Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

morbos+col

  • 1 exacuo

    ex-acuo, acuī, acūtum, ere
    1) острить, оттачивать, точить (ferramenta cote PM; mucronem in aliquem C); заострять ( vallos furcasque V)
    2) изощрять (ut oculorum, sic ingenii aciem C)
    3) побуждать, подстрекать (aliquem aliquā re Nep, ad или in aliquid PJ, H)
    4) обострять, усиливать ( morbos Col)

    Латинско-русский словарь > exacuo

  • 2 evinco

    ē-vinco, vīcī, victum, ere, jmd. von Grund aus, d.i. gänzlich besiegen, vollständig überwinden, über jmd. vollständig die Oberhand gewinnen, I) eig.: 1) leb. Wesen: imbelles Aeduos, Tac. ann. 3, 46. – 2) lebl. Objj.: a) Schwierigkeiten, ein Übel usw. vollständig überwinden, über etwas Herr werden, etw. überstehen, sed evicit omnia assuetus praedae miles, Liv.: morbos, Col.: somnos, Ov.: evicti rogi, aus denen sich der Schatten losgerungen hat, Prop.: certa lineamenta evicerunt spississimam noctem, Petron. – b) durch seine Anzahl vollständig die Oberhand gewinnen über usw., evincit herbas lupinum, überwuchert gänzlich, Plin.: platanus caelebs evincet ulmos, wird gänzlich unterdrücken (= wird vom Felde verdrängen), Hor. – c) eine Örtlichkeit vollständig überwinden = über sie ganz hinausgelangen, -treten, -ragen usw. (s. Burmann Ov. her. 19, 155), aequora, litora, Ov.: os Ponti, Plin.: oppositas gurgite moles (v. Strom), Verg.: arbor celso vertice evincit (überragt weit) nemus, Sen. poët. – II) übtr.: A) im allg., u. zwar: a) eine Person überwinden, sodaß sie sich zu etwas versteht = jmd. völlig erweichen, zu etwas vermögen, gew. im Passiv = überwunden, besiegt werden, sich erweichen lassen, zu etwas vermocht werden, -sich bewegen lassen, lacrimis, dolore, precibus evinci (evictus), Verg., Ov. u.a.: blandimentis vitae evicta (sc. ad vivendum), Tac.: supremis eius necessitatibus ad miserationem evinci, sich zum Mitleid erweichen lassen, Tac.: evinci ambitu civitetis in gaudium, durch die ihr öffentlich erwiesene Aufmerksamkeit zur Freude vermocht werden, Tac.: nec ut revocaret umquam ullis populi precibus potuit evinci, Suet. – b) über einen Affekt die Oberhand gewinnen, den Sieg davontragen, siegen, ihn besiegen, firmitas in perferendis et evincendis doloribus, Sen.: evicit miseratio iusta sociorum superbiam ingenitam, Liv. – B) insbes.: 1) (wie νικαν) es (eine Forderung usw.) durchsetzen, es dahin bringen, daß usw., mit folg. ut u. Konj., evincunt instando, ut litterae sibi ad Tarquinios darentur, Liv.: summā ope evicerunt, ut M. Furius Camillus crearetur, Liv. – 2) unumstößlich dartun, mit folg. Acc. u. Infin., si puerilius his ratio (Vernunft) esse evincet amare, Hor. sat. 2, 3, 250. – 3) als spät. jurist. t. t. = etw. auf gerichtl. Wege auswirken, wiedererlangen, sive totam rem sive partem, ICt.: servum, ICt.: puer evincitur ab assertore, Ps. Quint. decl.

    lateinisch-deutsches > evinco

  • 3 evinco

    ē-vinco, vīcī, victum, ere, jmd. von Grund aus, d.i. gänzlich besiegen, vollständig überwinden, über jmd. vollständig die Oberhand gewinnen, I) eig.: 1) leb. Wesen: imbelles Aeduos, Tac. ann. 3, 46. – 2) lebl. Objj.: a) Schwierigkeiten, ein Übel usw. vollständig überwinden, über etwas Herr werden, etw. überstehen, sed evicit omnia assuetus praedae miles, Liv.: morbos, Col.: somnos, Ov.: evicti rogi, aus denen sich der Schatten losgerungen hat, Prop.: certa lineamenta evicerunt spississimam noctem, Petron. – b) durch seine Anzahl vollständig die Oberhand gewinnen über usw., evincit herbas lupinum, überwuchert gänzlich, Plin.: platanus caelebs evincet ulmos, wird gänzlich unterdrücken (= wird vom Felde verdrängen), Hor. – c) eine Örtlichkeit vollständig überwinden = über sie ganz hinausgelangen, -treten, -ragen usw. (s. Burmann Ov. her. 19, 155), aequora, litora, Ov.: os Ponti, Plin.: oppositas gurgite moles (v. Strom), Verg.: arbor celso vertice evincit (überragt weit) nemus, Sen. poët. – II) übtr.: A) im allg., u. zwar: a) eine Person überwinden, sodaß sie sich zu etwas versteht = jmd. völlig erweichen, zu etwas vermögen, gew. im Passiv = überwunden, besiegt werden, sich erweichen lassen, zu etwas vermocht werden, -sich bewegen lassen, lacrimis, dolore, precibus evinci (evictus), Verg., Ov.
    ————
    u.a.: blandimentis vitae evicta (sc. ad vivendum), Tac.: supremis eius necessitatibus ad miserationem evinci, sich zum Mitleid erweichen lassen, Tac.: evinci ambitu civitetis in gaudium, durch die ihr öffentlich erwiesene Aufmerksamkeit zur Freude vermocht werden, Tac.: nec ut revocaret umquam ullis populi precibus potuit evinci, Suet. – b) über einen Affekt die Oberhand gewinnen, den Sieg davontragen, siegen, ihn besiegen, firmitas in perferendis et evincendis doloribus, Sen.: evicit miseratio iusta sociorum superbiam ingenitam, Liv. – B) insbes.: 1) (wie νικαν) es (eine Forderung usw.) durchsetzen, es dahin bringen, daß usw., mit folg. ut u. Konj., evincunt instando, ut litterae sibi ad Tarquinios darentur, Liv.: summā ope evicerunt, ut M. Furius Camillus crearetur, Liv. – 2) unumstößlich dartun, mit folg. Acc. u. Infin., si puerilius his ratio (Vernunft) esse evincet amare, Hor. sat. 2, 3, 250. – 3) als spät. jurist. t. t. = etw. auf gerichtl. Wege auswirken, wiedererlangen, sive totam rem sive partem, ICt.: servum, ICt.: puer evincitur ab assertore, Ps. Quint. decl.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > evinco

  • 4 evinco

    ē-vinco, vici, victum, 3, v. a. (not anteAug.).
    I.
    To overcome completely, to conquer, vanquish:

    evicit omnia assuetus praedae miles,

    Liv. 10, 17 fin.:

    imbelles, Aeduos,

    Tac. A. 3, 46.—
    B.
    Transf. beyond the milit. sphere (freq.):

    lacrimis evicta,

    overcome, Verg. A. 4, 548:

    dolore,

    to induce, id. ib. 4, 474:

    precibus,

    Ov. F. 3, 688; Tac. A. 4, 57 fin.:

    blandimentis vitae,

    id. ib. 15, 64:

    donis,

    i. e. to bribe, id. ib. 12, 49 et saep.:

    in gaudium evicta domus,

    moved, Tac. H. 2, 64 fin.; cf.:

    ad miserationem,

    id. A. 11, 37:

    oppositas moles gurgite (amnis),

    Verg. A. 2, 497.—Of dangerous places, to pass by in safely:

    Charybdin remis (rates),

    Ov. M. 14, 76:

    fretum,

    id. ib. 15, 706:

    aequora,

    id. H. 18, 155:

    litora (Ponti),

    id. Tr. 1, 10, 33:

    os Ponti,

    Plin. 9, 31, 51, § 98:

    nubes (solis imago),

    Ov. M. 14, 769:

    somnos,

    id. ib. 1, 685:

    morbos,

    Col. 6, 5, 2:

    dolorem (with perferre),

    Sen. Cons. ad Polyb. 36:

    superbiam (miseratio),

    Liv. 9, 6: luridaque evictos effugit umbra rogos, vanquished, i. e. from which it has struggled free, Prop. 4 (5), 7, 2:

    platanus caelebs Evincet ulmos,

    i. e. will supplant them, Hor. C. 2, 15, 5; cf.:

    evincit herbas lupinum,

    Plin. 18, 21, 50, § 185.—Less freq.,
    II. A.
    In gen., with ut:

    evincunt instando, ut, etc.,

    Liv. 2, 4, 3; 38, 9, 7;

    so,

    id. 3, 41; 5, 26; Suet. Tib. 37.—With rel.-clause, Val. Fl. 1, 248.—
    2.
    In partic., jurid. t. t., to recover one's property by judicial decision:

    sive tota res evincatur sive pars, etc.,

    Dig. 21, 2; 1 sq.; cf. Cod. Just. 8, 45, and v. evictio.—
    * B.
    Transf., for convinco (2. b), to succeed in proving, to demonstrate, evince:

    si puerilius his ratio esse evincet amare,

    will evince, Hor. S. 2, 3, 250.

    Lewis & Short latin dictionary > evinco

  • 5 curo

    cūro (altlat. coiro u. coero), āvī, ātum, āre (cura), etw. sich angelegen sein lassen, I) im allg., etw. sich angelegen sein lassen, sich um etw. od. jmd. bekümmern, für etw. od. jmd. Sorge (Fürsorge) tragen, sorgen, etw. besorgen (Ggstz. neglegere), α) m. Acc., u. zwar teils m. Acc. einer Sache, c. haec, Ter.: istaec non c., Cic.: sic enim decet, te mea curare, tua me, Cic.: c. domi forisque omnia, Sall.: negat quicquam deos nec alieni curare nec sui, Cic.: c. aliena, Ter.: negotia aliena, Cic.: mandatum, vollziehen, Cic.: sociorum iniurias, Sall.: non c. animi conscientiam, Cic.: c. preces alcis, Hor.: nihil omnino c., ganz indifferent (gegen alles gleichgültig) sein, Cic.: alia od. aliud cura, darum kümmere dich nicht, darum sei außer Sorge, Plaut. u. Ter. (s. Ussing Plaut. asin. 106): neben potin aliam rem ut cures, Plaut. – praeter animum nihil c., alles andere unbeachtet lassen, Cic.: periuria nihil c., sich nichts machen aus usw., Catull.: c. haec diligenter, Cic.: praeceptum diligenter c., einer Vorschrift pünktlich nachkommen, Nep.: eam rem studiose c., Cornif. rhet.: studiosissime omnia diligentissimeque c., Cic.: huic mandes, si quid recte curatum velis, Ter. – rem alienam periculo suo c., Sall. – duabus his artibus... se remque publicam curabant, wahrten sie das eigene u. des Staates Interesse, Sall. Cat. 9, 3. – teils m. Acc. einer Person, quis enim potest, cum existimet, se curari a deo, non et dies et noctes divinum numen horrere? Cic.: etiam hic mihi curandus est? auch um diesen soll ich mich bekümmern? Cic.: curate istam diligenter virginem, nehmt die J. gut in acht, Ter. – β) m. Acc. u. dem Gerundivum, besorgen lassen, in Sicilia frumentum emendum et ad urbem mittendum c., Cic.: epistulam alci referendam c., fasciculum ad alqm perferendum c., Cic.: ex eo auro buculam c. faciendam, Cic.: ex ea pecunia... basilicam faciendam c., Liv.: pontem in Arare faciendum c., Caes.: longis navibus exercitum transportandum c., Caes.: c. alqm docendum equo armisque, Liv.: eum per simulationem colloquii c. interficiendum, Hirt. b. G. – γ) m. Acc. u. Partic. Perf. Pass., inventum tibi curabo et mecum adductum tuum Pamphilum, ich will schon machen, daß ich finde usw., Ter. Andr. 684. – δ) m. Infin. = es sich angelegen sein lassen, dafür sorgen, sich ein Geschäft daraus machen, darauf denken od. bedachtsein, suchen, nihil Romae geritur, quod te putem scire curare, Cic. ep. 9, 10, 1: mando tibi, uti cures lustrare, Cato r. r. 141: tu recte vivis, si curas esse quod audis, Hor.: multa exemplaria contracta emendare curavit, Suet.: curavi equidem abolere orationem, Fronto. – bes. oft non (nec) curare = sich nicht die Mühe nehmen, nicht mögen, sich weigern, in Siciliam ire non curat, Cic.: neque sane redire curavit, Cic.: id ad me referre non curat, Cic.: itaque ea nolui scribere, quae nec indocti intellegere possent nec docti legere curarent, Cic.: qui ista nec didicissent nec omnino scire curassent, Cic.: nec revocare situs aut iungere carmina curat, Verg.: in negativem Sinn, quis ignorat, qui modo umquam mediocriter res istas scire curavit, Cic. Flacc. 64. – tantum abest, ut Antonii suspicionem fugere nunc curem,...ut mihi causa ea sit, cur Romam venire nolim ne illum videam, Cic. – ε) mit Acc. u. Infin. Act., Persium non curo legere (mir liegt nichts daran, daß mich P. liest), Laelium Decumum volo, Lucil. 593 ( bei Cic. de or. 2, 25). – gew. im Acc. u. Infin. Pass., neque vero haec inter se congruere possent, ut natura et procreari vellet et diligi procreatos non curaret, Cic. de fin. 3, 62: symbolos proponi et saxis proscribi curat, Iustin. 2, 12, 2 (u. so auch Iustin. 3, 5, 12). – ζ) m. Nom. u. Infin., ego capitis mei periculo patriam liberavi, vos liberi sine periculo esse non curatis, Cornif. rhet. 4, 66. – η) m. folg. ut od. ne od. ut ne u. Konj. od. m. bl. Konj. (s. Lachm. Lucr. 6, 231), adhuc curavi unum hoc quidem, ut mihi esset fides, Ter.: ex coriis utres uti fierent, curavit, Sall.: pollicitus sum curaturum me Bruti causā, ut ei Salaminii pecuniam solverent, Cic.: curare et perficere, ut etc., Cic.: sic tibi persuade, me dies et noctes nihil aliud agere, nihil curare, nisi ut mei cives salvi liberi-que sint, Cic.: u. so in Briefen, cura, ut valeas, Cic.: tu velim in primis cures, ut valeas, Cic.: tu etiam atque etiam cura, ut valeas, Cic.: cura ergo potissimum, ut valeas, Cic.: cura igitur nihil aliud, nisi ut valeas; cetera ego curabo, Cic.: nec quicquam cures, nisi ut valeas, Cic.: cura igitur, ut quam primum venias, Cic.: cura et effice, ut ab omnibus et laudemur et amemur, Cic. – senatus nobis, qui pro consulibus sumus, negotium de-derat, ut curaremus, ne quid res publica detrimenti caperet, Cic.: curavi, ne quis metueret, Cic.: amari iucundum est, si curetur, ne quid insit amari, Cornif. rhet.: praetor curavit, ut Romae ne essent, Suet. – m. bl. Coni., curare domi sint gerdius, ancillae, pueri, zonarius, textor, Lucil. 1056 sq.: ne illa quidem curo mihi scribas, quae etc., Cic. ep. 2, 8, 1: imprimat his, cura, Maecenas signa tabellis, Hor. sat. 2, 6, 38 (vgl. Hor. carm. 1, 38, 5): iam curabo sentiat, quos attentarit, Phaedr. 5, 2, 6: curabo, iam tibi Iovis iratus sit, Petron. 58, 2: u. so Petr. 58, 7; 69, 1; 74, 17. Fronto de eloqu. 1. p. 145, 1 N. – θ) m. folg. quod (daß) u. Indikativ, nam quod strabonus est, non curo, Petron. 68, 8. – ι) m. folg. Relativsatz od. Fragesatz, cura quae iussi atque abi, Plaut.: ego quae ad tuam dignitatem pertinere arbitror summo studio diligentiāque curabo, Cic.: non curo, an isti suspicionibus relinquantur, Plin. ep. 6, 31, 11. – κ) m. Dat. (s. Brix Plaut. trin. 1057. Dehler Tert. apol. 46 u. die Auslgg. zu Apul. de deo Socr. 2), rebus publicis, rebus alienis, Plaut.: otio hominum, Fronto: rebus eius absentis, Gell.: saluti suae, Tert.: rebus meis, Apul. – λ) m. (gräzisierendem) Genet., corporis curata (Psyche), Apul. 5, 2: virginitatis, Apul. met. 5, 4. – μ) m. pro u. Abl., ego pro me et pro te curabo, Plaut.: non te pro his curasse rebus, ne quid aegre esset mihi? Ter. – ν) m. de u. Abl., Quintus de emendo nihil curat hoc tempore, denkt nicht an das K., Cic.: omnino de tota re, ut mihi videtur, sapientius faceres, si non curares, Cic.: vides, quanto hoc diligentius curem quam aut de rumore aut de Pollione, Cic.: quasi vero curent divina (die Gottheit) de servis, Macr. sat. 1, 11, 1: noli curare de palea, Augustin. serm. 5, 3. – ο) absol., in Briefen, sed amabo te, cura et cogita, tecum loquere etc., Cic.: quia sum Romae et quia curo attendoque, Cic. – und bei den Komik. (s. Spengel Ter. Andr. 171), D. omnia apparata iam sunt intus. S. curasti bene, Ter.: bene curassis, sei ohne Sorge, Plaut.: curabo, Ter.: curabitur, es wird besorgt werden, Ter.: quemadmodum adstitit severā fronte curans (sorgend), cogitans, Plaut.

    II) insbes.: 1) die Pflege von etw. besorgen = etw. mit Sorgfalt behandeln, -ziehen, abwarten, warten, pflegen, putzen (abputzen), griech. θεραπεύειν, a) übh.: c. domos, herausputzen, Petron. 71, 7: vestimenta c. et polire (v. Walker), Ulp. dig. 47, 2, 12 pr. – als t.t. der Landw., vineam, Col.: vitem falce, ausputzen, Plin.: apes, Col. – als mediz. t.t., reinigen, bes. im Partiz. curatus ( wie τεθεραπευμένος und noch heute italien. curato), zB. sevum vitulinum curatum, Cels.: cadmia curata, Cels. – u. als t.t. der Kochkunst, putzen, säubern, ante curatae rapae, Apic. 1, 24. – b) den Körper usw. durch Kämmen, Waschen, Baden, durch Speise u. Trank warten und pflegen, erquicken, bewirten, c. corpus, Lucr. u.a., oft als milit. t.t. mit u. ohne cibo, vino et cibo, cibo somnoque, Liv. u. Curt. (s. Drak. u. Fabri Liv. 21, 54, 2. Mützell Curt. 3, 8 [21], 22): c. membra, cutem, pelliculam, seine Gl., seine H. pflegen = sich gütlich tun, sich's wohl sein lassen, Hor. u.a. (s. Schmid Hor. ep. 1, 2, 29): c. alqm (zB. einen Gast), Tibull. u.a. (s. Dissen Tibull. 1, 5, 33): parentem suum (von Töchtern), Plaut.: dominum, aufmerksam bedienen, Plaut.: amicos suos, bewirten, Plaut.: c. se, nos,Ter. u. Cic.: verb. reficere se et c., Cic.: c. se molliter, Ter.: c. se suamque aetatem, Plaut.: c. genium, s. genius. – Passiv, curari mollius, Komik.: curati cibo, cibo vinoque, Liv.: ut ante lucem viri equique curati pransi essent, Liv.: sic (pulli anserini) curati circiter duobus mensibus pingues fiunt, Varro. – Partiz. Präs. im Zshg. absol., zB. iumentum e manibus curantium (seiner Wärter) elapsum, Liv. – bes. von der Haarpflege, curatus inaequali tonsore capillos, schief geschnitten das Haar, Hor. ep. 1, 1, 94. – c) einen Kranken, ein Übel, eine Krankheit usw. warten, abwarten,pflegen, v. Arzt = behandeln, heilen ( kurieren ), operieren (s. Mützell Curt. 3, 5 [13], 12), c. corpora, Cic.: c. alqm, Cic. u.a.: regis filiam, Sen.: ipsi se curare non possunt, Sulpic. in Cic. ep.: curari non posse, Caes.: is, qui curatur, der Patient, Cels. – c. reduviam, Cic.: ulcus, Cels. u. Sen.: vulnus, Liv.: morbum, febrem, Cels.: curari se pati, Cic.: obligari curarique se pati, Suet.: qui ferrum medici prius quam curetur (operiert wird) aspexit, Cels.: c. alqm od. se diligenter, Cic.: alqm graviter aegrum c. diligentissime, Ter. u. Cic.: alqm magna cum cura, Plaut.: c. alqm leniter, Cic.: curari aegre, aliter, celeriter, commodissime, facile, difficilius, difficillime (v. Übeln), Cels.: curari recte, perperam (v. Pers.), Cels.: curari se fortiter pati (v. Pers.), Liv.: ictus parum bene curatus, Cels.: adulescentes gravius aegrotant, tristius curantur, Cic.: curari arbitrio suo (v. Pers.), Curt.: curari neque manu (durch chirurgische Hilfe) neque medicamentis posse (v. einem Übel), Cels.: curari scalpello, ferro, mit dem Messer operiert werden (von Pers.), Cels.: vinolentis quibusdam medicaminibus solere curari (v. Pers.), Cic.: frigidis (mit kalten Umschlägen) curari se pati (v. Pers.), Suet.: c. morbos victu (durch Diät), Cels.: c. morbos remediis, Cels.: c. graviores morbos asperis remediis, Curt.: c. oculos sanguinis detractione, oculos vino, Cels.: c. alcis valetudinem, Apul.: c. vulnus suturā, Cels. – absol., c.tuto, celeriter, iucunde (v. einem Arzte), Cels.: tertiam esse medicinae partem, quae manu (durch Manualhilfe) curet, Cels.: medicus, qui curandi finem fecerit, Quint. – Partiz. subst., cūrāns, antis, m., der Behandelnde = der Arzt, zB. plurimi sub alterutro curantis errore moriuntur, Cels. 3, 8. – d) jmdm. seine Achtung und Verehrung an den Tag legen, jmd. ehren, verehren, jmdm. huldigen, den Hof machen (griech. θεραπεύειν), c. delicatos, Spart. Hadr. 4, 5: curatur a multis, timetur a pluribus, Plin. ep. 1, 5, 15. – eum ultra Romanorum ac mortalium etiam morem curabant exornatis aedibus per aulaea et signa scaenisque ad ostentationem histrionum fabricatis, Sall. hist. fr. 2, 23, 2 (2, 29, 2).

    2) die Herrichtung von etwas besorgen, etw. herrichten, herrichten lassen, a) als t.t. der Wirtschaftsspr.: c. cibum (v. Koch), Varro LL.: c. cenam, obsonium (v. Hausherrn), Plaut.: cenulam omnibus, Gell.: ludis Martialibus c. triclinium sacerdotum (vom Anordner), Suet. – absol., wie unser schaffen, curate istic vos, Plaut.: bene curasti, Ter. – b) als publiz. t.t., IIII vir viarum curandarum, des Wegebaues, Corp. inscr. Lat. 5, 1874. – c) als t.t. der Religionsspr., sacra (griech. θεραπεύειν τὰ ἱερά), Cic.: non rite id sacrum, Liv.: sacra Cereris per Graecas semper curata sunt sacerdotes, Cic. – c. prodigia, nach den gesetzlichen Vorschriften (durch Anordnung von Hühnopfern usw.), Liv. 1, 20, 7. – d) wie κηδεύειν = eine Leiche (deren Waschung, Einbalsamierung, Bestattung) besorgen, funus, Ter.: corpus exanimum, Curt.: corpus Alexandri suo more (von den Chaldäern), Curt.: cadaver, Suet. Vgl. Ruhnken Ter. Andr. 1, 1, 83.

    3) die Herbeischaffung von etw. besorgen, a) etw. durch Kauf besorgen, signa, quae nobis curasti, ea sunt ad Caietam exposita. Te multum amamus, quod ea abs te diligenter parvoque curata sunt, Cic. ad Att. 1, 3, 2. – b) eine Geldsumme besorgen, ( herbei) schaffen, auszahlen, auszahlen lassen, iube sodes nummos curari, Cic.: Minucium XII sola (nur 12000 Sesterze) curasse scripsi ad te antea; quod superest, velim videas, ut curetur, Cic. – m. Dat. (wem?), Oviae C. Lollii curanda sunt HS C (100000 Sesterze), Cic.: redemptori tuo dimidium pecuniae curavit, Cic.: me, cui iussisset, curaturum, ich würde auf seine Anweisung Zahlung leisten lassen, Cic.: cum aeris alieni aliquantum esset relictum, quibus nominibus (für welche Schuldposten) pecuniam Romae curari oporteret, auctionem se in Gallia facturum esse proscribit earum rerum, quae ipsius erant privatae, Cic. – m. nomine u. Genet., erat enim curata nobis pecunia Valerii mancipis nomine, Cic. – m. pro u. Abl., L. Cincio HS CCIcuro curoCCIcuro curoCCC pro signis Megaricis curavi, Cic.: ut pro eo frumento pecunia Romae legatis eorum curaretur, Liv.

    4) die Verwaltung, Leitung von etwas besorgen, a) übh.: res rationesque eri, Plaut. Pseud. 626 sq.: c. pensa ac domos (vgl. κομίζειν δῶμα, Hom.), v. den Hausfrauen, Mela 1. § 57. – dah. poet., c. alqm, jmd. besorgen = abgeben, machen, pastorem ad baculum possum curare, Prop. 4, 2, 39. – b) als publiz. u. milit. t. t., einen Zivil- od. Militärposten verwalten, leiten, befehligen (kommandieren; vgl. Heräus Tac. hist. 2, 24, 11), res Romae, Liv.: Asiam, Achaiam, Tac.: bellum maritimum, Liv.: superioris Germaniae legiones, Tac. – absol. = die Leitung haben, befehligen (kommandieren), operieren, c. Romae, Tac.: c. in ea parte, in postremo, Sall.: apud dextumos, Sall.: comitate quādam curandi provinciam tenuit, Tac.: ubi quisque legatus aut tribunus curabat, Sall. Vgl. übh. die Auslgg. zu Sall. Cat. 59, 3. – / Archaist. Coni. Perf. curassis, Plaut. most. 526 u.a.: curassint, Plaut. Poen. prol. 27. – Paragog. Infin. Praes. Pass. curarier, Plaut. capt. 737 u. Poen. prol. 80. Hor. ep. 2, 2, 151. Ser. Samm. 98. – arch. Nbf. a) couro, wov. couraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 1419. – b) coero, wov. coeret, Cic. de legg. 3, 10: coeravit, Corp. inscr. Lat. 1, 600. 604 u. 605: coeraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 570 u. 8, 68: coerare, Corp. inscr. Lat. 3, 2. p. 1187: coerari, coerandi, Cic. de legg. 3, 10. – c) coiro, wov. coiravit, Corp. inscr. Lat. 1, 801 u. 1166: coiraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 565 u. 1116: coiravere, Corp. inscr. Lat. 1, 566 u. 567, synk. coirarunt, Corp. inscr. Lat. 1, 1478. – d) coro, wov. coraveront, Corp. inscr. Lat. 1, 73.

    lateinisch-deutsches > curo

  • 6 curo

    cūro (altlat. coiro u. coero), āvī, ātum, āre (cura), etw. sich angelegen sein lassen, I) im allg., etw. sich angelegen sein lassen, sich um etw. od. jmd. bekümmern, für etw. od. jmd. Sorge (Fürsorge) tragen, sorgen, etw. besorgen (Ggstz. neglegere), α) m. Acc., u. zwar teils m. Acc. einer Sache, c. haec, Ter.: istaec non c., Cic.: sic enim decet, te mea curare, tua me, Cic.: c. domi forisque omnia, Sall.: negat quicquam deos nec alieni curare nec sui, Cic.: c. aliena, Ter.: negotia aliena, Cic.: mandatum, vollziehen, Cic.: sociorum iniurias, Sall.: non c. animi conscientiam, Cic.: c. preces alcis, Hor.: nihil omnino c., ganz indifferent (gegen alles gleichgültig) sein, Cic.: alia od. aliud cura, darum kümmere dich nicht, darum sei außer Sorge, Plaut. u. Ter. (s. Ussing Plaut. asin. 106): neben potin aliam rem ut cures, Plaut. – praeter animum nihil c., alles andere unbeachtet lassen, Cic.: periuria nihil c., sich nichts machen aus usw., Catull.: c. haec diligenter, Cic.: praeceptum diligenter c., einer Vorschrift pünktlich nachkommen, Nep.: eam rem studiose c., Cornif. rhet.: studiosissime omnia diligentissimeque c., Cic.: huic mandes, si quid recte curatum velis, Ter. – rem alienam periculo suo c., Sall. – duabus his artibus... se remque publicam curabant, wahrten sie das eigene u. des Staates Interesse, Sall. Cat. 9, 3. – teils m. Acc. einer Person,
    ————
    quis enim potest, cum existimet, se curari a deo, non et dies et noctes divinum numen horrere? Cic.: etiam hic mihi curandus est? auch um diesen soll ich mich bekümmern? Cic.: curate istam diligenter virginem, nehmt die J. gut in acht, Ter. – β) m. Acc. u. dem Gerundivum, besorgen lassen, in Sicilia frumentum emendum et ad urbem mittendum c., Cic.: epistulam alci referendam c., fasciculum ad alqm perferendum c., Cic.: ex eo auro buculam c. faciendam, Cic.: ex ea pecunia... basilicam faciendam c., Liv.: pontem in Arare faciendum c., Caes.: longis navibus exercitum transportandum c., Caes.: c. alqm docendum equo armisque, Liv.: eum per simulationem colloquii c. interficiendum, Hirt. b. G. – γ) m. Acc. u. Partic. Perf. Pass., inventum tibi curabo et mecum adductum tuum Pamphilum, ich will schon machen, daß ich finde usw., Ter. Andr. 684. – δ) m. Infin. = es sich angelegen sein lassen, dafür sorgen, sich ein Geschäft daraus machen, darauf denken od. bedachtsein, suchen, nihil Romae geritur, quod te putem scire curare, Cic. ep. 9, 10, 1: mando tibi, uti cures lustrare, Cato r. r. 141: tu recte vivis, si curas esse quod audis, Hor.: multa exemplaria contracta emendare curavit, Suet.: curavi equidem abolere orationem, Fronto. – bes. oft non (nec) curare = sich nicht die Mühe nehmen, nicht mögen, sich weigern, in Siciliam ire non curat, Cic.: neque sane redire curavit, Cic.: id ad me
    ————
    referre non curat, Cic.: itaque ea nolui scribere, quae nec indocti intellegere possent nec docti legere curarent, Cic.: qui ista nec didicissent nec omnino scire curassent, Cic.: nec revocare situs aut iungere carmina curat, Verg.: in negativem Sinn, quis ignorat, qui modo umquam mediocriter res istas scire curavit, Cic. Flacc. 64. – tantum abest, ut Antonii suspicionem fugere nunc curem,...ut mihi causa ea sit, cur Romam venire nolim ne illum videam, Cic. – ε) mit Acc. u. Infin. Act., Persium non curo legere (mir liegt nichts daran, daß mich P. liest), Laelium Decumum volo, Lucil. 593 ( bei Cic. de or. 2, 25). – gew. im Acc. u. Infin. Pass., neque vero haec inter se congruere possent, ut natura et procreari vellet et diligi procreatos non curaret, Cic. de fin. 3, 62: symbolos proponi et saxis proscribi curat, Iustin. 2, 12, 2 (u. so auch Iustin. 3, 5, 12). – ζ) m. Nom. u. Infin., ego capitis mei periculo patriam liberavi, vos liberi sine periculo esse non curatis, Cornif. rhet. 4, 66. – η) m. folg. ut od. ne od. ut ne u. Konj. od. m. bl. Konj. (s. Lachm. Lucr. 6, 231), adhuc curavi unum hoc quidem, ut mihi esset fides, Ter.: ex coriis utres uti fierent, curavit, Sall.: pollicitus sum curaturum me Bruti causā, ut ei Salaminii pecuniam solverent, Cic.: curare et perficere, ut etc., Cic.: sic tibi persuade, me dies et noctes nihil aliud agere, nihil curare, nisi ut mei cives salvi liberi- que sint, Cic.: u. so in Briefen, cura, ut valeas, Cic.:
    ————
    tu velim in primis cures, ut valeas, Cic.: tu etiam atque etiam cura, ut valeas, Cic.: cura ergo potissimum, ut valeas, Cic.: cura igitur nihil aliud, nisi ut valeas; cetera ego curabo, Cic.: nec quicquam cures, nisi ut valeas, Cic.: cura igitur, ut quam primum venias, Cic.: cura et effice, ut ab omnibus et laudemur et amemur, Cic. – senatus nobis, qui pro consulibus sumus, negotium de-derat, ut curaremus, ne quid res publica detrimenti caperet, Cic.: curavi, ne quis metueret, Cic.: amari iucundum est, si curetur, ne quid insit amari, Cornif. rhet.: praetor curavit, ut Romae ne essent, Suet. – m. bl. Coni., curare domi sint gerdius, ancillae, pueri, zonarius, textor, Lucil. 1056 sq.: ne illa quidem curo mihi scribas, quae etc., Cic. ep. 2, 8, 1: imprimat his, cura, Maecenas signa tabellis, Hor. sat. 2, 6, 38 (vgl. Hor. carm. 1, 38, 5): iam curabo sentiat, quos attentarit, Phaedr. 5, 2, 6: curabo, iam tibi Iovis iratus sit, Petron. 58, 2: u. so Petr. 58, 7; 69, 1; 74, 17. Fronto de eloqu. 1. p. 145, 1 N. – θ) m. folg. quod (daß) u. Indikativ, nam quod strabonus est, non curo, Petron. 68, 8. – ι) m. folg. Relativsatz od. Fragesatz, cura quae iussi atque abi, Plaut.: ego quae ad tuam dignitatem pertinere arbitror summo studio diligentiāque curabo, Cic.: non curo, an isti suspicionibus relinquantur, Plin. ep. 6, 31, 11. – κ) m. Dat. (s. Brix Plaut. trin. 1057. Dehler Tert. apol. 46 u. die Auslgg. zu Apul. de deo Socr. 2), rebus publi-
    ————
    cis, rebus alienis, Plaut.: otio hominum, Fronto: rebus eius absentis, Gell.: saluti suae, Tert.: rebus meis, Apul. – λ) m. (gräzisierendem) Genet., corporis curata (Psyche), Apul. 5, 2: virginitatis, Apul. met. 5, 4. – μ) m. pro u. Abl., ego pro me et pro te curabo, Plaut.: non te pro his curasse rebus, ne quid aegre esset mihi? Ter. – ν) m. de u. Abl., Quintus de emendo nihil curat hoc tempore, denkt nicht an das K., Cic.: omnino de tota re, ut mihi videtur, sapientius faceres, si non curares, Cic.: vides, quanto hoc diligentius curem quam aut de rumore aut de Pollione, Cic.: quasi vero curent divina (die Gottheit) de servis, Macr. sat. 1, 11, 1: noli curare de palea, Augustin. serm. 5, 3. – ο) absol., in Briefen, sed amabo te, cura et cogita, tecum loquere etc., Cic.: quia sum Romae et quia curo attendoque, Cic. – und bei den Komik. (s. Spengel Ter. Andr. 171), D. omnia apparata iam sunt intus. S. curasti bene, Ter.: bene curassis, sei ohne Sorge, Plaut.: curabo, Ter.: curabitur, es wird besorgt werden, Ter.: quemadmodum adstitit severā fronte curans (sorgend), cogitans, Plaut.
    II) insbes.: 1) die Pflege von etw. besorgen = etw. mit Sorgfalt behandeln, -ziehen, abwarten, warten, pflegen, putzen (abputzen), griech. θεραπεύειν, a) übh.: c. domos, herausputzen, Petron. 71, 7: vestimenta c. et polire (v. Walker), Ulp. dig. 47, 2, 12 pr. – als t.t. der Landw., vineam, Col.: vitem falce,
    ————
    ausputzen, Plin.: apes, Col. – als mediz. t.t., reinigen, bes. im Partiz. curatus ( wie τεθεραπευμένος und noch heute italien. curato), zB. sevum vitulinum curatum, Cels.: cadmia curata, Cels. – u. als t.t. der Kochkunst, putzen, säubern, ante curatae rapae, Apic. 1, 24. – b) den Körper usw. durch Kämmen, Waschen, Baden, durch Speise u. Trank warten und pflegen, erquicken, bewirten, c. corpus, Lucr. u.a., oft als milit. t.t. mit u. ohne cibo, vino et cibo, cibo somnoque, Liv. u. Curt. (s. Drak. u. Fabri Liv. 21, 54, 2. Mützell Curt. 3, 8 [21], 22): c. membra, cutem, pelliculam, seine Gl., seine H. pflegen = sich gütlich tun, sich's wohl sein lassen, Hor. u.a. (s. Schmid Hor. ep. 1, 2, 29): c. alqm (zB. einen Gast), Tibull. u.a. (s. Dissen Tibull. 1, 5, 33): parentem suum (von Töchtern), Plaut.: dominum, aufmerksam bedienen, Plaut.: amicos suos, bewirten, Plaut.: c. se, nos,Ter. u. Cic.: verb. reficere se et c., Cic.: c. se molliter, Ter.: c. se suamque aetatem, Plaut.: c. genium, s. genius. – Passiv, curari mollius, Komik.: curati cibo, cibo vinoque, Liv.: ut ante lucem viri equique curati pransi essent, Liv.: sic (pulli anserini) curati circiter duobus mensibus pingues fiunt, Varro. – Partiz. Präs. im Zshg. absol., zB. iumentum e manibus curantium (seiner Wärter) elapsum, Liv. – bes. von der Haarpflege, curatus inaequali tonsore capillos, schief geschnitten das Haar, Hor. ep. 1, 1, 94. – c) einen
    ————
    Kranken, ein Übel, eine Krankheit usw. warten, abwarten,pflegen, v. Arzt = behandeln, heilen ( kurieren ), operieren (s. Mützell Curt. 3, 5 [13], 12), c. corpora, Cic.: c. alqm, Cic. u.a.: regis filiam, Sen.: ipsi se curare non possunt, Sulpic. in Cic. ep.: curari non posse, Caes.: is, qui curatur, der Patient, Cels. – c. reduviam, Cic.: ulcus, Cels. u. Sen.: vulnus, Liv.: morbum, febrem, Cels.: curari se pati, Cic.: obligari curarique se pati, Suet.: qui ferrum medici prius quam curetur (operiert wird) aspexit, Cels.: c. alqm od. se diligenter, Cic.: alqm graviter aegrum c. diligentissime, Ter. u. Cic.: alqm magna cum cura, Plaut.: c. alqm leniter, Cic.: curari aegre, aliter, celeriter, commodissime, facile, difficilius, difficillime (v. Übeln), Cels.: curari recte, perperam (v. Pers.), Cels.: curari se fortiter pati (v. Pers.), Liv.: ictus parum bene curatus, Cels.: adulescentes gravius aegrotant, tristius curantur, Cic.: curari arbitrio suo (v. Pers.), Curt.: curari neque manu (durch chirurgische Hilfe) neque medicamentis posse (v. einem Übel), Cels.: curari scalpello, ferro, mit dem Messer operiert werden (von Pers.), Cels.: vinolentis quibusdam medicaminibus solere curari (v. Pers.), Cic.: frigidis (mit kalten Umschlägen) curari se pati (v. Pers.), Suet.: c. morbos victu (durch Diät), Cels.: c. morbos remediis, Cels.: c. graviores morbos asperis remediis, Curt.: c. oculos sanguinis detractione, oculos vino, Cels.: c.
    ————
    alcis valetudinem, Apul.: c. vulnus suturā, Cels. – absol., c.tuto, celeriter, iucunde (v. einem Arzte), Cels.: tertiam esse medicinae partem, quae manu (durch Manualhilfe) curet, Cels.: medicus, qui curandi finem fecerit, Quint. – Partiz. subst., cūrāns, antis, m., der Behandelnde = der Arzt, zB. plurimi sub alterutro curantis errore moriuntur, Cels. 3, 8. – d) jmdm. seine Achtung und Verehrung an den Tag legen, jmd. ehren, verehren, jmdm. huldigen, den Hof machen (griech. θεραπεύειν), c. delicatos, Spart. Hadr. 4, 5: curatur a multis, timetur a pluribus, Plin. ep. 1, 5, 15. – eum ultra Romanorum ac mortalium etiam morem curabant exornatis aedibus per aulaea et signa scaenisque ad ostentationem histrionum fabricatis, Sall. hist. fr. 2, 23, 2 (2, 29, 2).
    2) die Herrichtung von etwas besorgen, etw. herrichten, herrichten lassen, a) als t.t. der Wirtschaftsspr.: c. cibum (v. Koch), Varro LL.: c. cenam, obsonium (v. Hausherrn), Plaut.: cenulam omnibus, Gell.: ludis Martialibus c. triclinium sacerdotum (vom Anordner), Suet. – absol., wie unser schaffen, curate istic vos, Plaut.: bene curasti, Ter. – b) als publiz. t.t., IIII vir viarum curandarum, des Wegebaues, Corp. inscr. Lat. 5, 1874. – c) als t.t. der Religionsspr., sacra (griech. θεραπεύειν τὰ ἱερά), Cic.: non rite id sacrum, Liv.: sacra Cereris per Graecas semper curata sunt sacerdotes, Cic. – c. prodigia, nach den gesetzli-
    ————
    chen Vorschriften (durch Anordnung von Hühnopfern usw.), Liv. 1, 20, 7. – d) wie κηδεύειν = eine Leiche (deren Waschung, Einbalsamierung, Bestattung) besorgen, funus, Ter.: corpus exanimum, Curt.: corpus Alexandri suo more (von den Chaldäern), Curt.: cadaver, Suet. Vgl. Ruhnken Ter. Andr. 1, 1, 83.
    3) die Herbeischaffung von etw. besorgen, a) etw. durch Kauf besorgen, signa, quae nobis curasti, ea sunt ad Caietam exposita. Te multum amamus, quod ea abs te diligenter parvoque curata sunt, Cic. ad Att. 1, 3, 2. – b) eine Geldsumme besorgen, ( herbei) schaffen, auszahlen, auszahlen lassen, iube sodes nummos curari, Cic.: Minucium XII sola (nur 12000 Sesterze) curasse scripsi ad te antea; quod superest, velim videas, ut curetur, Cic. – m. Dat. (wem?), Oviae C. Lollii curanda sunt HS C (100000 Sesterze), Cic.: redemptori tuo dimidium pecuniae curavit, Cic.: me, cui iussisset, curaturum, ich würde auf seine Anweisung Zahlung leisten lassen, Cic.: cum aeris alieni aliquantum esset relictum, quibus nominibus (für welche Schuldposten) pecuniam Romae curari oporteret, auctionem se in Gallia facturum esse proscribit earum rerum, quae ipsius erant privatae, Cic. – m. nomine u. Genet., erat enim curata nobis pecunia Valerii mancipis nomine, Cic. – m. pro u. Abl., L. Cincio HS CCI CCI CCC pro signis
    ————
    Megaricis curavi, Cic.: ut pro eo frumento pecunia Romae legatis eorum curaretur, Liv.
    4) die Verwaltung, Leitung von etwas besorgen, a) übh.: res rationesque eri, Plaut. Pseud. 626 sq.: c. pensa ac domos (vgl. κομίζειν δῶμα, Hom.), v. den Hausfrauen, Mela 1. § 57. – dah. poet., c. alqm, jmd. besorgen = abgeben, machen, pastorem ad baculum possum curare, Prop. 4, 2, 39. – b) als publiz. u. milit. t. t., einen Zivil- od. Militärposten verwalten, leiten, befehligen (kommandieren; vgl. Heräus Tac. hist. 2, 24, 11), res Romae, Liv.: Asiam, Achaiam, Tac.: bellum maritimum, Liv.: superioris Germaniae legiones, Tac. – absol. = die Leitung haben, befehligen (kommandieren), operieren, c. Romae, Tac.: c. in ea parte, in postremo, Sall.: apud dextumos, Sall.: comitate quādam curandi provinciam tenuit, Tac.: ubi quisque legatus aut tribunus curabat, Sall. Vgl. übh. die Auslgg. zu Sall. Cat. 59, 3. – Archaist. Coni. Perf. curassis, Plaut. most. 526 u.a.: curassint, Plaut. Poen. prol. 27. – Paragog. Infin. Praes. Pass. curarier, Plaut. capt. 737 u. Poen. prol. 80. Hor. ep. 2, 2, 151. Ser. Samm. 98. – arch. Nbf. a) couro, wov. couraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 1419. – b) coero, wov. coeret, Cic. de legg. 3, 10: coeravit, Corp. inscr. Lat. 1, 600. 604 u. 605: coeraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 570 u. 8, 68: coerare, Corp. inscr. Lat. 3, 2. p. 1187: coerari, coerandi, Cic. de legg. 3, 10. – c) coiro, wov.
    ————
    coiravit, Corp. inscr. Lat. 1, 801 u. 1166: coiraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 565 u. 1116: coiravere, Corp. inscr. Lat. 1, 566 u. 567, synk. coirarunt, Corp. inscr. Lat. 1, 1478. – d) coro, wov. coraveront, Corp. inscr. Lat. 1, 73.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > curo

  • 7 praesidium

    praesidĭum, ĭi, n. [st1]1 [-] troupes qui gardent un lieu ou une personne: poste, avant-poste, garnison, corps de réserve; garde, escorte.    - locum praesidiis confirmare, Cic. Agr. 1.5.16: garnir un lieu de combattants.    - Italia tota praesidiis tenetur, Cic. Att. 9, 3, 1: l'Italie entière est occuoée militairement.    - praesidium in loco constituere, Caes.: établir une garnison dans un lieu.    - praesidium ex oppido educere, Caes. BC. 1, 13: évacuer une place, retirer de la place la garnison.    - praesidia deducere, Caes. B. G. 2.33: amener du renfort.    - trinis praesidiis occurrere, Tac.: s'avancer en trois corps séparés.    - cum praesidio venire, Cic.: venir avec une escorte.    - praesidium dare, Nep.: donner une garde. [st1]2 [-] lieu où se tiennent les troupes: poste d'observation, poste de défense; citadelle, fort, position (fortifiée), camp; poste confié à un soldat.    - procul in praesidio fuit, ne... Nep. Timol. 1, 4: il s'établit de loin en observation, pour empêcher que...    - milites in praesidiis imponere, Caes.: placer des soldats dans des postes.    - obsidium coepit per praesidia, Tac. An. 4: il commença le siège en élevant des redoutes.    - praesidium munire, Caes.: fortifier une position.    - in adversariorum praesidiis occisi, Cic. Rosc. Am. 43: tués dans les rangs ennemis.    - praesidium relinquere (praesidio decedere): quitter son poste, déserter son poste.    - de praesidio vitae decedere, Cic. Sen. 26, 73: abandonner le poste de la vie.    - praesidio alicui esse: servir de défense à qqn, de protection à qqn; défendre qqn, protéger quelqu’un.    - esse praesidio impedimentis, Caes.: protéger les bagages. [st1]3 [-] garde, défense, secours, aide, assistance, protection à main armée; ressource, moyen, voie.    - ferre praesidium alicui, Liv.: aller au secours de qqn.    - ad praesidium regiōnis, Liv.: pour couvrir le pays.    - praesidio alicui esse (double dat.): protéger qqn.    - milites velut praesidio stetere, Tac.: les soldats furent sous les armes comme pour prêter main-forte.    - absque meo praesidio, Plaut.: sans mon aide.    - malleoli positi praesidii causā, Col.: marcottes plantées comme réserve.    - praesidia dignitati parare, Flor.: chercher des appuis pour soutenir son crédit.    - insigne praesidium reis Pollio, Hor.: Pollion, illustre soutien des accusés.    - praesidium ad vitam beatam, Cic.: moyen de vivre heureux.    - quod satis esset praesidii, dedit, Nep. Them. 8, 5: il lui fournit tout ce qui était nécessaire à sa subsistance.    - omnia naturae et doctrinae praesidia, Cic.: toutes les ressources de la nature et de l'art. [st1]4 [-] secours, remède.    - praesidio esse morbis (praesidio esse contra morbos), Plin.: être un remède efficace contre les maux.
    * * *
    praesidĭum, ĭi, n. [st1]1 [-] troupes qui gardent un lieu ou une personne: poste, avant-poste, garnison, corps de réserve; garde, escorte.    - locum praesidiis confirmare, Cic. Agr. 1.5.16: garnir un lieu de combattants.    - Italia tota praesidiis tenetur, Cic. Att. 9, 3, 1: l'Italie entière est occuoée militairement.    - praesidium in loco constituere, Caes.: établir une garnison dans un lieu.    - praesidium ex oppido educere, Caes. BC. 1, 13: évacuer une place, retirer de la place la garnison.    - praesidia deducere, Caes. B. G. 2.33: amener du renfort.    - trinis praesidiis occurrere, Tac.: s'avancer en trois corps séparés.    - cum praesidio venire, Cic.: venir avec une escorte.    - praesidium dare, Nep.: donner une garde. [st1]2 [-] lieu où se tiennent les troupes: poste d'observation, poste de défense; citadelle, fort, position (fortifiée), camp; poste confié à un soldat.    - procul in praesidio fuit, ne... Nep. Timol. 1, 4: il s'établit de loin en observation, pour empêcher que...    - milites in praesidiis imponere, Caes.: placer des soldats dans des postes.    - obsidium coepit per praesidia, Tac. An. 4: il commença le siège en élevant des redoutes.    - praesidium munire, Caes.: fortifier une position.    - in adversariorum praesidiis occisi, Cic. Rosc. Am. 43: tués dans les rangs ennemis.    - praesidium relinquere (praesidio decedere): quitter son poste, déserter son poste.    - de praesidio vitae decedere, Cic. Sen. 26, 73: abandonner le poste de la vie.    - praesidio alicui esse: servir de défense à qqn, de protection à qqn; défendre qqn, protéger quelqu’un.    - esse praesidio impedimentis, Caes.: protéger les bagages. [st1]3 [-] garde, défense, secours, aide, assistance, protection à main armée; ressource, moyen, voie.    - ferre praesidium alicui, Liv.: aller au secours de qqn.    - ad praesidium regiōnis, Liv.: pour couvrir le pays.    - praesidio alicui esse (double dat.): protéger qqn.    - milites velut praesidio stetere, Tac.: les soldats furent sous les armes comme pour prêter main-forte.    - absque meo praesidio, Plaut.: sans mon aide.    - malleoli positi praesidii causā, Col.: marcottes plantées comme réserve.    - praesidia dignitati parare, Flor.: chercher des appuis pour soutenir son crédit.    - insigne praesidium reis Pollio, Hor.: Pollion, illustre soutien des accusés.    - praesidium ad vitam beatam, Cic.: moyen de vivre heureux.    - quod satis esset praesidii, dedit, Nep. Them. 8, 5: il lui fournit tout ce qui était nécessaire à sa subsistance.    - omnia naturae et doctrinae praesidia, Cic.: toutes les ressources de la nature et de l'art. [st1]4 [-] secours, remède.    - praesidio esse morbis (praesidio esse contra morbos), Plin.: être un remède efficace contre les maux.
    * * *
        Praesidium, praesidii. Caesar. La garnison des gents de guerre qu'on met en une ville.
    \
        Praesidia, pro castris. Cic. Le camp, et le fort.
    \
        Praesidium statiuum. Cic. Mortes payes. B.
    \
        Agitare praesidium. Tacit. Estre en garnison.
    \
        Inutile praesidium ferri. Claud. L'aide des armes.
    \
        In meis castris, praesidiisque versaris, mea est ista defensio. Cic. Dedens mon fort.
    \
        Praesidium, per translationem. Terent. Tout aide et secours.
    \
        Qui praesidia contra feras inuenerunt. Cic. Defense.
    \
        Gerere praesidium. Plin. Donner secours et aide.
    \
        Praesidium esse alicui. Terent. Luy secourir et aider, Luy estre confort et aide.

    Dictionarium latinogallicum > praesidium

  • 8 salubris

    sălūbris, e ( masc. collat. form sălū-ber, Varr. R. R. 1, 2, 8; Ov. R. Am. 704; but salubris, m., Cic. Div. 1, 57, 130; Cels. 1, 3; 2, 1; 3, 6; abl. salubri, v. Neue, Formenl. 2, p. 30), adj. [salus], health-giving, promoting health, healthful, wholesome, salubrious; salutary, serviceable, advantageous, beneficial (v. salutaris init.).
    I.
    Lit. (freq. and class.)
    (α).
    Absol.:

    saluber locus,

    Varr. R. R. 1, 2, 8; so Cic. Fat. 4, 7 (opp. pestilens); id. Rep. 2, 6, 11 (opp. pestilens regio); 1, 1, 1; id. de Or. 2, 71, 290; Cels. 1, 3 (opp. gravis); cf.:

    sunt partes agrorum aliae pestilentes, aliae salubres,

    Cic. Div. 1, 36, 79.— Comp.:

    salubrior ager,

    Varr. R. R. 1, 4, 3.— Sup.: saluberrimae regiones, * Caes. B. C. 3, 2 fin.:

    Apennino saluberrimo montium,

    Plin. Ep. 1, 6, 2:

    Esquiliae,

    Hor. S. 1, 8, 14:

    silvae,

    id. Ep. 1, 4, 4:

    aquae,

    id. C. S. 31:

    irriguis ora salubris aquis,

    Ov. Am. 2, 16, 2:

    fluvius,

    Verg. G. 1, 272:

    aura,

    Ov. A. A. 3, 693:

    caelum,

    Col. 1, 2:

    si Baiae salubres repente factae sunt,

    Cic. Fam. 9, 12, 1:

    salubrisne an pestilens annus futurus sit,

    id. Div. 1, 57, 130; cf.:

    saluberrimum (tempus) ver est... saluberrimi sunt sereni dies... salubriores septentrionales quam subsolani, etc.... nam fere ventus ubique a mediterraneis regionibus veniens salubris, a mari gravis est,

    Cels. 2, 1:

    aestates,

    Hor. S. 2, 4, 21:

    stellae,

    id. ib. 1, 7, 24:

    sidus,

    Luc. 1, 661:

    afflatus ex Apenninis,

    Plin. Ep. 5, 6, 29:

    cultus atque victus,

    strengthening, nourishing, Cic. Div. 1, 29, 61; id. Or. 26, 90 infra; cf.:

    suci Ambrosiae,

    Verg. A. 12, 418:

    saluberrimum acetum,

    Plin. 21, 14, 48, § 82:

    saluberrimi potus,

    id. 31, 2, 19, § 28:

    somnus,

    Verg. G. 3, 530:

    in medicinā alia salubria alia insalubria,

    Quint. 3, 2, 3:

    princeps,

    i. e. mindful of the good of others, Suet. Aug. 42:

    Phoebe saluber, ades,

    Ov. R. Am. 704:

    o salute meā salus salubrior!

    Plaut. Cist. 3, 13:

    quicquid est salsum aut salubre in oratione,

    sound, solid, Cic. Or. 26, 90:

    sententiae exemplo haud salubres,

    Liv. 2, 30; cf.:

    (factum) severitate exempli salubre,

    Plin. Ep. 2, 11, 1:

    consilia,

    Cic. Att. 8, 12, 5; cf.:

    hiems saluberrimis consiliis absumpta,

    Tac. Agr. 21:

    mendacium,

    Liv. 2, 64:

    justitia legesque,

    Hor. A. P. 198:

    verba,

    Ov. F. 6, 753:

    factum,

    Ov. R. Am. 316:

    pretium,

    advantageous, profitable, Col. 7, 3, 22; Mart. 10, 104, 14:

    exempla,

    Gell. 6, 10, 1; cf. infra, adv.—
    (β).
    With dat., ad aliquid, contra (cf. salutaris):

    (sententiam) dixi rei publicae saluberrimam,

    Cic. Dom. 7, 16:

    vinum firmum, corpori salubre,

    Col. 12, 27; so,

    et gravi Malvae salubres corpori,

    Hor. Epod. 2, 58; Cato, R. R. 157, 12; cf.:

    salubris parum urbs valetudini suae,

    Suet. Aug. 72:

    liber salubrior studiis quam dulcior,

    Quint. 3, 1, 5:

    leges rem salubriorem inopi quam potenti (esse),

    Liv. 2, 3, 4:

    saluberrima Romano imperio juga Alpium,

    Plin. 3, 4, 5, § 31:

    ad omnes res salubre est,

    Cato, R. R. 156, 1:

    icterias existimatur salubris contra regios morbos,

    Plin. 37, 10, 61, § 470.—
    II.
    Transf., in a neutr. sense, of the human body, healthy, sound, well, vigorous (very rare, and for the most part not till after the Aug. per.;

    not in Cic.): genus hominum salubri corpore,

    Sall. J. 17, 6:

    salubriora etiam credente corpora esse,

    Liv. 1, 31; 3, 8:

    (exercitum) mutatione locorum salubriorem esse,

    id. 10, 28; Tac. H. 5, 6:

    ut salubri sint corpore pecora,

    Col. 6, 4, 1; Mart. 10, 47, 6; cf. Liv. 10, 25.— Sup.:

    gentes quae saluberrimis corporibus utuntur,

    Tac. Or. 41.—Hence, adv.: sălūbrĭ-ter, healthfully, wholesomely, salubriously; profitably, advantageously:

    ubi potest illa aetas aut calescere... aut vicissim umbris aquisve refrigerari salubrius?

    Cic. Sen. 16, 57; Col. 1, 8, 12; 2, 9, 14:

    ut salubrius litigantes consisterent,

    Plin. 19, 1, 6, § 24:

    nasci,

    Gell. 3, 10, 8.— Sup.:

    saluberrime,

    Plin. 22, 12, 14, § 29:

    bellum trahi salubriter,

    beneficially, advantageously, Liv. 3, 62: leges emendatae utiliter, latae salubriter, Vell. 2, 89, 4; Gell. 2, 29, 1 al.; cf.

    emere,

    i. e. at a cheap rate, Plin. Ep. 1, 24, 4:

    ut (laesa) quam saluberrime reficiantur,

    id. ib. 6, 30, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > salubris

  • 9 sentio

    sentĭo, si, sum, 4 ( perf. sync. sensti, Ter. And. 5, 3, 11), v. a.
    I.
    Physically.
    A.
    In gen., to discern by the senses; to feel, hear, see, etc.; to perceive, be sensible of (syn. percipio).
    (α).
    With acc.:

    calorem et frigus,

    Lucr. 1, 496; cf.:

    duritiem saxi,

    id. 4, 268; 3, 381 sq.: feram nare sagaci (venaticā), Enn. ap. Fest. p. 177 Müll. (Ann. v. 346 Vahl.):

    varios rerum odores,

    Lucr. 1, 298:

    sucum in ore,

    id. 4, 617 sq.:

    suavitatem cibi,

    Cic. Phil. 2, 45, 115:

    varios rerum colores,

    Lucr. 4, 492:

    sonitum,

    Plaut. Curc. 1, 2, 69:

    nil aegri,

    Lucr. 3, 832:

    utrumque (calorem et frigus) manu,

    id. 1, 496:

    famem,

    Liv. 25, 13:

    morbos articularios,

    Plin. 32, 4, 14, § 39.—In mal. part.:

    sensit delphina Melantho,

    Ov. M. 6, 120.— Pass.:

    posse prius ad angustias veniri, quam sentirentur,

    before they should be observed, Caes. B. C. 1, 67.—
    (β).
    With inf. or an, object-clause:

    sei movero me seu secari sensero,

    Plaut. Merc. 2, 2, 40: sentio aperiri fores. id. Truc. 2, 3, 29:

    nec quisquam moriens sentire videtur, Ire foras animam,

    Lucr. 3, 607:

    sentire sonare,

    id. 4, 229 Munro.—
    (γ).
    Absol.:

    perpetuo quoniam sentimus,

    Lucr. 4, 228; 6, 935; Plaut. Bacch. 4, 9, 77:

    qui (homines) corruant, sed ita, ut ne vicini quidem sentiant,

    Cic. Cat. 2, 10, 21.—
    b.
    Of things:

    pupula cum sentire colorem dicitur album,

    Lucr. 2, 811 sq. — Absol.:

    haud igitur aures per se possunt sentire,

    Lucr. 3, 633:

    si quis corpus sentire refutat,

    id. 3, 350; 3, 354; cf. id. 3, 552; 3, 625.—
    B.
    In partic.
    1.
    To perceive the effects (esp. the ill effects) of any thing; to feel, experience, suffer, undergo, endure:

    sentiet, qui vir siem,

    Ter. Eun. 1, 1, 21:

    jam curabo sentiat, Quos attentarit,

    Phaedr. 5, 2, 6:

    quid ipse ad Avaricum sensisset, etc.,

    Caes. B. G. 7, 52; cf. Liv. 45, 28, 6:

    Centupirini etiam ceterarum civitatum damna ac detrimenta senserunt,

    Cic. Verr. 2, 3, 45, § 108; id. Div. in Caecil. 12, 38; cf. id. Verr. 2, 1, 49, § 127:

    tecum Philippos et celerem fugam Sensi,

    Hor. C. 2, 7, 10:

    (Apollinem) vindicem,

    id. ib. 4, 6, 3:

    caecos motus orientis austri,

    id. ib. 3, 27, 22:

    contracta aequora (pisces),

    id. ib. 3, 1, 33:

    prima arma nostra (Salyi),

    Flor. 3, 2, 3:

    sentire paulatim belli mala,

    Tac. H. 1, 89:

    famem,

    Liv. 25, 13, 1; Curt. 9, 10, 11:

    damnum,

    Liv. 2, 64, 6:

    cladem belli,

    id. 35, 33, 6:

    inopiam rerum omnium,

    id. 43, 22, 10; 44. 7, 6:

    incommoda belli,

    id. 44, 14, 10:

    lassitudo jam et sitis sentiebatur,

    id. 44, 36, 2:

    ubi primum dolorem aliquis sentit,

    Cels. 6, 7 init.; cf. Lact. 7, 20, 7:

    cujus ulceris dolorem sentire etiam spectantes videntur,

    Plin. 34, 8, 19, § 59:

    corporis aegri vitia sentire,

    Curt. 8, 10, 29:

    qui in urbe se commoverit... sentiet, in hac urbe esse consules vigilantes, esse egregios magistratus, etc.,

    Cic. Cat. 2, 12, 27; cf. id. Sest. 28, 69; Ov. M. 13, 864.— Absol.:

    iste tuus ipse sentiet Posterius,

    Ter. Ad. 1, 2, 59.—Of beasts, etc.:

    oves penuriam sentiunt,

    Col. 7, 9, 3 sq.:

    frigus aut aestum,

    id. 7, 4, 7:

    praegelidam hiemem omnes pisces sentiunt,

    Plin. 9, 16, 24, § 57.—
    b.
    Of things, to be affected or influenced by:

    meae istuc scapulae sentiunt,

    Plaut. Poen. 1, 1, 25; Liv. 9, 37:

    transitum exercitus (ager),

    id. 9, 41, 58:

    pestilentem Africum (Fecunda vitis),

    Hor. C. 3, 23, 5:

    lacus et mare amorem Festinantis eri,

    id. Ep. 1, 1, 84:

    alnos fluvii cavatas,

    Verg. G. 1, 136 al.; cf. Plin. Pan. 31, 5:

    carbunculi cum ipsi non sentiant ignes,

    Plin. 37, 7, 25, § 92:

    eadem (gemma) sola nobilium limam sentit,

    is affected by, id. 37, 8, 32, § 109:

    cum amnis sentit aestatem, et ad minimum deductus est,

    Sen. Ira, 3, 21, 1:

    miramur quod accessionem fluminum maria non sentiant,

    id. Q. N. 3, 4: illa primum saxa auctum fluminis sentiunt, id. ib. 4, 2, 7:

    totum mare sentit exortum ejus sideris,

    Plin. 9, 16, 25, § 58:

    caseus vetustatem,

    id. 11, 42, 97, § 242:

    herba cariem,

    id. 12, 7, 14, § 28:

    ferrum robiginem,

    id. 34, 14, 41, § 143. —
    2.
    In the elder Pliny, to be susceptible of, to be subject or liable to a disease:

    morbos,

    Plin. 9, 49, 73, § 156:

    rabiem,

    id. 8, 18, 26, § 68:

    cariem,

    id. 12, 7, 14, § 28.—
    II.
    Mentally.
    A.
    Lit., to feel, perceive, observe, notice (syn. intellego).
    (α).
    With acc.:

    id jam pridem sensi et subolet mihi,

    Plaut. Ps. 1, 5, 7; so,

    quid,

    id. Truc. 1, 1, 39:

    quando Aesculapi ita sentio sententiam,

    I observe, understand, id. Curc. 2, 1, 2:

    primus sentio mala nostra,

    Ter. Ad. 4, 2, 7:

    numquam illum ne minimā quidem re offendi, quod quidem senserim,

    that I have perceived, Cic. Lael. 27, 103:

    ut cui bene quid processerit, multum illum providisse, cui secus, nihil sensisse dicamus,

    id. Rab. Post. 1, 1:

    praesentia numina sentit,

    Hor. Ep. 2, 1, 134; cf. id. ib. 2, 2, 162; id. C. S. 73 et saep.:

    de victoriā atque exitu rerum sentire,

    Caes. B. G. 7, 52:

    omnia me illa sentire quae dicerem, nec tantum sentire, sed amare,

    Sen. Ep. 75, 3:

    illum sensisse quae scripsit,

    id. ib. 100, 11.— Poet.:

    ut vestram sentirent aequora curam,

    Ov. M. 5, 557:

    nec inania Tartara sentit,

    i. e. does not die, id. ib. 12, 619.—
    (β).
    With inf. or an obj.-clause:

    quoniam sentio errare (eum),

    Plaut. Men. 3, 2, 16:

    hoc vir excellenti providentiā sensit ac vidit, non esse, etc.,

    Cic. Rep. 2, 3, 5:

    suspicionem populi sensit moveri,

    id. ib. 2, 31, 54:

    quod quid cogitent, me scire sentiunt, etc.,

    id. Cat. 2, 3, 5 sq.:

    postquam nihil esse pericli Sensimus,

    Hor. S. 2, 8, 58:

    non nisi oppressae senserunt (civitates), etc.,

    Just. 8, 1, 2.—
    (γ).
    With rel.- or interrog.-clause:

    scio ego et sentio ipse, quid agam,

    Plaut. Trin. 3, 2, 13:

    jam dudum equidem sentio, suspicio Quae te sollicitet,

    id. Bacch. 4, 8, 49:

    quoniam sentio, Quae res gereretur,

    id. ib. 2, 3, 56:

    si quid est in me ingenii, quod sentio quam sit exiguum,

    Cic. Arch. 1, 1:

    ex quo fonte hauriam, sentio,

    id. ib. 6, 13:

    victrices catervae Sensere, quid mens rite, quid indoles... Posset,

    Hor. C. 4, 4, 25.—With the indic., in a rel.clause:

    sentio, quam rem agitis,

    Plaut. Capt. 2, 1, 14.—
    (δ).
    With de:

    hostes postea quam de profectione eorum senserunt,

    became aware of their retreat, Caes. B. G. 5, 32; 7, 52.—
    (ε).
    With nom. of part. ( poet.):

    sensit terrae sola maculans,

    Cat. 63, 6:

    sensit medios delapsus in hostis,

    Verg. A. 2, 377.—
    (ζ).
    Absol.:

    vehementer mihi est irata: sentio atque intellego,

    Plaut. Truc. 2, 6, 64; cf. id. Trin. 3, 2, 72; id. Mil. 2, 6, 97:

    mentes sapientium cum e corpore excessissent sentire ac vigere (opp. carere sensu),

    Cic. Sest. 21, 47; cf. id. Rep. 6, 24, 26:

    (Aristoteles) paeana probat eoque ait uti omnes, sed ipsos non sentire cum utantur,

    id. Or. 57, 193; cf. Quint. 9, 4, 52:

    priusquam hostes sentirent,

    Liv. 34, 14; 2, 25; 22, 4.— Impers. pass.:

    non ut dictum est, in eo genere intellegitur, sed ut sensum est,

    Cic. de Or. 3, 42, 168.—
    B.
    To feel, experience (with acc. of the feeling;

    rare): quidquid est quod sensum habet, id necesse est sentiat et voluptatem et dolorem,

    Cic. N. D. 3, 14, 36:

    tenesne memoriā quantum senseris gaudium, cum, etc.,

    Sen. Ep. 4, 2:

    non sentire amisso amico dolorem,

    id. ib. 99, 26;

    121, 7: victoriae tantae gaudium sentire,

    Liv. 44, 44, 3; cf.:

    segnius homines bona quam mala sentire,

    id. 30, 21, 6.—
    III.
    Transf. (in consequence of mental perception), to think, deem, judge, opine, imagine, suppose (syn.:

    opinor, arbitror): si ita sensit, ut loquitur, est homo impurus,

    Cic. Rep. 3, 21, 32; cf.:

    jocansne an ita sentiens,

    id. Ac. 2, 19, 63; id. Rep. 3, 5, 8:

    fleri potest, ut recte quis sentiat, et id quod sentit, polite eloqui non possit,

    id. Tusc. 1, 3, 6:

    humiliter demisseque sentire,

    id. ib. 5, 9, 24:

    tecum aperte, quod sentio, loquar,

    id. Rep. 1, 10, 15; cf.:

    quod sentio scribere,

    id. Fam. 15, 16, 3:

    causa est haec sola, in quā omnes sentirent unum atque idem,

    id. Cat. 4, 7, 14:

    idemque et unum sentire,

    Suet. Ner. 43:

    sapiens de dis immortalibus sine ullo metu vera sentit,

    Cic. Fin. 1, 19, 62.—With acc. and inf.:

    idem, quod ego, sentit, te esse huic rei caput,

    Ter. Ad. 4, 2, 29; cf.:

    nos quidem hoc sentimus: si, etc.... non esse cunctandum,

    Cic. Fam. 1, 7, 5:

    voluptatem hanc esse sentiunt omnes,

    id. Fin. 2, [p. 1673] 3, 6 Madv. ad loc.:

    sensit in omni disputatione id fieri oportere,

    id. ib. 2, 2, 4; 5, 8, 23; id. Tusc. 5, 28, 82; id. Att. 7, 6, 2; id. Fam. 1, 7, 5:

    sic decerno, sic sentio, sic affirmo, nullam rerum publicarum conferendam esse cum eā, quam, etc.,

    id. Rep. 1, 46, 70.—With two acc. (very rare):

    aliquem bonum civem,

    Cic. Off. 1, 34, 125 (cf. id. Fin. 2, 3, 0, supra, where Orell. omits esse).—With de and abl.:

    cum de illo genere rei publicae quae sentio dixero,

    Cic. Rep. 1, 42, 65; so,

    quid de re publicā,

    id. ib. 1, 21, 34;

    1, 38, 60: quid de quo,

    id. ib. 1, 11:

    quid gravius de vobis,

    Caes. B. C. 2, 32, 4; Cic. Rep. 1, 13, 19; cf.:

    qui omnia de re publicā praeclara atque egregia sentirent,

    were full of the most noble and generous sentiments, id. Cat. 3, 2, 5:

    mirabiliter de te et loquuntur et sentiunt,

    id. Fam. 4, 13, 5:

    male de illo,

    Quint. 2, 2, 12: sentire cum aliquo, to agree with one in opinion:

    tecum sentio,

    Plaut. Most. 3, 3, 24; id. Ps. 4, 2, 3:

    cum Caesare sentire,

    Cic. Att. 7, 1, 3; id. Rosc. Am. 49, 142; cf.:

    nae iste haud mecum sentit,

    Ter. And. 2, 1, 24: ab aliquo sentire, to dissent from, disagree with:

    abs te seorsum sentio,

    judge otherwise, think differently, Plaut. Capt. 3, 5, 52: ut abs te seorsus sentiam De uxoriā re, Afran. ap. Charis. p. 195 P.: Gr. Omnia istaec facile patior, dum hic hinc a me sentiat. Tr. Atqui nunc abs te stat, is on my side, Plaut. Rud. 4, 4, 56 (cf. ab); cf.

    also: qui aliunde stet semper, aliunde sentiat,

    Liv. 24, 45, 3.—
    B.
    In partic., publicists' and jurid. t. t., to give one's opinion concerning any thing; to vote, declare, decide (syn. censeo):

    sedens iis assensi, qui mihi lenissime sentire visi sunt,

    Cic. Fam. 5, 2, 9; 11, 21, 2; 3, 8, 9:

    quae vult Hortensius omnia dicat et sentiat,

    id. Verr. 2, 2, 31, § 76:

    si judices pro causā meā senserint,

    decided in my favor, Gell. 5, 10, 14; cf.: in illam partem ite quā sentitis, Vet. Form. ap. Plin. Ep. 8, 14, 20.—Hence, sensa, ōrum, n. (acc. to II. B.).
    1.
    Thoughts, notions, ideas, conceptions (class. but very rare):

    sententiam veteres, quod animo sensissent, vocaverunt... Non raro tamen et sic locuti sunt, ut sensa sua dicerent: nam sensus corporis videbantur, etc.,

    Quint. 8, 5, 1:

    exprimere dicendo sensa,

    Cic. de Or 1, 8, 32:

    sensa mentis et consilia verbis explicare,

    id. ib. 3, 14, 55.—
    2.
    Opinions, doctrines (late Lat.):

    sensa et inventa Disarii,

    Macr. S. 7, 5, 4.

    Lewis & Short latin dictionary > sentio

  • 10 ante

    ante (alte Form anti, wovon antidea, antideo; altind. ánti, gegenüber, angesichts, griech. ἀντί, gegenüber, got. and, entlang, auf, über), vorn, vor (Ggstz. post), Adv. u. Praep., I) Adv.: A) im Raume, vorn, voran (Ggstz. post, a tergo), ante aut post pugnare, Liv.: ut et aliquis ante et a tergo complures, qui sequantur, retinaculis eos (boves) contineant, Col.: coronatus stabit et ante calix, Tibull.: ante volans, Verg.: Morbos agit ante (vor sich her), Verg. – in der Bewegung, nach vorn, vorwärts (Ggstz. retro), ante ingredi, Cic. de fin. 5, 35: ante ferre gressum, Verg. Aen. 6, 677: neque post respiciens, neque ante prospiciens, Varr. sat. Men. 260.

    B) übtr.: 1) in der Reihenfolge, vorher (s. Drak. Liv. 37, 6, 4), quem locum paulo ante perstrinxi, Cic.: fugitivus ille, ut dixeram ante, Plaut.: quem ante diximus, Liv.: ut od. sicut ante dictum est, Liv.: ante dictus perfuga, Amm.: dies triginta ante dicti, Scrib.: ante dicta medicamenta, Scrib. – 2) in der Zeit: a) in Beziehung auf eine andere vergangene Zeit, vor, vorher (wo dann die genauere Angabe der Zeit bald im Abl., bald im Acc. steht, nach dem gew. Gebrauch dieser Kasus in Zeitverhältnissen, s. Zumpt § 395 f.u. 476 ff.), ante actum tempus, Lucr.: ante acti anni, Tibull.: ante facta (Ggstz. futura), Turpil. fr. u. Vitr.: ante partum u. ante parta (perta), Komik.: ante ad te falsum scripseram, Cic.: multis ante saeculis, Cic.: aliquot annis ante, Liv.: paucis annis ante, Cic.: paucis ante annis, Sall.: paucis ante diebus, Cic. u. Sall.: paucis mensibus ante, Caes.: ante annum, ein Jahr vorher, Col.: ante annum Troianae cladis, ein Jahr vor Trojas Fall, Iustin. – Mit versch. Advv., multo ante, Ter., od. ante multo, Cic.: longe ante, aliquanto ante u. ante aliquanto, paulo ante, Cic.: haud multum ante, Tac.: ante posteaque, Plin.: non ante consulto senatu, Liv. – Oft folgt quam auf ante (mit dem es bei vermindertem Nachdruck zu einem Wort antequam verbunden wird), eher als, ehe, bevor (m. folg. Indicat. u. Coni., s. Weißenb. § 444 u. in bezug auf den Indicat. u. Coni. des Praes. die richtigere Ansicht b. Benecke Cic. Deiot. 7. p. 90), ut te ante videret, quam a vita discederet, Cic.: veniam ante, quam plane ex animo tuo effluo, Cic.: ante quam de incommodis dico, Cic.: anno ante, quam mortuus est, Cic.: neque defatigabor ante, quam percepero, Cic.: nec ante nos hinc moverimus, quam patres acciverint, Liv.: auch m. Indicat. Imperf., nec ante, quam vires ad standum in muris ferendaque arma deerant, expugnati sunt, Liv. 23, 30, 4 (vgl. 23, 48, 1). – Bei Dichtern zuw. quam ante, Lucr., Tibull. u.a.: ebenso bei Dichtern zuw. pleon. prius... ante... quam, Verg.: u. prius... quam... ante, Prop. – non ante (nicht eher) m. folg. dum (bis), non ante absolvit, dum omnes rediere captivi, Amm. 17, 10, 8. – b) in Beziehung auf die Folge od. Gegenwart, vormals, früher, ehemals, Ov. fast. 1, 337. – c) zur Angabe der Ordnung, vorerst, zuerst (für das klassische primum), mit folg. deinde od. tum, Cels.: ante..., deinde..., tum, Cels. – d) sehr selten adjekt., neque ignari sumus ante malorum (= τῶν πρὶν κακῶν), der frühern Leiden, Verg. Aen. 1, 198: u. so Ps. Quint. decl. 5, 15.

    II) Praep. m. Acc., vor, A) im Raume: 1) eig.: post me erat Aegina, ante me Megara, Sulpic. in Cic. ep.: ut (simiae) catulos, quos impendio diligunt, ante se ferant, quoniam neglecti pone matrem haerent, Solin.: quemadmodum aliquando umbra antecedit, aliquando a tergo est, ita gloria aliquando ante nos est visendamque se praebet, aliquando in averso est, Sen.: ante pedes, Ter. u. Cic.: ante ostium, ante fores, Komik.: ante urbem, Turpil. fr.: ante oppidum, Cic.: alqm vinctum ante se agere, Nep. – bei Verben der Bewegung (s. Weißenb. Liv. 7, 41, 1; 26, 48, 10), ante signa progredi, Liv.: ante aram stetuere, Liv. – 2) übtr., zur Bezeichnung des Vorzugs in der Beurteilung od. Rangordnung (eig. die Bed. des prae, w.s., u. dah. seltener als dieses, v. Cicero u. Cäsar gar nicht gebraucht), vor, quem ante me diligo, vor mir, mehr als mich, Balb. in Cic. ep.: ante alqm od. alqd esse, jmd. od. etw. übertreffen, Sall. u.a. (s. Fabri Sall. Cat. 53, 3): u. so ante Iovem haberi, höher stehen als J., Curt. 8, 7 (25), 13. – Dah. sehr häufig a) in der Verbindung ante alios, Plaut., Liv. u.a. (s. Müller Liv. 1, 9, 12), ante omnes, Komik. u. Tac., ante cunctos, Plin. u.a., ante ceteros, Apul. flor. 16. p. 24, 17 Kr., zur Bezeichnung eines komparativ. Verhältnisses: dah. auch zuw. zur Steigerung neben Kompar. u. Superl., scelere ante alios immanior omnes, Verg.: ante alios miserandi magis, Liv.: longe ante alios acceptissimus militum animis, Liv.: ante cunctas mulieres longe deterrima coniuga, Apul. – b) ante omnia, α) vor allem andern, d.h. ehe alles andere geschieht, Liv. u.a. (vgl. Drak. Liv. 35, 34, 4). – β) komparativ, überaus, ganz besonders, ante omnia insignis, Liv.: dulces ante omnia Musae, die vor allem geliebten, überaus geliebten Musen, Verg.: ante omnia deplorati erant equites, Liv. – γ) im Anfang abzuhandelnder Gegenstände od. aufzuführender Gründe, zuvörderst, zunächst (ac primum quidem, καὶ πρῶτον μὲν οὖν), Quint. ö.; vgl. Spalding Quint. 4, 2, 4. Frotscher Quint. 10, 2, 4.

    B) in der Zeit (Ggstz. post), vor, ante lucem, Komik., Cic. u.a.: ante hunc diem, Ter.: ante brumam, Ter.: cum ante meridiem dictioni operam dedissemus, post meridiem in Academiam descendimus, Cic.: verum nec ante tertium neque post quintum annum iuvencos domari placet, Col.: solus omnium ante se principum, Tac. hist. 1, 50: omnium ante se primus, Flor. 3, 5, 22: omnium ante se genitorum diligentissimus vitae, Plin. 25, 5. – m. Zeitadvv., multo ante noctem, Liv.: paulo ante lucem, Sulpic. in Cic. ep. – seinem Kasus (bes. bei qui) zuw. nachgesetzt, diem statuo, quam ante, Cic. – Häufig auch die Zeitbestimmung umschrieben, entweder durch eine Person, qui honos togato habitus ante me est nemini, Cic.: oder durch einen Gegenstand, der in jene Zeit fällt, ante has meas litteras, vor Empfang dieser meiner Briefe, Cic.: oder durch Angabe des Amtes einer Person, ante aedilitatem meam, Cic.: oft auch solchen Substst. zur Verdeutlichung ein partic. perf. od. futur. pass. beigefügt, ante hanc urbem conditam, Cic.: ante decemviros creatos, Liv. – Besondere Ausdrücke sind noch: a) ante rem, vor dem Kampfe, Liv. 9, 40, 5. – b) ante finem,vor Ende, Plin. ep. 1, 13, 2. – c) ante annum, vor einem Jahre, ein Jahr vorher, Plin. ep. 8, 23, 7. Col. arb. 4, 2: so auch ante quadriennium, vier Jahre vorher, Tac. Agr. 45, 6: ante aliquot dies, einige Tage vorher, Nep. Dat. 11, 2 (dazu Nipp.). – d) ante tempus, d.i. α) vor der rechten Zeit, Liv. 31, 36, 3. – β) vor der festgesetzten, gesetzlichen Zeit, Cic. u. Suet. – e) ante diem (poet.), d.i. α) vor der Zeit, Ov. u. Stat. – β) vor der vom Schicksal bestimmten Zeit, Verg. u. Ov.: u. so ante annos suos, Ov. am. 2, 2, 46. – f) ante id tempus, bis zu dieser Zeit, quod ante id tempus accidit nulli, Caes.: qui honos huic uni ante id tempus contigit, Nep.: ebenso armorum quantum quaeque civitas domi quodque ante tempus (bis zu welcher Zeit) efficiat, constituit, Caes. – u. ante hoc, bis dahin, Tac. Germ. 13. – ante hunc diem numquam,bisher nie, Plaut. u. Ter.: dass. non ante usquam prius, Plaut. – g) ante certam diem, vor Ablauf eines bestimmten Tages, binnen einer bestimmten Zeit, equites ante certam diem decederent, Cic.: ante quem diem iturus sit, Caes. – h) ante verb. mit dies ( abgekürzt a.d.) und einer Ordnungszahl zur Angabe des Datums u. zwar nicht des vorhergehenden, sondern eben dieses Tages, zB. a.d. VIII Kalendas Decembres, den 8. (nicht den 9.) Tag vor den Kalenden des Dezembers, d.i. den 24. November, Cic.: a.d. IV Id. Mart. (ante diem quartum Idus Martias), d.i. den 12. März, Cic. Urspr. gehört ante zu Kalendas u. man sagte entweder ante die octavo Kalendas (d.i. octavo die ante Kalendas) od. ante diem octavum Kalendas (wie auch wir sagen: am achten od. den achten); letztere Redeweise wurde die herrschende, u. ante verwuchs mit dem diem so sehr, daß ihm (gleichs. antediem, wie proconsule), noch die Präpositionen in u. ex beigefügt werden konnten, u. so sagte man in ante diem (differre u. dgl.), Cic. u. Liv.: ex ante diem, von dem Tage an, Varr., Cic. u.a. Vgl. Manuzzi Cic. ep. 3, 12. Benecke Cic. Cat. 1, 7. p. 34. – / Im Vulgärlat. m. Abl. zB. ante oculis omnium, Itala 2. Mach. 2, 23. – ante nachgestellt, caput ante, Tibull. 2, 5, 66.

    lateinisch-deutsches > ante

  • 11 exigo

    ex-igo, ēgī, āctum, ere (ex u. ago), I) heraus-, wegtreiben, herausjagen, A) eig.: 1) leb. Wesen: a) im allg.: cervam e montibus, Liv.: reges ex civitate, Cic.: regibus exactis, Sall. hist. fr.: hostem e campo, Liv.: capellas a grege in campos, Varro: pecus in bucita (= buceta) circum antiquom oppidum, Varro LL.: pastum sues, auf die Weide treiben, Varro: e stratis corpus, emporspringen von usw., Stat.: exactus furiis suis, fortgetrieben von usw., Ov. – b) insbes., α) uxorem (matrimonio), eine Gattin verstoßen, Plaut., Ter. u. Suet.: ebenso virum ab se, Plaut. – β) (wie εκβάλλω) einen Schauspieler (u. somit auch sein Stück) durch Zischen, Pochen usw. von der Bühne treiben, also durchfallen lassen, im Passiv exigi = durchfallen, Ter. Andr. prol. 27 (u. dazu Spengel). Ter. Hec. prol. 12 u. 15. – 2) Lebl.: a) ins Meer ergießen, et sacer admissas exigit Hebrus aquas, Ov. her. 2, 114. – b) vertreiben = verkaufen, agrorum fructus, Liv. 34, 9, 9: merces, Col. poët. 10, 317. – c) (hervor)treiben, radices, Cels.: brevem materiam, durum et latum folium, Col.: duplices uvas, Col. – d) poet., mit etwas ausholen, etwas in Schwung setzen, ensem, Ov. met. 5, 171. – B) übtr.: a) leb. Wesen: hic damnatos cum dedecore et traductione vitā exigit, bringt vom Leben zum Tode, Sen. de ira 1, 6, 4. – b) Lebl., heraustreiben, vertreiben, wegbrin gen, ubi labore lassitudo est exigunda ex corpore, Plaut.: iam ego ex corpore exigam omnes maculas maerorum tibi, Plaut.: nec potuisse (maculam ex corpore) umquam exigi, Suet.: Liber tenues e corpore curas exiget, Gratt.: ex. morbos, Macr.: otium, verdrängen, Hor.: telis senectam, Ov.

    II) ganz hintreiben, A) eig.: tela in alqm, Sen.: manum, einen Hieb anbringen, Quint. – dah. ganz hineinstoßen, ensem per iuvenem, Verg.: ferrum per praecordia, Ov.: ferrum per viscera, Lucan. – prägn., durchbohren, durchstoßen, illum exigit hasta, Val. Flacc. Vgl. Gronov Sen. de cons. ad Marc. 16. – B) übtr., zu etwas zwingen, exigi in poenas, Stat. Theb. 1, 215.

    III) etwas hinaustreiben = etwas zurücklegen, A) eig.: Athon, Val. Flacc.: mare, Plin.: mediam dies exegerat horam, Ov.: Phoebe, qui aestivos spatiosius exigis ignes, d.i. lange Sommertage machst, Prop. – B) übtr., zu Ende bringen, vollbringen, vollenden, a) übh.: monumentum aere perennius, Hor.: exactus tenui pumice versus eat, Prop.: commentarii ita sunt exacti, ut etc., Quint.: eandem gracilitatem stilo, zustande bringen, nachbilden, Quint.: opus, Ov. rem. 811; met. 15, 871 (vgl. unten no. IV, A, b): per hiemes aestusque et inaequales autumnos et breve ver spatiis exegit quattuor annum, brachte durch vier Zeiträume zu Ende, vollendete in vier Z., Ov. – b) eine Zeit zurücklegen, α) hin- od. zubringen, verleben, exquirit, qualem diem supremum noctemque exegisset, Tac.: ex. triginta dies in exspectatione mortis, Sen.: exacto per (unter) scelera die, Tac.: ex. sine metu reliquam noctem, Petron.: in Tuscis otium aestatis, Plin. ep.: ex. malam aetatem, Plaut.: totam aetatem in armis, Sen.: vitam in peregrinatione, Sen.: omnibus scortis abiectiorem et obsceniorem vitam, Val. Max.: senectutem Cypri profugus exegit, Val. Max.: ex. vitam taetre, Cato fr.: dispersam et vagam vitam miserabiliter, Val. Max.: cibo agresti vescendo vitam, Vitr.: vitam sine cura, Lucil.: uti boni honestique vitam exigerent, Sall.: quo studio vitam suam te absente exegerit, Ter.: ut sint, qui omne vitae tempus nudi exigant, Val. Max. – β) eine Zeit vollends zubringen, vollenden, exegit annum tribus spatiis, führte zu Ende, Ov. met. 1, 118: erant, de quibus plura dici vellem, nisi iam dies exactus esset (verstrichen wäre), Tac. dial.: iam dies exactus erat, Ov.: exactis mensibus, Verg.: aestas exacta erat, war zu Ende, Caes.: tribus aestatibus exactis, Verg.: exacto iam mense octavo, Iustin.: iam aestatem exactam esse, Sall.: ante exactam hiemem, Caes.: exacto quoque anno, Cels.: iam ad pariendum temporibus exactis, Cic.: exactā pueritiā, Iustin.: exactā aetate, am Ende seiner Tage, im hohen Alter, hochbetagt (zB. mori), Cic.: grandaevi senes, exactā aetate feminae, Tac.: eodem anno Q. Fabius Maximus moritur exactae aetatis, als hochbetagter Greis, Liv. – c) erdulden, alcis causā hanc aerumnam, Plaut. capt. 1009.

    IV) auftreiben, beitreiben = einfordern, einkassieren, verlangen, fordern, A) eig.: a) Gelder: pecunias, Cic.: vectigalia, Cic.: m. dopp. Acc., Mesopotamenos non exegit tributum, Spart. Hadr. 21, 12: unum quemque iuxta vires exegit tam argentum quam aurum de populo terrae, Vulg. 4. regg. 23, 35. – Passiv exigor m. Acc. rei, exigor portorium, der Zoll wird von mir verlangt, Caecil. com. 92; sese pecunias maximas exactos esse, Q. Metell. Num. fr. bei Gell. 15, 14, 2 (vgl. unten no. B, a). – b) eine Leistung: ex. opus, beaufsichtigen, leiten, Ov. met. 14, 268. Col. 3, 13, 11 (vgl. no. III, B, a): aedes privatas velut publicum opus, den Bau von Privathäusern wie öffentliche Bauten beaufsichtigen u. betreiben (v. den Zensoren), Liv. 6, 4, 6. – Insbes., α) den Bau (Ausbau) von etw. verlangen, viam, Cic.: sarta tecta sacris publicis, sie in Dach u. Fach, im baulichen Zustande erhalten, Liv.: u. so omnia sarta tecta, Cic. – β) die Stellung von etwas verlangen, etw. requirieren, aufbieten, equitum peditumque certum numerum a civitatibus, Caes.: obsides ab Apolloniatibus, Caes.: custodiae in portis, vigiliae vicatim exactae, Liv.: vehicula (Transportfuhrwerke), Plin. pan. – B) übtr.: a) verlangen, fordern, auf etw. dringen, α) v. Pers.: insiurandum, Liv.: rationem (Rechenschaft), Ggstz. reddere, Val. Max.: Sen. u.a.: u. so ab alqo rationem alienae culpae, Sen. rhet.: veritatem a teste, Cic.: promissum ab alqo, Cic.: duplices ab alqo mercedes, Quint.: disciplinam severissime, Suet.: poenas de alqo oder alci, jmd. strafen (weil Strafen anfangs in Vieh od. einer Summe Geld bestanden), Ov.: so auch supplicium de alqo, Flor.: piacula ab alqo, Liv.; exigerem nostrae qualia damna notae? sollt' ich Rache nehmen für die Schmach, die mich zeichnete? Ov. – Passiv exigor m. Acc. rei (vgl. oben no. A, a), intellegeres, quod minora exigaris ab eo, Vulg. Iob 11, 6: ferus sacrae viae vastator poenas exactus est vastationis suae, Cassiod. hist. eccl. 6, 45: ex. m. folg. ut u. Konj., Ov. fast. 6, 358. Curt. 8, 4 (16), 21. Iuven. 7, 238: ex. m. bl. Konj., Plin. ep. 6, 8, 5: ex. alqm (von jmd.) m. folg. ut u. Konj., Nepot. epit. Val. Max. 9, 20 (wo exigere Simonidem, ut prodiret): ex. ab alqo m. folg. ne u. Konj., Suet. Ner. 49, 4. Iuven. 13, 35: ex. m. folg. Acc. u. Infin., Suet. Cal. 43. Paul. dig. 29, 7, 8. § 2: im Passiv m. Nom. u. Infin., ubi exigitur argentarius rationes edere, Ulp. dig. 2, 13, 8. – β) v. Lebl., prout res exigit, es erfordert, nötig macht, Plin.: si quid res exigeret, Suet.: si ita res familiaris (Hausstand) exigat, Tac. dial.: ubi res vigiliam exigeret, wenn sich Wachsamkeit nötig machte, Vell. – b) fragen, facta alcis, Ov. art. am. 2, 130: ab alqo, cur etc., Tac. ann. 2, 85.

    V) nach einem Maßstabe, Maße etw. ganz genau abmessen, abwägen, untersuchen, A) eig.: columnas ad perpendiculum, Cic.: materiam ad regulam et libellam, Plin.: pondus margaritarum manu, Plin. – B) übtr.: 1) im allg., nach etwas abmessen, abwägen, beurteilen, prüfen, ad illam summam veritatem legitimum ius, Cic.: ad suas leges atque instituta ea, quae Lacedaemone fiunt, Liv.: opus ad vires suas, Ov.: omnia argumenta ad obrussam, Sen.: illa nonnisi aure exiguntur, quae fiunt per sonos, Quint. – 2) insbes.: a) etw. erwägen, überlegen, über etwas mit sich od. jmd. zu Rate gehen, sich beraten, verhandeln, tempus secum ipsa modumque exigit, Verg.: mecum exigo, Sen.: talia secum, Ov.: – de his rebus ut exigeret cum eo, Planc. in Cic. ep.: quo (die) de his coram exigere possimus, Plin. ep.: haec exigentes (sc. inter se), Liv. – dah. non satis exactum, quid agam, ausgemacht, gewiß, Cic.: nec satis exactum est, corpus an umbra forem, Ov. – b) nach etwas abmessend einrichten, suo equorumque cultu ad luxuriam magis quam ad magnificentiam exacto, Curt.: opus est aliquo, ad quem mores nostri se ipsi exigant, sich bilden, Sen.

    lateinisch-deutsches > exigo

  • 12 ante

    ante (alte Form anti, wovon antidea, antideo; altind. ánti, gegenüber, angesichts, griech. ἀντί, gegenüber, got. and, entlang, auf, über), vorn, vor (Ggstz. post), Adv. u. Praep., I) Adv.: A) im Raume, vorn, voran (Ggstz. post, a tergo), ante aut post pugnare, Liv.: ut et aliquis ante et a tergo complures, qui sequantur, retinaculis eos (boves) contineant, Col.: coronatus stabit et ante calix, Tibull.: ante volans, Verg.: Morbos agit ante (vor sich her), Verg. – in der Bewegung, nach vorn, vorwärts (Ggstz. retro), ante ingredi, Cic. de fin. 5, 35: ante ferre gressum, Verg. Aen. 6, 677: neque post respiciens, neque ante prospiciens, Varr. sat. Men. 260.
    B) übtr.: 1) in der Reihenfolge, vorher (s. Drak. Liv. 37, 6, 4), quem locum paulo ante perstrinxi, Cic.: fugitivus ille, ut dixeram ante, Plaut.: quem ante diximus, Liv.: ut od. sicut ante dictum est, Liv.: ante dictus perfuga, Amm.: dies triginta ante dicti, Scrib.: ante dicta medicamenta, Scrib. – 2) in der Zeit: a) in Beziehung auf eine andere vergangene Zeit, vor, vorher (wo dann die genauere Angabe der Zeit bald im Abl., bald im Acc. steht, nach dem gew. Gebrauch dieser Kasus in Zeitverhältnissen, s. Zumpt § 395 f.u. 476 ff.), ante actum tempus, Lucr.: ante acti anni, Tibull.: ante facta (Ggstz. futura), Turpil. fr. u. Vitr.: ante partum u. ante parta (perta), Komik.: ante
    ————
    ad te falsum scripseram, Cic.: multis ante saeculis, Cic.: aliquot annis ante, Liv.: paucis annis ante, Cic.: paucis ante annis, Sall.: paucis ante diebus, Cic. u. Sall.: paucis mensibus ante, Caes.: ante annum, ein Jahr vorher, Col.: ante annum Troianae cladis, ein Jahr vor Trojas Fall, Iustin. – Mit versch. Advv., multo ante, Ter., od. ante multo, Cic.: longe ante, aliquanto ante u. ante aliquanto, paulo ante, Cic.: haud multum ante, Tac.: ante posteaque, Plin.: non ante consulto senatu, Liv. – Oft folgt quam auf ante (mit dem es bei vermindertem Nachdruck zu einem Wort antequam verbunden wird), eher als, ehe, bevor (m. folg. Indicat. u. Coni., s. Weißenb. § 444 u. in bezug auf den Indicat. u. Coni. des Praes. die richtigere Ansicht b. Benecke Cic. Deiot. 7. p. 90), ut te ante videret, quam a vita discederet, Cic.: veniam ante, quam plane ex animo tuo effluo, Cic.: ante quam de incommodis dico, Cic.: anno ante, quam mortuus est, Cic.: neque defatigabor ante, quam percepero, Cic.: nec ante nos hinc moverimus, quam patres acciverint, Liv.: auch m. Indicat. Imperf., nec ante, quam vires ad standum in muris ferendaque arma deerant, expugnati sunt, Liv. 23, 30, 4 (vgl. 23, 48, 1). – Bei Dichtern zuw. quam ante, Lucr., Tibull. u.a.: ebenso bei Dichtern zuw. pleon. prius... ante... quam, Verg.: u. prius... quam... ante, Prop. – non ante (nicht eher) m. folg. dum (bis), non ante absolvit, dum omnes rediere
    ————
    captivi, Amm. 17, 10, 8. – b) in Beziehung auf die Folge od. Gegenwart, vormals, früher, ehemals, Ov. fast. 1, 337. – c) zur Angabe der Ordnung, vorerst, zuerst (für das klassische primum), mit folg. deinde od. tum, Cels.: ante..., deinde..., tum, Cels. – d) sehr selten adjekt., neque ignari sumus ante malorum (= τῶν πρὶν κακῶν), der frühern Leiden, Verg. Aen. 1, 198: u. so Ps. Quint. decl. 5, 15.
    II) Praep. m. Acc., vor, A) im Raume: 1) eig.: post me erat Aegina, ante me Megara, Sulpic. in Cic. ep.: ut (simiae) catulos, quos impendio diligunt, ante se ferant, quoniam neglecti pone matrem haerent, Solin.: quemadmodum aliquando umbra antecedit, aliquando a tergo est, ita gloria aliquando ante nos est visendamque se praebet, aliquando in averso est, Sen.: ante pedes, Ter. u. Cic.: ante ostium, ante fores, Komik.: ante urbem, Turpil. fr.: ante oppidum, Cic.: alqm vinctum ante se agere, Nep. – bei Verben der Bewegung (s. Weißenb. Liv. 7, 41, 1; 26, 48, 10), ante signa progredi, Liv.: ante aram stetuere, Liv. – 2) übtr., zur Bezeichnung des Vorzugs in der Beurteilung od. Rangordnung (eig. die Bed. des prae, w.s., u. dah. seltener als dieses, v. Cicero u. Cäsar gar nicht gebraucht), vor, quem ante me diligo, vor mir, mehr als mich, Balb. in Cic. ep.: ante alqm od. alqd esse, jmd. od. etw. übertreffen, Sall. u.a. (s. Fabri Sall. Cat. 53, 3): u. so ante Iovem haberi, höher ste-
    ————
    hen als J., Curt. 8, 7 (25), 13. – Dah. sehr häufig a) in der Verbindung ante alios, Plaut., Liv. u.a. (s. Müller Liv. 1, 9, 12), ante omnes, Komik. u. Tac., ante cunctos, Plin. u.a., ante ceteros, Apul. flor. 16. p. 24, 17 Kr., zur Bezeichnung eines komparativ. Verhältnisses: dah. auch zuw. zur Steigerung neben Kompar. u. Superl., scelere ante alios immanior omnes, Verg.: ante alios miserandi magis, Liv.: longe ante alios acceptissimus militum animis, Liv.: ante cunctas mulieres longe deterrima coniuga, Apul. – b) ante omnia, α) vor allem andern, d.h. ehe alles andere geschieht, Liv. u.a. (vgl. Drak. Liv. 35, 34, 4). – β) komparativ, überaus, ganz besonders, ante omnia insignis, Liv.: dulces ante omnia Musae, die vor allem geliebten, überaus geliebten Musen, Verg.: ante omnia deplorati erant equites, Liv. – γ) im Anfang abzuhandelnder Gegenstände od. aufzuführender Gründe, zuvörderst, zunächst (ac primum quidem, καὶ πρῶτον μὲν οὖν), Quint. ö.; vgl. Spalding Quint. 4, 2, 4. Frotscher Quint. 10, 2, 4.
    B) in der Zeit (Ggstz. post), vor, ante lucem, Komik., Cic. u.a.: ante hunc diem, Ter.: ante brumam, Ter.: cum ante meridiem dictioni operam dedissemus, post meridiem in Academiam descendimus, Cic.: verum nec ante tertium neque post quintum annum iuvencos domari placet, Col.: solus omnium ante se principum, Tac. hist. 1, 50: omnium ante se primus,
    ————
    Flor. 3, 5, 22: omnium ante se genitorum diligentissimus vitae, Plin. 25, 5. – m. Zeitadvv., multo ante noctem, Liv.: paulo ante lucem, Sulpic. in Cic. ep. – seinem Kasus (bes. bei qui) zuw. nachgesetzt, diem statuo, quam ante, Cic. – Häufig auch die Zeitbestimmung umschrieben, entweder durch eine Person, qui honos togato habitus ante me est nemini, Cic.: oder durch einen Gegenstand, der in jene Zeit fällt, ante has meas litteras, vor Empfang dieser meiner Briefe, Cic.: oder durch Angabe des Amtes einer Person, ante aedilitatem meam, Cic.: oft auch solchen Substst. zur Verdeutlichung ein partic. perf. od. futur. pass. beigefügt, ante hanc urbem conditam, Cic.: ante decemviros creatos, Liv. – Besondere Ausdrücke sind noch: a) ante rem, vor dem Kampfe, Liv. 9, 40, 5. – b) ante finem,vor Ende, Plin. ep. 1, 13, 2. – c) ante annum, vor einem Jahre, ein Jahr vorher, Plin. ep. 8, 23, 7. Col. arb. 4, 2: so auch ante quadriennium, vier Jahre vorher, Tac. Agr. 45, 6: ante aliquot dies, einige Tage vorher, Nep. Dat. 11, 2 (dazu Nipp.). – d) ante tempus, d.i. α) vor der rechten Zeit, Liv. 31, 36, 3. – β) vor der festgesetzten, gesetzlichen Zeit, Cic. u. Suet. – e) ante diem (poet.), d.i. α) vor der Zeit, Ov. u. Stat. – β) vor der vom Schicksal bestimmten Zeit, Verg. u. Ov.: u. so ante annos suos, Ov. am. 2, 2, 46. – f) ante id tempus, bis zu dieser Zeit, quod ante id tempus accidit nulli,
    ————
    Caes.: qui honos huic uni ante id tempus contigit, Nep.: ebenso armorum quantum quaeque civitas domi quodque ante tempus (bis zu welcher Zeit) efficiat, constituit, Caes. – u. ante hoc, bis dahin, Tac. Germ. 13. – ante hunc diem numquam,bisher nie, Plaut. u. Ter.: dass. non ante usquam prius, Plaut. – g) ante certam diem, vor Ablauf eines bestimmten Tages, binnen einer bestimmten Zeit, equites ante certam diem decederent, Cic.: ante quem diem iturus sit, Caes. – h) ante verb. mit dies ( abgekürzt a.d.) und einer Ordnungszahl zur Angabe des Datums u. zwar nicht des vorhergehenden, sondern eben dieses Tages, zB. a.d. VIII Kalendas Decembres, den 8. (nicht den 9.) Tag vor den Kalenden des Dezembers, d.i. den 24. November, Cic.: a.d. IV Id. Mart. (ante diem quartum Idus Martias), d.i. den 12. März, Cic. Urspr. gehört ante zu Kalendas u. man sagte entweder ante die octavo Kalendas (d.i. octavo die ante Kalendas) od. ante diem octavum Kalendas (wie auch wir sagen: am achten od. den achten); letztere Redeweise wurde die herrschende, u. ante verwuchs mit dem diem so sehr, daß ihm (gleichs. antediem, wie proconsule), noch die Präpositionen in u. ex beigefügt werden konnten, u. so sagte man in ante diem (differre u. dgl.), Cic. u. Liv.: ex ante diem, von dem Tage an, Varr., Cic. u.a. Vgl. Manuzzi Cic. ep. 3, 12. Benecke Cic. Cat. 1, 7. p. 34. – Im Vulgärlat. m.
    ————
    Abl. zB. ante oculis omnium, Itala 2. Mach. 2, 23. – ante nachgestellt, caput ante, Tibull. 2, 5, 66.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > ante

  • 13 exigo

    ex-igo, ēgī, āctum, ere (ex u. ago), I) heraus-, wegtreiben, herausjagen, A) eig.: 1) leb. Wesen: a) im allg.: cervam e montibus, Liv.: reges ex civitate, Cic.: regibus exactis, Sall. hist. fr.: hostem e campo, Liv.: capellas a grege in campos, Varro: pecus in bucita (= buceta) circum antiquom oppidum, Varro LL.: pastum sues, auf die Weide treiben, Varro: e stratis corpus, emporspringen von usw., Stat.: exactus furiis suis, fortgetrieben von usw., Ov. – b) insbes., α) uxorem (matrimonio), eine Gattin verstoßen, Plaut., Ter. u. Suet.: ebenso virum ab se, Plaut. – β) (wie εκβάλλω) einen Schauspieler (u. somit auch sein Stück) durch Zischen, Pochen usw. von der Bühne treiben, also durchfallen lassen, im Passiv exigi = durchfallen, Ter. Andr. prol. 27 (u. dazu Spengel). Ter. Hec. prol. 12 u. 15. – 2) Lebl.: a) ins Meer ergießen, et sacer admissas exigit Hebrus aquas, Ov. her. 2, 114. – b) vertreiben = verkaufen, agrorum fructus, Liv. 34, 9, 9: merces, Col. poët. 10, 317. – c) (hervor)treiben, radices, Cels.: brevem materiam, durum et latum folium, Col.: duplices uvas, Col. – d) poet., mit etwas ausholen, etwas in Schwung setzen, ensem, Ov. met. 5, 171. – B) übtr.: a) leb. Wesen: hic damnatos cum dedecore et traductione vitā exigit, bringt vom Leben zum Tode, Sen. de ira 1, 6, 4. – b) Lebl., heraustreiben, vertreiben, wegbrin-
    ————
    gen, ubi labore lassitudo est exigunda ex corpore, Plaut.: iam ego ex corpore exigam omnes maculas maerorum tibi, Plaut.: nec potuisse (maculam ex corpore) umquam exigi, Suet.: Liber tenues e corpore curas exiget, Gratt.: ex. morbos, Macr.: otium, verdrängen, Hor.: telis senectam, Ov.
    II) ganz hintreiben, A) eig.: tela in alqm, Sen.: manum, einen Hieb anbringen, Quint. – dah. ganz hineinstoßen, ensem per iuvenem, Verg.: ferrum per praecordia, Ov.: ferrum per viscera, Lucan. – prägn., durchbohren, durchstoßen, illum exigit hasta, Val. Flacc. Vgl. Gronov Sen. de cons. ad Marc. 16. – B) übtr., zu etwas zwingen, exigi in poenas, Stat. Theb. 1, 215.
    III) etwas hinaustreiben = etwas zurücklegen, A) eig.: Athon, Val. Flacc.: mare, Plin.: mediam dies exegerat horam, Ov.: Phoebe, qui aestivos spatiosius exigis ignes, d.i. lange Sommertage machst, Prop. – B) übtr., zu Ende bringen, vollbringen, vollenden, a) übh.: monumentum aere perennius, Hor.: exactus tenui pumice versus eat, Prop.: commentarii ita sunt exacti, ut etc., Quint.: eandem gracilitatem stilo, zustande bringen, nachbilden, Quint.: opus, Ov. rem. 811; met. 15, 871 (vgl. unten no. IV, A, b): per hiemes aestusque et inaequales autumnos et breve ver spatiis exegit quattuor annum, brachte durch vier Zeiträume zu Ende, vollendete in vier Z., Ov. – b)
    ————
    eine Zeit zurücklegen, α) hin- od. zubringen, verleben, exquirit, qualem diem supremum noctemque exegisset, Tac.: ex. triginta dies in exspectatione mortis, Sen.: exacto per (unter) scelera die, Tac.: ex. sine metu reliquam noctem, Petron.: in Tuscis otium aestatis, Plin. ep.: ex. malam aetatem, Plaut.: totam aetatem in armis, Sen.: vitam in peregrinatione, Sen.: omnibus scortis abiectiorem et obsceniorem vitam, Val. Max.: senectutem Cypri profugus exegit, Val. Max.: ex. vitam taetre, Cato fr.: dispersam et vagam vitam miserabiliter, Val. Max.: cibo agresti vescendo vitam, Vitr.: vitam sine cura, Lucil.: uti boni honestique vitam exigerent, Sall.: quo studio vitam suam te absente exegerit, Ter.: ut sint, qui omne vitae tempus nudi exigant, Val. Max. – β) eine Zeit vollends zubringen, vollenden, exegit annum tribus spatiis, führte zu Ende, Ov. met. 1, 118: erant, de quibus plura dici vellem, nisi iam dies exactus esset (verstrichen wäre), Tac. dial.: iam dies exactus erat, Ov.: exactis mensibus, Verg.: aestas exacta erat, war zu Ende, Caes.: tribus aestatibus exactis, Verg.: exacto iam mense octavo, Iustin.: iam aestatem exactam esse, Sall.: ante exactam hiemem, Caes.: exacto quoque anno, Cels.: iam ad pariendum temporibus exactis, Cic.: exactā pueritiā, Iustin.: exactā aetate, am Ende seiner Tage, im hohen Alter, hochbetagt (zB. mori), Cic.: grandaevi senes, exactā aetate feminae, Tac.:
    ————
    eodem anno Q. Fabius Maximus moritur exactae aetatis, als hochbetagter Greis, Liv. – c) erdulden, alcis causā hanc aerumnam, Plaut. capt. 1009.
    IV) auftreiben, beitreiben = einfordern, einkassieren, verlangen, fordern, A) eig.: a) Gelder: pecunias, Cic.: vectigalia, Cic.: m. dopp. Acc., Mesopotamenos non exegit tributum, Spart. Hadr. 21, 12: unum quemque iuxta vires exegit tam argentum quam aurum de populo terrae, Vulg. 4. regg. 23, 35. – Passiv exigor m. Acc. rei, exigor portorium, der Zoll wird von mir verlangt, Caecil. com. 92; sese pecunias maximas exactos esse, Q. Metell. Num. fr. bei Gell. 15, 14, 2 (vgl. unten no. B, a). – b) eine Leistung: ex. opus, beaufsichtigen, leiten, Ov. met. 14, 268. Col. 3, 13, 11 (vgl. no. III, B, a): aedes privatas velut publicum opus, den Bau von Privathäusern wie öffentliche Bauten beaufsichtigen u. betreiben (v. den Zensoren), Liv. 6, 4, 6. – Insbes., α) den Bau (Ausbau) von etw. verlangen, viam, Cic.: sarta tecta sacris publicis, sie in Dach u. Fach, im baulichen Zustande erhalten, Liv.: u. so omnia sarta tecta, Cic. – β) die Stellung von etwas verlangen, etw. requirieren, aufbieten, equitum peditumque certum numerum a civitatibus, Caes.: obsides ab Apolloniatibus, Caes.: custodiae in portis, vigiliae vicatim exactae, Liv.: vehicula (Transportfuhrwerke), Plin. pan. – B) übtr.: a) verlangen, fordern, auf etw. dringen, α)
    ————
    v. Pers.: insiurandum, Liv.: rationem (Rechenschaft), Ggstz. reddere, Val. Max.: Sen. u.a.: u. so ab alqo rationem alienae culpae, Sen. rhet.: veritatem a teste, Cic.: promissum ab alqo, Cic.: duplices ab alqo mercedes, Quint.: disciplinam severissime, Suet.: poenas de alqo oder alci, jmd. strafen (weil Strafen anfangs in Vieh od. einer Summe Geld bestanden), Ov.: so auch supplicium de alqo, Flor.: piacula ab alqo, Liv.; exigerem nostrae qualia damna notae? sollt' ich Rache nehmen für die Schmach, die mich zeichnete? Ov. – Passiv exigor m. Acc. rei (vgl. oben no. A, a), intellegeres, quod minora exigaris ab eo, Vulg. Iob 11, 6: ferus sacrae viae vastator poenas exactus est vastationis suae, Cassiod. hist. eccl. 6, 45: ex. m. folg. ut u. Konj., Ov. fast. 6, 358. Curt. 8, 4 (16), 21. Iuven. 7, 238: ex. m. bl. Konj., Plin. ep. 6, 8, 5: ex. alqm (von jmd.) m. folg. ut u. Konj., Nepot. epit. Val. Max. 9, 20 (wo exigere Simonidem, ut prodiret): ex. ab alqo m. folg. ne u. Konj., Suet. Ner. 49, 4. Iuven. 13, 35: ex. m. folg. Acc. u. Infin., Suet. Cal. 43. Paul. dig. 29, 7, 8. § 2: im Passiv m. Nom. u. Infin., ubi exigitur argentarius rationes edere, Ulp. dig. 2, 13, 8. – β) v. Lebl., prout res exigit, es erfordert, nötig macht, Plin.: si quid res exigeret, Suet.: si ita res familiaris (Hausstand) exigat, Tac. dial.: ubi res vigiliam exigeret, wenn sich Wachsamkeit nötig machte, Vell. – b) fragen, facta alcis, Ov. art. am. 2, 130: ab
    ————
    alqo, cur etc., Tac. ann. 2, 85.
    V) nach einem Maßstabe, Maße etw. ganz genau abmessen, abwägen, untersuchen, A) eig.: columnas ad perpendiculum, Cic.: materiam ad regulam et libellam, Plin.: pondus margaritarum manu, Plin. – B) übtr.: 1) im allg., nach etwas abmessen, abwägen, beurteilen, prüfen, ad illam summam veritatem legitimum ius, Cic.: ad suas leges atque instituta ea, quae Lacedaemone fiunt, Liv.: opus ad vires suas, Ov.: omnia argumenta ad obrussam, Sen.: illa nonnisi aure exiguntur, quae fiunt per sonos, Quint. – 2) insbes.: a) etw. erwägen, überlegen, über etwas mit sich od. jmd. zu Rate gehen, sich beraten, verhandeln, tempus secum ipsa modumque exigit, Verg.: mecum exigo, Sen.: talia secum, Ov.: – de his rebus ut exigeret cum eo, Planc. in Cic. ep.: quo (die) de his coram exigere possimus, Plin. ep.: haec exigentes (sc. inter se), Liv. – dah. non satis exactum, quid agam, ausgemacht, gewiß, Cic.: nec satis exactum est, corpus an umbra forem, Ov. – b) nach etwas abmessend einrichten, suo equorumque cultu ad luxuriam magis quam ad magnificentiam exacto, Curt.: opus est aliquo, ad quem mores nostri se ipsi exigant, sich bilden, Sen.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > exigo

  • 14 materia

    mātĕrĭa, ae ( gen. materiāi, Lucr. 1, 1051), and mātĕrĭes, ēi (only in nom. and acc. sing., and once gen. plur. materierum, Lact. 2, 12, 1; v. Neue, Formenl. 1, p. 383), f. [from same root with mater, q. v.], stuff, matter, materials of which any thing is composed; so the wood of a tree, vine, etc., timber for building (opp. lignum, wood for fuel); nutritive matter or substance for food (class.).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    materia rerum, ex qua et in qua sunt omnia,

    Cic. N. D. 3, 39, 92; cf. id. Ac. 1, 6, 7:

    materiam superabat opus,

    Ov. M. 2, 5:

    materiae apparatio,

    Vitr. 2, 8, 7:

    rudis,

    i. e. chaos, Luc. 2, 8; cf.: omnis fere materia nondum formata rudis appellatur, Cinc. ap. Paul. ex Fest. p. 265 Müll.:

    (arbor) inter corticem et materiem,

    Col. 5, 11, 4:

    crispa,

    Plin. 16, 28, 51, § 119:

    materiae longitudo,

    Col. 4, 24, 3:

    vitis in materiam, frondemque effunditur,

    id. 4, 21, 2:

    si nihil valet materies,

    Cic. de Or. 2, 21, 88:

    in eam insulam materiam, calcem, caementa, atque arma convexit,

    id. Mil. 27, 74:

    caesa,

    Col. 11, 2, 11; cf. Caes. B. G. 4, 17; 5, 39:

    cornus non potest videri materies propter exilitatem, sed lignum,

    Plin. 16, 40, 76, § 206:

    materiae, lignorum aggestus,

    Tac. A. 1, 35:

    videndum est ut materies suppetat scutariis,

    Plaut. Ep. 1, 1, 35:

    proba materies est, si probum adhibes fabrum,

    id. Poen. 4, 2, 93: imprimebatur sculptura materiae anuli, sive ex ferro sive ex auro foret, Macr. S. 7, 13, 11. — Plur.:

    deūm imagines mortalibus materiis in species hominum effingere,

    Tac. H. 5, 5.—Of food:

    imbecillissimam materiam esse omnem caulem oleris,

    Cels. 2, 18, 39 sqq.; cf. of the means of subsistence:

    consumere omnem materiam,

    Ov. M. 8, 876; matter, in gen.:

    materies aliqua mala erat,

    Aug. Conf. 7, 5, 2.—In abstract, matter, the material universe:

    Deus ex materia ortus est, aut materia ex Deo,

    Lact. 2, 8.—
    B.
    Esp., matter of suppuration, pus, Cels. 3, 27, 4.—
    II.
    Transf., a stock, race, breed:

    quod ex vetere materia nascitur, plerumque congeneratum parentis senium refert,

    Col. 7, 3, 15:

    generosa (equorum),

    id. 6, 27 init.
    III.
    Trop.
    A.
    The matter, subjectmatter, subject, topic, ground, theme of any exertion of the mental powers, as of an art or science, an oration, etc.: materiam artis eam dicimus in qua omnis ars et facultas, quae conficitur ex arte, versatur. Ut si medicinae materiam dicamus morbos ac vulnera, quod in his omnis medicina versetur;

    item quibus in rebus versatur ars et facultas oratoria, eas res materiam artis rhetoricae nominamus,

    Cic. Inv. 1, 5, 17:

    quasi materia, quam tractet, et in qua versetur, subjecta est veritas,

    id. Off. 1, 5, 16:

    est enim deformitatis et corporis vitiorum satis bella materies ad jocandum,

    id. de Or. 2, 59, 239; 1, 11, 49; id. Rosc. Com. 32, 89; id. Div. 2, 4, 12:

    sermonum,

    id. Q. Fr 1, 2, 1: materies crescit mihi, my matter (for writing about) increases, id. Att. 2, 12, 3: rei. id. Q. Fr. 2, 1, 1:

    aequa viribus,

    a subject suited to your powers, Hor. A. P. 38:

    infames,

    Gell. 17, 12, 1:

    extra materiam juris,

    the province, Gai. Inst. 2, 191.—
    B.
    A cause, occasion, source, opportunity (cf. mater, II.):

    quid enim odisset Clodium Milo segetem ac materiam suae gloriae?

    Cic. Mil. 13, 35 (for which shortly before:

    fons perennis gloriae suae): materies ingentis decoris,

    Liv. 1, 39, 3:

    non praebiturum se illi eo die materiam,

    id. 3, 46, 3:

    major orationis,

    id. 35, 12, 10:

    criminandi,

    id. 3, 31, 4:

    omnium malorum,

    Sall. C. 10:

    materiam invidiae dare,

    Cic. Phil. 11, 9, 21:

    materiam bonitati dare,

    id. de Or. 2, 84, 342:

    scelerum,

    Just. 3, 2, 12:

    seditionis,

    id. 11, 5, 3:

    laudis,

    Luc. 8, 16:

    benefaciendi,

    Plin. Pan. 38:

    ne quid materiae praeberet Neroni,

    occasion of jealousy, Suet. Galb. 9:

    epistolae, quae materiam sermonibus praebuere,

    Tac. H. 4, 4:

    praebere materiam causasque jocorum,

    Juv. 3, 147:

    materiamque sibi ducis indulgentia quaerit,

    id. 7, 21.—
    C.
    Natural abilities, talents, genius, disposition:

    fac, fuisse in isto C. Laelii, M. Catonis materiem atque indolem,

    Cic. Verr. 2, 3, 68, § 160:

    in animis humanis,

    id. Inv. 1, 2, 2:

    materiam ingentis publice privatimade decoris omni indulgentia nostra nutriamus,

    Liv. 1, 39, 3:

    ad cupiditatem,

    id. 1, 46; Quint. 2, 4, 7.—Hence, one's nature, natural character:

    non sum materia digna perire tua,

    thy unfeeling disposition, Ov. H. 4, 86.—
    D.
    A subject, argument, course of thought, topic (post-Aug.):

    tertium diem esse, quod omni labore materiae ad scribendum destinatae non inveniret exordium,

    Quint. 10, 3, 14:

    argumentum plura significat... omnem ad scribendum destinatam materiam ita appellari,

    id. 5, 10, 9:

    video non futurum finem in ista materia ullum, nisi quem ipse mihi fecero,

    Sen. Ep. 87, 11:

    pulcritudinem materiae considerare,

    Plin. Ep. 3, 13, 2; 2, 5, 5:

    materiam ex titulo cognosces,

    id. ib. 5, 13, 3 al. (materies animi est, materia arboris;

    et materies qualitas ingenii, materia fabris apta,

    Front. II. p. 481 Mai.; but this distinction is not observed by class. writers).

    Lewis & Short latin dictionary > materia

  • 15 exacuo

    ex-ăcŭo, ŭi, ūtum, 3, v. a., to make very sharp, to sharpen, make pointed (class.).
    I.
    Lit.:

    ferramenta cote,

    Plin. 28, 4, 12, § 47; 34, 14, 41, § 146:

    ridicas,

    Col. 11, 2, 12:

    vallos furcasque bicornes,

    Verg. G. 1, 264:

    spicula,

    id. ib. 4, 74:

    dentes,

    id. ib. 3, 255:

    metas in angustissimas vertices,

    Col. 2, 18, 2:

    cornua in leve fastigium,

    Plin. 11, 37, 45, § 124 et saep.—
    B.
    Transf., of taste:

    aceto exacuendo,

    for making pungent, Plin. 19, 5, 30, § 93;

    of the sight: aciem oculorum,

    id. 24, 11, 59, § 99; cf.

    visum,

    id. 29, 6, 38, § 132.—
    II.
    Trop.
    A.
    In gen.:

    nisi mucronem aliquem tribunitium exacuisset in nos,

    Cic. Leg. 3, 9, 21:

    (cum animus) exacuerit illam ut oculorum sic ingenii aciem ad bona diligenda,

    id. ib. 1, 23, 60; cf.

    animum,

    Plin. 20, 13, 50, § 127: morbos, i. e. to aggravate, Col. poët. 10, 392.—
    B.
    In partic., to sharpen or quicken mentally, to incite, encourage, stimulate, inflame:

    velim cohortere et exacuas Cluatium,

    Cic. Att. 12, 36 fin.:

    aliquem (opp. deterrere),

    id. de Or. 1, 29:

    aliquem irā,

    Nep. Phoc. 4:

    se ad amorem immortalitatis,

    Plin. Ep. 3, 7 fin.:

    animos in bella,

    Hor. A P. 403:

    mentem varia ad conamina,

    Sil. 7, 142.— Poet.:

    palatum (sapor),

    Ov. Pont. 1, 10, 13.

    Lewis & Short latin dictionary > exacuo

  • 16 tum

    tum, adv. demonstr., of time [pronom. demonstr. stems to-, ta-; Gr. to, seen in ita, tam, etc.; cf. quom or cum], then.
    I.
    Absol.
    A.
    Referring to a time previously specified.
    1.
    To a definite past time.
    (α).
    To a period of time in which something was or happened (opp. later periods) = illis temporibus:

    is dictu'st ollis popularibus olim Qui tum vivebant homines,

    Enn. Ann. v. 308 Vahl.:

    quod tum erat res in pecore et locorum possessionibus, i. e. Romuli temporibus,

    Cic. Rep. 2, 9, 16:

    cum illi male dicerent, quod tum fieri licebat, i. e. Periclis temporibus,

    id. de Or. 3, 34, 138:

    erat omnino tum mos ut faciles essent in suum cuique tribuendo,

    id. Brut. 21, 85; cf. id. Tusc. 1, 46, 111:

    vastae tum in his locis solitudines erant,

    Liv. 1, 4, 6; 2, 6, 8; 3, 29, 3; 4, 6, 12; 42, 62, 11;

    44, 9, 4: ut tum erant tempora,

    Nep. Att. 1, 2; 12, 3; Liv. 1, 3, 3; 1, 8, 4; 2, 7, 4; 2, 9, 8; 2, 50, 2; 2, 63, 6;

    39, 6, 7 and 9.—With illis temporibus: nam jam tum illis temporibus fortius... loquebantur quam pugnabant,

    Nep. Thras. 2, 4.—
    (β).
    Referring to a point of time, then, at that time:

    insigneita fere tum milia militum octo Duxit,

    Enn. Ann. v. 336 Vahl.: ut jacui exsurgo;

    ardere censui aedis: ita tum confulgebant,

    Plaut. Am. 5, 1, 15:

    jam duo restabant fata tum,

    id. Bacch. 4, 9, 35; id. Cist. 1, 3, 14: quot eras annos gnatus tum, quom, etc.? Me Septuennis, nam tum dentes mihi cadebant primulum, id. Men. 5, 9, 56; id. Merc. prol. 66; id. Most. 1, 2, 49; id. Am. 2, 1, 56; Ter. And. 1, 1, 82: sic igitur tum se levis ac diffusilis aether... undique flexit. Lucr. 5, 467; 5, 837; 5, 911; 5, 432;

    5, 942: atque huic anno proximus Sulla consule et Pompejo fuit. Tum P. Sulpicii in tribunatu, cottidie contionantis, totum genus dicendi cognovimus,

    Cic. Brut. 89, 306; id. Ac. 2, 22, 69:

    scribit Eudemum Pheras venisse, quae erat urbs in Thessalia tum admodum nobilis,

    id. Div. 1, 25, 53; id. Rep. 2, 37, 63:

    hi tum in Asia rhetorum principes,

    id. Brut. 91, 316; id. Sest. 11, 26; id. Planc. 37, 90; id. Quint. 61, 170; id. Fam. 9, 21, 2:

    hoc tum veritus Caesar Pharum prehendit,

    Caes. B. C. 3, 112:

    eodem anno a Campanis Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur,

    Liv. 4, 44, 13; 1, 7, 14; 2, 9, 5;

    2, 37, 7: praetores tum duos Latium habebat,

    id. 8, 3, 9:

    Aemilius, cujus tum fasces erant, dictatorem dixit,

    id. 8, 12, 13; 5, 8, 4; 22, 46, 6;

    1, 7, 12: tum Athenis perpetui archontes esse desierunt,

    Vell. 1, 8, 3:

    tum Cimbri et Teutoni transcendere Rhenum,

    id. 2, 8, 3; Val. Max. 1, 5, 3; Tac. H. 4, 49; 3, 57:

    non timido, non ignavo cessare tum licuit,

    Curt. 3, 11, 5:

    Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat,

    Nep. Pelop. 3, 2; id. Phoc. 3, 3.—With in eo tempore: eum quem virile secus tum in eo tempore habebat, Asell. ap. Gell. 2, 13, 5.—Repeated by anaphora:

    quae nox omnium temporum conjurationis acerrima fuit. Tum Catilinae dies exeundi, tum ceteris manendi condicio, tum descriptio... constituta est, tum tuus pater, etc.,

    Cic. Sull. 18, 52; cf. Lucr. 5, 1377; 5, 1399.—
    (γ).
    Esp., referring to a former state, implying that it no longer exists:

    quaesivit ex lege illa Cornelia quae tum erat,

    Cic. Clu. 20, 55:

    cum sententias Oppianicus, quae tum erat potestas, palam ferri velle dixisset,

    id. ib. 27, 75:

    Caere, opulento tum oppido,

    Liv. 1, 2, 3; 3, 52, 3:

    praetores aerarii (nam tum a praetoribus tractabatur aerarium), etc.,

    Tac. H. 4, 9.—
    (δ).
    Expressly opposed to present time (hodie, nunc, hoc tempore, etc.; class. and very freq.; but in post-Aug. writers tunc is regularly used): prius non is eras qui eras;

    nunc is factu's qui tum non eras,

    Plaut. Trin. 4, 2, 138:

    tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?

    Ter. Ad. 1, 2, 25; id. Hec. 3, 3, 48:

    quae tabula, tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen reportata est,

    Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112:

    tum imperator populi Romani deos patrios reportabat, nunc praetor ejusdem populi eosdem illos deos... auferebat,

    id. ib. 2, 4, 35, § 77; cf. id. ib. 2, 4, 35, § 78; 2, 5, 20, § 51; id. Clu. 31, 86; id. Planc. 9, 22; id. Quint. 22, 71; id. Phil. 14, 8, 21; id. Leg. 2, 22, 57; Caes. B. C. 3, 17; Liv. 5, 3, 5; 6, 15, 11; 10, 9, 6.—
    (ε).
    Opposed to another time specified:

    itaque tum eos exire jussit. Post autem e provincia litteras ad conlegium misit, se, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat,

    id. Rep. 2, 30, 53; id. Mil. 21, 55:

    sicut legatorum antea, ita tum novorum colonorum caede imbutis armis,

    Liv. 4, 31, 7; 39, 22, 10; 9, 36, 1; 2, 52, 7; 4, 2, 10; 4, 57, 11;

    21, 17, 1: et tum sicca, prius celeberrima fontibus, Ide,

    Ov. M. 2, 218; Verg. A. 11, 33; Nep. Arist. 2, 3; id. Ham. 11, 7.—
    (ζ).
    In the historians in applying general statements or truths to the state of affairs spoken of: communi enim fit vitio naturae ut invisis atque incognitis rebus... vehementius exterreamur;

    ut tum accidit,

    Caes. B. C. 2, 4; 3, 68; id. B. G. 7, 3; 2, 6; id. B. C. 1, 80:

    foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus,

    Liv. 1, 24, 4; 1, 32, 14; 21, 31, 12.—
    (η).
    Denoting coincidence or inner connection with an action before mentioned = a temporal clause (tum = cum hoc fieret), then, on that occasion:

    quis tum non ingemuit?

    Cic. Vatin. 13, 31:

    ne tum quidem hominum venustatem et facetias perspicere potuisti? i. e. cum coronam auream imponebant,

    id. Fl. 31, 76: apud imperitos tum illa dicta sunt;

    nunc agendum est subtilius,

    id. Fin. 4, 27, 74:

    itaque tum Stajenus condemnatus est,

    i. e. in that trial, id. Clu. 36, 101; id. Sen. 7, 22:

    M. Porcius Cato qui, asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit,

    Liv. 45, 25; Val. Max. 8, 3, 3:

    sed tum supplicia dis... decernuntur,

    Tac. A. 3, 64; 3, 72:

    Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri,

    Ov. M. 14, 474.—

    With the occasion referred to specified in the same clause: Manlius... ex petulanti scurra in discordiis civitatis ad eam columnam tum suffragiis populi pervenerat,

    Cic. Clu. 13, 39:

    emisti tum in naufragio hujus urbis... tum, inquam, emisti ut, etc.,

    id. Prov. Cons. 4, 7.—Repeated by anaphora: et Capitolinis injecit sedibus ignes. Tum statua Nattae, tum simulacra deorum, Romulusque et Remus cum altrice belua vi fulminis icti conciderunt, Cic. Div. 2, 20, 45;

    so repeated seven times,

    id. Rep. 1, 40, 62.—
    (θ).
    Redundant, the time of the action being clear without it (esp. in Cic.):

    atque hoc tum judicio facto... tamen Avitus Oppianicum reum statim non facit,

    Cic. Clu. 20, 56:

    itaque tum ille inopia et necessitate coactus ad Caepasios confugit,

    id. ib. 20, 57; id. Brut. 23, 90; 39, 145; 43, 161; cf. id. Sull. 18, 51, where tum redundant occurs six times successively.—
    2.
    In oblique discourse, referring to the time of the speaker, = nunc in direct discourse:

    quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore?

    if they were not now so, Liv. 3, 62, 1:

    (dixit Sempronius)... nec tum agrum plebi, sed sibi invidiam quaeri,

    id. 4, 44, 9; 4, 57, 4:

    moenia eos tum transcendere non Italiae modo, sed etiam urbis Romanae,

    id. 21, 35, 9; 5, 21, 7 (in this use nunc is also freq.).—
    3.
    Referring to indefinite time.
    (α).
    Then, at such a time of the year, day, etc., at such a season:

    tum denique tauros in gregem redigo (after Lyra rises),

    Varr. R. R. 2, 5, 12; 1, 35 fin.; Col. 11, 2, 87.—
    (β).
    With the force of an indefinite temporal clause, at such a time, in such circumstances, i. e. when such a thing happens as has happened:

    qui (porci) a partu decimo die habentur puri, ab eo appellantur sacres, quod tum ad sacrificium idonei habentur primum,

    Varr. R. R. 2, 4, 16; 2, 7, 13:

    deinde cibum sequitur somnus... quia plurima tum se corpora conturbant (i. e. cum cibum ceperunt),

    Lucr. 4, 957; 3, 599; 4, 892; 4, 919;

    4, 1030: quam regionem cum superavit animus... finem altius se efferendi facit. Tum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus... nullam in partem movetur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43; 1, 31, 75; 3, 23, 55; 4, 24, 54; Tac. Dial. 7.—
    (γ).
    With the force of a conditional clause, then, in this instance, if so: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis. Ph. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, id expedi (i. e. si ita est), Plaut. Stich. 2, 2, 39; id. Most. 5, 1, 55; id. As. 1, 1, 93; 2, 2, 64; 3, 3, 36; id. Aul. 3, 6, 31; id. Capt. 3, 4, 108; 4, 2, 78: non potitus essem;

    fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,

    Ter. Phorm. 1, 3, 7; id. Eun. 2, 2, 50; 5, 1, 23; id. Hec. 3, 5, 12:

    ego C. Caesaris laudibus desim, quas, etc.? Tum hercule me confitear non judicium aliquod habuisse,

    Cic. Planc. 39, 93: scribant aliquid Isocrateo more...;

    tum illos existimabo non desperatione formidavisse genus hoc,

    id. Or. 70, 235; id. Font. 21, 49 (17, 39); id. Tusc. 1, 35, 85; id. Fam. 9, 8, 2; Ov. H. 18 (19), 81: vellem tam ferax saeculum haberemus...;

    tum ego te primus hortarer, etc.,

    Plin. Ep. 4, 15, 8.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    To a definite time before mentioned:

    ut sit satius perdere Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi,

    i. e. after my future return, Ter. Ad. 2, 2, 27:

    jam nunc mente prospicio quae tum studia hominum, qui concursus futuri sint,

    Cic. Div. in Caecin. 13, 42; id. Verr. 1, 13, 37; 1, 10, 30; id. Prov. Cons. 7, 17; id. Marcell. 9, 30:

    tum meae... Vocis accedet bona pars,

    Hor. C. 4, 2, 45.—
    (β).
    With the force of a conditional clause (cf. 3. b, supra), then, in this instance, if so: specta, tum scies. Plaut. Bacch. 4, 9, 100; cf.:

    quom videbis, tum scies,

    id. ib. 1, 2, 37: tuom incendes genus;

    Tum igitur aquae erit tibi cupido, etc.,

    id. Trin. 3, 2, 50; id. Curc. 2, 3, 17:

    confer sudantes, ructantes, refertos epulis... tum intelleges, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 34, 100; id. Planc. 18, 45; id. Phil. 2, 45, 115:

    agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem qui sciet, etc.,

    Liv. 2, 29, 12; Cic. Phil. 10, 3, 6; id. Or. 23, 78; 71, 235; Liv. 4, 22, 11; 5, 16, 10; 9, 11, 4.—
    B.
    Referring to a time subsequent to a time mentioned, then, thereupon.
    1.
    Simple sequence in time.
    (α).
    Time proper (only of an immediate sequence;

    otherwise deinde, postea, etc., are used): tum cum corde suo divum pater atque hominum rex Effatur, etc.,

    Enn. Ann. 179:

    dico ei quo pactod eam viderim erilem nostram filiam sustollere. Extimuit tum illa,

    Plaut. Cist. 2, 3, 9; id. Bacch. 3, 3, 29; id. As. 4, 1, 58: tum ille egens forte adplicat Primum ad Chrysidis patrem se. Ter. And. 5, 4, 21; id. Eun. 3, 1, 17; Cato, R. R. 48 (49); 135 (136); so id. ib. 112 (113): equos quinto anno... amittere binos (dentes);

    tum renascentes eis sexto anno impleri,

    Varr. R. R. 2, 7, 2 sq.: collo [p. 1909] cari jussit hominem in aureo lecto, abacosque complures ornavit... Tum ad mensam eximia forma pueros jussit consistere, eosque, etc., Cic. Tusc. 5, 21, 61:

    dixerat hoc ille, cum puer nuntiavit venire ad eum Laelium... Tum Scipio e cubiculo est egressus, etc.,

    id. Rep. 1, 12, 18; id. Div. 2, 66, 135; id. Clu. 14, 40; id. Cat. 3, 5, 10; id. Ac. 2, 5, 13; id. Div. 1, 35, 77:

    hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt ut, etc.,

    Caes. B. G. 5, 26; cf. id. ib. 7, 64; 5, 43 fin.;

    5, 48: adsurgentem ibi regem cuspide ad terram adfixit. Tum spolia caputque abscisum spiculo gerens... hostes fudit,

    Liv. 4, 19, 5; 5, 21, 1; 1, 26, 9; 1, 18, 10; 1, 20, 1; 1, 22, 6; 1, 28, 4; 1, 28, 9; 2, 24, 4;

    3, 8, 11, etc.: tum Caesar cum exercitu Thessaliam petit,

    Vell. 2, 52, 1; Val. Max. 5, 1, 3; Curt. 4, 3, 7; Tac. A. 3, 28; 11, 35; id. H. 4, 84; Ov. M. 2, 122; 4, 80; 7, 121; 10, 481; 14, 386; Flor. 1, 13, 12; Gell. 1, 19, 5; 1, 23, 5.—
    (β).
    In partic., foll. by an abl. absol.:

    tum, prope jam perculsis aliis tribunis, A. Verginius Caesoni capitis diem dicit,

    Liv. 3, 11, 9; 8, 32, 1; 10, 29, 12:

    tum omni spe perdita, Meherdates dolo ejus vincitur, traditurque victori,

    Tac. A. 12, 15; 12, 16:

    tum, ferro extracto, confestim exanimatus est,

    Nep. Epam. 9, 4.—
    (γ).
    Implying a connection between two events, hence, under these circumstances, accordingly, thereupon:

    at pater omnipotens ira tum percitus acri... Phaethonta... Deturbavit in terram,

    Lucr. 5, 399:

    madefactum iri Graeciam sanguine... tum neque te ipsum non esse commotum, Marcumque Varronem et M. Catonem... vehementer esse perterritos,

    Cic. Div. 1, 32, 68; cf. id. ib. 1, 34, 76; Caes. B. G. 4, 25; cf. id. ib. 5, 49; 5, 51;

    7, 59: quippe quibus nec domi spes prolis, nec cum finitimis conubia essent. Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit,

    Liv. 1, 9, 2; 3, 26, 1; 3, 31, 7; 4, 45, 7.—
    2.
    Enumeration of a series of events; the co-ordinate clauses introduced by tum... tum, or primum (primo)... deinde... tum, etc.
    (α).
    Succession of time proper:

    ducem Hannibali unum e concilio datum (a Jove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.,

    Cic. Div. 1, 24, 49; 1, 27, 57; 2, 28, 58 sq.:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. Fin. 1, 16, 50; 5, 23, 65; id. Tusc. 5, 2, 5:

    primum... deinde... tum... postremo,

    id. N. D. 2, 1, 3; 3, 3, 6: primum colonos inde Romanos expulit: inde in Latinam viam transgressus, etc., inde Lavinium recepit; tum deinceps Corbionem, Vitelliam;

    postremum, etc.,

    Liv. 2, 39, 4:

    primi consules sub jugum missi, tum ut quisque gradu proximus erat, tum deinceps singulae legiones,

    id. 9, 6, 1:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. 21, 22, 8; id. praef. 9; 3, 28, 8: 5, 39, 7;

    23, 23, 6: deinde... deinde... Tum... post quas, etc.,

    Curt. 3, 3, 24: primum... deinde... deinde... tum... postea, Masur. Gabin. ap. Gell. 5, 13, 5; Gai. Inst. 4, 60.—
    (β).
    So in partic.: tum (also hic, et;

    not deinde or postea), to denote the succession of speakers in dialogue: immo duas dabo, inquit adulescens... Tum senex ille: Si vis, inquit, quattuor sane dato,

    Plaut. Stich. 4, 1, 46 dub.:

    tum Piso... inquit, etc. Tum Quintus... inquit, etc. Hic ego... inquam, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Piso... inquit, etc. Et ille ridens... inquit, etc. Tum Piso exorsus est, etc.,

    Cic. Fin. 5, 1, 2 sqq.:

    tum Atticus... inquit, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Brutus, etc. Tum ille, etc. Tum Atticus, etc. Tum Pomponius... inquit, etc.,

    id. Brut. 3, 11 sqq., and through the whole treatise; cf. id. Ac. 1, 2, 4; 1, 3, 9; 1, 4, 13; 1, 12, 43 and 44; 2, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 15 sqq.; id. Rep. 1, 13, 19 sqq.; Liv. 7, 10, 2 sqq.; 23, 12, 8; Tac. Dial. 3; 15; 25; 42; Gell. 3, 1, 11 sqq.; 18, 1, 9 sqq.; Ov. M. 14, 594.—
    (γ).
    Transf., of sequence or succession of thought, passing into mere co-ordination (v. C. 2. b, g), then... again... furthermore:

    qui mi in cursu obstiterit, faxo vitae is obstiterit suae. Prius edico ne quis, etc. Tum pistores scrofipasci qui, etc. Tum piscatores.... Tum lanii autem qui, etc.,

    Plaut. Capt. 4, 2, 28; 4, 2, 34; 4, 2, 39: (res familiaris) primum bene parta sit, tum quam plurimis se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, etc., Cic. Off. 1, 26, 92; id. Ac. 2, 47, 146; id. Tusc. 1, 28, 68 sq.; 5, 40, 117; id. Ac. 2, 10, 30; id. de Or. 1, 42, 190; id. Cat. 4, 3, 5; id. Agr. 1, 2, 5; id. Clu. 2, 6; Liv. 3, 26, 11.—
    C.
    Hence, as co-ordinating conjunction, introducing an additional assertion, or thought.
    1.
    Alone, = praeterea, and then, besides, also, moreover, on the other hand (freq. in ante-class. style and in Cic.;

    rare in Livy and post-Aug. prose): argenti aurique advexit multum, lanam purpuramque multam... tum Babylonica peristromata, etc.,

    Plaut. Stich. 2, 3, 54; id. Rud. 2, 4, 10; id. Bacch. 4, 3, 71; 4, 8, 17; id. Ps. 3, 2, 78; id. Aul. 1, 2, 6; 1, 3, 16; id. Men. 5, 5, 41; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 15; 4, 2, 3; Ter. And. 1, 5, 27; 1, 2, 21; 2, 3, 7; id. Eun. prol. 4; 5, 6, 15; id. Heaut. 2, 1, 16; Lucr. 4, 680; cf. id. 1, 494; 4, 1152:

    magnum ingenium L. Luculli, magnumque optimarum artium studium, tum omnis ab eo percepta doctrina... caruit omnino rebus urbanis,

    Cic. Ac. 2, 1, 1; 2, 14, 43; id. Div. 1, 24, 50; 1, 42, 94; id. de Or. 1, 46, 201; id. Off. 1, 6, 19; id. Fin. 1, 6, 21; 2, 16, 53; id. Leg. 1, 5, 17; 1, 9, 26; id. Rab. Post. 14, 40; id. Phil. 13, 12, 26:

    altera ex parte Bellovaci instabant, alteram Camulogenus tenebat: tum legiones a praesidio interclusas maximum flumen distinebat,

    Caes. B. G. 7, 59; id. B. C. 3, 49: naves convenerunt duae Punicae quinqueremes;

    duae ab Heraclea triremes... tum quinque Rhodiae quadriremes,

    Liv. 42, 56, 6; 1, 40, 4; Sen. Vit. Beat. 3, 4; Just. 5, 10, 3.—Sometimes connecting two terms of the same clause, with the force of cum... tum (v. infra, 3. d.):

    quot me censes homines jam deverberasse, hospites tum civis?

    Ter. Phorm. 2, 2, 14:

    faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur,

    Cic. Phil. 3, 3, 7; Liv. 28, 43, 1 (in co-ordination often with etiam, autem, and sometimes with praeterea and porro; v. III. infra).—
    2.
    Tum as correlative of a preceding tum.
    (α).
    With an added assertion or thought: ita est haec hominum natio: voluptarii atque potatores, Tum sycophantae... plurimi In urbe habitant;

    tum meretrices mulieres Nusquam perhibentur blandiores gentium,

    Plaut. Men. 2, 1, 35; id. Ep. 2, 2, 28; id. Mil. 3, 1, 100; 3, 1, 102.—
    (β).
    Tum... tum = nunc... nunc (modo... modo), sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another (freq. in Cic., not in Caes., rare in Liv., and very rare in postAug. writers):

    tum huc, tum illuc inretitos impedit piscis,

    Plaut. Truc. 1, 1, 17:

    tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur,

    Cic. Ac. 2, 43, 134:

    mihi... tum hoc tum illud probabilius videtur,

    id. Off. 3, 7, 33; so id. Am. 4, 13; id. Sen. 13, 45; id. Top. 7, 31; id. N. D. 2, 19, 49:

    (alvus) tum restringitur, tum relaxatur,

    id. ib. 2, 54, 136; id. Rep. 3, 13 (14), 23; id. Leg. 2, 7, 16; id. Or. 63, 212; id. Sen. 3, 7; id. Inv. 1, 37, 66:

    dictator tum appellare tum adhortari milites,

    Liv. 8, 39, 4; Suet. Ner. 1; Gell. 1, 11, 15.—Tum may be repeated several times:

    plerique propter voluptatem tum in morbos graves, tum in damna, tum in dedecora incurrunt,

    Cic. Fin. 1, 14, 47; 3, 7, 26;

    so three times,

    id. N. D. 1, 12, 29; 1, 14, 37; 1, 15, 39; id. Inv. 1, 52, 98; id. Or. 3, 45, 177; id. Off. 1, 7, 22; id. Leg. 2, 17, 43; id. Top. 25, 96;

    four times,

    id. N. D. 1, 43, 120; 2, 20, 52; 2, 39, 101; id. Verr. 2, 4, 34, § 75;

    five times,

    id. N. D. 2, 5, 14; id. Inv. 1, 13, 17; 1, 41, 76; id. Verr. 2, 5, 36, § 94;

    six times,

    id. ib. 1, 53, 120;

    seven times,

    Quint. 9, 4, 133;

    nine times,

    Cic. N. D. 2, 50, 51.—And in chronological order (to be distinguished from the instances B. 2. a and g):

    Atheniensium (rem publicam constituerunt) tum Theseus, tum Draco, tum Solo, tum Clisthenes, tum multi alii,

    at different times, successively, Cic. Rep. 2, 1, 2.—
    (γ).
    Preceded or followed by other co-ordinate words (alias, modo, aliquando, aut... aut, nunc... nunc):

    ex quo intellegitur qualis ille sit quem tum moderatum, alias modestum, tum temperantem, alias constantem continentemque dicimus,

    Cic. Tusc. 4, 16, 36:

    tum... tum... aliquando,

    id. Div. 2, 2, 6:

    tum... tum... aut... aut,

    id. Or. 61, 204:

    modo... tum autem,

    id. N. D. 2, 40, 142:

    nunc... nunc... tum... tum,

    Flor. 1, 17, 5.—
    (δ).
    Tum... tum = et... et, both... and, not only... but also, partly... partly, without regard to time, the second term being frequently strengthened by etiam (mostly post-Aug.):

    Milo Compsam oppugnans, ictusque lapide tum Clodio, tum patriae, quam armis petebat, poenas dedit,

    Vell. 2, 68, 3:

    Muciam et Fulviam, tum a patre, tum a viro utramque inclitam,

    Val. Max. 9, 1, 8:

    Caesar Pompejo tum proprias, tum etiam filiae lacrimas reddidit,

    id. 5, 1, 10; Quint. 7, 3, 18; Sen. Q. N. 4, 2, 28; id. Clem. 1, 19, 2; Front. Aquaed. 1; Tac. A. 12, 33; Suet. Tit. 3; Nep. praef. 8;

    and with etiam,

    Val. Max. 2, 2, 8; 5, 9, 1; 7, 6 prooem.; Nep. Them. 2, 3.—
    3.
    As correlative with a preceding cum, introducing particular after a universal or a stronger or more important assertion after a weaker or less important.
    a.
    Connecting complete sentences with different predicates, cum... tum = as... so, while... (tum being not translated; ante-class. cum always with indic.; class. with subj. or indic.):

    quom antehac te amavi, et mihi amicam esse crevi... tum id mihi hodie aperuisti,

    Plaut. Cist. 1, 1, 2; id. Truc. 4, 1, 6:

    quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere,

    Ter. And. 1, 1, 69; id. Phorm. 1, 4, 10:

    quae cum res tota ficta sit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult,

    Cic. Fin. 1, 6, 19; id. Tusc. 5, 39, 13; id. Fam. 13, 16, 1; and so with subj., id. N. D. 1, 1, 1; id. Off. 3, 2, 5; id. Lael. 7, 23; id. Brut. 39, 145; 11, 250:

    cum omnium rerum simulatio est vitiosa, tum amicitiae repugnat maxime,

    id. Lael. 25, 91; id. Div. 2, 27, 58; and so with indic., id. Planc. 33, 80; id. Tull. 4, 8; id. Div. in Caecil. 20, 65; id. Sest. 1, 2; id. Fam. 16, 4, 4:

    haec cum merito ejus fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur, etc.,

    Caes. B. G. 5, 4; 3, 16; id. B. C. 1, 58; Liv. 3, 34, 1; 4, 53, 4.—
    b.
    Clauses with the same predicate, which is placed after the first clause (always with indic.):

    nam mihi, cum multa eximie divineque videntur Athenae tuae peperisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus, etc.,

    Cic. Leg. 2, 14, 36; id. Tusc. 4, 18, 42; id. Phil. 2, 5, 12; Liv. 4, 46, 10; 6, 38, 10.—
    c.
    Clauses with a common predicate placed before both co-ordinate terms, cum... tum = not only, but also; as... so especially:

    visa est Arcesilae cum vera sententia, tum honesta et digna sapiente,

    Cic. Ac. 2, 24, 77; id. Fin. 1, 16, 51; 2, 35, 119; 3, 1, 3:

    movit patres conscriptos cum causa tum auctor,

    Liv. 9, 10, 1; 4, 57, 2; Suet. Ner. 46 init.
    d.
    With a common predicate after both co-ordinate terms:

    quom virum tum uxorem, di vos perdant,

    Plaut. Men. 4, 2, 103:

    luxuria cum omni aetati turpis tum senectuti foedissima est,

    Cic. Off. 1, 34, 123; id. Clu. 59, 161; id. Verr. 2, 1, 34, § 86; id. N. D. 1, 21, 57; id. Deiot. 9, 26; id. Clu. 16, 46:

    concitatos animos flecti quam frangi putabat cum tutius tum facilius esse,

    Liv. 2, 23, 15; 6, 9, 8; 1, 57, 1; 10, 26, 13; Tac. Dial. 5.—With tum several times repeated:

    quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum aequitati magistratuum, tum judiciis vestris commendatum putavit,

    Cic. Verr. 2, 1, 58, § 151; cf. esp. id. Planc. 40, 95. —
    e.
    Tum, in this construction, is freq. strengthened,
    (α).
    By vero:

    cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.,

    in particular, Cic. Clu. 58, 159; id. Mur. 27, 55; id. Phil. 3, 5, 12; 7, 3, 9; cf. id. Or. 1, 23, 106; 3, 16, 60; Liv. 34, 39, 9; Quint. 12, 1, 25.—
    (β).
    By maxime, above all, most of all, especially, chiefly:

    cum omnibus in rebus temeritas in adsentando turpis est, tum in eo loco maxime in quo ju dicandum est quantum, etc.,

    Cic. Div. 1, 4, 7; id. Tusc. 4, 1, 1; 5, 12, 36; id. Rosc. Am. 25, 69:

    cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc.,

    Caes. B. G. 7, 56; Sall. J. 43, 5; Liv. 1, 8, 2; Suet. Claud. 30; Quint. 6, 1, 29.—
    (γ).
    By praecipue, especially, chiefly, above all:

    cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae,

    Cic. Verr. 2, 2, 1, § 2; id. Fam. 13, 11, 3:

    fortuna quae plurimum potest cum in reliquis rebus, tum praecipue in bello,

    Caes. B. C. 3, 68; Liv. 22, 43, 11; 1, 40, 3; Quint. 1, 1, 29; 1, 10, 13; 5, 10, 106; Plin. Ep. 4, 3, 2.—
    (δ).
    By inprimis, chiefly, principally:

    cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.,

    Cic. Fin. 1, 6, 18; id. Fam. 12, 22, 3.—
    (ε).
    By cumprimis, chiefly, principally: quapropter bene cum superis de rebus habenda Nobis est ratio... tum cumprimis Unde anima atque animi constet [p. 1910] natura videndum, Lucr. 1, 131.—
    (ζ).
    By certe, especially, at least, assuredly:

    at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis,

    Cic. Fin. 4, 5, 13; id. Fam. 7, 4; cf. Quint. 2, 1, 10.—
    (η).
    By nimirum, assuredly, undoubtedly:

    cum plurimas... commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus quod, etc.,

    Cic. Am. 7, 23. —
    (θ).
    By etiam, besides, as well:

    cum omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos... tenebat,

    Cic. Cael. 6, 14; id. Ac. 2, 10, 31; id. Tusc. 1, 1, 2:

    quos tu cum memoriter, tum etiam erga nos amice et benevole collegisti,

    id. Fin. 1, 10, 34; id. Verr. 2, 3, 23, § 56:

    cum sua virtute, tum etiam alienis vitiis,

    id. Leg. 23, 67; id. Fin. 2, 12, 38; id. N. D. 2, 37, 95; id. de Or. 3, 60, 225; Liv. 1, 21, 2; 7, 23, 6; 7, 32, 10; Val. Max. 7, 2, 3; 3, 2, 10; 9, 6, 3; Quint. 9, 1, 20; 9, 4, 143.—
    (ι).
    By quoque, also, besides, as well:

    cum potestas major, tum vir quoque potestati par hostes trans Anienem submovere,

    Liv. 4, 17, 11; 1, 22, 2; cf. Quint. 12, 10, 72.—
    (κ).
    By et, also, besides, too:

    cujus mortem cum luctus civitatis, tum et dictaturae undecim insignem fecere,

    Just. 19, 1, 7.—
    (λ).
    By praeterea, moreover, besides:

    dicimus C. Verrem cum multa libidinose fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia abstulisse,

    Cic. Verr. 1, 18, 56.
    II.
    Tum as correlative of dependent clauses (freq. in ante - class. writings and Cic., rare in post-Aug. writings).
    A.
    With temporal clauses, introduced by cum, = at the time when, at a time when.
    1.
    Referring to definite past time.
    a.
    Tum as antecedent of cum:

    jam tum cum primum jussit me ad se arcessier, Roget quis, Quid tibi cum illa?

    Ter. Eun. 3, 3, 4; id. Heaut. 2, 3, 21:

    qui (Hercules) tum dolore frangebatur cum immortalitatem ipsa morte quaerebat,

    Cic. Tusc. 2, 8, 20:

    bene apud majores nostros senatus tum cum florebat imperium decrevit ut, etc.,

    id. Div. 1, 41, 91; id. Phil. 2, 44, 114; id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 2, 66, § 160; id. Clu. 33, 89; id. Verr. 1, 2, 5; id. Brut. 2, 7; 23, 89; id. Off. 3, 27, 100; id. Agr. 2, 24, 64; id. Phil. 2, 39, 100; 3, 4, 11:

    tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret,

    Liv. 45, 3, 7:

    tum cum Vipereos sparsi... dentes,

    Ov. M. 4, 572; id. H. 3, 23; Val. Max. 6, 1, 12.—After pluperf.:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant scimus Romae solutione impedita fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19; Val. Max. 3, 6, 1; 2, 8, 15 fin. —Tum inserted in the temporal clause:

    cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam... quom ibi me adesse neuter tum praesenserat,

    Ter. And. 5, 1, 20.—
    b.
    Tum, introducing the apodosis of the temporal clause (generally not transl. in Engl.).
    (α).
    Of coincident events, cum... tum = while: quom genui tum morituros scivi, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. Rel. v. 361 Vahl.); Ter. Phorm. 3, 2, 18:

    cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,

    Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Agr. 2, 11, 26; id. Cael. 26, 63; id. Phil. 3, 5, 13:

    cum pavida mulier nullam opem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, etc.,

    Liv. 1, 58, 3; 5, 11, 4. —
    (β).
    Tum = deinde, usu. after a pluperf.:

    id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit,

    Cic. Div. 1, 33, 72; id. Brut. 92, 319; id. Ac. 2, 3, 9; 2, 3, 15; id. Fin. 1, 8, 26; id. Tusc. 4, 20, 45; id. Div. 1, 25, 53; 2, 2, 7; id. Rep. 2, 25, 47; Liv. 21, 11, 8; cf. id. 1, 26, 7; 23, 22, 4.—Inserted in the apodosis:

    cum jam humanae opes egestae a Veis essent, amoliri tum deum dona,

    Liv. 5, 22, 3.—
    2.
    Referring to definite present time:

    quem esse negas, eundem esse dicis. Cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit, dicis esse,

    Cic. Tusc. 1, 6, 12.—
    3.
    Referring to indefinite time.
    a.
    As antecedent of the clause, = at the time when, at a time when, whenever: hominum inmortalis est infamia;

    etiam tum vivit quom esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28; id. As. 1, 3, 55; id. Merc. 3, 2, 7; Cato, R. R. 31:

    nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt,

    Lucr. 3, 919; 4, 444; 4, 455;

    4, 1166: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adjungitur,

    Cic. Div. 2, 25, 54; id. Fin. 2, 32, 104; id. N. D. 2, 3, 9: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, Ov. H. 5, 109; Cic. Ac. 1, 12, 44; 2, 27, 88; id. Fin. 4, 8, 20; id. Tusc. 3, 9, 20; 5, 26, 73; id. N. D. 1, 4, 9; id. Off. 1, 27, 93.—Tum maxime... cum plurimum = eo magis quo magis:

    eam (partem animi) tum maxime vigere cum plurimum absit a corpore,

    Cic. Div. 1, 32, 70; so, cum maxime... tum maxime; v. b. a foll.—
    b.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    As coincident:

    quom amamus, tum perimus,

    Plaut. Truc. 1, 2, 94:

    ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; so id. ib. 155 (156):

    cum ea quae quasi involuta fuerunt, aperti sunt, tum inventa dicuntur,

    Cic. Ac. 2, 8, 26; id. Fin. 5, 10, 29; 1, 17, 57; id. N. D. 2, 52, 129; 1, 19, 49; id. Imp. Pomp. 6, 15.—Cum maxime... tum maxime = quo magis eo magis:

    nam quom pugnabant maxume, ego tum fugiebam maxume,

    Plaut. Am. 1, 1, 45:

    quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume Meditari secum oportet, etc.,

    Cic. Tusc. 3, 14, 30 poet. —
    (β).
    As subsequent:

    ad legionem quom itum, adminiculum eis danunt tum jam aliquem cognatum suum,

    Plaut. Most. 1, 2, 47:

    eo cum accessit ratio argumentique conclusio... tum et perceptio eorum omnium apparet,

    Cic. Ac. 2, 10, 30; 2, 41, 128; id. Fin. 5, 9, 24; 1, 20, 69; 5, 15, 41; id. Tusc. 1, 4, 8; 1, 24, 58; 3, 2, 3; id. N. D. 2, 48, 123; id. Div. 2, 19, 44.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    Tum as antecedent of cum:

    quom mi haec dicentur dicta, tum tu, furcifer, quasi mus in medio pariete vorsabere,

    Plaut. Cas. 1, 51; id. Bacch. 3, 4, 20:

    non committam ut tum haec res judicetur cum haec frequentia Roma discesserit,

    Cic. Verr. 1, 18, 54; id. Agr. 2, 17, 44; 2, 25, 67; id. Fin. 4, 22, 62; id. Tusc. 1, 20, 46; Liv. 23, 13, 4; 41, 10, 7; Ov. M. 2, 651; id. H. 15, 293; Nep. Them. 6, 5.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    quom videbis, tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; 4, 6, 30:

    de quo cum perpauca dixero, tum ad jus civile veniam,

    Cic. Leg. 1, 12, 34; id. Clu. 2, 6; 4, 9; Liv. 3, 56, 10.—
    B.
    With temporal clause, introduced by ubi.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    vitem novellam resecare tum erit tempus ubi valebit,

    Cato, R. R. 33:

    tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium?

    Plaut. Trin. 3, 3, 52.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Referring to definite past time (tum always = deinde):

    ubi eorum dolorem majorem quam ceterorum cognovi, tum meum animum in illos, tum mei consilii causam proposui, tum eos hortatus sum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 4, 63, § 140; Sall. J. 94, 3:

    ubi illuxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita, tum dubitationem exemere,

    Liv. 25, 10, 5; 1, 9, 10; 4, 57, 3; 9, 43, 16; 21, 25, 12; 23, 11, 4.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    post ubi tempust promissa jam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt,

    Ter. And. 4, 1, 8: Cato, R. R. 3 init.; 17:

    ubi jam morbi se flexit causa... Tum quasi vaccillans primum consurgit,

    Lucr. 3, 503; 6, 129; 6, 526.—
    (γ).
    Referring to future time:

    otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo,

    Plaut. Rud. 2, 4, 13; id. Stich. 4, 2, 14:

    ubi tu voles, Ubi tempus erit, sat habet si tum recipitur,

    Ter. Eun. 3, 2, 32; Plaut. Truc. 4, 4, 18; id. Bacch. 4, 3, 72; id. Pers. 4, 7, 19; id. Cas. 3, 2, 27:

    ut ubi id interrogando argumentis firmavero, tum testes ad crimen accommodem,

    Cic. Verr. 1, 18, 55:

    ubi haerere jam aciem videris, tum terrorem equestrem infer,

    Liv. 6, 12, 10; 22, 55, 8.—
    C.
    With a temporal clause introduced by postquam.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    Flaminius qui ne quieto quidem hoste ipse quieturus erat, tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc.,

    Liv. 22, 3, 7; Val. Max. 3, 8, 1 (v. infra, III. A. 2. a. b).—
    2.
    Tum introducing the apodosis (always = deinde).
    (α).
    Referring to definite past time:

    posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 38, § 100; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40 (al. tunc):

    postquam satis virium collectum videbat, tum ex suis unum sciscitatum Romam ad patrem misit,

    Liv. 1, 54, 5; 3, 66, 5; 6, 13, 4; 22, 48, 4; 25, 10, 6; Gell. 5, 3, 6.—
    (β).
    Referring to indefinite time: postquam vero commoditas quaedam... dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertere urbes adsuevit, Cic. Inv. 1, 2, 3.—
    D.
    With a temporal clause introduced by ut.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    tum vero ingentem gemitum dat Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici... conspexit,

    Verg. A. 1, 485; cf. id. ib. 12, 218.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of definite past time:

    nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi, puto, prae timore hic excidisse Cistellam,

    Plaut. Cist. 4, 2, 46:

    sed ut intellectum est quantam vim haberet accurata... oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt,

    Cic. Brut. 8, 30; id. Phil. 9, 4, 9; Liv. 24, 44, 10; id. 21, 54, 9; 23, 34, 6.—
    (β).
    Referring to future time:

    neque ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,

    Cic. de Or. 2, 34, 146:

    traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Vejentibus dari (= si quando),

    Liv. 5, 15, 11 Weissenb. ad loc.—
    E.
    With a temporal clause introduced by quando.
    1.
    Tum as antecedent of the clause.
    (α).
    Of definite past time:

    auctoritatem senatus exstare sentio, tum, quando Alexandro mortuo, legatos Tyrum misimus,

    Cic. Agr. 2, 16, 41.—
    (β).
    Of future time:

    at scire tum memento quando id quod voles habebis,

    Plaut. Capt. 2, 1, 41; id. Mil. 3, 1, 213; id. Most. 3, 1, 136; id. Men. 5, 7, 57:

    utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent,

    Cic. Off. 2, 21, 75.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of indefinite time (quando = whenever):

    quando esurio tum crepant (intestina),

    Plaut. Men. 5, 5, 27; id. Truc. 1, 1, 15; id. Ps. 4, 7, 85:

    quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat reciperare dicebatur,

    Gell. 17, 6, 6; 7 (6), 14, 4.—
    (β).
    Of future time:

    at tu, quando habebis, tum dato,

    Plaut. Men. 3, 3, 23:

    quando ab eadem parte sol eodemque tempore iterum defecerit, tum signis omnibus ad principium revocatis, expletum annum habeto,

    Cic. Rep. 6, 22, 24:

    quando mihi usus venerit, tum quaeram ex te atque discam,

    Gell. 6 (7), 17, 4.—
    F.
    In the apodosis after simul ac:

    an simul ac nubes successere, ipse in eas tum Descendit (Juppiter), prope ut hinc teli determinet ictus?

    Lucr. 6, 402.—
    G.
    With a temporal clause introduced by dum.
    1.
    Tum as antecedent:

    sanctius visum est nomen Augusti, ut scilicet jam tum dum colit terras, ipso numine ac titulo consecretur,

    Flor. 2, 33, 66 (4, 12, 66).—
    2.
    Tum introducing the apodosis:

    dum habeat, tum amet,

    Plaut. Truc. 2, 1, 23:

    dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit,

    Verg. A. 9, 540.—
    H.
    As antecedent of quamdiu:

    qui cum tibi amicus non modo tum fuerit quamdiu tecum in provincia fuerit, verum etiam nunc sit cum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 24, § 58.—
    K.
    Denoting a logical consequence after quando and cum:

    quando ergo erga te benignus fui... tum te mihi benigne itidem addecet... referre gratiam,

    Plaut. Rud. 5, 3, 35:

    cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum... substituere coepit cives Romanos,

    Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72.—
    L.
    After relative clauses denoting time: qua tempestate Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, Ego tum gravida expletis jam fere ad pariendum mensibus, Poet. ap. Cic. de Or. 3, 58, 219 (Trag. Rel. p. 246 Rib.).—
    M.
    With conditional clauses.
    1.
    With a conditional clause introduced by si, sin, ni (not nisi).
    (α).
    Tum as antecedent of clause:

    tum pol ego interii, homo si ille abiit,

    Plaut. Ps. 4, 1, 6; id. Men. 2, 2, 71; Ter. Heaut. 4, 3, 40:

    si tenuis causa est, tum etiam argumentandi tenue filum,

    Cic. Or. 36, 124; id. Rep. 1, 40, 62; 2, 9, 15; id. Fin. 1, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 13; id. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    tum vero ego nequiquam Capitolium servaverim si civem in servitutem duci videam,

    Liv. 6, 14, 4; 3, 9, 11; 6, 14, 4; 7, 34, 14; Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14; Gell. 2, 12, 1 sq.; 4, 13, 1; 14, 2, 21.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si triduum hoc hic erimus, tum arbores in te cadent,

    Plaut. Men. 2, 3, 30; id. Rud. 5, 2, 59; 3, 4, 49; id. As. 1, 3, 89; id. Rud. 1, 3, 13; id. Ps. 4, 1, 1; 4, 1, 48 (39); Ter. Eun. 2, 3, 64; 3, 1, 17; id. Phorm. 1, 3, 19; Cato, R. R. 26; cf. id. ib. 27:

    quod si, ut spero, cepero, tum vero litteras publice mittam,

    Cic. Fam. 2, 10, 3; id. Div. 1, 44, 100; cf. id. Ac. 2, 10, 32; id. Fin. 2, 4, 79; id. N. D. 3, 36, 87; id. Rep. 1, 43, 66: id. [p. 1911] Rosc. Am. 49, 142:

    si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito,

    Liv. 7, 40, 13; 8, 10, 12; Hor. S. 1, 2, 97; Ov. M. 7, 32.—

    Esp., denoting the consequences of perjury in ancient formulas of oaths: si ego injuste illos homines dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse,

    Liv. 1, 32, 7; 1, 24, 8; 22, 53, 11; hence, quid si falles? Me. Tum Mercurius Sosiae iratus siet, Plaut. Am. 1, 1, 239; 3, 2, 52; id. Aul. 4, 10, 50; cf. also Liv. 3, 64, 10.—
    2.
    With a condition contrary to fact.
    (α).
    Tum, antecedent of clause:

    tum esset ostentum, si anguem vectis circumplicavisset,

    Cic. Div. 2, 28, 62; id. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    tum id audirem si tibi soli viveres,

    id. Marcell. 8, 25; id. Fin. 4, 13, 33; id. Div. 2, 35, 73.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si quidem me amaret, tum istuc prodesset,

    Ter. Eun. 3, 1, 56:

    quodsi omnia nobis quae ad victum pertinent. suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio, totum se in cognitione et scientia collocaret,

    Cic. Off. 1, 44, 158. —
    N.
    After an abl. absol.
    1.
    With perfect participles (= postquam or cum... tum), mostly with denique, vero, demum.
    (α).
    Referring to definite past time:

    ut morte ejus nuntiata tum denique bellum confectum arbitraretur,

    Cic. Mur. 16, 34:

    sed confecto proelio tum vero cerneres quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae,

    Sall. C. 61, 1:

    ita rebus divinis peractis tum de bello deque republica dictator rettulit,

    Liv. 22, 11, 1; 2, 29, 1; 2, 29, 3; 3, 56, 1; 5, 50, 8; Plin. 11, 20, 22, § 68.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    hisce omnibus rebus consideratis, tum denique id quod primum est dicendum, postremum soleo cogitare, quo utar exordio,

    Cic. Or. 2, 77, 315.—
    (γ).
    Referring to future time (the abl. absol. = a fut. perf.):

    ita prope XL. diebus interpositis tum denique se responsuros esse arbitrantur,

    Cic. Verr. 1, 10, 31; 1, 18, 54; id. Fin. 4, 13, 32; id. Scaur. Fragm. 10, 22.—
    2.
    With pres. participles (post-class.):

    tacentibus cunctis, tum ipse (dixit), etc.,

    Just. 12, 15, 6.
    III.
    Particular connections.
    A.
    With other particles of time.
    1.
    Jam tum, already at that time, i. e. earlier than might be anticipated:

    jam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri,

    Ter. Eun. 3, 3, 8; cf. id. ib. 4, 4, 58; id. Phorm. 5, 8, 34:

    quippe etenim jam tum divom mortalia saecla Egregias animo facies vigilante videbant,

    Lucr. 5, 1169; 5, 1037:

    ut mihi jam tum divinasse ille (Romulus) videatur hanc urbem sedem aliquando summo esse imperio praebituram,

    Cic. Rep. 2, 5, 10; 2, 7, 12; id. Div. 2, 57, 118; id. Tusc. 4, 2, 4:

    jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt,

    Liv. 1, 5, 1; 1, 7, 16; 1, 41, 7; 10, 21, 14;

    24, 49, 1: ut jam tum qualis futurus esset ostenderet,

    Suet. Dom. 1; Curt. 4, 6, 29.—
    2.
    Tum demum and tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, i. e. later than might be expected, implying delayed action.
    a.
    Tum demum.
    (α).
    In gen.:

    adversisque in rebus noscere qui sit. Nam verae voces tum demum pectore ab imo Eiciuntur,

    Lucr. 3, 58:

    tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat proponit,

    Caes. B. G. 1, 17; 5, 33; Sall. J. 46, 1:

    nec ante in campum degressi sunt quam, etc. Tum demum castra Etruscorum pro moenibus Fidenarum posita,

    Liv. 4, 17, 12; 45, 12, 6; 2, 20, 11; 5, 39, 2; 23, 19, 15 et saep.; Val. Max. 1, 6, 10; 1, 7, 4; Curt. 3, 12, 12; Tac. A. 3, 18; 3, 47.—
    (β).
    In partic., referring to clauses introduced by cum, ubi, si, or abl. absol. (v. II. A. B. L. M.), denoting absolute restriction to the terms of the clause:

    imo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices,

    Plaut. Poen. 1, 1, 60:

    tum demum mihi procax Academia videbitur si aut consenserint omnes, aut, etc.,

    Cic. N. D. 1, 6, 13:

    cum is Casilini eo die mansurum dixisset, tum demum cognitus est error,

    Liv. 22, 13, 8; Vell. 2, 115, 4; Val. Max. 3, 8, 1 fin.; 7, 2, 4; Curt. 3, 11, 6; Plin. Ep. 8, 20, 7.—
    (γ).
    Sometimes = nunc demum (anteclass.): victus es, Chaline. St. Tum nos demum vivere. Olympio. Gaudeo, Plaut. Cas. 2, 6, 65.—
    b.
    Tum denique.
    (α).
    In gen.:

    tum denique tauros in gregem redigo,

    Varr. R. R. 2, 5:

    injecta glaeba tumulus is (locus) ubi humatus est vocatur, ac tum denique multa religiosa jura complectitur,

    Cic. Leg. 2, 22, 57; id. Fin. 3, 22, 76; id. Tusc. 3, 26, 61: nequiquam temptati ut tum denique desisterent impediendo bello, Liv. 4, 55, 5; Ov. M. 4, 519; 7, 857; 10, 664.—
    (β).
    Referring to clauses with cum, etc. (v. II. A. B. L. M.):

    tum denique homines nostra intellegimus bona quom quae in potestate habuimus ea amisimus,

    Plaut. Capt. 1, 2, 33:

    quo cum venerimus, tum denique vivemus,

    Cic. Tusc. 1, 31, 75; 3, 31, 75; id. Leg. 2, 4, 10; id. Rep. 1, 6, 11; so,

    tum denique si,

    id. Fam. 14, 2, 3; id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 29; id. Verr. 2, 2, 1, § 1:

    indicandum primum fuisse, dein petendum praesidium, postremo ni impetraretur, tum denique querendum,

    Liv. 23, 43, 2; Cato ap. Plin. 17, 18, 29, § 126 (for tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9, v. II. D. 2. a).—
    3.
    Tum primum (rarely primo), then for the first time:

    tum genus humanum primum mollescere coepit,

    Lucr. 5, 1014:

    ludorum gratia quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset,

    Cic. Rep. 2, 7, 12; id. Sen. 21, 78; Caes. B. G. 7, 11:

    ponte sublicio tum primum in Tiberi facto,

    Liv. 1, 33, 6; 2, 41, 3; 39, 22, 2; 2, 20, 6; 39, 49, 4; Vell. 2, 37, 5; Tac. A. 2, 27; id. H. 4, 57; Curt. 3, 12, 26. —
    4.
    With deinde, hic, postea, with consecutive force emphatic.
    a.
    Deinde tum (very rare):

    primum ea quae sumus acturi cogitare debemus, deinde tum dicere ac facere,

    Varr. L. L. 6, 6, 62.—
    b.
    Tum deinde.
    (α).
    = tum demum or tum denique, then at length, not till then, then only:

    nonne optime patronus occurrat prius conviciis luxuriae, etc., tum deinde narret de bonis Pallae? etc.,

    Quint. 4, 2, 27; 12, 10, 11:

    emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram: tum deinde lassam senectutem in otium referam,

    Sen. Ep. 101, 4; Plin. 16, 44, 95, § 251.—So corresp. with cum:

    quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia collegae subrogando habuit,

    Liv. 2, 8, 3 (Weissenb. demum, by conj.); Col. R. R. 1, 6, 13. —
    (β).
    = an emphatic deinde: nam praetermisit quod in prima parte sumere debuit;

    tum deinde eodem ipso quod omiserat quasi proposito ad confirmandum aliud utitur,

    Gell. 2, 8, 3; 13, 24 (23), 1; Just. 2, 1, 19.—
    c.
    With hic:

    hic tum repente Pacilius quidam accedit, ait, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94:

    hic ego tum ad respondendum surrexi,

    id. Clu. 18, 51; 27, 73:

    hic tum injectus est hominibus scrupulus,

    id. ib. 28, 76; id. Sest. 11, 25.—
    d.
    Tum postea:

    tum postea complorantibus nostris, dies quidem tandem inluxit,

    Gell. 19, 1, 3; so id. 14, 3, 10 (for quid tum postea, v. D. 1.).—
    5.
    With interim:

    unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat... Tum interim, Q. Hortensio, Q. Metello coss.... despondet ei filiam suam,

    Cic. Clu. 64, 179.—
    B.
    With particles of emphasis.
    1.
    Tum vero (sometimes tum enimvero or enimvero tum), then indeed, at that crisis, then if not before, etc., or merely = emphatic then, denoting either coincidence or sequence of action.
    (α).
    In gen.:

    discedit a Melino Cluentia. Tum vero illa egregia mater palam exsultare... coepit,

    Cic. Clu. 5, 14; 22, 61; id. Agr. 1, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 41, § 107:

    semper equidem magno cum metu incipio dicere... tum vero ita sum perturbatus ut, etc.,

    id. Clu. 18, 51:

    tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur,

    Caes. B. G. 2, 8; 5, 37; id. B. C. 1, 82; 2, 42:

    Aruns Tarquinius et Tullia minor... junguntur nuptiis. Tum vero in dies infestior Tulli senectus... coepit esse,

    Liv. 1, 47, 1; 2, 22, 6; 4, 49, 13; 10, 19, 12; 21, 45, 9; 21, 58, 5; Ov. M. 2, 227; 7, 685; Curt. 4, 13, 1; 3, 11, 5; Tac. Agr. 37.—And in enumerations:

    deinde... post autem... tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt,

    Cic. Agr. 1, 2, 5.—
    (β).
    As correlative of temporal or conditional clauses, and after abl. absol.:

    quod ubi Romam est nuntiatum, senatui metum injecit ne tum vero sustineri nec in urbe seditio, nec in castris posset,

    Liv. 5, 7, 4; Sall. J. 94, 3:

    tum vero... si,

    Cic. Fin. 1, 19, 63; Liv. 6, 14, 4 (v. II. M. 1. a, b).—With cum, Liv. 32, 12, 1:

    quae postquam frustra temptata rogumque parari... vidit, Tum vero gemitus... Edidit,

    Ov. M. 2, 621; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40; v. C. 1. b. (so, tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9; v. II. D. 2. and M. 1.).—
    2.
    Tum quidem, at that time, thereupon, then at least (usu. opposed to a later time): dixit sibi in somnis visum esse, etc. Et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem devovit se, etc., Cic. Div. 1, 24, 51; so,

    actum quidem,

    id. Fl. 25, 59; id. Lael. 11, 39:

    et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni recepit se... post dies paucos, etc.,

    Liv. 42, 39, 1; 1, 57, 10; 3, 2, 10;

    7, 17, 3.—Often in resuming the narrative after a digression: ac tum quidem regem... filium appellat,

    Curt. 4, 7, 25.—Merely emphatic:

    Duillio Cornelioque coss. etiam mari congredi ausus est. Tum quidem ipsa velocitas classis comparatae victoriae auspicium fuit,

    Flor. 1, 18 (2, 2), 7; so id. 1, 22 (2, 6), 20; 1, 40 (3, 5), 12.—With cum, Tac. Dial. 11.—
    3.
    Ne tum quidem, not even then:

    num quis horum miser hodie? Ne tum quidem, post spiritum extremum,

    Cic. Tusc. 1, 37, 89; id. Div. 1, 26, 55; id. Verr. 2, 2, 40, § 98:

    ubi ne tum quidem eos prodire intellexit,

    Caes. B. G. 1, 50; 7, 53; Tac. H. 5, 21; Curt. 3, 2, 18.—With cum:

    ille vere ne tum quidem miser cum ab Oroete in crucem actus est,

    Cic. Fin. 5, 30, 92; so id. Tusc. 5, 20, 57; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; Liv. praef. 12; 39, 39, 11.—
    4.
    Tum maxime (sometimes tum cummaxime).
    (α).
    Especially at that time, chiefly then: illi sumposia, nos convivia quod tum maxime simul vivitur, Cic. Fam. 9, 24, 35; id. Leg. 2, 11, 26.—With cum:

    quae quidem vis tum maxime cognita est cum... M. Cato, legem suadens, in Galbam multa dixit,

    Cic. Brut. 23, 89; id. Sest. 21, 47; id. Par. 4, 1, 29.—
    (β).
    Just then, just at that moment (not ante-Aug.):

    regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti,

    Liv. 43, 20, 3; 1, 10, 1:

    per totam aciem vulgatum est, castra amissa esse, et tum cummaxime ardere,

    id. 40, 32, 1; so,

    tum cummaxime,

    id. 43, 7, 8:

    corpus enim suum a caupone trucidatum tum maxime plaustro ad portam ferri,

    Val. Max. 1, 7, ext. 10; 2, 10, 2; 3, 2, 2 fin.; Curt. 3, 4, 14; 6, 6, 10; Plin. 2, 63, 63, § 154; Quint. 2, 15, 30; 2, 61, 31; Suet. Caes. 65; id. Calig. 53.—So with cum:

    et quod tum maxime Abydum oppugnaret cum rex ab Attalo et Rhodiis ultro se bello lacessitum diceret,

    Liv. 31, 18, 2; Sen. Ira, 1, 15, 2.—
    (γ).
    Strengthening the co-ordinate tum after cum, so especially; v. I. C. 3. e. b (for cum maxime... tum maxime and tum maxime... cum plurimum, v. II. A. 3. a. b.).—
    5.
    Tum potissimum = tum maxime, just then (rare):

    C. Caesar... tum potissimum acie commissa impeditos religione hostes vicit,

    Front. Strat. 2, 1, 16.—
    6.
    Etiam tum.
    (α).
    Even then:

    etiam tum vivit cum esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28:

    totum se Servilio etiam tum tradidit,

    even then, at so late a time, Cic. Sest. 62, 130:

    etiam tum cum verisimile erit,

    id. Rosc. Am. 20, 57.— So with cum, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; id. Dom. 13, 23; id. Sest. 38, 81.—
    (β).
    Still, as yet (also as one word; cf. etiamtum, and v. the foll. additional passages), Cic. Verr. 2, 4, 19, § 41; id. Fin. 3, 14, 48; id. Rep. 2, 12, 24; id. Arch. 3, 5; id. de Or. 2, 3, 12; id. Brut. 20, 80; id. Off. 2, 14, 47; Caes. B. C. 3, 93; Liv. 5, 40, 10; Val. Max. 9, 6, 3; Tac. A. 3, 72; Suet. Claud. 27 fin.; id. Dom. 22.—

    And with a negation, = nondum: ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos,

    not yet long, Ov. H. 8, 79.—
    7.
    Tum etiam.
    (α).
    Followed by si or cum, even if, even when:

    atque equidem filium Tum etiam si nolit, cogam,

    Ter. Ad. 5, 3, 65:

    qui tum etiam cum... circumfusi erant caligine,

    Cic. Tusc. 1, 19, 45.—
    (β).
    Then also, then too, besides:

    tum etiam illud cogitatote, sic vivere Cornelium ut, etc.,

    Cic. Balb. 28, 65; id. N. D. 1, 16, 43; so id. Leg. 1, 13, 35; id. Fin. 2, 16, 53; Col. 12 praef.—
    8.
    Tum quoque.
    (α).
    Also then, then likewise, then as before, then as on another occasion mentioned before: ceu lapidem si Percutiat lapis aut ferrum;

    nam tum quoque lumen Exsilit,

    Lucr. 6, 162:

    tum quoque homini plus tribui quam nescio cui necessitati,

    Cic. Prov. Cons. 11, 28:

    tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis,

    Liv. 1, 33, 5; 2, 52, 2; 21, 22, 4; Caes. B. C. 3, 37; Ov. M. 14, 369.—
    (β).
    Even then, = etiam tum (rare):

    et tamen tum quoque se absentes triumphare credunt,

    Liv. 45, 38, 13; 39, 41, 3; 39, 47, 11; Ov. H. 17 (18), 190.—
    (γ).
    In orat. obliq. (v. I. A. 2.), even now:

    quod si Romani tum quoque aequa aspernarentur,

    Liv. 42, 62, 7. —
    (δ).
    = sic quoque, even under the circumstances, even as it was, etc. (v. sic, V. 3.): ut si effugium patuisset in publicum, impleturae urbem tumultu fuerint. Tum quoque [p. 1912] aliquotiens integro corpore evaserunt, Liv. 24, 26, 13; 40, 16, 6; 43, 4, 1;

    9, 13, 9: tum quoque, amputata dextra, navem sinistra comprehendit,

    Just. 2, 9, 18.—
    9.
    Tum ipsum = eo ipso tempore, at the very time, just then, even then (only in Cic. in four passages; cf.:

    nunc ipsum): tota igitur ratio talium largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum... moderanda est,

    Cic. Off. 2, 17, 60:

    quem quidem cum sua voluntate ex patria Karthaginem revertisset, tum ipsum cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam Thorium,

    id. Fin. 2, 20, 65 Madv. ad loc.:

    tum ipsum cum immolare velis extorum fieri mutatio potest,

    id. Div. 1, 52, 118:

    ita (oratores), non injuria, quotienscunque dicerent, id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,

    id. Or. 1, 27, 123.—
    C.
    Tum with co-ordinating particles.
    1.
    Tum autem.
    (α).
    = praeterea, and then, besides (v. I. C. 1.): turpilucricupidum te vocant cives tui;

    tum autem sunt alii qui te volturium vocant,

    Plaut. Trin. 1, 2, 64:

    oves scabrae sunt... Tum autem Surorum nemo exstat qui ibi sex menses vixerit,

    id. ib. 2, 4, 141; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 4, 2, 3; id. Poen. 5, 5, 34; 5, 7, 22; Ter. And. 1, 5, 34; id. Eun. 5, 9, 7; id. Hec. 2, 1, 14; 3, 2, 10:

    tum autem qui non ipso honesto movemur... callidi sumus, non boni,

    Cic. Leg. 1, 14, 41; id. Or. 1, 58, 247; 2, 19, 80.—
    (β).
    = tum... tum:

    visne igitur inter hos populos inambulantes, tum autem residentes quaeramus eisdem de rebus?

    Cic. Leg. 1, 5, 15.—
    (γ).
    = eo tempore, with autem as connective:

    tum illic autem Lemnius... uxorem duxit, etc.,

    Plaut. Cist. 1, 3, 25:

    tum autem ex omnibus montibus nives proluit,

    Caes. B. C. 1, 48.—
    (δ).
    But in this instance:

    uxori emunda ancilla'st: tum autem pluscula Supellectile opus est,

    Ter. Phorm. 4, 3, 60; 5, 7, 25 sq.—
    2.
    For tum etiam, v. B. 7. b.—
    3.
    Tum praeterea:

    nam tui similis est probe. Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium,

    Ter. Heaut. 5, 3, 20; so id. Ad. 3, 2, 47; id. Phorm. 3, 2, 33; Cic. Verr. 1, 18, 56 (v. I. C. 3. e. l).—
    4.
    Tum porro:

    tum porro venti magnam quoque tollere partem Umoris possunt,

    Lucr. 6, 623; 4, 829 (827).—
    D.
    Quid tum?
    1.
    In dialogue, what then? what next? what further? novi ego hos pugnos meos. Ca. Quid tum? Th. Quid tum? Rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris, placidum te hodie reddam, Plaut. Curc. 5, 3, 49; so id. As. 2, 2, 83; Ter. Eun. 2, 2, 47; 3, 5, 66; id. Phorm. 3, 3, 8.—And strengthened:

    quid tum postea?

    Plaut. Trin. 3, 3, 41; id. As. 2, 2, 68; 2, 2, 79; Ter. Eun. 2, 3, 78; 4, 2, 9; 4, 7, 23; id. Ad. 4, 5, 15; id. Hec. 4, 1, 36: videsne abundare me otio? A. Quid tum? Cic. Tusc. 2, 11, 26.—
    2.
    In imitation of a dialogue:

    at mulctantur bonis exsules. Quid tum? Parumne multa de toleranda paupertate dicuntur?

    Cic. Tusc. 5, 37, 107; so id. Quint. 22, 72; 27, 84; id. Verr. 2, 4, 59, § 132; id. Dom. 47, 123; id. Dejot. 7, 22; id. Phil. 1, 10, 26; Hor. S. 2, 3, 230.—
    3.
    As emphatic co-ordinative in quoting the different items of a document, law, etc.: quive in senatu sententiam dixit, dixerit. Quid tum? Qui eorum coiit, coierit, etc., what next? i. e. and then, listen! Cic. Clu. 54, 148; so id. Agr. 1, 5, 16; 3, 3, 11; id. Mur. 12, 26; id. Fl. 23, 55.—
    E.
    Tum temporis = eo tempore (post class. and rare; cf.:

    tunc temporis): postera die civitas principem suum, ac tum temporis consulem in foro expectabat,

    Just. 31, 2, 6.

    Lewis & Short latin dictionary > tum

  • 17 contactus

    contāctus, ūs, m. (contingo), die Berührung, I) im allg.: c. manuum (mit den H.), Cael. Aur.: c. mulieris (von seiten eines W.), Col.: sanguinis, Ov.: solis atque lunae (des Sonnen- und Mondscheins), Plin.: et visui et contactui et recordatui tuo ereptus, Tert.: c. foedus (des Henkers), Plin. ep.: c. mutuus, Col.: contactu alqd foedare, Verg.: contactus viriles refugere, Ov.: videndum est, num sub primo contactu aquae calidae summa cutis inhorrescat, Cels. – II) im üblen Sinne, die ansteckende Berührung, die Ansteckung, α) die physische, vulgati contactu in homines morbi, Liv.: postea curatio ipsa et contactus aegrorum vulgabat morbos, Liv.: pollui omnia sanie, odore, contactu, Tac. – β) die moralische ansteckende Berührung, dah. auch der verderbliche Einfluß, valentiorum, Tac.: neu patiamini licentiam scelerum, quasi tabem, ad integros contactu procedere, Sall. fr.: oculos quoque a contactu dominationis in violatos habemus, Tac.: vitia contactu nocent, Sen.: non vitiorum natura exposita contactibus, Prud. apoth. 935.

    lateinisch-deutsches > contactus

  • 18 exacuo

    ex-acuo, cuī, cūtum, ere, so sehr als möglich-, tüchtig scharf-, -spitz machen, -schärfen, -zuspitzen, I) eig., v. leb. Wesen: ferramenta cote, Plin.: dentes, Verg.: ridicas, Col. – im Bilde, mucronem aliquem tribunicium in nos, Cic. de legg. 3, 21. – II) übtr.: 1) die Sinneswerkzeuge gehörig schärfen, scilla nata aceto exacuendo, Plin.: ros marinum aciem oculorum exacuit, Plin.: nasturtium animum exacuit, Plin.: non exacuet sapor ille palatum, Ov.: cum animus... exacuerit illam, ut oculorum, sic ingenii aciem, Cic. de legg. 1, 60. – 2) alqm mit u. ohne ad od. in alqd, anspornen, aufstacheln, aufreizen, alqm, Cic.: se invicem ad amorem immortalitatis, Plin. ep.: animos in bella, Hor.: irā exacui, Nep. – 3) alqd, aufregen, morbos aestatis iniquae, Col. poët. 10, 392.

    lateinisch-deutsches > exacuo

  • 19 contactus

    contāctus, ūs, m. (contingo), die Berührung, I) im allg.: c. manuum (mit den H.), Cael. Aur.: c. mulieris (von seiten eines W.), Col.: sanguinis, Ov.: solis atque lunae (des Sonnen- und Mondscheins), Plin.: et visui et contactui et recordatui tuo ereptus, Tert.: c. foedus (des Henkers), Plin. ep.: c. mutuus, Col.: contactu alqd foedare, Verg.: contactus viriles refugere, Ov.: videndum est, num sub primo contactu aquae calidae summa cutis inhorrescat, Cels. – II) im üblen Sinne, die ansteckende Berührung, die Ansteckung, α) die physische, vulgati contactu in homines morbi, Liv.: postea curatio ipsa et contactus aegrorum vulgabat morbos, Liv.: pollui omnia sanie, odore, contactu, Tac. – β) die moralische ansteckende Berührung, dah. auch der verderbliche Einfluß, valentiorum, Tac.: neu patiamini licentiam scelerum, quasi tabem, ad integros contactu procedere, Sall. fr.: oculos quoque a contactu dominationis in violatos habemus, Tac.: vitia contactu nocent, Sen.: non vitiorum natura exposita contactibus, Prud. apoth. 935.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > contactus

  • 20 exacuo

    ex-acuo, cuī, cūtum, ere, so sehr als möglich-, tüchtig scharf-, -spitz machen, -schärfen, -zuspitzen, I) eig., v. leb. Wesen: ferramenta cote, Plin.: dentes, Verg.: ridicas, Col. – im Bilde, mucronem aliquem tribunicium in nos, Cic. de legg. 3, 21. – II) übtr.: 1) die Sinneswerkzeuge gehörig schärfen, scilla nata aceto exacuendo, Plin.: ros marinum aciem oculorum exacuit, Plin.: nasturtium animum exacuit, Plin.: non exacuet sapor ille palatum, Ov.: cum animus... exacuerit illam, ut oculorum, sic ingenii aciem, Cic. de legg. 1, 60. – 2) alqm mit u. ohne ad od. in alqd, anspornen, aufstacheln, aufreizen, alqm, Cic.: se invicem ad amorem immortalitatis, Plin. ep.: animos in bella, Hor.: irā exacui, Nep. – 3) alqd, aufregen, morbos aestatis iniquae, Col. poët. 10, 392.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > exacuo

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»