56:

    novissimum agmen,

    the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line:

    novissimis praesidio esse,

    Caes. B. G. 1, 20:

    novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt,

    id. ib. 2, 11:

    dixitque novissima verba,

    Verg. A. 4, 650:

    novissima cauda,

    i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963:

    luna,

    Plin. 2, 13, 10, § 56.—
    2.
    Like Engl. last, extreme, highest:

    exempla,

    the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.:

    a summā spe, novissima exspectabat,

    id. ib. 6, 50:

    novissimum casum experitur,

    id. ib. 12, 33.—
    B.
    Esp. in eccl. Lat.
    1.
    Youngest:

    liberorum,

    Vulg. Jos. 6, 26.—
    2.
    Lowest in rank or fortune:

    de novissimis populi,

    Vulg. 3 Reg. 13, 33.—
    3.
    As subst.
    a.
    Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
    (α).
    Of place:

    terrae,

    Vulg. 1 Macc. 3, 9:

    a summo ad novissimum,

    the bottom, id. Isa. 56, 11.—
    (β).
    Of time:

    habent spem in novissimo,

    Vulg. Prov. 23, 18.—
    b.
    Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
    (α).
    Of place, the bottom, depths:

    abyssi,

    Vulg. Job. 38, 16.—
    (β).
    Of time:

    habebis in novissimis spem,

    Vulg. Prov. 24, 14; cf.:

    novissima hominis illius,

    the end, id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
    (α).
    Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner:

    ornata ut lepide! ut concinne! ut nove!

    Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15:

    verba nove aut insigniter dicta,

    Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
    (β).
    Form nŏvĭter, newly:

    BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA,

    Inscr. Orell. 24 (A. D. 377):

    amor noviter venit,

    Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup.: nŏvissĭmē.
    a.
    Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.:

    quod novissime nobiscum foedus fecissent,

    id. ib.:

    novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est,

    Sall. C. 33, 2:

    liber quem novissime tibi misi,

    Plin. Ep. 8, 3, 1:

    eloquendi rationem novissime repertam,

    Quint. 12 praef. § 3.—
    b.
    Of succession, lastly, last of all, finally:

    dicam primum... deinde... novissime,

    Sen. Ira, 3, 5, 2:

    primum... post haec... novissime,

    Quint. 3, 6, 24; cf.:

    primum... post haec... novissime,

    id. 11, 2, 41:

    vel... vel... vel novissime,

    id. 7, 1, 37:

    et... et... et novissime,

    id. 2, 4, 10:

    cum plura interrogāsset... novissime id inferebat,

    id. 5, 11, 3:

    novissime cum, etc. (= postremo),

    in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > novissimi

  • 71 novissimum

    nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. neos, i. e. neWos; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    civitates condere novas,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    nova et a nobis inventa ratio,

    id. ib. 1, 8, 13; cf.:

    nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum,

    id. ib. 1, 14, 21:

    novus veteri exercitus jungitur,

    Liv. 7, 7; cf.

    miles,

    Sall. J. 87, 2:

    imperator,

    id. ib. 44, 2:

    novum de integro proelium,

    Liv. 24, 16:

    Camillus,

    id. 22, 14:

    consules,

    Suet. Caes. 15:

    serpens,

    which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266:

    caro,

    fresh meat, Juv. 11, 85.—Special phrases.
    1.
    Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48:

    sub Novis,

    Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    2.
    Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21:

    tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium,

    Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.:

    beneficiorum novae tabulae,

    i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.—
    3.
    Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138:

    adeptus es, quod non multi homines novi,

    Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.:

    in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro,

    id. Mur. 7, 16 sq.:

    M. Catoni, homini ignoto et novo,

    id. Rep. 1, 1, 1; cf.:

    hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques,

    Juv. 8, 237:

    nova nupta,

    a bride, Juv. 2, 120.— Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis noêma, Quint. 8, 5, 12:

    novorum lectio,

    id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—
    4.
    Novae res, new things, novelties:

    nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus,

    Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news:

    novum attulerint, quod fit nusquam gentium,

    Plaut. Cas. prol. 70:

    num quidnam inquit novi?

    Cic. de Or. 2, 3, 13:

    si quid novi vel sero invenissem,

    Quint. 2, 5, 3.— Plur.:

    novorum interpositione priora confundere,

    Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution:

    Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    rerum novarum causam quaerere,

    id. Agr. 2, 33, 91:

    plebes novarum rerum cupida,

    Sall. C. 28, 4:

    cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat,

    id. ib. 37, 1:

    novarum rerum avidi,

    id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    New, novel, strange, singular, unusual, unheard of:

    flagitia ingentia, nova, capitalia,

    Ter. Ad. 4, 7, 3:

    nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum,

    Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.:

    novum crimen et ante hunc diem inauditum,

    id. Lig. 1, 1:

    nova tibi haec sunt et inopinata?

    id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5:

    novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere,

    Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591:

    nova monstra,

    Hor. C. 1, 2, 6:

    si res agi videtur nova, magna, atrox,

    Quint. 4, 1, 33.—
    2.
    New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced ( poet. and in post-Aug. prose):

    et rudis ad partus et nova miles oram,

    Ov. H. 11, 48.—
    (β).
    With dat.:

    novus dolori,

    Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—
    * (γ).
    With inf.:

    nova ferre jugum cervix,

    Sil. 16, 332.—
    3.
    Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.:

    vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    4.
    Recent:

    tu cognovisti omnia, novissima et antiqua,

    Vulg. Psa. 138, 5.—
    C.
    In eccl. Lat., renewed by grace:

    nova creatura,

    Vulg. 2 Cor. 5, 17:

    induite novum hominem,

    ib. Eph. 4, 24.—
    II.
    Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.:

    extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.:

    histriones,

    Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1:

    qui ex iis novissimus venit, necatur,

    Caes. B. G. 5, 56:

    novissimum agmen,

    the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line:

    novissimis praesidio esse,

    Caes. B. G. 1, 20:

    novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt,

    id. ib. 2, 11:

    dixitque novissima verba,

    Verg. A. 4, 650:

    novissima cauda,

    i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963:

    luna,

    Plin. 2, 13, 10, § 56.—
    2.
    Like Engl. last, extreme, highest:

    exempla,

    the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.:

    a summā spe, novissima exspectabat,

    id. ib. 6, 50:

    novissimum casum experitur,

    id. ib. 12, 33.—
    B.
    Esp. in eccl. Lat.
    1.
    Youngest:

    liberorum,

    Vulg. Jos. 6, 26.—
    2.
    Lowest in rank or fortune:

    de novissimis populi,

    Vulg. 3 Reg. 13, 33.—
    3.
    As subst.
    a.
    Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
    (α).
    Of place:

    terrae,

    Vulg. 1 Macc. 3, 9:

    a summo ad novissimum,

    the bottom, id. Isa. 56, 11.—
    (β).
    Of time:

    habent spem in novissimo,

    Vulg. Prov. 23, 18.—
    b.
    Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
    (α).
    Of place, the bottom, depths:

    abyssi,

    Vulg. Job. 38, 16.—
    (β).
    Of time:

    habebis in novissimis spem,

    Vulg. Prov. 24, 14; cf.:

    novissima hominis illius,

    the end, id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
    (α).
    Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner:

    ornata ut lepide! ut concinne! ut nove!

    Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15:

    verba nove aut insigniter dicta,

    Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
    (β).
    Form nŏvĭter, newly:

    BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA,

    Inscr. Orell. 24 (A. D. 377):

    amor noviter venit,

    Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup.: nŏvissĭmē.
    a.
    Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.:

    quod novissime nobiscum foedus fecissent,

    id. ib.:

    novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est,

    Sall. C. 33, 2:

    liber quem novissime tibi misi,

    Plin. Ep. 8, 3, 1:

    eloquendi rationem novissime repertam,

    Quint. 12 praef. § 3.—
    b.
    Of succession, lastly, last of all, finally:

    dicam primum... deinde... novissime,

    Sen. Ira, 3, 5, 2:

    primum... post haec... novissime,

    Quint. 3, 6, 24; cf.:

    primum... post haec... novissime,

    id. 11, 2, 41:

    vel... vel... vel novissime,

    id. 7, 1, 37:

    et... et... et novissime,

    id. 2, 4, 10:

    cum plura interrogāsset... novissime id inferebat,

    id. 5, 11, 3:

    novissime cum, etc. (= postremo),

    in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > novissimum

  • 72 novum

    nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. neos, i. e. neWos; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    civitates condere novas,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    nova et a nobis inventa ratio,

    id. ib. 1, 8, 13; cf.:

    nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum,

    id. ib. 1, 14, 21:

    novus veteri exercitus jungitur,

    Liv. 7, 7; cf.

    miles,

    Sall. J. 87, 2:

    imperator,

    id. ib. 44, 2:

    novum de integro proelium,

    Liv. 24, 16:

    Camillus,

    id. 22, 14:

    consules,

    Suet. Caes. 15:

    serpens,

    which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266:

    caro,

    fresh meat, Juv. 11, 85.—Special phrases.
    1.
    Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48:

    sub Novis,

    Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    2.
    Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21:

    tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium,

    Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.:

    beneficiorum novae tabulae,

    i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.—
    3.
    Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138:

    adeptus es, quod non multi homines novi,

    Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.:

    in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro,

    id. Mur. 7, 16 sq.:

    M. Catoni, homini ignoto et novo,

    id. Rep. 1, 1, 1; cf.:

    hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques,

    Juv. 8, 237:

    nova nupta,

    a bride, Juv. 2, 120.— Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis noêma, Quint. 8, 5, 12:

    novorum lectio,

    id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—
    4.
    Novae res, new things, novelties:

    nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus,

    Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news:

    novum attulerint, quod fit nusquam gentium,

    Plaut. Cas. prol. 70:

    num quidnam inquit novi?

    Cic. de Or. 2, 3, 13:

    si quid novi vel sero invenissem,

    Quint. 2, 5, 3.— Plur.:

    novorum interpositione priora confundere,

    Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution:

    Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    rerum novarum causam quaerere,

    id. Agr. 2, 33, 91:

    plebes novarum rerum cupida,

    Sall. C. 28, 4:

    cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat,

    id. ib. 37, 1:

    novarum rerum avidi,

    id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    New, novel, strange, singular, unusual, unheard of:

    flagitia ingentia, nova, capitalia,

    Ter. Ad. 4, 7, 3:

    nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum,

    Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.:

    novum crimen et ante hunc diem inauditum,

    id. Lig. 1, 1:

    nova tibi haec sunt et inopinata?

    id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5:

    novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere,

    Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591:

    nova monstra,

    Hor. C. 1, 2, 6:

    si res agi videtur nova, magna, atrox,

    Quint. 4, 1, 33.—
    2.
    New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced ( poet. and in post-Aug. prose):

    et rudis ad partus et nova miles oram,

    Ov. H. 11, 48.—
    (β).
    With dat.:

    novus dolori,

    Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—
    * (γ).
    With inf.:

    nova ferre jugum cervix,

    Sil. 16, 332.—
    3.
    Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.:

    vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    4.
    Recent:

    tu cognovisti omnia, novissima et antiqua,

    Vulg. Psa. 138, 5.—
    C.
    In eccl. Lat., renewed by grace:

    nova creatura,

    Vulg. 2 Cor. 5, 17:

    induite novum hominem,

    ib. Eph. 4, 24.—
    II.
    Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.:

    extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.:

    histriones,

    Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1:

    qui ex iis novissimus venit, necatur,

    Caes. B. G. 5, 56:

    novissimum agmen,

    the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line:

    novissimis praesidio esse,

    Caes. B. G. 1, 20:

    novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt,

    id. ib. 2, 11:

    dixitque novissima verba,

    Verg. A. 4, 650:

    novissima cauda,

    i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963:

    luna,

    Plin. 2, 13, 10, § 56.—
    2.
    Like Engl. last, extreme, highest:

    exempla,

    the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.:

    a summā spe, novissima exspectabat,

    id. ib. 6, 50:

    novissimum casum experitur,

    id. ib. 12, 33.—
    B.
    Esp. in eccl. Lat.
    1.
    Youngest:

    liberorum,

    Vulg. Jos. 6, 26.—
    2.
    Lowest in rank or fortune:

    de novissimis populi,

    Vulg. 3 Reg. 13, 33.—
    3.
    As subst.
    a.
    Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
    (α).
    Of place:

    terrae,

    Vulg. 1 Macc. 3, 9:

    a summo ad novissimum,

    the bottom, id. Isa. 56, 11.—
    (β).
    Of time:

    habent spem in novissimo,

    Vulg. Prov. 23, 18.—
    b.
    Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
    (α).
    Of place, the bottom, depths:

    abyssi,

    Vulg. Job. 38, 16.—
    (β).
    Of time:

    habebis in novissimis spem,

    Vulg. Prov. 24, 14; cf.:

    novissima hominis illius,

    the end, id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
    (α).
    Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner:

    ornata ut lepide! ut concinne! ut nove!

    Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15:

    verba nove aut insigniter dicta,

    Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
    (β).
    Form nŏvĭter, newly:

    BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA,

    Inscr. Orell. 24 (A. D. 377):

    amor noviter venit,

    Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup.: nŏvissĭmē.
    a.
    Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.:

    quod novissime nobiscum foedus fecissent,

    id. ib.:

    novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est,

    Sall. C. 33, 2:

    liber quem novissime tibi misi,

    Plin. Ep. 8, 3, 1:

    eloquendi rationem novissime repertam,

    Quint. 12 praef. § 3.—
    b.
    Of succession, lastly, last of all, finally:

    dicam primum... deinde... novissime,

    Sen. Ira, 3, 5, 2:

    primum... post haec... novissime,

    Quint. 3, 6, 24; cf.:

    primum... post haec... novissime,

    id. 11, 2, 41:

    vel... vel... vel novissime,

    id. 7, 1, 37:

    et... et... et novissime,

    id. 2, 4, 10:

    cum plura interrogāsset... novissime id inferebat,

    id. 5, 11, 3:

    novissime cum, etc. (= postremo),

    in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > novum

  • 73 novus

    nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. neos, i. e. neWos; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    civitates condere novas,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    nova et a nobis inventa ratio,

    id. ib. 1, 8, 13; cf.:

    nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum,

    id. ib. 1, 14, 21:

    novus veteri exercitus jungitur,

    Liv. 7, 7; cf.

    miles,

    Sall. J. 87, 2:

    imperator,

    id. ib. 44, 2:

    novum de integro proelium,

    Liv. 24, 16:

    Camillus,

    id. 22, 14:

    consules,

    Suet. Caes. 15:

    serpens,

    which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266:

    caro,

    fresh meat, Juv. 11, 85.—Special phrases.
    1.
    Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48:

    sub Novis,

    Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    2.
    Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21:

    tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium,

    Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.:

    beneficiorum novae tabulae,

    i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.—
    3.
    Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138:

    adeptus es, quod non multi homines novi,

    Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.:

    in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro,

    id. Mur. 7, 16 sq.:

    M. Catoni, homini ignoto et novo,

    id. Rep. 1, 1, 1; cf.:

    hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques,

    Juv. 8, 237:

    nova nupta,

    a bride, Juv. 2, 120.— Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis noêma, Quint. 8, 5, 12:

    novorum lectio,

    id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—
    4.
    Novae res, new things, novelties:

    nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus,

    Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news:

    novum attulerint, quod fit nusquam gentium,

    Plaut. Cas. prol. 70:

    num quidnam inquit novi?

    Cic. de Or. 2, 3, 13:

    si quid novi vel sero invenissem,

    Quint. 2, 5, 3.— Plur.:

    novorum interpositione priora confundere,

    Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution:

    Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    rerum novarum causam quaerere,

    id. Agr. 2, 33, 91:

    plebes novarum rerum cupida,

    Sall. C. 28, 4:

    cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat,

    id. ib. 37, 1:

    novarum rerum avidi,

    id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    New, novel, strange, singular, unusual, unheard of:

    flagitia ingentia, nova, capitalia,

    Ter. Ad. 4, 7, 3:

    nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum,

    Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.:

    novum crimen et ante hunc diem inauditum,

    id. Lig. 1, 1:

    nova tibi haec sunt et inopinata?

    id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5:

    novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere,

    Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591:

    nova monstra,

    Hor. C. 1, 2, 6:

    si res agi videtur nova, magna, atrox,

    Quint. 4, 1, 33.—
    2.
    New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced ( poet. and in post-Aug. prose):

    et rudis ad partus et nova miles oram,

    Ov. H. 11, 48.—
    (β).
    With dat.:

    novus dolori,

    Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—
    * (γ).
    With inf.:

    nova ferre jugum cervix,

    Sil. 16, 332.—
    3.
    Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.:

    vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    4.
    Recent:

    tu cognovisti omnia, novissima et antiqua,

    Vulg. Psa. 138, 5.—
    C.
    In eccl. Lat., renewed by grace:

    nova creatura,

    Vulg. 2 Cor. 5, 17:

    induite novum hominem,

    ib. Eph. 4, 24.—
    II.
    Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.:

    extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.:

    histriones,

    Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1:

    qui ex iis novissimus venit, necatur,

    Caes. B. G. 5, 56:

    novissimum agmen,

    the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line:

    novissimis praesidio esse,

    Caes. B. G. 1, 20:

    novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt,

    id. ib. 2, 11:

    dixitque novissima verba,

    Verg. A. 4, 650:

    novissima cauda,

    i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963:

    luna,

    Plin. 2, 13, 10, § 56.—
    2.
    Like Engl. last, extreme, highest:

    exempla,

    the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.:

    a summā spe, novissima exspectabat,

    id. ib. 6, 50:

    novissimum casum experitur,

    id. ib. 12, 33.—
    B.
    Esp. in eccl. Lat.
    1.
    Youngest:

    liberorum,

    Vulg. Jos. 6, 26.—
    2.
    Lowest in rank or fortune:

    de novissimis populi,

    Vulg. 3 Reg. 13, 33.—
    3.
    As subst.
    a.
    Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
    (α).
    Of place:

    terrae,

    Vulg. 1 Macc. 3, 9:

    a summo ad novissimum,

    the bottom, id. Isa. 56, 11.—
    (β).
    Of time:

    habent spem in novissimo,

    Vulg. Prov. 23, 18.—
    b.
    Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
    (α).
    Of place, the bottom, depths:

    abyssi,

    Vulg. Job. 38, 16.—
    (β).
    Of time:

    habebis in novissimis spem,

    Vulg. Prov. 24, 14; cf.:

    novissima hominis illius,

    the end, id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
    (α).
    Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner:

    ornata ut lepide! ut concinne! ut nove!

    Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15:

    verba nove aut insigniter dicta,

    Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
    (β).
    Form nŏvĭter, newly:

    BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA,

    Inscr. Orell. 24 (A. D. 377):

    amor noviter venit,

    Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup.: nŏvissĭmē.
    a.
    Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.:

    quod novissime nobiscum foedus fecissent,

    id. ib.:

    novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est,

    Sall. C. 33, 2:

    liber quem novissime tibi misi,

    Plin. Ep. 8, 3, 1:

    eloquendi rationem novissime repertam,

    Quint. 12 praef. § 3.—
    b.
    Of succession, lastly, last of all, finally:

    dicam primum... deinde... novissime,

    Sen. Ira, 3, 5, 2:

    primum... post haec... novissime,

    Quint. 3, 6, 24; cf.:

    primum... post haec... novissime,

    id. 11, 2, 41:

    vel... vel... vel novissime,

    id. 7, 1, 37:

    et... et... et novissime,

    id. 2, 4, 10:

    cum plura interrogāsset... novissime id inferebat,

    id. 5, 11, 3:

    novissime cum, etc. (= postremo),

    in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > novus

  • 74 scilicet

    scīlĭcet, adv. [contr. from sci- (root of scire) licet; cf. vide-licet, i-licet], or scīre lĭcet, as it is freq. written in Lucr. and in archaic lang. in Liv., and sometimes in Cels.; prop., you may understand or know, = Gr. dêlonoti, and serving to imply that a statement is in itself obviously true, and is not overlooked by the speaker (cf. Madv. ad Cic. Fin. 5, 1, 3).
    I.
    Lit., it is evident, clear, plain, or manifest; of course, naturally, evidently, certainly, undoubtedly, etc. (freq. and class.; cf.: nimirum, nempe).
    (α).
    With obj.-clause on account of scire (ante-class., and several times in Sall.; cf. videlicet): Pa. Neque illa ulli homini nutet, nictet, annuat, etc. Di. Optumumst:

    Ita scilicet facturam,

    very good; of course she will do so, Plaut. As. 4, 1, 42; id. Curc. 2, 2, 13; id. Rud. 2, 3, 64; id. Ps. 4, 7, 83; Ter. Heaut. 2, 3, 117; 4, 8, 15; Lucr. 2, 469; Sall. J. 4, 6; 102, 9; 113, 3; id. Fragm. 1, Orat. Phil. § 5.—
    (β).
    As a simple particle: Le. Tam ego homo sum quam tu. Me. Scilicet ita res est, that is clear enough, no one disputes that, Plaut. As. 2, 4, 83: Co. Utrum amicis hodie an inimicis tuis Daturu's cenam? Ba. Pol ego amicis scilicet, id. Ps. 3, 2, 89; id. Men. 2, 3, 41:

    nunc vivat necne, id Orcum scire oportet scilicet,

    id. Capt. 2, 2, 33:

    pol me haud paenitet Scilicet boni dimidium mihi dividere cum Jove,

    id. Am. 5, 1, 73:

    video jam illum virum cui praeficias officio et muneri. Huic scilicet, Africanus (inquit), uni paene: nam in hoc fere uno sunt cetera,

    Cic. Rep. 2, 42, 69; cf. id. ib. 1, 38, 60: quā mente esset Antonius, demonstravit: pessima scilicet et infidelissima, Nam, etc., Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 1: a te litteras exspectabam: nondum scilicet;

    nam has mane rescribebam,

    not yet to be sure, Cic. Att. 13, 3, 1:

    me in dolore... maxime scilicet consolatur spes, etc.,

    id. Fam. 1, 6, 1; id. Q. Fr. 2, 6, 2:

    quid ad haec Naevius? ridet scilicet nostram amentiam, qui, etc.,

    id. Quint. 17, 55:

    ego valde suspenso animo exspecto, primum te scilicet, deinde Marionem,

    id. Fam. 16, 3, 2; id. Att. 2, 19, 4:

    videtis ut senectus sit operosa et semper agens aliquid et moliens: tale scilicet, quale cujusque studium in superiore vita fuit,

    such, naturally, id. Sen. 8, 26:

    Brutus terram osculo contigit: scilicet, quod ea communis mater omnium mortalium esset,

    evidently because, Liv. 1, 56 fin. —Often followed by sed, tamen, etc.:

    cognoscat (orator) rerum gestarum et memoriae veteris ordinem, maxime scilicet nostrae civitatis, sed etiam imperiosorum populorum et regum illustrium,

    Cic. Or. 34, 120:

    scilicet nimis hic quidem est progressus, sed ex eo ipso est conjectura facilis,

    id. de Or. 3, 23, 128; id. Q. Fr. 2, 12, 2:

    maxime scilicet in homine, sed in omni animali,

    id. Fin. 5, 20, 55:

    me species quaedam commovit, inanis scilicet, sed commovit tamen,

    id. ib. 5, 1, 3: nihil scilicet novi, ea tamen quae te ipsum probaturum esse confidam, id. ib. 1, 8, 28:

    tuli scilicet moleste, ut debui, sed tamen constitui ad te venire,

    id. Fam. 9, 23: tu interea Romae scilicet amicis praesto fuisti;

    sed tamen illud cogita, etc.,

    id. Mur. 20, 42; id. Tusc. 5, 39, 114:

    Meneclides quidam, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,

    Nep. Epam. 5, 2: nota scilicet illa res, cum Decimus quidam Verginius, etc., that event is surely well known, etc., id. Rep. 2, 37, 63.—In an assertion put in the form of a question: Ch. Huc cum advenio, nulla erat. Pa. Comites secuti scilicet sunt virginem? followed her of course, Ter. Eun. 2, 3, 54.—
    (γ).
    Elliptically (only ante-class.):

    manifesta palam res indicat, inquis, in auras Aëris e terrā res omnes crescere alique, etc.... Scilicet: et nisi nos, etc.,

    to be sure, by all means, quite right, certainly, Lucr. 1, 809. —Esp. as an answer: Le. Abi ad meam sororem. St. Ibitur. Le. Et gratulator meae sorori. St. Scilicet, of course, certainly, Plaut. Trin. 2, 4, 178; id. Ps. 4, 7, 82; id. Poen. 3, 2, 23; 3, 4, 25; id. Rud. 4, 3, 12; Ter. Eun. 3, 1, 11; 5, 8, 10; id. Ad. 4, 7, 11; 4, 7, 33; id. Hec. 3, 5, 17; id. Phorm. 5, 3, 9. —
    B.
    In partic., of course, to be sure, doubtless, certainly, forsooth, when an assertion that is obviously false is ironically made or accepted (class.): Si. Meum gnatum rumor est amare. Da. Id populus curat scilicet! of course people trouble themselves a great deal about that! Ter. And. 1, 2, 14 (also cited Cic. Att. 13, 34); cf.:

    scilicet is superis labor est, ea cura quietos Sollicitat,

    Verg. A. 4, 379; Cic. Q. Fr. 1, 3, 1:

    et ego id scilicet nesciebam!

    id. Fin. 2, 31, 102:

    et tu scilicet mavis numine deorum id factum quam casu arbitrari?

    id. Div. 2, 21, 47; id. Verr. 2, 1, 54, § 142:

    scilicet tibi graviorem dolorem patrui tui mors attulit quam C. Graccho fratris, et tibi acerbior ejus patrui mors est, quem numquam vidisti quam illi ejus fratris, quicum concordissime vixerat, etc.,

    id. Rab. Perd. 5, 14:

    scilicet is sum, qui existimem, Cn. Pisonem et Catilinam nihil scelerate ipsos per sese sine P. Sullā facere potuisse,

    id. Sull. 24, 67; id. Pis. 9, 19; Quint. 8, prooem. § 25; cf.:

    unde illa scilicet egregia laudatio: Tanto melior, ne ego quidem intellexi,

    id. 8, 2, 18:

    scilicet medio triennio defuerat tempus, etc.,

    Tac. A. 6, 23; 1, 8 fin.; 3, 59; 11, 24; id. Agr. 2 al.—
    II.
    Transf., in the postAug. per. sometimes, like dêlonoti in later Greek, merely as an expletory or explanatory particle, namely, to wit, that is to say:

    quaedam etiam opera sub nomine alieno, nepotum scilicet et uxoris sororisque, fecit,

    Suet. Aug. 29; id. Tib. 14:

    manente villā, qualis fuerit olim, ne quid scilicet oculorum consuetudini deperiret,

    id. Vesp. 2; so,

    ne scilicet,

    id. Gram. 4; Vulg. Gen. 2, 25 et saep.

    Lewis & Short latin dictionary > scilicet

  • 75 scire licet

    scīlĭcet, adv. [contr. from sci- (root of scire) licet; cf. vide-licet, i-licet], or scīre lĭcet, as it is freq. written in Lucr. and in archaic lang. in Liv., and sometimes in Cels.; prop., you may understand or know, = Gr. dêlonoti, and serving to imply that a statement is in itself obviously true, and is not overlooked by the speaker (cf. Madv. ad Cic. Fin. 5, 1, 3).
    I.
    Lit., it is evident, clear, plain, or manifest; of course, naturally, evidently, certainly, undoubtedly, etc. (freq. and class.; cf.: nimirum, nempe).
    (α).
    With obj.-clause on account of scire (ante-class., and several times in Sall.; cf. videlicet): Pa. Neque illa ulli homini nutet, nictet, annuat, etc. Di. Optumumst:

    Ita scilicet facturam,

    very good; of course she will do so, Plaut. As. 4, 1, 42; id. Curc. 2, 2, 13; id. Rud. 2, 3, 64; id. Ps. 4, 7, 83; Ter. Heaut. 2, 3, 117; 4, 8, 15; Lucr. 2, 469; Sall. J. 4, 6; 102, 9; 113, 3; id. Fragm. 1, Orat. Phil. § 5.—
    (β).
    As a simple particle: Le. Tam ego homo sum quam tu. Me. Scilicet ita res est, that is clear enough, no one disputes that, Plaut. As. 2, 4, 83: Co. Utrum amicis hodie an inimicis tuis Daturu's cenam? Ba. Pol ego amicis scilicet, id. Ps. 3, 2, 89; id. Men. 2, 3, 41:

    nunc vivat necne, id Orcum scire oportet scilicet,

    id. Capt. 2, 2, 33:

    pol me haud paenitet Scilicet boni dimidium mihi dividere cum Jove,

    id. Am. 5, 1, 73:

    video jam illum virum cui praeficias officio et muneri. Huic scilicet, Africanus (inquit), uni paene: nam in hoc fere uno sunt cetera,

    Cic. Rep. 2, 42, 69; cf. id. ib. 1, 38, 60: quā mente esset Antonius, demonstravit: pessima scilicet et infidelissima, Nam, etc., Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 1: a te litteras exspectabam: nondum scilicet;

    nam has mane rescribebam,

    not yet to be sure, Cic. Att. 13, 3, 1:

    me in dolore... maxime scilicet consolatur spes, etc.,

    id. Fam. 1, 6, 1; id. Q. Fr. 2, 6, 2:

    quid ad haec Naevius? ridet scilicet nostram amentiam, qui, etc.,

    id. Quint. 17, 55:

    ego valde suspenso animo exspecto, primum te scilicet, deinde Marionem,

    id. Fam. 16, 3, 2; id. Att. 2, 19, 4:

    videtis ut senectus sit operosa et semper agens aliquid et moliens: tale scilicet, quale cujusque studium in superiore vita fuit,

    such, naturally, id. Sen. 8, 26:

    Brutus terram osculo contigit: scilicet, quod ea communis mater omnium mortalium esset,

    evidently because, Liv. 1, 56 fin. —Often followed by sed, tamen, etc.:

    cognoscat (orator) rerum gestarum et memoriae veteris ordinem, maxime scilicet nostrae civitatis, sed etiam imperiosorum populorum et regum illustrium,

    Cic. Or. 34, 120:

    scilicet nimis hic quidem est progressus, sed ex eo ipso est conjectura facilis,

    id. de Or. 3, 23, 128; id. Q. Fr. 2, 12, 2:

    maxime scilicet in homine, sed in omni animali,

    id. Fin. 5, 20, 55:

    me species quaedam commovit, inanis scilicet, sed commovit tamen,

    id. ib. 5, 1, 3: nihil scilicet novi, ea tamen quae te ipsum probaturum esse confidam, id. ib. 1, 8, 28:

    tuli scilicet moleste, ut debui, sed tamen constitui ad te venire,

    id. Fam. 9, 23: tu interea Romae scilicet amicis praesto fuisti;

    sed tamen illud cogita, etc.,

    id. Mur. 20, 42; id. Tusc. 5, 39, 114:

    Meneclides quidam, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,

    Nep. Epam. 5, 2: nota scilicet illa res, cum Decimus quidam Verginius, etc., that event is surely well known, etc., id. Rep. 2, 37, 63.—In an assertion put in the form of a question: Ch. Huc cum advenio, nulla erat. Pa. Comites secuti scilicet sunt virginem? followed her of course, Ter. Eun. 2, 3, 54.—
    (γ).
    Elliptically (only ante-class.):

    manifesta palam res indicat, inquis, in auras Aëris e terrā res omnes crescere alique, etc.... Scilicet: et nisi nos, etc.,

    to be sure, by all means, quite right, certainly, Lucr. 1, 809. —Esp. as an answer: Le. Abi ad meam sororem. St. Ibitur. Le. Et gratulator meae sorori. St. Scilicet, of course, certainly, Plaut. Trin. 2, 4, 178; id. Ps. 4, 7, 82; id. Poen. 3, 2, 23; 3, 4, 25; id. Rud. 4, 3, 12; Ter. Eun. 3, 1, 11; 5, 8, 10; id. Ad. 4, 7, 11; 4, 7, 33; id. Hec. 3, 5, 17; id. Phorm. 5, 3, 9. —
    B.
    In partic., of course, to be sure, doubtless, certainly, forsooth, when an assertion that is obviously false is ironically made or accepted (class.): Si. Meum gnatum rumor est amare. Da. Id populus curat scilicet! of course people trouble themselves a great deal about that! Ter. And. 1, 2, 14 (also cited Cic. Att. 13, 34); cf.:

    scilicet is superis labor est, ea cura quietos Sollicitat,

    Verg. A. 4, 379; Cic. Q. Fr. 1, 3, 1:

    et ego id scilicet nesciebam!

    id. Fin. 2, 31, 102:

    et tu scilicet mavis numine deorum id factum quam casu arbitrari?

    id. Div. 2, 21, 47; id. Verr. 2, 1, 54, § 142:

    scilicet tibi graviorem dolorem patrui tui mors attulit quam C. Graccho fratris, et tibi acerbior ejus patrui mors est, quem numquam vidisti quam illi ejus fratris, quicum concordissime vixerat, etc.,

    id. Rab. Perd. 5, 14:

    scilicet is sum, qui existimem, Cn. Pisonem et Catilinam nihil scelerate ipsos per sese sine P. Sullā facere potuisse,

    id. Sull. 24, 67; id. Pis. 9, 19; Quint. 8, prooem. § 25; cf.:

    unde illa scilicet egregia laudatio: Tanto melior, ne ego quidem intellexi,

    id. 8, 2, 18:

    scilicet medio triennio defuerat tempus, etc.,

    Tac. A. 6, 23; 1, 8 fin.; 3, 59; 11, 24; id. Agr. 2 al.—
    II.
    Transf., in the postAug. per. sometimes, like dêlonoti in later Greek, merely as an expletory or explanatory particle, namely, to wit, that is to say:

    quaedam etiam opera sub nomine alieno, nepotum scilicet et uxoris sororisque, fecit,

    Suet. Aug. 29; id. Tib. 14:

    manente villā, qualis fuerit olim, ne quid scilicet oculorum consuetudini deperiret,

    id. Vesp. 2; so,

    ne scilicet,

    id. Gram. 4; Vulg. Gen. 2, 25 et saep.

    Lewis & Short latin dictionary > scire licet

  • 76 gero

    gessī, gestum, ere
    1)
    а) нести, таскать (onus Vr; saxa in muros L); носить (arma V; vestem Lcr; clavam dextrā manu Nep; barbam, crines V, O)
    partum (utĕrum) g. PMбыть беременной
    б) перен. иметь (cornua fronte O; animum muliebrem Enn; similitudĭnem alicujus C)
    2) носить в себе, питать, чувствовать (inimicitias C; odium in aliquem L)
    aliter atque animo gerebat Sl — не так, как чувствовал, т. е. скрывая свои подлинные чувства
    3) представлять, изображать, играть роль (g. persōnam alicujus C)
    prae se g. — выказывать, обнаруживать ( quandam utilitatem C)
    4) приносить, производить на свет, порождать (terra gerit fructūs Vr; insula — sc. Siciliagessit Empedoclem Lcr)
    5) вести (bellum, rem, negotium C, L etc.)
    se g. — вести (держать) себя, поступать (honeste, moderate C etc.)
    se g. pro aliquo C, Dig и g. aliquem Just, PJ, Cld, SenT, Ap — разыгрывать из себя (выдавать себя за) кого-то, играть чью-то роль
    res gestae (или gesta, ōrum n.) C, L, Nep etc. — (бранные) подвиги, боевые действия, военные дела
    res pace belloque gestae L — дела как мирные, так и военные
    7) командовать, начальствовать ( eo cornu Nep); сражаться
    8) выполнять, ведать, занимать пост (g. munus, consulātum, magistratum, praetūram C, L etc.); управлять, руководить (g. rem publicam C; comitia C)
    9) проводить время, жить (g. aetatem cum aliquo Sulpicius ap. C)
    quadragesĭmum sextum aetatis annum g. Suиметь 46-й год от роду
    morem g. alicui C — быть уступчивым в отношении кого-л. (действовать в угоду кому-л.)

    Латинско-русский словарь > gero

  • 77 cognosco

    cō-gnōsco, gnōvī, gnitum, ere (co und gnōsco = nōsco), einen Ggstd. kennen lernen, erkennen (auch = erproben), wahrnehmen, bemerken, vernehmen, erfahren, ersehen, zur Kenntnis od. Erkenntnis einer Sache gelangen, von etw. unterrichtet werden od. sich unterrichten, u. im Perf. auch = kennen, wissen, durch sinnliche od. geistige Wahrnehmung, durch Autopsie, Lektüre, Umgang, Erfahrung, Studium, I) im allg.: α) m. Acc.: sensus ignem cognoscere vere, Lucr.: c. regiones, Caes.: alcis sepulcrum, Suet.: ephebum Temni, Cic.: infantem, Suet.: multa animalia hoc primum saeculo, Sen.: strepitus pedum, Verg. – miserias sociorum, vernehmen, Cic.: responsum, Nep.: sententiam alcis, Nep.: naturam alcis, Sall.: morem hostium, Sall.: animos omnium facile, Nep.: alqm bene cognovisse, Cic.; vgl. alci bene cognitum esse, Caes. in Cic. ep.: antiquitatem diligenter habere cognitam, Nep. – fidem alcis, Caes.: summam in se voluntatem alcis, Caes. – haec animum cognoscere posse, Lucr.: perspicere cognoscereque naturam rerum, Cic.: ius civile domi, Cic. – m. Abl. wodurch? corpora tactu, Lucr.: matrem risu, Verg.: amnem assiduo venatu, Verg.: alqd experiendo magis quam discendo, Cic.: ea et litteris multorum et nuntiis cognosse, Cic.: Gallos, novam gentem, pace potius cognosci quam armis, Liv. – m. per u. Akk., deditio per nuntios cognita, Sall. fr.: homo per se cognitus (= homo novus), Cic. – m. ab u. ex m. Abl. = von jmd. od. aus etw., ab alqo haec dicta, Caes.: certissima putabo, quae ex te cognoro, Cic.: c. iter hostium ex perfugis, Sall.: alqm ex litteris alcis, Cic.: alqd non tam ex re, quam ex alcis factis decretisque, Cic.: illa cognosces ex aliis; a me pauca et ea summatim, Cic. ep. 10, 28, 3. – m. ab u. ex m. Abl. = an (aus) etw. (s. Held Caes. b. G. 1, 22, 1), id a Gallicis armis et insignibus, Caes.: alqm sermone ab ipso, Phaedr.: ab eiusdem motu numerorum naturam vimque, Cic.: quaedam magis ex aliorum contentione, quam ipsa per sese, Cic.: ex particula parva scelerum et crudelitatis tuae genus universum, Cic.: alcis adventum ex colore vestitus, Caes. – m. in u. Abl. = in od. bei etw., puerum in Iudo, Nep.: acerrimi viri praestantem prudentiam in omnibus rebus, Nep.: quae in vivis modo cognosci possunt, Cels. – m. einem zweiten Acc. als was? c. alqm bonum, Cic.: alqm hominem pudentem et officiosum, Cic.: alqm hominem summā probitate, Cic.: aliter rem publicam se habentem, Cic.: domos atque villas in urbium modum exaedificatas, Sall.: tam praesentes alibi divos, Verg. – m. Genet. od. Abl. der Eigenschaft, kennen lernen = erproben (s. Held Caes. b. G. 1, 28, 4. Nipperd. Tac. ann. 13, 6, 14), alqm magni animi, magnae inter Gallos auctoritatis cognovisse, Caes.: alqm paratissimo animo cognovisse, Cic. – β) m. Acc. u. Infin. u. im Passiv m. Nom. u. Infin., Attici nostri te valde studiosum esse cognovi, Cic.: signo detracto cognoscit sibi pereundum esse, Nep.: magnam multitudinem convenisse hostium in fines Pictonum litteris nuntiisque Duratii cognoscit, Hirt. b. G.: Metello iam antea experimentis cognitum erat genus Numidarum infidum esse, Sall.: cognitus (erkannt, dabei ertappt) Iphicli surripuisse boves, Prop. 2, 3, 52. – per exploratores Caesar cognoscit et montem a suis teneri et Helvetios castra movisse, Caes.: ab his cognoscit non longe ex eo loco oppidum Cassivellauni abesse, Caes.: id factum (esse) ex suis hospitibus cognoverat, Caes.: ex litteris imperatoris ita esse cognovit, Sall. – ecquid ab (an) impressae cognoscis imagine gemmae haec tibi Nasonem scribere verba, Ov.: ut abs te gratissimus esse cognoscerer, Cic. ep. 1, 5. litt. a. § 1. – u. im Abl. absol. (vgl. no. γ), cognito, nachdem man erfahren, in Erfahrung gebracht, cognito vivere Ptolemaeum, Liv.: cognito mandatum sibi auxilium, Aurel. Vict.: ex agrestibus cognito hostium naves ad Aethaliam stare, Liv. – Dafür spätlat. cognito mit folg. quod (den Umstand, daß usw.), Iustin. 1, 7, 9 (dazu Fittb.) u. ö. Treb. Poll. Gallien. 3, 6. Vopisc. Prob. 10, 8. – γ) m. folg. indir. Fragesatz: tandem cognosti, qui siem, Ter.: cognoscite nunc, quae potestas decemviris et quanta detur, Cic.: cognoscendi quid fieret facultas, Caes.: qualis esset natura montis, qui cognoscerent misit, Caes.: id socordiane an casu factum sit, parum cognovi, Sall.: ibi per certos exploratores in singula diei tempora, quae ad Avaricum agerentur, cognoscebat, Caes. – u. im Abl. absol. (vgl. no. β), nachdem man erfahren, in Erfahrung gebracht, Romae nondum cognito, qui fuisset exitus in Illyrico, Tac. – δ) m. folg. de u. Abl. = über etw. Kunde od. Nachricht erhalten (erlangen, sich verschaffen), von etw. unterrichtet werden od. sich unterrichten od. sich unterrichten lassen, habes consilia nostra; nunc cognosce de Bruto, Cic.: ibi cognoscit de Clodii caede, Caes. – de omnibus rebus, quae ad te pertinent, quid actum, quid constitutum sit, optime ex M. Plaetorio cognosces, Cic.: simul consul ex multis de hostium adventu cognovit, Sall.: de meo studio... credo te cognoscere ex litteris tuorum, Cic. – ε) absol.: nobis pleraque digna cognitu obvenere, Tac.: quo res facilior cognitu esset, Cornif. rhet.: id quod ei... facile erit cognitu, Cic.: quae res harum aliquam rem consequantur faciles erunt cognitu, Cic.

    II) insbes.: a) wie erkennen, als allg. Ausdr. auch = wiedererkennen (s. Gernh. Cic. Lael. 1, 5. Benecke Cic. Cat. 3, 5, 10 u. Iustin. 2, 6, 20. Kritz u. Fabri Sall. Cat. 47, 3. Fabri Liv. 24, 16, 5. Mencken Observv. p. 113 sqq.), et signum et manum suam, Cic.: pecus, Liv.: suas res, sua, Liv.: Cratippum, Cic.: inimicos suos, Sall.: inter ceteras Veturiam, Liv.: alqm facie (am G.), Liv.: cuius erat facies, in qua mater paterque cognosci possent, Ov.: alii cives Romani, ne cognoscerentur, involutis e carcere capitibus rapiebantur, Cic. – b) vor Gericht jmd. als eine bestimmte Pers. erkennen u. dadurch jmds. Identität (d.i. daß er ein röm. Bürger sei u. seinen Namen mit Recht trage) bezeugen, bescheinigen, cum eum Syracusis amplius centum cives Romani cognoscerent, Cic. II. Verr. 1, 14: u. so Cic. Verr. 5, 72. – c) (wie ἀναγιγνώσκειν) von einer Schrift Kenntnis nehmen, sich mit einer Schrift dem Inhalt nach bekannt machen, sie einsehen, eine Schrift, einen Schriftsteller lesen, studieren, α) übh.: litteras, Cic. u. Nep.: libellum, Suet.: librum, Nep.: Servii orationem, Cic.: audire oratores Graecos cognoscereque eorum litteras, Cic.: edicta veterum praetorum legere atque c., Gell.: c. Demosthenem totum, Cic.: auctores, Tac. dial. – absol., quid tam iucundum cognitu atque auditu, quam sapientibus sententiis gravibusque verbis ornata oratio et perpolita? Cic. – d) wie γιγνώσκειν u. das alttestam. erkennen, euphemist. vom fleischlichen Umgange, virum, Ov.: uxorem alcis adulterio, Iustin.: Postumia stupro cognita, Tac.: tacito iam cognita furto Deidamia mihi, Stat. – e) beurteilend in etw. Einsicht gewinnen od. zu gewinnen suchen, etw. prüfen, untersuchen, α) übh.: accipe et cognosce signum, Plaut. Pseud. 988: nam et cognoscendi et ignoscendi dabitur peccati locus, Ter. heaut. 218: u. so prüfen u. dah. unterscheiden, ova, Cic. Acad. 2, 86: numerum tuorum militum reliquiasque, mustern, Cic. Pis. 92. – β) v. Theaterpublikum, favete, adeste aequo animo et rem cognoscite, Ter.: aequum est vos cognoscere atque ignoscere, si etc., Ter. – γ) v. Sachwalter, eine zu verteidigende Sache, rem tantam, tot controversiis implicatam, Cic.: causas diligenter penitusque, Cic. – δ) v. Richter od. einem andern Magistrate u. dgl. untersuchen, eine Untersuchung (ein Verhör) anstellen, Gericht halten, m. Acc., causam od. causas, Cic.: causā cognitā (Ggstz. causā incognitā), Cic. – m. de u. Abl., de agro Campano, Cic.: de hereditate, Cic.: cognoscere statuereque de controversiis regum, Liv.: de eorum postulatis, Caes.: c. de actis Caesaris, Cic.: de servo corrupto, ICt. – absol., Verres adesse iubebat, Verres cognoscebat, Verres iudicabat, Cic.: Caesar ut cognosceret, postularunt, Caes.: magistratibus pro tribunali cognoscentibus, Suet. – / Perf. -Formen zsgzg. cognosti, cognostis, cognorim, -ris, -rit, cognoram, cognossem, cognossent, cognoro, cognosse, oft bei Cic. u.a., s. Neue-Wagener Formenl.3 3, 487 u. Georges, Lexik. d. lat. Wortf. S. 145. – cognoscin = cognoscisne, Plaut. Amph. 822 codd.; Poen. 5, 3, 11 codd.; vgl. C. F. W. Müller Nachtr. usw. S. 101. – vulg. Partiz. Perf. Pass. cognotus, Itala (Cant.) Luc. 24, 35; Itala (Clar.) 1. Cor. 13, 12.

    lateinisch-deutsches > cognosco

  • 78 comparo [1]

    1. com-paro, āvī, ātum, āre, beschaffen, I) durch äußere, meist mater. Anstalten, a) lebl. Objj. u. leb. Wesen anschaffen (auch durch Kauf = ankaufen), verschaffen, bereiten, herrichten, zurichten, instand-, in Bereitschaft setzen, ausrüsten, zurüsten, Menschen = aufbieten, aufbringen, aufstellen, α) aktiv, navem et mulierem, Plaut.: praedia, ankaufen, Plin. ep.: aurum ac vestem atque alia quae opus sunt, Ter.: imbres nivesque (v. personif. Winter), Hor.: diligentia comparat divitias, neglegentia corrumpit animum, Cornif. rhet.: c. discipulum, Cic. – u. (als milit. t. t.) arma, Liv.: classem, Cic.: milites, Liv.: copias, Nep.: equitatum, Cic.: exercitum, Cic.: praesidium, Caes.: rem frumentariam, Caes. – m. Ang. wie? paulo studiosius tabulas pictas, Cic.: gemmas, signa, tabulas antiqui operis animosissime, Suet. – m. Ang. wo? ibi domicilium, Liv. – m. Ang. woher? multiplicem undique familiam, Suet.: boves de vicinis, Pallad.: magnas Romae copias ex delectu Italiae, Cic.: ex commodis od. ex incommodis alcis sua commoda, sich jmds. Wohlergehen od. Unglück zunutze machen, Ter. – m. Ang. wem? für od. gegen wen? durch Dat., alci quadraginta minas, Plaut.: donum huic dono contra, Plaut.: aquam calidam fesso marito, Tibull.: funestas epulas fratri, Cic.: uniones singulos non singulis auribus, Sen.: accusatorem filio suo, aufstellen gegen s. S., Cic. – m. Angabe von wem? alci a civitatibus laudationes (lobende Zeugnisse) per vim et metum, Cic. – m. Ang. gegen wen? venenum in alqm, Suet.: de perfugis nostris copias comparat is contra nos, Cic. – mit Ang. wonach? voltum e voltu, einrichten, Plaut. Amph. 960. – m. Ang. wozu? supellectilem non ad usum modo, sed ad ostentationem luxus, Curt.: homines ad lecticam, Catull.: bestias ad munus populi, Suet.: ad hanc rem conficiendam quam plurimos utres atque etiam culleos, Nep.: u. (im Bilde) totam hanc fere legem ad eius opes evertendas tamquam machinam comparari, Cic.: c. animum auditoris idonee ad reliquam dictionem, vorbereiten, Cic.: ferrum in tutelam sui, in alterius perniciem, Quint.: sex tribunos ad intercessionem, gewinnen für usw., Liv.: milites ad resistendum, Nep.: manum in ultionem domini, Suet.: illa (animalia), quae vel scindendo solo vel maturando itineri comparamus, Ps. Quint. decl. – mit Ang. wodurch? victum labore et industriā, Cic. fr.: magisteria sacerdotii ambitione et licitatione, durch Steigern um die Wette sich zu verschaffen suchen, Suet.: res naturā comparatae (Ggstz. res artificiosae), Cornif. rhet. – m. Ang. wie teuer? care cibum, Val. Max.: ad saginam ferarum carius pecudes, zu teuer ankaufen, Suet.: quanti quasque (pecunias) ante civile bellum comparassent, Suet. (vgl. no. b). – n. pl. des Partiz. subst., reddere comparata, die (durch Kauf) erworbenen Gegenstände, Eutr. 8, 13. – β) refl. se comparare, sich rüsten, sich in Bereitschaft setzen, sich anschicken, sich gefaßt machen od. halten, dum se uxor comparat, Cic.: u. itaque se comparat, homines ex agris arcessit, Cic. – gew. m. Ang. wozu? durch ad u. Akk., se ad iter in diem posterum, Liv.: se ad respondendum, Cic.: u. (als milit. t. t.) se ad eruptionem atque omnes casus, Caes. – γ) Passiv comparari medial = sich anschicken sich rüsten, m. Ang. wozu? durch ad od. in m. Akk., ita fiet, ut iisdem locis et ad suadendum et ad dissuadendum simus comparati, gerüstet sind, Cornif. rhet. 3, 4: ab hoc colloquio legati Romani in Boeotiam comparati sunt, rüsteten sich (schickten sich an) zur Abreise nach B., Liv. 42, 43, 4. – δ) mit folg. Infin., si quis urere tecta comparat, sich anschickt, Ov. trist. 2, 267 sq.: et in requiem fessos dare comparat artus, Ps. Verg. cul. 205. – ε) absol. (bes. als milit. t. t.), datur spatium comparandi, Cic.: datur tempus ad comparandum, Nep.: habere tempus ad comparandum, Liv. – impers., ex hac quoque parte diligentissime comparatur, Cic. – b) Vorkehrungen u. Zustände aller Art vorbereiten, zurüsten, veranstalten, bereiten, stiften, veranlassen, u. dgl., iter ad alqm, Nep.: bellum, Liv.: fugam, Caes.: societates, amicitias, Cic.: tumultus domesticos et intestinos, Cornif. rhet.: accusationem c. et constituere, Cic.: nuptias domi, Cornif. rhet.: convivium magnifice et ornate, Cic.: bellum omni ratione, Nep.: bellum ita, ut etc., Liv. – m. Ang. wem? alci convivium, Val. Max.: crudelissimum et luctuosissimum exitium patriae, Cic.: sibi aditus ad alias res, Cic.: alci insidias, Curt. u. Iustin.: alci insidias per alqm, Cic.: capiti alcis insidias, Curt. – m. Angabe um welchen Preis? ludos HS CCC, Cic. – m. Ang. gegen wen? bellum contra aras et focos, Cic.: bellum adversus alqm, Caes.: insidias in caput alcis, Curt. – m. Ang. wozu? wofür?incendium ad interimendum (eum) vivum, Nep.: subsidia ad omnes casus, Caes.: remedium sibi ad magnitudinem frigorum et tempestatum vim, Cic.: dolum ad capiendos eos, Liv. – m. Ang. wodurch? sibi auctoritatem re bene gestā, Caes.

    II) durch innere Einrichtung, Anordnung so u. so bestellen, stellen, (= in die u. die Stellung od. Verfassung-, in das u. das Verhältnis-, in die u. die Lage bringen), so u. so einrichten, anordnen, bestimmen, α) Pers.u. deren Charakter: sic fuimus semper comparati, ut etc., Cic.: ita comparatam esse hominum naturam, ut etc., Ter. – u. se comp. m. folg. Infin., sich dazu verstehen, zu usw., Turpil. com. 99. Titin. com. 57: u. ita se comp. (sich so stellen) m. Infin., Ter. eun. 47. – β) menschl. Zustände, Einrichtungen u. dgl. (bes. durch Anordnungen, Gesetze, v. den Vorfahren usw., s. Dietsch u. Fabri Sall. Cat. 51, 8): numquam vidi iniquius certationem comparatam (so übel bestellte Händel), quam hodie inter nos fuit, Ter.: o iura praeclara atque divinitus a nostris maioribus iam inde a principio Romani nominis comparata! Cic. Balb. 31. – gew. (meist mit vorhergeh. allgem. Pronomen beim Aktiv als Objekt, beim Passiv als Subjekt) m. folg. ut od. quod., zB. itaque maiores nostri raro id accidere voluerunt, praetores, ut considerate fieret, comparaverunt, Cic. Quint. 51: bene maiores nostri hoc comparaverunt, ut neminem regem, quem armis cepissent, vitā privarent, Cornif. rhet. 4, 23: u. im Pass., quoniam ita ratio comparata est vitae, ut alia aetas oriatur, Cic.: ita quoique in aetate hominum comparatum, voluptatem ut maeror comes consequatur, Plaut.: quam inique comparatum est, ut etc., wie ungerecht ist es in der Welt eingerichtet, Ter.: cum ita a natura comparatum sit, ut etc., Sen.: naturā hoc ita comparatum est, ut etc., Liv.: u. iam hoc prope iniquissime comparatum est, quod (weil, daß usw.) etc., Cic. – / Archaist. comparassit = comparaverit, Plaut. Epid. 122 G.

    lateinisch-deutsches > comparo [1]

  • 79 littera

    littera, ae, f. (lino), der Buchstabe, I) eig.: A littera, Cic., u. littera A, Vitr.: U et O litterae, Quint.: verba ac litterae legis, der B. des G. (Ggstz. sententia voluntasque), Cic. – nescius litterarum, der nicht schreiben kann, Varro: ignarus litterarum et carminum, Tac.: lenis appellatio litterarum, Cic.: litterarum ductus, Züge der B., Quint.: prima litterarum elementa, das ABC, Alphabet, Quint.: litterae figura, Plin.: litterarum formae, Cic., Quint. u. Tac.: Graecae litterae imago, quae delta dicitur, Mela (vgl. Delta, quod nomen a similitudine litterae accepit, Auct. b. Alex.): litterarum inventores, Tac.: miraculum litterarum (der B. = der Schreibkunst), Liv.: litterarum u. priscarum litterarum notae (Schriftzeichen), Cic.: litterarum nomina, Vib. Sequ.: litterarum nomina et contextus, Quint.: litterarum ordo, Plin. u. Suet.: series litterarum, Amm.: scientia litterarum, Schreibkunst, Paul. dig. 29, 2, 93. § 1 (vesch. von unten no. II, B, 2, c): litterarum simulacra, Sen.: homo trium litterarum, d.i. FUR, der Dieb, Plaut.: is (magister pastorum) sine litteris (ohne lesen u. schreiben zu können) idoneus non est, Varro. – litterae argenteae, Cic., aureae, Tac.: unius et viginti litterarum formae aureae, Cic.: littera (die Schriftzüge AI) communis pueroque viroque, Ov.: litterae cruentae, Cic.: eburneae litterarum formae, Quint.: littera finalis, Endbuchstabe, Macr.: funesta (die Schriftzüge der Totenklage AI), Ov.: litterae grandes, Unzial-, Versalbuchstaben, Cic.: littera Graeca, Cic. u.a.: quattuor atque viginti Graecae litterae, Aur. Vict.: litterae inanes (tote), Liv. 3, 56, 13 u. 33, 31, 2 (versch. von unten no. II, B, 2, b): lapidariae, Steinschrift, Lapidarschrift, Petron.: Latinae, Cic. u. Tac.: lepidae, Plaut.: littera longa, Plaut.: litterae maximae, Unzialbuchstaben, Cic.: minutae, Plaut. u. Cic.: minutulae, Vopisc., minutissimae, Suet.: littera quadrata, Unzialschrift, Petron.: litterae oblitteratae, Tac.: priscae, Cic. u. Liv.: littera salutaris (das A als Abkürzung von absolvo), Ggstz. littera tristis (das C als Abkürzung von condemno), Cic. Mil. 15: littera sanguinolenta, Ov.: litterae veterrimae Graecorum, Tac. – tres litteras adicere (sc. Latinis litteris), Tac.: obscenius concurrunt litterae, Cic.: Helvetiorum tabulae litteris Graecis confectae, Caes.: epistula Graecis conscripta litteris, Caes.: tabula conscripta litteris verbisque Graecis, Suet.: alqd litteris consignare od. custodire, etw. schriftlich aufzeichnen, Cic.: hinc liber non parum continet litterarum, ist schon ausführlich genug geworden, Cic.: eos versus in litteras dare, niederschreiben, Macr.: digerere in litteram, alphabetisch ordnen, Sen.: litteras discere, das Alphabet lernen, Plaut.: litterarum nomina et contextum prius quam formas discere, Quint.: apud alqm litteras discere, bei jmd. lesen lernen, Cic.: littera pro verbis, quam pes in pulvere duxit, Schriftzeichen, die der Fuß im St. zog, Ov.: reliquas gemmas per litterarum ordinem (in alphabetischer Ordnung) explicare, Plin.: nulla quae possit exstat littera Nasonis sanguinolenta legi, Ov.: ne illi sit cera, ubi facere possit litteras (schreiben könne), Plaut.: ne litteram quidem ullam focimus (habe geschrieben) nisi forensem, Cic.: ex se facere litteram longam (ein I), sich aufhängen, Plaut.: eius diei senatus consulta aureis litteris figere in curia, in goldener Schrift an der Kurie anbringen, Tac.: littera fundit se (zerfließt auf dem Papier), Plin.: haerere circa litterarum formas, noch beim Buchstabieren stehen, Quint.: rostro humi A litteram imprimere (v. Schwein), Cic.: litteras incīdere in lignum, Gell.: grandibus litteris nomen incīdere, Cic.: foedus litteris incīdere, Liv.: in basi statuarum maximis litteris incisum esse, Cic.: de alqa re littera nulla in eorum scriptis invenitur, Cic.: legere (lesen können) litteras minutulas, Vopisc.: alqd litteris mandare, niederschreiben, Cic. u. Caes.: ad me litteram numquam misit, Cic. (u. so ellipt., neque ullam litteram ad me, verst. misit, Cic.): alqm (= alcis vitam) in litteras mittere, jmds. Leben niederschreiben, Vopisc.: vellem nescirem litteras! u. quam vellem nescire litteras! o daß ich doch nicht schreiben könnte! Sen. de clem. 2, 1, 2 u. Suet. Ner. 10, 2 (versch. von unten no. II, B, 2, c): litteris parcere, das Papier schonen, Cic.: nullam litteram pupillo, nullam matri eius, nullam tutoribus reddidit, gab dafür keinen B., Cic.: vitam alcis in litteras referre, niederschreiben, Vopisc.: sedecim litterarum formas repperisse, Tac.: litteram nullam reliquisse (hinterlassen haben), Cic.: littera alia aliam scandit, Plaut.: scire litteras, die B. kennen = lesen od. schreiben können, Plaut. truc. 735. Cornif. rhet. 3, 30. Vitr. 1, 1, 4; dah. auch = die Buchführung verstehen, Cic. de rep. 5, 5 (versch. von unten no. II, B, 2, c): si unam litteram Graecam scisset (verstanden hätte), Cic. Verr. 4, 127: lapidarias litteras scire, die Lapidarschrift kennen, Petron. 58, 7: nullam litteram scripsisse (schriftlich aufgezeichnet haben, v. einem Dichter), Cic.: has (litteras) gallina scripsit, Plaut.: super (oben über der Tür) quadratā litterā scriptum CAVE CANEM, Petron.: lex vetusta est, priscis litteris verbisque scripta, Liv.: litterarum ductus sequi, Quint.: sonos vocis paucis litterarum notis terminare, auf nur w. B. beschränken = mit nur w. B. bezeichnen, Cic.: locum (eine Stelle aus einem Buche) ad litteras subicere, buchstäblich unten anführen, Ouint.: ut plerique in litteras tradunt, schriftlich überliefern, Spart.: in reliquis rebus Graecis litteris uti, Caes.: suis litteris perverse uti, von der Rechten zur Linken schreiben (von den Ägyptern), Mela.

    II) meton.: A) Sing. littera, 1) die Schriftzüge, die Handschrift jmds., Alexidis manum amabam, quod tam prope accedebat ad similitudinem tuae litterae, weil sie deinen Schriftzügen so ganz ähnlich war, Cic. ad Att. 7, 2, 3.

    2) poet. statt Plur. litterae, das Geschriebene, die Aufzeichnung, a) das Schreiben, der Brief, Ov. her. 3, 1; 5, 2; 6, 9; 12, 114; amor. 1, 12, 2; met. 9, 515 u.a. Tibull. 3, 2, 27. Mart. 10, 73, 1. Vgl. Neue-Wagener Formenl.3 1, 685. – b) eine Handschrift = eine Schuldverschreibung, ein Schuldschein, littera poscetur, Ov. art. am. 1, 428. – c) eine Grabschrift, in sepulchro si non urna, tamen iunget nos littera, Ov. met. 11, 706. – d) die Literaturrichtung, Ov. trist. 5, 3, 54.

    B) Plur. litterae, das Geschriebene, 1) im allg., die schriftliche Aufzeichnung, quod parvae et rarae per eadem tempora litterae fuere, Liv. 6, 1, 2: rarae per ea tempora litterae erant, Liv. 7, 3, 6: eos, qui discunt, litteris confisos minus memoriae studere, Caes. b. G. 6, 14, 4 (versch. litteris confidere unten no. II, B, 2, c aus Vitr. 1, 1, 2): sed, quod litteris exstet (soweit die schr. Aufz. reicht), Pherecydes Syrius primus dixit animos esse hominum sempiternos, Cic. Tusc. 1, 38: sed propria legis et ea, quae scripta sunt, et ea, quae sine litteris (ohne geschrieben zu sein) aut gentium iure aut maiorum more retinentur, Cic. part. or. 130.

    2) insbes.: a) die Schrift, das Schriftstück, der Aufsatz, das Dokument, die Urkunde, die Verfügung, der Kontrakt, meae litterae, Cic.: litterae divinae, sanctae, heilige Schrift, Bibel, Lact.: dass. litterae sacrae, Augustin.: Graecae de philosophia litterae, Cic.: priscae Graecorum litterae, Cic.: litterae ad sacra pertinentes, Ritualbücher, Lact.: litterae publicae (Urkunden), Cic.: litterae imperatorum, Schriftstücke, Dokumente, Tac.: hanc scientiam pluribus et illustrioribus litteris (Werke) explicare, Cic.: cedo mihi eiusdem praetoris litteras (Schriften, Protokolle) et rerum decretarum et frumenti imperati, Cic.: eos libros omnes litterasque deferre, Bücher u. Schriften (Weissagebücher, Gebetsformeln, Ritualbücher), Liv.: heres eius venit eo, ubi non modo res (das Vermögen) erat, sed ratio (Rechnungen) quoque omnis et omnes litterae (alle darauf bezüglichen Schriftstücke), Cic.: litteras (schriftliche Beweise) conquirere, Cic.: sanctae litterae docent (in der Bibel steht), m. folg. Acc. u. Infin., Lact.: quas ego litteras (Urkunden) obsignandas publico signo et deportandas (hierher bringen) curavi, Cic.: cum ab omnibus (civitatibus Siciliae) mandata, legatos, litteras (Urkunden) testimoniaque sumpsissem (angenommen hatte), Cic.: hic propter magnitudinem furti sunt, ut opinor, litterae factae, ist ein Kaufbrief (Kaufkontrakt) angefertigt worden, Cic.: litteras (das Ernennungsschreiben, Diplom) revocavit, Suet.

    b) der Brief, das Schreiben, auch ein amtliches, der Bericht, der Erlaß, die Botschaft, Depesche, der Auftrag (vgl. epistula), litterae ab alqo, Caes.: litterae ad alqm, Cic.: litterae in (gegen) alqm, Tac. ann. 6, 9: ecce tuae litterae de Varrone, Cic. – nuntii litteraeque, litterae nuntiique, Caes. – litterae regis, Liv.: litterae Caesaris, Caes.: litterae grates agentes, Danksagungsschreiben, Tac.: litterae commendantium, Empfehlungsschreiben, Fronto: litterae paucorum versuum (Zeilen), Liv. – res dignae litteris nostris, die verdienen, daß ich sie dir mitteile, Cic.: ad litteras scribendas pigerrimus, Cael. in Cic. ep.: tempus mutum a litteris, Cic. – fasciculus litterarum, Cic.: libri (Faszikel) allatarum (angekommener) u. missarum (abgegangener) litterarum, Cic.: vicissitudo litterarum, Briefwechsel, Hieron. epist. 8 in. – tanta auctoritas litterarum, so wichtige Briefe, Cic.: brevitas tuarum litterarum, Cic.: tanta erat crebritas litterarum, Cic.: nullus delectus litterarum, Cic.: litterarum tuarum accuratissima diligentia, Cic.: exemplum (Abschrift) Caesaris litterarum, Cic.: humanitas litterarum tuarum, Cic.: inconstantia mearum litterarum, Cic.: inopia testium ac litterarum, Cic.: intermissio litterarum tuarum, Cic.: si intervallum longius erit mearum litterarum, Cic.: litterarum multitudine alci molestiorem esse, Cic.: litterarum neglegentia, Saumseligkeit im Briefschreiben, Cic.: prudentia litterarum tuarum valde mihi grata est, Cic.: iucundus est mihi sermo litterarum tuarum, Cic. – litterae acerbae, acerbissimae, Cic.: satis aculeatae, Cic.: amabiles, Cic.: antemeridianae, am Vormittag eingetroffene od. empfangene (Ggstz. postmeridianae od. vespertinae), Cic.: antiquiores litterae, von früherem Datum, Cic.: ardentes in alqm litterae, Cic.: litterae argutissimae, Cic.: atrocissimae (entsetzlicher), Cic.: breves, Cic.: commendaticiae, Empfehlungsschreiben, Cic. u. ICt.: binae continuae, Cic.: commendatoriae, Empfehlungsschreiben, Sidon.: consolatoriae, Trostschreiben, Cic.: contrariae, Erlasse, die Widersprüche enthalten, Cic.: crebrae, Cic.: crebrae Pompei, Caes.: crebriores litterae nuntiique, Caes.: litterae dignae Ap. Claudio, Cic.: disertae, mit rednerischer Kunst geschriebener, Cic.: domesticae, Familienbriefe, Cic. ep. ad Brut.: exitiales, Liv.: exspectatissimae, Cic.: falsae, Cic. u. Liv.: frigidae et inconstantes Lepidi, Cic.: gratissimae, Cic.: gratulatoriae, Glückwunsch, Augustin.: litterae tuae mirabiliter gratae sunt senatui, Cic.: litterae humanissimae, Cic.: litterae illitteratissimae, Cic.: improbissimae, Cic.: Bibuli impudentissimae, Cic.: inanes (inhaltleere), Cic. ep. 6, 22, 1 (versch. von oben no. I): incorruptae, Cic.: iniquae, Unbilligkeiten enthaltende Erlasse, Cic.: inusitatae, etwas Ungewöhnliches enthaltende Erlasse, Cic.: iucundae mihi tuae de Britannia litterae, Cic.: laureatae litterae, Siegesnachrichten, Liv. (vgl. laureatus): litterae in Antonium admodum lenes, Cic. ep. ad Brut.: litterae paulo liberiores, Cic.: matutinae, am Morgen eingetroffene od. empfangene, Cic.: minaces et acerbae, Cic.: mordacissimae, Hieron.: novae, Cic.: odiosae, Cic.: Annali pergratae litterae tuae fuerunt, Cic.: litterae plenae amoris et officii, Cic.: plenae humanitatis, officii, dignitatis, Cic.: litterae alcis plenissimae amoris, humanitatis, officii, diligentiae, Cic.: litterae pomeridianae (postmeridianae), am Nachmittag eingetroffene od. empfangene, Cic.: litterae proximae (der letzte), Cic.: rarae, Cic.: publicae (amtliches), Cic.: recentissimae, Cic.: litterae Caesaris refertae omni officio, diligentiā, suavitate, Cic.: litterae superiores (vorige), Cic.: stomachosiores, Cic.: suaves, Cic.: tumultuosiores (beunruhigendes), Suet.: tristes, Cic.: tuae et unae et alterae litterae, Cic.: litterae uberiores, uberrimae, Cic.: litterae magnificis verbis, rerum vacuae, Tac.: litterae vehementes, Cic.: verbosiores alcis litterae, Nep.: litterae vespertinae, am Abend eingetroffene od. erhaltene (Ggstz. antemeridianae), Cic.: tuae litterae iam nimis veteres sunt, Cic.: Cassii litterae victrices, Siegesberichte, Siegesbotschaften, Cic.: litterae a scriba vitiatae, Liv. – ab alqo litteras accipere, Cic.: litteras Romae accipere, Cic.: accepisse alcis litteras a. d. quintum Terminalia Laodiceae, Cic.: litterae, quas proxime acceperam, Cic.: litteras adiungere (beischließen), Cic.: litteras afferre (überbringen), zB. is qui litteras attulit, der Überbringer des Br., Cic.: litterae afferuntur, treffen ein, zB. nimium raro nobis abs te litterae afferuntur, Cic.: alci afferuntur ex Asia cotidie litterae, Cic.: litterae allatae ab urbe, Liv.: libri (Faszikel) allatarum litterarum (Ggstz. libri missarum litterarum), Cic.: litterae tuae mihi somnum attulerunt, Cic.: litteras aperire, Cic.: alqm crebris litteris appellare, Cic.: litteras approbare (als den seinigen anerkennen), Cic. ep. ad Brut.: quod antiquior dies (älteres Datum) in tuis fuisset ascripta litteris quam in Caesaris, Cic.: assentiri litteris regis, Cic.: crebro illius litterae ab aliis ad nos commeant, Cic.; vgl. cum litterae per milites commearent (übermittelt wurden), Tac.: litteris Labieni certiorem fieri m. folg. Acc. u. Infin., Caes.: cognoscere ex litteris, Cic., ex nuntiis litterisque, Caes.: per litteras tecum quam saepissime colloquor, Cic.: committere alqd litteris, Cic.: litteras temere committere non audere, Cic.: alci paulo liberiores litteras committere non audere, Cic.: litteras componere ad alqm, Tac. (vgl. litterae a Graccho compositae, Tac.): si sciant, quid litterarum et cuius generis conficiam, Cic.: hae litterae vehementer confirmabant (ermutigte) mentes oppidanorum, Auct. b. Hisp.: conquiescent litterae, nisi quid novi exstiterit, Cic.: dare litteras alci, einhändigen, zur Bestellung mitgeben, Cic.: ebenso dare alci litteras ad alqm (an jmd.), Cic.: aber dare litteras ad alqm, an jmd. ausfertigen, mit jmd. korrespondieren, an jmd. schreiben, Cic.: ebenso ad alqm accuratissimas litteras dare, Cic.: satis aculeatas ad Dolabellam litteras dedi, Cic.: u. nihil ad alqm dare litterarum, Cic.: inde has litteras postridie ante lucem dedi, Cic.: binas a te accepi litteras Corcyrae datas, Cic.: litterae datae Idibus Nov., mit dem Datum vom 13. Nov., Cic.: dedere alci litteras, einhändigen, zur Bestellung mitgeben, Cic.: litteras deferre ad alqm, Cic.: Leonidae litterae me non satis delectarunt, Cic.: vehementer delector tuis litteris, Cic.: describere alqd litteris, Cael. in Cic. ep.: desiderare alcis litteras, Cic.: elicere alcis litteras, Cic., alcis verbosiores litteras, Nep.: elicere alias ab alqo litteras, Cic.: exanimatus tuis litteris, Cic.: exarare litteras inter cenam, Cic. fr., ad alqm harum litterarum exemplum in codicillis, Cic.: litteras excĭdisse in via, seien unterwegs verloren gegangen, Cic.: alcis litteras exspectare, avide od. vehementer exspectare, cotidie exspectare, Cic.: statim extrudere (hinausjagen = in aller Eile abschicken) tabellarios litterasque ad Ciceronem, Cic. ep. ad Brut.: flagitare ab alqo promissa per litteras, Cic.: inde ad Antonium fratrem litteras facere (ausfertigen), Iustin. 27, 2, 6 (vgl. heri effeci epistulam ad Caesarem, Cic. ad Att. 13, 26, 2): gratulari alci litteris, Cic.: abs te proximas (letzten) litteras habebam Epheso a. d. V. Idus Sextil. datas, Cic.: impetrare alqd litteris paucorum versuum, Liv.: in ipsum discessum senatus incĭdisse credo meas litteras, Cic.: litterae incĭdunt in alienum, fallen in fremde Hand, Cic.: quantum ex tuis litteris intellegere potui, Cic.: litteras alcis intercipere, Cic. u.a.: litterae intereunt (gehen verloren), Cic.: invito eum per litteras, ut apud me deversetur, Cic.: alcis litteras legere, Cic., legisse libentissime, Cic.: aber legere (vorlesen) alci litteras, Tac.: tuae litterae planius loquebantur et uberius quam volgi sermo, Cic.: alci per litteras magnopere mandare, ne etc., Caes.: alci minari in litteris, Cic.: mittere alcis litteras ad alqm, Cic.: mittere ad alqm litteras, an jmd. einen Brief abgehen lassen = an jmd. schreiben, zB. confestim ad Caesarem, Caes.: domum ad se, Cic.: ad senatum populumque Rom. de rebus a se gestis, Liv.: Cn. Pompei litterae ad Hvpsaeum et Hypsaei ad Pompeium missae, Cic.: so auch litteras mittere (einen Brief schicken mit der Meldung, brieflich melden) m. folg. Acc. u. Infin., Auct. b. Hisp. 28, 2: litteras mittere ad alqm (den Auftrag schicken) mit folg. ut u. Konj., Hirt. b. G. 8, 6, 3 u.a. Caes. b. c. 1, 9, 3. Auct. b. Alex. 42, 5 u. 44, 2: ebenso litteras mittere alci, ut etc., Auct. b. Hisp. 4. § 4: u. litteras mittere ad alqm mit folg. bl. Konj., Caes. b. c. 3, 23, 3. Auct. b. Alex. 59, 3: litteras (schriftliche Aufforderung) nuntiosque ad alqm mittere mit folg. ne u. Konj., Caes. b. G. 1, 26, 6: queri apud alqm per litteras mit folg. Acc. u. Infin., Cic.: lex litteras iudicum signis obsignari iubet, Cic.: obstrepere alcis litteris, Cic.: litteras perferre, richtig bestellen, Caes.: ad me mihi exspectatissimae litterae perferuntur, Cic.: unis litteris totius aestatis res gestas perscribere, Cic.: praemisit mihi odiosas litteras hoc exemplo, Cic.: recitare alcis litteras, Cic.: recitatis litteris per (von) Xenarchum praetorem, Liv.: reddere alci litteras, einhändigen, Cic. u.a.: crebro regustare alcis litteras, Cic.: litteras Caesari remittit (er berichtet an C. zurück) m. folg. indir. Fragesatz, Caes. b. G. 5, 47, 5: requirere alcis litteras, einen Br. von jmd. verlangen, Cic. ep. ad Brut.: litteras resignare, Cic.: rescribere ad eas litteras, ad eas ei litteras nihil, Cic.: alcis litteris respondere, brevi respondere, Cic.: litterae eorum decretis decumanorum remotae sunt, sind beiseite geschafft worden, Cic.: litteras alcis scindere (zerreißen), Cic.: litterae falsae, signo adulterino T. Quinctii signatae, Liv.: non nihil significabant (enthielt leise Andeutungen) tuae litterae m. folg. Acc. u. Infin., Cic. ep. 2, 13, 2: scribere litteras, Caes., ad alqm, Cic.: extemplo scribere litteras Romam, Liv.: de alqo ad alqm humanissimas litteras scribere, Cic.: litterae tam accurate scriptae, Cic. ep. ad Brut.: moderate et benigne scriptas esse censentes litteras, Liv.: ita sunt litterae humaniter scriptae, Cic. fr.: litterae scriptae humanissime, Cic.: Vettius testatur litteris tuum impudentissimum furtum, Cic.: ad tuas venio litteras, ich komme nun auf deinen Br., Cic.: a te litterae non venerunt (sind angekommen), Cael. in Cic. ep.: dum tibi litterae meae veniant, Cic.: litterae Capuam ad Pompeium volare dicebantur, es hieß, ein Kurier mit einer Depesche sei nach K. zu P. geeilt, Cic. c) wissenschaftliche Kenntnisse od. Bildung, Wissenschaften, Gelehrsamkeit, wissenschaftliche Beschäftigung, wissenschaftliche Studien, Sprachstudium, Sprachwissenschaft, Literatur, litterarum cognitio et poëtarum, Cic.: litterarum scientia, Cic.: litterarum studium, Cic.: Graecarum litterarum doctor, Nep.: gymnasium litterarum, Sidon. epist. 1, 6, 2: civitas litterarum, Cassiod. var. 5, 22, 1. – litterae altiores, Plin.: communes (gewöhnliche w. K.), Cic.: domesticae, theoretische, wissensch. Bestrebungen (Ggstz. forenses artes, die praktischen auf dem Forum), Cic.: elementariae, Elementarkenntnisse, Capit.: Graecae, Latinae, Cic.: interiores, Cael. in Cic. ep.: interiores et reconditae, Cic.: oratoriae, Lact.: Graecorum penitissimae, Macr.: serviles, Sen.: vulgares, Cic. – cupidissimus litterarum, Nep.: litteris omnibus a pueritia deditus, Cic.: doctus Graecis litteris, Cic.: Graecis litteris eruditus, Cic.: eruditissimus et Graecis litteris et Latinis, Cic.: Graecarum litterarum expers od. rudis, Nep.: communium litterarum et politioris humanitatis expers, Cic.: ignarus etiam servilium litterarum, der nicht einmal so viel Wissenschaften kennt wie ein Sklave, Sen.: litteris elementariis et calculo imbutus, im Lesen u. Schreiben u. im Rechnen unterrichtet, Capit.: perfectus in litteris, wissenschaftlich ausgebildet, Cic.: in primis studiosus litterarum, Nep.: litteris tinctus, einen Anstrich von wissensch. Bildung besitzend, Cic.: alter litterator fuit, alter litteras sciens, ein wissensch. gebildeter Mann, ein wirklicher Gelehrter, Gell. – abdere se litteris od. in litteras, Cic.: abest historia litteris nostris (unserer Literatur), Cic.: abhorrere a litteris, ab humanitate, für einen wirklich durchgebildeten Menschen sich nicht ziemen, Cic.: litteras amare, Nep.: litterarum studium arripere, sich auf die Beschäftigung mit den Wissenschaften werfen, Nep.: litteris confidere, sich bloß auf wissensch. Studien stützen, Vitr. 1, 1, 2 (vgl. oben no. II, B, 1): se per litteras consolari, Cic.: sine litteris contendere, ohne wissensch. Studium sich bemühen, Vitr.: illae scilicet litterae conticuerunt forenses et senatoriae, Cic.: dare se huic etiam generi litterarum, Cic.: huic studio litterarum penitus se dedere, Cic.: dedere se litteris, Cic.: dedere se litteris sermonique Persarum, Nep.: dedere se ad litteras memoriasque veteres, Gell.: delectari in litteris, Cic.: Graecas litteras (das Griechische) in senectute didicisse, Cic.: in Bithynia oratorias litteras docere, Lact.: id litterae docent, das lernen wir durch die Sprachwissenschaft, Cic.: de Graecorum penitissimis litteris hanc historiam eruisse, Macr.: explicare alcis litteras, jmds. Studium betreiben, Cic.: philosophiam Latinis litteris illustrare, Cic.: litteris se involvere, Cic.: alqd Latinis litteris mandare, in die lat. Sprache od. Literatur übertragen, Cic. de fin. 1, 1. – nescire litteras, ohne gelehrte Kenntnisse (wissenschaftliche Bildung) sein, Cic. Brut. 259 (versch. von oben no. I): non eā re litteras quoque alias nescio, so bin ich doch deshalb sonst nicht ohne wissenschaftliche Bildung, Gell. 4, 1, 13: neque ullos versus neque ullas litteras nosse, irgend etwas Wissenschaftliches verstehen, Cic.: nunc mihi nihil libri, nihil litterae, nihil doctrina (Philosophie) prodest, Cic.: scire litteras, wissenschaftliche Kenntnisse besitzen, Cic. de fin. 2, 12 (versch. von oben no. I): u. so litterarum admodum nihil sciebat, wissenschaftl. Bildung besaß er gar nicht, Cic. Brut. 210: studere litteris, Cic.: aut litteris Graecis aut sermoni studere, Iustin.: erant in eo plurimae litterae nec eae vulgares, sed interiores quaedam et reconditae, Cic.: litteris sustentari et recreari, Cic.: omnia reliqua tempora litteris tribuere, Nep.: non nihil temporis tribuere litteris, Nep.: aut possem vivere, nisi in litteris viverem? Cic.: litteras vorare cum alqo, Cic. – / Die Schreibung littera gew. in den besten Hdschrn. u. in Inschrn. (zB. Corp. inscr. Lat. 4, 1891; 5, 532, 2, 1; 6, 1751. Edict. Diocl. 7, 66; vgl. Brambach Hilfsb. S. 46); doch auch litera, s. Fleckeisen im Rhein. Mus. 8, 229.

    lateinisch-deutsches > littera

  • 80 qui [1]

    1. quī, quae, quod, I) Pron. interrog., welcher, welche, welches, welch, was für einer -eine, -ein (eig. adjektivisch, öfter aber auch substantivisch, jedoch so, daß qui nach Stand u. Charakter einer Person fragt, quis nach dem Namen), A) in direkter Rede: a) adi.: Th. Quis fuit igitur? Py. Iste Chaerea. Ph. Qui Chaerea? Py. Iste ephebus frater Phaedriae, was für ein Chärea? Ter.: quod te municipium vidit? quis amicus invitavit? qui hospes aspexit? Cic.: qui cantus dulcior inveniri potest? quod carmen aptius? qui actor in imitanda veritate iucundior? Cic.: virgo, quae patria est tua? Plaut. – b) subst.: occiso Sex. Roscio qui primus Ameriam nuntiat? was für einer? Manlius Glaucia, Cic. – B) in indirekter Rede: a) adi.: scribis te velle scire, qui sit rei publicae status, welches die Lage des Staates sei, Cic.: quae cura boum, qui cultus habendo sit pecori... hinc canere incipiam, Verg. – b) subst.: tu te collige et, qui sis et quid facere possis, considera, Cic.: domino navis, qui sit, aperit, Nep.

    II) Pron. relat., welcher, welche, welches; der, die, das; wer, was, A) Die grammatische Form richtet sich rücksichtlich des Genus u. Numerus nach dem Worte, auf das es bezogen wird, rücksichtlich des Kasus nach dem zu ihm gehörigen Verbum, mors terribilis est iis, quorum cum vita omnia exstinguuntur, Cic.: luna eam lucem, quam a sole accipit, mittit in terras, Cic. – Häufig wird das Substant., auf das es sich bezieht, wiederholt, itinera duo, quibus itineribus, Caes. – Wenn es sich auf ein demonstr. Pron. bezieht, so steht dieses häufig nach, quod virtute effici debet, id tentatur pecuniā, Cic.: a quo plurimum sperant, ei potissimum inserviunt, Cic.: oder es wird gänzlich weggelassen, qui mentiri solet, peierare consuevit, Cic. – bes. beim Neutr. quod, wodurch es in die prägn. Bedeutung wie viel, so viel wie übergegangen ist, adiutabo, quod potero, Ter.: auch m. Genet., quod operae poneretur, Cic.: quod eius (agri), Liv. – Nicht selten bezieht sich qui auf einen allgemeinen Substantivbegriff, der ausgelassen ist, bes. nach den Verben habere, invenire, reperire, nancisci, quaerere, esse, exsistere, exoriri u.a., zB. non facile est invenire, qui, quod sciat ipse, non tradat alteri, Cic.: sunt, qui discessum animi a corpore putent esse mortem, Cic.

    Als Eigentümlichkeit ist zu beachten: a) daß qui das Subjekt od. Objekt des Hauptsatzes in derselben Form, in der es selbst steht, zu sich nimmt, quam quisque norit artem, in hac se exerceat, Cic.: quas res violentissimas natura genuit, earum moderationem nos soli habemus, Cic. – b) daß qui ein substantivisches Attribut des Subjektes od. Objektes des Hauptsatzes zu sich nimmt, Philippus Aetolos desertos ab Romanis, cui uni fidebant auxilio, subegit, Liv.: Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur, Liv. – Häufig wird ein solcher mit esse gebildeter Relativsatz, in dem das relat. Pron. mit dem Substantiv im Nominativ ober im Ablativ steht, in einem Hauptsatz eingeschaltet, um den Grund zu der in seinem Prädikat ausgesprochenen Eigenschaft anzugeben, spero, quae tua prudentia et temperantia est, te valere, daß du bei od. infolge deiner Klugheit u. Mäßigkeit dich wohl befindest, Cic.: quā prudentiā es, nihil te fugiet, bei deiner Klugheit wird dir nichts entgehen, Cic. – c) daß qui ein adjekt. Attribut des Subjektes od. Objektes des Hauptsatzes zu sich nimmt, ad suas res revocet, quas aut tulerit acerbas aut timeat, Cic.: eam civitatem, in qua ipse florentissima multum omnibus gloriā praestitisset, Cic. – d) daß qui mit seinem Verbum durch Verschränkung mit einem Nebensatz verbunden wird, u. zwar: α) so, daß es von dem Nebensatze abhängig ist. Dies ist der Fall, αα) wenn es mit einem Partizip zusammensteht, non sunt ea bona dicenda nee habenda, quibus abundantem licet esse miserrimum, bei denen man trotz ihres Übermaßes höchst unglücklich sein kann, Cic.: nullas consequuntur voluptates, quarum potiendi spe inflammati multos labores susceperant, zu deren Erreichung sie sich Hoffnung machten u. deshalb viele Anstrengungen übernommen hatten, Cic.: se auctores habuisse sceleris illius eos viros, quibus e civitate sublatis civitas stare non posset, nach deren Entfernung usw., Cic. – ββ) wenn es mit dem Verbum einen abhängigen Relativsatz oder Fragesatz bildet oder in der Konstruktion des Acc. u. Infin. steht, sunt certa vitia, quae nemo est quin effugere cupiat, denen jedermann entgehen möchte, Cic.: cum dubium est, an merito accusetur, qui an omnino accusetur, incertum est, von dem ungewiß ist, ob er usw., Plin. ep. – β) so, daß es den Nebensatz in sich aufnimmt. In diesem Falle richtet sich die Form des relat. Pronomens nach dem Nebensatz, aberat omnis dolor, qui si adesset, nemo molliter ferret, den, wenn er sich einstellte, niemand leicht ertragen würde, Cic.: non Alpes aliae sunt, quas dum superant, comparare nova possint praesidia, während deren Übersteigung sie sich usw., Liv. – e) daß qui zu Anfang eines neuen Satzes steht, α) kopulativ = und dieser, res loquitur ipsa; quae semper valet plurimum, Cic. – β) adversativ = aber dieser, obsistere ei conati sunt Athenienses et Boeotii ceterique eorum socii apud Coroneam; quos omnes gravi proelio vicit, Nep. – γ) kausal = denn dieser, virtus est una altissimis defixa radicibus; quae numquam ullā vi labefactari potest, Cic. – δ) konsekutiv = daher dieser, hoc spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium coniunctionem; quam qui dirimunt, eos morte, exsilio, vinclis, damno coërcent, Cic.

    Als Unregelmäßigkeit ist zu beachten: a) wenn qui in einem anderen Genus steht, als das vorausgehende Substant. erwarten läßt. Dies ist der Fall, α) wenn es sich nach dessen Begriffe, nicht nach der grammatischen Form richtet, illa furia (sc. Clodius), qui etc., Cic. – β) wenn es sich nach dem Prädikatsnomen des Relativsatzes oder des Hauptsatzes richtet, patres C. Mucio agrum dono dedere, quae postea sunt Mucia prata appellata, Liv.: Helvetii continentur flumine Rheno latissimo atque altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit, Caes. – γ) wenn es mehr auf den allgemein gefaßten Begriff des vorhergehenden Wortes als auf dessen konkrete Bedeutung hinweist, testarum suffragia, quod illi ostracismum vocant, Nep.: quae utilitates ex rebus iis, quae sunt inanima, percipiantur, Cic. – dah. steht es auch im Neutr., wenn auf den Inhalt des ganzen Satzes hingewiesen wird, Lacedaemonii Agin regem, quod numquam antea apud eos accĭderat, necaverunt, Cic.: obsides, quod nulli antea, Persae ei dederunt, Eutr.: meist mit dem demonstr. id, wie: Timoleon, id quod difficilius putatur, multo sapientius tulit secundam quam adversam fortunam, Nep. – b) wenn qui in einem anderen Numerus steht, als das vorhergehende Substantiv erwarten läßt. Dies ist der Fall, α) wenn es nach einem Kollektivbegriff im Plural steht, Caesar equitatum omnem praemittit, qui videant, Caes.: bes. in der Wendung ex eo numero qui, zB. unus ex eo numero, qui ad caedem parati erant, Sall. – β) wenn der relative Satz allgemeiner gefaßt wird als der Hauptsatz, si tempus est ullum iure hominis necandi, quae multa sunt, Cic. – Dies ist bes. der Fall, wenn das relat. Pron. auf ein demonstr. im Neutr. sich bezieht, Caesar pollicetur, ut, quod quisque eorum in bello amiserit, quae sint penes milites suos, iis, qui amiserint, restituatur, Caes. – Auffälliger ist der Sing. nach einem Substant. im Plur., wie Sall. Cat. 56, 5. – c) wenn qui in einem anderen Kasus steht, als das Verbum des relat. Satzes erwarten läßt. Dies ist der Fall, α) wenn es durch Attraktion den Kasus des vorhergegangenen Substant. annimmt, nos hoc confirmamus illo augurio, quo diximus, Cic.: in iis coloribus, quibus modo dixisti, denominandis, Gell. – Dies geschieht am häufigsten, wenn zu dem relat. Satze ein Verbum aus dem Hauptsatze ergänzt werden muß, quibus poterat sauciis ductis secum, Liv.: cum aliquid agas eorum, quorum consuesti, gaudeo, Cic. – β) wenn es bei Verbindung mehrerer relativen Satzglieder in dem zweiten in einem anderen Kasus hinzu ergänzt werden muß, als es im ersten steht, huius tyranni quem armis oppressa pertulit civitas paretque cum maxime mortuo, interitus declarat, Cic.

    B) Der Modus ist 1) der Indicat., wenn das durch den relat. Satz dargestellte Attribut als ein wahrgenommenes oder faktisches hingestellt werden soll. Daher steht auch der Indikat. a) in der oratio obliqua, wenn durch das Rel. ein Subjekt oder Objekt umschrieben wird oder der Redende den Inhalt des Relativsatzes als seine Wahrnehmung hinstellt, constituunt, ut ii, qui valetudine aut aetate inutiles sunt bello, oppido excedant, Caes. – b) wenn der Inhalt des Relativsatzes als etwas Faktisches das Prädikat des Hauptsatzes erklären od. bedingen soll, o fortunata mors, quae naturae debita pro patria est potissimum reddita, Cic.: ista quidem sententia ea est, quae neque amicos parat neque inimicos tollit, Liv.: daher auch, wenn es durch quippe, utpote, ut verstärkt wird, quippe quibus aegre ad undecimum lapidem occursum est, Liv.

    2) der Coniunctiv, u. zwar: a) in der oratio obliqua, apud Hypanim fluvium Aristoteles ait bestiolas quasdam nasci, quae unum diem vivant, Cic. – b) wenn der Inhalt des Relativsatzes nach der Vorstellung des Redenden nur als möglich hingestellt wird, homines imperiti facilius, quod stulte dixeris, reprehendere, quam quod sapienter tacueris, laudare possunt, Cic. – c) wenn der Inhalt des Relativsatzes als beabsichtigt hingestellt wird, deutsch auf daß, damit, od. um zu mit Infin., sunt multi, qui eripiunt aliis, quod aliis largiantur, Cic. – d) wenn der Inhalt des Relativsatzes den Grund zu der im Hauptsatze ausgesprochenen Erscheinung darstellen soll, deutsch da, da ja, recte Socrates exsecrari eum solebat, qui primus utilitatem a iure seiunxisset, Cic.: Caninius fuit mirificā vigilantiā, qui suo toto consulatu somnum non viderit, Cic.: neque est boni neque liberalis parentis, quem procrearis et eduxeris, eum non et vestire et ornare, Cic. – e) wenn der Inhalt des Relativsatzes als aus der Beschaffenheit des Subjektes im Hauptsatze erfolgend dargestellt werden soll, sapientia est una, quae maestitiam pellat ex animis, quae nos exhorrescere metu non sinat, Cic. – Dies ist bes. der Fall, α) wenn im Hauptsatze die Beschaffenheit angedeutet wird entweder durch die demonstrativen Wörter is, talis, eiusmodi, tam, tantus od. durch die Adjektive aptus, idoneus, dignus, indignus u.a., beutsch daß od. um zu mit Infin., ego is sum, qui nihil fecerim, Cic.: nulla acies humani ingenii tanta est, quae penetrare in caelum, terram intrare possit, Cic.: Livianae fabulae non satis dignae, quae iterum legantur, Cic.: solum censebant idoneum, cui crederetur, Cic. – β) wenn sich der Relativsatz auf ein allgemeines u. unbestimmtes Subjekt oder Objekt bezieht, bes. nach den Verben habere, reperire, invenire, nancisci, quaerere, esse, exsistere, exoriri u. nach den Verbindungen nemo est, nullus est, nihil est, quis est, quotus quis que est u.a., nactus sum, qui Xenophontis similem esse se cuperet, Cic.: est aliquid, quod non oporteat, etiamsi licet, Cic.: quis est, qui dicere audeat, Cic.: nihil est, quod tam miseros faciat, quam impietas et scelus, Cic. – γ) wenn nach einem Komparativ ein mit dem Relativum gebildeter Vergleichungssatz gebraucht wird, Campani maiora in defectione deliquerant, quam quibus ignosci posset, als daß ihnen usw., Liv.

    III) Pron. indefin., qui, quae u. qua, quod, a) adi. irgend ein, -eine, -ein, etwa ein, eine, -ein, nisi qui deus subvenerit, wenn nicht etwa ein Gott usw., Cic.: si qui rex, si qua civitas exterarum gentium, si qua natio fecit aliquid in cives Romanos eius modi, Cic.: si qui etiam inferis sensus est, Cic.: ut ne quae pars naturae neglegatur, Cic.: ne qua esset armorum causa, Caes.: quaeritur, num quod officium aliud alio maius sit, Cic. – b) subst. irgendeiner, jemand, irgend etwas, si qui rem neglegentius gessisset, Cic.: si qui Romae esset demortuus, Cic.: si quae contra naturam sunt, wenn eins oder das andere usw., Cic.

    / Alte Formen: Genet. quoius, Plaut.: Dat. quoi, Plaut., u. quo, Varro: Abl. qui mit der Praep. cum in quicum = quocum (meist mit Beziehung auf eine unbestimmte Person, quocum auf eine bestimmte, nach W. Müller Cic. Lael. 77. p. 472), Cic. u.a.; selten = quacum, wie Verg. Aen. 11, 822. – Plur., Dat. queis, Tragic. vett., Lucr. u. Verg. u. quīs, Sall. Hor. u.a.: Abl. queis, Catull. 63, 46. – Vgl. auch 2. qui, u. qua, quo s. bes.

    lateinisch-deutsches > qui [1]

См. также в других словарях:

  • SELLA — I. SELLA Aegypti Urbs; vel SELA in Augustamnica provinc. Concil. Ephes. tertium. II. SELLA atque Lectica, ob commoditatem potius eorum, qui vel senectute vel morbô impediti ambulare pedibus non potetant, vel ob delitias, quibus semper homines… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • DII — ingenii ab Unius notitia exerrantis figmentum, tot fuêre apud Gentiles, quot deprehendêrunt vel usui suo, vel terrori, vel admirationi apta instrumenta; omisso Eo, qui solus horum Auctor, naturâ suâ invisibilis, per visibilia haec sua opera ipsis …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire  A   B … …   Wikipédia en Français

  • MYSTERIA Romana — Ciceroni in Ep. ad Atticum ter memorata, in sui explanatione dudum occupatos tenuêre summos Viros. In ult. l. 5. Quum scies, Romae intercalatum sit nec ne, velim ad me scribascertum, quô die Mysteria futura sint. Sic Ep. 1. l. 6. Faciesque me,… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Grammatik des Lateinischen — Die lateinische Sprache lässt sich dem italischen Zweig des Indogermanischen zuordnen und ihre Grammatik zeigt viele Ähnlichkeiten mit modernen und historischen Sprachen dieser Familie. Sie ist darüber hinaus die Grundlage der romanischen… …   Deutsch Wikipedia

  • Lateinische Deklination — Die Grammatik der lateinischen Sprache ist die Grundlage vieler moderner indogermanischer Sprachen. Sie wird oft als komplex bezeichnet und gilt bei Laien als logisch aufgebaut (natürlich kann man nicht von der Grammatik einer Sprache sprechen,… …   Deutsch Wikipedia

  • Lateinische Deklinationen — Die Grammatik der lateinischen Sprache ist die Grundlage vieler moderner indogermanischer Sprachen. Sie wird oft als komplex bezeichnet und gilt bei Laien als logisch aufgebaut (natürlich kann man nicht von der Grammatik einer Sprache sprechen,… …   Deutsch Wikipedia

  • Lateinische Grammatik — Die Grammatik der lateinischen Sprache ist die Grundlage vieler moderner indogermanischer Sprachen. Sie wird oft als komplex bezeichnet und gilt bei Laien als logisch aufgebaut (natürlich kann man nicht von der Grammatik einer Sprache sprechen,… …   Deutsch Wikipedia

  • O-Deklination — Die Grammatik der lateinischen Sprache ist die Grundlage vieler moderner indogermanischer Sprachen. Sie wird oft als komplex bezeichnet und gilt bei Laien als logisch aufgebaut (natürlich kann man nicht von der Grammatik einer Sprache sprechen,… …   Deutsch Wikipedia

  • Participium Perfectum Passivum — Die Grammatik der lateinischen Sprache ist die Grundlage vieler moderner indogermanischer Sprachen. Sie wird oft als komplex bezeichnet und gilt bei Laien als logisch aufgebaut (natürlich kann man nicht von der Grammatik einer Sprache sprechen,… …   Deutsch Wikipedia

  • U-Deklination — Die Grammatik der lateinischen Sprache ist die Grundlage vieler moderner indogermanischer Sprachen. Sie wird oft als komplex bezeichnet und gilt bei Laien als logisch aufgebaut (natürlich kann man nicht von der Grammatik einer Sprache sprechen,… …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»