magni

    cum or (earlier) quom (not quum) conj.    [1 CA-].    I. Prop., of time (cum temporale), constr. with indic. in an independent assertion; with subj. in a subordinate statement.—Fixing a point of time, when, at the time when: Lacrumo, quom in mentem venit, now that, T.: auditis, cum ea breviter dicuntur: eo cum venio: Postera cum lustrabat terras dies, V.: cum contionem habuit: cum proxime Romae fui: cum Italia vexata est: cum stellas fugarat dies, V.: quom non potest haberi, cupis, T.: tempus cum pater iacebat: eo tempore, cum necesse erat: memini noctis illius, cum pollicebar: tunc, cum adempta sunt arma, L.: etiam tum, cum verisimile erit, latratote, not until: cum peroraro, tum requiratis: cum signum dedero, tum invadite, L.: sese, cum opus esset, signum daturum, Cs.: sua bona, cum causae dicendae data facultas sit, tum se experturum, L. — Fixing or defining a period of time, when, while, during the time that, as, as long as, after: Alium esse censes nunc me, atque olim quom dabam? T.: risum vix tenebam, cum comparabas, etc.: tum, cum illum exterminari volebam, putabam, etc.: Hasdrubal, cum haec gerebantur, apud Syphaeum erat, L.—Of repeated action, when, whenever, at times when, as often as, always... when, if: omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus, T.: cum permagna praemia sunt, est causa peccandi: Cum furit... Profuit aestūs avertere, V.: cum cogniti sunt, retinent caritatem: cum rosam viderat, tum incipere ver arbitrabatur, never until.—In clauses stating a fact, the point or period of time fixed by the main sentence (cum inversum), when, at the time when, and at this time, and meanwhile, and yet: longe iam abieram, quom sensi, T.: dies nondum decem intercesserant, cum filius necatur: Vix ea fatus erat, cum scindit se nubes, V.: multum diei processerat, cum etiamtum eventus in incerto erat, S.: nondum lucebat, cum scitum est: iamque hoc facere apparabant, cum matres procurrerunt, Cs.: Et iam phalanx ibat... flammas cum puppis Extulerat, V.: anni sunt octo, cum interea invenitis, etc.: cum interim milites domum obsidere coeperunt: nondum centum anni sunt, cum lata lex est.—Describing a time by natural events, when, while, as soon as: ipsi, cum iam dilucesceret, deducuntur: cum lux adpropinquaret.—In narration, describing the occasion or circumstances of an action (cum historicum), when, on the occasion that, under the circumstances that, while, after.—With imperf: Magistratus quom ibi adesset, occeptast agi, T.: Marius, cum secaretur, vetuit se adligari: Caesar cum ab hoste non amplius abesset... legati revertuntur, Cs.: heri, cum vos non adessetis: cum ad tribum Polliam ventum est, et praeco cunctaretur, ‘cita,’ inquit, etc., L.: Socrates, cum XXX tyranni essent, pedem portā non extulit, as long as: vidi, Cum tu terga dares, O.: is cum interrogaretur... respondit.—With maxime, just as, precisely when: Caesar, cum maxime furor arderet Antoni, exercitum comparavit: cum maxime agmen explicaretur, adoriuntur, L. — With perf: hic pagus, cum domo exisset, Cassium interfecerat, Cs.: cum domos vacuas fecissent, iunguntur nuptiis, L.: cum fanum expilavisset, navigabat Syracusas. — Of repeated occasions, when, whenever, on every occasion that, as often as.—With imperf: dispersos, cum longius procederent, adoriebatur, Cs.: saepe, cum aliquem videret, etc., on seeing, N.: numquam est conspectus, cum veniret. — With pluperf: Cum cohortes ex acie procucurrissent, Numidae effugiebant, Cs.: qui cum in convivium venisset: quantum obfuit multis, cum fecissent, etc.—Describing a time named in the principal sentence, when, such that, in which: Si ullum fuit tempus quom ego fuerim, etc., T.: fuit antea tempus, cum Galli superarent, Cs.: vigesimo anno, cum tot praetores in provinciā fuissent: eodem anno, cum omnia infida essent, L.: biduum supererat, cum frumentum metiri oporteret, in which, Cs.: fuit cum arbitrarer, etc.: audivi cum diceret, etc.—    II. Meton., of identical actions, when, in that, by the fact that: Qui quom hunc accusant, Naevium accusant, T.: quae cum taces, nulla esse concedis: quod cum facit, iudicat, etc.: senatum intueri videor, cum te videor, L.: loco ille motus est, cum ex urbe est depulsus: quod cum dederis, illud dederis, ut, etc.: illa scelera, cum eius domum evertisti (which you committed) in uprooting: purgatio est cum factum conceditur, culpa removetur.—In hypothesis, assuming a fact, when, if: ad cuius fidem confugiet, cum per eius fidem laeditur, etc.—Contrary to fact, when, if, if at such a time: haec neque cum ego dicerem, neque cum tu negares, magni momenti nostra esset oratio: quod esset iudicium, cum tres... adsedissent?—Explaining a feeling, etc., that, because, for: Dis habeo gratiam, Quom adfuerunt liberae, T.: gratulor tibi, cum tantum vales. — As connective, correl. with tum, while, when; cum... tum, as... so, both... and, and besides, while... especially: Quom id mihi placebat, tum omnes bona dicere, T.: cum omnes eo convenerant, tum navium quod ubique fuerat coëgerant, Cs.: qui cum multa providit, tum quod te consulem non vidit: movit patres cum causa, tum auctor, L.—In the adverb. phrase cum maxime, with ellips. of predicate, in the highest degree, most: hanc Amabat, ut quom maxime, tum Pamphilus, as much as ever, T.: ea, quae fiunt cum maxime, i. e. at this very moment: sed cum maxime tamen hoc significabat, precisely this: quae multos iam annos, et nunc cum maxime, cupit.—    III. Praegn., giving a cause or reason (cum causale), when, since, because, inasmuch as, seeing that, in that, in view of the fact that: haud invito sermo mi accessit tuos, Quom... intellego, T.: Deos quaeso ut sit superstes, Quom veritust facere, etc., T.: an pater familiarissimis suscensuit, cum Sullam laudarent? for praising: quae cum ita sint, videamus, etc.: cum longinqua instet militia, commeatum do, L.: cum tanta multitudo tela conicerent, potestas erat, etc., Cs.: cum esset egens, coepit, etc.: Caesar cum constituisset hiemare in continenti, obsides imperat, Cs.—So often nunc cum, now that, since in fact: nunc vero cum sit unus Pompeius.—Often with praesertim, especially since, more than all when: nam puerum non tollent... Praesertim quom sit, etc., T.: cum praesertim vos aliam miseritis.—With quippe, since evidently, since of course: nihil est virtute amabilius... quippe cum propter virtutem diligamus, etc. — In contrasts, when, while, whereas, while on the contrary, and yet (cum adversativum): finem faciam dicundi, quom ipse finem non facit? T.: quo tandem ore mentionem facitis... cum fateamini, etc.: cum maximis eum rebus liberares... culpam relinquebas: simulat se confiteri, cum interea aliud machinetur.—In concessions, when, although, notwithstanding (cum concessivum): nil quom est, nil defit tamen, T.: pecuniam facere cum posset, non statuit: cum aquae vim vehat ingentem (Druentia), non tamen navium patiens est, L.: patrem meum, cum proscriptus non esset, ingulastis: quam causam dixerat, cum annos ad quinquaginta natus esset?

    custōdia ae, f    [custos], a watching, watch, guard, care, protection: fida canum: dura matrum, oversight, H.: navium, Cs.: illa (sc. pontis), N.: aliquid privatā custodiā continere: suae custodiae causā habere, as a body-guard, Cs.: navis ad custodiam posita, Cs.: fida iustitiae: fidelis memoriae rerum gestarum, L.: magni censūs, Iu.—A guard, watch, sentinel (mostly plur.): colonia meis custodiis, vigiliis munita: (testīs) vi custodiisque retinere.— Sing collect.: custodiam eo suis VI milia hominum reliquerunt, Cs. — A guarded place, guard-house, watch-station: haec (urbs) mea est custodia: in hac custodiā et tamquam speculā; familias in custodiis habere.—A watching, guarding, custody, restraint, ward, confinement: eius, L.: in hostium custodias numerum civium includere: ipsos in custodiis habere, S.: in liberā custodiā, i. e. under arrest without imprisonment, surveillance, L.: in liberis custodiis, S. — Fig.: (eloquentia), saepta liberali custodiā.—A place of confinement, prison, hold, keep: in custodiā necatur, Cs.: te in custodiam dare.—Fig.: corporis custodiis se liberare.

    deus ī （ nom plur. dī, diī, rarely deī; gen. deōrum or deūm, poet. also divōm or divūm; dat. dīs, diīs, and later deīs), m    [DIV-], a god, deity: deorum inmortalium numen: consilio deorum, Cs.— In ejaculations: di! T.: di boni! T.: di inmortales! T.: Pro di inmortales! T.: per deos inmortalīs!: di magni! O.: di vostram fidem! T.: pro deūm fidem! T.: Pro deūm atque hominum fidem! T.: pro deūm inmortalium! T.—In wishes, greetings, and asseverations: di bene vortant, T.: utinam ita di faxint, T.: quod di prohibeant, T.: quod di omen avertant, the gods forbid: di melius duint, T.: Di meliora piis, V.: di meliora velint, O.: di meliora! god forbid!: di melius, O.: Di tibi omnia optata offerant, T.: Ut illum di deaeque perdant, T.: Di tibi male faciant, T.: Ita me di ament, T.: cum dis volentibus, by the gods help: dis volentibus, S.: si dis placet, an't please the gods, T.: di hominesque, i. e. all the world: dis hominibusque invitis, in spite of everybody.—The divine power: deum ire per omnīs Terras (dicunt), V.: Incaluit deo, O.— A goddess (poet.): ducente deo (sc. Venere), V.: Audentīs deus ipse iuvat (sc. Fortuna), O.—Of persons, a god, divine being: te in dicendo semper putavi deum: Plato quasi deus philosphorum: deus ille magister, V.: deos quoniam propius contingis, the powers that be, H.: deus sum, si hoc ita est, my fortune is divine, T. I II

    ex or (only before consonants) ē    praep. with abl, out of, from within (opp. in).    I. In space, out of, from: signa ex urbe tollere: solem e mundo tollere: ex hoc fonticulo tantumdem sumere, H.: ex Aethiopiā Ancillula, T.: ex urbe sicarii: eius ex Africā reditus: ex Hispaniā quidam, Cs.: puer ex aulā, H.—From, down from, from off: ex speluncā saxum in crura eius incidisse: equestribus proeliis saepe ex equis desiliunt, from horseback, Cs.: cecidisse ex equo dicitur.—Up from, above, out of: collis paululum ex planitie editus, Cs.: globum terrae eminentem e mari.—In gen., from, down from, at, in, upon: ex cruce Italiam cernere: ex equo pugnare: ex loco superiore conspicatus, etc., Cs.: ex hoc loco verba fecisti: ex vinculis causam dicere, L.— Esp., in adverbial phrases: ex itinere, on the march, without halting, S.: ex fugā, during the flight, Cs.: portus ex adverso urbi positus, opposite, L.: erat e regione oppidi collis, over against, Cs.: ex omni parte perfectum, entirely: aliquā ex parte incommodis mederi, in some measure: impetūs ex maximā parte servorum: e vestigio, suddenly.—    II. In time, of succession, from, immediately after, directly after, after, following: Cotta ex consulatu est profectus in Galliam: tanta vilitas annonae ex inopiā consecuta est: ex magnis rupibus nactus planitem, Cs.: Aliam rem ex aliā cogitare, T.: alia ex aliis iniquiora postulando, L.: diem ex die exspectabam, day after day.—Of duration, from... onward, from, since, beginning at: ex eā die ad hanc diem: ex eo die, quo, etc.: ex certo tempore, after a fixed date: ex aeterno tempore: Motum ex Metello consule (bellum), H.: octavus annus est, ex quo, etc., since, Ta.: Romae vereor ne ex Kal. Ian. magni tumultūs sint, after. —With the notion of escape or relief, from and after, from: se ex labore reficere, Cs.: ex illo metu mortis recreatus: animus ex miseriis requievit, S. — Esp., in phrases: ex tempore effutire, off hand, without reflection: ex meo tempore, for my convenience: in quibus (quaestionibus) ex tempore officium quaeritur, according to circumstances: ex intervallo consequi, after a while: ex tempore aliquo.—    III. Fig., of the point of departure, away from, from, out of, of: amicitiam e vitā tollunt: e fundo eiectus, dispossessed of: agro ex hoste capto, L.: ex populo R. bona accipere, S. —Partitive uses, of a whole or class, of, out of, from among, among: alia ex hoc quaestu, i. e. trade, T.: non orator unus e multis, i. e. no common: acerrimus ex omnibus sensibus: ex primo hastato (ordine) legionis, one of the first division, Cs.: multum ex ripā colere, Ta.: altitudo puppium ex navibus, Cs. — Of the means, out of, by means of, with: ex incommodis Alterius sua ut conparent commoda, T.: ex caede vivunt: largiri ex alieno, L.; cf. ex iure hesterno panem vorent, dipped in, T.—Of the origin or source, from, out of, born of, arising from: bellorum causae ex rei p. contentione natae: ex pertinaciā oritur seditio: ex animo amicus, heartily.—Esp. with verbs of sense, intelligence, etc.: quā re negent, ex me non audies: ut ex amicis acceperam: ex quo intellegere posset: ut ex iis quaeratur: video ex litteris.—Of the material, of, out of: statua ex aere facta: (homo) qui ex animo constet et corpore: milites mixti ex conluvione gentium, L. — Of a condition or nature which is changed, from, out of: di ex hominibus facti: ex exsule consul: duas ex unā civitate discordia fecerat, L. — Of the cause, from, through, by, in consequence of, by reason of, on account of: gravida e Pamphilo, T.: infirmus ex morbo: e viā languere: ex gravitate loci volgari morbos, L.: ex illā ipsā re, for that very reason: e quo efficitur, non ut, etc.: ex hac clade atrox ira, L.: ex legato timor, Ta.—From, after, on account of: cui postea Africano cognomen ex virtute fuit, S.: nomen ex vitio positum, O.: urbem e suo nomine Romam iussit nominari. —Of measure or rule, according to, after, in conformity with, in pursuance of, by: ex aliarum ingeniis me iudicet, T.: dies ex praeceptis tuis actus: ex consuetudine suā, Cs.: e virtute vivere: ex senatūs sententiā: ex sententiā, satisfactorily, T.: illum ex artificio comico aestimabat.—Esp., in the phrases, ex re, according to the fact, to the advantage, to profit: oratio ex re et ex causā habita: Non ex re istius, for his good, T.: garrit Ex re fabellas, apt, H.: quid tam e re p. fuit? for the public benefit: ex usu, advantageous: ex usu quod est, id persequar, T.: rem ex usu Galliae accidisse, Cs.: e re natā, according to circumstances, T.—Of manner, mostly in adverb. phrases: res ex libidine magis quam ex vero celebrare, arbitrarily... justly, S.: dicam ex animo, outright: ex composito, by agreement, L.: ex facili, with ease, Ta.—    IV. In compounds, ex stands before vowels and h, and before c, p (except epoto, epotus), q, s (except escendere, escensio), t; ef (sometimes ec) before f; ē before b, d, g, i consonant, l (except exlex), m, n, v. For exs-, ex- alone is often written (exanguis for exsanguis, etc.).

    exīstimō or exīstumō āvī, ātus, āre    [ex + aestimo], to value, estimate, reckon: vita tanti existimata: magni operam eius, N. — To appreciate, value, esteem, judge, consider, suppose, think, expect: vitae consuetudinem, pass judgment on, T.: alqd nullo modo: eum avarum: se parem armis, S.: Fulcinius honestus existimatus est: se minus timidos existimari velle, Cs.: utcunque (haec) existimata erunt, L.: quem ad modum existimes, vide, your habits of thought: te non existimas conflagraturum?: praecavendum existimabat, Cs.: disciplina in Galliam translata esse existimatur, Cs.: ita intellegimus volgo existimari: Quanto labore partum, T.: facta an dicta pluris sint, S.: utrum... an... existimari non poterat, be determined, Cs.: de alquā causā, L.: quid de imperatoribus existiment: aliter de sapiente, quin, etc.: existimari de ingeniis eorum potest, an estimate may be formed: in hostium numero existimari, be regarded as an enemy.

    guttur uris, n    the gullet, throat, neck: fundens e gutture cantūs: haesit sub gutture volnus, V.: Senile, H.: (Cerberus) tria guttura pandens, V.: magni Gutturis exemplum, i. e. of gluttony, Iu.—Plur. for sing: guttura cultro Fodit, O. I II

    habeō uī (old perf subj. habessit for habuerit, C.), itus, ēre    [HAB-], to have, hold, support, carry, wear: arma: anulum: arma hic paries habebit, H.: coronam in capite: soccos et pallium: catenas: Faenum in cornu, H.: aquilam in exercitu, S.— To have, hold, contain: quod (fanum) habebat auri: non me Tartara habent, V.: quem quae sint habitura deorum Concilia, etc., V.: Quae regio Anchisen habet? V.: quod habet lex in se: suam (nutricem) cinis ater habebat, V.— To have, hold, occupy, inhabit: urbem, S.: arcem: quā Poeni haberent (sc. castra), L.: Hostis habet muros, V. —Of relation or association, to have: in matrimonio Caesenniam: eos in loco patrui: uxores: patrem: (legionem) secum, Cs.: apīs in iubā: mecum scribas: quibus vendant, habere, Cs.: conlegam in praeturā Sophoclem: civitates stipendiarias, Cs.: cognitum Scaevolam: inimicos civīs: duos amicissimos: eum nuptiis adligatum: quem pro quaestore habuit.— To have, be furnished with: voltum bonum, S.: pedes quinque: Angustos aditūs, V.: manicas, V.— To have, hold, keep, retain, detain: haec cum illis sunt habenda (opp. mittenda), T.: si quod accepit habet: Bibulum in obsidione, Cs.: in liberis custodiis haberi, S.: in vinculis habendi, S.: mare in potestate, Cs.: in custodiam habitus, lodged, L.: ordines, preserve, S.: alios in eā fortunā, ut, etc., L.: exercitus sine inperio habitus, S.: Marium post principia, station, S.: Loricam Donat habere viro, gives to keep, V.: inclusum senatum.—Of ownership or enjoyment, to have, own, possess, be master of: agros: Epicratis bona omnia: in Italiā fundum: quod non desit, H.: (divitias) honeste, enjoy, S.: (leges) in monumentis habemus, i. e. are extant: sibi hereditatem: illam suas res sibi habere iussit (the formula of divorcing a wife): in vestrā amicitiā divitias, S.: nos Amaryllis habet, has my love, V.: habeo, non habeor a Laide: habet in nummis, in praediis, is rich: ad habendum nihil satis esse: amor habendi, V.: Unde habeas, quaerit nemo, sed oportet habere, Iu.— To have, get, receive, obtain: a me vitam, fortunas: imperium a populo R.: habeat hoc praemi tua indignitas: granum ex provinciā: plus dapis, H.: Partem opere in tanto, a place, V.: graviter ferit atque ita fatur, Hoc habet, it reaches him, V.: certe captus est, habet! (i. e. volneratus est) T.— To find oneself, be, feel, be situated, be off, come off: se non graviter: bene habemus nos: praeclare se res habebat: quo pacto se habeat provincia: bene habent tibi principia, T.: bene habet, it is well: atqui Sic habet, H.: credin te inpune habiturum? escape punishment, T.: virtus aeterna habetur, abides, S.— To make, render: uti eos manifestos habeant, S.: pascua publica infesta, L.—With P. perf. pass., periphrast. for perf act.: vectigalia redempta, has brought in and holds, Cs.: domitas libidines: quae conlecta habent Stoici: de Caesare satis dictum: pericula consueta, S.: neque ea res falsum me habuit, S.: edita facinora, L.— To treat, use, handle: duriter se, T.: equitatu agmen adversariorum male, Cs.: exercitum luxuriose, S.: eos non pro vanis hostibus, sed liberaliter, S.: saucii maiore curā habiti, L.— To hold, direct, turn, keep: iter hac, T.: iter ad legiones, Cs.— To hold, pronounce, deliver, utter, make: orationem de ratione censoriā: contionem ad urbem: post habitam contionem: gratulationibus habendis celebramur: quae (querelae) apud me de illo habebantur: verba.— To hold, convene, conduct, cause to take place: comitia haberi siturus: senatum, Cs.: censum: Consilium summis de rebus, V.— To hold, govern, administer, manage, wield: rem p., S.: qui cultus habendo Sit pecori, V.: animus habet cuncta, neque ipse habetur, S.: aptat habendo Ensem, V.—Of rank or position, to hold, take, occupy: priores partīs Apud me, T.: Statum de tribus secundarium.—Fig., to have, have in mind, entertain, cherish, experience, exhibit, be actuated by: si quid consili Habet, T.: alienum animum a causā: tantum animi ad audaciam: plus animi quam consili: amorem in rem p.: in consilio fidem: gratiam, gratias habere; see gratia.— To have, have in mind, mean, wish, be able: haec habebam fere, quae te scire vellem, this was in substance what, etc.: haec habui de amicitiā quae dicerem: quod huic responderet, non habebat: haec fere dicere habui de, etc.: illud adfirmare pro certo habeo, L.—Prov.: quā digitum proferat non habet.—With P. fut. pass., to have, be bound: utrumne de furto dicendum habeas, Ta.: si nunc primum statuendum haberemus, Ta. — To have, have in mind, know, be acquainted with, be informed of: regis matrem habemus, ignoramus patrem: habes consilia nostra, such are: In memoriā habeo, I remember, T.: age, si quid habes, V.—With in animo, to have in mind, purpose, intend, be inclined: rogavi, ut diceret quid haberet in animo: istum exheredare in animo habebat: hoc (flumen) transire, Cs.: bello eum adiuvare, L. — To have in mind, hold, think, believe, esteem, regard, look upon: neque vos neque deos in animo, S.: haec habitast soror, T.: alquos magno in honore, Cs.: Iunium (mensem) in metu, be afraid of: omnīs uno ordine Achivos, all alike, V.: hi numero inpiorum habentur, Cs.: quem nefas habent nominare: deos aeternos: habitus non futtilis auctor, V.: cum esset habendus rex: non nauci augurem: cuius auctoritas magni haberetur, Cs.: id pro non dicto habendum, L.: sic habeto, non esse, etc.: non necesse habeo dicere: eam rem habuit religioni, a matter of conscience: ludibrio haberi, T.: duritiam voluptati, regard as pleasure, S.— To have, have received, have acquired, have made, have incurred: a me beneficia, Cs.: tantos progressūs in Stoicis.—With satis, to have enough, be content, be satisfied: sat habeo, T.: a me satis habent, tamen plus habebunt: non satis habitum est, quaeri, etc.— To have, be characterized by, exercise, practise: salem, T.: habet hoc virtus, ut, etc., this is characteristic of merit: locus nihil habet religionis: celerem motum, Cs.: neque modum neque modestiam, S.: silentium haberi iussit, observed, S.: habebat hoc Caesar, quem cognorat, etc., this was Caesar's way: ornamenta dicendi.— To have, involve, bring, render, occasion, produce, excite: primus adventus equitatūs habuit interitum: habet amoenitas ipsa inlecebras: latrocinia nullam habent infamiam, Cs.— To hold, keep, occupy, engage, busy, exercise, inspire: hoc male habet virum, vexes, T.: animalia somnus habebat, V.: sollicitum te habebat cogitatio periculi: Qui (metus) maior absentīs habet, H.— To take, accept, bear, endure: eas (iniurias) gravius aequo, S.: aegre filium id ausum, L.— To keep, reserve, conceal: Non clam me haberet quod, etc., T.: secreto hoc audi, tecum habeto.— To keep, spend, pass: adulescentiam, S.: aetatem procul a re p., S.—With rem, to have to do, be intimate: quocum uno rem habebam, T.

    hortus ī, m    [HER-], a garden, pleasure-garden: in horto, T., H.— Plur, a park: hortos peregrare: Epicuri, in which Epicurus taught: magni Senecae, Iu.— A fruit-garden, kitchen-garden: alienus, H.— Garden-stuff, vegetables, H.

    immūnitās (inm-) ātis （ gen plur. tātium, C.), f    [immunis], exemption from burdens, immunity, privilege: omnium rerum, Cs.: provinciae.—Fig.: magni muneris.

    inter-cēdō cessī, cessus, ere,    to come between, intervene, be between: palus, quae intercedebat, Cs.: inter singulas legiones impedimentorum numerum intercedere, Cs.—To occur, happen, come to pass: neque ullam rem intercessisse me indignam, T.: saepe in bello parvis momentis magni casūs intercedunt, Cs.: inter bellorum curas intercessit res parva, L.: nullum dictum intercessit: huic continentia bella intercesserant, Cs.— Of time, to intervene, pass: ut spatium intercederet, dum, etc., an interval, Cs.: nox nulla intercessit.—In order or rank, to come between: etsi nemo intercedebat, etc.—Fig., of personal relations, to intervene, come between, be reciprocal: ira inter eas intercessit, T.: ut ei cum genere humano quasi civile ius intercederet: inter nos officia paria intercedunt: inter quos aemulatio intercedebat, N.: huic cum reliquis civitatibus bella intercesserant, Cs.—To interpose one's credit, become surety: promisit, intercessit, dedit: pro aliquo magnam pecuniam, guaranty.—To interpose, intercede, bring about as mediator: cum vestra auctoritas intercessisset, ut ego regem tuerer.—To oppose, withstand, protest against (esp. of the tribunes, against a decree of the senate): intercedit Antonius, Cs.: rogationi: ea auctoritas, cui scis intercessum esse: senatūs consulto, L.—To obstruct, hinder, interrupt: huic gaudio, T.: non quia intercedendum putem imaginibus, Ta.

    mēnsis is （ gen plur. mensium, mensūm or mensuum), m    [1 MA-], a month: mensis trīs abest, T.: quintum iam mensem obsessus, S.: lunae cursūs qui menses nominantur: Veneris marinae, i. e. of Venus's birth, April, H.: primo mense, at the beginning of the month, V.: regnavit paucos mensīs: magni menses, i. e. glorious, V.

    moenia ium, n    [2 MV-], defensive walls, ramparts, bulwarks, city walls: moenium defensores, S.: (urbs) moenibus portuque ornata: inaedificata in muris ab exercitu nostro moenia, fortifications, Cs.: Dividimus muros et moenia pandimus urbis, V.— Walls, enclosure: moenia navis, O.: caeli, O. — A city enclosed by walls, walled town: in una moenia convenere, S.: nulla iam pernicies moenibus ipsis intra moenia comparabitur, city: cuncta malis habitantur moenia Grais, all the towns, V.: Catili, H.— A mansion, palace: Ditis magni, V.

    mōmentum ī, n    [1 MV-], a movement, motion: astra figurā suā momenta sustentant: momenta parva sequi, O.: animus momenta sumit utroque, i. e. fluctuates, O.— An alteration, change, disturbance, movement, revolution: perleve fortunae: annonae, alteration in the price of corn, L. — A make-weight, over-weight, that which turns the scales: eo (bello) quantumcumque virium momentum addiderint, rem omnem inclinaturos, L.— An expenditure of strength, decisive effort, exertion: haud maiore momento fusi Galli sunt, quam, etc., L.— A short time, brief space, moment, instant: parvis momentis multa natura adfingit: momento temporis, in a moment, L.: horae momento, on the instant, H.: momento unius horae, L.: momentum ut horae pereat, that a short hour be lost, Ph.— A little way: parvo momento antecedere, Cs.—Fig., a cause, circumstance, weight, influence, importance, moment: saepe in bello parvis momentis magni casūs intercederent, by trifling circumstances, Cs.: momenta omnia observare, all the circumstances: unam quamque rem momento suo ponderare, according to its importance: magnum in utramque partem momentum habere, influence, Cs.: nullum momentum in dando regno facere, decisive influence, L.: magnum attulit nostris ad salutem momentum, contributed largely, Cs.: cave quicquam habeat momenti gratia, influence: perpendens momenta officiorum, motives: parva momenta in spem metumque inpellere animos, trifling occasions, L.: momenta potentia, motives, O.: praebe nostrae momenta saluti, promote, O.: levi momento aestimare, prize lightly, Cs.: nullius momenti apud exercitum futurum, N.: levioris momenti consultatio, unimportant, L.: res maximi ad omnia momenti, L.: iuvenis, maximum momentum rerum civitatis, a power in the state, L.

    palātium ī, n    [Pales], the Palatine hill, on which was the residence of Augustus ; hence, in plur, a palace: Romana, V.: secreta palatia matris, the temple of Cybele, Iu.: magni palatia caeli, the palace of the sky, O.

    parvolus or parvulus adj. dim.    [parvus], very small, little, petty, slight: pueri: parvola magni formica laboris, H.: impulsio: res, H.: proelium, skirmish, Cs.—Of age, little, young: soror, T.: segmentatis dormisset parvula cunis, when a child, Iu.: mansuefieri ne parvuli quidem (ursi) excepti possunt, even when caught young, Cs.— As subst: a parvulo, from childhood, T.: ab parvulis, from their infancy, Cs.

    pendō pependī, pēnsus, ere    [PAND-], to suspend, weigh, weigh out: pensas examinat herbas, O.— To weigh out in payment, pay, pay out: stipendium quotannis, Cs.: pecuniam Pisoni: populo mercedem, Iu.—Fig., to pay, suffer, undergo: mihi tergo poenas, T.: poenas temeritatis: satis pro temeritate unius hominis suppliciorum pensum esse, L.: capitis poenas, O.— To weigh, ponder, consider, deliberate upon, decide: eam (rem) penditote: in philosophiā res spectatur, non verba penduntur.— To value, esteem, regard: quem tu vidisse beatus Non magni pendis, H.: Quae dico parvi pendunt, esteem lightly, T.: nili, care nothing for, T.: non flocci pendere, T.— Intrans, to weigh, be heavy: talentum ne minus pondo octoginta Romanis ponderibus pendat, L.

    penetrālis e, adj.    [penetro], piercing, penetrating, inward, inner, internal, interior, innermost: adyta, V.: foci.—As subst n., an inner part, interior, inside space, inner room: penetrale urbis, L.—Usu. plur: fausta (of the palace of Augustus), H.: in ipsis penetralibus (Britanniae), Ta.: veterum regum, inner chambers, V.: magni amnis, O.: Vestae, i. e. the poet's sanctum, H.

   perīculum or (poet.) perīclum ī, n    [1 PAR-], a trial, experiment, attempt, test, proof, essay: fac periculum in litteris, T.: priusquam periclum faceret, Cs.: meae fidei periculum facere. — An attempt, essay: in isto periculo veritatem exigere (of a poem).— Risk, hazard, danger, peril: Non fit sine periclo facinus magnum, T.: salus sociorum summum in periculum vocatur: obire pericula ac labores, L.: periculum adire capitis, run the risk of life: suscipere, take upon oneself: facessere innocenti: aliis facere, S.: si mihi periculum crearetur ab eo: periculis vobiscum adero, S.: erat magni periculi res dimicare, etc., Cs.: non est periculum, ne id facere non possit: in periculum se committere, get into danger: extrahere ex periculo, release from danger: esse in periculo: a securi negat ei periculum esse, that danger threatens him: meo periculo, at my risk.—A trial, action, suit at law: meus labor in privatorum periculis: hunc in periculis defendere, N.— A judicial record, judgment-roll: petivit, ut in periculo suo inscriberent, etc., N.: pericula magistratuum.

    pondus eris, n    [PAND-], a weight: pondera ab Gallis adlata iniqua, L.: taleae ferreae ad certum pondus examinatae, Cs.— A heavy body, weight, mass, load, burden: in terram feruntur omnia suo nutu pondera: innumerabile auri: magnum argenti, Cs.: immania pondera baltei, V.: gravis maturo pondere venter, O.— Weight, gravity, heaviness: gravitate ferri et pondere: magni ponderis saxa, Cs.— Plur, balance, equilibrium: pendebat in aëre tellus Ponderibus librata suis, O.: trans pondera dextram Porrigere, out of balance, i. e. so as to fall over, H.—Fig., weight, consequence, importance, consideration, influence, authority: si tutoris auctoritas apud te ponderis nihil habebat: grave ipsius conscientiae pondus est: id est maximi ponderis: omnium verborum ponderibus est utendum, verbal effects: fabula sine pondere et arte, H.: nulla diu femina pondus habet, i. e. firmness, Pr.— A burden, load, weight: rerum, O.: amara senectae Pondera, O.

    pretium ī, n    [PRA-], a price, money value, value in exchange: pretia praediorum: duobus pretiis idem frumentum vendere: certa pretia constituere, fix: urbem pretio posuit, paid, V.: vectigalia parvo pretio redempta, cheaply, Cs.: pretio mercari ordinem senatorium, purchase: pactum pro capite, ransom: captivos pretio remittere, for a ransom, Cu.: tripodes pretium victoribus, prize, V.: rude, money, O.: In pretio pretium nunc est, wealth, O.: converso in pretium deo, i. e. a shower of gold, H.— Value, worth: agrum preti maioris nemo habet, T.: alicuius preti esse, of any value: in pretio esse, to be esteemed, L.: aurum in pretio habent, prize, Ta.: pudebat libertatis maius esse apud feminas pretium, etc., Cu.— Pay, hire, wages, bribe: Metellum pretio conrumpere: pretio adductus eripere patriam: sine pretio varium ius fuisse, bribery.—Fig., worth, value, esteem: homines magni preti: operae eorum pretium facere, value their services, L.: sive aliquod morum Est pretium, O.— Recompense, return, reward: pretium recte facti triumphum habere, L.: pretium debito beneficio addere, L.: satis ampla pretia, prizes, L.: Est pretium curae cognoscere, etc., it is worth the trouble, Iu.—With operae, a return for trouble, worth the effort, worth while: si nihil quod operae pretium esset fecerant: facturusne operae pretium sim, produce a work worth the pains, L.: operae pretium habent libertatem, i. e. their service is well rewarded by freedom, L.: ratus captā urbe, operae pretium fore, a prize, S.— Recompense, punishment: pretium ob stultitiam fero, T.: peccare nefas, aut pretium est mori, H.: sceleris, Iu.