Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

ministerium

  • 1 ministerium

    mĭnistĕrĭum, ĭi, n. [minister] [st1]1 [-] fonction de serviteur, service, fonction.    - praestare (exhibere) alicui ministerium, Dig.: servir qqn.    - quod ministerium fuerat, ars haberi coepta, Liv. 39: ce qui n'avait été jusque-là qu'un vil métier commença à être regardé comme un art.    - omnes qui in aliquis ministeriis regiis... Liv. 45, 32: tous ceux qui avaient eu quelque emploi auprès du roi...    - Cic. Tim. 50 ; Sen. Ben. 3, 18, 1; Liv. 42, 15 ; Virg. En. 6, 223; Ov. M. 11, 625. [st1]2 [-] sens concret suite [de domestiques], personnel.    - Liv. 4, 8, 4 ; Plin. 12, 10 ; Suet. Ner. 12 ; Tac. An. 13, 27.    - ministerium aulicum, Lampr.: les officiers du palais impérial.    - coquinae ministerium, Amm.: le personnel de cuisine. [st1]3 [-] service de table.    - Lampr Alex. Sev. 34; Paul. Sent. 3, 6, 86. [st1]4 [-] au plur. les différents services ou ministères ou départements établis auprès des empereurs et confiés à des affranchis.    - ministeria a rationibus: comptabilité.    - ministeria a libellis: requêtes.    - ministeria ab epistulis: correspondance.
    * * *
    mĭnistĕrĭum, ĭi, n. [minister] [st1]1 [-] fonction de serviteur, service, fonction.    - praestare (exhibere) alicui ministerium, Dig.: servir qqn.    - quod ministerium fuerat, ars haberi coepta, Liv. 39: ce qui n'avait été jusque-là qu'un vil métier commença à être regardé comme un art.    - omnes qui in aliquis ministeriis regiis... Liv. 45, 32: tous ceux qui avaient eu quelque emploi auprès du roi...    - Cic. Tim. 50 ; Sen. Ben. 3, 18, 1; Liv. 42, 15 ; Virg. En. 6, 223; Ov. M. 11, 625. [st1]2 [-] sens concret suite [de domestiques], personnel.    - Liv. 4, 8, 4 ; Plin. 12, 10 ; Suet. Ner. 12 ; Tac. An. 13, 27.    - ministerium aulicum, Lampr.: les officiers du palais impérial.    - coquinae ministerium, Amm.: le personnel de cuisine. [st1]3 [-] service de table.    - Lampr Alex. Sev. 34; Paul. Sent. 3, 6, 86. [st1]4 [-] au plur. les différents services ou ministères ou départements établis auprès des empereurs et confiés à des affranchis.    - ministeria a rationibus: comptabilité.    - ministeria a libellis: requêtes.    - ministeria ab epistulis: correspondance.
    * * *
        Ministerium, ministerii. Plin. iunior. Service.
    \
        Ministerium. Virgil. Liu. La charge de faire quelque chose, Besongne, Operation.
    \
        Ministerium, pro ipsis ministris. Paulus. Plin. Serviteurs.

    Dictionarium latinogallicum > ministerium

  • 2 ministerium

    ministerium, iī, n. (minister), I) der Dienst, die Bedienung, Dienstleistung, Verrichtung, Verwaltung, das Amt, servorum, Iustin.: aquila velut ministerio missa, zur Bedienung, Liv.: ministerium alci facere, Iustin., praestare od. exhibere, ICt., bedienen, aufwarten: quod ministerium (sc. coqui, das Kochen) fuerat, ars haberi coepta, Liv.: partita ducibus multitudinis ministeria esse, die Rollen seien verteilt unter usw., Liv. – nauticum, Matrosendienst, Liv.: triste, Verg.: diurna ministeria, Ov.: min. poculorum, Amt des Mundschenken, Serv. ( dafür vini minist., Ambr. de Ioseph 6): imperii, Liv.: in aliquibus ministeriis regiis esse, Liv.: ministerio fungi, Liv. – v. Tieren, cameli iumentorum ministeriis funguntur, Plin. – von lebl. Subjj., pedum, Plin. – II) meton.: 1) v. Pers., a) die Dienerschaft, die Bedienten, Plin. u.a.: u. Plur., Tac. u.a.: aulicum, Hofbediente, Lampr. – b) übh. die Gehilfen, das diensttuende Personal, scribarum ministerium, Liv. 4, 8, 4: atratum coquinae ministerium, Amm. 14, 6, 17: ministeria vini atque convivii sui, Hieron. in Isai. 1, 1, 22: varia arenae ministeria (z.B. Flötenspieler, Tänzer, Maschinisten, Aufseher), Suet. Ner. 12, 1. – 2) das Geschirr für Speisen und Getränke, das Tafelgerät, Paul. sent. 3, 6, 86. Lampr. Alex. Sev. 34, 1. Hist. Apoll. 14 (wo zu lesen aurum et argentum in ministerio regis).

    lateinisch-deutsches > ministerium

  • 3 ministerium

    ministerium, iī, n. (minister), I) der Dienst, die Bedienung, Dienstleistung, Verrichtung, Verwaltung, das Amt, servorum, Iustin.: aquila velut ministerio missa, zur Bedienung, Liv.: ministerium alci facere, Iustin., praestare od. exhibere, ICt., bedienen, aufwarten: quod ministerium (sc. coqui, das Kochen) fuerat, ars haberi coepta, Liv.: partita ducibus multitudinis ministeria esse, die Rollen seien verteilt unter usw., Liv. – nauticum, Matrosendienst, Liv.: triste, Verg.: diurna ministeria, Ov.: min. poculorum, Amt des Mundschenken, Serv. ( dafür vini minist., Ambr. de Ioseph 6): imperii, Liv.: in aliquibus ministeriis regiis esse, Liv.: ministerio fungi, Liv. – v. Tieren, cameli iumentorum ministeriis funguntur, Plin. – von lebl. Subjj., pedum, Plin. – II) meton.: 1) v. Pers., a) die Dienerschaft, die Bedienten, Plin. u.a.: u. Plur., Tac. u.a.: aulicum, Hofbediente, Lampr. – b) übh. die Gehilfen, das diensttuende Personal, scribarum ministerium, Liv. 4, 8, 4: atratum coquinae ministerium, Amm. 14, 6, 17: ministeria vini atque convivii sui, Hieron. in Isai. 1, 1, 22: varia arenae ministeria (z.B. Flötenspieler, Tänzer, Maschinisten, Aufseher), Suet. Ner. 12, 1. – 2) das Geschirr für Speisen und Getränke, das Tafelgerät, Paul. sent. 3, 6, 86. Lampr. Alex. Sev. 34, 1. Hist. Apoll. 14 (wo zu lesen aurum et argentum in ministerio regis).

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > ministerium

  • 4 ministerium

    mĭnistĕrĭum, ii, n. [minister], the office or functions of a minister, attendance, service, ministry, in a good or bad sense; an office, occupation, work, labor, employment, administration, etc. (not in Cic. or Cæs.; cf.: munus, officium).
    I.
    Lit.: sunt qui ita distinguant:

    quaedam beneficia esse, quaedam officia, quaedam ministeria: beneficium esse, quod alienus det: officium esse filii, uxoris, etc.: ministerium esse servi, quem conditio sua eo loco posuit, ut nihil eorum, quae praestat, imputet superiori,

    Sen. Ben. 3, 18, 1:

    servorum,

    Just. 2, 13, 10. ubi ego omnibus parvis magnisque ministeriis praefulcior, Plaut. Ps. 3, 1, 6: facere uxoribus, to wait or attend upon, id. 32, 3, 16:

    praestare alicui,

    Dig. 13, 5, 15:

    exhibere,

    ib. 50, 1, 17:

    assuetos ministeriis talium facinorum,

    Liv. 42, 15:

    magis necessarium quam speciosi ministerii procurationem intueri,

    id. 4, 8, 6:

    praebere,

    Dig. 47, 2. 51:

    ministerium consilii sui afferre,

    Just. 31, 5, 8:

    fabrilia,

    Plin. 16, 43, 84, § 230:

    dura,

    Ov. M. 11, 625:

    diurna,

    id. ib. 4, 216:

    navis,

    Petr. 108:

    triste,

    Verg. A. 6, 223; cf.

    foeda,

    id. ib. 7, 619; Sedul. 4, 130:

    Quirinus acribus ministeriis consulatum adeptus,

    Tac. A. 3, 48:

    ministeria belli,

    military service, id. ib. 2, 78:

    ministerio Catonis... facta provincia Cyprus est,

    agency, Vell. 2, 38, 6:

    caedis,

    Curt. 10, 1, 2: ministeris functi esse, Mos. et Rom. Leg. Coll. 13, 3, 2.—Esp., the Christian ministry, the office of a preacher of Christ or of religion:

    verbi,

    Vulg. Act. 6, 4:

    reconciliationis,

    id. 2 Cor. 6, 18:

    melius,

    id. Heb. 8, 6.—
    II.
    Transf., concr.
    A.
    A suite of attendants:

    quindecim convivarum, ac ministerii capax triclinium,

    Plin. 12, 1, 5, § 10:

    ministeria magistratibus conscribere, i. e. lictores, viatores, etc.,

    Tac. A. 13, 27:

    aulicum,

    court-servants, Lampr. Alex. Sev. 41:

    atratum coquinae ministerium,

    the kitchen-servants, Amm. 14, 6, 17:

    varia arenae ministeria,

    managers of the games, Suet. Ner. 12.—
    B.
    A service of dishes, table-service (post-class.): ducentarum librarum argenti pondus ministerium, Lampr Alex. Sev. 34; Paul. Sent. 3, 6, 86.

    Lewis & Short latin dictionary > ministerium

  • 5 ministerium

    ministerium ministerium, ii n служба, пост

    Латинско-русский словарь > ministerium

  • 6 ministerium

    ministerium ministerium, ii n должность, занятие

    Латинско-русский словарь > ministerium

  • 7 ministerium

        ministerium ī, n    [minister], an office, attendance, service, ministry, occupation, work, labor, employment, administration: adsuetos ministeriis talium facinorum, L.: aquila velut ministerio missa, L.: diurna, O.: foeda, V.: Verna ministeriis aptus, H.— A train, body of helpers: scribarum, L.
    * * *
    I
    office, attendance, service, employment, body of helpers; occupation, work
    II

    Latin-English dictionary > ministerium

  • 8 ministerium

    ī n. [ minister ]
    1) служение, прислуживание (m. servorum Just); оказание помощи
    facere m. alicui C — служить кому-л.
    adhibere aliquem ad m. Su — взять кого-л. в помощники
    2) служба, должность, занятие (m. scribarum L; m. nauticum L)
    3) pl. прислуга, служители, слуги, служебный персонал ( conscribere magistratibus ministeria T)
    4) столовая посуда, сервиз Lampr, Dig

    Латинско-русский словарь > ministerium

  • 9 ministerium

    1) услуга a) раба б) служение, прислуживание, in ministerio (alicuius s. alicui) esse (1. 12 § 35. 1. 27 pr. D. 33, 7. 1. 41 § 15 D. 40, 5. 1. 1. 2 § 14 D. 47, 8. 1. 99 § 2 D. 32. 1. 12 § 1 D. 40, 9. 1. 22 D. 40, 2. 1. 6 C. 7, 14. 1. 34 pr. D. 31. 1. 12 § 4 D. 40, 9. 1. 4 C. 7, 10. 1. 12 § 5 D. 7, 8. 1. 4 § 1 D. 37, 9. 1. 4 § 2 D. 3, 2. 1. 1 § 8. 1. 12 § 1 D. 21, 1); в) известная услуга, работа (1. 65 § 2 eod. 1. 37 eod. 1. 17 § 1 D. 7, 1);

    b) придворная служба, sacro minist. nostro deputatus, камердинер (1. 4 pr. C. 12, 26);

    c) minist. dei, Богослужение (§ 8 I. 2, 1);

    d) вооб. занятие: a) работа = opus: in minist. metallicorum damnari (см. metallicus s. 2); в) должность = munus, напр. minist. publicum (1. 38 § 10 D. 48, 5. 1. 1 pr. D. 48, 11);

    corporis, corporale (1. 18 § 11. 26 D. 50, 4), tutelae (§ 10 I. 1, 26. 1. 4 § 1 D. 1, 16. 1. 4 § 1 D. 3, 2); г) обязанность, обязательство: hereditatem non capienti restituendi tacitum minist. (= tacitum fidem) suscipere (1. 18 § 2 cf. 1. 10 D. 34, 9); д) помощь, fraudis minist. suscipere (1. 46 § 1 D. 49, 14. 1. 51 § 3 D. 47, 2. 1. 18 pr. D. 41, 2. 1. 17 pr. D. 50, 1. 1. 3 D. 50, 14. 1. 1 § 18 D. 14, 1);

    e) употребление, ad epulandum in ministerio habere argentum (1. 19 § 12 D. 34, 2).

    2) = minister a) служитель, ministeria, i. e. mares pariter ac feminae (1. 2 § 4 C. 1, 3);

    urbica minist. (1. 4 § 5 D. 33, 9. 1. 6 - 8 D. 20, 1. 1. 12 § 5 D. 7, 8. 1. 21 pr. D. 24, 1);

    b) служитель сановника (1. 6 § 3 D. 1, 18. 1. 7 § 1 D. 1, 16. 1. 10 D. 4, 6. 1. 1 § 6 D. 11, 4. 1. 3 § 15 D. 26, 10);

    sacri Palatii minist. (1. 15 C. 12, 38).

    3) столовая посуда (Paul. III. 6 § 86).

    Латинско-русский словарь к источникам римского права > ministerium

  • 10 speciosus

    spĕcĭōsus, a, um, adj. [species] (acc. to species, II. B. 3.), good-looking, showy, handsome, beautiful, splendid, brilliant (not freq. till after the Aug. period; syn.: venustus, pulcher, formosus, spectabilis).
    A.
    Lit. (not so in Cic.):

    hunc speciosum pelle decorā,

    Hor. Ep. 1, 16, 45:

    femina,

    Quint. 5, 10, 47:

    puer,

    Petr. 41, 6:

    corpora,

    Quint. 11, 3, 26:

    nec id speciosum fieri putabo,

    id. 5, 12, 19:

    in certaminibus speciosa atque robusta,

    id. 11, 3, 26:

    ministerium,

    Vell. 2, 111, 3:

    familia,

    id. 2, 59, 2.— Comp.:

    familiam nemo speciosiorem producit,

    Sen. Ep. 87, 6:

    si plenior aliquis et speciosior et coloratior factus est,

    Cels. 2, 2.— Sup.:

    homo (Alcibiades),

    Quint. 8, 4, 23:

    corpus,

    id. 2, 15, 9:

    filia,

    Petr. 140, 2.—
    B.
    Trop.:

    reversionis has speciosas causas habes,

    well-sounding, plausible, specious, Cic. Att. 16, 7, 6; cf.:

    specioso titulo uti vos, Romani, Graecarum civitatium liberandarum video,

    Liv. 35, 16:

    dictu speciosa,

    id. 1, 23:

    gerentis bellum Romanos speciosum Graeciae liberandae tulisse titulum,

    id. 42, 52, 15; 36, 17, 13; cf. Quint. 8, 6, 8:

    magis necessarium quam speciosum, ministerium,

    Liv. 4, 8, 6:

    dicere aliquod speciosum,

    Quint. 1, 5, 3:

    speciosum dicendi genus,

    id. 10, 1, 127:

    vocabula rerum,

    Hor. Ep. 2, 2, 116:

    miracula,

    id. A. P. 144:

    speciosa locis morataque recte Fabula,

    id. ib. 319:

    speciosa nomina culpae Imponis,

    Ov. M. 7, 69:

    specioso eripe damno,

    from this splendid misery, id. ib. 11, 133.— Comp.:

    cum speciosius quid dicendum est,

    Quint. 11, 3, 84:

    speciosior rhetorice quam dialectice,

    id. 2, 20, 7:

    speciosiore stili genere,

    id. 7, 1, 54:

    gestarum rerum ordinem sequi speciosius fuit,

    id. 3, 7, 15.— Sup.:

    longe speciosissimum genus orationis,

    Quint. 8, 6, 49. — Adv.: spĕcĭōsē, showily, handsomely, splendidly.
    1.
    Lit.: vehi, i. e. in a painted or ornamented vessel, Plin. 35, 7, 31, § 49. — Comp.:

    speciosius instratus equus quam uxor vestita,

    Liv. 34, 7:

    tractet arma,

    Hor. Ep. 1, 18, 52:

    quo speciosius ingrediantur sublimes,

    Col. 2, 2, 22.— Sup.:

    contorta hasta (with optime emissa),

    Quint. 9, 4, 8.—
    2.
    Trop.:

    dictum,

    Quint. 9, 4, 14:

    translatum,

    id. 2, 5, 9.— Sup.:

    usus est,

    Quint. 8, 6, 18.

    Lewis & Short latin dictionary > speciosus

  • 11 popularis

    I populāris, e
    1) отечественный, местный, туземный (flumina, oliva O); принадлежащий к тому же народу ( puella C)
    2) народный (carmen SenT; verba C)
    aura C (тж. ventus C и plausus C, CJ) p. — народное расположение
    oratio p. Cречь к народу
    3) популярный, пользующийся народной любовью (consul, pax C; ministerium L); преданный народу (vir L; civis C)
    4) простонародный, из простого народа ( homo Vlg); простой ( sal Cato)
    II populāris, is m., f.
    1) соотечественник, земляк (meus и mea Pl, C etc.); туземец, житель ( alicujus loci C)
    2) товарищ, спутник (amicus et p. Ter)
    3) соучастник, сообщник (p. conjurationis Sl)
    4) pl. популяры, демократы, народная партия (populares et optimates C, Nep)
    5) pl. гражданское население ( populares et milites Capit)

    Латинско-русский словарь > popularis

  • 12 victualis

    vīctuālis, e [ victus II ]
    касающийся пропитания, продовольственный, пищевой (ministerium Ap; sumptus CJ)

    Латинско-русский словарь > victualis

  • 13 adhibeo

    ad-hibeo, buī, bitum, ēre (ad u. habeo), hinhalten, I) im allg., hinhalten, hinwenden, hinrichten, huc adhibete aures, Plaut.: vultum ad alqm, Ov.: tibias ad os, Gell.: medicas manus ad vulnera, auflegen auf usw., Ov.: manus genibus, mit den Händen umschlingen, Ov.: u. im Bilde, manus vectigalibus, Hand legen an usw. = sich vergreifen an usw., Cic.: alteri calcaria, alteri frenos, den Sp. einlegen, den Z. ansetzen (bildl.), Cic. – vincula captis, anlegen, Ov. – m. abstr. Objj. amorem procul, fernhalten, Plaut.: vostrum animum adhiberi volo, Plaut.: animos adhibete (als Parenthese), merket auf, Verg. u. Ov.: adhibete animos (merket auf) et mentes vestras, non solum aures, ad haruspicum vocem admovete, Cic.: vacuas aures mihi et te (= animum tuum) adhibe veram ad rationem, leih mir ein müßiges Ohr u. merk auf die Lehre der Wahrheit, Lucr.: adh. vocem precesque, laute Bitten anbringen, Tac.

    II) insbes.: A) zu etw. als Beigabe, als Beihilfe usw. dazunehmen: a) eine Sache: ad panem nihil praeter nasturtium, Cic.: tympanum, Plaut. – m. abstr. Objj., etw. zu etw. hinzuziehen, mit etw. verbinden, vereinigen, ad domesticum morem hanc a Socrate adventiciam doctrinam, Cic.: quattuor initiis quintam naturam, Cic.: studio adhibito atque usu, Cic. – b) eine Pers. einem beigeben, quemquam heredem fratri, ICt.

    B) zu einem bestimmten Zweck hinhalten, d.i. a) einen Ggstd. (Sache od. lebendes Wesen) als Mittel an jmd. od. etw. hinrichten, ihm entgegenbringen, jmdm. od. einer Sache beibringen, bei jmd. od. etw. in Anwendung bringen, anwenden, verwenden, nehmen, u. eine Denk- u. Handlungsweise gegen jmd. od. bei etw. üben, beweisen, zeigen, odores ad deos, ut etc., Cic.: orationem ad vulgus, richten, Cic.: u. so alci sermonem, Cic.: dis cultus, honores, preces, Cic.: alci fictum ad eius voluntatem sermonem, jmdm. entgegenbringen (auftischen, damit aufwarten), Cic.: aegro medicinam, Cic.: alci consolationem litteris, Cic.: alci vim, antun, Cic.: nutrices puero, Gell.: omnes illi motus, quos orator adhibere volet iudici, Cic. – officium erga alqm, reverentiam adversus deos, Cic.: saevitiam in famulos, Cic. – nutrices ad praebendum lactem. Gell.: omnes machinas ad tenendum adulescentem, Cic.: plus studii, quam ille, ad dicendum, Cic.: et tempus et diligentiam ad considerandas res, Cic. – equum admissurae, nehmen zur usw., Col.: morbis remedia od. curationes, Cic.: modum vitio, sumptibus, ein Maß setzen, Cic. u. Suet.: memoriam contumeliae, ein G. haben für usw., Nep.: belli necessitatibus patientiam, Ausdauer zeigen für usw., Liv. – u. mit in u. Abl. = in od. bei etw., iambum in fabulis, Cic.: sermonem in poculis, führen, Cic.: in amicorum periculis fidem et diligentiam, Cic.: in me consolando non mediocrem ipse animi dolorem adhibuisti, Cic.: u.m. bl. Acc., tantum cibi et potionis, ut etc., Cic.: studium atque aures (= aurium iudicium), Cic.: modum quendam, Cic.: fidem, Redlichkeit zeigen, üben, Plaut. u. Cic. – b) eine Pers. zu etwas (als Helfer, Beistand, Berater, Teilnehmer) heranziehen, zuziehen, zulassen, Dianam ad partus, Cic.: alqm ad ministerium dapemque, Liv.: alqm in partem periculi, Ov.: alqm in auxilium, Iustin. – so bes. alqm in od. ad consilium, ad deliberationem, zur Beratung ziehen (zuziehen), zulassen, zu Rate ziehen, Cic. u. Caes.: u. so alqm consilio, Caes. – alqm in convivium, zur Tafel ziehen, Cic.: u. so alqm convivio, Liv., cenae, Suet.: servum honoris causā mensae suae die festo, Col.: penates epulis, Verg.: u. alteris te mensis deum, von der Libation beim Nachtisch, Hor. – dah. oft bl. adhibere alqm, jmd. als Helfer, Berater, Verteidiger, Teilnehmer, Augen- u. Ohrenzeugen, Begleiter, Zuhörer zuziehen, zur Mitwirkung heranziehen, zu Hilfe nehmen, zur Hilfe brauchen, vorführen, mitnehmen, od. -bringen, einladen (Ggstz. removere), adhibito consilio (Ggstz. remoto consilio), Cic.: collegium praetorum, Cic.: Demosthenem, Cic.: medicum, Cic.: interpretes (Dolmetscher), Sall.: fratrem, Caes. – m. dopp. Acc., alqm patronum, arbitrum, Cic.: Siciliam testem, Cic. – bes. auch als Zuhörer zu einer Vorlesung zuziehen, einladen, Plin. ep. (s. Gierig Plin. ep. 1, 5, 4). – u. mit Advv. = jmd. irgendwie aufnehmen, behandeln, alqm liberaliter, Cic.: alqm severius, es strenger mit jmd. nehmen, Cic.: alqm victu ceterisque rebus quam liberalissime commodissimeque, Cic. – u. sic se adhibere in potestate, ut etc., sich benehmen, Cic.

    lateinisch-deutsches > adhibeo

  • 14 ars

    ars, tis, f. (vgl. artus, ūs, mhd. art, griech. ἀρτίζειν), die geregelte Kunst, I) im engern Sinne, A) eig., wie τέχνη = jede körperliche od. geistige Fertigkeit, insofern sie sich werktätig zeigt, das Handwerk (die Profession), das Gewerbe, die Kunst, Kunstleistung, Wissenschaft, Zeno censet artis maxime proprium esse creare et gignere, Cic.: artes, quarum omne opus est in faciendo et agendo, Cic.: artium aliud eius modi genus est, ut tantummodo animo rem cernat, aliud ut moliatur aliquid et faciat, Cic. – artes (Leistungen) sine honore, Tac. ann. 16, 22. – artis scriptor, Cornif. rhet. 4, 9: artes ingenuae od. liberales, die Künste der Freien (artificum), die edleren Künste (Ggstz. artes sordidae od. quaestus illiberales et sordidi, die Künste, Arbeiten der Sklaven u. niedern Stände [opificum], Cic.: artes optimae, die Wissenschaften, Cic. u. Nep.: studia (Berufsarten) atque artes (Wissenschaften), Cic. – coquorum ars, Quint.: ars aeraria, Iustin., ferraria, Treb. Poll.: ars gubernandi, Cic.: ars medendi, Plin.: disserendi, Dialektik, Cic.: ars musica, grammatica, Plin.: rhetorica, Quint.: artes urbanae, Jurisprudenz u. Beredsamkeit, Liv.: ara Mentoris, Varr. fr.: extispicum ars, Acc. fr.: poëtice est ars earum rerum, Varr. fr.: hanc discere artem, Pompon. com. fr.: artem alqam factitare, Cic., exercere, Hor.: profiteri artem tesserariam, ein Spieler von Profession sein, Amm.: profiteri captandorum testamentorum artem, ein Erbschleicher von Profession sein, Sen.: quod ministerium fuerat (nämlich die Kocherei), ars haberi coepta, Liv.: minime artes eae probandae, quae sunt ministrae voluptatum, cetarii, lanii, coqui, fartores, piscatores, Cic.: plena artis ornamenta, Apul.: vasa pretiosae artis, Curt. – ars est m. folg. Infin., Cic. ep. 1, 9, 21 u. ad Att. 7, 25. Tac. ann. 3, 66: artis est m. folg. Infin., Plin. 18, 197. – B) meton.: 1) die einer Kunst od. Wissenschaft zugrunde liegenden Regeln, die Theorie, ad artem et ad praecepta revocare alqd, auf die Kunsttheorie u. auf Regeln zurückführen, Cic.: res mihi videtur esse facultate (in der Praxis) praeclara, arte (in der Theorie) mediocris, Cic.: ex arte (dicere, scribere etc.), den Regeln der Kunst gemäß, Cic.: si arte caret, der Kunsttheorie, des Kunstgefühls, Hor.: artes, quae traduntur, vorgetragene Kunsregeln, Quint. 10, 1, 15: u. so praecepta atque artes, Quint. 1. prooem. 26. – dah. auch = theoretische Kenntnis, Cic. de or. 3. § 151 u. 195; Plur. = theoretische Studien, Cic. Arch. 4. – u. ars = Lehrsystem ( Schulsystem), Lehrgebäude, Cic. de or. 1, 92 u. 99 151; 2, 216 u. 229. – In der spät. Zeit ars = grammatische Disziplin, Grammatik, Gramm. – Dah. auch als Titel der Bücher, in denen solche Theorien abgehandelt werden, α) Lehrbuch der Redekunst, eine Rhetorik, artes oratoriae, Cic.: rhetorum artes, Cic.: artes antiquae, alte Lehrbücher der Redekunst, Cic.; vgl. Spalding Quint. 2, 15, 4. – β) Grammatik, Gramm. – 2) die bei etw. angewandte Kunst, Geschicklichkeit, Fertigkeit, Gewandtheit, das Geschick, arte medicinae, durch seine Geschicklichkeit in der Heilkunde, Tac.: exercitatio artem paravit, ars decorem, Tac.: opus est vel arte vel diligentiā, Cic.: arte canere, Ov.: arte laboratae vestes, Verg.: plausus tunc arte carebat, war ungekünstelt, aufrichtig, Ov.: m. Genet. Gerund., quin potius auctā arte quādam nec abnuendi tale quicquam nec palam affirmandi, Liv. 26, 19, 8. – 3) Plur. artes = Kunstwerke, Cic. de leg 2, 4. Hor. ep. 1, 6, 17. Verg. Aen. 5, 359 (poet. von einem Kunstwerk) u.a.; vgl. Broukh. Prop. 3, 7, 39. – 4) Artes = die Musen, Phaedr. 3. prol. 19. – II) übtr.: 1) die moralische Eigenschaft eines Menschen, insofern sie sich durch Handlungen kundgibt, als vox media, je nach dem Zushg. od. beigefügten Adj. gute od. schlechte Eigenschaft, Gewohnheit, Handlungsweise, Tugend od. Untugend, Laster (vgl. Brix Plaut. trin. 72. Zumpt Cic. Verr. 4, 81. Halm Cic. de imp Pomp. 36 ed. mai. Dietsch Sall. Cat. 2, 4. Fabri Sall. Cat. 13, 5. Mützell Curt. 3, 6 [16], 20), artes antiquae tuae, deine frühere Lebens- u. Handlungsweise, Plaut.: mea ars, meine Emsigkeit, Ter.: hac arte (Beharrlichkeit) Pollux attigit arces igneas, Hor.: multae sunt artes eximiae, Cic.: bonae artes, gute Eigenschaften, edles Bestreben, löbliche Bestrebungen, Sall. u. Tac.: artibus bonis malisque mixtus, mit Tugenden u. Lastern, Tac.: malae artes, böse Gewohnheiten, Sall.: ingenii dotes vel animi artes, Curt. – 2) (absol.) wie τέχνη für List, Kunstgriff, Betrug, Ter., Sall. u.a. (vgl. Thiel Verg. Aen. 1, 657. Fabri u. Wölffl. Liv. 21, 34, 1): summis artibus, Suet. – 3) Plur. artes, a) Künste = Mittel, Mittel und Wege, Art und Weise, artes quaesitae, Verg. georg. 3, 549: bonae artes, löbliche M., Tac. hist. 1, 17 extr.: artes nocendi, Verg. Aen. 7, 338. – b) Künste, poet. = Spielereien (von der künstl. Zucht), Verg. georg. 2, 52. – / Nomin. Sing. auch artis, nach Virgil. gramm. 5. p. 38, 6 H.

    lateinisch-deutsches > ars

  • 15 atratus [1]

    1. ātrātus, a, um (ater, s. Varr. LL. 8, 18), I) geschwärzt, atr. dentes, Caecil. com. 268: atratum coquinae ministerium (Küchenpersonal), Amm. 14, 6, 17: atrati equi, am Wagen der sich verfinsternden Sonne, Prop. 3, 5, 34. – II) insbes., schwarz gekleidet, im schwarzen Gewande, im Trauergewande, v. Bittenden u. Trauernden (Ggstz. albatus), Cic. Vat. 30 sqq. Tac. ann. 3, 2. Suet. Ner. 47, 2; Galb. 18, 2. Macr. sat. 3, 15, 4: atratus taetrā veste, *Acc. tr. 374.

    lateinisch-deutsches > atratus [1]

  • 16 beneficium [1]

    1. beneficium (benificium), ī, n. (bene u. facio), die Guttat, das Verdienst (Ggstz. maleficium, iniuria), bes. die Wohltat, die gütige Vermittelung, Begünstigung, Vergünstigung, Gunstbezeigung, der Liebesdienst, Freundschaftsdienst, I) im allg.: in re publica multo praestat benefici quam malefici immemorem esse, Sall. Iug. 31, 28: senatus et populus Romanus benefici et iniuriae memor esse solet, ibid. 104, 5: ut maleficii quam beneficii potius immemores essent, Liv. 7, 20, 8: beneficii et maleficii occasione omissā, Liv. 9, 12, 2. – beneficium id est quod quis dedit, cum illi liceret et non dare, Sen.: sunt qui ita distinguant, quaedam beneficia esse, quaedam officia, quaedam ministeria: beneficium esse quod alienus det; officium esse filii, uxoris etc.; ministerium esse servi etc., Sen.: nec enim si tuam ob causam cuiquam commodes, beneficium illud habendum est, sed feneratio, Cic.: beneficium alci dare, b. alci tribuere, tribuere et dare, b. in alqm conferre, b. deferre, Cic.: b. ponere, collocare, b. bene ponere, b. bene collocare apud alqm, Cic.: alqm beneficio afficere, Cic.: alqm beneficiis obstringere, Cic.: b. fenerari, Cic.: beneficia fenerare, Sen. – b. accipere, b. accipere ab alqo, Cic.: qui b. dedit taceat, narret qui accipiat, Sen. – beneficio se obligatum putare, Cic. – b. tueri (im Herzen bewahren, dankbar anerkennen), Cic. u. Plin. ep. (s. Döring Plin. ep. 2, 13, 9). – alcis beneficia in alqm, Verdienste um jmd., Caes. u. Sall. – in beneficii loco (petere), Cic., od. in beneficio (relinquere), Liv., als eine Gefälligkeit: in summo beneficio impetrare, als eine große Wohltat, Cic.: ähnl. beneficii causā od. per beneficium, Cic. – dah. beneficio, durch Vermittelung, Einwirkung, Einfluß, Bemühung, Verwendung, Hilfe, Beistand, tuo beneficio, Cic.: deorum beneficio, Caes.: sortium beneficio, vermittelst der L., Caes.: nostri consulatus beneficio, Cic.: anuli beneficio, Cic.: silvarum beneficio, unter dem Schutz der W., Hirt. b. G.: hoc beneficio, durch dieses Mittel, Ter. – II) im Staatsleben, A) die (vom Staate od. Volke od. von einer einzelnen Staatsperson herrührende) Auszeichnung, Begünstigung, Vergünstigung, Wohltat, Verleihung, Beförderung, in beneficium recepti, in die Verleihung (des Bürgerrechts), Ggstz. auctores beneficii, Vell.: tabula alicuius beneficii, Cic.: cooptatio collegiorum ad populi beneficium transferebatur, Cic.: cum suo magno beneficio esset, da er seiner Empfehlung viel verdankte, Cic.: centuriones sui beneficii, seine Kreaturen, Suet.: ut munus imperii beneficii sui faceret, die Befehlshaberstellen zu einem Gnadengeschenk von seiner Seite machte, Iustin.: in beneficiis (unter den zu verleihenden Vergünstigungen) ad aerarium delatus est a L. Lucullo consule (vgl. defero a. E.), Cic.: tribuni militum... quae antea dictatorum... fuerant beneficia, Beförderungen von seiten der Diktatoren gewesen waren, Liv. – liber beneficiorum, das Buch, in dem die verliehenen Staatsäcker verzeichnet waren, Gromat. vet. p. 203, 1; 295, 12; vgl. Rudorff im Vol. 2. p. 406. – B) das Vorrecht, Privilegium, b. militare, b. anulorum, b. religionis, ICt.: b. liberorum, das durch eine bestimmte Kinderzahl erlangte Befreitsein vom Richteramt, Suet. Claud. 15, 1. – / In der Volksspr. synk. benficium, Plaut. u. Ter.; s. Ritschl opusc. 2, 716 ff. – Auch benificium geschr., zB. Corp. inscr. Lat. 1, 587; 5, 5050. lin. 30 u. 34. Sall. Iug. 31, 28 u. 104 Iordan. Vgl. Ritschl opusc. 2, 561.

    lateinisch-deutsches > beneficium [1]

  • 17 commodo [2]

    2. commodo, āvī, ātum, āre (commodus), gehörig od. angemessen einrichten, I) eig.: a) zurecht machen, herrichten, trapetum, Cato r. r. 135, 7: fere plurimarum stirpium natura sic se commodat, ut etc., Col. 4, 22, 5. – b) ansetzen, spongias podici, Cael. Aur. chron. 4, 3, 26. – II) übtr.: A) = einer Sache anbequemen, mit etwas in Einklang bringen, orationi oculos, vocem, manum, Plin. pan. 71, 6. – B) annehmlich, gefällig machen, 1) v. Pers.: a) absol. = sich gefällig erweisen, zu Gefallen handeln, α) ganz absol.: commodabo, Plaut.: at publice (dem Staat) commodasti, Cic. – β) m. Dat. pers.: ut eo libentius iis commodes, Cic. ep. 13, 54: nec enim, cum tuā causā cui commodes, beneficium illud habendum est, Cic. de fin. 2, 117. – m. Dat. pers. u.m. Ang. womit? durch Abl., caecus claudo (Dat.) pede commodat, Auson. epigr. 133, 3: cui ego, quibuscumque rebus potero, libentissime commodabo, Cic. ep. fr. p. 46 K. (p. 253 Kl.): m. Dat. pers. u.m. Ang. worin? durch in u. Abl., alci omnibus in rebus, Cic. ep. 13, 32, 2 u. 53, 1. – m. Dat. pers. u.m. Ang. in betreff wessen? durch de u. Abl., alci de habitatione, Cic. ep. 13, 2 M. (cod. M u. Baiter accommodes). – b) mit Acc. rei = aus Gefälligkeit auf Zeit etw. hergeben, gewähren, zukommen od. angedeihen lassen, widmen, verleihen, leihen, α) im weitern Sinne: Am. Quor tu aquam gravare (vorenthalten) amabo, quam hostis hosti commodat ? Sc. Quor tu operam gravare mihi, quam civis civi commodat ? Plaut.: commoda loquelam tuam, Plaut.: ut quicquid sine detrimento possit commodari, id tribuatur vel ignoto, Cic.: ut haec a fortuna donata, cetera a fortuna commodata esse videantur, Cic.: commoda manum, leih (mir) die Hand (= töte mich), Petr.: c. manum morituro, Vell.: vocem et manum candidato in senatu, Sen.: alci aurem, Ov., alci aurem patientem, ein ged. Ohr leihen, Hor.: suas vires aliis eas commodando minuere, Liv.: c. alci diplomata, Plin. ep.: veniam parvis peccatis, magnis severitatem, Tac.: rei publicae tempus, dem Staate Zeit (zur Zahlung) gewähren, Liv.: alci operam suam ad turpissimum ministerium, Plin. ep.: nomen suum alci ad translationem criminis, Cic.: se c. singulis, sich widmen (v. Lehrer), Quint. 2, 8, 4: ex illis (iuvenibus) testes signatoresque falsos, stellen, Sall. Cat. 16, 2. – β) im engern Sinne = auf Zeit leihen, zur zeitweisen Benutzung überlassen (u. zwar etwas, was, so wie es war, zurückgegeben wird; vgl. mutuum dare unter mutuus), paenulam, Quint.: alci aurum, Cic.: aedes cuidam amico ad nuptias, Cornif. rhet. – 2) von Lebl., jmdm. gelegen sein od. kommen, jmdm. günstig sein, für jmd. einträglich sein, absol., quo (foro) parum commodante, Aur. Vict. Caes. 20, 28. – m. Dat., optamus evenisse, quod nobis commodet, Macr. de diff. etc. 18, 1: atque ideo vitae nostrae magis commodant, Macr. somn. Scip. 1, 19, 25: agrum rei publicae commodantem facere, Aur. Vict. Caes. 40, 9.

    lateinisch-deutsches > commodo [2]

  • 18 coquinus

    coquīnus (cocīnus), a, um (coquo), zum Kochen gehörig, Koch –, I) adi.: forum. Plaut. Pseud. 790 sq. – II) subst., coquīna, ae, f., a) die Küche (vgl. Non. 55, 18), Arnob. 4, 6. Pallad. 1, 37, 4. Pelagon. veterin. 457 Ihm. Auct. Testam. porc. lin. 6 (7) H. u. B.: c. conditaria, Augustin. de civ. dei 22, 8, 10. p. 503, 7 D.2: atratum coquinae ministerium, Küchenpersonal, Amm. 14, 6, 17: bildl., quod erat totum caminum sceleris, coquina malitiae, Augustin. serm. 2, 1 b. Mai Nov. patr. biblioth. tom. 1. p. 4. – Vulg. Nbf., cucīna, μαγειρειον, Gloss. II, 363, 51. – b) die Kochkunst, Apul. de dogm. Plat. 2, 9. Donat. Ter. Andr. 1, 1, 3: coquinae magister, Isid. 20, 2, 32.

    lateinisch-deutsches > coquinus

  • 19 cursualis

    cursuālis, e (cursus), zum Laufe gehörig, equi, Postpferde, Kurierpferde, Theod. 6, 29, 9 u. ö. Cassiod. var. 4, 47 u. 5, 5: reda, Kurierkutsche, Cod. Theod. 12, 12, 9: tractus, Cassiod. var. 4, 47: ministerium, Cassiod. var. 5, 5: statio, Amm. 27, 4, 8 G.: sollicitudo, Schnelligkeit im Laufen, Cod. Theod. 6, 29, 7: cursualium praepositorum avaritia, Symm. ep. 2, 46.

    lateinisch-deutsches > cursualis

  • 20 damno

    damno, āvi, ātum, āre (damnum), büßen, büßen lassen, I) v. Richter, 1) eig., als gerichtl. t. t. = einer Buße od. eines Vergehens schuldig sprechen, verdammen, verurteilen (Ggstz. absolvere, liberare, dimittere), m. Acc. der Pers. (der zuw. zu ergänzen ist), pecuarios, Liv.: alcis ministros sociosque, Cic.: ego accusavi, vos damnastis, Domit. Afer b. Quint.: si uno iudice minus damnarent, wenn die Zahl der verurteilenden Richter einen weniger betrüge, Cic.: matronae ad centum septuaginta damnatae sunt, Liv.: oft Partiz. damnatus, zB. servi damnati (Ggstz. domini indemnati), Cic.: damnatus reus, Cic.: cum iam pro damnato mortuoque esset, so gut als verurteilt u. tot war, Cic.: u. Plur. subst., plenus carcer damnatis, Sen. rhet.: damnatos in integrum restituere, Cic.: damnatos relegatosque restituere, Suet. – m. Acc. der Sache = als ungerecht verwerfen, causam suam, Liv.; vgl. causa iudicata atque damnata, Cic.: istius vita, quae damnata est, Cic.: u. Partiz. Fut. Pass. subst., quem non puduisset damnanda committere, Plin. ep. 3, 9, 5. – m. dopp. Acc. der Pers., d. alqm inauditum, Iustin.: alqm inauditum et indefensum, Tac.: im Passiv m. dopp. Nom., alqs absens damnatur, Liv.: ut mihi innocens damnatus esse videatur, Cic. – m. inter u. Akk. der Klasse, damnari inter sicarios (als M.), Cic. – m. pro (statt, als, wie) u. Abl., alqm pro malo ac noxio, Liv.: alqm pro socio, Cic. – m. per u. Akk. (durch jmd. = auf jmds. Betrieb), damnari per arbitrum, Cic., per indicem (einen Angeber), Liv., per senatum, Eutr. – m. Advv. od. adverb. Ausdrücken, zur Ang. wie? inique damnari a suis civibus, Cic.: damnari merito, Sen., iure, Cic., publice, Cic.: d. alqm sine ullo argumento ac sine teste, Cic. – m. ob od. propter u. Akk., damnari nullam aliam ob causam, nisi propter dicendi inscientiam, Cic.: damnari ob provinciam avare habitam, Tac.: damnari ob haec facinora, ob latrocinia, Lact.: damnari propter haec facinora, Liv.: propter eam vim iure damnari, Cic. – m. eo nomine (unter diesem Titel = um deswillen), Milo Clodio interfecto eo nomine erat damnatus, Caes. b. c. 3, 21, 4. – m. quibus de causis (aus welchen Gründen), nunc recordemur invidiā laborantes quibus de causis aut absoluti sint aut damnati, Val. Max. 8, 1 in. – m. folg. Infin., damnatus vivere paci, Sil. 3, 331. – m. folg. Infin. Perf. act., aut dabis aut contra edictum fecisse damnabere, Cic. Verr. 3, 25: pecuniam ex aerario clam egessisse damnati sunt, Liv. 30, 39, 7: damnati terga vertisse, Sil. 10, 655. – m. folg. quod (weil) u. Indikat. od. Konjunktv., Athenienses Socratem damnaverunt, quod novam religionem introducere videbatur, Val. Max. 1, 1. ext. 7: A. Baebius unus est damnatus, quod milites Romanos praebuisset ad ministerium caedis, Liv. 45, 31, 2 (vgl. unten mit Abl. der Strafe aus Liv. 10, 1, 3). – m. folg. cur (weil) u. Konj., damnabantur plerique cur iocati essent, alii cur tacuissent, alii cur pleraque figurate dixissent, Spart. Sev. 14, 13. – m. Abl. der Veranlassung, ob eundem timorem, quo (aus der) damnatus erat Miltiades, Nep.: inutili pudore causam suam d., Liv.: ea causa, quae ipsā opinione hominum tacitā prope convicta atque damnata sit, durch die öffentliche Meinung stillschweigend überführt und gerichtet sei, Cic.: ebenso Asclepiades existimatione damnatus, durch die öffentliche Meinung gerichtet, Cic. – m. Abl. der Beschuldigung, alqm d. falso crimine, Ov.: damnari capitali crimine, zum Tode verurteilt werden, Val. Max.: damnari eo crimine, Cic.: nunc iam summatim exponam, quibus criminibus Oppianicus damnatus sit, Cic.: u. so m. crimine u. Genet. des Verbrechens, d. alqm crimine affectati regni, Val. Max.: damnari crimine regni, Ov., crimine adulterii, Val. Max.: interfectae sororis crimine a Tullo rege damnari, Val. Max. – m. Abl. des Gesetzes, der Rechtsformel, d. Aquiliam adulterii delatam lege Iuliā, Tac.: damnari lege Corneliā (de falsis), Tac.: damnari lege repetundarum, Tac. u. Plin. ep.: damnari suā lege, Cic.: eādem formulā et damnari et absolvi, Val. Max. 8, 2, 2. – m. Abl. des Gerichtes, Spruches, Zeugen usw. damnari iudicio, Cic., hoc iudicio, Nep., publico iudicio, Vell. u. Tac., populi iudicio, Cic.: damnari capitali iudicio, zum Tode verurteilt werden, Val. Max.: damnari iuratorum iudicum sententiis, Cic. (u. so ut damnatus meā sententiā videar, mir selbst mein Urteil gesprochen, mich selbst verurteilt zu haben scheine, Curt.): damnari quattuordecim tribuum suffragiis, Val. Max.: d. reum atris lapillis (Ggstz. liberare niveis lapillis), Ov.: damnari uno teste, Val. Max.: damnari falso testimonio, Phaedr. – m. Abl. der Strafe, wodurch (wozu?) jmd. verurteilt wird, pecunia, quā feneratores ob annonam compressam damnarunt, Liv.: damnari tantā pecuniā, quanta exsolvi non potest, Iustin.: d. alqm summā totius dotis, Val. Max.: ab alqo (auf jmds. Betrieb) suā lege decem milibus (gravis) aeris damnari, Liv.: d. Frusinates tertiā parte agri, quod (weil) etc., Liv. 10, 1, 3: d. alqm exsilio, Sen. u. Tac.: d. alqm capite, zu einer Kapitalstrafe (Verlust der bürgerl. Rechte, Einkerkerung, Verbannung, Tod), Cornif. rhet. u. Cic.: capite aut multatione bonorum aut insulari solitudine damnari, Amm.: d. alqm latā fugā, an einen bestimmten Verbannungsort verweisen, Amm.: alqm morte, Flor. 3, 21, 28. Sen. Herc. Oet. 892. (vgl. no. 2, a, β u. no. 2, d). – mit Genet. des Vergehens, damnari veneficii, Cornif. rhet.: ambitus, peculatus, proditionis, Cic.: damnari maiestatis (wegen Majestätsbeleidigung), Cic. u. Sen. rhet.: damnari furti, Val. Max., furti et pro (als) socio, Cic.: damnari negotiorum gestorum (wegen schlechter Geschäftsführung), Sen.: damnari ambitus Pompeiā lege, Caes.: damnari Sacerdote praetore iniuriarum, Cic.: damnari falsi (wegen Fälschung), Tac., falsi Areo iudicio, Tac. – m. Genet. der Strafe od. Strafleistung, damnari octupli, Cic.: minoris HS triciens praetorium hominem honeste non posse damnari, Cic.: se collaturos quanti damnatus esset, Liv.: d. alqm capitis (s. oben zu d. capite), Caes., Nep. u. Liv.: d. alqm absentem capitalis poenae, Liv. 42, 43, 9: crimine falso damnari mortis, Verg. Aen. 6, 430: damnatus longi Sisyphus Aeolides laboris, Hor. carm. 2, 14, 19 sq. – m. de (wegen) u. Abl. des Vergehens, damnari de vi, Cic., de vi publica, Tac., de vi et maiestatis, Cic.: damnari de pecuniis repetundis, Cic. – m. ex (infolge) u. Abl., damnari ex Sardinia (wegen der in S. verübten Erpressungen), Cic. pro Scaur. § 2: damnari repetundarum ex Macedonia, Vell. 2, 8, 1. – m. in (in bezug auf) u. Akk., Midas partem damnatur in unam, Ov. met. 11, 178. – m. in (bei) u. Abl., magis vero Valerius in Cosconii absolutione damnatus, quam Cosconius in sua causa liberatus est, Val. Max. 8, 1. absol. 8. – mit ad od. in u. Akk. des Straforts oder der Strafleistung oder Strafe od. (selten) m. Dat. der Strafe, d. alqm ad opus, ad bestias, Suet., in opus vel in ludum, in opus publicum vel ad bestias, ICt.: damnari in metallum, Plin. ep.: crimine falsi in metallum, Plin. ep.: damnari ad poenam, Trai. in Plin. ep. u. Lact., in poenam, in supplicia, Lact.: damnari sententiā dei ad aeternam poenam, Lact.: damnari ad mortem, s. Nipp. Tac. ann. 16, 21: lege eādem ad extremum supplicium damnari, Tac. ann. 6, 38 extr.: ad gladium, Hadrian. imp. b. Ulp. dig. 47, 14, 1 pr., gladio, Sulp. Sev. chron. 2, 51, 4: bestiis esse damnatum, Apul. met. 10, 34. – m. Dat. (zum Besten, zum Vorteil, zugunsten) der Pers. (s. Gertz Sen. de ben. 6, 8, 3), illum Calpurnio damnavit, Val. Max. 8, 2, 1: debitori suo creditor saepe damnatur, der Gl. steht dem Sch. gegenüber oft als schuldig da, Sen. de ben. 6, 4, 4: Antonius Flamma damnatur lege repetundarum et exsilio (zur Verbannung) ob saevitiam, Tac. hist. 4, 45. – m. Zahl- Adv. (wie oft?), semel od. bis iniuriarum damnari, Ps. Quint. decl. 331.

    2) übtr. (wobei das Subjekt immer gleichs. als Richter zu denken ist): a) jmd. zu etw. verurteilen, α) etw. gleichs. als Strafe zu leisten, αα) übh., mit Ang. der Leistung im Abl., pro quibus optatis sacro me carmine damno, Prop. 2, 28, 43. – ββ) v. der Gottheit, damnare alqm voti od. (selten) voto, jmd. zur Erfüllung des Gelübdes (durch Gewährung des dabei ausgesprochenen Wunsches) verurteilen = jmdm. seinen Wunsch gewähren, jmd. seinen Wunsch erreichen lassen, ut Baccho Cererique, tibi sic vota quotannis agricolae facient; damnabis tu quoque votis, Verg. ecl. 5, 79 sq.; gew. im Passiv, damnari voti od. (selten) voto, seines Wunsches teilhaftig werden, seinen Wunsch erreichen (s. Drak. Liv. 7, 28, 2), damnarentur ipsi votorum, quae pro iis suscepissent, Liv.: nunc demum se voti damnatum esse, Nep.: voti damnatus, cuius voti damnatus, Liv.: bis eiusdem voti damnata res publica, Liv.: voto damnatus, Sisenn. 4. fr. 100 (b. Non. 277, 12). Hyg. astr. 2, 24. Lact. fab. 10, 8. p. 260 M. – γγ) v. Testator, den Erben testamentl. verpflichten (vgl. Heindorf u. Fritzsche Hor. sat. 2, 3, 86) m. folg. Infin., Hor. sat. 2, 3, 85 sq. u. ICt.: m. folg. ut od. ne u. Konj., ICt. – β) etwas gleichs. als Strafe zu erdulden = zu etw. bestimmen, m. Genet. od. Abl. wozu? neque nos tarditatis natura damnavit, Quint.: d. aeternā lumina nocte, Ov.: omnia mortalium opera mortalitate damnata sunt, Sen.: omne humanum genus, quodque est quodque erit, morte damnatum est, ist zum T. bestimmt, Sen. ep. 71, 15. – b) jmd. wegen einer Sache verdammen = einer Sache bezichtigen, mit Genet. wessen? alqm summae stultitiae, Cic.: se stultitiae, Lucr.: alqm dementiae, Sen. rhet.: alqm rusticitatis, Sen.: nostra tempora huius infelicitatis (dieser unglücklichen Schwäche), Quint. – mit crimine u. Genet., sceleris crimine avos, Ov. – c) etw. verdammen = als tadelnswert, untauglich usw. verwerfen, verwerflich finden, mißbilligen (Ggstz. probare), dah. auch = aufgeben (vgl. Korte Lucan. 4, 270 u. 338), Passiv damnari (Ggstz. probari, placere), α) übh., eine Pers., Senecam (als Schriftsteller), Quint.: nec mihi mens dubia est, quin te tua numina damnent, Ov.: magnopere damnandi sunt, qui etc., Quint.: d. boves nigri coloris ad laborem, zur A. verwerfen (für untauglich erklären), Plin.: facto damnandus in uno, Ov. – eine Sache, aliquos suos libros iam editos (v. Cicero), Quint.: angustias Romanas (= linguae Romanae), Sen.: tabellas, Ov.: fidem medici, die Tr. des A. verw. = dem A. nicht trauen, Curt.: id consilium, Curt.: spem salutis, Curt.: omnia privata officia damnata (verpönt), Iustin. – m. Abl. = gegen, Lycios hastilibus arcus, gegen die Speere verwerfen = das Speerwerfen dem Bogenschießen vorziehen, Sil.: ebenso Eoas iaculo sagittas, Stat. – m. Genet. (wegen), damnandus facti, recht unklug, Sil. 6, 191. – m. Infin., ales damnavit vesci, verschmähte zu usw., Sil. 5, 62. – m. Acc. u. Infin., Plin. u. Sil. – β) Passiv damnari v. Amtsbewerber, Cic. Sest. 79 (im Doppelsinn mit no. I, 1). – d) jmdm. od. einer Sache eine Pers. od. Sache zum Verderben, zur Vernichtung gleichs. zusprechen, anheimgeben, damnatum esse, der Vernichtung anheimgegeben sein, anheimfallen, gew. m. Dat., Stygio caput Orco, Verg.: morti damnatum esse, Lucr.: Teucro damnatum esse Quirino (v. einer Flotte), Prop.: Ilion, mihi castaeque damnatum Minervae, Hor.: m. Acc. resp., et numquam somno damnatus lumina (an den Aug.) serpens, der niemals Schlaf in die Augen kam, Lucan. 9, 363. – ohne Dat., quem damnet (sc. leto) labor, wen die Kriegsarbeit dem Tode zuspräche (= wen der Kampf dem Tode weihe), Verg. Aen. 12, 727.

    II) v. Kläger, jmds. Verurteilung betreiben, -bewirken, -durchsetzen, -zu bewirken od. durchzusetzen suchen (s. Drak. Liv. 7, 16, 9), reum, Val. Max.: Verrem (v. Cicero), Plin. – m. Abl. der Beschuldigung, hoc uno crimine illum, Cic. – m. Abl. des Beschlusses, nec mea decreto damnasti facta senatus, Ov. – m. Genet. der Strafe, d. alqm capitis, Vet. lex b. Ps. Quint. decl. – m. Genet. des Vergehens, C. Verrem repetundarum (v. Cicero), Aur. Vict. – mit ex (infolge, auf Grund) u. Abl. od. mit bl. Abl., illum ex empto vendito (v. Käufer), Varro: alqm lege Iuliā, Tac. – m. apud u. Akk. od. m. sub u. Abl. des Richters, alqm apud recuperatores, Plaut.: sub iudice alqm fraudis, Tac.: crudelis et diri facti crimine sub magno iudice damnari, Val. Max.

    lateinisch-deutsches > damno

См. также в других словарях:

  • Ministerium — (zu lat. minister), schweizerisch Departement (zu franz. ‚Abteilung‘) bezeichnet eine oberste Behörde eines Staates. Regelmäßig wird es von einem Minister geleitet, der der Regierung des Staates angehört. Historisch bezeichnete der Begriff zur… …   Deutsch Wikipedia

  • Ministerium — (Одесса,Украина) Категория отеля: Адрес: Gogolya Street 12, Одесса, 65082, Украина …   Каталог отелей

  • MINISTERIUM — abacus, mensa, in qua pocula reponuhtur. Glossar. Lat. Gr. Abaci Delsicae, Μινιςτέριον, quod ad abacum stent Ministri. Sic autem appellant Credentiam seu mensulam iuxta altare, in qua reponumtur vasa sacra. Interdum pro vasis ipsis. Lamprid. in… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • ministerium — (n.) ordained ministers of a church district, 1881, from L. ministerium (see MINISTRY (Cf. ministry)) …   Etymology dictionary

  • Ministerium — (lat.), 1) Dienst, Bedienung, Verrichtung; 2) das unter einem Minister unmittelbar stehende u. von ihm geleitete Geschäftspersonal, s.u. Minister; 3) sämmtliche Minister eines Staates als Ganzes betrachtet; 4) das Predigtamt; M. sacri officii,… …   Pierer's Universal-Lexikon

  • Ministerĭum — s. Minister …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • Ministerium — Ministerĭum (lat.), Amt eines Ministers (s.d.), auch Gesamtheit der Minister (Gesamt M.), die Staatsregierung; auch Predigtamt …   Kleines Konversations-Lexikon

  • Ministerium — Ministerium, das Amt eines Ministers, auch das Gesammt M.; das Predigtamt, die Prediger in einem Orte …   Herders Conversations-Lexikon

  • ministerium — index service (assistance) Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 …   Law dictionary

  • Ministerium — [Aufbauwortschatz (Rating 1500 3200)] Auch: • Abteilung • Amt Bsp.: • Wer ist Ihr Abteilungsleiter? …   Deutsch Wörterbuch

  • Ministerium — Mi|nis|te|ri|um [minɪs te:ri̯ʊm], das; s, Ministerien [minɪs te:ri̯ən]: oberste Verwaltungsbehörde eines Staates mit bestimmtem Aufgabenbereich: das Ministerium des Inneren. Syn.: ↑ Amt, ↑ Behörde, ↑ Organ. * * * Mi|nis|te|ri|um 〈n.; s, ri|en〉… …   Universal-Lexikon

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»