Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

in+hoc+loco+sunt+res+la+ru

  • 101 mancupium

    mancĭpĭum ( mancŭpĭum), ii (the contr. form of the gen., mancipi, like imperi, ingeni, etc., predominates in jurid. lang.), n. [manceps], a taking by hand; hence, law t. t., the formal acceptance, the taking possession of a purchase and sale (corresponding to the formal delivery by the vendor; cf. the feudal livery of seisin, etc.); the legal, formal purchase of a thing: est autem mancipatio imaginaria quaedam venditio: quod et ipsum jus proprium civium Romanorum est. Eaque res ita agitur: adhibitis non minus quam quinque testibus civibus Romanis puberibus et praeterea alio ejusdem condicionis, qui libram aeneam teneat, qui appellatur libripens, is qui mancipio accipit, rem tenens ita dicit: hunc ego hominem ex jure Quiritium meum esse aio, isque mihi emptus est hoc aere aëneaque libra: deinde aere percutit libram, idque aes dat ei, a quo mancipio accipit, quasi pretii loco. Eo modo et serviles et liberae personae mancipantur: animalia quoque, quae mancipi sunt, quo in numero habentur boves, equi, muli, asini;

    ita praedia tam urbana quam rustica, quae et ipsa mancipi sunt, qualia sunt Italica, eodem modo solent mancipari. In eo solo praediorum mancipatio a ceterorum mancipatione differt, quod personae serviles et liberae, item animalia quae mancipi sunt, nisi in praesentia sint, mancipari non possunt, adeo quidem, ut eum, qui mancipio accipit, apprehendere id ipsum, quod ei mancipio datur, necesse sit: unde etiam mancipatio dicitur, quia manu res capitur: praedia vero absentia solent mancipari,

    Gai. Inst. 1, 119 sq.:

    hoc in mancipio Marius non dixerat,

    at the sale, Cic. Off. 3, 16, 67; cf.:

    cum M. Marius Graditianus aedes Auratae vendidisset, neque in mancipii lege dixisset, etc.,

    in the contract of sale... in the sale, id. de Or. 1, 39, 178.—
    II.
    Transf.
    A.
    A possession, property, right of ownership, acquired by such purchase: mancipio dare, and accipere, to give or take possession of by way of formal seizure (on the case of mancipio, v. Roby, Gram. 2, § 1243): Ca. Memini et mancipio tibi dabo. Cu. Egon' ab lenone quicquam Mancipio accipiam? quibus sui nihil est nisi una lingua? Plaut. Curc. 4, 2, 8; Cic. Att. 13, 50, 2:

    ille aedis mancupio aps te accepit,

    Plaut. Trin. 2, 4, 19:

    egomet ei me mancupio dabo,

    id. Mil. 1, 1, 23:

    finge mancipio aliquem dedisse id, quod mancipio dari non potest,

    Cic. Top. 10, 45:

    esse in mancipio alicujus,

    to be the property of any one, Gell. 18, 6, 9:

    mancupio aedis poscere,

    Plaut. Most. 5, 1, 42.— Esp., in the Roman law, things were classified as res mancipi (for mancipii; also,

    res mancupi for mancupii) and res nec mancipi, i. e. things transferrible only by formal mancipation, and things transferrible by mere delivery,

    Gai. Inst. 2, 15 sqq.; 59; 65; Ulp. Fragm. 19, 1 sqq. (cf. Maine, Ancient Law, chap. viii.):

    in iis rebus repetendis, quae mancipi sunt,

    Cic. Mur. 2:

    abalienatio est ejus rei, quae mancipi est, aut traditio alteri nexu aut in jure cessio,

    id. Top. 5.—
    2.
    Trop.:

    vitaque mancipio nulli datur, omnibus usu,

    Lucr. 3, 971: fortuna nihil dat mancipio, bestows nothing as a property or constant possession, Sen. Ep. 72, 9.—
    B.
    Concr., a slave obtained by mancipium:

    mancipia, quae dominorum sunt facta nexu aut aliquo jure civili,

    Cic. Par. 5, 1, 35; id. Att. 8, 11, 4.—
    2.
    In gen., a slave:

    Edepol mancipium scelestum,

    Plaut. Ep. 5, 2, 20; cf. id. Truc. 2, 2, 18; id. Capt. 5, 2, 1:

    mancipiis locuples eget aeris Cappadocum rex,

    Hor. Ep. 1, 6, 39:

    mancipia argento parata,

    purchased slaves, Liv. 41, 6: mancipium Caesaris, Tac. A. 2, 2:

    nudum olido stans Fornice,

    Juv. 11, 172; 9, 120; Vulg. Apoc. 18, 13.—
    3.
    Trop. ( poet. and in post-Aug. prose):

    jurat, Se fore mancipium tempus in omne tuum,

    thy slave, servant, Ov. P. 4, 5, 40:

    omnis Musae,

    Petr. 68:

    Christi,

    Prud. Apoth. 476.

    Lewis & Short latin dictionary > mancupium

  • 102 semol

    sĭmŭl (ante-class. also sĕmŭl, Plaut. Trin. prol. p. 97 Ritschl; v. infra; and sĕmŏl, C. I. L. 1175 fin.; cf. Lorenz ad Plaut. Most. 96; cf. also simitu. The final l of simul was scarcely pronounced in the vulg. lang., and in comic poetry does not make position with an initial consonant following; v. Corss. Ausspr. 2, p. 643 sq.; Lorenz ad Plaut. Ps. 567), adv. [Sanscr. sama-; Gr. hama, homos]; cf. semel, = eodem tempore, una, at the same time, together, at once, as soon as.
    I.
    Referring, as temporal adverb, to plural nouns of the same sentence, and representing persons or things as acting, happening, etc., simultaneously.
    1.
    After a plural subject:

    hunc ambo in saxo semul sedent ejecti,

    Plaut. Rud. prol. 72:

    multa concurrunt simul,

    Ter. And. 3, 2, 31:

    (duo homines) simul cenare voluerunt,

    Cic. Inv. 2, 4, 14:

    Zmyrnae cum simul essemus compluris dies,

    id. Rep. 1, 8, 13:

    tres simul soles effulserunt,

    Liv. 41, 21 fin.:

    tria simul agmina populabantur Indos,

    Curt. 9, 10, 7:

    duo simul hujusmodi personae Ciceroni obstiterunt,

    Quint. 11, 1, 69:

    Othonem multa simul exstimulabant,

    Tac. H. 1, 21; Cic. Fam. 9, 1, 2; id. Att. 5, 10, 5; Liv. 21, 33, 3; 41, 2 init.; Curt. 4, 15, 22.—Sometimes the logical subject is understood:

    multos modios salis simul (i. e. amicis) edendos esse,

    Cic. Lael. 19, 67.—Sometimes both the subject and predicate are understood:

    quare si simul (i. e. nos agere) placebit,

    Cic. Fam. 5, 19, 2.—
    2.
    With a plur. object:

    (Alcumena) uno partu duos peperit semul,

    Plaut. Am. 5, 2, 8:

    duas res simul nunc agere decretum'st mihi,

    Plaut. Merc. prol. 1:

    si duos consules simul ex Italia ejectos... res publica tenere potuisset,

    Cic. Phil. 13, 14, 29:

    ambo cum simul conspicimus,

    Liv. 40, 46 init.:

    simul omnibus portis erupit,

    id. 40, 48 fin.; cf. Auct. Her. 3, 12, 22; Liv. 8, 37, 5; 21, 60; 40, 30; 42, 7; Curt. 5, 9, 1; Quint. 10, 1, 76; 10, 3, 23; 10, 7, 16.—So with singular implying a plural:

    tota (urbs) simul exsurgere aedificiis coepit,

    Liv. 6, 4, 6:

    totam simul causam ponit ante oculos,

    Quint. 6, 1, 1.—After an adverb. implying a plural noun:

    igitur undique simul (i. e. ex omnibus locis simul) speculatores citi sese ostendunt,

    Sall. J. 101, 1.—
    3.
    Referring [p. 1703] to plural attributes:

    omnium simul rerum... discrimine proposito,

    Liv. 6, 35, 6:

    multarum simul civitatium legati Romam convenerunt,

    id. 43, 6, 1.—
    4.
    Referring to an attributive participle understood:

    multitudo plurium simul gentium (= simul eodem loco versantium),

    Liv. 44, 45:

    trium simul bellorum victor (= eodem tempore gestorum),

    id. 6, 4, 1:

    inter duo simul bella,

    id. 7, 27, 7:

    tot simul malis victi,

    Curt. 4, 4, 12.
    II.
    Referring to nouns, etc., connected by the preposition cum: simul cum = una cum (v. una, s. v. unus), together with:

    novi (illum) cum Calcha semul,

    Plaut. Men. 5, 2, 48:

    jube in urbem veniat jam tecum semul,

    id. Most. 4, 2, 26:

    qui ipsus equidem nunc primum istanc tecum conspicio semul?

    id. Am. 2, 2, 122:

    me misisti ad portum cum luci semul,

    id. Stich. 2, 2, 40:

    quae (amicitia) incepta a parvis cum aetate adcrevit simul,

    Ter. And. 3, 3, 7:

    simul consilium cum re amisti?

    id. Eun. 2, 2, 10:

    Critolaum simul cum Diogene venisse commemoras,

    Cic. Or. 2, 38, 100:

    Hortensius tecum simul pro Appio Claudio dixit,

    id. Brut. 64, 230:

    cum corporibus simul animos interire,

    id. Lael. 4, 13:

    vobiscum simul considerantis,

    id. Rep. 1, 46, 70:

    testamentum Cyri simul obsignavi cum Clodio,

    id. Mil. 18, 48:

    simul cum lege Aelia magistratum iniit,

    id. Att. 1, 16, 13:

    simul cum lumine pandit,

    id. Arat. 704 (452):

    simul cum moribus immutatur fortuna,

    Sall. C. 2, 5:

    cum anima simul,

    id. ib. 33, 4:

    simul cum occasu solis,

    id. J. 91, 2:

    simul cum dono designavit templi finis,

    Liv. 1, 10, 5:

    si (dictator) se (Fabium) simul cum gloria rei gestae extinxisset,

    id. 8, 31, 7:

    ut cresceret simul et neglegentia cum audacia hosti,

    id. 31, 36, 7; cf. Plaut. Am. 2, 2, 136; id. Aul. 4, 4, 28; id. Bacch. 4, 1, 5; id. Cist. 4, 2, 105; id. Ep. 1, 1, 39; id. Men. prol. 27; 2, 3, 54; 5, 1, 36; id. Merc. 2, 1, 31; id. Most. 1, 2, 17; Cic. Ac. 1, 1, 13; id. Tusc. 3, 18, 40; id. de Or. 2, 33, 142; 3, 3, 10; id. Arch. 12, 30; id. Sest. 22, 50; id. Fam. 15, 4, 8; Liv. 1, 31, 3; Nep. 3, 2; 11, 3; 18, 3; 23, 6; Quint. 11, 3, 65; Hor. Epod. 1, 8; id. S. 1, 1, 58.—Strengthened by una:

    quippe omnes semul didicimus tecum una,

    Plaut. Poen. 3, 1, 50; cf. id. Most. 4, 3, 43.—With ellipsis of mecum:

    qui scribis morderi te interdum quod non simul sis,

    Cic. Att. 6, 2, 8.—Freq. cum eo (eis, etc.) must be supplied after simul, likewise, together with him, them, etc.:

    in vigiliam quando ibat miles, tum tu ibas semul (i. e. cum eo)?

    Plaut. Ps. 4, 7, 86:

    cum simul P. Rutilius venisset,

    Cic. Rep. 1, 11, 17:

    hos qui simul erant missi, fallere,

    id. Rosc. Am. 38, 110:

    prae metu ne simul (i. e. cum iis) Romanus irrumperet,

    Liv. 5, 13, 13:

    extra turbam ordinem conlocuntur semul (i. e. inter se),

    Plaut. Am. 1, 1, 69; cf. id. ib. 2, 2, 180; Cic. Pis. 34, 84; Liv. 6, 11, 5; Curt. 8, 13, 3.—Simul with abl. alone = cum with abl. ( poet. and in post-Aug. prose; cf. Gr. hama with dat.):

    simul his,

    Hor. S. 1, 10, 86:

    quippe simul nobis habitat,

    Ov. Tr. 5, 10, 29:

    his simul,

    Sil. 3, 268:

    Magnetibus simul transmissi,

    Tac. A. 4, 55:

    quindecimviri septemviris simul,

    id. ib. 3, 64; cf. id. ib. 6, 9; Sil. 5, 418; Sen. Troad. 1049.
    III.
    Referring to a preceding adverb. clause, at the same time, i.e. as that of the action described:

    juris ubi dicitur dies, simul patronis dicitur,

    Plaut. Men. 4, 2, 17:

    quamquam ego vinum bibo, at mandata hau consuevi semul bibere una (= bibere quom vinum bibo, una cum vino),

    id. Pers. 2, 1, 3:

    quando nihil sit (quod det), semul amare desinat,

    id. Ps. 1, 3, 73 Fleck.:

    ubi res prolatae sunt, quom rus homines eunt, semul prolatae res sunt nostris dentibus,

    id. Capt. 1, 1, 10; id. Ps. 4, 7, 84; cf.:

    domum numquam introibis, nisi feres pallam simul (i. e. cum introibis),

    Plaut. Men. 4, 2, 104.
    IV.
    Referring to two or more co-ordinate terms or facts representing these as simultaneous, and at the same time, and also, both... and ( at once), together.
    1.
    Referring to co-ordinate terms of the same sentence.
    a.
    Simul preceding all the coordinate terms which are connected by et, ac, atque, que, or by et... et (freq. in the histt.):

    semul flere sorbereque haud facile est,

    Plaut. Most. 3, 2, 104:

    Q. Hortensi ingenium simul aspectum et probatum est,

    Cic. Brut. 64, 228: Bomilcar, simul cupidus incepta patrandi, et timore socii anxius, Sall. J. 70, 5:

    dicenti lacrimae simul spiritum et vocem intercluserunt,

    Liv. 40, 16 init.:

    quae simul auxilio tribunicio et consensu plebis impediri coepta,

    id. 6, 27, 9:

    Lycios sub Rhodiorum simul imperio et tutela esse,

    id. 41, 6 fin.:

    Priverni qui simul a Fundanis ac Romanis defecerunt,

    id. 8, 19, 11:

    simul divinae humanaeque spei pleni pugnam poscunt,

    id. 10, 40, 1:

    eximio simul honoribus atque virtutibus,

    id. 6, 11, 3:

    obruit animum simul luctus metusque,

    id. 42, 28; 5, 26, 10; Val. Max. 5, 2, 6:

    simul ipsum Vitellium contemnebant metuebantque,

    Tac. H. 2, 92; cf. Liv. 3, 38, 12; 3, 50, 12; 5, 7, 3; 6, 18, 5; 6, 33, 9; 6, 40, 4; 9, 12, 4; 27, 51, 12; Caes. B. G. 7, 48; Curt. 5, 4, 30; Sen. Q. N. 2, 54, 2.—So with three or more co-ordinate terms, either all connected by et, Caes. B. G. 4, 24, 2; Quint. 1, 12, 3; 10, 7, 23;

    or asyndetic: nunc simul res, fides, fama, virtus, decus deseruerunt,

    Plaut. Most. 1, 2, 60.—
    b.
    Simul after all the coordinate terms (mostly ante-class.):

    nunc operam potestis ambo mihi dare et vobis simul,

    Plaut. Men. 5, 9, 40:

    faxo et operam et vinum perdiderit simul,

    id. Aul. 3, 6, 42:

    ut si quis sacrilegii et homicidii simul accusetur,

    Quint. 12, 1, 4; cf. Plaut. Capt. 3, 5, 92; id. Men. 3, 3, 16; Mart. 11, 58, 10.—
    c.
    Simul after the first of the co-ordinate terms (so not in Cic.):

    convenit regnum simul atque locos ut haberet,

    Naev. Bell. Pun. 1, 6, fr. 3:

    oculis simul ac mente turbatum,

    Liv. 7, 26, 5:

    quod ubi auditum simul visumque est,

    id. 8, 39, 7:

    pulvere simul ac sudore perfusum,

    Curt. 3, 5, 2:

    terrestri simul navalique clade,

    id. 4, 3, 14:

    vota nuncupabantur simul et solvebantur,

    Val. Max. 6, 9, ext. 5:

    qui ima simul ac summa foveret aequaliter,

    Sen. Ep. 90, 25; cf. Liv. 4, 32, 12; Curt. 3, 8, 23; 6, 5, 19; 8, 5, 1; Quint. 10, 1, 30.—In post-Aug. prose without any temporal idea, = as well as:

    populi Romani facta simul ac dicta memoratu digna... deligere constitui,

    Val. Max. 1 prol.; so id. 1, 1, 9.—
    d.
    Placed before the last term.
    (α).
    Simul et (= simul etiam), and at the same time, and also:

    Jugurtha, postquam oppidum Capsam aliosque locos munitos, simul et magnam pecuniam amiserat,

    Sall. J. 97, 1:

    Marium fatigantem de profectione, simul et invisum et offensum,

    id. ib. 73, 2:

    Marius hortandi causa, simul et nobilitatem exagitandi, contionem advocavit,

    id. ib. 84, 5:

    milites modesto imperio habiti, simul et locupletes,

    id. ib. 92, 2:

    Perseus cum adventu consulis, simul et veris principio strepere omnia cerneret,

    Liv. 44, 34 fin.; cf. Hor. C. 1, 20, 6.—
    (β).
    Simulque (rare):

    ut (materia) fragilis incumberet, simulque terra umore diluta,

    Curt. 8, 10, 25.—
    (γ).
    Simul, without any conjunction (so in Cic., but only poet.):

    Neptuno grates habeo et tempestatibus, semul Mercurio qui, etc.,

    Plaut. Stich. 3, 1, 3:

    Electra Stereopeque, simul sanctissima Maja,

    Cic. Arat. 270 (36):

    inter solis iter, simul inter flamina venti,

    id. ib. 342 (101):

    ambiguus consilii, num Dyrrhachium pedite atque equite, simul longis navibus mare clauderet,

    Tac. H. 2, 83. —
    e.
    Inserted in the last term ( poet.):

    memor Actae non alio rege puertiae, Mutataeque simul togae,

    Hor. C. 1, 36, 9;

    interea Maecenas advenit atque Coccejus, Capitoque simul Fontejus,

    id. S. 1, 5, 32.—
    2.
    Referring to two or more co-ordinate clauses or sentences.
    a.
    Et simul or simulque:

    contundam facta Talthybi, contem namque omnes nuntios, semulque cursuram meditabor ad ludos Olympios,

    Plaut. Stich. 2, 1, 34:

    eamus, et de istac simul consilium volo capere una tecum,

    i. e. while going, Ter. Eun. 3, 5, 65:

    quod... et simul quia,

    Lucr. 5, 1181:

    ratio Ecquaenam fuerit origo... et simul ecquae sit finis, etc.,

    id. 5, 1213:

    sed iidem illi ita mecum loquuntur... et simul admonent quiddam quod cavebimus, etc.,

    Cic. Phil. 1, 11, 28:

    ex tuis litteris cognovi festinationem tuam, et simul sum admiratus cur, etc.,

    id. Fam. 7, 8, 1:

    emergit Nixi caput, et simul effert sese clara Fides et, etc.,

    id. Arat. 713 (460):

    postquam Rutilium consedisse accepit, simulque ex Jugurthae proelio clamorem augeri,

    Sall. J. 52, 6:

    equites ex equis desiliunt, simulque et hosti se opponunt, et animos peditum accendunt,

    Liv. 3, 62, 8:

    tum rigere omnibus corpora... et simul lassitudine et... fame etiam deficere,

    id. 21, 54, 9; 41, 3; Cic. Arat. 504 (259); 545 (299); Curt. 4, 2, 21; Quint. 2, 5, 13.—
    b.
    Simul with autem or enim, introducing the second sentence:

    salve! simul autem vale!

    Plaut. Merc. 5, 1, 1: augeamus sane suspicionem tuam;

    simul enim augebimus diligentiam,

    Cic. Marc. 7, 22.—
    c.
    Simul preceding co-ordinate sentences, generally connected by et... et, but also by a single copulative conjunction:

    simul enim et rei publicae consules, et propones ei exempla ad imitandum,

    Cic. Phil. 10, 2, 5:

    illa autem altera ratio quae simul et opinionem falsam tollit, et aegritudinem detrahit,

    id. Tusc. 4, 28, 60:

    simul et inopiam frumenti lenire, et ignaris omnibus parare,

    Sall. J. 91, 1:

    nullus portus erat qui simul et omnis onerarias caperet, et tecta legionibus praeberet,

    Liv. 32, 18, 3:

    simul et cohors invasit, et ex omnibus oppidi partibus... concurrerunt,

    id. 32, 24, 3: simul Metelli imagines dereptae, et missi qui Antonio nuntiarent. Tac. H. 3, 13; cf. Suet. Caes. 57.—
    3.
    Referring to co-ordinate clauses introduced by subordinating conjunctions:

    Mnesilochum ut requiram atque ut eum mecum ad te adducam semul,

    Plaut. Bacch. 3, 5, 2:

    tantum faciam ut notam apponam... et simul significem, etc.,

    Cic. Fam. 13, 6, 2:

    quod eo liberius ad te seribo, quia nostrae laudi favisti, simulque quod video non novitati esse invisum meae,

    id. ib. 1, 7, 8; 7, 10, 3.—If used in connecting dependent clauses, simul often stands for a co-ordinating conjunction; v. VI. infra.
    V.
    Introducing an independent sentence, at the same time, also, likewise (cf.: itaque, igitur, deinde, tum, etc.).
    1.
    Simul alone:

    ego Tiresiam consulam quid faciundum censeat: semul hanc rem ut facta est eloquar,

    Plaut. Am. 5, 1, 77:

    sequimini! simul circumspicite ne quis adsit arbiter,

    id. Mil. 4, 4, 1:

    alterum ipse efficiam ut attente audiatis. Simul illud oro: si, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10:

    hoc proprium virtutis existimant... simul hoc se fore tutiores arbitrantur,

    Caes. B. G. 6, 23:

    Valerio Samnitium legiones occurrunt... simul in Campanos stimulabat ira,

    Liv. 7, 32, 3:

    tibi (Apollo) decimam partem praedae voveo. Te simul, Juno, precor ut, etc.,

    id. 5, 21, 3.—
    2.
    More freq. simul et (= etiam):

    quia videbitur Magis verisimile id esse... simul et conficiam facilius ego quod volo,

    Ter. Heaut. 4, 5, 55:

    nolite committere ut in re tam inveterata quidquam novi sentiatis. Simul et illa omnia ante oculos vestros proponite, etc.,

    Cic. Balb. 28, 65:

    demonstravi haec Caecilio. Simul et illud ostendi, me ei satisfacturum,

    id. Att. 1, 1, 4:

    legati jam reverterant... simul venerant et ab rege Perseo oratores qui, etc.,

    Liv. 41, 19 med.:

    ipse ad Sycurium progressus, opperiri ibi hostium adventum statuit. Simul et frumentari passim exercitum jubet,

    id. 42, 54 fin.; cf. Plaut. Stich. 5, 5, 14; Cic. Or. 2, 85, 349; id. Q. Fr. 1, 1, 12, § 34; id. Prov. Cons. 15, 36; id. Balb. 25, 56; id. Arat. 618 (372); 628 (382); 707 (454); 721 (468); Caes. B. G. 1, 19; 6, 8; Sall. C. 30, 2; id. J. 100, 3; Liv. 8, 9, 13; 8, 32, 5; 10, 3, 2; 40, 32; 4, 49, 3; Tac. H. 1, 1; 1, 52; 2, 53; 3, 15; 3, 18; 3, 20; 3, 29; 3, 42; 3, 82.
    VI.
    Simul itself stands as co-ordinating conjunction, to connect dependent clauses represented as contemporaneous, and at the same time, and also (not ante-class.; rare in Cic.;

    freq. in the histt.): ei Verres possessionem negat se daturum, ne posset patronum suum juvare, simul ut esset poena quod, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 47, § 124:

    omnes vocat ad diripiendos Eburones, ut potius Gallorum vita quam legionarius miles periclitetur, simul ut... pro tali facinore stirps et nomen civitatis tollatur,

    Caes. B. G. 6, 34: quippe foedum hominem a republica procul esse volebat;

    simul quia boni complures praesidium in eo putabant,

    Sall. C. 19, 2:

    cujus de virtute, quia multi dixere, praetereundum puto, simul ne per insolentiam quis existumet memet studium meum laudando extollere,

    id. J. 4, 2:

    nihil horum... discere cum cerneret posse, simul et tirocinio et perturbatione juvenis moveretur, etc.,

    Liv. 39, 47:

    a sermone Graeco puerum incipere malo, quia Latinum vel nobis nolentibus perhibet, simul quia disciplinis quoque Graecis prius instruendus est,

    Quint. 1, 1, 12; Sall. J. 20, 1; Liv. 39, 33, 1; 8, 6, 11; Caes. B. C. 43, 2; Sall. C. 20, 3; 56, 5; Liv. 3, 50, 10; 40, 36 init.; Tac. H. 1, [p. 1704] 70;

    2, 15.—So, connecting participial expressions or adverbial phrases with dependent clauses: his amicis confisus Catilina, simul quod aes alienum ingens erat, et quod... opprimendae reipublicae consilium cepit,

    Sall. C. 16, 4:

    hi, quod res in invidia erat, simul et ab Numidis obsecrati,

    id. J. 25, 5:

    ob eam iram, simul ut praeda militem aleret, duo milia peditum... populari agrum jussit,

    Liv. 21, 52, 5; 3, 66, 3:

    equites praemisit speculatum, simul ut ignem exstinguerent,

    Curt. 4, 10, 11:

    Otho, quamquam turbidis rebus, etc., simul reputans non posse, etc.,

    Tac. H. 1, 83 init.:

    committere igitur eum (locum) non fidelissimis sociis noluit, simul quod ab illa parte urbis navibus aditus ex alto est,

    Cic. Verr. 2, 5, 32, § 84; Liv. 9, 2, 5; Tac. H. 1, 70 fin.; 2, 28; 2, 30.
    VII.
    Simul. as co-ordinating conjunction, is frequently placed before each of the co-ordinate terms (simul... simul = hama men... hama de), partly... partly; not only... but at the same time (not anteAug.).
    1.
    With independent clauses:

    simul castra oppugnabantur, simul pars exercitus ad populandum agrum Romanum missa,

    Liv. 3, 5, 2:

    accolas Hannibal simul perlicit ad naves fabricandas, simul et ipsi traici exercitum cupiebant,

    id. 21, 26, 7:

    ab his simul custodes trucidari coepti, simul datum signum armatis ut ex insidiis concurrerent,

    id. 9, 25, 8:

    simul gratias agit, simul gratulatur quod, etc.,

    Curt. 6, 7, 15; cf. Verg. A. 1, 631 sq.; 2, 220 sqq.; 12, 268; Liv. 1, 9, 5.—
    2.
    With dependent clauses:

    venit ad quaerendum, simul quod non deducerent praesidia, simul quod in Bithyniam auxilia missi forent,

    Liv. 39, 46 fin.:

    Perseus cum audisset, simul Meliboeam a consulis exercitu oppugnari, simul classem Iolci stare,

    id. 44, 13 init.:

    consul ad Phylan ducit, simul ut praesidium firmaret, simul ut militi frumentum divideret,

    id. 44, 8, 1:

    simul questi... simul nuntiantes,

    id. 42, 46:

    plus quam imponebatur oneris recepi, simul ut pleniore obsequio demererer amantissimos mei, simul ne... alienis vestigiis insisterem, Quint. prooem. 3.—Rarely connecting a dependent clause with an independent sentence: Athenas ierant, simul ut pro legatione praemio esset honos, simul peritos legum peregrinarum ad condenda nova jura usui fore credebant,

    Liv. 3, 35, 5; cf. Verg. A. 12, 758.—
    3.
    Co-ordinating dependent clauses with adverbial phrases:

    Germani frequenter in castra venerunt, simul sui purgandi causa, simul ut de induciis impetrarent,

    Caes. B. G. 4, 13:

    Philippus, simul ne ocio miles deterior fieret, simul avertendae suspicionis causa... in Maedicam ducere pergit,

    Liv. 40, 21, 1. —
    4.
    Connecting single nouns or phrases belonging to the same predicate:

    cum simul fragor rupti pontis, simul clamor Romanorum impetum sustinuit,

    Liv. 2, 10, 10:

    ad se simul legatos, simul milites missos,

    id. 42, 52 med.:

    et Romae simul dilectu, simul tributo conferendo laboratum est,

    id. 5, 10, 3:

    increpando simul temeritatem, simul ignaviam,

    id. 2, 65, 4:

    tum vero si mul ab hostibus, simul ab iniquitate loco rum Poeni oppugnabantur,

    id. 21, 33, 5:

    inter simul complorationem feminarum, simul nefandam caedem,

    id. 41, 11:

    simul a mari, simul a terra ingredienti,

    id. 44, 12 med.; cf. Tac. A. 1, 49; 14, 40; id. Agr. 25; 36; 41; Verg. G. 3, 201; id. A. 1, 513; Hor. S. 2, 2, 73.
    VIII.
    Simul, in connection with ac, atque (also written in one word,

    sĭmŭlac

    , sĭmŭlatque), rarely with ut, and very rarely with et, is used as subordinating, temporal conjunction, as soon as. For simulac, etc., simul alone is freq.
    1.
    Simul ac: simul ac lacrimas de ore noegeo (i. e. candido) detersit, Liv. And. ap. Fest. p. 174 Mull.:

    Demenaetum simul ac conspexero hodie,

    Plaut. As. 2, 4, 73:

    non simul ac se ipse commovit, sensit quid intersit,

    Cic. Ac. 2, 16, 51:

    si simul ac procul conspexit armatos, recessisset,

    id. Caecil. 16, 46:

    dicebam, simul ac timere desisses, similem te futurum tui,

    id. Phil. 2, 35, 89:

    Alcibiades, simul ac se remiserat, dissolutus reperiebatur,

    Nep. Alcib. 1. 4:

    at mihi plaudo Ipse domi, simul ac nummos contemplor in arca,

    Hor. S. 1, 1, 67; cf. Cic. N. D. 1, 38, 108; id. Fam. 15, 16, 2; id. Planc. 41, 98; id. Phil. 4, 1, 1; id. Verr. 2, 2, 19, § 46; id. Or. 2, 27, 117; Verg. A. 4, 90; 12, 222; Ov. M. 2, 167; Hor. S. 1, 2, 33; 1, 4, 119; 1, 8, 21.—Strengthened by primum (= ut primum):

    simul ac primum ei occasio visa est, quaestor consulem deseruit,

    Cic. Verr. 2, 1, 13, § 34; so id. ib. 2, 1, 52, § 138; id. Phil. 4, 1, 1; Suet. Caes. 30; id. Ner. 43.—
    2.
    Simul atque:

    L. Clodius, simul atque introductus est, rem conficit,

    Cic. Clu. 14, 40:

    simul atque increpuit suspicio tumultus, artes ilico nostrae conticescunt,

    id. Mur. 10, 22:

    simul atque audivit ejus interitum, suo Marte res suas recuperavit,

    id. Phil. 2, 37, 95:

    simul atque enim se infiexit hic rex in dominatum injustiorem, fit continuo tyrannus,

    id. Rep. 2, 26, 49:

    simul atque sibi hic adnuisset, numeraturum se dicebat,

    id. Quint. 5, 18:

    qui, simul atque in oppidum venerat, inmittebantur illi continuo Cibyratici canes,

    id. Verr. 2, 4, 21, § 47:

    simul atque de Caesaris adventu cognitum est,

    Caes. B. G. 5, 3, 3; cf. Cic. Planc. 41, 98; id. Phil. 8, 10, 31; Suet. Caes. 29; id. Galb. 7.—
    3.
    Simul ut (v. Madv. ad Cic. Fin. 2, 11, 33):

    simul ut experrecti sumus, visa illa contemnimus,

    Cic. Ac. 2, 16, 51:

    simul ut accepi a Seleuco litteras tuas, statim quaesivi, etc.,

    id. Fam. 6, 18, 1:

    nostros omnia consequi potuisse, simul ut velle coepissent,

    id. Tusc. 4, 2, 5; id. Q. Fr. 2, 5, 3 (6, 2):

    simul ut, qui sint professi, videro, dicam,

    id. Planc. 6, 14; id. Att. 10, 4, 12:

    nam simul ut supero se totum lumine Cancer extulit, extemplo cedit delapsa Corona,

    id. Arat. 596 (349).—
    4.
    Simul et:

    simul et quid erit certi, scribam ad te,

    Cic. Att. 2, 20, 2:

    ego ad te statim habebo quod scribam, simul et videro Curionem,

    id. ib. 10, 4, 12:

    quam accepi simul et in Cumanum veni,

    id. ib. 10, 16, 4; 16, 11, 6; id. Q. Fr. 2, 6, 3. In all these passages the Cod. Med. has simul et, which the editors variously changed into simulatque, simulac, simul ut, simul; so,

    omne animal simul et ortum est, se ipsum diligit,

    Cic. Fin. 2, 11, 33, where the vulg. has simul ut, and Madv. reads simul [et] ortum.—
    5.
    Simul ubi:

    quod simul ubi conspexit, equites emisit,

    Liv. 4, 18, 7 dub. Weissenb. ad loc.—
    6.
    Simul alone, = simul atque:

    simul herbae inceperint nasci,

    Cato, R. R. 48:

    hic simul argentum repperit, cura sese expedivit,

    Ter. Phorm. 5, 4, 4: simul limen intrabo, illi extrabunt illico, Afran. ap. Non. 104, 21 (Com. Rel. v. 5 Rib.):

    simul inflavit tibicen, a perito carmen agnoscitur,

    Cic. Ac. 2, 27, 86:

    nostri, simul in arido constiterunt, in hostes impetum fecerunt,

    Caes. B. G. 4, 26 fin.:

    simul increpuere arma, hostis pedem rettulit,

    Liv. 6, 24, 1; cf. Cic. Tusc. 4, 6, 12; id. Fin. 3, 6, 21; id. Arat. 594 (349); Caes. B. C. 1, 30, 3; Liv. 3, 62, 6; 4, 18, 6; 4, 31, 5; 4, 32, 6; 5, 25, 11; 8, 32, 2; 21, 55, 9; 44, 8 med.; 44, 19; 44, 44 fin.; Curt. 3, 11, 4; Phaedr. 3, 16, 16; Hor. C. 1, 12, 27; 3, 4, 37; Verg. G. 4, 232; Ov. F. 1, 567.—Strengthened by primum:

    simul primum magistratio abiit, dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    simul primum anni tempus navigabile praebuisset mare,

    id. 35, 44, 5 Weissenb. ad loc.; Suet. Caes. 30.

    Lewis & Short latin dictionary > semol

  • 103 semul

    sĭmŭl (ante-class. also sĕmŭl, Plaut. Trin. prol. p. 97 Ritschl; v. infra; and sĕmŏl, C. I. L. 1175 fin.; cf. Lorenz ad Plaut. Most. 96; cf. also simitu. The final l of simul was scarcely pronounced in the vulg. lang., and in comic poetry does not make position with an initial consonant following; v. Corss. Ausspr. 2, p. 643 sq.; Lorenz ad Plaut. Ps. 567), adv. [Sanscr. sama-; Gr. hama, homos]; cf. semel, = eodem tempore, una, at the same time, together, at once, as soon as.
    I.
    Referring, as temporal adverb, to plural nouns of the same sentence, and representing persons or things as acting, happening, etc., simultaneously.
    1.
    After a plural subject:

    hunc ambo in saxo semul sedent ejecti,

    Plaut. Rud. prol. 72:

    multa concurrunt simul,

    Ter. And. 3, 2, 31:

    (duo homines) simul cenare voluerunt,

    Cic. Inv. 2, 4, 14:

    Zmyrnae cum simul essemus compluris dies,

    id. Rep. 1, 8, 13:

    tres simul soles effulserunt,

    Liv. 41, 21 fin.:

    tria simul agmina populabantur Indos,

    Curt. 9, 10, 7:

    duo simul hujusmodi personae Ciceroni obstiterunt,

    Quint. 11, 1, 69:

    Othonem multa simul exstimulabant,

    Tac. H. 1, 21; Cic. Fam. 9, 1, 2; id. Att. 5, 10, 5; Liv. 21, 33, 3; 41, 2 init.; Curt. 4, 15, 22.—Sometimes the logical subject is understood:

    multos modios salis simul (i. e. amicis) edendos esse,

    Cic. Lael. 19, 67.—Sometimes both the subject and predicate are understood:

    quare si simul (i. e. nos agere) placebit,

    Cic. Fam. 5, 19, 2.—
    2.
    With a plur. object:

    (Alcumena) uno partu duos peperit semul,

    Plaut. Am. 5, 2, 8:

    duas res simul nunc agere decretum'st mihi,

    Plaut. Merc. prol. 1:

    si duos consules simul ex Italia ejectos... res publica tenere potuisset,

    Cic. Phil. 13, 14, 29:

    ambo cum simul conspicimus,

    Liv. 40, 46 init.:

    simul omnibus portis erupit,

    id. 40, 48 fin.; cf. Auct. Her. 3, 12, 22; Liv. 8, 37, 5; 21, 60; 40, 30; 42, 7; Curt. 5, 9, 1; Quint. 10, 1, 76; 10, 3, 23; 10, 7, 16.—So with singular implying a plural:

    tota (urbs) simul exsurgere aedificiis coepit,

    Liv. 6, 4, 6:

    totam simul causam ponit ante oculos,

    Quint. 6, 1, 1.—After an adverb. implying a plural noun:

    igitur undique simul (i. e. ex omnibus locis simul) speculatores citi sese ostendunt,

    Sall. J. 101, 1.—
    3.
    Referring [p. 1703] to plural attributes:

    omnium simul rerum... discrimine proposito,

    Liv. 6, 35, 6:

    multarum simul civitatium legati Romam convenerunt,

    id. 43, 6, 1.—
    4.
    Referring to an attributive participle understood:

    multitudo plurium simul gentium (= simul eodem loco versantium),

    Liv. 44, 45:

    trium simul bellorum victor (= eodem tempore gestorum),

    id. 6, 4, 1:

    inter duo simul bella,

    id. 7, 27, 7:

    tot simul malis victi,

    Curt. 4, 4, 12.
    II.
    Referring to nouns, etc., connected by the preposition cum: simul cum = una cum (v. una, s. v. unus), together with:

    novi (illum) cum Calcha semul,

    Plaut. Men. 5, 2, 48:

    jube in urbem veniat jam tecum semul,

    id. Most. 4, 2, 26:

    qui ipsus equidem nunc primum istanc tecum conspicio semul?

    id. Am. 2, 2, 122:

    me misisti ad portum cum luci semul,

    id. Stich. 2, 2, 40:

    quae (amicitia) incepta a parvis cum aetate adcrevit simul,

    Ter. And. 3, 3, 7:

    simul consilium cum re amisti?

    id. Eun. 2, 2, 10:

    Critolaum simul cum Diogene venisse commemoras,

    Cic. Or. 2, 38, 100:

    Hortensius tecum simul pro Appio Claudio dixit,

    id. Brut. 64, 230:

    cum corporibus simul animos interire,

    id. Lael. 4, 13:

    vobiscum simul considerantis,

    id. Rep. 1, 46, 70:

    testamentum Cyri simul obsignavi cum Clodio,

    id. Mil. 18, 48:

    simul cum lege Aelia magistratum iniit,

    id. Att. 1, 16, 13:

    simul cum lumine pandit,

    id. Arat. 704 (452):

    simul cum moribus immutatur fortuna,

    Sall. C. 2, 5:

    cum anima simul,

    id. ib. 33, 4:

    simul cum occasu solis,

    id. J. 91, 2:

    simul cum dono designavit templi finis,

    Liv. 1, 10, 5:

    si (dictator) se (Fabium) simul cum gloria rei gestae extinxisset,

    id. 8, 31, 7:

    ut cresceret simul et neglegentia cum audacia hosti,

    id. 31, 36, 7; cf. Plaut. Am. 2, 2, 136; id. Aul. 4, 4, 28; id. Bacch. 4, 1, 5; id. Cist. 4, 2, 105; id. Ep. 1, 1, 39; id. Men. prol. 27; 2, 3, 54; 5, 1, 36; id. Merc. 2, 1, 31; id. Most. 1, 2, 17; Cic. Ac. 1, 1, 13; id. Tusc. 3, 18, 40; id. de Or. 2, 33, 142; 3, 3, 10; id. Arch. 12, 30; id. Sest. 22, 50; id. Fam. 15, 4, 8; Liv. 1, 31, 3; Nep. 3, 2; 11, 3; 18, 3; 23, 6; Quint. 11, 3, 65; Hor. Epod. 1, 8; id. S. 1, 1, 58.—Strengthened by una:

    quippe omnes semul didicimus tecum una,

    Plaut. Poen. 3, 1, 50; cf. id. Most. 4, 3, 43.—With ellipsis of mecum:

    qui scribis morderi te interdum quod non simul sis,

    Cic. Att. 6, 2, 8.—Freq. cum eo (eis, etc.) must be supplied after simul, likewise, together with him, them, etc.:

    in vigiliam quando ibat miles, tum tu ibas semul (i. e. cum eo)?

    Plaut. Ps. 4, 7, 86:

    cum simul P. Rutilius venisset,

    Cic. Rep. 1, 11, 17:

    hos qui simul erant missi, fallere,

    id. Rosc. Am. 38, 110:

    prae metu ne simul (i. e. cum iis) Romanus irrumperet,

    Liv. 5, 13, 13:

    extra turbam ordinem conlocuntur semul (i. e. inter se),

    Plaut. Am. 1, 1, 69; cf. id. ib. 2, 2, 180; Cic. Pis. 34, 84; Liv. 6, 11, 5; Curt. 8, 13, 3.—Simul with abl. alone = cum with abl. ( poet. and in post-Aug. prose; cf. Gr. hama with dat.):

    simul his,

    Hor. S. 1, 10, 86:

    quippe simul nobis habitat,

    Ov. Tr. 5, 10, 29:

    his simul,

    Sil. 3, 268:

    Magnetibus simul transmissi,

    Tac. A. 4, 55:

    quindecimviri septemviris simul,

    id. ib. 3, 64; cf. id. ib. 6, 9; Sil. 5, 418; Sen. Troad. 1049.
    III.
    Referring to a preceding adverb. clause, at the same time, i.e. as that of the action described:

    juris ubi dicitur dies, simul patronis dicitur,

    Plaut. Men. 4, 2, 17:

    quamquam ego vinum bibo, at mandata hau consuevi semul bibere una (= bibere quom vinum bibo, una cum vino),

    id. Pers. 2, 1, 3:

    quando nihil sit (quod det), semul amare desinat,

    id. Ps. 1, 3, 73 Fleck.:

    ubi res prolatae sunt, quom rus homines eunt, semul prolatae res sunt nostris dentibus,

    id. Capt. 1, 1, 10; id. Ps. 4, 7, 84; cf.:

    domum numquam introibis, nisi feres pallam simul (i. e. cum introibis),

    Plaut. Men. 4, 2, 104.
    IV.
    Referring to two or more co-ordinate terms or facts representing these as simultaneous, and at the same time, and also, both... and ( at once), together.
    1.
    Referring to co-ordinate terms of the same sentence.
    a.
    Simul preceding all the coordinate terms which are connected by et, ac, atque, que, or by et... et (freq. in the histt.):

    semul flere sorbereque haud facile est,

    Plaut. Most. 3, 2, 104:

    Q. Hortensi ingenium simul aspectum et probatum est,

    Cic. Brut. 64, 228: Bomilcar, simul cupidus incepta patrandi, et timore socii anxius, Sall. J. 70, 5:

    dicenti lacrimae simul spiritum et vocem intercluserunt,

    Liv. 40, 16 init.:

    quae simul auxilio tribunicio et consensu plebis impediri coepta,

    id. 6, 27, 9:

    Lycios sub Rhodiorum simul imperio et tutela esse,

    id. 41, 6 fin.:

    Priverni qui simul a Fundanis ac Romanis defecerunt,

    id. 8, 19, 11:

    simul divinae humanaeque spei pleni pugnam poscunt,

    id. 10, 40, 1:

    eximio simul honoribus atque virtutibus,

    id. 6, 11, 3:

    obruit animum simul luctus metusque,

    id. 42, 28; 5, 26, 10; Val. Max. 5, 2, 6:

    simul ipsum Vitellium contemnebant metuebantque,

    Tac. H. 2, 92; cf. Liv. 3, 38, 12; 3, 50, 12; 5, 7, 3; 6, 18, 5; 6, 33, 9; 6, 40, 4; 9, 12, 4; 27, 51, 12; Caes. B. G. 7, 48; Curt. 5, 4, 30; Sen. Q. N. 2, 54, 2.—So with three or more co-ordinate terms, either all connected by et, Caes. B. G. 4, 24, 2; Quint. 1, 12, 3; 10, 7, 23;

    or asyndetic: nunc simul res, fides, fama, virtus, decus deseruerunt,

    Plaut. Most. 1, 2, 60.—
    b.
    Simul after all the coordinate terms (mostly ante-class.):

    nunc operam potestis ambo mihi dare et vobis simul,

    Plaut. Men. 5, 9, 40:

    faxo et operam et vinum perdiderit simul,

    id. Aul. 3, 6, 42:

    ut si quis sacrilegii et homicidii simul accusetur,

    Quint. 12, 1, 4; cf. Plaut. Capt. 3, 5, 92; id. Men. 3, 3, 16; Mart. 11, 58, 10.—
    c.
    Simul after the first of the co-ordinate terms (so not in Cic.):

    convenit regnum simul atque locos ut haberet,

    Naev. Bell. Pun. 1, 6, fr. 3:

    oculis simul ac mente turbatum,

    Liv. 7, 26, 5:

    quod ubi auditum simul visumque est,

    id. 8, 39, 7:

    pulvere simul ac sudore perfusum,

    Curt. 3, 5, 2:

    terrestri simul navalique clade,

    id. 4, 3, 14:

    vota nuncupabantur simul et solvebantur,

    Val. Max. 6, 9, ext. 5:

    qui ima simul ac summa foveret aequaliter,

    Sen. Ep. 90, 25; cf. Liv. 4, 32, 12; Curt. 3, 8, 23; 6, 5, 19; 8, 5, 1; Quint. 10, 1, 30.—In post-Aug. prose without any temporal idea, = as well as:

    populi Romani facta simul ac dicta memoratu digna... deligere constitui,

    Val. Max. 1 prol.; so id. 1, 1, 9.—
    d.
    Placed before the last term.
    (α).
    Simul et (= simul etiam), and at the same time, and also:

    Jugurtha, postquam oppidum Capsam aliosque locos munitos, simul et magnam pecuniam amiserat,

    Sall. J. 97, 1:

    Marium fatigantem de profectione, simul et invisum et offensum,

    id. ib. 73, 2:

    Marius hortandi causa, simul et nobilitatem exagitandi, contionem advocavit,

    id. ib. 84, 5:

    milites modesto imperio habiti, simul et locupletes,

    id. ib. 92, 2:

    Perseus cum adventu consulis, simul et veris principio strepere omnia cerneret,

    Liv. 44, 34 fin.; cf. Hor. C. 1, 20, 6.—
    (β).
    Simulque (rare):

    ut (materia) fragilis incumberet, simulque terra umore diluta,

    Curt. 8, 10, 25.—
    (γ).
    Simul, without any conjunction (so in Cic., but only poet.):

    Neptuno grates habeo et tempestatibus, semul Mercurio qui, etc.,

    Plaut. Stich. 3, 1, 3:

    Electra Stereopeque, simul sanctissima Maja,

    Cic. Arat. 270 (36):

    inter solis iter, simul inter flamina venti,

    id. ib. 342 (101):

    ambiguus consilii, num Dyrrhachium pedite atque equite, simul longis navibus mare clauderet,

    Tac. H. 2, 83. —
    e.
    Inserted in the last term ( poet.):

    memor Actae non alio rege puertiae, Mutataeque simul togae,

    Hor. C. 1, 36, 9;

    interea Maecenas advenit atque Coccejus, Capitoque simul Fontejus,

    id. S. 1, 5, 32.—
    2.
    Referring to two or more co-ordinate clauses or sentences.
    a.
    Et simul or simulque:

    contundam facta Talthybi, contem namque omnes nuntios, semulque cursuram meditabor ad ludos Olympios,

    Plaut. Stich. 2, 1, 34:

    eamus, et de istac simul consilium volo capere una tecum,

    i. e. while going, Ter. Eun. 3, 5, 65:

    quod... et simul quia,

    Lucr. 5, 1181:

    ratio Ecquaenam fuerit origo... et simul ecquae sit finis, etc.,

    id. 5, 1213:

    sed iidem illi ita mecum loquuntur... et simul admonent quiddam quod cavebimus, etc.,

    Cic. Phil. 1, 11, 28:

    ex tuis litteris cognovi festinationem tuam, et simul sum admiratus cur, etc.,

    id. Fam. 7, 8, 1:

    emergit Nixi caput, et simul effert sese clara Fides et, etc.,

    id. Arat. 713 (460):

    postquam Rutilium consedisse accepit, simulque ex Jugurthae proelio clamorem augeri,

    Sall. J. 52, 6:

    equites ex equis desiliunt, simulque et hosti se opponunt, et animos peditum accendunt,

    Liv. 3, 62, 8:

    tum rigere omnibus corpora... et simul lassitudine et... fame etiam deficere,

    id. 21, 54, 9; 41, 3; Cic. Arat. 504 (259); 545 (299); Curt. 4, 2, 21; Quint. 2, 5, 13.—
    b.
    Simul with autem or enim, introducing the second sentence:

    salve! simul autem vale!

    Plaut. Merc. 5, 1, 1: augeamus sane suspicionem tuam;

    simul enim augebimus diligentiam,

    Cic. Marc. 7, 22.—
    c.
    Simul preceding co-ordinate sentences, generally connected by et... et, but also by a single copulative conjunction:

    simul enim et rei publicae consules, et propones ei exempla ad imitandum,

    Cic. Phil. 10, 2, 5:

    illa autem altera ratio quae simul et opinionem falsam tollit, et aegritudinem detrahit,

    id. Tusc. 4, 28, 60:

    simul et inopiam frumenti lenire, et ignaris omnibus parare,

    Sall. J. 91, 1:

    nullus portus erat qui simul et omnis onerarias caperet, et tecta legionibus praeberet,

    Liv. 32, 18, 3:

    simul et cohors invasit, et ex omnibus oppidi partibus... concurrerunt,

    id. 32, 24, 3: simul Metelli imagines dereptae, et missi qui Antonio nuntiarent. Tac. H. 3, 13; cf. Suet. Caes. 57.—
    3.
    Referring to co-ordinate clauses introduced by subordinating conjunctions:

    Mnesilochum ut requiram atque ut eum mecum ad te adducam semul,

    Plaut. Bacch. 3, 5, 2:

    tantum faciam ut notam apponam... et simul significem, etc.,

    Cic. Fam. 13, 6, 2:

    quod eo liberius ad te seribo, quia nostrae laudi favisti, simulque quod video non novitati esse invisum meae,

    id. ib. 1, 7, 8; 7, 10, 3.—If used in connecting dependent clauses, simul often stands for a co-ordinating conjunction; v. VI. infra.
    V.
    Introducing an independent sentence, at the same time, also, likewise (cf.: itaque, igitur, deinde, tum, etc.).
    1.
    Simul alone:

    ego Tiresiam consulam quid faciundum censeat: semul hanc rem ut facta est eloquar,

    Plaut. Am. 5, 1, 77:

    sequimini! simul circumspicite ne quis adsit arbiter,

    id. Mil. 4, 4, 1:

    alterum ipse efficiam ut attente audiatis. Simul illud oro: si, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10:

    hoc proprium virtutis existimant... simul hoc se fore tutiores arbitrantur,

    Caes. B. G. 6, 23:

    Valerio Samnitium legiones occurrunt... simul in Campanos stimulabat ira,

    Liv. 7, 32, 3:

    tibi (Apollo) decimam partem praedae voveo. Te simul, Juno, precor ut, etc.,

    id. 5, 21, 3.—
    2.
    More freq. simul et (= etiam):

    quia videbitur Magis verisimile id esse... simul et conficiam facilius ego quod volo,

    Ter. Heaut. 4, 5, 55:

    nolite committere ut in re tam inveterata quidquam novi sentiatis. Simul et illa omnia ante oculos vestros proponite, etc.,

    Cic. Balb. 28, 65:

    demonstravi haec Caecilio. Simul et illud ostendi, me ei satisfacturum,

    id. Att. 1, 1, 4:

    legati jam reverterant... simul venerant et ab rege Perseo oratores qui, etc.,

    Liv. 41, 19 med.:

    ipse ad Sycurium progressus, opperiri ibi hostium adventum statuit. Simul et frumentari passim exercitum jubet,

    id. 42, 54 fin.; cf. Plaut. Stich. 5, 5, 14; Cic. Or. 2, 85, 349; id. Q. Fr. 1, 1, 12, § 34; id. Prov. Cons. 15, 36; id. Balb. 25, 56; id. Arat. 618 (372); 628 (382); 707 (454); 721 (468); Caes. B. G. 1, 19; 6, 8; Sall. C. 30, 2; id. J. 100, 3; Liv. 8, 9, 13; 8, 32, 5; 10, 3, 2; 40, 32; 4, 49, 3; Tac. H. 1, 1; 1, 52; 2, 53; 3, 15; 3, 18; 3, 20; 3, 29; 3, 42; 3, 82.
    VI.
    Simul itself stands as co-ordinating conjunction, to connect dependent clauses represented as contemporaneous, and at the same time, and also (not ante-class.; rare in Cic.;

    freq. in the histt.): ei Verres possessionem negat se daturum, ne posset patronum suum juvare, simul ut esset poena quod, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 47, § 124:

    omnes vocat ad diripiendos Eburones, ut potius Gallorum vita quam legionarius miles periclitetur, simul ut... pro tali facinore stirps et nomen civitatis tollatur,

    Caes. B. G. 6, 34: quippe foedum hominem a republica procul esse volebat;

    simul quia boni complures praesidium in eo putabant,

    Sall. C. 19, 2:

    cujus de virtute, quia multi dixere, praetereundum puto, simul ne per insolentiam quis existumet memet studium meum laudando extollere,

    id. J. 4, 2:

    nihil horum... discere cum cerneret posse, simul et tirocinio et perturbatione juvenis moveretur, etc.,

    Liv. 39, 47:

    a sermone Graeco puerum incipere malo, quia Latinum vel nobis nolentibus perhibet, simul quia disciplinis quoque Graecis prius instruendus est,

    Quint. 1, 1, 12; Sall. J. 20, 1; Liv. 39, 33, 1; 8, 6, 11; Caes. B. C. 43, 2; Sall. C. 20, 3; 56, 5; Liv. 3, 50, 10; 40, 36 init.; Tac. H. 1, [p. 1704] 70;

    2, 15.—So, connecting participial expressions or adverbial phrases with dependent clauses: his amicis confisus Catilina, simul quod aes alienum ingens erat, et quod... opprimendae reipublicae consilium cepit,

    Sall. C. 16, 4:

    hi, quod res in invidia erat, simul et ab Numidis obsecrati,

    id. J. 25, 5:

    ob eam iram, simul ut praeda militem aleret, duo milia peditum... populari agrum jussit,

    Liv. 21, 52, 5; 3, 66, 3:

    equites praemisit speculatum, simul ut ignem exstinguerent,

    Curt. 4, 10, 11:

    Otho, quamquam turbidis rebus, etc., simul reputans non posse, etc.,

    Tac. H. 1, 83 init.:

    committere igitur eum (locum) non fidelissimis sociis noluit, simul quod ab illa parte urbis navibus aditus ex alto est,

    Cic. Verr. 2, 5, 32, § 84; Liv. 9, 2, 5; Tac. H. 1, 70 fin.; 2, 28; 2, 30.
    VII.
    Simul. as co-ordinating conjunction, is frequently placed before each of the co-ordinate terms (simul... simul = hama men... hama de), partly... partly; not only... but at the same time (not anteAug.).
    1.
    With independent clauses:

    simul castra oppugnabantur, simul pars exercitus ad populandum agrum Romanum missa,

    Liv. 3, 5, 2:

    accolas Hannibal simul perlicit ad naves fabricandas, simul et ipsi traici exercitum cupiebant,

    id. 21, 26, 7:

    ab his simul custodes trucidari coepti, simul datum signum armatis ut ex insidiis concurrerent,

    id. 9, 25, 8:

    simul gratias agit, simul gratulatur quod, etc.,

    Curt. 6, 7, 15; cf. Verg. A. 1, 631 sq.; 2, 220 sqq.; 12, 268; Liv. 1, 9, 5.—
    2.
    With dependent clauses:

    venit ad quaerendum, simul quod non deducerent praesidia, simul quod in Bithyniam auxilia missi forent,

    Liv. 39, 46 fin.:

    Perseus cum audisset, simul Meliboeam a consulis exercitu oppugnari, simul classem Iolci stare,

    id. 44, 13 init.:

    consul ad Phylan ducit, simul ut praesidium firmaret, simul ut militi frumentum divideret,

    id. 44, 8, 1:

    simul questi... simul nuntiantes,

    id. 42, 46:

    plus quam imponebatur oneris recepi, simul ut pleniore obsequio demererer amantissimos mei, simul ne... alienis vestigiis insisterem, Quint. prooem. 3.—Rarely connecting a dependent clause with an independent sentence: Athenas ierant, simul ut pro legatione praemio esset honos, simul peritos legum peregrinarum ad condenda nova jura usui fore credebant,

    Liv. 3, 35, 5; cf. Verg. A. 12, 758.—
    3.
    Co-ordinating dependent clauses with adverbial phrases:

    Germani frequenter in castra venerunt, simul sui purgandi causa, simul ut de induciis impetrarent,

    Caes. B. G. 4, 13:

    Philippus, simul ne ocio miles deterior fieret, simul avertendae suspicionis causa... in Maedicam ducere pergit,

    Liv. 40, 21, 1. —
    4.
    Connecting single nouns or phrases belonging to the same predicate:

    cum simul fragor rupti pontis, simul clamor Romanorum impetum sustinuit,

    Liv. 2, 10, 10:

    ad se simul legatos, simul milites missos,

    id. 42, 52 med.:

    et Romae simul dilectu, simul tributo conferendo laboratum est,

    id. 5, 10, 3:

    increpando simul temeritatem, simul ignaviam,

    id. 2, 65, 4:

    tum vero si mul ab hostibus, simul ab iniquitate loco rum Poeni oppugnabantur,

    id. 21, 33, 5:

    inter simul complorationem feminarum, simul nefandam caedem,

    id. 41, 11:

    simul a mari, simul a terra ingredienti,

    id. 44, 12 med.; cf. Tac. A. 1, 49; 14, 40; id. Agr. 25; 36; 41; Verg. G. 3, 201; id. A. 1, 513; Hor. S. 2, 2, 73.
    VIII.
    Simul, in connection with ac, atque (also written in one word,

    sĭmŭlac

    , sĭmŭlatque), rarely with ut, and very rarely with et, is used as subordinating, temporal conjunction, as soon as. For simulac, etc., simul alone is freq.
    1.
    Simul ac: simul ac lacrimas de ore noegeo (i. e. candido) detersit, Liv. And. ap. Fest. p. 174 Mull.:

    Demenaetum simul ac conspexero hodie,

    Plaut. As. 2, 4, 73:

    non simul ac se ipse commovit, sensit quid intersit,

    Cic. Ac. 2, 16, 51:

    si simul ac procul conspexit armatos, recessisset,

    id. Caecil. 16, 46:

    dicebam, simul ac timere desisses, similem te futurum tui,

    id. Phil. 2, 35, 89:

    Alcibiades, simul ac se remiserat, dissolutus reperiebatur,

    Nep. Alcib. 1. 4:

    at mihi plaudo Ipse domi, simul ac nummos contemplor in arca,

    Hor. S. 1, 1, 67; cf. Cic. N. D. 1, 38, 108; id. Fam. 15, 16, 2; id. Planc. 41, 98; id. Phil. 4, 1, 1; id. Verr. 2, 2, 19, § 46; id. Or. 2, 27, 117; Verg. A. 4, 90; 12, 222; Ov. M. 2, 167; Hor. S. 1, 2, 33; 1, 4, 119; 1, 8, 21.—Strengthened by primum (= ut primum):

    simul ac primum ei occasio visa est, quaestor consulem deseruit,

    Cic. Verr. 2, 1, 13, § 34; so id. ib. 2, 1, 52, § 138; id. Phil. 4, 1, 1; Suet. Caes. 30; id. Ner. 43.—
    2.
    Simul atque:

    L. Clodius, simul atque introductus est, rem conficit,

    Cic. Clu. 14, 40:

    simul atque increpuit suspicio tumultus, artes ilico nostrae conticescunt,

    id. Mur. 10, 22:

    simul atque audivit ejus interitum, suo Marte res suas recuperavit,

    id. Phil. 2, 37, 95:

    simul atque enim se infiexit hic rex in dominatum injustiorem, fit continuo tyrannus,

    id. Rep. 2, 26, 49:

    simul atque sibi hic adnuisset, numeraturum se dicebat,

    id. Quint. 5, 18:

    qui, simul atque in oppidum venerat, inmittebantur illi continuo Cibyratici canes,

    id. Verr. 2, 4, 21, § 47:

    simul atque de Caesaris adventu cognitum est,

    Caes. B. G. 5, 3, 3; cf. Cic. Planc. 41, 98; id. Phil. 8, 10, 31; Suet. Caes. 29; id. Galb. 7.—
    3.
    Simul ut (v. Madv. ad Cic. Fin. 2, 11, 33):

    simul ut experrecti sumus, visa illa contemnimus,

    Cic. Ac. 2, 16, 51:

    simul ut accepi a Seleuco litteras tuas, statim quaesivi, etc.,

    id. Fam. 6, 18, 1:

    nostros omnia consequi potuisse, simul ut velle coepissent,

    id. Tusc. 4, 2, 5; id. Q. Fr. 2, 5, 3 (6, 2):

    simul ut, qui sint professi, videro, dicam,

    id. Planc. 6, 14; id. Att. 10, 4, 12:

    nam simul ut supero se totum lumine Cancer extulit, extemplo cedit delapsa Corona,

    id. Arat. 596 (349).—
    4.
    Simul et:

    simul et quid erit certi, scribam ad te,

    Cic. Att. 2, 20, 2:

    ego ad te statim habebo quod scribam, simul et videro Curionem,

    id. ib. 10, 4, 12:

    quam accepi simul et in Cumanum veni,

    id. ib. 10, 16, 4; 16, 11, 6; id. Q. Fr. 2, 6, 3. In all these passages the Cod. Med. has simul et, which the editors variously changed into simulatque, simulac, simul ut, simul; so,

    omne animal simul et ortum est, se ipsum diligit,

    Cic. Fin. 2, 11, 33, where the vulg. has simul ut, and Madv. reads simul [et] ortum.—
    5.
    Simul ubi:

    quod simul ubi conspexit, equites emisit,

    Liv. 4, 18, 7 dub. Weissenb. ad loc.—
    6.
    Simul alone, = simul atque:

    simul herbae inceperint nasci,

    Cato, R. R. 48:

    hic simul argentum repperit, cura sese expedivit,

    Ter. Phorm. 5, 4, 4: simul limen intrabo, illi extrabunt illico, Afran. ap. Non. 104, 21 (Com. Rel. v. 5 Rib.):

    simul inflavit tibicen, a perito carmen agnoscitur,

    Cic. Ac. 2, 27, 86:

    nostri, simul in arido constiterunt, in hostes impetum fecerunt,

    Caes. B. G. 4, 26 fin.:

    simul increpuere arma, hostis pedem rettulit,

    Liv. 6, 24, 1; cf. Cic. Tusc. 4, 6, 12; id. Fin. 3, 6, 21; id. Arat. 594 (349); Caes. B. C. 1, 30, 3; Liv. 3, 62, 6; 4, 18, 6; 4, 31, 5; 4, 32, 6; 5, 25, 11; 8, 32, 2; 21, 55, 9; 44, 8 med.; 44, 19; 44, 44 fin.; Curt. 3, 11, 4; Phaedr. 3, 16, 16; Hor. C. 1, 12, 27; 3, 4, 37; Verg. G. 4, 232; Ov. F. 1, 567.—Strengthened by primum:

    simul primum magistratio abiit, dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    simul primum anni tempus navigabile praebuisset mare,

    id. 35, 44, 5 Weissenb. ad loc.; Suet. Caes. 30.

    Lewis & Short latin dictionary > semul

  • 104 simul

    sĭmŭl (ante-class. also sĕmŭl, Plaut. Trin. prol. p. 97 Ritschl; v. infra; and sĕmŏl, C. I. L. 1175 fin.; cf. Lorenz ad Plaut. Most. 96; cf. also simitu. The final l of simul was scarcely pronounced in the vulg. lang., and in comic poetry does not make position with an initial consonant following; v. Corss. Ausspr. 2, p. 643 sq.; Lorenz ad Plaut. Ps. 567), adv. [Sanscr. sama-; Gr. hama, homos]; cf. semel, = eodem tempore, una, at the same time, together, at once, as soon as.
    I.
    Referring, as temporal adverb, to plural nouns of the same sentence, and representing persons or things as acting, happening, etc., simultaneously.
    1.
    After a plural subject:

    hunc ambo in saxo semul sedent ejecti,

    Plaut. Rud. prol. 72:

    multa concurrunt simul,

    Ter. And. 3, 2, 31:

    (duo homines) simul cenare voluerunt,

    Cic. Inv. 2, 4, 14:

    Zmyrnae cum simul essemus compluris dies,

    id. Rep. 1, 8, 13:

    tres simul soles effulserunt,

    Liv. 41, 21 fin.:

    tria simul agmina populabantur Indos,

    Curt. 9, 10, 7:

    duo simul hujusmodi personae Ciceroni obstiterunt,

    Quint. 11, 1, 69:

    Othonem multa simul exstimulabant,

    Tac. H. 1, 21; Cic. Fam. 9, 1, 2; id. Att. 5, 10, 5; Liv. 21, 33, 3; 41, 2 init.; Curt. 4, 15, 22.—Sometimes the logical subject is understood:

    multos modios salis simul (i. e. amicis) edendos esse,

    Cic. Lael. 19, 67.—Sometimes both the subject and predicate are understood:

    quare si simul (i. e. nos agere) placebit,

    Cic. Fam. 5, 19, 2.—
    2.
    With a plur. object:

    (Alcumena) uno partu duos peperit semul,

    Plaut. Am. 5, 2, 8:

    duas res simul nunc agere decretum'st mihi,

    Plaut. Merc. prol. 1:

    si duos consules simul ex Italia ejectos... res publica tenere potuisset,

    Cic. Phil. 13, 14, 29:

    ambo cum simul conspicimus,

    Liv. 40, 46 init.:

    simul omnibus portis erupit,

    id. 40, 48 fin.; cf. Auct. Her. 3, 12, 22; Liv. 8, 37, 5; 21, 60; 40, 30; 42, 7; Curt. 5, 9, 1; Quint. 10, 1, 76; 10, 3, 23; 10, 7, 16.—So with singular implying a plural:

    tota (urbs) simul exsurgere aedificiis coepit,

    Liv. 6, 4, 6:

    totam simul causam ponit ante oculos,

    Quint. 6, 1, 1.—After an adverb. implying a plural noun:

    igitur undique simul (i. e. ex omnibus locis simul) speculatores citi sese ostendunt,

    Sall. J. 101, 1.—
    3.
    Referring [p. 1703] to plural attributes:

    omnium simul rerum... discrimine proposito,

    Liv. 6, 35, 6:

    multarum simul civitatium legati Romam convenerunt,

    id. 43, 6, 1.—
    4.
    Referring to an attributive participle understood:

    multitudo plurium simul gentium (= simul eodem loco versantium),

    Liv. 44, 45:

    trium simul bellorum victor (= eodem tempore gestorum),

    id. 6, 4, 1:

    inter duo simul bella,

    id. 7, 27, 7:

    tot simul malis victi,

    Curt. 4, 4, 12.
    II.
    Referring to nouns, etc., connected by the preposition cum: simul cum = una cum (v. una, s. v. unus), together with:

    novi (illum) cum Calcha semul,

    Plaut. Men. 5, 2, 48:

    jube in urbem veniat jam tecum semul,

    id. Most. 4, 2, 26:

    qui ipsus equidem nunc primum istanc tecum conspicio semul?

    id. Am. 2, 2, 122:

    me misisti ad portum cum luci semul,

    id. Stich. 2, 2, 40:

    quae (amicitia) incepta a parvis cum aetate adcrevit simul,

    Ter. And. 3, 3, 7:

    simul consilium cum re amisti?

    id. Eun. 2, 2, 10:

    Critolaum simul cum Diogene venisse commemoras,

    Cic. Or. 2, 38, 100:

    Hortensius tecum simul pro Appio Claudio dixit,

    id. Brut. 64, 230:

    cum corporibus simul animos interire,

    id. Lael. 4, 13:

    vobiscum simul considerantis,

    id. Rep. 1, 46, 70:

    testamentum Cyri simul obsignavi cum Clodio,

    id. Mil. 18, 48:

    simul cum lege Aelia magistratum iniit,

    id. Att. 1, 16, 13:

    simul cum lumine pandit,

    id. Arat. 704 (452):

    simul cum moribus immutatur fortuna,

    Sall. C. 2, 5:

    cum anima simul,

    id. ib. 33, 4:

    simul cum occasu solis,

    id. J. 91, 2:

    simul cum dono designavit templi finis,

    Liv. 1, 10, 5:

    si (dictator) se (Fabium) simul cum gloria rei gestae extinxisset,

    id. 8, 31, 7:

    ut cresceret simul et neglegentia cum audacia hosti,

    id. 31, 36, 7; cf. Plaut. Am. 2, 2, 136; id. Aul. 4, 4, 28; id. Bacch. 4, 1, 5; id. Cist. 4, 2, 105; id. Ep. 1, 1, 39; id. Men. prol. 27; 2, 3, 54; 5, 1, 36; id. Merc. 2, 1, 31; id. Most. 1, 2, 17; Cic. Ac. 1, 1, 13; id. Tusc. 3, 18, 40; id. de Or. 2, 33, 142; 3, 3, 10; id. Arch. 12, 30; id. Sest. 22, 50; id. Fam. 15, 4, 8; Liv. 1, 31, 3; Nep. 3, 2; 11, 3; 18, 3; 23, 6; Quint. 11, 3, 65; Hor. Epod. 1, 8; id. S. 1, 1, 58.—Strengthened by una:

    quippe omnes semul didicimus tecum una,

    Plaut. Poen. 3, 1, 50; cf. id. Most. 4, 3, 43.—With ellipsis of mecum:

    qui scribis morderi te interdum quod non simul sis,

    Cic. Att. 6, 2, 8.—Freq. cum eo (eis, etc.) must be supplied after simul, likewise, together with him, them, etc.:

    in vigiliam quando ibat miles, tum tu ibas semul (i. e. cum eo)?

    Plaut. Ps. 4, 7, 86:

    cum simul P. Rutilius venisset,

    Cic. Rep. 1, 11, 17:

    hos qui simul erant missi, fallere,

    id. Rosc. Am. 38, 110:

    prae metu ne simul (i. e. cum iis) Romanus irrumperet,

    Liv. 5, 13, 13:

    extra turbam ordinem conlocuntur semul (i. e. inter se),

    Plaut. Am. 1, 1, 69; cf. id. ib. 2, 2, 180; Cic. Pis. 34, 84; Liv. 6, 11, 5; Curt. 8, 13, 3.—Simul with abl. alone = cum with abl. ( poet. and in post-Aug. prose; cf. Gr. hama with dat.):

    simul his,

    Hor. S. 1, 10, 86:

    quippe simul nobis habitat,

    Ov. Tr. 5, 10, 29:

    his simul,

    Sil. 3, 268:

    Magnetibus simul transmissi,

    Tac. A. 4, 55:

    quindecimviri septemviris simul,

    id. ib. 3, 64; cf. id. ib. 6, 9; Sil. 5, 418; Sen. Troad. 1049.
    III.
    Referring to a preceding adverb. clause, at the same time, i.e. as that of the action described:

    juris ubi dicitur dies, simul patronis dicitur,

    Plaut. Men. 4, 2, 17:

    quamquam ego vinum bibo, at mandata hau consuevi semul bibere una (= bibere quom vinum bibo, una cum vino),

    id. Pers. 2, 1, 3:

    quando nihil sit (quod det), semul amare desinat,

    id. Ps. 1, 3, 73 Fleck.:

    ubi res prolatae sunt, quom rus homines eunt, semul prolatae res sunt nostris dentibus,

    id. Capt. 1, 1, 10; id. Ps. 4, 7, 84; cf.:

    domum numquam introibis, nisi feres pallam simul (i. e. cum introibis),

    Plaut. Men. 4, 2, 104.
    IV.
    Referring to two or more co-ordinate terms or facts representing these as simultaneous, and at the same time, and also, both... and ( at once), together.
    1.
    Referring to co-ordinate terms of the same sentence.
    a.
    Simul preceding all the coordinate terms which are connected by et, ac, atque, que, or by et... et (freq. in the histt.):

    semul flere sorbereque haud facile est,

    Plaut. Most. 3, 2, 104:

    Q. Hortensi ingenium simul aspectum et probatum est,

    Cic. Brut. 64, 228: Bomilcar, simul cupidus incepta patrandi, et timore socii anxius, Sall. J. 70, 5:

    dicenti lacrimae simul spiritum et vocem intercluserunt,

    Liv. 40, 16 init.:

    quae simul auxilio tribunicio et consensu plebis impediri coepta,

    id. 6, 27, 9:

    Lycios sub Rhodiorum simul imperio et tutela esse,

    id. 41, 6 fin.:

    Priverni qui simul a Fundanis ac Romanis defecerunt,

    id. 8, 19, 11:

    simul divinae humanaeque spei pleni pugnam poscunt,

    id. 10, 40, 1:

    eximio simul honoribus atque virtutibus,

    id. 6, 11, 3:

    obruit animum simul luctus metusque,

    id. 42, 28; 5, 26, 10; Val. Max. 5, 2, 6:

    simul ipsum Vitellium contemnebant metuebantque,

    Tac. H. 2, 92; cf. Liv. 3, 38, 12; 3, 50, 12; 5, 7, 3; 6, 18, 5; 6, 33, 9; 6, 40, 4; 9, 12, 4; 27, 51, 12; Caes. B. G. 7, 48; Curt. 5, 4, 30; Sen. Q. N. 2, 54, 2.—So with three or more co-ordinate terms, either all connected by et, Caes. B. G. 4, 24, 2; Quint. 1, 12, 3; 10, 7, 23;

    or asyndetic: nunc simul res, fides, fama, virtus, decus deseruerunt,

    Plaut. Most. 1, 2, 60.—
    b.
    Simul after all the coordinate terms (mostly ante-class.):

    nunc operam potestis ambo mihi dare et vobis simul,

    Plaut. Men. 5, 9, 40:

    faxo et operam et vinum perdiderit simul,

    id. Aul. 3, 6, 42:

    ut si quis sacrilegii et homicidii simul accusetur,

    Quint. 12, 1, 4; cf. Plaut. Capt. 3, 5, 92; id. Men. 3, 3, 16; Mart. 11, 58, 10.—
    c.
    Simul after the first of the co-ordinate terms (so not in Cic.):

    convenit regnum simul atque locos ut haberet,

    Naev. Bell. Pun. 1, 6, fr. 3:

    oculis simul ac mente turbatum,

    Liv. 7, 26, 5:

    quod ubi auditum simul visumque est,

    id. 8, 39, 7:

    pulvere simul ac sudore perfusum,

    Curt. 3, 5, 2:

    terrestri simul navalique clade,

    id. 4, 3, 14:

    vota nuncupabantur simul et solvebantur,

    Val. Max. 6, 9, ext. 5:

    qui ima simul ac summa foveret aequaliter,

    Sen. Ep. 90, 25; cf. Liv. 4, 32, 12; Curt. 3, 8, 23; 6, 5, 19; 8, 5, 1; Quint. 10, 1, 30.—In post-Aug. prose without any temporal idea, = as well as:

    populi Romani facta simul ac dicta memoratu digna... deligere constitui,

    Val. Max. 1 prol.; so id. 1, 1, 9.—
    d.
    Placed before the last term.
    (α).
    Simul et (= simul etiam), and at the same time, and also:

    Jugurtha, postquam oppidum Capsam aliosque locos munitos, simul et magnam pecuniam amiserat,

    Sall. J. 97, 1:

    Marium fatigantem de profectione, simul et invisum et offensum,

    id. ib. 73, 2:

    Marius hortandi causa, simul et nobilitatem exagitandi, contionem advocavit,

    id. ib. 84, 5:

    milites modesto imperio habiti, simul et locupletes,

    id. ib. 92, 2:

    Perseus cum adventu consulis, simul et veris principio strepere omnia cerneret,

    Liv. 44, 34 fin.; cf. Hor. C. 1, 20, 6.—
    (β).
    Simulque (rare):

    ut (materia) fragilis incumberet, simulque terra umore diluta,

    Curt. 8, 10, 25.—
    (γ).
    Simul, without any conjunction (so in Cic., but only poet.):

    Neptuno grates habeo et tempestatibus, semul Mercurio qui, etc.,

    Plaut. Stich. 3, 1, 3:

    Electra Stereopeque, simul sanctissima Maja,

    Cic. Arat. 270 (36):

    inter solis iter, simul inter flamina venti,

    id. ib. 342 (101):

    ambiguus consilii, num Dyrrhachium pedite atque equite, simul longis navibus mare clauderet,

    Tac. H. 2, 83. —
    e.
    Inserted in the last term ( poet.):

    memor Actae non alio rege puertiae, Mutataeque simul togae,

    Hor. C. 1, 36, 9;

    interea Maecenas advenit atque Coccejus, Capitoque simul Fontejus,

    id. S. 1, 5, 32.—
    2.
    Referring to two or more co-ordinate clauses or sentences.
    a.
    Et simul or simulque:

    contundam facta Talthybi, contem namque omnes nuntios, semulque cursuram meditabor ad ludos Olympios,

    Plaut. Stich. 2, 1, 34:

    eamus, et de istac simul consilium volo capere una tecum,

    i. e. while going, Ter. Eun. 3, 5, 65:

    quod... et simul quia,

    Lucr. 5, 1181:

    ratio Ecquaenam fuerit origo... et simul ecquae sit finis, etc.,

    id. 5, 1213:

    sed iidem illi ita mecum loquuntur... et simul admonent quiddam quod cavebimus, etc.,

    Cic. Phil. 1, 11, 28:

    ex tuis litteris cognovi festinationem tuam, et simul sum admiratus cur, etc.,

    id. Fam. 7, 8, 1:

    emergit Nixi caput, et simul effert sese clara Fides et, etc.,

    id. Arat. 713 (460):

    postquam Rutilium consedisse accepit, simulque ex Jugurthae proelio clamorem augeri,

    Sall. J. 52, 6:

    equites ex equis desiliunt, simulque et hosti se opponunt, et animos peditum accendunt,

    Liv. 3, 62, 8:

    tum rigere omnibus corpora... et simul lassitudine et... fame etiam deficere,

    id. 21, 54, 9; 41, 3; Cic. Arat. 504 (259); 545 (299); Curt. 4, 2, 21; Quint. 2, 5, 13.—
    b.
    Simul with autem or enim, introducing the second sentence:

    salve! simul autem vale!

    Plaut. Merc. 5, 1, 1: augeamus sane suspicionem tuam;

    simul enim augebimus diligentiam,

    Cic. Marc. 7, 22.—
    c.
    Simul preceding co-ordinate sentences, generally connected by et... et, but also by a single copulative conjunction:

    simul enim et rei publicae consules, et propones ei exempla ad imitandum,

    Cic. Phil. 10, 2, 5:

    illa autem altera ratio quae simul et opinionem falsam tollit, et aegritudinem detrahit,

    id. Tusc. 4, 28, 60:

    simul et inopiam frumenti lenire, et ignaris omnibus parare,

    Sall. J. 91, 1:

    nullus portus erat qui simul et omnis onerarias caperet, et tecta legionibus praeberet,

    Liv. 32, 18, 3:

    simul et cohors invasit, et ex omnibus oppidi partibus... concurrerunt,

    id. 32, 24, 3: simul Metelli imagines dereptae, et missi qui Antonio nuntiarent. Tac. H. 3, 13; cf. Suet. Caes. 57.—
    3.
    Referring to co-ordinate clauses introduced by subordinating conjunctions:

    Mnesilochum ut requiram atque ut eum mecum ad te adducam semul,

    Plaut. Bacch. 3, 5, 2:

    tantum faciam ut notam apponam... et simul significem, etc.,

    Cic. Fam. 13, 6, 2:

    quod eo liberius ad te seribo, quia nostrae laudi favisti, simulque quod video non novitati esse invisum meae,

    id. ib. 1, 7, 8; 7, 10, 3.—If used in connecting dependent clauses, simul often stands for a co-ordinating conjunction; v. VI. infra.
    V.
    Introducing an independent sentence, at the same time, also, likewise (cf.: itaque, igitur, deinde, tum, etc.).
    1.
    Simul alone:

    ego Tiresiam consulam quid faciundum censeat: semul hanc rem ut facta est eloquar,

    Plaut. Am. 5, 1, 77:

    sequimini! simul circumspicite ne quis adsit arbiter,

    id. Mil. 4, 4, 1:

    alterum ipse efficiam ut attente audiatis. Simul illud oro: si, etc.,

    Cic. Phil. 2, 5, 10:

    hoc proprium virtutis existimant... simul hoc se fore tutiores arbitrantur,

    Caes. B. G. 6, 23:

    Valerio Samnitium legiones occurrunt... simul in Campanos stimulabat ira,

    Liv. 7, 32, 3:

    tibi (Apollo) decimam partem praedae voveo. Te simul, Juno, precor ut, etc.,

    id. 5, 21, 3.—
    2.
    More freq. simul et (= etiam):

    quia videbitur Magis verisimile id esse... simul et conficiam facilius ego quod volo,

    Ter. Heaut. 4, 5, 55:

    nolite committere ut in re tam inveterata quidquam novi sentiatis. Simul et illa omnia ante oculos vestros proponite, etc.,

    Cic. Balb. 28, 65:

    demonstravi haec Caecilio. Simul et illud ostendi, me ei satisfacturum,

    id. Att. 1, 1, 4:

    legati jam reverterant... simul venerant et ab rege Perseo oratores qui, etc.,

    Liv. 41, 19 med.:

    ipse ad Sycurium progressus, opperiri ibi hostium adventum statuit. Simul et frumentari passim exercitum jubet,

    id. 42, 54 fin.; cf. Plaut. Stich. 5, 5, 14; Cic. Or. 2, 85, 349; id. Q. Fr. 1, 1, 12, § 34; id. Prov. Cons. 15, 36; id. Balb. 25, 56; id. Arat. 618 (372); 628 (382); 707 (454); 721 (468); Caes. B. G. 1, 19; 6, 8; Sall. C. 30, 2; id. J. 100, 3; Liv. 8, 9, 13; 8, 32, 5; 10, 3, 2; 40, 32; 4, 49, 3; Tac. H. 1, 1; 1, 52; 2, 53; 3, 15; 3, 18; 3, 20; 3, 29; 3, 42; 3, 82.
    VI.
    Simul itself stands as co-ordinating conjunction, to connect dependent clauses represented as contemporaneous, and at the same time, and also (not ante-class.; rare in Cic.;

    freq. in the histt.): ei Verres possessionem negat se daturum, ne posset patronum suum juvare, simul ut esset poena quod, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 47, § 124:

    omnes vocat ad diripiendos Eburones, ut potius Gallorum vita quam legionarius miles periclitetur, simul ut... pro tali facinore stirps et nomen civitatis tollatur,

    Caes. B. G. 6, 34: quippe foedum hominem a republica procul esse volebat;

    simul quia boni complures praesidium in eo putabant,

    Sall. C. 19, 2:

    cujus de virtute, quia multi dixere, praetereundum puto, simul ne per insolentiam quis existumet memet studium meum laudando extollere,

    id. J. 4, 2:

    nihil horum... discere cum cerneret posse, simul et tirocinio et perturbatione juvenis moveretur, etc.,

    Liv. 39, 47:

    a sermone Graeco puerum incipere malo, quia Latinum vel nobis nolentibus perhibet, simul quia disciplinis quoque Graecis prius instruendus est,

    Quint. 1, 1, 12; Sall. J. 20, 1; Liv. 39, 33, 1; 8, 6, 11; Caes. B. C. 43, 2; Sall. C. 20, 3; 56, 5; Liv. 3, 50, 10; 40, 36 init.; Tac. H. 1, [p. 1704] 70;

    2, 15.—So, connecting participial expressions or adverbial phrases with dependent clauses: his amicis confisus Catilina, simul quod aes alienum ingens erat, et quod... opprimendae reipublicae consilium cepit,

    Sall. C. 16, 4:

    hi, quod res in invidia erat, simul et ab Numidis obsecrati,

    id. J. 25, 5:

    ob eam iram, simul ut praeda militem aleret, duo milia peditum... populari agrum jussit,

    Liv. 21, 52, 5; 3, 66, 3:

    equites praemisit speculatum, simul ut ignem exstinguerent,

    Curt. 4, 10, 11:

    Otho, quamquam turbidis rebus, etc., simul reputans non posse, etc.,

    Tac. H. 1, 83 init.:

    committere igitur eum (locum) non fidelissimis sociis noluit, simul quod ab illa parte urbis navibus aditus ex alto est,

    Cic. Verr. 2, 5, 32, § 84; Liv. 9, 2, 5; Tac. H. 1, 70 fin.; 2, 28; 2, 30.
    VII.
    Simul. as co-ordinating conjunction, is frequently placed before each of the co-ordinate terms (simul... simul = hama men... hama de), partly... partly; not only... but at the same time (not anteAug.).
    1.
    With independent clauses:

    simul castra oppugnabantur, simul pars exercitus ad populandum agrum Romanum missa,

    Liv. 3, 5, 2:

    accolas Hannibal simul perlicit ad naves fabricandas, simul et ipsi traici exercitum cupiebant,

    id. 21, 26, 7:

    ab his simul custodes trucidari coepti, simul datum signum armatis ut ex insidiis concurrerent,

    id. 9, 25, 8:

    simul gratias agit, simul gratulatur quod, etc.,

    Curt. 6, 7, 15; cf. Verg. A. 1, 631 sq.; 2, 220 sqq.; 12, 268; Liv. 1, 9, 5.—
    2.
    With dependent clauses:

    venit ad quaerendum, simul quod non deducerent praesidia, simul quod in Bithyniam auxilia missi forent,

    Liv. 39, 46 fin.:

    Perseus cum audisset, simul Meliboeam a consulis exercitu oppugnari, simul classem Iolci stare,

    id. 44, 13 init.:

    consul ad Phylan ducit, simul ut praesidium firmaret, simul ut militi frumentum divideret,

    id. 44, 8, 1:

    simul questi... simul nuntiantes,

    id. 42, 46:

    plus quam imponebatur oneris recepi, simul ut pleniore obsequio demererer amantissimos mei, simul ne... alienis vestigiis insisterem, Quint. prooem. 3.—Rarely connecting a dependent clause with an independent sentence: Athenas ierant, simul ut pro legatione praemio esset honos, simul peritos legum peregrinarum ad condenda nova jura usui fore credebant,

    Liv. 3, 35, 5; cf. Verg. A. 12, 758.—
    3.
    Co-ordinating dependent clauses with adverbial phrases:

    Germani frequenter in castra venerunt, simul sui purgandi causa, simul ut de induciis impetrarent,

    Caes. B. G. 4, 13:

    Philippus, simul ne ocio miles deterior fieret, simul avertendae suspicionis causa... in Maedicam ducere pergit,

    Liv. 40, 21, 1. —
    4.
    Connecting single nouns or phrases belonging to the same predicate:

    cum simul fragor rupti pontis, simul clamor Romanorum impetum sustinuit,

    Liv. 2, 10, 10:

    ad se simul legatos, simul milites missos,

    id. 42, 52 med.:

    et Romae simul dilectu, simul tributo conferendo laboratum est,

    id. 5, 10, 3:

    increpando simul temeritatem, simul ignaviam,

    id. 2, 65, 4:

    tum vero si mul ab hostibus, simul ab iniquitate loco rum Poeni oppugnabantur,

    id. 21, 33, 5:

    inter simul complorationem feminarum, simul nefandam caedem,

    id. 41, 11:

    simul a mari, simul a terra ingredienti,

    id. 44, 12 med.; cf. Tac. A. 1, 49; 14, 40; id. Agr. 25; 36; 41; Verg. G. 3, 201; id. A. 1, 513; Hor. S. 2, 2, 73.
    VIII.
    Simul, in connection with ac, atque (also written in one word,

    sĭmŭlac

    , sĭmŭlatque), rarely with ut, and very rarely with et, is used as subordinating, temporal conjunction, as soon as. For simulac, etc., simul alone is freq.
    1.
    Simul ac: simul ac lacrimas de ore noegeo (i. e. candido) detersit, Liv. And. ap. Fest. p. 174 Mull.:

    Demenaetum simul ac conspexero hodie,

    Plaut. As. 2, 4, 73:

    non simul ac se ipse commovit, sensit quid intersit,

    Cic. Ac. 2, 16, 51:

    si simul ac procul conspexit armatos, recessisset,

    id. Caecil. 16, 46:

    dicebam, simul ac timere desisses, similem te futurum tui,

    id. Phil. 2, 35, 89:

    Alcibiades, simul ac se remiserat, dissolutus reperiebatur,

    Nep. Alcib. 1. 4:

    at mihi plaudo Ipse domi, simul ac nummos contemplor in arca,

    Hor. S. 1, 1, 67; cf. Cic. N. D. 1, 38, 108; id. Fam. 15, 16, 2; id. Planc. 41, 98; id. Phil. 4, 1, 1; id. Verr. 2, 2, 19, § 46; id. Or. 2, 27, 117; Verg. A. 4, 90; 12, 222; Ov. M. 2, 167; Hor. S. 1, 2, 33; 1, 4, 119; 1, 8, 21.—Strengthened by primum (= ut primum):

    simul ac primum ei occasio visa est, quaestor consulem deseruit,

    Cic. Verr. 2, 1, 13, § 34; so id. ib. 2, 1, 52, § 138; id. Phil. 4, 1, 1; Suet. Caes. 30; id. Ner. 43.—
    2.
    Simul atque:

    L. Clodius, simul atque introductus est, rem conficit,

    Cic. Clu. 14, 40:

    simul atque increpuit suspicio tumultus, artes ilico nostrae conticescunt,

    id. Mur. 10, 22:

    simul atque audivit ejus interitum, suo Marte res suas recuperavit,

    id. Phil. 2, 37, 95:

    simul atque enim se infiexit hic rex in dominatum injustiorem, fit continuo tyrannus,

    id. Rep. 2, 26, 49:

    simul atque sibi hic adnuisset, numeraturum se dicebat,

    id. Quint. 5, 18:

    qui, simul atque in oppidum venerat, inmittebantur illi continuo Cibyratici canes,

    id. Verr. 2, 4, 21, § 47:

    simul atque de Caesaris adventu cognitum est,

    Caes. B. G. 5, 3, 3; cf. Cic. Planc. 41, 98; id. Phil. 8, 10, 31; Suet. Caes. 29; id. Galb. 7.—
    3.
    Simul ut (v. Madv. ad Cic. Fin. 2, 11, 33):

    simul ut experrecti sumus, visa illa contemnimus,

    Cic. Ac. 2, 16, 51:

    simul ut accepi a Seleuco litteras tuas, statim quaesivi, etc.,

    id. Fam. 6, 18, 1:

    nostros omnia consequi potuisse, simul ut velle coepissent,

    id. Tusc. 4, 2, 5; id. Q. Fr. 2, 5, 3 (6, 2):

    simul ut, qui sint professi, videro, dicam,

    id. Planc. 6, 14; id. Att. 10, 4, 12:

    nam simul ut supero se totum lumine Cancer extulit, extemplo cedit delapsa Corona,

    id. Arat. 596 (349).—
    4.
    Simul et:

    simul et quid erit certi, scribam ad te,

    Cic. Att. 2, 20, 2:

    ego ad te statim habebo quod scribam, simul et videro Curionem,

    id. ib. 10, 4, 12:

    quam accepi simul et in Cumanum veni,

    id. ib. 10, 16, 4; 16, 11, 6; id. Q. Fr. 2, 6, 3. In all these passages the Cod. Med. has simul et, which the editors variously changed into simulatque, simulac, simul ut, simul; so,

    omne animal simul et ortum est, se ipsum diligit,

    Cic. Fin. 2, 11, 33, where the vulg. has simul ut, and Madv. reads simul [et] ortum.—
    5.
    Simul ubi:

    quod simul ubi conspexit, equites emisit,

    Liv. 4, 18, 7 dub. Weissenb. ad loc.—
    6.
    Simul alone, = simul atque:

    simul herbae inceperint nasci,

    Cato, R. R. 48:

    hic simul argentum repperit, cura sese expedivit,

    Ter. Phorm. 5, 4, 4: simul limen intrabo, illi extrabunt illico, Afran. ap. Non. 104, 21 (Com. Rel. v. 5 Rib.):

    simul inflavit tibicen, a perito carmen agnoscitur,

    Cic. Ac. 2, 27, 86:

    nostri, simul in arido constiterunt, in hostes impetum fecerunt,

    Caes. B. G. 4, 26 fin.:

    simul increpuere arma, hostis pedem rettulit,

    Liv. 6, 24, 1; cf. Cic. Tusc. 4, 6, 12; id. Fin. 3, 6, 21; id. Arat. 594 (349); Caes. B. C. 1, 30, 3; Liv. 3, 62, 6; 4, 18, 6; 4, 31, 5; 4, 32, 6; 5, 25, 11; 8, 32, 2; 21, 55, 9; 44, 8 med.; 44, 19; 44, 44 fin.; Curt. 3, 11, 4; Phaedr. 3, 16, 16; Hor. C. 1, 12, 27; 3, 4, 37; Verg. G. 4, 232; Ov. F. 1, 567.—Strengthened by primum:

    simul primum magistratio abiit, dicta dies est,

    Liv. 6, 1, 6:

    simul primum anni tempus navigabile praebuisset mare,

    id. 35, 44, 5 Weissenb. ad loc.; Suet. Caes. 30.

    Lewis & Short latin dictionary > simul

  • 105 contineo

    con-tineo, tinuī, tentum, ēre (con u. teneo), I) zusammenhalten, 1) verbindend, a) fest aneinanderhaltend zusammenhalten, α) eig., v. Pers., fracturam manu, Cels. – v. Lebl., sutura, si nimis rara est, non continet (verst. vulnus), Cels. – im Passiv, contineri, zusammengehalten werden = zusammenhalten (intrans.), in sich festhalten (intrans.), cum agger altiore aquā contineri non posset, Caes.: quas membranas natura firmas fecit, ut continerentur (zusammenhielten = nicht auseinander gingen od. sich nicht verschöben), Cic. – so auch im Aktiv intrans., per hortum utroque commeatus continet, hängt zusammen, Plaut. Stich. 452 R. – β) übtr., zusammenhalten = im Bestehen (im Gange) erhalten, aufrecht erhalten, haec quae vitam continent omnem, Cic.: sed haec ipsa virtus amicitiam et gignit et continet, Cic.: nec enim ulla res vehementius rem publicam continet quam fides, Cic. (u. so im Passiv id hominum genus, a quo uno et summa res publica et illa provincia maxime continetur, Cic.): c. Romanis (den R.) militarem disciplinam, Liv.: hostium imminens metus disciplinam veterem continebat, Flor. – im Passiv, ut ceterae naturae suis seminibus gignuntur, augescunt, continentur, sic etc., Cic.: vis multā exercitatione continenda est, Quint.
    b) ungetrennt beieinander behaltend, zusammen-
    ————
    halten, zusammen- od. beieinander behalten, merces (Ggstz. partiri) Cic.: milites, Caes.: exercitum (Ggstz. in civitates dividere), Liv. 28, 2, 16 (versch. v. unten no. II, 3, b, β, αα [S. 1615] aus Cic. de imp. Pomp. 38): c. gregem voce (v. Kranichen), Plin.: maximos ferarum greges linea pennis distincta continet, Cic.: aqua in devexo fluit, in plano continetur et stagnat, Sen. – m. Advv. od. Praepp. (wo?), naves frumentumque ibi, Caes.: manipulos ad signa, Caes.: ceteros in armis, Liv.: legiones uno loco, Caes.
    c) übh. in Verbindung, in Zusammenhang bringend zusammenhalten, verbinden, α) eig.: quod oppidum Cenabum pons fluminis Ligeris continebat, mit dem jenseitigen Ufer verband, Caes. b. G. 7, 11, 6. – gew. im Passiv, omnium legionum hiberna milibus passuum centum continebantur, standen auf einer Strecke von 100000 Schr. miteinander in Verbindung, Caes.: eorum (portuum) coniunctione pars oppidi, quae appellatur Insula, mari disiuncta angusto, ponte rursus adiungitur et continetur, Cic. – m. cum u. Abl. od. mit inter se, zB. eadem magni refert primordia cum quibus contineantur, in Verbindung stehen, Lucr.: si mundus globosus est ob eamque causam omnes eius partes undique aequabiles ipsae per se atque inter se continentur etc., zusammenhängen, Cic. – β) übtr.: omnes artes, quae ad humanitatem pertinent, habent quoddam commune et quasi cogna-
    ————
    tione quādam inter se continentur, Cic.: alcis hospitio contineri, durch G. mit jmd. verbunden sein, Nep.: ut non beneficiis mutuis, sed communi odio, quod erga regem susceperant, contineri viderentur, Nep.
    2) umgebend, umschließend, a) zusammenhalten = umschlossen od. eingeschlossen halten, α) übh.: orbis extumus, arcens et continens ceteros, Cic.: ut (caro mollis) intestina non satis contineat, Cels.: vis caloris... hieme fit densior eamque ob causam calorem insitum in terris continet artius, Cic.: mundus, qui omnia complexu suo coërcet et continet, Cic.: Oceanus ponto quā continet orbem, Tibull. – im Passiv, contineri m. Abl. = v. einer Örtl. umschlossen-, eingeschlossen-, umgrenzt werden, eorum una pars continetur Garumnā flumine, Oceano, finibus Belgarum, Caes.: Gallia, quae saltu Pyrenaeo Alpibusque et monte Cebennā, fluminibus Rheno et Rhodano continetur, Suet.: qui vicus positus in valle altissimis montibus undique continetur, Caes.: ita angustis montibus (eng aneinander stoßenden Bergen) mare continebatur, ut etc., Caes.: mare ripis contentum insularum non longe distantibus, Mela. – β) hemmend, feindl. umschlossen halten, eingeschlossen halten, einschließen, gefangen halten, v. lebl. Subjj., quos vincula continuerant, non castra, Iustin. – v. Pers., beluas immanes saeptis, Cic.: ventos carcere (Ggstz. ventos emittere), Ov.: alqm vinculis Romae (Ggstz.
    ————
    solvere), Suet.: catulos per diem catenis (Ggstz. noctibus solvere), Col.: quam illum ut honorate sic secure continet! wie ehrenvoll u. wie sorglos hält er ihn gefangen! Vell.: claustris poenalibus contineri, Solin. 1, 124. – als milit. t. t., umlagernd, umstellend eingeschlossen halten, einschließen, Pompeium quam angustissime, Caes.: hostes proelio superatos, Caes.: equitatum Pompeianum ad Dyrrhachium, Caes.: contineri munitionibus, Caes.
    b) umschließend in sich enthalten, in sich tragen od. haben, in sich begreifen, m. in u. Abl. od. m. bl. Abl., α) v. Pers.: spes illa, quam in alvo continebat, unter dem Herzen trug (v. einer Schwangeren), Cic.: so auch cum praegnans hunc ipsum Dionysum alvo contineret, Cic. – übtr., odium in omnes bonos conceptum iam diu c., Cic.: c. a deo immissum dolorem, non a se conceptum, Cic. – omnium rerum, quae ad dicendum pertinent, fontes animo ac memoriā c., Cic. – β) v. Lebl.: linea, quae centum continet pedes, Quint.: quattuor aeterna genitalia mundus continet, Ov.: si membranae eum (umorem) continuerunt, Cels.: gelum, quod (umor) continet in se, Lucr.: ut omnia, quae alantur et crescant, contineant in se vim caloris, Cic.: calor, qui aquis continetur, im W. enthalten ist, Cic. – übtr., αα) übh., enthalten, umfassen, tales res, quales hic liber continet, Cic.: primus liber (historiarum) continet res gestas regum populi
    ————
    Romani, Nep.: nonus liber, quo missa ad Achillem legatio continetur, Quint.: litterae tuae partim laeta partim tristia continent, Plin. ep.: quod tabulae continent, Quint.: tabellae senatus consultum continentes, Val. Max.: liber secreta civilium sacrorum continens, Val. Max.: Idus Martiae magnum mendum continent, Cic.: simplex causa est, quae absolutam in se continet unam quaestionem, Cic. – und mit folg. Acc. u. Infin. od. indir. Fragesatz, tertia epistula continebat esse tibi redditam orationem pro Clario, Plin. ep.: tabulae, quibus centum talenta dedisse Thebanos continebatur, Quint.: quando ipsos loqui deceat, quartus liber continet, Quint. – im Passiv, is liber, quo acceptae et expensae summae continebantur, Val. Max.: earum ipsarum rerum, de quibus agimus, prima institutio et quasi disciplina illo libro continetur, Cic.: epistulae ei redduntur, quibus bellum Agidis in Graecia, bellum Alexandri in Italia continebatur, Iustin.: facinus, in quo omnia nefaria contineri mihi atque inesse (begriffen u. enthalten zu sein) videntur, Cic.: diei brevitas conviviis, noctis longitudo stupris et flagitiis continebatur, wurde ausgefüllt mit usw., Cic. – ββ) etw. wesentlich in sich enthalten, etw. wesentlich bedingen, das Wesen einer Sache ausmachen, der wesentliche Inbegriff-, der Hauptpunkt (die Hauptsache) sein von od. bei etw. (s. Kühner Cic. Tusc. 3, 58. Giese Cic. de div. 1, 117. Matthiä Cic. Rosc.
    ————
    Am. 34), quod rem continet, quae rem continent, das, worauf es ankommt, das Wesentliche, Cic.: quod maxime rem causamque continet, Cic.: quae maxime rem continerent erant, die etwa die Hauptpunkte waren, Liv.: quod hunc locum continet, de quo agimus, Cic.: videamus de summo bono, quod continet philosophiam, welches der Hauptpunkt der Ph. ist, Cic.: haec quae vitam continent omnem, wesentlich bedingen, Cic. – im Passiv contineri alqā re od. in alqa re = wesentlich in etw. enthalten-, in od. unter etw. begriffen sein, wesentlich in etw. bestehen, durch etw. wesentlich bedingt sein, das Wesen einer Sache ausmachen, auf etw. sich wesentlich stützen, um etw. sich wesentlich drehen, non enim venis et nervis et ossibus continentur (di), Cic.: vita corpore et spiritu continetur, Cic.: status rei publicae maxime iudicatis rebus continetur, Cic.: exemplis continetur Aesopi genus, Phaedr.: artis pars magna continetur imitatione, Quint.: quo more caerimonia continetur, Caes.: Romanum foedus, quo nostra omnia continentur, Liv.: dolus malus in simulatione continetur, Cic. – v. Pers., bei etw. wesentlich beteiligt sein, qui viri hoc sermone continentur, Cic. de or. 3, 9.
    II) behalten, 1) umfassend, umschließend halten, umfaßt halten, festhalten, a) im allg.: α) v. der Hand u. v. d. Pers., die mit der Hand umfaßt: acus ea veniat in sinistram, quam dextra continuit, Cels. –
    ————
    v. der Pers., c. dextram obambulantis, Suet.: alcis caput, Plaut. u. Cels.: alcis caput a posteriore parte (von hinten), Cels.: colem masculi sinistrā manu (bei einer Operation), Cels.: alqm (bei einer Operation), Cels., Auct. b. Afr. u. Curt.: u. so se continendum praebere, sich halten lassen, Curt. – β) v. Lebl., festhalten, in seiner Lage od. Stellung halten, quadratas regulas defigunt, quae lateres contineant, Caes.: naves minus commode copulis continebantur, Caes. – u. als mediz. t. t., ut (fascia) impositum medicamentum contineat, Cels.: nisi utrimque recti valentesque nervi collum contineant, Cels.: ferulae circumpositae ossa in sede sua contineant, Cels.
    b) Empfangenes bei sich festhalten, behalten, α) v. der Hand: expeditius manus rapiunt, quam continent, Curt. – u. v. der Pers., mit der Hand, difficile est continere, quod capere non possis, Curt. – β) v. Magen: alvus arcet et continet, quod recipit, Cic.: alvus alias cibos non transmittit, alias non continet, Plin.: u. ohne Objekt, stomachus non od. parum continet, Cels. – im Passiv, si cibus non continetur od. non contineri potest (verst. alvo), Cels. – u. im üblen Sinne, quia quod infusum est (das Klistier) alvo continetur, Cels. – v. der Pers., im Magen, onerati mero non continent cibum vino redundante, Sen. – γ) v. Gedächtnis: velox mihi memoria erat ad continenda, quae acceperam, Sen. rhet.: nec disci audiendo pos-
    ————
    sunt omnia nec memoriā contineri, Lact. – δ) v. andern Ggstdn.: mollis lana, quae umorem intus contineat, Cels.: lapides rotundi, qui et contineant umorem et transmittant, Plin.: ut scrobes quam maxime accipiant aquam contineantque, Plin.: arida continent odorem diutius, Plin.
    2) wo behalten = wo bleiben lassen, a) übh.: digitum ibi continere, donec etc., Cels.: aeger manus sub multa veste continere debet, Cels.: contineat sub lingua salem, donec liquescat, Plin.: semper manum intra pallium, Quint.: c. manus paenulis, Suet.: brachium veste, Quint.: aquam calidam ore, Cels.: oleum in ore, Plin. – übtr., jmd. in einer Tätigkeit, in einem Zustande bleiben lassen, in od. bei etw. erhalten, alqm in ea exercitatione, Cic.: se in suis perennibus studiis, Cic.: haud aequo animo se in secundo gradu, sich begnügen mit usw., Curt.: alqm in officio suo, Cornif. rhet.: Belgas in officio (Gehorsam), Caes.: civitates in amicitia, Hirt. b. G.: Galliam in pace, Hirt. b. G.: Hispanias in summa quiete, Vell.: alqm sub tutela sua, bevormunden, Sen. – u. als mediz. t. t., alqm in ieiunio, Cels.: quā ratione aeger continendus sit, wie zu halten, Cels.
    b) wo verweilen lassen, sich aufhalten lassen, sich aufzuhalten nötigen, wie unser behalten, innen halten u. bl. halten, milites sub pellibus, Caes.: pecudem sub tecto, Col.: aegrum lucido loco
    ————
    od. obscuro loco, Cels.: exercitum castris, Caes.: partem iuniorum domi, Liv.: alqm domi atque intra privatos parietes, Quint.: deos parietibus inclusos, Cic.: indignationes domi, verbergen, Liv. 1, 10, 1. – v. lebl. Subjj., rogo ut veniat, quia me recens adhuc luctus limine contineret, Plin. ep.: u. (im Bilde) neque privata domus parietibus continere voces coniurationis tuae potest, Cic.: si sui iuris finibus matronas contineret pudor, Liv. – bes. oft se continere u. Passiv contineri, sich halten, sich aufhalten, sich innen halten, se in lectulo, Cels.: se in villa, Val. Max.: se in Italia, Vell.: se intra coloniam suam, Sen. rhet.: sese intra silvas in occulto, sich in den W. verborgen halten, Caes.: se hoc colle, Caes.: se tectis od. se alvo (v. Bienen), Plin.: se vallo adversus validiorem hostem, Liv.: se portis muroque, Liv.: se suo loco (Stellung), Caes.: sese ad hoc tempus his sedibus, Caes.: se ruri, Ter.: se consulto domi, Cic.: u. (im Bilde) se suarum rerum finibus, Cic.: u. (m. Ang. wie?) si Poenus sub angulo Alpium quietus se contineat, sich ruhig verhalte, Liv. 29, 5, 9. – im Passiv, contineri intra suum limen, sich auf das Haus beschränken, Liv.: contineri tecto ac parietibus, Cic., tectis ac tenebris, Cic.: absol., acies ad solis occasum continentur, bleiben stehen, bleiben in ihrer Stellung, Caes. b. c. 1, 83, 3. – dah. prägn., α) alqm continere, jmd. innen halten = im Hause zu bleiben nötigen, frigi-
    ————
    dus agricolam si quando continet imber, Verg. georg. 1, 259. – u. so bes. nachaug. oft se continere, sich innen halten (Ggstz. progredi), gew. = zu Hause bleiben, Cels. u. Suet.; selten = sich im Lager halten, zB. Iustin. 42, 4, 8. – β) alqd continere, etw. innen behalten = nicht mitteilen, teils Geschriebenes nicht herausgeben, reliquos libros, Cic. ad Att. 13, 21, 4. – teils Gewußtes bei sich od. für sich behalten, verschwiegen halten (Ggstz. proferre), quae vera audivi taceo atque contineo optime, Ter.: petimus ab Antonio, ut ea, quae continet neque adhuc protulit, explicet nobis, Cic. – teils einen Affekt zurückhalten, unterdrücken, verbergen = nicht äußern, nicht laut werden lassen m. dopp. Acc., alqd (gaudium, dolorem) tacitum c. od. c. non posse, Liv. 30, 17, 5 u. 40, 3, 5. c) wo aufbewahrt halten, aufbewahren, lacus (est) lacuna magna, ubi aqua contineri potest, Varro LL.: c. murenas ingentes in piscina, Sen.: privatā custodiā (Obhut) contineri (v. Schriften), Cic.: ebenso Vestae custodiā contineri (v. Palladium), Cic.: gens Aegyptiorum, quae plurimorum saeculorum et eventorum memoriam litteris continet, Cic.
    3) innen halten, einhalten = anhalten, aufhalten, an sich halten, hemmen, deutsch auch bl. halten, a) eig.: α) Lebl.: aquam, Caes.: ora frenis spumantibus, Phaedr. – animam in dicendo, Cic.: spiritum, Cels.: spiritum diutius, Cels.: spiritum in natando, Plin.:
    ————
    gradum, Verg.: c. vocem, den Mund halten, Cic.: c. risum, Cic.: vix od. non c. lacrimas, Plaut. u. Aur. Vict.: non c. bilem, Sen. rhet.: diligentissime c. linguam, im Zaume halten, Cic.: so petulans non linguam, non manum continet, Sen.: unde manum iuventus metu deorum continuit? Hor. – β) leb. Wesen: suos continuit silentio (in St.), Liv.: artis frenis continet equos, Sen. poët. – v. leb. Subjj., an te tempestas continet? Plaut.: hos omnes flumina continebant, Caes.
    b) übtr.: α) jmd. aufhalten, abhalten, enthalten, m. ab u. Abl., suos a proelio, Caes.: omni ope milites ab seditione, Liv.: de omnibus rebus c. se ab assentiendo, Cic.: contineo me ab exemplis, Cic. – m. folg. ne od. (bei vorhergeh. Negation) m. quin od. quominus u. Konj., contineo igitur me, ne incognito assentiar, Cic.: ut contineant milites, ne studio pugnandi longius progrediantur, Caes.: nec contineri Macedones poterant, quin cursu quoque ad hostem contenderent, Curt.: ut vix ab amicis, quominus occideret eum, contineretur, Curt. – β) im Zaume-, in Schranken halten, αα) politisch od. militärisch im Zaume-, im Gehorsam (in der Treue) halten od. erhalten, in der Zucht halten (s. Fabri Liv. 22, 22, 11), reliquos Macedonas, Liv.: nauticos in navibus, Liv.: exercitum (v. Feldherrn), Cic. de imp. Pomp. 38 (versch. von Liv. 28, 2, 16 oben no. I, 1, b). – v. lebl. Subjj., severitas imperii eos continuit, Liv.:
    ————
    metum continuisse ad eam diem Hispanorum animos, Liv. – m. Abl. (durch), c. Asiam modico exercitu, Curt.: proprio bello Tiburtes, Liv.: Etruscos non tam armis, quam iudiciorum terrore, Liv.: c. aequitate animi plebem, durch Zufriedenheit im Gehorsam halten = zufrieden erhalten, Caes.: c. fide populares, durch Tr. im G. h. = in der Tr. erhalten, Curt.: quae pauca (oppida) magis metu quam fide continebantur, Liv. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., qui (Bituriges) unius legionis hibernis contineri (abgehalten werden) non poterant, quin bellum pararent, Hirt. b. G. 8, 2. § 2. – ββ) moralisch im Zaume halten, bezähmen, zügeln, mäßigen, u. refl. continere se od. Passiv contineri medial = an sich halten, sich mäßigen, sich beherrschen, omnes cupiditates, Cic.: appetitiones od. appetitus animi (Ggstz. remittere, freien Lauf lassen), Cic.: se, Cic.: insolentiam suam modeste, Cic.: u. (v. lebl. Subjj.) quosdam continet metus, Quint.: ut metu contineatur audacia, Cic. – m. in u. Abl., in Scaevola c. dicta, Cic.: c. se in aliqua libidine (Ggstz. se in aliqua libidine effundere), Cic.: im Passiv, in illa cupiditate contineri, sich mäßigen (Ggstz. flagrare amentiā, inflammatā ferri libidine), Cic. – m. ab u. Abl., temeritatem ab omni lapsu, Cic.: a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit, Cic. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., te non po-
    ————
    tuisse continere iracundiam tuam, quin nobis de morte Caesaris obiceres, Brut. et Cass. in Cic. ep.: non continentes (verst. se), quin protinus adicerent, Vell.: non posse milites contineri, quin etc., Caes.: vix me contineo, quin involem in capillum, Ter.: male me, quin vera faterer, continui, male, quin, ut oportuit, oscula ferrem, Ov.: im Passiv, contineri, quin complectar, non queo, Plaut. – im Passiv im Zshg. absol., equidem cupio (sc. reducere) et vix contineor (sc. quin reducam), Ter. Hec. 615.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > contineo

  • 106 fero

    fĕro, tuli, latum, ferre (ante-class. redupl. form in the tempp. perff.:

    tetuli,

    Plaut. Am. 2, 2, 84; 168; id. Men. 4, 2, 25; 66; id. Rud. prol. 68: tetulisti, Att. and Caecil. ap. Non. 178, 17 sq.:

    tetulit,

    Plaut. Most. 2, 2, 40; id. Men. 2, 3, 30; Ter. And. 5, 1, 13:

    tetulerunt,

    Lucr. 6, § 672:

    tetulissem,

    Ter. And. 4, 5, 13:

    tetulisse,

    Plaut. Rud. 4, 1, 2:

    tetulero,

    id. Cist. 3, 19:

    tetulerit,

    id. Poen. 3, 1, 58; id. Rud. 4, 3, 101), v. a. and n. [a wide-spread root; Sanscr. bhar-, carry, bharas, burden; Gr. pherô; Goth. bar, bairo, bear, produce, whence barn, child; Anglo-Saxon beran, whence Engl. bear, birth; cf. Curt. Gr. Etym. p. 300; Fick, Vergl. Wort. p. 135. The perf. forms, tuli, etc., from the root tul-, tol-; Sanscr. tol-jami, lift, weigh; Gr. tlênai, endure, cf. talas, talanton; Lat. tollo, tolerare, (t)latus, etc. Cf. Goth. thulan, Germ. dulden, Geduld; Anglo-Sax. tholian, suffer. Supine latum, i. e. tlatum; cf. supra; v. Curt. Gr. Etym. p. 220; Corss. Ausspr. 2, 73], to bear, carry, bring. (For syn. cf.: gero, porto, bajulo, veho; effero, infero; tolero, patior, sino, permitto, etc.)
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    ferri proprie dicimus, quae quis suo corpore bajulat, portari ea, quae quis in jumento secum ducit, agi ea, quae animalia sunt,

    Dig. 50, 16, 235: oneris quidvis feret, Ter. Ph. 3, 3, 29:

    quin te in fundo conspicer fodere aut arare aut aliquid ferre,

    id. Heaut. 1, 1, 17:

    numerus eorum, qui arma ferre possent,

    Caes. B. G. 1, 29, 1:

    arma et vallum,

    Hor. Epod. 9, 13:

    sacra Junonis,

    id. S. 1, 3, 11:

    cadaver nudis humeris (heres),

    id. ib. 2, 5, 86:

    argentum ad aliquem,

    Plaut. As. 3, 3, 142; cf.:

    symbolum filio,

    id. Bacch. 2, 3, 30:

    olera et pisciculos minutos ferre obolo in cenam seni,

    Ter. And. 2, 2, 32; cf.:

    vina et unguenta et flores,

    Hor. C. 2, 3, 14:

    discerpta ferentes Memora gruis,

    id. S. 2, 8, 86; cf.:

    talos, nucesque sinu laxo,

    id. ib. 2, 3, 172:

    in Capitolium faces,

    Cic. Lael. 11, 37:

    iste operta lectica latus per oppidum est ut mortuus,

    id. Phil. 2, 41, 106:

    lectica in Capitolium latus est,

    Suet. Claud. 2:

    circa judices latus (puer),

    Quint. 6, 1, 47:

    prae se ferens (in essedo) Darium puerum,

    Suet. Calig. 19.— Poet. with inf.:

    natum ad Stygios iterum fero mergere fontes,

    Stat. Ach. 1, 134.—Prov.:

    ferre aliquem in oculis, or simply oculis,

    i. e. to hold dear, love exceedingly, Cic. Phil. 6, 4, 11; id. Q. Fr. 3, 1, 3, § 9; Q. Cic. Fam. 16, 27, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    With the idea of motion predominating, to set in motion, esp. to move onward quickly or rapidly, to bear, lead, conduct, or drive away; with se or mid. (so esp. freq.), to move or go swiftly, to haste, speed, betake one's self; and of things, to flow, mount, run down.
    (α).
    Act.:

    ubi in rapidas amnis dispeximus undas: Stantis equi corpus transvorsum ferre videtur Vis, et in advorsum flumen contrudere raptim: Et, quocumque oculos trajecimus, omnia ferri Et fluere assimili nobis ratione videntur,

    Lucr. 4, 422 sq.:

    ubi cernimus alta Exhalare vapore altaria, ferreque fumum,

    to send up, id. 3, 432; cf.:

    vis ut vomat ignes, Ad caelumque ferat flammai fulgura rursum,

    id. 1, 725; and:

    caelo supinas si tuleris manus,

    raisest, Hor. C. 3, 23, 1:

    te rursus in bellum resorbens Unda fretis tulit aestuosis,

    id. ib. 2, 7, 16; cf.:

    ire, pedes quocumque ferent,

    id. Epod. 16, 21; and:

    me per Aegaeos tumultus Aura feret,

    id. C. 3, 29, 64:

    signa ferre,

    to put the standards in motion, to break up, Caes. B. G. 1, 39 fin.; 1, 40, 12; Liv. 10, 5, 1 al.:

    pol, si id scissem, numquam huc tetulissem pedem,

    have stirred foot, have come, Ter. And. 4, 5, 13:

    pedem,

    Verg. A. 2, 756; Val. Fl. 7, 112:

    gressum,

    to walk, Lucr. 4, 681; cf.:

    agiles gressus,

    Sil. 3, 180:

    vagos gradus,

    Ov. M. 7, 185:

    vestigia,

    Sil. 9, 101:

    vagos cursus,

    id. 9, 243.— Absol.:

    quo ventus ferebat,

    bore, drove, Caes. B. G. 3, 15, 3:

    interim, si feret flatus, danda sunt vela,

    Quint. 10, 3, 7:

    itinera duo, quae extra murum ad portum ferebant,

    led, Caes. B. C. 1, 27, 4:

    pergit ad speluncam, si forte eo vestigia ferrent,

    Liv. 1, 7, 6.—Prov.:

    in silvam ligna ferre,

    to carry coals to Newcastle, Hor. S. 1, 10, 34.—
    (β).
    With se or mid., to move or go swiftly, to hasten, rush:

    cum ipsa paene insula mihi sese obviam ferre vellet,

    to meet, Cic. Planc. 40, 96; cf.:

    non dubitaverim me gravissimis tempestatibus obvium ferre,

    id. Rep. 1, 4:

    hinc ferro accingor rursus... meque extra tecta ferebam,

    Verg. A. 2, 672; 11, 779:

    grassatorum plurimi palam se ferebant,

    Suet. Aug. 32.—Of things as subjects:

    ubi forte ita se tetulerunt semina aquarum,

    i. e. have collected themselves, Lucr. 6, 672.—Mid.:

    ad eum omni celeritate et studio incitatus ferebatur,

    proceeded, Caes. B. C. 3, 78, 2:

    alii aliam in partem perterriti ferebantur,

    betook themselves, fled, id. B. G. 2, 24, 3:

    (fera) supra venabula fertur,

    rushes, springs, Verg. A. 9, 553:

    huc juvenis nota fertur regione viarum,

    proceeds, id. ib. 11, 530:

    densos fertur moribundus in hostes,

    rushes, id. ib. 2, 511:

    quocumque feremur, danda vela sunt,

    Cic. Or. 23, 75; cf.:

    non alto semper feremur,

    Quint. 12, 10, 37:

    ego, utrum Nave ferar magna an parva, ferar unus et idem,

    Hor. Ep. 2, 2, 200:

    non tenui ferar Penna biformis per liquidum aethera Vates,

    fly, id. C. 2, 20, 1.—Of inanimate subjects:

    (corpuscula rerum) ubi tam volucri levitate ferantur,

    move, Lucr. 4, 195; cf.:

    quae cum mobiliter summa levitate feruntur,

    id. 4, 745; cf.:

    tellus neque movetur et infima est, et in eam feruntur omnia nutu suo pondera,

    Cic. Rep. 6, 17 fin.:

    Rhenus longo spatio per fines Nantuatium, etc.... citatus fertur,

    flows, Caes. B. G. 4, 10, 3; cf. Hirt. B. [p. 738] G. 8, 40, 3:

    ut (flamma) ad caelum usque ferretur,

    ascended, arose, Suet. Aug. 94.—

    Rarely ferre = se ferre: quem procul conspiciens ad se ferentem pertimescit,

    Nep. Dat. 4 fin.
    2.
    To carry off, take away by force, as a robber, etc.: to plunder, spoil, ravage:

    alii rapiunt incensa feruntque Pergama,

    Verg. A. 2, 374:

    postquam te (i. e. exstinctum Daphnin) fata tulerunt,

    snatched away, id. E. 5, 34. So esp. in the phrase ferre et agere, of taking booty, plundering, where ferre applies to portable things, and agere to men and cattle; v. ago.—
    3.
    To bear, produce, yield:

    plurima tum tellus etiam majora ferebat, etc.,

    Lucr. 5, 942 sq.; cf.:

    quae autem terra fruges ferre, et, ut mater, cibos suppeditare possit,

    Cic. Leg. 2, 27, 67:

    quem (florem) ferunt terrae solutae,

    Hor. C. 1, 4, 10:

    quibus jugera fruges et Cererem ferunt,

    id. ib. 3, 24, 13:

    angulus iste feret piper et thus,

    id. Ep. 1, 14, 23:

    (olea) fructum ramis pluribus feret,

    Quint. 8, 3, 10.— Absol.:

    ferundo arbor peribit,

    Cato, R. R. 6, 2.—
    4.
    Of a woman or sheanimal, to bear offspring, be pregnant:

    ignorans nurum ventrem ferre,

    Liv. 1, 34, 3;

    of animals: equa ventrem fert duodecim menses, vacca decem, ovis et capra quinque, sus quatuor,

    Varr. R. R. 2, 1, 19; cf.:

    cervi octonis mensibus ferunt partus,

    Plin. 8, 32, 50, § 112:

    nec te conceptam saeva leaena tulit,

    Tib. 3, 4, 90.— Poet.:

    quem tulerat mater claro Phoenissa Laconi,

    i. e. had borne, Sil. 7, 666.—
    5.
    To offer as an oblation:

    liba et Mopsopio dulcia melle feram,

    Tib. 1, 7, 54; so,

    liba,

    id. 1, 10, 23:

    lancesque et liba Baccho,

    Verg. G. 2, 394:

    tura superis, altaribus,

    Ov. M. 11, 577.—
    6.
    To get, receive, acquire, obtain, as gain, a reward, a possession, etc.:

    quod posces, feres,

    Plaut. Merc. 2, 3, 106; cf.: quodvis donum et praemium a me optato;

    id optatum feres,

    Ter. Eun. 5, 8, 27:

    fructus ex sese (i. e. re publica) magna acerbitate permixtos tulissem,

    Cic. Planc. 38, 92:

    partem praedae,

    id. Rosc. Am. 37, 107:

    ille crucem pretium sceleris tulit, hic diadema,

    Juv. 13, 105:

    coram rege sua de paupertate tacentes Plus poscente ferent,

    Hor. Ep. 1, 17, 44.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to bear, carry, bring:

    satis haec tellus morbi caelumque mali fert,

    bears, contains, Lucr. 6, 663;

    veterrima quaeque, ut ea vina, quae vetustatem ferunt, esse debent suavissima,

    which carry age, are old, Cic. Lael. 19, 67:

    scripta vetustatem si modo nostra ferent,

    will have, will attain to, Ov. Tr. 5, 9, 8:

    nomen alicujus,

    to bear, have, Cic. Off. 3, 18, 74; cf.:

    insani sapiens nomen ferat, aequus iniqui,

    Hor. Ep. 1, 6, 15:

    nomen,

    Suet. Aug. 101; id. Calig. 47:

    cognomen,

    id. Aug. 43; id. Galb. 3; cf.:

    ille finis Appio alienae personae ferendae fuit,

    of bearing an assumed character, Liv. 3, 36, 1:

    Archimimus personam ejus ferens,

    personating, Suet. Vesp. 19; cf.

    also: (Garyophyllon) fert et in spinis piperis similitudinem,

    Plin. 12, 7, 15, § 30: fer mi auxilium, bring assistance, aid, help, Enn. ap. Cic. Ac. 2, 28, 29 (Trag. v. 50 ed. Vahl.); cf.:

    alicui opem auxiliumque ferre,

    Cic. Verr. 2, 2, 3, § 9:

    auxilium alicui,

    Plaut. Stich. 2, 2, 5; Ter. And. 1, 1, 115; Cic. Cat. 2, 9, 19; Caes. B. G. 1, 13, 5; 4, 12, 5; Hor. Epod. 1, 21 et saep.: opem, Enn. ap. Cic. Div. 1, 31, 66 (Trag. v. 86 ed. Vahl.):

    opem alicui,

    Plaut. Bacch. 4, 3, 23; Ter. And. 3, 1, 15; id. Ad. 3, 4, 41; Cic. Rab. Perd. 1, 3 (with succurrere saluti); id. Fin. 2, 35, 118 (with salutem); id. Fam. 5, 4, 2:

    subsidium alicui,

    Caes. B. G. 2, 26, 2:

    condicionem,

    to proffer, id. ib. 4, 11, 3; cf. Cic. Rosc. Am. 11, 30:

    Coriolanus ab sede sua cum ferret matri obviae complexum,

    offered, Liv. 2, 40, 5:

    si qua fidem tanto est operi latura vetustas,

    will bring, procure, Verg. A. 10, 792:

    ea vox audita laborum Prima tulit finem,

    id. ib. 7, 118: suspicionem falsam, to entertain suspicion, Enn. ap. Non. 511, 5 (Trag. v. 348 ed. Vahl.).—
    B.
    In partic.
    1.
    (Acc. to I. B. 1.) To move, to bring, lead, conduct, drive, raise:

    quem tulit ad scenam ventoso gloria curru,

    Hor. Ep. 2, 1, 177; so,

    animi quaedam ingenita natura... recta nos ad ea, quae conveniunt causae, ferant,

    Quint. 5, 10, 123; cf. absol.:

    nisi illud, quod eo, quo intendas, ferat deducatque, cognoris,

    Cic. de Or. 1, 30, 135:

    exstincti ad caelum gloria fertur,

    Lucr. 6, 8; cf.:

    laudibus aliquem in caelum ferre,

    to extol, praise, Cic. Fam. 10, 26, 2; cf. id. Rep. 1, 43; Quint. 10, 1, 99; Suet. Otho, 12; id. Vesp. 6:

    eam pugnam miris laudibus,

    Liv. 7, 10, 14; cf.:

    saepe rem dicendo subiciet oculis: saepe supra feret quam fieri possit,

    wilt exalt, magnify, Cic. Or. 40, 139:

    ferte sermonibus et multiplicate fama bella,

    Liv. 4, 5, 6:

    ferre in majus vero incertas res fama solet,

    id. 21, 32, 7:

    crudelitate et scelere ferri,

    to be impelled, carried away, Cic. Clu. 70, 199:

    praeceps amentia ferebare,

    id. Verr. 2, 5, 46, § 121; cf.:

    ferri avaritia,

    id. Quint. 11, 38:

    orator suo jam impetu fertur,

    Quint. 12 praef. §

    3: eloquentia, quae cursu magno sonituque ferretur,

    Cic. Or. 28, 97; cf.:

    (eloquentia) feratur non semitis sed campis,

    Quint. 5, 14, 31:

    oratio, quae ferri debet ac fluere,

    id. 9, 4, 112; cf.:

    quae (historia) currere debet ac ferri,

    id. 9, 4, 18; so often: animus fert (aliquem aliquo), the mind moves one to any thing:

    quo cujusque animus fert, eo discedunt,

    Sall. J. 54, 4; cf.:

    milites procurrentes consistentesque, quo loco ipsorum tulisset animus,

    Liv. 25, 21, 5; and:

    qua quemque animus fert, effugite superbiam regiam,

    id. 40, 4, 14:

    si maxime animus ferat,

    Sall. C. 58, 6; cf. Ov. M. 1, 775.—With an object-clause, the mind moves one to do any thing, Ov. M. 1, 1; Luc. 1, 67; Suet. Otho, 6; cf.

    also: mens tulit nos ferro exscindere Thebas,

    Stat. Th. 4, 753.—
    2.
    (Acc. to I. B. 2.) To carry off, take away:

    omnia fert aetas, animum quoque,

    Verg. E. 9, 51:

    postquam te fata tulerunt,

    id. ib. 5, 34:

    invida Domitium fata tulere sibi,

    Anthol. Lat. 4, 123, 8;

    like efferre,

    to carry forth to burial, Ov. Tr. 1, 3, 89.—
    3.
    (Acc. to I. B. 3.) To bear, bring forth, produce:

    haec aetas prima Athenis oratorem prope perfectum tulit,

    Cic. Brut. 12, 45:

    aetas parentum, pejor avis, tulit Nos nequiores,

    Hor. C. 3, 6, 46:

    Curium tulit et Camillum Saeva paupertas,

    id. ib. 1, 12, 42.—
    4.
    (Acc. to I. B. 6.) To bear away, to get, obtain, receive:

    Cotta et Sulpicius omnium judicio facile primas tulerunt,

    Cic. Brut. 49, 183:

    palmam,

    to carry off, win, id. Att. 4, 15, 6:

    victoriam ex inermi,

    to gain, Liv. 39, 51, 10; 2, 50, 2; 8, 8, 18:

    gratiam et gloriam annonae levatae,

    id. 4, 12, 8:

    maximam laudem inter suos,

    Caes. B. G. 6, 21, 4:

    centuriam, tribus,

    i. e. to get their votes, Cic. Planc. 20, 49; 22, 53; id. Phil. 2, 2, 4:

    suffragia,

    Suet. Caes. 13 (diff. from 8. a.):

    responsum ab aliquo,

    to receive, Cic. Cat. 1, 8, 19; Caes. B. G. 6, 4 fin.:

    repulsam a populo,

    Cic. Tusc. 5, 19, 54:

    repulsam,

    id. de Or. 2, 69 fin.; id. Phil. 11, 8, 19; id. Att. 5, 19 al.: calumniam, i. e. to be convicted of a false accusation, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8, 1:

    ita ut filius partem dimidiam hereditatis ferat,

    Gai. Inst. 3, 8:

    singulas portiones,

    id. ib. 3, 16; 61.—
    5.
    To bear, support any thing unpleasant; or pregn., to suffer, tolerate, endure.
    a.
    To bear in any manner.
    (α).
    With acc.: servi injurias nimias aegre ferunt, Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

    (onus senectutis) modice ac sapienter sicut omnia ferre,

    Cic. de Sen. 1, 2:

    aegre ferre repulsam consulatus,

    id. Tusc. 4, 17, 40:

    hoc moderatiore animo ferre,

    id. Fam. 6, 1, 6:

    aliquid toleranter,

    id. ib. 4, 6, 2:

    clementer,

    id. Att. 6, 1, 3:

    quod eo magis ferre animo aequo videmur, quia, etc.,

    id. Verr. 2, 5, 48, § 126:

    ut tu fortunam, sic nos te, Celse, feremus,

    Hor. Ep. 1, 8, 17.—
    (β).
    With an object-clause:

    ut si quis aegre ferat, se pauperem esse,

    take it ill, Cic. Tusc. 4, 27, 59:

    hoc ereptum esse, graviter et acerbe ferre,

    id. Verr. 2, 1, 58, § 152:

    quomodo ferant veterani, exercitum Brutum habere,

    id. Phil. 10, 7, 15.—
    (γ).
    With de:

    de Lentulo scilicet sic fero, ut debeo,

    Cic. Att. 4, 6, 1:

    quomodo Caesar ferret de auctoritate perscripta,

    id. ib. 5, 2, 3:

    numquid moleste fers de illo, qui? etc.,

    id. ib. 6, 8, 3.—
    (δ).
    Absol.:

    sin aliter acciderit, humaniter feremus,

    Cic. Att. 1, 2, 1:

    si mihi imposuisset aliquid, animo iniquo tulissem,

    id. ib. 15, 26, 4.—
    b. (α).
    With acc.: quis hanc contumeliam, quis hoc imperium, quis hanc servitutem ferre potest? Cato ap. Gell. 10, 3, 17:

    qui potentissimorum hominum contumaciam numquam tulerim, ferrem hujus asseclae?

    Cic. Att. 6, 3, 6:

    cujus desiderium civitas ferre diutius non potest,

    id. Phil. 10, 10, 21:

    cogitandi non ferebat laborem,

    id. Brut. 77, 268:

    unum impetum nostrorum,

    Caes. B. G. 3, 19, 3:

    vultum atque aciem oculorum,

    id. ib. 1, 39, 1:

    cohortatio gravior quam aures Sulpicii ferre didicissent,

    to hear unmoved, Cic. Phil. 9, 4, 9:

    vultum,

    Hor. S. 1, 6, 121:

    multa tulit fecitque puer, sudavit et alsit,

    id. A. P. 413:

    spectatoris fastidia,

    id. Ep. 2, 1, 215:

    fuisse (Epaminondam) patientem suorumque injurias ferentem civium,

    Nep. Epam. 7.—Of personal objects:

    quem ferret, si parentem non ferret suum?

    brook, Ter. Heaut. 1, 2, 28:

    optimates quis ferat, qui, etc.,

    Cic. Rep. 1, 33:

    vereor, ut jam nos ferat quisquam,

    Quint. 8, 3, 25:

    an laturi sint Romani talem regem,

    id. 7, 1, 24:

    quis enim ferat puerum aut adolescentulum, si, etc.,

    id. 8, 5, 8.—
    (β).
    With an object-clause:

    ferunt aures hominum, illa... laudari,

    Cic. de Or. 2, 84, 344:

    non feret assiduas potiori te dare noctes,

    Hor. Epod. 15, 13; Ov. M. 2, 628:

    illa quidem in hoc opere praecipi quis ferat?

    Quint. 11, 3, 27; 11, 1, 69:

    servo nubere nympha tuli,

    Ov. H. 5, 12; cf.:

    alios vinci potuisse ferendum est,

    id. M. 12, 555. —
    (γ).
    With quod:

    quod rapta, feremus, dummodo reddat eam,

    Ov. M. 5, 520:

    illud non ferendum, quod, etc.,

    Quint. 11, 3, 131. —
    6.
    With the access, notion of publicity, to make public, to disclose, show, exhibit:

    eum ipsum dolorem hic tulit paulo apertius,

    Cic. Planc. 14, 34; cf.:

    laetitiam apertissime tulimus omnes,

    id. Att. 14, 13, 2:

    neque id obscure ferebat nec dissimulare ullo modo poterat,

    id. Clu. 19, 54:

    haud clam tulit iram adversus praetorem,

    Liv. 31, 47, 4; cf.:

    tacite ejus verecundiam non tulit senatus, quin, etc.,

    id. 5, 28, 1.—
    b.
    Prae se ferre, to show, manifest, to let be seen, to declare:

    cujus rei tantae facultatem consecutum esse me, non profiteor: secutum me esse, prae me fero,

    Cic. N. D. 1, 5, 12:

    noli, quaeso, prae te ferre, vos plane expertes esse doctrinae,

    id. ib. 2, 18, 47:

    non mediocres terrores... prae se fert et ostentat,

    id. Att. 2, 23, 3:

    hanc virtutem prae se ferunt,

    Quint. 2, 13, 11:

    liberalium disciplinarum prae se scientiam tulit,

    id. 12, 11, 21:

    magnum animum (verba),

    id. 11, 1, 37.—Of inanim. and abstr. subjects:

    (comae) turbatae prae se ferre aliquid affectus videntur,

    Quint. 11, 3, 148:

    oratio prae se fert felicissimam facilitatem,

    id. 10, 1, 11.—
    7.
    Of speech, to report, relate, make known, assert, celebrate:

    haec omnibus ferebat sermonibus,

    Caes. B. C. 2, 17, 2:

    alii alia sermonibus ferebant Romanos facturos,

    Liv. 33, 32, 3:

    ferte sermonibus et multiplicate fama bella,

    id. 4, 5, 6:

    patres ita fama ferebant, quod, etc.,

    id. 23, 31, 13; cf. with acc.:

    hascine propter res maledicas famas ferunt,

    Plaut. Trin. 1, 2, 149:

    famam,

    id. Pers. 3, 1, 23:

    fama eadem tulit,

    Tac. A. 1, 5; cf. id. ib. 15, 60:

    nec aliud per illos dies populus credulitate, prudentes diversa fama, tulere,

    talk about, id. ib. 16, 2:

    inimici famam non ita, ut nata est, ferunt,

    Plaut. Pers. 3, 1, 23:

    quod fers, cedo,

    tell, say, Ter. Ph. 5, 6, 17:

    nostra (laus) semper feretur et praedicabitur, etc.,

    Cic. Arch. 9, 21.—With an object-clause:

    cum ipse... acturum se id per populum aperte ferret,

    Liv. 28, 40, 2; id. ib. §

    1: saepe homines morbos magis esse timendos ferunt quam Tartara leti,

    Lucr. 3, 42:

    Prognen ita velle ferebat,

    Ov. M. 6, 470; 14, 527:

    ipsi territos se ferebant,

    Tac. H. 4, 78; id. A. 4, 58; 6, 26 (32); cf.:

    mihi fama tulit fessum te caede procubuisse, etc.,

    Verg. A. 6, 503:

    commentarii ad senatum missi ferebant, Macronem praesedisse, etc.,

    Tac. A. 6, 47 (53).—
    b.
    Ferunt, fertur, feruntur, etc., they relate, tell, say; it is said, it appears, etc.—With inf.:

    quin etiam Xenocratem ferunt, cum quaereretur ex eo, etc... respondisse, etc.,

    Cic. Rep. 1, 2:

    fuisse quendam ferunt Demaratum, etc.,

    id. ib. 2, 19:

    quem ex Hyperboreis Delphos ferunt advenisse,

    id. N. D. 3, 23, 57; Hor. C. 3, 17, 2:

    homo omnium in dicendo, ut ferebant, accrrimus et copiosissimus,

    Cic. de Or. 1, 11, 45:

    Ceres fertur fruges... mortalibus instituisse,

    Lucr. 5, 14:

    in Syria quoque fertur item locus esse, etc.,

    id. 6, 755:

    is Amulium regem interemisse fertur,

    Cic. Rep. 2, 3:

    qui in contione dixisse fertur,

    id. ib. 2, 10 fin.:

    quam (urbem) Juno fertur terris omnibus unam coluisse,

    Verg. A. 1, 15:

    non sat idoneus Pugnae ferebaris,

    you were accounted, held, Hor. C. 2, 19, 27:

    si ornate locutus est, sicut fertur et mihi videtur,

    Cic. de Or. 1, 11, 49; cf.: cum quaestor ex Macedonia venissem Athenas florente [p. 739] Academia, ut temporibus illis ferebatur, id. ib. § 45.—
    c.
    To give out, to pass off a person or thing by any name or for any thing; and, in the pass., to pass for any thing, to pass current:

    hunc (Mercurium) omnium inventorem artium ferunt,

    Caes. B. G. 6, 17, 1:

    ut Servium conditorem posteri fama ferrent,

    Liv. 1, 42, 4:

    qui se Philippum regiaeque stirpis ferebat, cum esset ultimae,

    set himself up for, boast, Vell. 1, 11, 1:

    avum M. Antonium, avunculum Augustum ferens,

    boasting of, Tac. A. 2, 43; cf.:

    qui ingenuum se et Lachetem mutato nomine coeperat ferre,

    Suet. Vesp. 23:

    ante Periclem, cujus scripta quaedam feruntur,

    Cic. Brut. 7, 27 (quoted paraphrastically, Quint. 3, 1, 12): sub nomine meo libri ferebantur artis rhetoricae, Quint. prooem. 7; cf.:

    cetera, quae sub nomine meo feruntur,

    id. 7, 2, 24; Suet. Caes. 55; id. Aug. 31; id. Caes. 20:

    multa ejus (Catonis) vel provisa prudenter vel acta constanter vel responsa acute ferebantur,

    Cic. Lael. 2, 6:

    qua ex re in pueritia nobilis inter aequales ferebatur,

    Nep. Att. 1, 3.—
    8.
    Polit. and jurid. t. t.
    a.
    Suffragium or sententiam, to give in one's vote, to vote, Varr. R. R. 3, 2, 1; cf.:

    ferunt suffragia,

    Cic. Rep. 1, 31; id. Fam. 11, 27, 7:

    de quo foedere populus Romanus sententiam non tulit,

    id. Balb. 15, 34; cf.:

    de quo vos (judices) sententiam per tabellam feretis,

    id. Verr. 2, 4, 47, § 104;

    so of the voting of judges,

    id. Clu. 26, 72;

    of senators: parcite, ut sit qui in senatu de bello et pace sententiam ferat,

    id. Verr. 2, 2, 31, § 76; cf. id. Fam. 11, 21, 2.—
    b.
    Legem (privilegium, rogationem) ad populum, or absol., to bring forward or move a proposition, to propose a law, etc.:

    perniciose Philippus in tribunatu, cum legem agrariam ferret, etc.,

    Cic. Off. 2, 21, 73; cf. id. Sull. 23, 65:

    quae lex paucis his annis lata esset,

    id. Corn. 1, 3 (vol. xi. p. 10 B. and K.):

    familiarissimus tuus de te privilegium tulit, ut, etc.,

    id. Par. 4, 32:

    Sullam illam rogationem de se nolle ferri (shortly before: Lex ferri coepta),

    id. Sull. 23, 65:

    rogationem de aliquo, contra or in aliquem, ad populum, ad plebem,

    id. Balb. 14, 33; id. Clu. 51, 140; id. Brut. 23, 89; Caes. B. C. 3, 1, 4; Liv. 33, 25, 7:

    nescis, te ipsum ad populum tulisse, ut, etc.,

    proposed a bill, Cic. Phil. 2, 43, 100:

    ut P. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem, vellentne, etc.,

    id. Fin. 2, 16, 54; cf. Liv. 33, 25, 6:

    quod Sulla ipse ita tulit de civitate, ut, etc.,

    Cic. Caecin. 35, 102:

    nihil de judicio ferebat,

    id. Sull. 22, 63:

    cum, ut absentis ratio haberetur, ferebamus,

    id. Att. 7, 6, 2.— Impers.:

    lato ut solet ad populum, ut equum escendere liceret,

    Liv. 23, 14, 2. —
    c.
    Judicem, said of the plaintiff, to offer or propose to the defendant as judge:

    quem ego si ferrem judicem, refugere non deberet,

    Cic. Rosc. Com. 15, 45; id. de Or. 2, 70, 285.—Hence, judicem alicui, in gen., to propose a judge to, i. e. to bring a suit against, to sue a person:

    se iterum ac saepius judicem illi ferre,

    Liv. 3, 57, 5; 3, 24, 5; 8, 33, 8.—
    9.
    Mercant. t. t., to enter, to set or note down a sum in a book:

    quod minus Dolabella Verri acceptum rettulit, quam Verres illi expensum tulerit, etc.,

    i. e. has set down as paid, has paid, Cic. Verr. 2, 1, 39, § 100 sq., v. expendo.—
    10.
    Absol., of abstr. subjects, to require, demand, render necessary; to allow, permit, suffer:

    ita sui periculi rationes ferre ac postulare,

    Cic. Verr. 2, 5, 40, § 105; cf.:

    gravioribus verbis uti, quam natura fert,

    id. Quint. 18, 57: quid ferat Fors, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. 203 ed. Vahl.):

    quamdiu voluntas Apronii tulit,

    Cic. Verr. 2, 3, 23, § 57:

    ut aetas illa fert,

    as is usual at that time of life, id. Clu. 60, 168:

    ad me, ut tempora nostra, non ut amor tuus fert, vere perscribe,

    id. Q. Fr. 1, 4, 5:

    quod ita existimabam tempora rei publicae ferre,

    id. Pis. 2, 5:

    si ita commodum vestrum fert,

    id. Agr. 2, 28, 77:

    prout Thermitani hominis facultates ferebant,

    id. Verr. 2, 2, 34, § 83:

    si vestra voluntas feret,

    if such be your pleasure, id. de Imp. Pomp. 24, 70:

    ut opinio et spes et conjectura nostra fert,

    according to our opinion, hope, and belief, id. Att. 2, 25, 2:

    ut mea fert opinio,

    according to my opinion, id. Clu. 16, 46: si occasio tulerit, if occasion require, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 21, 6:

    dum tempus ad eam rem tulit, sivi, animum ut expleret suum,

    Ter. And. 1, 2, 17: in hac ratione quid res, quid causa, quid tempus ferat, tu perspicies, Cic. Fam. 1, 7, 6:

    natura fert, ut extrema ex altera parte graviter, ex altera autem acute sonent,

    id. Rep. 6, 18.— Impers.:

    sociam se cujuscumque fortunae, et, si ita ferret, comitem exitii promittebat (sc. res or fortuna),

    Tac. A. 3, 15; so,

    si ita ferret,

    id. H. 2, 44.

    Lewis & Short latin dictionary > fero

  • 107 ab

    ăb, ā, abs, prep. with abl. This IndoEuropean particle (Sanscr. apa or ava, Etr. av, Gr. upo, Goth. af, Old Germ. aba, New Germ. ab, Engl. of, off) has in Latin the following forms: ap, af, ab (av), au-, a, a; aps, abs, as-. The existence of the oldest form, ap, is proved by the oldest and best MSS. analogous to the prep. apud, the Sanscr. api, and Gr. epi, and by the weakened form af, which, by the rule of historical grammar and the nature of the Latin letter f, can be derived only from ap, not from ab. The form af, weakened from ap, also very soon became obsolete. There are but five examples of it in inscriptions, at the end of the sixth and in the course of the seventh century B. C., viz.:

    AF VOBEIS,

    Inscr. Orell. 3114;

    AF MVRO,

    ib. 6601;

    AF CAPVA,

    ib. 3308;

    AF SOLO,

    ib. 589;

    AF LYCO,

    ib. 3036 ( afuolunt =avolant, Paul. ex Fest. p. 26 Mull., is only a conjecture). In the time of Cicero this form was regarded as archaic, and only here and there used in account-books; v. Cic. Or. 47, 158 (where the correct reading is af, not abs or ab), and cf. Ritschl, Monum. Epigr. p. 7 sq.—The second form of this preposition, changed from ap, was ab, which has become the principal form and the one most generally used through all periods—and indeed the only oue used before all vowels and h; here and there also before some consonants, particularly l, n, r, and s; rarely before c, j, d, t; and almost never before the labials p, b, f, v, or before m, such examples as ab Massiliensibus, Caes. B. C. 1, 35, being of the most rare occurrence.—By changing the b of ab through v into u, the form au originated, which was in use only in the two compounds aufero and aufugio for abfero, ab-fugio; aufuisse for afuisse, in Cod. Medic. of Tac. A. 12, 17, is altogether unusual. Finally, by dropping the b of ab, and lengthening the a, ab was changed into a, which form, together with ab, predominated through all periods of the Latin language, and took its place before all consonants in the later years of Cicero, and after him almoet exclusively.—By dropping the b without lengthening the a, ab occurs in the form a- in the two compounds a-bio and a-perio, q. v.—On the other hand, instead of reducing ap to a and a, a strengthened collateral form, aps, was made by adding to ap the letter s (also used in particles, as in ex, mox, vix). From the first, aps was used only before the letters c, q, t, and was very soon changed into abs (as ap into ab):

    abs chorago,

    Plaut. Pers. 1, 3, 79 (159 Ritschl):

    abs quivis,

    Ter. Ad. 2, 3, 1:

    abs terra,

    Cato, R. R. 51;

    and in compounds: aps-cessero,

    Plaut. Trin. 3, 1, 24 (625 R.); id. ib. 3, 2, 84 (710 R): abs-condo, abs-que, abs-tineo, etc. The use of abs was confined almost exclusively to the combination abs te during the whole ante-classic period, and with Cicero till about the year 700 A. U. C. (=B. C. 54). After that time Cicero evidently hesitates between abs te and a te, but during the last five or six years of his life a te became predominant in all his writings, even in his letters; consequently abs te appears but rarely in later authors, as in Liv. 10, 19, 8; 26, 15, 12;

    and who, perhaps, also used abs conscendentibus,

    id. 28, 37, 2; v. Drakenb. ad. h. l. (Weissenb. ab).—Finally abs, in consequence of the following p, lost its b, and became ds- in the three compounds aspello, as-porto, and as-pernor (for asspernor); v. these words.—The late Lat. verb abbrevio may stand for adbrevio, the d of ad being assimilated to the following b.The fundamental signification of ab is departure from some fixed point (opp. to ad. which denotes motion to a point).
    I.
    In space, and,
    II.
    Fig., in time and other relations, in which the idea of departure from some point, as from source and origin, is included; Engl. from, away from, out of; down from; since, after; by, at, in, on, etc.
    I.
    Lit., in space: ab classe ad urbem tendunt, Att. ap. Non. 495, 22 (Trag. Rel. p. 177 Rib.):

    Caesar maturat ab urbe proficisci,

    Caes. B. G. 1, 7:

    fuga ab urbe turpissima,

    Cic. Att. 7, 21:

    ducite ab urbe domum, ducite Daphnim,

    Verg. E. 8, 68. Cicero himself gives the difference between ab and ex thus: si qui mihi praesto fuerit cum armatis hominibus extra meum fundum et me introire prohibuerit, non ex eo, sed ab ( from, away from) eo loco me dejecerit....Unde dejecti Galli? A Capitolio. Unde, qui cum Graccho fucrunt? Ex Capitolio, etc., Cic. Caecin. 30, 87; cf. Diom. p. 408 P., and a similar distinction between ad and in under ad.—Ellipt.: Diogenes Alexandro roganti, ut diceret, si quid opus esset: Nunc quidem paululum, inquit, a sole, a little out of the sun, Cic. Tusc. 5, 32, 92. —Often joined with usque:

    illam (mulierem) usque a mari supero Romam proficisci,

    all the way from, Cic. Clu. 68, 192; v. usque, I.—And with ad, to denote the space passed over: siderum genus ab ortu ad occasum commeant, from... to, Cic. N. D. 2, 19 init.; cf. ab... in:

    venti a laevo latere in dextrum, ut sol, ambiunt,

    Plin. 2, 47, 48, § 128.
    b.
    Sometimes with names of cities and small islands, or with domus (instead of the usual abl.), partie., in militnry and nautieal language, to denote the marching of soldiers, the setting out of a flcet, or the departure of the inhabitants from some place:

    oppidum ab Aenea fugiente a Troja conditum,

    Cic. Verr. 2, 4, 33:

    quemadmodum (Caesar) a Gergovia discederet,

    Caes. B. G. 7, 43 fin.; so id. ib. 7, 80 fin.; Sall. J. 61; 82; 91; Liv. 2, 33, 6 al.; cf.:

    ab Arimino M. Antonium cum cohortibus quinque Arretium mittit,

    Caes. B. C. 1, 11 fin.; and:

    protinus a Corfinio in Siciliam miserat,

    id. ib. 1, 25, 2:

    profecti a domo,

    Liv. 40, 33, 2;

    of setting sail: cum exercitus vestri numquam a Brundisio nisi hieme summa transmiserint,

    Cic. Imp. Pomp. 12, 32; so id. Fam. 15, 3, 2; Caes. B. C. 3, 23; 3, 24 fin.:

    classe qua advecti ab domo fuerant,

    Liv. 8, 22, 6;

    of citizens: interim ab Roma legatos venisse nuntiatum est,

    Liv. 21, 9, 3; cf.:

    legati ab Orico ad M. Valerium praetorem venerunt,

    id. 24, 40, 2.
    c.
    Sometimes with names of persons or with pronouns: pestem abige a me, Enn. ap. Cic. Ac. 2, 28, 89 (Trag. v. 50 Vahl.):

    Quasi ad adulescentem a patre ex Seleucia veniat,

    Plaut. Trin. 3, 3, 41; cf.:

    libertus a Fuflis cum litteris ad Hermippum venit,

    Cic. Fl. 20, 47:

    Nigidium a Domitio Capuam venisse,

    id. Att. 7, 24:

    cum a vobis discessero,

    id. Sen. 22:

    multa merces tibi defluat ab Jove Neptunoque,

    Hor. C. 1, 28, 29 al. So often of a person instead of his house, lodging, etc.: videat forte hic te a patre aliquis exiens, from the father, i. e. from his house, Ter. Heaut. 2, 2, 6:

    so a fratre,

    id. Phorm. 5, 1, 5:

    a Pontio,

    Cic. Att. 5, 3 fin.:

    ab ea,

    Ter. And. 1, 3, 21; and so often: a me, a nobis, a se, etc., from my, our, his house, etc., Plaut. Stich. 5, 1, 7; Ter. Heaut. 3, 2, 50; Cic. Att. 4, 9, 1 al.
    B.
    Transf., without the idea of motion. To designate separation or distance, with the verbs abesse, distare, etc., and with the particles longe, procul, prope, etc.
    1.
    Of separation:

    ego te afuisse tam diu a nobis dolui,

    Cic. Fam. 2, 1, 2:

    abesse a domo paulisper maluit,

    id. Verr. 2, 4, 18, § 39:

    tum Brutus ab Roma aberat,

    Sall. C. 40, 5:

    absint lacerti ab stabulis,

    Verg. G. 4, 14.—
    2.
    Of distance:

    quot milia fundus suus abesset ab urbe,

    Cic. Caecin. 10, 28; cf.:

    nos in castra properabamus, quae aberant bidui,

    id. Att. 5, 16 fin.; and:

    hic locus aequo fere spatio ab castris Ariovisti et Caesaris aberat,

    Caes. B. G. 1, 43, 1:

    terrae ab hujusce terrae, quam nos incolimus, continuatione distantes,

    Cic. N. D. 2, 66, 164:

    non amplius pedum milibus duobus ab castris castra distabant,

    Caes. B. C. 1, 82, 3; cf. id. lb. 1, 3, 103.—With adverbs: annos multos longinque ab domo bellum gerentes, Enn. ap. Non. 402, 3 (Trag. v. 103 Vahl.):

    cum domus patris a foro longe abesset,

    Cic. Cael. 7, 18 fin.; cf.:

    qui fontes a quibusdam praesidiis aberant longius,

    Caes. B. C. 3, 49, 5:

    quae procul erant a conspectu imperii,

    Cic. Agr. 2, 32, 87; cf.:

    procul a castris hostes in collibus constiterunt,

    Caes. B. G. 5, 17, 1; and:

    tu procul a patria Alpinas nives vides,

    Verg. E. 10, 46 (procul often also with simple abl.;

    v. procul): cum esset in Italia bellum tam prope a Sicilia, tamen in Sicilia non fuit,

    Cic. Verr. 2, 5, 2, § 6; cf.:

    tu apud socrum tuam prope a meis aedibus sedebas,

    id. Pis. 11, 26; and:

    tam prope ab domo detineri,

    id. Verr. 2, 2, 3, § 6.—So in Caesar and Livy, with numerals to designate the measure of the distance:

    onerariae naves, quae ex eo loco ab milibus passuum octo vento tenebatur,

    eight miles distant, Caes. B. G. 4, 22, 4; and without mentioning the terminus a quo: ad castra contenderunt, et ab milibus passunm minus duobus castra posuerunt, less than two miles off or distant, id. ib. 2, 7, 3; so id. ib. 2, 5, 32; 6, 7, 3; id. B. C. 1, 65; Liv. 38, 20, 2 (for which:

    duo milia fere et quingentos passus ab hoste posuerunt castra,

    id. 37, 38, 5). —
    3.
    To denote the side or direction from which an object is viewed in its local relations,=a parte, at, on, in: utrum hacin feriam an ab laeva latus? Enn. ap. Plaut. Cist. 3, 10 (Trag. v. 38 Vahl.); cf.:

    picus et cornix ab laeva, corvos, parra ab dextera consuadent,

    Plaut. As. 2, 1, 12: clamore ab ea parte audito. on this side, Caes. B. G. 3, 26, 4: Gallia Celtica attingit ab Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum, on the side of the Sequani, i. e. their country, id. ib. 1, 1, 5:

    pleraque Alpium ab Italia sicut breviora ita arrectiora sunt,

    on the Italian side, Liv. 21, 35, 11:

    non eadem diligentia ab decumuna porta castra munita,

    at the main entrance, Caes. B. G. 3, 25 fin.:

    erat a septentrionibus collis,

    on the north, id. ib. 7, 83, 2; so, ab oriente, a meridie, ab occasu; a fronte, a latere, a tergo, etc. (v. these words).
    II.
    Fig.
    A.
    In time.
    1.
    From a [p. 3] point of time, without reference to the period subsequently elapsed. After:

    Exul ab octava Marius bibit,

    Juv. 1,40:

    mulieres jam ab re divin[adot ] adparebunt domi,

    immediately after the sucrifice, Plaut. Poen. 3, 3, 4:

    Caesar ab decimae legionis cohortatione ad dextrum cornu profectus,

    Caes. B. G. 2, 25, 1:

    ab hac contione legati missi sunt,

    immediately after, Liv. 24, 22, 6; cf. id. 28, 33, 1; 40, 47, 8; 40, 49, 1 al.:

    ab eo magistratu,

    after this office, Sall. J. 63, 5:

    a summa spe novissima exspectabat,

    after the greatest hope, Tac. A. 6, 50 fin. —Strengthened by the adverbs primum, confestim, statim, protinus, or the adj. recens, immediately after, soon after:

    ut primum a tuo digressu Romam veni,

    Cic. Att. 1, 5, 4; so Suet. Tib. 68:

    confestim a proelio expugnatis hostium castris,

    Liv. 30, 36, 1:

    statim a funere,

    Suet. Caes. 85;

    and followed by statim: ab itinere statim,

    id. ib. 60:

    protinus ab adoptione,

    Vell. 2, 104, 3:

    Homerus qui recens ab illorum actate fuit,

    soon after their time, Cic. N. D. 3, 5; so Varr. R. R. 2, 8, 2; Verg. A. 6, 450 al. (v. also primum, confestim, etc.).—

    Sometimes with the name of a person or place, instead of an action: ibi mihi tuae litterae binae redditae sunt tertio abs te die,

    i. e. after their departure from you, Cic. Att. 5, 3, 1: in Italiam perventum est quinto mense a Carthagine Nov[adot ], i. e. after leaving (=postquam a Carthagine profecti sunt), Liv. 21, 38, 1:

    secundo Punico (bello) Scipionis classis XL. die a securi navigavit,

    i. e. after its having been built, Plin. 16, 39, 74, § 192. —Hence the poct. expression: ab his, after this (cf. ek toutôn), i. e. after these words, hereupon, Ov. M. 3, 273; 4, 329; 8, 612; 9, 764.
    2.
    With reference to a subsequent period. From, since, after:

    ab hora tertia bibebatur,

    from the third hour, Cic. Phil. 2, 41:

    infinito ex tempore, non ut antea, ab Sulla et Pompeio consulibus,

    since the consulship of, id. Agr. 2, 21, 56:

    vixit ab omni aeternitate,

    from all eternity, id. Div. 1, 51, 115:

    cum quo a condiscipulatu vivebat conjunctissime,

    Nep. Att. 5, 3:

    in Lycia semper a terrae motu XL. dies serenos esse,

    after an earthquake, Plin. 2, 96, 98, § 211 al.:

    centesima lux est haec ab interitu P. Clodii,

    since the death of, Cic. Mil. 35, 98; cf.:

    cujus a morte quintus hic et tricesimus annus est,

    id. Sen. 6, 19; and:

    ab incenso Capitolio illum esse vigesumiun annum,

    since, Sall. C. 47, 2:

    diebus triginta, a qua die materia caesa est,

    Caes. B. C. 1, 36.—Sometimes joined with usque and inde:

    quod augures omnes usque ab Romulo decreverunt,

    since the time of, Cic. Vat. 8, 20:

    jam inde ab infelici pugna ceciderant animi,

    from the very beginning of, Liv. 2, 65 fin. —Hence the adverbial expressions ab initio, a principio, a primo, at, in, or from the beginning, at first; v. initium, principium, primus. Likewise ab integro, anew, afresh; v. integer.—Ab... ad, from (a time)... to:

    ab hora octava ad vesperum secreto collocuti sumus,

    Cic. Att. 7, 8, 4; cf.:

    cum ab hora septima ad vesperum pugnatum sit,

    Caes. B. G. 1, 26, 2; and:

    a quo tempore ad vos consules anni sunt septingenti octoginta unus,

    Vell. 1, 8, 4; and so in Plautus strengthened by usque:

    pugnata pugnast usque a mane ad vesperum,

    from morning to evening, Plaut. Am. 1, 1, 97; id. Most. 3, 1, 3; 3, 2, 80.—Rarely ab... in: Romani ab sole orto in multum diei stetere in acie, from... till late in the day, Liv. 27, 2, 9; so Col. 2, 10, 17; Plin. 2, 31, 31, § 99; 2, 103, 106, § 229; 4, 12, 26, § 89.
    b.
    Particularly with nouns denoting a time of life:

    qui homo cum animo inde ab ineunte aetate depugnat suo,

    from an early age, from early youth, Plaut. Trin. 2, 2, 24; so Cic. Off. 2, 13, 44 al.:

    mihi magna cum co jam inde a pueritia fuit semper famillaritas,

    Ter. Heaut. 1, 2, 9; so,

    a pueritia,

    Cic. Tusc. 2, 11, 27 fin.; id. Fam. 5, 8, 4:

    jam inde ab adulescentia,

    Ter. Ad. 1, 1, 16:

    ab adulescentia,

    Cic. Rep. 2, 1:

    jam a prima adulescentia,

    id. Fam. 1, 9, 23:

    ab ineunte adulescentia,

    id. ib. 13, 21, 1; cf.

    followed by ad: usque ad hanc aetatem ab incunte adulescentia,

    Plaut. Trin. 2, 2, 20:

    a primis temporibus aetatis,

    Cic. Fam. 4, 3, 3:

    a teneris unguiculis,

    from childhood, id. ib. 1, 6, 2:

    usque a toga pura,

    id. Att. 7, 8, 5:

    jam inde ab incunabulis,

    Liv. 4, 36, 5:

    a prima lanugine,

    Suet. Oth. 12:

    viridi ab aevo,

    Ov. Tr. 4, 10, 17 al.;

    rarely of animals: ab infantia,

    Plin. 10, 63, 83, § 182.—Instead of the nom. abstr. very often (like the Greek ek paioôn, etc.) with concrete substantives: a pucro, ab adulescente, a parvis, etc., from childhood, etc.:

    qui olim a puero parvulo mihi paedagogus fuerat,

    Plaut. Merc. 1, 1, 90; so,

    a pausillo puero,

    id. Stich. 1, 3, 21:

    a puero,

    Cic. Ac. 2, 36, 115; id. Fam. 13, 16, 4 (twice) al.:

    a pueris,

    Cic. Tusc. 1, 24, 57; id. de Or. 1, 1, 2 al.:

    ab adulescente,

    id. Quint. 3, 12:

    ab infante,

    Col. 1, 8, 2:

    a parva virgine,

    Cat. 66, 26 al. —Likewise and in the same sense with adject.: a parvo, from a little child, or childhood, Liv. 1, 39, 6 fin.; cf.:

    a parvis,

    Ter. And. 3, 3, 7; Cic. Leg. 2, 4, 9:

    a parvulo,

    Ter. And. 1, 1, 8; id. Ad. 1, 1, 23; cf.:

    ab parvulis,

    Caes. B. G. 6, 21, 3:

    ab tenero,

    Col. 5, 6, 20;

    and rarely of animals: (vacca) a bima aut trima fructum ferre incipit,

    Varr. R. R. 2, 1, 13.
    B.
    In other relations in which the idea of going forth, proceeding, from something is included.
    1.
    In gen. to denote departure, separation, deterring, avoiding, intermitting, etc., or distance, difference, etc., of inanimate or abstract things. From: jus atque aecum se a malis spernit procul, Enn. ap. Non. 399, 10 (Trag. v. 224 Vahl.):

    suspitionem et culpam ut ab se segregent,

    Plaut. Trin. 1, 2, 42:

    qui discessum animi a corpore putent esse mortem,

    Cic. Tusc. 1, 9, 18:

    hic ab artificio suo non recessit,

    id. ib. 1, 10, 20 al.:

    quod si exquiratur usque ab stirpe auctoritas,

    Plaut. Trin. 1, 2, 180:

    condicionem quam ab te peto,

    id. ib. 2, 4, 87; cf.:

    mercedem gloriae flagitas ab iis, quorum, etc.,

    Cic. Tusc. 1, 15, 34:

    si quid ab illo acceperis,

    Plaut. Trin. 2, 2, 90:

    quae (i. e. antiquitas) quo propius aberat ab ortu et divina progenie,

    Cic. Tusc. 1, 12, 26:

    ab defensione desistere,

    Caes. B. C. 2, 12, 4:

    ne quod tempus ab opere intermitteretur,

    id. B. G. 7, 24, 2:

    ut homines adulescentis a dicendi studio deterream,

    Cic. de Or. 1, 25, 117, etc.—Of distance (in order, rank, mind, or feeling):

    qui quartus ab Arcesila fuit,

    the fourth in succession from, Cic. Ac. 1, 12, 46:

    tu nunc eris alter ab illo,

    next after him, Verg. E. 5, 49; cf.:

    Aiax, heros ab Achille secundus,

    next in rank to, Hor. S. 2, 3, 193:

    quid hoc ab illo differt,

    from, Cic. Caecin. 14, 39; cf.:

    hominum vita tantum distat a victu et cultu bestiarum,

    id. Off. 2, 4, 15; and:

    discrepare ab aequitate sapientiam,

    id. Rep. 3, 9 fin. (v. the verbs differo, disto, discrepo, dissideo, dissentio, etc.):

    quae non aliena esse ducerem a dignitate,

    Cic. Fam. 4, 7:

    alieno a te animo fuit,

    id. Deiot. 9, 24 (v. alienus). —So the expression ab re (qs. aside from the matter, profit; cf. the opposite, in rem), contrary to one's profit, to a loss, disadvantageous (so in the affirmative very rare and only ante-class.):

    subdole ab re consulit,

    Plaut. Trin. 2, 1, 12; cf. id. Capt. 2, 2, 88; more frequently and class. (but not with Cicero) in the negative, non, haud, ab re, not without advantage or profit, not useless or unprofitable, adcantageous:

    haut est ab re aucupis,

    Plaut. As. 1, 3, 71:

    non ab re esse Quinctii visum est,

    Liv. 35, 32, 6; so Plin. 27, 8, 35; 31, 3, 26; Suet. Aug. 94; id. Dom. 11; Gell. 18, 14 fin.; App. Dogm. Plat. 3, p. 31, 22 al. (but in Ter. Ad. 5, 3, 44, ab re means with respect to the money matter).
    2.
    In partic.
    a.
    To denote an agent from whom an action proceeds, or by whom a thing is done or takes place. By, and in archaic and solemn style, of. So most frequently with pass. or intrans. verbs with pass. signif., when the active object is or is considered as a living being: Laudari me abs te, a laudato viro, Naev. ap. Cic. Tusc. 4, 31, 67: injuria abs te afficior, Enn. ap. Auct. Her. 2, 24, 38:

    a patre deductus ad Scaevolam,

    Cic. Lael. 1, 1:

    ut tamquam a praesentibus coram haberi sermo videretur,

    id. ib. 1, 3:

    disputata ab eo,

    id. ib. 1, 4 al.:

    illa (i. e. numerorum ac vocum vis) maxime a Graecia vetere celebrata,

    id. de Or. 3, 51, 197:

    ita generati a natura sumus,

    id. Off. 1, 29, 103; cf.:

    pars mundi damnata a rerum natura,

    Plin. 4, 12, 26, § 88:

    niagna adhibita cura est a providentia deorum,

    Cic. N. D. 2, 51 al. —With intrans. verbs:

    quae (i. e. anima) calescit ab eo spiritu,

    is warmed by this breath, Cic. N. D. 2, 55, 138; cf. Ov. M. 1, 417: (mare) qua a sole collucet, Cic. Ac. 2, 105:

    salvebis a meo Cicerone,

    i. e. young Cicero sends his compliments to you, id. Att. 6, 2 fin.:

    a quibus (Atheniensibus) erat profectus,

    i. e. by whose command, Nep. Milt. 2, 3:

    ne vir ab hoste cadat,

    Ov. H. 9, 36 al. —A substantive or adjective often takes the place of the verb (so with de, q. v.):

    levior est plaga ab amico quam a debitore,

    Cic. Fam. 9, 16, 7; cf.:

    a bestiis ictus, morsus, impetus,

    id. Off. 2, 6, 19:

    si calor est a sole,

    id. N. D. 2, 52:

    ex iis a te verbis (for a te scriptis),

    id. Att. 16, 7, 5:

    metu poenae a Romanis,

    Liv. 32, 23, 9:

    bellum ingens a Volscis et Aequis,

    id. 3, 22, 2:

    ad exsolvendam fldem a consule,

    id. 27, 5, 6.—With an adj.:

    lassus ab equo indomito,

    Hor. S. 2, 2, 10:

    Murus ab ingenic notior ille tuo,

    Prop. 5, 1, 126:

    tempus a nostris triste malis,

    time made sad by our misfortunes, Ov. Tr. 4, 3, 36.—Different from per:

    vulgo occidebantur: per quos et a quibus?

    by whom and upon whose orders? Cic. Rosc. Am. 29, 80 (cf. id. ib. 34, 97: cujus consilio occisus sit, invenio; cujus manu sit percussus, non laboro); so,

    ab hoc destitutus per Thrasybulum (i. e. Thrasybulo auctore),

    Nep. Alc. 5, 4.—Ambiguity sometimes arises from the fact that the verb in the pass. would require ab if used in the active:

    si postulatur a populo,

    if the people demand it, Cic. Off. 2, 17, 58, might also mean, if it is required of the people; on the contrary: quod ab eo (Lucullo) laus imperatoria non admodum exspectabatur, not since he did not expect military renown, but since they did not expect military renown from him, Cic. Ac. 2, 1, 2, and so often; cf. Rudd. II. p. 213. (The use of the active dative, or dative of the agent, instead of ab with the pass., is well known, Zumpt, § 419. It is very seldom found in prose writers of the golden age of Roman liter.; with Cic. sometimes joined with the participles auditus, cognitus, constitutus, perspectus, provisus, susceptus; cf. Halm ad Cic. Imp. Pomp. 24, 71, and ad ejusdem, Cat. 1, 7 fin.; but freq. at a later period; e. g. in Pliny, in Books 2-4 of H. N., more than twenty times; and likewise in Tacitus seventeen times. Vid. the passages in Nipperd. ad Tac. A. 2, 49.) Far more unusual is the simple abl. in the designation of persons:

    deseror conjuge,

    Ov. H. 12, 161; so id. ib. 5, 75; id. M. 1, 747; Verg. A. 1, 274; Hor. C. 2, 4, 9; 1, 6, 2;

    and in prose,

    Quint. 3, 4, 2; Sen. Contr. 2, 1; Curt. 6, 7, 8; cf. Rudd. II. p. 212; Zumpt ad Quint. V. p. 122 Spalding.—Hence the adverbial phrase a se=uph heautou, sua sponte, of one's own uccord, spontaneously:

    ipsum a se oritur et sua sponte nascitur,

    Cic. Fin. 2, 24, 78:

    (urna) ab se cantat quoja sit,

    Plaut. Rud. 2, 5, 21 (al. eapse; cf. id. Men. 1, 2, 66); so Col. 11, 1, 5; Liv. 44, 33, 6.
    b.
    With names of towns to denote origin, extraction, instead of gentile adjectives. From, of:

    pastores a Pergamide,

    Varr. R. R. 2, 2, 1:

    Turnus ab Aricia,

    Liv. 1, 50, 3 (for which Aricinus, id. 1, 51, 1):

    obsides dant trecentos principum a Cora atque Pometia liberos,

    Liv. 2, 22, 2; and poet.: O longa mundi servator ab Alba, Auguste, thou who art descended from the old Alban race of kings (=oriundus, or ortus regibus Albanis), Prop. 5, 6, 37.
    c.
    In giving the etymology of a name: eam rem (sc. legem, Gr. nomon) illi Graeco putant nomine a suum cuique tribuendo appellatam, ego nostro a legendo, Cic. Leg. 1, 6, 19: annum intervallum regni fuit: id ab re... interregnum appellatum, Liv. 1, 17, 6:

    (sinus maris) ab nomine propinquae urbis Ambracius appellatus,

    id. 38, 4, 3; and so Varro in his Ling. Lat., and Pliny, in Books 1-5 of H. N., on almost every page. (Cf. also the arts. ex and de.)
    d.
    With verbs of beginning and repeating: a summo bibere, in Plaut. to drink in succession from the one at the head of the table:

    da, puere, ab summo,

    Plaut. As. 5, 2, 41; so,

    da ab Delphio cantharum circum, id Most. 1, 4, 33: ab eo nobis causa ordienda est potissimum,

    Cic. Leg. 1, 7, 21:

    coepere a fame mala,

    Liv. 4, 12, 7:

    cornicem a cauda de ovo exire,

    tail-foremost, Plin. 10, 16, 18:

    a capite repetis, quod quaerimus,

    Cic. Leg. 1, 6, 18 al.
    e.
    With verbs of freeing from, defending, or protecting against any thing:

    a foliis et stercore purgato,

    Cato, R. R. 65 (66), 1:

    tantumne ab re tuast oti tibi?

    Ter. Heaut. 1, [p. 4] 1, 23; cf.:

    Saguntini ut a proeliis quietem habuerant,

    Liv. 21, 11, 5:

    expiandum forum ab illis nefarii sceleris vestigiis,

    Cic. Rab. Perd. 4, 11:

    haec provincia non modo a calamitate, sed etiam a metu calamitatis est defendenda,

    id. Imp. Pomp. 6, 14 (v. defendo):

    ab incendio urbem vigiliis munitam intellegebat,

    Sall. C. 32:

    ut neque sustinere se a lapsu possent,

    Liv. 21, 35, 12:

    ut meam domum metueret atque a me ipso caveret,

    Cic. Sest. 64, 133.
    f.
    With verbs of expecting, fearing, hoping, and the like, ab =a parte, as, Cic. Att. 9, 7, 4: cum eadem metuam ab hac parte, since I fear the same from this side; hence, timere, metuere ab aliquo, not, to be afraid of any one, but, to fear something (proceeding from) from him:

    el metul a Chryside,

    Ter. And. 1, 1, 79; cf.:

    ab Hannibale metuens,

    Liv. 23, 36; and:

    metus a praetore,

    id. 23, 15, 7;

    v. Weissenb. ad h. l.: a quo quidem genere, judices, ego numquam timui,

    Cic. Sull. 20, 59:

    postquam nec ab Romanis robis ulla est spes,

    you can expect nothing from the Romans, Liv. 21, 13, 4.
    g.
    With verbs of fastening and holding:

    funiculus a puppi religatus,

    Cic. Inv. 2, 51, 154:

    cum sinistra capillum ejus a vertice teneret,

    Q. Cic. Pet. Cons. 3.
    h.
    Ulcisci se ab aliquo, to take vengeance on one:

    a ferro sanguis humanus se ulciscitur,

    Plin. 34, 14, 41 fin.
    i.
    Cognoscere ab aliqua re to knoio or learn by means of something (different from ab aliquo, to learn from some one):

    id se a Gallicis armis atque insignibus cognovisse,

    Caes. B. G. 1, 22.
    j.
    Dolere, laborare, valere ab, instead of the simple abl.:

    doleo ab animo, doleo ab oculis, doleo ab aegritudine,

    Plaut. Cist. 1, 1, 62:

    a morbo valui, ab animo aeger fui,

    id. Ep. 1, 2, 26; cf. id. Aul. 2, 2, 9:

    a frigore et aestu ne quid laborent,

    Varr. R. R. 2, 2, 17; so,

    a frigore laborantibus,

    Plin. 32, 10, 46, § 133; cf.:

    laborare ab re frumentaria,

    Caes. B. G. 7, 10, 1; id. B. C. 3, 9; v. laboro.
    k.
    Where verbs and adjectives are joined with ab, instead of the simple abl., ab defines more exactly the respect in which that which is expressed by the verb or adj. is to be understood, in relation to, with regard to, in respect to, on the part of:

    ab ingenio improbus,

    Plaut. Truc. 4, 3, 59:

    a me pudica'st,

    id. Curc. 1, 1, 51:

    orba ab optimatibus contio,

    Cic. Fl. 23, 54; ro Ov. H. 6,156: securos vos ab hac parte reddemus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24 fin. (v. securus):

    locus copiosus a frumento,

    Cic. Att. 5, 18, 2; cf.:

    sumus imparati cum a militibas tum a pecunia,

    id. ib. 7, 15 fin.:

    ille Graecus ab omni laude felicior,

    id. Brut. 16, 63:

    ab una parte haud satis prosperuin,

    Liv. 1, 32, 2 al.;

    so often in poets ab arte=arte,

    artfully, Tib. 1, 5, 4; 1, 9, 66; Ov. Am. 2, 4, 30.
    l.
    In the statement of the motive instead of ex, propter, or the simple abl. causae, from, out of, on account of, in consequence of: ab singulari amore scribo, Balb. ap. Cic. Att. 9, 7, B fin.:

    linguam ab irrisu exserentem,

    thrusting out the tongue in derision, Liv. 7, 10, 5:

    ab honore,

    id. 1, 8; so, ab ira, a spe, ab odio, v. Drak. ad Liv. 24, 30, 1: 26, 1, 3; cf. also Kritz and Fabri ad Sall. J. 31, 3, and Fabri ad Liv. 21, 36, 7.
    m.
    Especially in the poets instead of the gen.:

    ab illo injuria,

    Ter. And. 1, 1, 129:

    fulgor ab auro,

    Lucr. 2, 5:

    dulces a fontibus undae,

    Verg. G. 2, 243.
    n.
    In indicating a part of the whole, for the more usual ex, of, out of:

    scuto ab novissimis uni militi detracto,

    Caes. B. G. 2, 25, 1:

    nonnuill ab novissimis,

    id. ib.; Cic. Sest. 65, 137; cf. id. ib. 59 fin.: a quibus (captivis) ad Senatum missus (Regulus).
    o.
    In marking that from which any thing proceeds, and to which it belongs:

    qui sunt ab ea disciplina,

    Cic. Tusc. 2, 3, 7:

    ab eo qui sunt,

    id. Fin. 4, 3, 7:

    nostri illi a Platone et Aristotele aiunt,

    id. Mur. 30, 63 (in imitation of oi upo tinos).
    p.
    To designate an office or dignity (with or without servus; so not freq. till after the Aug. period;

    in Cic. only once): Pollex, servus a pedibus meus,

    one of my couriers, Cic. Att. 8, 5, 1; so,

    a manu servus,

    a secretary, Suet. Caes. 74: Narcissum ab eplstulis ( secretary) et Pallantem a rationibus ( accountant), id. Claud. 28; and so, ab actis, ab admissione, ab aegris, ab apotheca, ab argento, a balneis, a bibliotheca, a codicillis, a jumentis, a potione, etc. (v. these words and Inscr. Orell. vol. 3, Ind. xi. p. 181 sq.).
    q.
    The use of ab before adverbs is for the most part peculiar to later Latinity:

    a peregre,

    Vitr. 5, 7 (6), 8:

    a foris,

    Plin. 17, 24, 37; Vulg. Gen, 7, 16; ib. Matt. 23, 27:

    ab intus,

    ib. ib. 7, 15:

    ab invicem,

    App. Herb. 112; Vulg. Matt. 25, 32; Cypr. Ep. 63, 9: Hier. Ep. 18:

    a longe,

    Hyg. Fab. 257; Vulg. Gen. 22, 4; ib. Matt. 26, 58:

    a modo,

    ib. ib. 23, 39;

    Hier. Vit. Hilar.: a nune,

    Vulg. Luc. 1, 48:

    a sursum,

    ib. Marc. 15, 38.
    a.
    Ab is not repeated like most other prepositions (v. ad, ex, in, etc.) with pron. interrog. or relat. after subst. and pron. demonstr. with ab:

    Arsinoen, Stratum, Naupactum...fateris ab hostibus esse captas. Quibus autem hostibus? Nempe iis, quos, etc.,

    Cic. Pis. 37, 91:

    a rebus gerendis senectus abstrahit. Quibus? An iis, quae in juventute geruntur et viribus?

    id. Sen. 6:

    a Jove incipiendum putat. Quo Jove?

    id. Rep. 1, 36, 56:

    res publica, quascumque vires habebit, ab iis ipsis, quibus tenetur, de te propediem impetrabit,

    id. Fam. 4, 13, 5.—
    b.
    Ab in Plantus is once put after the word which it governs: quo ab, As. 1, 1, 106.—
    c.
    It is in various ways separated from the word which it governs:

    a vitae periculo,

    Cic. Brut. 91, 313:

    a nullius umquam me tempore aut commodo,

    id. Arch. 6, 12:

    a minus bono,

    Sall. C. 2, 6:

    a satis miti principio,

    Liv. 1, 6, 4:

    damnis dives ab ipsa suis,

    Ov. H. 9, 96; so id. ib. 12, 18; 13, 116.—
    d.
    The poets join a and que, making aque; but in good prose que is annexed to the following abl. (a meque, abs teque, etc.):

    aque Chao,

    Verg. G. 4, 347:

    aque mero,

    Ov. M. 3, 631:

    aque viro,

    id. H. 6, 156:

    aque suis,

    id. Tr. 5, 2, 74 al. But:

    a meque,

    Cic. Fam. 2, 16, 1:

    abs teque,

    id. Att. 3, 15, 4:

    a teque,

    id. ib. 8, 11, §

    7: a primaque adulescentia,

    id. Brut. 91, 315 al. —
    e.
    A Greek noun joined with ab stands in the dat.: a parte negotiati, hoc est pragmatikê, removisse, Quint. 3, 7, 1.
    III.
    In composition ab,
    1.
    Retains its original signif.: abducere, to take or carry away from some place: abstrahere, to draw auay; also, downward: abicere, to throw down; and denoting a departure from the idea of the simple word, it has an effect apparently privative: absimilis, departing from the similar, unlike: abnormis, departing from the rule, unusual (different from dissimilis, enormis); and so also in amens=a mente remotus, alienus ( out of one's senses, without self-control, insane): absurdus, missounding, then incongruous, irrational: abutor (in one of its senses), to misuse: aborior, abortus, to miscarry: abludo; for the privative force the Latin regularly employs in-, v. 2. in.—
    2.
    It more rarely designates completeness, as in absorbere, abutor ( to use up). (The designation of the fourth generation in the ascending or descending line by ab belongs here only in appearance; as abavus for quartus pater, great-great-grandfather, although the Greeks introduced upopappos; for the immutability of the syllable ab in abpatrnus and abmatertera, as well as the signif. Of the word abavus, grandfather's grandfather, imitated in abnepos, grandchild's grandchild, seems to point to a derivation from avi avus, as Festus, p. 13 Mull., explains atavus, by atta avi, or, rather, attae avus.)

    Lewis & Short latin dictionary > ab

  • 108 colloco

    col-loco, āvī, ātum, āre (con u. loco), einem Ggstde. seinen Platz geben, seinen Platz anweisen, I) im allg., wo Platz nehmen lassen, wo ausstellen, niederstellen, niedersetzen, niederlegen, wo hinstellen, hinsetzen, hinlegen, im Zshg. auch bl. stellen, jetzen, legen, 1) eig.: a) übh.: α) lebl. Objj.: saxa atque materiam disponere collocareque, Quint. 7. praef. § 1: armamenta, an den Mastbaum hängen, Liv. 33, 48, 8: sidera (am Himmel), Cic. Tim. 30: lecticas, Cic. Phil. 5, 18. – m. dopp. Acc., eam materiam conversam ad hostem collocabat, Caes. b. G. 3, 29, 1. – m. Advv. wie? columnas neque recte neque e regione, Cic. ad Q. fr. 3, 1, 1. § 2: tabulas et signa propalam, Cic. de or. 1, 160: sellam curulem perverse, Suet. Galb. 18, 3. – m. Advv. wo? ubi tigna collocentur, Caes. b. c. 2, 10, 3. – m. in u. Akk.: in tabernam vasa et servos, Plaut. Men. 986. – m. in u. Abl., suo quidque in loco, Cic. de or. 1, 162: magni ponderis saxa et praeacutas trabes in muro, Caes. b. G. 2, 29, 3: trabes directas in solo, ibid. 7, 23, 1: tabulas bene pictas in bono lumine, Cic. Brut. 261: u. (im Bilde) benefacta in luce, nicht unter den Scheffel stellen, Cic. Tusc. 2, 64: alqd in conspectu quodam modo, Quint. 7, 1, 4. – m. a. Praepp., alqd ad ignem, Vitr. 1, 6, 2: onerarias naves ordine duplice ad ancoras, Suet. Cal. 19, 1: simulacrum Victoriae ante ipsam Minervam, Caes. b. c. 3, 105, 2: fasces stramentorum ac virgultorum ante aciem, Hirt. b. G. 8, 15, 5: epistulam inter tuniculam ac strofium, Turpil. com. 197: lecticam pro tribunali, Suet. Aug. 33, 1: alqd iuxta sedentem hominem, Cels. 6, 9: super genua sua coxas alcis, Cels. 7, 26. no. 2: totas tunicas extra scrotum, Cels. 7, 21. no. 2: testiculum super ventrem cum duabus suis tunicis, Cels. 7, 19. – m. bl. Abl., oculos pennis, auf das Gefieder fetzen, Ov. met. 1, 723: similes notas quinto quoque loco, Cornif. rhet. 3, 31. – β) leb. Objj., sowohl aufstellen, eos (sie = ihre Statuen) in illo loco atque in rostris, Cic. Sest. 83. – als setzen, stellen, legen, sich setzen (legen, lagern) lassen, sitzen (liegen) lassen, puellulam, Catull. 61, 188: iubeo hominem tolli et conlocari et confoveri, Afran. com. 143 sq. – m. dopp. Acc., alqm aut pronum aut supinum, Cels. 8, 20. § 20. – m. in u. Akk. od. Abl., se in arborem, Plaut. aul. 706: alqm in ventrem, in latus, Cels. 7, 27; 8, 20: se in locum celsum, Acc. tr. 437: se in sedes regias, Liv. Andr. tr. 10: alqm in lectum, Ter. eun. 593 (gegen cod. B mit den übrigen Hdschrn.): alqm in lecto, Cels. 5, 26. no. 25: alqm in lecto suo, Cic. de rep. 1, 17: alqm in medio lecto, in imo lecto, Sen. de const. sap. 10, 2: alqm in conclavi, Cels. 7, 29: alqm in cubili, Cic. Tusc. 2, 39: hominem od. corpus in sedili, Cels. 8, 12 u. 15: alqm in loco tepido, Cels. 8, 4: alqm suis manibus in curru, Cic. Rosc. Am. 98: cuius et parentis sui manibus in navi tuta ac fideli collocatus (gebracht), Cic. Planc. 97: corpus (Augusti) in vestibulo domus, niedersetzen (ausstellen), Suet. Aug. 100, 2: u. so reliquias eius in hortis Domitiae, Capit. Anton. Pius 5, 1. – m. a. Praepp., alqm super se, Suet. Aug. 43, 4: alqm super pulpitum, Suet. Cal. 54, 2: alqm infra se, Suet. Cal. 24, 1: alqm iuxta se latere dextro, Suet. Ner. 13, 2: alqm iuxta se in sella, Eutr. 4, 7: alqos circa se, Suet. Tit. 9, 2: u. (zugl. m. dopp. Acc.) alqm resupinum super subsellium aut lectum, Cels. 7, 26: alqm super id scamnum aut pronum aut supinum aut in latus, Cels. 8, 20. – m. bl. Abl. wo? hominem loco calido, Cels. 5, 27. no. 3: homo collocatur alto sedili, medicus autem humiliore adversus, Cels. 8, 10, 2. – m. Abl. wie? corpus alio quo modo collocatum est, Cels. 7, 18: tum is super duorum genua eodem modo collocatur, Cels. 7, 26. no. 2: collocari quoque membrum quod ictum est ratione certā debet, Cels. 5, 26. no. 28. – b) als milit. t. t., aufstellen, α) lebl. Objj.: impedimenta, Liv. 44, 37, 1: currus ita, ut etc., Caes. b. G. 4, 33, 2: impedimenta in tumulo quodam, Caes. b. G. 6, 8, 3: post eas (legiones) totius exercitus impedimenta, Caes. b. G. 2, 19, 3: naves Rhodias in dextro cornu, Auct. b. Alex. 14, 1: tormenta quibusdam locis contra facillimos descensus, aufpflanzen, Hirt. b. G. 8, 40, 4: u. so ballistas scorpionesque ante frontem castrorum contra oppidum, Auct. b. Afr. 56, 2. – β) leb. Objj.: certa subsidia, Caes. b. G. 2, 22, 1: praesidia, Sall. Cat. 45, 2: aciem triplicem, Auct. b. Afr. 81, 1. – m. in u. Abl., praesidia in litore, Nep. Hann. 11, 4, od. in angustiis, Caes. b. c. 1, 65, 4: duas legiones et omnia auxilia in summo iugo, Caes. b. G. 1, 24, 2: equitem in utroque cornu, Frontin. 2, 3, 20: milites in muro custodiae causā, Caes. b. c. 1, 28, 3: insidias bipertito in silvis, Caes. b. G. 5, 32, 1: pedestres copias in convalle in insidiis, Caes. b. G. 3, 20, 4: in cella Concordiae armatos, latrones, sicarios, Cic. Phil. 5, 18. – m. a. Praepp., equitatum omnem ab lateribus extra fossam, Auct. b. Alex. 38, 3: alci insidias ante fundum suum, Cic. Mil. 27: in prima acie ante signa elephantos, Liv. 27, 48, 5: certos apud latera, Sall. hist. fr. inc. 53 (19): legionem in occulto citra flumen, Frontin. 1, 6, 2: copias in statione pro castris, Caes. b. G. 5, 15, 3: pro vallo legiones instructas, Hirt. b. G. 8, 15, 3: post terga peditum equitatum, Frontin. 2, 5, 37: legiones propius Armeniam, Tac. ann. 13, 7. – m. bl. Abl., eos eodem loco in acie (in Schl.), Caes. b. c. 2, 33, 4: armatos in praesidiis (auf milit. Posten) multis locis (an v. O.), Cic. Phil. 1, 25: certis locis cum ferro homines, Cic. Caecin. 41: quod quo loco collocati fuerant, non potuissent videre, Cic. Cael. 65. – m. Ang. gegen wen? cohortes legionarias quattuor advorsum pedites hostium, Sall. Iug. 51, 3. – m. Ang. wozu? alqm ad hanc rem, Cic. Cael. 64: alqm ad Cn. Pompeium interimendum, Cic. Pis. 28; vgl. Cic. Mil. 18.

    2) übtr.: a) übh. wohin stellen, setzen, legen, multa in pectore suo conlocare oportet, er muß viele Dinge im Kopfe haben, Plaut. Pers. 8: vide, causam illorum superiore collocarit ne loco, Lucil. sat. 16, 97: res eae, quae agentur aut dicentur, suo loco collocandae, Cic. de off. 1, 142: in animis ego vestris omnes triumphos meos, omnia ornamenta honoris condi et collocari volo, wünsche ich treu bewahrt zu wissen, Cic. Cat. 3, 26: omnium longitudinum et brevitatum in sonis sicut acutarum graviumque vocum iudicium ipsa natura in auribus nostris collocavit, Cic. or. 173. – b) in einen Zustand, Verhältnis, in eine Lage bringen, versetzen, se in opus, Plaut. Vid. fr. 2, 20 St.: in otium, Plaut. merc. 553: alqm in soporem (in den Todesschlaf), Plaut. Amph. 304: rem alcis in tuto, sicher stellen, Ter. heaut. 689 u. 695: famam in tuto, Quint. 12, 11, 7: alqm in tuto, Cic. har. resp. 53. – c) etw. in etw. od. jmd. setzen, auf etw. od. jmd. bauen, beruhen lassen, non modo in causa, verum in aliquo honesto praesidio aut in alicuius eloquentia aut gratia spem aliquam, Cic. I. Verr. 9: in alqo magnam spem dignitatis suae, Cic. de or. 1, 25: spem salutis in fuga, Auct. b. Alex. 29, 5: omnes bene vivendi rationes in virtute, Cornif. rhet. 4, 24: omnia sunt collocata in usu cotidiano, in congressione hominum atque in foro, alles beruht auf usw., Cic. de or. 1, 192. – d) eine Zeit od. eine Tätigkeit auf etwas verwenden, gerichtet sein lassen, adulescentiam suam in amore atque in voluptatibus, Cic. Cael. 39: omne suum studium in doctrina et sapientia, Cic. ad Q. fr. 1, 1, 10. § 29. – refl. se coll. in alqa re, sich auf etw. legen, einer Sache sich hingeben, totum se coll. in alqa re, sich in etw. vertiefen, palam sese in meretricia vita, Cic. Cael. 49: totum se in cognitione et scientia, Cic. de off. 1, 158: totum se in optimo vitae statu exquirendo, Cic. Tusc. 5, 2. – e) schriftl. anbringen, beibringen, de cuius moderatione atque sapientia in prioribus libris satis collocavi, Tac. ann. 6, 27.

    II) insbes.: 1) eig.: a) lebl. Objj.: α) in einer gewissen Ordnung aufstellen, aufrichten, errichten, anlegen, aufschlagen, statuam, Quint. 7. pr. § 2: signum (lovis), Cic. Cat. 3, 21: tu (Libertam deam) domi meae conlocasti, Cic. de domo 102: aedificia, Hermog. dig. 1, 1, 5: moenia, Vitr. 1, 5, 1: sedes ac domicilium, Cic. Verr. 2, 6. – m. Adv. (wo?), illa pars litoris, ubi iste castra luxuriae collocarat, Cic. Verr. 5, 96. – m. in u. Abl., tabernaculum sibi in campo Martio, Cic. Pis. 61: in ipso aditu atque ore portus tabernacula carbaseis velis intenta, Cic. Verr. 5, 30 u. (im Bilde) in una philosophia quasi tabernaculum vitae suae, Cic. de or. 3, 77. – m. a. Praepp., oppidum ad eius regionem et partem castrorum collocatum (gelegen), Auct. b. Afr. 68, 1: tribunal suum iuxta C. Trebonii, praetoris urbani, sellam, Caes. b. c. 3, 20, 1. – m. bl. Abl., castella locis idoneis, Auct. b. Alex. 61, 5. – β) eine Kleidung zurechtlegen, ordnen, chlamydem, ut pendeat apte, Ov. met. 2, 734. – γ) ein Glied einrichten, coxam parum apte, Plin. ep. 2, 1, 5: maxillam in sedem suam, Cels. 8, 7. – b) leb. Wesen: α) eine Pers. irgendwo einsetzen, einlegen, unterbringen, einquartieren, ihren Sitz (Wohnsitz) nehmen lassen od. anweisen, ansiedeln, wohin verlegen, versetzen, stationieren, comites eius apud ceteros hospites, Cic. II. Verr. 1, 63: se Athenis, sich niederlassen, Cic. de fin. 5, 2, 4: regem Ptolemaide aut aliquo propinquo loco, Cic. ep. 1, 7, 4: in eius tetrarchia unum ex Graecis comitibus suis, Cic. Phil. 2, 94: Herculem in concilio caelestium, Cic. de off. 3, 5, 25: alqm inter astra, Schol. Bern. ad Verg. georg. 1, 33. p. 848: inter sidera, Hyg. astr. 2, 4 u. 2, 13. Serv. Verg. Aen. 1, 28: inter astra caprae figurā memoriae causā, Hyg. astr. 2, 13: scherzh., strumae ab ore improbo demigrarunt et aliis iam se locis collocarunt (haben sich einlogiert, festgesetzt), Cic. Vat. 39. – Boios ibi, Caes. b. G. 7, 9, 6: Boios in finibus suis, Caes. b. G. 1, 28, 5: gentem Allobrogum in vestigiis huius urbis atque in cinere deflagrati imperii, Cic. Cat. 4, 12: Suebos in proximis Rheno agris, Suet. Aug. 21: colonias idoneis in locis, Cic. agr. 2, 73: multitudinem in agris, Nep. Milt. 2, 1: Ubios super ipsam Rheni ripam, Tac. Germ. 28 extr.: quo bello XL captivorum milia ex Germania transtulit et supra Rhenum in Gallia collocavit, Eutr. 7, 9: veteranos municipalibus agris, Suet. Aug. 13, 3: im Bilde, Socrates philosophiam devocavit e caelo et in urbibus collocavit, Cic. Tusc. 5, 10. – als milit. t. t., wo stationieren, hinlegen, einquartieren, Quartier nehmen lassen, ibi praesidium, Caes. b. G. 1, 38, 7: ibi legiones XIV et VI, Hirt. b. G. 8, 4, 3: exercitum in provinciam, quae proxima est Numidiae hiemandi causā, Sall. Iug. 61, 2: quattuor legiones in Belgio, Hirt. b. G. 8, 46, 4: exercitum in hibernis, Caes. b. G. 5, 24, 1: exercitum in (bei) Aulercis Lexoviisque in hibernis, Caes. b. G. 3, 29, 3: legionem non longe a finibus Aeduorum in finibus Biturigum, Hirt. b. G. 8, 2, 1: Gaium Fabium legatum et L. Minucium Basilum cum legionibus duabus in Remis, Caes. b. G. 7, 70, 5: singulas cohortes Puteolis et Ostiae, Suet. Claud. 25, 2: classem Miseni, Suet. Aug. 49, 1. – β) jmd. in ein Besitztum einsetzen, einweisen, alqm in aedibus suis, Cic. de dom. 100: alqm in patrimonio suo, Cic. Phil. 13, 12: familiam suam in possessione praediorum eius, seine F. von ihren Gütern Besitz ergreifen lassen, Cic. Flacc. 72: alqm in maiorum suorum regno, Cic. de or. 3, 126. – 2) übtr.: a) in irgend eine Stellung einsetzen, setzen, unter eine Klasse u. dgl. versetzen, alqm in amplissimo statu, Cornif. rhet. 4, 23: alqm hoc in gradu (dignitatis), Cic. Acad. 2, 16: alqm in amplissimo consilio et in altissimo gradu dignitatis, Cic. post red. in sen. 2: alqm in sede ac domo atque in re publica, jmdm. Haus u. Hof u. eine Stellung im Staate geben, Cic. parad. 3, 25: in quibus tuas virtutes consecratas et in deorum numero collocatas vides, in denen du deine Verdienste ganz vergöttert siehst, Cic. ad Q. fr. 1, 1, 10. § 31: m. dopp. Acc., quos centuriones pugnaces et lacer tosos (als streitsüchtige u. handfeste Z.) inter militorum et mimarum greges collocavit, Cic. Phil. 8, 26. – b) ein Mädchen als Frau, in den Ehestand einsetzen, anbringen, verheiraten, alqam in matrimonium, Cic. de div. 1, 104. Marc. dig. 23, 2, 19: alqam alci in matrimonium, Gaius inst. 2. § 235 u. 238: alqam in matrimonio, Scaevol. dig. 26, 1, 77 (79). § 1: alqam in matrimonio stabili et certo, Cic. Phil. 2, 44: virgines in amplissimarum familiarum matrimoniis, Cic. de rep. 1, 12: alqam nuptui, Hyg. fab. 257: alqam in dignam se condicionem, Plaut. trin. 159: alqam sine dote nuptum, Plaut. trin. 735: alqam nuptum intra legitimum tempus, Ulp. dig. 3, 2, 11. § 1: alqam alci nuptum, Paul. dig. 23, 2, 59: sororem ex matre et propinquas suas nuptum in alias civitates, Caes. b. G. 1, 18, 7: filiam minorem nuptum (al. nuptui) in dimidia parte reliqui agri, Col. 4, 3, 6: u. bl. coll. alcis filio filiam suam, Cic. Brut. 98: alci virginem filiam, Nep. Att. 19, 4: alci filiam, Tac. Agr. 9: alci uxorem suam, Suet. Caes. 21: matrem in Biturigibus homini nobilissimo, Caes. b. G. 1, 18, 6: u. bl. coll. filiam, Tac. ann. 4, 39. Iustin. 9, 6, 2; u. im Passiv, cum virgo amici nubilis propter paupertatem collocari non posset, Nep. Epam. 3, 5: ut filiae eius de communi aerario dotibus datis collocarentur, Nep. Arist. 3, 3. – c) lebl. Objj.: α) ( als t. t., der Geschäftsspr.) Geld usw. auf etw. (bes. auf Ländereien) anlegen, anbringen, unterbringen, in etw. stecken, dotem in eo fundo, Cic. Caecin. 11: duas patrimonii partes in solo, Suet. Tib. 48, 1: duas fenoris partes in agris per Italiam, Tac. ann. 6, 17: pecuniam in praediis c., Cic. Caecin. 16: pecunias levioribus usuris mutuatum graviore fenore c., Suet. Aug. 39: pecunias suas in emptiones praediorum, Gaius dig. 17, 1, 2. § 6: pecuniam idoneis nominibus, Marc. dig. 35, 2, 89: pecunias magnas collocatas habere in ea provincia (in dieser Pr.), Cic. de imp. Pomp. 18: nusquam posse eam (pecuniam) melius collocari, Cic. Caecin. 5, 15: u. bl. coll. pecuniam, Cic. de off. 2, 87: pecunias, Cic. de off. 2, 12, 42: pecunias publicas, Trai. in Plin. ep. 10, 55 (63). – dah. im weitern Sinne übh. auf etw. anlegen, verwenden, für etw. verbrauchen, miliens sestertium in munificentia (zu freigebigen Zwecken), Tac. ann. 6, 45: patrimonium in rei publicae salute, Cic. Phil. 3, 2, 3: bene apud alqm tam multa pretia ac munera, Cic. Verr. 5, 56: melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, Cic. de off. 2, 70: male c. bonas horas, Mart. 1, 113, 3: in me recipio, te ea, quae fecisti Mescinii causā quaeque feceris, ita bene collocaturum, ut ipse iudices etc., Cic. ep. 13, 28, 3: aedilitas recte collocata, an den rechten Mann gebracht, Cic. Verr. 5, 37. – β) in die gehörige Stellung, Verbindung bringen, so u. so stellen, zusammenstellen, verbinden, anordnen, αα) als rhet. t. t. Worte, verba apte, Quint. 8. prooem. § 26: verba opportune proprieque aut secus, Quint. 10, 2, 13: fortius vero quî incompositum potest esse quam vinctum et bene collocatum? Quint. 9, 4, 6: male collocatum κακοσύνθετον vocant, Quint. 8, 3, 59: propria verba et ordine collocata, Quint. 9, 1, 7: verba diligenter collocata, Cic. or. 227: non modo ut sint ordine collocati (census), sed ut inter se iuncti etc., Quint. 7, 10, 16: est et in nominibus ex diverso collocatis sua gratia, Quint. 9, 3, 86: verba et eligendi et collocandi ratio, Quint. 10, 1, 4: ratio collocandi, Cic. part. or. 11: varii sunt ordines collocandi, Cic. part. or. 12: C. F. Quid sequitur igitur? CP. Cum inveneris, collocare, Cic. part. or. 9: verba collocata, die Worte in ihrer Verbindung zu Sätzen (Ggstz. verba singula), Cic. or. 81 u. 134. – ββ) bürgerl. u. polit. Zustände einrich ten, anordnen, Anordnungen treffen für usw., nuptias, Poëta com. bei Cic. de or. 3, 319: res, Caes. b. G. 3, 4, 1. Auct. b. Alex. 33, 6: rem militarem, Cic. ep. 2, 13, 3: civitatis statum, Cic. ep. ad Brut. 1, 15, 12.

    lateinisch-deutsches > colloco

  • 109 quo

    [st1]1 [-] abl. m. n. sing. de qui et quis:    - respondit se nescire quo loci esset, Cic. Att. 8: il répondit qu'il ne savait pas **en quoi en fait d'endroit** = en quel endroit il était né.    - quo factum est ut...? **à la suite de quoi...** = comment s'est-il fait que... ?    - quo factum est ut...: **par là il arriva que...** = ce fut à la suite de cela que...    - quo factum est ut plus quam conlegae Miltiades valeret, Nep.: c'est grâce à cela que Miltiade l'emporta sur ses collègues.    - quo factum est ut filiae ejus publice alerentur, Nep.: c'est à la suite de cela que ses filles étaient nourries au frais de l'Etat.    - milites quo in loco res esset cognoverunt: les soldats comprirent quelle était la situation.    - eodem die, quo profectus erat, revertitur, Caes. BC. 1, 18: il revient le jour même où il était parti.    - relatif de liaison - Quo mortuo me ad pontificem Scaevolam contuli, Cic. Lael. 1: à sa mort (à la mort de ce vieillard), je m'attachai à Scévola le pontife.    - statuisti, quo quemque proficisci placeret, Cic. Cat. 1, 9: tu as fixé l'endroit où il te plaisait que chacun se rendît.    - quo correspond parfois à l'accusatif quem, quos... accompagné d'une prép. marquant le mouvement.    - apud eos, quo (= apud quos) se contulit, Cic. Verr. 2, 4, 18, § 38: chez ceux auprès desquels il se rendit.    - loca ubi neque noti esse iis quo (= ad quos) venerunt, neque... possunt, Cic. Verr. 2, 5, 65, 167: lieux où ils ne peuvent ni être connus de ceux auprès desquels ils sont venus, ni...    - taurus, quo (= in quem) vivos demittere homines solebat, Cic. Verr. 2, 4, 33, 73: le taureau (oeuvre d'art) dans lequel il avait coutume d'envoyer des hommes vivants.    - quo + compar. avec le verbe esse (exprimé ou sous-entendu): en comparaison duquel.    - Cato, quo erat nemo senior temporibus illis, Cic. Lael. 4: **Caton, en comparaison duquel personne n'était plus âgé à cette époque** = Caton, le plus âgé de son temps.    - rex ille, quo non alter major (erat): **ce roi, en comparaison duquel aucun autre n'était plus grand** = ce roi, le plus grand de tous.    - voir la grammaire. [st1]2 [-] adv. inter.: où, dans quel milieu, vers quel but, en vue de quoi, à quelle fin, à quoi bon, à quel degré de?...    - quo ruitis? = où vous précipitez-vous?    - quo illae nubent? Plaut.: dans quel milieu se marieront-elles?    - quo mihi fortunam, si non conceditur uti? = à quoi bon la fortune, s'il ne m'est pas permis d'en profiter?    - scire quo amentiae progressi sitis, Liv. 28, 27, 12:... savoir à quel degré de folie vous êtes arrivés. [st1]3 [-] adv. indéfini: vers quelque endroit, en vue de quelque chose (après si, nisi, ne, num)    - si quo opera mea opus sit: au cas où l'on aurait besoin de mes services en vue de quelque chose.    - si quo erat longius prodeundum, Caes. B. G. 2, 48: s'il fallait aller plus loin quelque part. [st1]4 [-] adv. - conj. de sub.    - eo + compar.... quo + compar.: d'autant... que...    - quo + compar.... eo (hoc) + compar....: plus... plus...    - quo quis doctior, eo modestior est: plus on est savant, plus on est modeste.    - quo difficilius, hoc praeclarius, Cic.: plus la chose est difficile, plus elle est glorieuse.    - quo + subj. (souvent avec un compar.) = ut eo: afin que là, afin que par là.    - hortulos emit quo amicos invitare posset: il acheta un parc **afin que là... ** = pour pouvoir y inviter ses amis.    - tace quo melius discas: **tais-toi afin que par là** = tais-toi afin de mieux apprendre.    - quo facilius gladiis uti possent, Caes. BG. 2, 25: pour pouvoir utiliser plus facilement les épées.    - quo minus = quominus.    - taceo, non quo approbem, sed quia cogor: je me tais, non que j'approuve, mais parce que j'y suis contraint.    - ex quo (tempore): depuis que, à partir du moment où.
    * * *
    [st1]1 [-] abl. m. n. sing. de qui et quis:    - respondit se nescire quo loci esset, Cic. Att. 8: il répondit qu'il ne savait pas **en quoi en fait d'endroit** = en quel endroit il était né.    - quo factum est ut...? **à la suite de quoi...** = comment s'est-il fait que... ?    - quo factum est ut...: **par là il arriva que...** = ce fut à la suite de cela que...    - quo factum est ut plus quam conlegae Miltiades valeret, Nep.: c'est grâce à cela que Miltiade l'emporta sur ses collègues.    - quo factum est ut filiae ejus publice alerentur, Nep.: c'est à la suite de cela que ses filles étaient nourries au frais de l'Etat.    - milites quo in loco res esset cognoverunt: les soldats comprirent quelle était la situation.    - eodem die, quo profectus erat, revertitur, Caes. BC. 1, 18: il revient le jour même où il était parti.    - relatif de liaison - Quo mortuo me ad pontificem Scaevolam contuli, Cic. Lael. 1: à sa mort (à la mort de ce vieillard), je m'attachai à Scévola le pontife.    - statuisti, quo quemque proficisci placeret, Cic. Cat. 1, 9: tu as fixé l'endroit où il te plaisait que chacun se rendît.    - quo correspond parfois à l'accusatif quem, quos... accompagné d'une prép. marquant le mouvement.    - apud eos, quo (= apud quos) se contulit, Cic. Verr. 2, 4, 18, § 38: chez ceux auprès desquels il se rendit.    - loca ubi neque noti esse iis quo (= ad quos) venerunt, neque... possunt, Cic. Verr. 2, 5, 65, 167: lieux où ils ne peuvent ni être connus de ceux auprès desquels ils sont venus, ni...    - taurus, quo (= in quem) vivos demittere homines solebat, Cic. Verr. 2, 4, 33, 73: le taureau (oeuvre d'art) dans lequel il avait coutume d'envoyer des hommes vivants.    - quo + compar. avec le verbe esse (exprimé ou sous-entendu): en comparaison duquel.    - Cato, quo erat nemo senior temporibus illis, Cic. Lael. 4: **Caton, en comparaison duquel personne n'était plus âgé à cette époque** = Caton, le plus âgé de son temps.    - rex ille, quo non alter major (erat): **ce roi, en comparaison duquel aucun autre n'était plus grand** = ce roi, le plus grand de tous.    - voir la grammaire. [st1]2 [-] adv. inter.: où, dans quel milieu, vers quel but, en vue de quoi, à quelle fin, à quoi bon, à quel degré de?...    - quo ruitis? = où vous précipitez-vous?    - quo illae nubent? Plaut.: dans quel milieu se marieront-elles?    - quo mihi fortunam, si non conceditur uti? = à quoi bon la fortune, s'il ne m'est pas permis d'en profiter?    - scire quo amentiae progressi sitis, Liv. 28, 27, 12:... savoir à quel degré de folie vous êtes arrivés. [st1]3 [-] adv. indéfini: vers quelque endroit, en vue de quelque chose (après si, nisi, ne, num)    - si quo opera mea opus sit: au cas où l'on aurait besoin de mes services en vue de quelque chose.    - si quo erat longius prodeundum, Caes. B. G. 2, 48: s'il fallait aller plus loin quelque part. [st1]4 [-] adv. - conj. de sub.    - eo + compar.... quo + compar.: d'autant... que...    - quo + compar.... eo (hoc) + compar....: plus... plus...    - quo quis doctior, eo modestior est: plus on est savant, plus on est modeste.    - quo difficilius, hoc praeclarius, Cic.: plus la chose est difficile, plus elle est glorieuse.    - quo + subj. (souvent avec un compar.) = ut eo: afin que là, afin que par là.    - hortulos emit quo amicos invitare posset: il acheta un parc **afin que là... ** = pour pouvoir y inviter ses amis.    - tace quo melius discas: **tais-toi afin que par là** = tais-toi afin de mieux apprendre.    - quo facilius gladiis uti possent, Caes. BG. 2, 25: pour pouvoir utiliser plus facilement les épées.    - quo minus = quominus.    - taceo, non quo approbem, sed quia cogor: je me tais, non que j'approuve, mais parce que j'y suis contraint.    - ex quo (tempore): depuis que, à partir du moment où.
    * * *
        Quo, Aduerbium interrogandi ad locum. Plaut. Quo ambulas tu? Où vas tu?
    \
        Quo hinc te agis? Terent. Où t'en vas tu d'ici?
    \
        Quo non? Terent. Perreptaui vsque omne oppidum, ad portam, ad lacum: Quo non? Mais où n'ay je point esté?
    \
        Quo, Coniunctio. Terent. - quo aequior sum Pamphilo, Si se illam in somnis, quam illum amplecti maluit. Et c'est la cause qui me fait tenir moins de rigueur à, etc.
    \
        Non pol quo quenquam plus amem, aut plus diligam, Eo feci. Terent. Non point que j'aime, etc.
    \
        Te amo: quo magis quae agis, curae sunt mihi. Terent. Je t'aime: et de tant plus je me soulcie de ce que tu fais.
    \
        Quo magis cauendum est nequid in eo genere peccetur. Cic. Et d'autant plus se fault il donner garde que, etc.
    \
        Quo minus mirum est, si audientium intentio languescat. Plin. iunior. Et pourtant se fault il moins esbahir, Dont n'est pas tant de merveilles.
    \
        Quo minus ingenio possum, subsidio mihi diligentiam comparaui. Cic. D'autant que mon esprit est foible.
    \
        Quo minus animus a se ipse dissidens, etc. Ci. Et encore moins, etc.
    \
        Neque id feci, quo tibi molestus essem. Plin. iunior. A fin que je te fusse moleste.
    \
        Sed eo vidisti multum, quod praefinisti, quo ne pluris emerem. Cic. Que je ne l'achetasse d'avantage.
    \
        Mihi addit animum, quo libeat magis. Terent. Il m'accroist le courage de vouloir encore plus.
    \
        Non eo dico, C. Aquili, quo mihi veniat in dubium tua fides et constantia. Cic. Je ne le di pas pourtant que je doubte de ta loyaulté, ou comme doubtant, etc.
    \
        Quo plura sunt, eo te meliori mente nostra verba audire oportebit. Cic. D'autant plus qu'il y en a, etc.
    \
        Quo quisque te maxime cognatione attingebat, ita maxime manus tua putabatur. Cic. D'autant plus que, etc.
    \
        Quo mihi fortuna, si non conceditur vti? Horat. Dequoy me sert d'avoir force biens, si je n'en puis user?

    Dictionarium latinogallicum > quo

  • 110 colloco

    col-loco, āvī, ātum, āre (con u. loco), einem Ggstde. seinen Platz geben, seinen Platz anweisen, I) im allg., wo Platz nehmen lassen, wo ausstellen, niederstellen, niedersetzen, niederlegen, wo hinstellen, hinsetzen, hinlegen, im Zshg. auch bl. stellen, jetzen, legen, 1) eig.: a) übh.: α) lebl. Objj.: saxa atque materiam disponere collocareque, Quint. 7. praef. § 1: armamenta, an den Mastbaum hängen, Liv. 33, 48, 8: sidera (am Himmel), Cic. Tim. 30: lecticas, Cic. Phil. 5, 18. – m. dopp. Acc., eam materiam conversam ad hostem collocabat, Caes. b. G. 3, 29, 1. – m. Advv. wie? columnas neque recte neque e regione, Cic. ad Q. fr. 3, 1, 1. § 2: tabulas et signa propalam, Cic. de or. 1, 160: sellam curulem perverse, Suet. Galb. 18, 3. – m. Advv. wo? ubi tigna collocentur, Caes. b. c. 2, 10, 3. – m. in u. Akk.: in tabernam vasa et servos, Plaut. Men. 986. – m. in u. Abl., suo quidque in loco, Cic. de or. 1, 162: magni ponderis saxa et praeacutas trabes in muro, Caes. b. G. 2, 29, 3: trabes directas in solo, ibid. 7, 23, 1: tabulas bene pictas in bono lumine, Cic. Brut. 261: u. (im Bilde) benefacta in luce, nicht unter den Scheffel stellen, Cic. Tusc. 2, 64: alqd in conspectu quodam modo, Quint. 7, 1, 4. – m. a. Praepp., alqd ad ignem, Vitr. 1, 6, 2: onerarias naves ordine duplice ad ancoras, Suet. Cal. 19, 1: simulacrum Victoriae ante ipsam Minervam, Caes.
    ————
    b. c. 3, 105, 2: fasces stramentorum ac virgultorum ante aciem, Hirt. b. G. 8, 15, 5: epistulam inter tuniculam ac strofium, Turpil. com. 197: lecticam pro tribunali, Suet. Aug. 33, 1: alqd iuxta sedentem hominem, Cels. 6, 9: super genua sua coxas alcis, Cels. 7, 26. no. 2: totas tunicas extra scrotum, Cels. 7, 21. no. 2: testiculum super ventrem cum duabus suis tunicis, Cels. 7, 19. – m. bl. Abl., oculos pennis, auf das Gefieder fetzen, Ov. met. 1, 723: similes notas quinto quoque loco, Cornif. rhet. 3, 31. – β) leb. Objj., sowohl aufstellen, eos (sie = ihre Statuen) in illo loco atque in rostris, Cic. Sest. 83. – als setzen, stellen, legen, sich setzen (legen, lagern) lassen, sitzen (liegen) lassen, puellulam, Catull. 61, 188: iubeo hominem tolli et conlocari et confoveri, Afran. com. 143 sq. – m. dopp. Acc., alqm aut pronum aut supinum, Cels. 8, 20. § 20. – m. in u. Akk. od. Abl., se in arborem, Plaut. aul. 706: alqm in ventrem, in latus, Cels. 7, 27; 8, 20: se in locum celsum, Acc. tr. 437: se in sedes regias, Liv. Andr. tr. 10: alqm in lectum, Ter. eun. 593 (gegen cod. B mit den übrigen Hdschrn.): alqm in lecto, Cels. 5, 26. no. 25: alqm in lecto suo, Cic. de rep. 1, 17: alqm in medio lecto, in imo lecto, Sen. de const. sap. 10, 2: alqm in conclavi, Cels. 7, 29: alqm in cubili, Cic. Tusc. 2, 39: hominem od. corpus in sedili, Cels. 8, 12 u. 15: alqm in loco tepido, Cels. 8, 4: alqm suis manibus in curru, Cic. Rosc.
    ————
    Am. 98: cuius et parentis sui manibus in navi tuta ac fideli collocatus (gebracht), Cic. Planc. 97: corpus (Augusti) in vestibulo domus, niedersetzen (ausstellen), Suet. Aug. 100, 2: u. so reliquias eius in hortis Domitiae, Capit. Anton. Pius 5, 1. – m. a. Praepp., alqm super se, Suet. Aug. 43, 4: alqm super pulpitum, Suet. Cal. 54, 2: alqm infra se, Suet. Cal. 24, 1: alqm iuxta se latere dextro, Suet. Ner. 13, 2: alqm iuxta se in sella, Eutr. 4, 7: alqos circa se, Suet. Tit. 9, 2: u. (zugl. m. dopp. Acc.) alqm resupinum super subsellium aut lectum, Cels. 7, 26: alqm super id scamnum aut pronum aut supinum aut in latus, Cels. 8, 20. – m. bl. Abl. wo? hominem loco calido, Cels. 5, 27. no. 3: homo collocatur alto sedili, medicus autem humiliore adversus, Cels. 8, 10, 2. – m. Abl. wie? corpus alio quo modo collocatum est, Cels. 7, 18: tum is super duorum genua eodem modo collocatur, Cels. 7, 26. no. 2: collocari quoque membrum quod ictum est ratione certā debet, Cels. 5, 26. no. 28. – b) als milit. t. t., aufstellen, α) lebl. Objj.: impedimenta, Liv. 44, 37, 1: currus ita, ut etc., Caes. b. G. 4, 33, 2: impedimenta in tumulo quodam, Caes. b. G. 6, 8, 3: post eas (legiones) totius exercitus impedimenta, Caes. b. G. 2, 19, 3: naves Rhodias in dextro cornu, Auct. b. Alex. 14, 1: tormenta quibusdam locis contra facillimos descensus, aufpflanzen, Hirt. b. G. 8, 40, 4: u. so ballistas scorpionesque ante frontem
    ————
    castrorum contra oppidum, Auct. b. Afr. 56, 2. – β) leb. Objj.: certa subsidia, Caes. b. G. 2, 22, 1: praesidia, Sall. Cat. 45, 2: aciem triplicem, Auct. b. Afr. 81, 1. – m. in u. Abl., praesidia in litore, Nep. Hann. 11, 4, od. in angustiis, Caes. b. c. 1, 65, 4: duas legiones et omnia auxilia in summo iugo, Caes. b. G. 1, 24, 2: equitem in utroque cornu, Frontin. 2, 3, 20: milites in muro custodiae causā, Caes. b. c. 1, 28, 3: insidias bipertito in silvis, Caes. b. G. 5, 32, 1: pedestres copias in convalle in insidiis, Caes. b. G. 3, 20, 4: in cella Concordiae armatos, latrones, sicarios, Cic. Phil. 5, 18. – m. a. Praepp., equitatum omnem ab lateribus extra fossam, Auct. b. Alex. 38, 3: alci insidias ante fundum suum, Cic. Mil. 27: in prima acie ante signa elephantos, Liv. 27, 48, 5: certos apud latera, Sall. hist. fr. inc. 53 (19): legionem in occulto citra flumen, Frontin. 1, 6, 2: copias in statione pro castris, Caes. b. G. 5, 15, 3: pro vallo legiones instructas, Hirt. b. G. 8, 15, 3: post terga peditum equitatum, Frontin. 2, 5, 37: legiones propius Armeniam, Tac. ann. 13, 7. – m. bl. Abl., eos eodem loco in acie (in Schl.), Caes. b. c. 2, 33, 4: armatos in praesidiis (auf milit. Posten) multis locis (an v. O.), Cic. Phil. 1, 25: certis locis cum ferro homines, Cic. Caecin. 41: quod quo loco collocati fuerant, non potuissent videre, Cic. Cael. 65. – m. Ang. gegen wen? cohortes legionarias quattuor advorsum pedites hostium, Sall.
    ————
    Iug. 51, 3. – m. Ang. wozu? alqm ad hanc rem, Cic. Cael. 64: alqm ad Cn. Pompeium interimendum, Cic. Pis. 28; vgl. Cic. Mil. 18.
    2) übtr.: a) übh. wohin stellen, setzen, legen, multa in pectore suo conlocare oportet, er muß viele Dinge im Kopfe haben, Plaut. Pers. 8: vide, causam illorum superiore collocarit ne loco, Lucil. sat. 16, 97: res eae, quae agentur aut dicentur, suo loco collocandae, Cic. de off. 1, 142: in animis ego vestris omnes triumphos meos, omnia ornamenta honoris condi et collocari volo, wünsche ich treu bewahrt zu wissen, Cic. Cat. 3, 26: omnium longitudinum et brevitatum in sonis sicut acutarum graviumque vocum iudicium ipsa natura in auribus nostris collocavit, Cic. or. 173. – b) in einen Zustand, Verhältnis, in eine Lage bringen, versetzen, se in opus, Plaut. Vid. fr. 2, 20 St.: in otium, Plaut. merc. 553: alqm in soporem (in den Todesschlaf), Plaut. Amph. 304: rem alcis in tuto, sicher stellen, Ter. heaut. 689 u. 695: famam in tuto, Quint. 12, 11, 7: alqm in tuto, Cic. har. resp. 53. – c) etw. in etw. od. jmd. setzen, auf etw. od. jmd. bauen, beruhen lassen, non modo in causa, verum in aliquo honesto praesidio aut in alicuius eloquentia aut gratia spem aliquam, Cic. I. Verr. 9: in alqo magnam spem dignitatis suae, Cic. de or. 1, 25: spem salutis in fuga, Auct. b. Alex. 29, 5: omnes bene vivendi rationes in virtute, Cornif. rhet. 4, 24: omnia sunt colloca-
    ————
    ta in usu cotidiano, in congressione hominum atque in foro, alles beruht auf usw., Cic. de or. 1, 192. – d) eine Zeit od. eine Tätigkeit auf etwas verwenden, gerichtet sein lassen, adulescentiam suam in amore atque in voluptatibus, Cic. Cael. 39: omne suum studium in doctrina et sapientia, Cic. ad Q. fr. 1, 1, 10. § 29. – refl. se coll. in alqa re, sich auf etw. legen, einer Sache sich hingeben, totum se coll. in alqa re, sich in etw. vertiefen, palam sese in meretricia vita, Cic. Cael. 49: totum se in cognitione et scientia, Cic. de off. 1, 158: totum se in optimo vitae statu exquirendo, Cic. Tusc. 5, 2. – e) schriftl. anbringen, beibringen, de cuius moderatione atque sapientia in prioribus libris satis collocavi, Tac. ann. 6, 27.
    II) insbes.: 1) eig.: a) lebl. Objj.: α) in einer gewissen Ordnung aufstellen, aufrichten, errichten, anlegen, aufschlagen, statuam, Quint. 7. pr. § 2: signum (lovis), Cic. Cat. 3, 21: tu (Libertam deam) domi meae conlocasti, Cic. de domo 102: aedificia, Hermog. dig. 1, 1, 5: moenia, Vitr. 1, 5, 1: sedes ac domicilium, Cic. Verr. 2, 6. – m. Adv. (wo?), illa pars litoris, ubi iste castra luxuriae collocarat, Cic. Verr. 5, 96. – m. in u. Abl., tabernaculum sibi in campo Martio, Cic. Pis. 61: in ipso aditu atque ore portus tabernacula carbaseis velis intenta, Cic. Verr. 5, 30 u. (im Bilde) in una philosophia quasi tabernaculum vitae suae, Cic. de or. 3, 77. – m. a. Praepp.,
    ————
    oppidum ad eius regionem et partem castrorum collocatum (gelegen), Auct. b. Afr. 68, 1: tribunal suum iuxta C. Trebonii, praetoris urbani, sellam, Caes. b. c. 3, 20, 1. – m. bl. Abl., castella locis idoneis, Auct. b. Alex. 61, 5. – β) eine Kleidung zurechtlegen, ordnen, chlamydem, ut pendeat apte, Ov. met. 2, 734. – γ) ein Glied einrichten, coxam parum apte, Plin. ep. 2, 1, 5: maxillam in sedem suam, Cels. 8, 7. – b) leb. Wesen: α) eine Pers. irgendwo einsetzen, einlegen, unterbringen, einquartieren, ihren Sitz (Wohnsitz) nehmen lassen od. anweisen, ansiedeln, wohin verlegen, versetzen, stationieren, comites eius apud ceteros hospites, Cic. II. Verr. 1, 63: se Athenis, sich niederlassen, Cic. de fin. 5, 2, 4: regem Ptolemaide aut aliquo propinquo loco, Cic. ep. 1, 7, 4: in eius tetrarchia unum ex Graecis comitibus suis, Cic. Phil. 2, 94: Herculem in concilio caelestium, Cic. de off. 3, 5, 25: alqm inter astra, Schol. Bern. ad Verg. georg. 1, 33. p. 848: inter sidera, Hyg. astr. 2, 4 u. 2, 13. Serv. Verg. Aen. 1, 28: inter astra caprae figurā memoriae causā, Hyg. astr. 2, 13: scherzh., strumae ab ore improbo demigrarunt et aliis iam se locis collocarunt (haben sich einlogiert, festgesetzt), Cic. Vat. 39. – Boios ibi, Caes. b. G. 7, 9, 6: Boios in finibus suis, Caes. b. G. 1, 28, 5: gentem Allobrogum in vestigiis huius urbis atque in cinere deflagrati imperii, Cic. Cat. 4, 12: Suebos in proximis Rheno agris, Suet.
    ————
    Aug. 21: colonias idoneis in locis, Cic. agr. 2, 73: multitudinem in agris, Nep. Milt. 2, 1: Ubios super ipsam Rheni ripam, Tac. Germ. 28 extr.: quo bello XL captivorum milia ex Germania transtulit et supra Rhenum in Gallia collocavit, Eutr. 7, 9: veteranos municipalibus agris, Suet. Aug. 13, 3: im Bilde, Socrates philosophiam devocavit e caelo et in urbibus collocavit, Cic. Tusc. 5, 10. – als milit. t. t., wo stationieren, hinlegen, einquartieren, Quartier nehmen lassen, ibi praesidium, Caes. b. G. 1, 38, 7: ibi legiones XIV et VI, Hirt. b. G. 8, 4, 3: exercitum in provinciam, quae proxima est Numidiae hiemandi causā, Sall. Iug. 61, 2: quattuor legiones in Belgio, Hirt. b. G. 8, 46, 4: exercitum in hibernis, Caes. b. G. 5, 24, 1: exercitum in (bei) Aulercis Lexoviisque in hibernis, Caes. b. G. 3, 29, 3: legionem non longe a finibus Aeduorum in finibus Biturigum, Hirt. b. G. 8, 2, 1: Gaium Fabium legatum et L. Minucium Basilum cum legionibus duabus in Remis, Caes. b. G. 7, 70, 5: singulas cohortes Puteolis et Ostiae, Suet. Claud. 25, 2: classem Miseni, Suet. Aug. 49, 1. – β) jmd. in ein Besitztum einsetzen, einweisen, alqm in aedibus suis, Cic. de dom. 100: alqm in patrimonio suo, Cic. Phil. 13, 12: familiam suam in possessione praediorum eius, seine F. von ihren Gütern Besitz ergreifen lassen, Cic. Flacc. 72: alqm in maiorum suorum regno, Cic. de or. 3, 126. – 2) übtr.: a) in irgend eine
    ————
    Stellung einsetzen, setzen, unter eine Klasse u. dgl. versetzen, alqm in amplissimo statu, Cornif. rhet. 4, 23: alqm hoc in gradu (dignitatis), Cic. Acad. 2, 16: alqm in amplissimo consilio et in altissimo gradu dignitatis, Cic. post red. in sen. 2: alqm in sede ac domo atque in re publica, jmdm. Haus u. Hof u. eine Stellung im Staate geben, Cic. parad. 3, 25: in quibus tuas virtutes consecratas et in deorum numero collocatas vides, in denen du deine Verdienste ganz vergöttert siehst, Cic. ad Q. fr. 1, 1, 10. § 31: m. dopp. Acc., quos centuriones pugnaces et lacer tosos (als streitsüchtige u. handfeste Z.) inter militorum et mimarum greges collocavit, Cic. Phil. 8, 26. – b) ein Mädchen als Frau, in den Ehestand einsetzen, anbringen, verheiraten, alqam in matrimonium, Cic. de div. 1, 104. Marc. dig. 23, 2, 19: alqam alci in matrimonium, Gaius inst. 2. § 235 u. 238: alqam in matrimonio, Scaevol. dig. 26, 1, 77 (79). § 1: alqam in matrimonio stabili et certo, Cic. Phil. 2, 44: virgines in amplissimarum familiarum matrimoniis, Cic. de rep. 1, 12: alqam nuptui, Hyg. fab. 257: alqam in dignam se condicionem, Plaut. trin. 159: alqam sine dote nuptum, Plaut. trin. 735: alqam nuptum intra legitimum tempus, Ulp. dig. 3, 2, 11. § 1: alqam alci nuptum, Paul. dig. 23, 2, 59: sororem ex matre et propinquas suas nuptum in alias civitates, Caes. b. G. 1, 18, 7: filiam minorem nuptum (al. nuptui) in dimidia parte re-
    ————
    liqui agri, Col. 4, 3, 6: u. bl. coll. alcis filio filiam suam, Cic. Brut. 98: alci virginem filiam, Nep. Att. 19, 4: alci filiam, Tac. Agr. 9: alci uxorem suam, Suet. Caes. 21: matrem in Biturigibus homini nobilissimo, Caes. b. G. 1, 18, 6: u. bl. coll. filiam, Tac. ann. 4, 39. Iustin. 9, 6, 2; u. im Passiv, cum virgo amici nubilis propter paupertatem collocari non posset, Nep. Epam. 3, 5: ut filiae eius de communi aerario dotibus datis collocarentur, Nep. Arist. 3, 3. – c) lebl. Objj.: α) ( als t. t., der Geschäftsspr.) Geld usw. auf etw. (bes. auf Ländereien) anlegen, anbringen, unterbringen, in etw. stecken, dotem in eo fundo, Cic. Caecin. 11: duas patrimonii partes in solo, Suet. Tib. 48, 1: duas fenoris partes in agris per Italiam, Tac. ann. 6, 17: pecuniam in praediis c., Cic. Caecin. 16: pecunias levioribus usuris mutuatum graviore fenore c., Suet. Aug. 39: pecunias suas in emptiones praediorum, Gaius dig. 17, 1, 2. § 6: pecuniam idoneis nominibus, Marc. dig. 35, 2, 89: pecunias magnas collocatas habere in ea provincia (in dieser Pr.), Cic. de imp. Pomp. 18: nusquam posse eam (pecuniam) melius collocari, Cic. Caecin. 5, 15: u. bl. coll. pecuniam, Cic. de off. 2, 87: pecunias, Cic. de off. 2, 12, 42: pecunias publicas, Trai. in Plin. ep. 10, 55 (63). – dah. im weitern Sinne übh. auf etw. anlegen, verwenden, für etw. verbrauchen, miliens sestertium in munificentia (zu freigebigen Zwecken), Tac. ann. 6,
    ————
    45: patrimonium in rei publicae salute, Cic. Phil. 3, 2, 3: bene apud alqm tam multa pretia ac munera, Cic. Verr. 5, 56: melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, Cic. de off. 2, 70: male c. bonas horas, Mart. 1, 113, 3: in me recipio, te ea, quae fecisti Mescinii causā quaeque feceris, ita bene collocaturum, ut ipse iudices etc., Cic. ep. 13, 28, 3: aedilitas recte collocata, an den rechten Mann gebracht, Cic. Verr. 5, 37. – β) in die gehörige Stellung, Verbindung bringen, so u. so stellen, zusammenstellen, verbinden, anordnen, αα) als rhet. t. t. Worte, verba apte, Quint. 8. prooem. § 26: verba opportune proprieque aut secus, Quint. 10, 2, 13: fortius vero quî incompositum potest esse quam vinctum et bene collocatum? Quint. 9, 4, 6: male collocatum κακοσύνθετον vocant, Quint. 8, 3, 59: propria verba et ordine collocata, Quint. 9, 1, 7: verba diligenter collocata, Cic. or. 227: non modo ut sint ordine collocati (census), sed ut inter se iuncti etc., Quint. 7, 10, 16: est et in nominibus ex diverso collocatis sua gratia, Quint. 9, 3, 86: verba et eligendi et collocandi ratio, Quint. 10, 1, 4: ratio collocandi, Cic. part. or. 11: varii sunt ordines collocandi, Cic. part. or. 12: C. F. Quid sequitur igitur? CP. Cum inveneris, collocare, Cic. part. or. 9: verba collocata, die Worte in ihrer Verbindung zu Sätzen (Ggstz. verba singula), Cic. or. 81 u. 134. – ββ) bürgerl. u. polit. Zustände einrich-
    ————
    ten, anordnen, Anordnungen treffen für usw., nuptias, Poëta com. bei Cic. de or. 3, 319: res, Caes. b. G. 3, 4, 1. Auct. b. Alex. 33, 6: rem militarem, Cic. ep. 2, 13, 3: civitatis statum, Cic. ep. ad Brut. 1, 15, 12.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > colloco

  • 111 verbum

    verbum, ī, n. (Wz. *wer, *wre [erweitert *wer-dh] sagen, altind. vratám, Gebot, Satzung, griech. εἴρω [aus Ϝερjω], ῥημα, Wort [aus Ϝρημα], gotisch waúrd, ahd. wort), das Wort, der Ausdruck, im Plur. die Worte, Ausdrücke, die Rede, I) im allg.: a) übh.: v. durum, abiectum, inquinatum, Cic.: pudet dicere hāc praesente verbum turpe, Ter.: graviore enim verbo uti non licet, um keinen härteren Ausdruck zu gebrauchen (als Parenthese), Cic.: istuc verbum, dieser dein Ausdruck, Ter.: verbum ipsum voluptatis, das Wort »Lust«, Cic.: videtis hoc uno verbo unde significari res duas et ex quo loco et a quo loco, Cic.: in verbis ac nominibus ipsis erat diligens, Cic. – verba (Ausdrücke) mutare, Suet.: dolorem isdem verbis afficere quibus Epicurus, mit denselben Prädikaten belegen, Cic.: verba quaedam (gewisse Formeln) componere, Cic.: in alcis verba iurare, jmdm. den Eid leisten, Curt. – ullum verbum facere (vorbringen, sprechen), nisi quod etc., Plaut.: u. so numquam quoiquam nostrûm verbum fecit, Ter.: numquam hodie tecum commutaturum patrem unum esse verbum, kein Wort (des Vorwurfs) wechseln wird, Ter.: ut est ille bonus vir, tria non commutabitis verba hodie inter vos, Ter.: verbum numquam in publico facere, öffentlich sprechen, einen Vortrag halten, Cic.: de quo ego verbum feci numquam, ich habe über ihn nie ein Wort verloren, Cic.: cum ille verbum facere omnino non potuerit, kein Wort vorbringen konnte, Cic.: u. so verba facere, sowohl übh. = sprechen, schwatzen, Plaut., als insbes. v. Redner = den Sprecher machen, das Wort nehmen, sprechen, reden, einen Vortrag halten, absol., Cic. u.a., apud regem, Nep., pro alqo, Cic., de alqo, de alqa re, Cic.: si is postem aedium tenuisset et pauca verba fecisset, einige Worte (die Einweihungsformel) dazu gesprochen hätte, Cic.: verba secum facere, ein Selbstgespräch halten, Diom. 491, 26: verba facere m. folg. Acc. u. Infin., Sall. Iug. 33, 4; 38, 9. u.ö.: haec pactio non verbis (mündliche Versicherung), sed nominibus et perscriptionibus facta est, Cic.: multis verbis ultro citroque habitis, Reden, Cic. – ille (dies) nefastus erit, per quem tria verba silentur, die drei Worte (do, dico, addico, ich erteile das Klagrecht, spreche Recht, spreche zu), v. Prätor, Ov. fast. 1, 47 (vgl. Varro LL. 6, 30. Macr. sat. 1, 16, 14): u. so verba libera praetor habet, Ov. fast. 1, 52. – Sprichw., verba facere mortuo, zu einem Toten (= vergeblich) reden, Plaut. Poen. 840: verba fiunt mortuo, das sind vergebliche Worte, Ter. Phorm. 1015. – b) Bes. Verbindungen: α) verbo, αα) = durch ein einziges Wort, verbo de sententia destitisti, auf ein W. von mir, Cic.: verbo expedi, mit einem einzigen W., Ter. – ββ) mündlich (Ggstz. scripturā), C. Furnio plura verbo quam scrip turā mandata dedimus, Planc. in Cic. ep. 10, 8, 5: cui verbo mandabo, quid etc., Vulc. Gallic. Avid. Cass. 10. § 10. – β) uno verbo, mit einem Worte = um es mit einem Worte auszudrücken, -zu sagen (wenn man verschiedene genannte Teile od. Einzelbegriffe in ein Ganzes od. in einen Kollektivbegriff zusammenfaßt), si iecur aut pulmones, uno verbo omnia sana faciet, Cato: ut uno verbo complectar, diligentia, Cic.: uno verbo die quid est, Ter.: oloquar uno verbo; mittin me intro? Plaut. – γ) verbis, durch (bloße) Worte, Ggstz. re (durch die Tat), Ter. Andr. 824 u. Phorm. 164: ebenso Ggstz. opere (durch die Tat), Cic. de amic. 72. – δ) ad verbum, e verbo, de verbo, pro verbo, aufs Wort, wörtlich, genau, somnium mirifice ad verbum cum re convenit, Cic.: ad verbum ediscere, Cic.: fabellas Latinas ad verbum de Graecis exprimere, wörtlich übersetzen, Cic.: u. so exprimere verbum e verbo, Cic., od. de verbo, Ter.: reddere verbum pro verbo, Cic., od. verbum verbo, Hor.: id esset verbum e verbo, wörtlich, Cic. – ε) verbi causā od. gratiā, beispielsweise, zum Beispiel, si quis verbi causā oriente Caniculā natus est, Cic.: ut propter aliam quampiam rem, verbi gratiā propter voluptatem, nos amemus, Cic. – ζ) meis, tuis, alcis verbis, in meinem, deinem, in jmds. Namen, für mich, dich, für jmd., si uxori tuae meis verbis eris gratulatus, Cic.: anulum, quem ego militi darem tuis verbis, Plaut.: denuntiatum Fabio senatus verbis, ne etc., Cic. – η) quid verbis opus est? was bedarf es der Worte? Ter.: so auch quid multa verba (sc. faciam)? was soll ich viele Worte machen, kurz, Ter. – θ) te tribus verbis volo! nur auf drei (auf ein paar) Worte! = ich will nur ein paar W. mit dir sprechen, Plaut. trin. 963: so auch paucis verbis te volo, Plaut. mil. 375. – ι) bona verba, quaeso! nur gnädig! nur gemach! Ter. Andr. 204.

    II) prägn.: A) die bloße Rede, das leere Wort, der Schein, verba sunt! Ter.: existimatio, decus, infamia verba sunt atque ineptiae, Cic.: cum hoc verbo atque simulatione Apronio, revera tibi obiectum esset, Cic.: in quibus (civitatibus) verbo sunt liberi omnes, dem Worte nach, Cic.: alci dare verba, leere Worte bieten = etwas aufbinden, anführen, hintergehen, überlisten, betrügen, hinters Licht führen, täuschen, ein Schnippchen schlagen, Komik., Cic. u.a.; vgl. Spengel Ter. Andr. 211.

    B) Plur. verba, Witze, Späße, quibus sunt verba sine penu ac pecunia, die spaßreich sind, aber arm an Geld u. Proviant, Plaut. capt. 472.

    C) kollektiv, das Wort, der Ausdruck, a) übh. = der Ausspruch, die Äußerung, illud mihi verbum non placet, Plaut.: quod verbum audio! Ter.: quod verbum in pectus Iugurthae altius, quam quisquam ratus erat, descendit, Sall. Iug. 11, 7. – b) derSpruch, Sinnspruch, das Sprichwort, verum est verbum, quod memoratur, ubi amici, ibi opus, Plaut.: nam vetus verbum hoc quidem est, communia esse amicorum inter se omnia, Ter.

    D) als gramm. t.t., das Verbum, das Zeitwort, verba temporalia, Varro LL.: vocabula et verba, ut homo et equus, et legit et currit, Varro LL.: ut sententiae verbis finiantur, Cic.: – / Genet. Plur. verbûm, zB. verbûm paucûm, Enn. ann. 246: unum quodque istorum verbûm, Plaut. asin. 153: bes. in der Verbindung verbûm sat est, Plaut. Bacch. 878; rud. 866; truc. 644. – vulg. Nbff. berbum, Corp. inscr. Lat. 10, 410, 6. – verbus, Itala (Cant.) Luc. 4, 32. Itala (Brix.) Ioh. 4, 50 u.ö., s. Rönsch Itala p. 266.

    lateinisch-deutsches > verbum

  • 112 verbum

    verbum, ī, n. (Wz. *wer, *wre [erweitert *wer-dh] sagen, altind. vratám, Gebot, Satzung, griech. εἴρω [aus ερjω], ῥημα, Wort [aus ρημα], gotisch waъrd, ahd. wort), das Wort, der Ausdruck, im Plur. die Worte, Ausdrücke, die Rede, I) im allg.: a) übh.: v. durum, abiectum, inquinatum, Cic.: pudet dicere hāc praesente verbum turpe, Ter.: graviore enim verbo uti non licet, um keinen härteren Ausdruck zu gebrauchen (als Parenthese), Cic.: istuc verbum, dieser dein Ausdruck, Ter.: verbum ipsum voluptatis, das Wort »Lust«, Cic.: videtis hoc uno verbo unde significari res duas et ex quo loco et a quo loco, Cic.: in verbis ac nominibus ipsis erat diligens, Cic. – verba (Ausdrücke) mutare, Suet.: dolorem isdem verbis afficere quibus Epicurus, mit denselben Prädikaten belegen, Cic.: verba quaedam (gewisse Formeln) componere, Cic.: in alcis verba iurare, jmdm. den Eid leisten, Curt. – ullum verbum facere (vorbringen, sprechen), nisi quod etc., Plaut.: u. so numquam quoiquam nostrûm verbum fecit, Ter.: numquam hodie tecum commutaturum patrem unum esse verbum, kein Wort (des Vorwurfs) wechseln wird, Ter.: ut est ille bonus vir, tria non commutabitis verba hodie inter vos, Ter.: verbum numquam in publico facere, öffentlich sprechen, einen Vortrag halten, Cic.: de quo ego verbum feci numquam, ich habe über ihn
    ————
    nie ein Wort verloren, Cic.: cum ille verbum facere omnino non potuerit, kein Wort vorbringen konnte, Cic.: u. so verba facere, sowohl übh. = sprechen, schwatzen, Plaut., als insbes. v. Redner = den Sprecher machen, das Wort nehmen, sprechen, reden, einen Vortrag halten, absol., Cic. u.a., apud regem, Nep., pro alqo, Cic., de alqo, de alqa re, Cic.: si is postem aedium tenuisset et pauca verba fecisset, einige Worte (die Einweihungsformel) dazu gesprochen hätte, Cic.: verba secum facere, ein Selbstgespräch halten, Diom. 491, 26: verba facere m. folg. Acc. u. Infin., Sall. Iug. 33, 4; 38, 9. u.ö.: haec pactio non verbis (mündliche Versicherung), sed nominibus et perscriptionibus facta est, Cic.: multis verbis ultro citroque habitis, Reden, Cic. – ille (dies) nefastus erit, per quem tria verba silentur, die drei Worte (do, dico, addico, ich erteile das Klagrecht, spreche Recht, spreche zu), v. Prätor, Ov. fast. 1, 47 (vgl. Varro LL. 6, 30. Macr. sat. 1, 16, 14): u. so verba libera praetor habet, Ov. fast. 1, 52. – Sprichw., verba facere mortuo, zu einem Toten (= vergeblich) reden, Plaut. Poen. 840: verba fiunt mortuo, das sind vergebliche Worte, Ter. Phorm. 1015. – b) Bes. Verbindungen: α) verbo, αα) = durch ein einziges Wort, verbo de sententia destitisti, auf ein W. von mir, Cic.: verbo expedi, mit einem einzigen W., Ter. – ββ) mündlich (Ggstz. scripturā), C. Furnio plura verbo quam scrip-
    ————
    turā mandata dedimus, Planc. in Cic. ep. 10, 8, 5: cui verbo mandabo, quid etc., Vulc. Gallic. Avid. Cass. 10. § 10. – β) uno verbo, mit einem Worte = um es mit einem Worte auszudrücken, -zu sagen (wenn man verschiedene genannte Teile od. Einzelbegriffe in ein Ganzes od. in einen Kollektivbegriff zusammenfaßt), si iecur aut pulmones, uno verbo omnia sana faciet, Cato: ut uno verbo complectar, diligentia, Cic.: uno verbo die quid est, Ter.: oloquar uno verbo; mittin me intro? Plaut. – γ) verbis, durch (bloße) Worte, Ggstz. re (durch die Tat), Ter. Andr. 824 u. Phorm. 164: ebenso Ggstz. opere (durch die Tat), Cic. de amic. 72. – δ) ad verbum, e verbo, de verbo, pro verbo, aufs Wort, wörtlich, genau, somnium mirifice ad verbum cum re convenit, Cic.: ad verbum ediscere, Cic.: fabellas Latinas ad verbum de Graecis exprimere, wörtlich übersetzen, Cic.: u. so exprimere verbum e verbo, Cic., od. de verbo, Ter.: reddere verbum pro verbo, Cic., od. verbum verbo, Hor.: id esset verbum e verbo, wörtlich, Cic. – ε) verbi causā od. gratiā, beispielsweise, zum Beispiel, si quis verbi causā oriente Caniculā natus est, Cic.: ut propter aliam quampiam rem, verbi gratiā propter voluptatem, nos amemus, Cic. – ζ) meis, tuis, alcis verbis, in meinem, deinem, in jmds. Namen, für mich, dich, für jmd., si uxori tuae meis verbis eris gratulatus, Cic.: anulum, quem ego militi darem tuis verbis,
    ————
    Plaut.: denuntiatum Fabio senatus verbis, ne etc., Cic. – η) quid verbis opus est? was bedarf es der Worte? Ter.: so auch quid multa verba (sc. faciam)? was soll ich viele Worte machen, kurz, Ter. – θ) te tribus verbis volo! nur auf drei (auf ein paar) Worte! = ich will nur ein paar W. mit dir sprechen, Plaut. trin. 963: so auch paucis verbis te volo, Plaut. mil. 375. – ι) bona verba, quaeso! nur gnädig! nur gemach! Ter. Andr. 204.
    II) prägn.: A) die bloße Rede, das leere Wort, der Schein, verba sunt! Ter.: existimatio, decus, infamia verba sunt atque ineptiae, Cic.: cum hoc verbo atque simulatione Apronio, revera tibi obiectum esset, Cic.: in quibus (civitatibus) verbo sunt liberi omnes, dem Worte nach, Cic.: alci dare verba, leere Worte bieten = etwas aufbinden, anführen, hintergehen, überlisten, betrügen, hinters Licht führen, täuschen, ein Schnippchen schlagen, Komik., Cic. u.a.; vgl. Spengel Ter. Andr. 211.
    B) Plur. verba, Witze, Späße, quibus sunt verba sine penu ac pecunia, die spaßreich sind, aber arm an Geld u. Proviant, Plaut. capt. 472.
    C) kollektiv, das Wort, der Ausdruck, a) übh. = der Ausspruch, die Äußerung, illud mihi verbum non placet, Plaut.: quod verbum audio! Ter.: quod verbum in pectus Iugurthae altius, quam quisquam ratus erat, descendit, Sall. Iug. 11, 7. – b) der
    ————
    Spruch, Sinnspruch, das Sprichwort, verum est verbum, quod memoratur, ubi amici, ibi opus, Plaut.: nam vetus verbum hoc quidem est, communia esse amicorum inter se omnia, Ter.
    D) als gramm. t.t., das Verbum, das Zeitwort, verba temporalia, Varro LL.: vocabula et verba, ut homo et equus, et legit et currit, Varro LL.: ut sententiae verbis finiantur, Cic.: – Genet. Plur. verbûm, zB. verbûm paucûm, Enn. ann. 246: unum quodque istorum verbûm, Plaut. asin. 153: bes. in der Verbindung verbûm sat est, Plaut. Bacch. 878; rud. 866; truc. 644. – vulg. Nbff. berbum, Corp. inscr. Lat. 10, 410, 6. – verbus, Itala (Cant.) Luc. 4, 32. Itala (Brix.) Ioh. 4, 50 u.ö., s. Rönsch Itala p. 266.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > verbum

  • 113 cedo

    [st1]1 [-] cēdo, ĕre, cessi, cessum: - intr. - a - marcher, aller, s'avancer, venir.    - illuc sis vide, ut transversus cedit, quasi cancer solet, Plaut. Ps.: regarde donc comme il marche de travers, comme le crabe. b - se changer en, tourner en, aboutir à.    - cedere in proverbium, Plin. 23: passer en proverbe.    - poena in vicem fidei cesserat, Liv. 6: le châtiment remplaçait la reconnaissance de dettes.    - temeritas in gloriam cesserat, Curt. 3: sa témérité avait tourné au profit de sa gloire. c - s’en aller, s'éloigner, se retirer, quitter (un lieu).    - cedere e patria: quitter la patrie, s'exiler.    - cedere e vita ou cedere vitâ: mourir.    - cedere loco ou cedere ex loco ou cedere: quitter son poste, lâcher pied, s'enfuir.    - cedere foro: s'éloigner du forum, disparaître du forum. d - faire place, céder à, renoncer à, être vaincu; céder, se rendre, obtempérer, obéir; le céder à.    - cedere aliquid alicui: concéder qqch à qqn.    - tempori cedere: céder aux circonstances.    - cedere alicui (alicui rei): céder devant qqn (devant qqch).    - cedere praecibus alicujus: céder aux prières de qqn.    - fortunae cedere: céder à la fortune.    - fato cedere: céder à la destinée.    - cedant arma togae, Cic.: que les armes le cèdent à la toge!    - passif impers. - nihil Graeciae ceditur, Cic.: on ne le cède en rien à la Grèce. e - faire la cession de, faire l'abandon de, céder, accorder; tomber en partage, échoir à, revenir à, aller à, profiter à.    - captiva corpora Romanis cessere, Liv. 31, 46, 16: les prisonniers échurent aux Romains.    - praeda Romanis cessit: le butin revint aux Romains.    - alicui hortorum possessione cedere, Cic. Mil. 27.75: céder à qqn la propriété de ses jardins.    - Lepidi atque Antonii arma in Augustum cessere, Tac. An 1: les armes de Lépide et d'Antoine passèrent dans les mains d'Auguste.    - cedere praedae (dat.) alicujus, Liv.: devenir la proie de qqn.    - praeda cedit alicui, Hor.: la proie revient à qqn.    - reliqui in praedam cessere victoris, Curt. 7: les autres à titre de butin revinrent au vainqueur.    - postquam in dicionem M. Antonii provinciae cesserant, Tac. H. 5: quand les provinces (d'Orient) furent passées sous les lois de Marc-Antoine. f - arriver (bien ou mal), réussir, aboutir, devenir.    - (bene) cedere: réussir.    - bene aut secus cedere: tourner bien ou mal.    - prospere cedere: avoir un résultat heureux.    - gesta quae prospere ei cesserunt, Nep. Timoth.: actions qui lui ont réussi.    - utcumque cesserit, Curt. 7: quoi qu'il arrive.    - aliquid male alicui cedere: arriver qcch de fâcheux à qqn.    - calamitates in remedium cessere: des malheurs [ont abouti à un remède] = sont devenus salutaires. g - disparaître, s'évanouir, s'écouler, passer.    - dies cedunt: les jours passent.    - memoria cedit: le souvenir se perd.    - ut... Postumum Cominium bellum gessisse cum Volscis memoria cessisset, Liv. 2: si bien qu'on aurait oublié que Postumus Cominius avait fait la guerre aux Volsques. h - compter pour, équivaloir à, tenir lieu de.    - oves, quae non peperint, binae pro singulis in fructu cedent, Cato, R. R. 150: on comptera deux brebis stériles pour une féconde.    - epulae... pro stipendio cedunt, Tac. G.: les repas tiennent lieu de solde. i - - tr. - accorder, céder, abandonner.    - cedere aliquid alicui: accorder qqch à qqn.    - cedere ut: accorder que.    - non cedere quominus + subj.: ne pas convenir que.    - neque protinus cesserit orator quo minus et amicus pro amico et inimicus contra inimicum possit verum, si integra sit ei fides, dicere, Quint.: un orateur n'admettra pas d'emblée qu'un ami ne puisse donner un témoignage exact pour un ami, et un ennemi contre un ennemi, s'ils sont de bonne foi. [st1]2 [-] cĕdo (plur. cette), impér. arch.: donne, montre, parle, dis, allons, voyons.    - remarque: cĕdo: donne... [] cēdo: je donne...    - cedo argentum: donne l'argent.    - unum cedo auctorem, Cic.: cite un exemple.    - cedo ut inspiciam, Plaut.: laisse-moi voir.    - cette manus, Plaut.: donnez-moi vos mains.    - qui, cedo? Ter.: comment, s'il vous plaît?
    * * *
    [st1]1 [-] cēdo, ĕre, cessi, cessum: - intr. - a - marcher, aller, s'avancer, venir.    - illuc sis vide, ut transversus cedit, quasi cancer solet, Plaut. Ps.: regarde donc comme il marche de travers, comme le crabe. b - se changer en, tourner en, aboutir à.    - cedere in proverbium, Plin. 23: passer en proverbe.    - poena in vicem fidei cesserat, Liv. 6: le châtiment remplaçait la reconnaissance de dettes.    - temeritas in gloriam cesserat, Curt. 3: sa témérité avait tourné au profit de sa gloire. c - s’en aller, s'éloigner, se retirer, quitter (un lieu).    - cedere e patria: quitter la patrie, s'exiler.    - cedere e vita ou cedere vitâ: mourir.    - cedere loco ou cedere ex loco ou cedere: quitter son poste, lâcher pied, s'enfuir.    - cedere foro: s'éloigner du forum, disparaître du forum. d - faire place, céder à, renoncer à, être vaincu; céder, se rendre, obtempérer, obéir; le céder à.    - cedere aliquid alicui: concéder qqch à qqn.    - tempori cedere: céder aux circonstances.    - cedere alicui (alicui rei): céder devant qqn (devant qqch).    - cedere praecibus alicujus: céder aux prières de qqn.    - fortunae cedere: céder à la fortune.    - fato cedere: céder à la destinée.    - cedant arma togae, Cic.: que les armes le cèdent à la toge!    - passif impers. - nihil Graeciae ceditur, Cic.: on ne le cède en rien à la Grèce. e - faire la cession de, faire l'abandon de, céder, accorder; tomber en partage, échoir à, revenir à, aller à, profiter à.    - captiva corpora Romanis cessere, Liv. 31, 46, 16: les prisonniers échurent aux Romains.    - praeda Romanis cessit: le butin revint aux Romains.    - alicui hortorum possessione cedere, Cic. Mil. 27.75: céder à qqn la propriété de ses jardins.    - Lepidi atque Antonii arma in Augustum cessere, Tac. An 1: les armes de Lépide et d'Antoine passèrent dans les mains d'Auguste.    - cedere praedae (dat.) alicujus, Liv.: devenir la proie de qqn.    - praeda cedit alicui, Hor.: la proie revient à qqn.    - reliqui in praedam cessere victoris, Curt. 7: les autres à titre de butin revinrent au vainqueur.    - postquam in dicionem M. Antonii provinciae cesserant, Tac. H. 5: quand les provinces (d'Orient) furent passées sous les lois de Marc-Antoine. f - arriver (bien ou mal), réussir, aboutir, devenir.    - (bene) cedere: réussir.    - bene aut secus cedere: tourner bien ou mal.    - prospere cedere: avoir un résultat heureux.    - gesta quae prospere ei cesserunt, Nep. Timoth.: actions qui lui ont réussi.    - utcumque cesserit, Curt. 7: quoi qu'il arrive.    - aliquid male alicui cedere: arriver qcch de fâcheux à qqn.    - calamitates in remedium cessere: des malheurs [ont abouti à un remède] = sont devenus salutaires. g - disparaître, s'évanouir, s'écouler, passer.    - dies cedunt: les jours passent.    - memoria cedit: le souvenir se perd.    - ut... Postumum Cominium bellum gessisse cum Volscis memoria cessisset, Liv. 2: si bien qu'on aurait oublié que Postumus Cominius avait fait la guerre aux Volsques. h - compter pour, équivaloir à, tenir lieu de.    - oves, quae non peperint, binae pro singulis in fructu cedent, Cato, R. R. 150: on comptera deux brebis stériles pour une féconde.    - epulae... pro stipendio cedunt, Tac. G.: les repas tiennent lieu de solde. i - - tr. - accorder, céder, abandonner.    - cedere aliquid alicui: accorder qqch à qqn.    - cedere ut: accorder que.    - non cedere quominus + subj.: ne pas convenir que.    - neque protinus cesserit orator quo minus et amicus pro amico et inimicus contra inimicum possit verum, si integra sit ei fides, dicere, Quint.: un orateur n'admettra pas d'emblée qu'un ami ne puisse donner un témoignage exact pour un ami, et un ennemi contre un ennemi, s'ils sont de bonne foi. [st1]2 [-] cĕdo (plur. cette), impér. arch.: donne, montre, parle, dis, allons, voyons.    - remarque: cĕdo: donne... [] cēdo: je donne...    - cedo argentum: donne l'argent.    - unum cedo auctorem, Cic.: cite un exemple.    - cedo ut inspiciam, Plaut.: laisse-moi voir.    - cette manus, Plaut.: donnez-moi vos mains.    - qui, cedo? Ter.: comment, s'il vous plaît?
    * * *
    I.
        Cedo, cedis, cessi, cessum, cedere. Caesar. Se retirer et donner lieu, ou faire place, Se desplacer pour faire place à un autre.
    \
        Cedere locum. Stat. Donner lieu.
    \
        Cedere loco, patria, vrbe, domo. Caesar. Quicter la place, ou la ville, La laisser et s'en aller.
    \
        Campis cedere. Horat. Abandonner, ou laisser les champs.
    \
        Ab oppido cedere. Cic. S'en aller de la ville.
    \
        Ab ordine cedere. Virgil. Se oster de son ordre, ou de son ranc.
    \
        De sede cedere. Horat. Se lever ou oster de son siege.
    \
        E corpore cessit anima. Lucret. Est sortie du corps.
    \
        Cedere retro. Liu. Soy retirer, et reculer.
    \
        Ad locum aliquem cedere. Ouid. S'en aller, ou se retirer en quelque lieu.
    \
        Quoquam cedere. Lucret. En quelque lieu.
    \
        Cedere vita. Cic. Mourir, Partir de ce monde.
    \
        Cedere alicui. Virgil. S'accorder à aucun, Luy obeir en ce qu'il veult, Ceder.
    \
        Cedere alicui. Virgil. Estre moindre, ou de moindre excellence.
    \
        Cedo tibi in hac laude. Gell. Je confesse que je ne suis pas si digne de louange en ce, que toy.
    \
        Cedere alicui. Cic. Luy donner gaigné, Ne l'oser attendre.
    \
        Nihil cedere alicui. Cic. N'estre en rien moindre qu'un autre.
    \
        Actionibus cedere alicui. Paulus. Luy ceder ses actions.
    \
        Actiones cedere. Vlpian. Idem. Ceder les actions.
    \
        Haereditas alicui cedit. Virgil. Luy advient, ou demeure.
    \
        Ius cedere. Scaeuola. Ceder son droict.
    \
        Ius suum cedere alteri. Virgil. Donner et quicter son droict.
    \
        De iure cedere. Cic. Quicter de son droict.
    \
        Amori turpi cedere. Valer. Flac. S'abandonner à amour deshonneste.
    \
        Authoritati cedere. Pli. Estre de moindre reputation, Estre moins estimé et prisé.
    \
        Consiliis cedere. Ouid. Croire conseil, Obeir au conseil.
    \
        Famae. Cic. Avoir plus d'esgard à sa renommee, à sa reputations et estime ou honneur.
    \
        Fortunae. Cic. Succomber à fortune, Estre vaincu par fortune.
    \
        Non cedit gratiae marmoris ramos, insidentesque ramis aues imitata pictura. Plin. iu. Elle n'ha point moins de grace.
    \
        Honori non cedere. Virgil. Avoir bien merité l'honneur qu'on recoit, Estre digne de tel honneur
    \
        Cedere honore et nomine suo alteri. Plin. iunior. Luy quicter la dignité, Luy resigner sa place et dignité.
    \
        Legibus. Cic. Obeir aux loix.
    \
        Malis. Virgil. Se laisser vaincre aux adversitez, ne point resister vertueusement.
    \
        Malis alterius. Senec. Confesser que son mal et adversité n'est point si grand que le mal d'un autre.
    \
        Oneri, vel ponderi. Plin. Succomber, Obeir aux faix, Plier soubz le faix.
    \
        Operae. Quintil. Fuir une charge et peine, Fuir le travail.
    \
        Periculo. Plin. iunior. Fuir le danger.
    \
        Precibus alicuius. Cic. Accorder les prieres, Se laisser vaincre par prieres.
    \
        Religioni. Cic. Se soubmettre et obeir à la, etc.
    \
        Remediis cedere morbus dicitur a Celso, quando vincitur et percuratur. Quand la maladie est guarie du tout.
    \
        Repugnanti cedere. Ouid. Ceder.
    \
        Spatiis. Claud. Faire place à aucun par honneur, pour le laisser passer, ou asseoir.
    \
        Tempori. Cic. S'accommoder au temps, Temporizer.
    \
        Timori. Valer. Flac. Estre intimidé, Avoir peur.
    \
        Bonis cedere. Quintil. Faire cession de biens.
    \
        Cedere villa creditoribus. Suet. Quicter sa ferme, ou metairie, ou cense, et bailler à ses creanciers en payement.
    \
        Cedere alicui foro et curia. Cic. Luy quicter sa place.
    \
        Cedere foro. Iuuenal. Faire banqueroute.
    \
        Possessione cedere. Liu. Ceder la possession à un autre, Le laisser posseder et jouir.
    \
        Consilium cessit malis. Ouid. Mes adversitez estoyent si grandes que je ne les ay sceu eviter par conseil ou advis quelconque.
    \
        Cedere dicitur dies. Vlpian. Quand le terme de payer commence à escheoir et s'approcher.
    \
        Horae quidem cedunt et dies, menses et anni. Cic. Se passent.
    \
        Curae cedunt. Stat. S'en vont.
    \
        Non cessit illi fiducia. Virgil. Il n'ha point perdu fiance et asseurance.
    \
        Animi fiducia cessit, hoc est, abiit. Stat. Il a perdu tout espoir.
    \
        Cedit fortuna sapienti. Cic. L'homme sage surmonte fortune.
    \
        Lumina cedunt somno. Claud. Les yeulx sont contraincts de dormir.
    \
        Mens duro nunquam cessura labori. Clau. Courage qui jamais ne sera vaincu de travail, qui jamais ne succombera au travail.
    \
        Mores rebus cessere secundis. Lucan. Prosperité et richesse ont changé et chassé les bonnes meurs.
    \
        Natura cessit. Seneca. Est changee et muee.
    \
        Potestas alicui cedere dicitur. Ouid. Quand la seigneurie ou domination luy advient par sort, ou par droict lignagier.
    \
        Potestas cedebat victa. Lucret. La force succomboit.
    \
        Praeda alicui cedit. Horat. La proye luy demeure, Il ha la proye.
    \
        Pudor ab ore cessit. Valer. Flac. Il a perdu toute honte, Il est devenu eshonté.
    \
        Quaestus alicui cedit. Cic. Le gain luy revient.
    \
        Res alicui cedere dicitur. Virgil. Quand son affaire se porte bien.
    \
        Voto res cedere dicitur. Ouid. Quand elle nous vient à souhait, Quand nostre affaire se porte ainsi que nous desirons.
    \
        Lucro ei cedit ea res. Pomponius. Elle vient à son prouffit.
    \
        E pectore cedere dicitur res aliqua. Valer. Flac. Quand nous l'oublions.
    \
        Syluae cedunt alicui. Ouid. Luy adviennent par droict d'heritage, ou autrement.
    \
        Cessit illi victoria. Virgil. Il ha eu la victoire.
    \
        Annis cedere dicuntur vina. Budaeus. Qui ne sont point de garde.
    \
        Cesserunt nitidis habitandae piscibus vndae. Ouidius. Les caves ont esté baillees aux poissons pour habiter.
    \
        Vultus cessere. Seneca La beaulté s'en est allee, Elle est perdue.
    \
        Domus, et quae domui cedunt. La maison avec ses appartenances. Bud. ex Vlpian.
    \
        Foeliciter tibi cedat. Ouid. Bien t'en advienne, Bien t'en prenne.
    \
        Male cedere res dicitur. Horat. Quand il advient tout autrement que nous desirons.
    \
        Male cesserat illi. Oui. Il luy en estoit mal prins, Mal luy en estoit advenu.
    \
        Cedere loco dicitur mutata sententia. Virgil. Quand nous changeons d'opinion.
    \
        Cessit in prouerbium. Plin. Est venu en proverbe.
    \
        Cedere ad factum res dicitur. Plaut. Quand elle se fait.
    \
        In locum exemplorum cedere. Quintil. Servir d'exemples.
    \
        In partem cedere. Quintil. Estre une partie.
    \
        Poena cedit in vicem fidei. Liu. En lieu d'argent les debteurs payent leurs creanciers en courvees et peine corporelle.
    \
        In vsum alicui cedere res dicitur. Horat. Quand elle luy est baillee non pas en proprieté, mais seulement pour en user.
    \
        Pro pulmentario cedit. Colum. Il sert de viande.
    \
        Cesserit parum gratus. Pli. iunior. Prens le cas qu'on ne luy en sache pas fort bon gré.
    \
        Cedere, Pro Incedere. Plaut. Ex transuerso cedit, quasi cancer solet. Il va à reculon, ou de travers.
    \
        Secundum ripam fluminum loca non omnia publica sunt, quum ripae cedunt, ex quo primum a plano vergere incipiunt vsque ad aquam. Paulus. Les lieux prochains des rivieres appartiennent au rivage et suyvent sa condition, depuis le lieu où ils commencent à abaisser jusques à l'eaue.
    \
        Ceditur, Impersonale. Cic. Vt non multum, aut nihil omnino Graecis cederetur. On ne seroit en rien moindre que les Grecs.
    \
        Cedetur tibi ab omnibus. Lucan. Chascun te fera place.
    \
        Cedendum est bellis. Luca. Il se fault tirer arriere des guerres.
    II.
        Cedo, Verbum defectiuum, prima breui, accentum in vltima habens: in imperatiuo tantum legitur, Cedo, id est, dic vel da. Cic. Cedo mihi vnum ex triennio Praeturae qui octupli damnatus sit. Di m'en un, ou Donne m'en un, Monstre m'en un seul.
    \
        Cedo aquam manibus. Plaut. Baille moy de l'eaue pour laver les mains, Baille moy à laver.
    \
        Cedo manum, vel dexteram. Plaut. Baille ca la main.
    \
        Cedo alios, vbi centurio est Sanga, et manipulus furum? Terent. Où sont les autres? Fay venir les autres.
    \
        Cedo senem. Terent. Laisse venir le vieillard, Fay le moy venir Bud.
    \
        Cedo quemuis arbitrum. Terent. J'en croiray le premier que tu vouldras.
    \
        Cedo coram ipso. Terent. Di le en sa presence.

    Dictionarium latinogallicum > cedo

  • 114 curo

    cūro, āre, āvi, ātum [cura] - tr. -    - formes arch. coiro, Cil 1, 801, etc. ; coero Cic. Leg. 3, 10; Cil 1, 563, etc. ; couro Cil 9, 3574, etc. ; coro Cil 14, 2837; quro Cil 6, 32806, etc. --- subj. parf. curassis Paut. Most. 526; etc. ; inf. pass. curarier Plaut. Capt. 737, etc. [st1]1 [-] soigner, donner ses soins à, avoir soin de, s’occuper de, s'intéresser à, prendre en considération, veiller à, faire attention à, faire le nécessaire.    - negotia aliena curare: s’occuper des affaires d’autrui.    - curare aliquem: veiller sur qqn, l’entourer de soin, de prévenances.    - cura alia, Plaut. (cura aliud, Ter.): ne t'inquiète pas (sois tranquille).    - curabitur, Plaut. Capt. 3, 5, 70: on fera attention.    - curare ut...: veiller à ce que..., avoir soin de...    - cura ut valeas: prends soin de te bien porter (formule employée à la fin d'une lettre).    - curare ne...: veiller à ce que... ne... pas, avoir soin de ne pas...    - curare + inf.: se soucier de, se donner la peine de.    - scire curare, Cic.: se soucier de savoir.    - praeter animum nihil curant, Cic. Fin. 4: ils ne songent absolument qu'à l'esprit.    - de Annio curasti probe, Cic. Att. 5, 1, 2: tu as bien réglé mon affaire avec Annius.    - de emendo nihil curat hoc tempore, Cic.: il ne songe nullement à acheter en ce moment.    - avec part. passé passif - inventum tibi curabo tuom Pamphilum, Ter. And.: je ferai en sorte de te trouver ton Pamphile.    - avec adj. verbal - pontem faciundum curat, Caes. BG. 1, 13, 1: il fait faire un pont.    - muros reficiendos curat, Nep.: il fait rétablir les murs.    - obsides inter eos dandos curaverat, Caes. BG. 1, 19, 1: il leur avait fait échanger des otages.    - avec dat. arch. - rebus publicis curare, Plaut. Trin. 1057: donner ses soins aux affaires publiques. [st1]2 [-] s'occuper d'une chose officielle: administrer, commander, diriger.    - curare mandatum, Cic. Att. 5, 7: exécuter un ordre.    - bellum curare, Liv.: diriger une guerre.    - Asiam curare: administrer (gouverner) l’Asie.    - curare res Romae, Liv.: administrer la ville de Rome.    - absol. - duo additi qui Romae curarent, Tac. An. 11, 22: deux [questeurs] furent ajoutés pour remplir leur office à Rome.    - Marius in postremo loco curabat, Sall. J. 46, 7: Marius commandait l'arrière-garde.    - Manlium in dextra, Faesulanum quendam in sinistra parte curare jubet, Sall. C. 59: il donne à Manlius le commandement de l'aile droite, à un homme de Fésules celui de l'aile gauche. [st1]3 [-] soigner, traiter, guérir.    - curare vulnus, Liv.: soigner une blessure.    - cūrans, antis, m. (= medicus), Cels. 3, 8, 5: le médecin.    - plurimi sub errore curantis moriuntur, Cels. 3, 8, 5: beaucoup de malades succombent par la faute du médecin.    - cūrandus, i, m. Col. 7, 2, 12: le patient, le malade.    - medicinae pars, quae manu curat, Cels. 7: la partie de la médecine qui soigne avec les mains (= la chirurgie).    - provinciam curare, Cic. Att. 6, 1, 2: traiter = gouverner une province. [st1]4 [-] soigner le corps, orner, parer; panser (les animaux).    - Aegyptii jussi corpus Alexandri suo more curare, Curt. 10: les Egyptiens reçurent l'ordre d'ensevelir le corps selon leur coutume.    - funus curare, Ter.: rendre les derniers devoirs.    - nunc corpora curare tempus est, Liv. 21, 54: maintenant, c'est le moment de reprendre des forces.    - curare bovem, Hor.: panser un boeuf. [st1]5 [-] procurer (en achetant), acheter, payer, faire payer.    - redemptori tuo dimidium pecuniae curavi, Cic. Q. Fr. 2, 4, 2: j’ai fait payer à ton entrepreneur la moitié de la somme.    - ea abs te parvo curata sunt, Cic. Att. 1: ces achats, tu les as faits à bas prix.    - rogant eum ut sibi id quod ab ipsis abisset pecuniae curet, Cic. Verr. 2, 55: ils lui demandent de leur régler la somme qu'ils ont déboursée. [st1]6 [-] traiter, héberger, régaler; courtiser.    - curare genium mero, Hor.: ** soigner son génie avec du vin pur** = se régaler de vin pur.    - age sis, eamus, nos curemus; plaudite, Plaut.: hé bien! si tu veux, allons nous restaurer; applaudissez.    - pelliculam curare, Hor.: prendre soin de sa petite personne.    - ego id quaero hospitium, ubi ego curer mollius, quam regi Antiocho oculi curari solent, Plaut. Poen.: je cherche un logement où je sois traité plus agréablement qu'on ne traite les yeux du roi Antiochus.
    * * *
    cūro, āre, āvi, ātum [cura] - tr. -    - formes arch. coiro, Cil 1, 801, etc. ; coero Cic. Leg. 3, 10; Cil 1, 563, etc. ; couro Cil 9, 3574, etc. ; coro Cil 14, 2837; quro Cil 6, 32806, etc. --- subj. parf. curassis Paut. Most. 526; etc. ; inf. pass. curarier Plaut. Capt. 737, etc. [st1]1 [-] soigner, donner ses soins à, avoir soin de, s’occuper de, s'intéresser à, prendre en considération, veiller à, faire attention à, faire le nécessaire.    - negotia aliena curare: s’occuper des affaires d’autrui.    - curare aliquem: veiller sur qqn, l’entourer de soin, de prévenances.    - cura alia, Plaut. (cura aliud, Ter.): ne t'inquiète pas (sois tranquille).    - curabitur, Plaut. Capt. 3, 5, 70: on fera attention.    - curare ut...: veiller à ce que..., avoir soin de...    - cura ut valeas: prends soin de te bien porter (formule employée à la fin d'une lettre).    - curare ne...: veiller à ce que... ne... pas, avoir soin de ne pas...    - curare + inf.: se soucier de, se donner la peine de.    - scire curare, Cic.: se soucier de savoir.    - praeter animum nihil curant, Cic. Fin. 4: ils ne songent absolument qu'à l'esprit.    - de Annio curasti probe, Cic. Att. 5, 1, 2: tu as bien réglé mon affaire avec Annius.    - de emendo nihil curat hoc tempore, Cic.: il ne songe nullement à acheter en ce moment.    - avec part. passé passif - inventum tibi curabo tuom Pamphilum, Ter. And.: je ferai en sorte de te trouver ton Pamphile.    - avec adj. verbal - pontem faciundum curat, Caes. BG. 1, 13, 1: il fait faire un pont.    - muros reficiendos curat, Nep.: il fait rétablir les murs.    - obsides inter eos dandos curaverat, Caes. BG. 1, 19, 1: il leur avait fait échanger des otages.    - avec dat. arch. - rebus publicis curare, Plaut. Trin. 1057: donner ses soins aux affaires publiques. [st1]2 [-] s'occuper d'une chose officielle: administrer, commander, diriger.    - curare mandatum, Cic. Att. 5, 7: exécuter un ordre.    - bellum curare, Liv.: diriger une guerre.    - Asiam curare: administrer (gouverner) l’Asie.    - curare res Romae, Liv.: administrer la ville de Rome.    - absol. - duo additi qui Romae curarent, Tac. An. 11, 22: deux [questeurs] furent ajoutés pour remplir leur office à Rome.    - Marius in postremo loco curabat, Sall. J. 46, 7: Marius commandait l'arrière-garde.    - Manlium in dextra, Faesulanum quendam in sinistra parte curare jubet, Sall. C. 59: il donne à Manlius le commandement de l'aile droite, à un homme de Fésules celui de l'aile gauche. [st1]3 [-] soigner, traiter, guérir.    - curare vulnus, Liv.: soigner une blessure.    - cūrans, antis, m. (= medicus), Cels. 3, 8, 5: le médecin.    - plurimi sub errore curantis moriuntur, Cels. 3, 8, 5: beaucoup de malades succombent par la faute du médecin.    - cūrandus, i, m. Col. 7, 2, 12: le patient, le malade.    - medicinae pars, quae manu curat, Cels. 7: la partie de la médecine qui soigne avec les mains (= la chirurgie).    - provinciam curare, Cic. Att. 6, 1, 2: traiter = gouverner une province. [st1]4 [-] soigner le corps, orner, parer; panser (les animaux).    - Aegyptii jussi corpus Alexandri suo more curare, Curt. 10: les Egyptiens reçurent l'ordre d'ensevelir le corps selon leur coutume.    - funus curare, Ter.: rendre les derniers devoirs.    - nunc corpora curare tempus est, Liv. 21, 54: maintenant, c'est le moment de reprendre des forces.    - curare bovem, Hor.: panser un boeuf. [st1]5 [-] procurer (en achetant), acheter, payer, faire payer.    - redemptori tuo dimidium pecuniae curavi, Cic. Q. Fr. 2, 4, 2: j’ai fait payer à ton entrepreneur la moitié de la somme.    - ea abs te parvo curata sunt, Cic. Att. 1: ces achats, tu les as faits à bas prix.    - rogant eum ut sibi id quod ab ipsis abisset pecuniae curet, Cic. Verr. 2, 55: ils lui demandent de leur régler la somme qu'ils ont déboursée. [st1]6 [-] traiter, héberger, régaler; courtiser.    - curare genium mero, Hor.: ** soigner son génie avec du vin pur** = se régaler de vin pur.    - age sis, eamus, nos curemus; plaudite, Plaut.: hé bien! si tu veux, allons nous restaurer; applaudissez.    - pelliculam curare, Hor.: prendre soin de sa petite personne.    - ego id quaero hospitium, ubi ego curer mollius, quam regi Antiocho oculi curari solent, Plaut. Poen.: je cherche un logement où je sois traité plus agréablement qu'on ne traite les yeux du roi Antiochus.
    * * *
        Curo, curas, curare. Cic. Soingner, Avoir cure et soing de quelque chose.
    \
        Faciemus, alia cura. Plaut. Ne t'en soulcie.
    \
        Cedere Ciceronem domo et patria curasti. Cic. Tu as tant faict, que Cicero a esté contrainct de quicter et abandonner sa maison et son pais.
    \
        Non curat redire. Cic. Il ne luy chault de revenir, Il ne se soulcie point de retourner, Il n'a cure de, etc.
    \
        Curasti probe. Terent. Tu as bien faict, Tu es diligent, C'est bien exploicté à toy.
    \
        Ego istaec moueo aut curo. Terent. Je m'en soulcie bien. Dict par mocquerie.
    \
        Adhuc curaui vnum hoc quidem, vt mihi esset fides. Terent. J'ay tousjours jusques à l'heure presente mis peine, et prins garde, etc.
    \
        Cura vt valeas. Cic. Mets peine que tu te portes bien, ou à te guarir.
    \
        Quid me curas, quid rerum geram? Plaut. Qu'as tu à faire que c'est que je face?
    \
        Curare aedes. Plaut. Avoir soing d'entretenir sa maison.
    \
        Curare se, et aetatem suam. Plaut. Se penser et faire grand chere.
    \
        Te curasti molliter. Terent. Tu t'es bien traicté.
    \
        Curare corpora sua somno et cibo. Liu. Se reposer et rapaistre pour estre plus frais à combatre.
    \
        Curare aegrotos. Plaut. Avoir soing des malades, Penser des malades.
    \
        Aliena. Terent. Se mesler des affaires d'autruy.
    \
        Amicos. Plaut. Traicter. \ Boues. Plaut. Penser les boeufs.
    \
        Animi conscientiam non curat improbus. Cic. Il ne s'en soulcie point.
    \
        Conuiuia curare. Virgil. Faire, Apprester.
    \
        Corpora. Virgil. Traicter, Repaistre.
    \
        Cutem. Iuuenal. Faire grand chere, Se bien traicter, Se donner du bon temps.
    \
        Fidem suam. Plaut. Avoir soing, et mettre peine de tenir sa promesse.
    \
        Genium mero. Horat. Boire largement.
    \
        Histriones. Plaut. En avoir soing.
    \
        Officium suum. Plaut. Faire sa charge.
    \
        Parentes. Plaut. Avoir cure et soing de faire le vouloir de son pere et de sa mere.
    \
        Curemus aequam vterque partem, tu alterum, Ego item alterum. Terent. Soignons chascun par esgual, toy l'un, et moy l'autre.
    \
        Curare rem aliquam paruo. Cic. La faire trouver et avoir à bon marché.
    \
        Curare alicui pecuniam. Cic. Faire en sorte qu'il ait argent.
    \
        Pelliculam curare. Horat. Faire grand chere.
    \
        Praecepta et mandata alterius. Plaut. Se souvenir de ce qu'autruy nous a prié ou chargé de faire, et le despescher.
    \
        Prandium. Plaut. Apprester, Appareiller le disner.
    \
        Prouinciam. Cic. L'administrer et gouverner soingneusement.
    \
        Se. Cic. Se reposer et recreer.
    \
        Curare vitem falce. Plin. Tailler la vigne.
    \
        Curare, absolutum. Terent. Sat est, curabo. C'est assez, Je le feray, Je m'en donneray de garde, J'y mettray peine, Il m'en souviendra.
    \
        Legatis imperat vbi quisque curaret. Sallust. Il ordonne à ses lieutenants où c'est qu'un chascun d'eulx entendroit, et ce qu'ils avoyent à faire.
    \
        Mederi et curare. Cic. Medeciner, Guarir, Penser, Curer.
    \
        Medicaminibus curari. Cic. Estre guari par medecines, ou medicaments.
    \
        Curare rebus alienis suo vestimento et cibo. Plaut. Servir autruy à ses despens.

    Dictionarium latinogallicum > curo

  • 115 ex

    ex or ē (ex always before vowels, and elsewh. more freq. than e; e. g. in Cic. Rep. e occurs 19 times, but ex 61 times, before consonants—but no rule can be given for the usage; cf., e. g., ex and e together:

    qui ex corporum vinculis tamquam e carcere evolaverunt,

    Cic. Rep. 6, 14. But certain expressions have almost constantly the same form, as ex parte, ex sententia, ex senatus consulto, ex lege, ex tempore, etc.; but e regione, e re nata, e vestigio, e medio, and e republica used adverbially; v. Neue, Formenl. 2, 756 sq.), praep. with abl. [kindr. with Gr. ek, ex], denotes out from the interior of a thing, in opposition to in (cf. ab and de init.), out of, from.
    I.
    In space.
    A.
    Prop.:

    interea e portu nostra navis solvitur, Ubi portu exiimus, etc.,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 54:

    quam (sphaeram) M. Marcelli avus captis Syracusis ex urbe locupletissima atque ornatissima sustulisset, cum aliud nihil ex tanta praeda domum suam deportavisset,

    Cic. Rep. 1, 14:

    influxit non tenuis quidam e Graecia rivulus in hanc urbem,

    id. ib. 2, 19:

    visam, ecquae advenerit In portum ex Epheso navis mercatoria,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 2; cf. id. ib. 3, 2, 5;

    3, 6, 32 al.: magno de flumine malim quam ex hoc fonticulo tantundem sumere,

    Hor. S. 1, 1, 56; cf.:

    nec vos de paupere mensa Dona nec e puris spernite fictilibus,

    Tib. 1, 1, 38:

    clanculum ex aedibus me edidi foras,

    Plaut. Most. 3, 2, 9; so freq. with verbs compounded with ex; also with verbs compounded with ab and de, v. abeo, abscedo, amoveo, aveho, etc.; decedo, deduco, defero, deicio, etc.—
    2.
    In a downward direction, from, down from, from off:

    ex spelunca saxum in crura ejus incidisse,

    Cic. Fat. 3, 6; cf. Liv. 35, 21:

    picis e caelo demissum flumen,

    Lucr. 6, 257:

    equestribus proeliis saepe ex equis desiliunt,

    Caes. B. G. 4, 2, 3; cf.:

    cecidisse ex equo dicitur,

    Cic. Clu. 62 fin.:

    e curru trahitur,

    id. Rep. 2, 41:

    e curru desilit,

    Ov. A. A. 1, 559 et saep., v. cado, decido, decurro, deduco, delabor, elabor, etc.—
    3.
    In an upward direction, from, above:

    collis paululum ex planitie editus,

    Caes. B. G. 2, 8, 3:

    globum terrae eminentem e mari,

    Cic. Tusc. 1, 28;

    and trop.: consilia erigendae ex tam gravi casu rei publicae,

    Liv. 6, 2.—
    B.
    Transf.
    1.
    To indicate the country, and, in gen., the place from or out of which any person or thing comes, from:

    ex Aethiopia est usque haec,

    Ter. Eun. 3, 2, 18:

    quod erat ex eodem municipio,

    Cic. Clu. 17, 49; cf. id. ib. 5, 11.—Freq. without a verb:

    Philocrates ex Alide,

    Plaut. Capt. 3, 2, 10:

    ex Aethiopia ancillula,

    Ter. Eun. 1, 2, 85 Ruhnk.:

    negotiator ex Africa,

    Cic. Verr. 2, 1, 5:

    Epicurei e Graecia,

    id. N. D. 1, 21, 58:

    Q. Junius ex Hispania quidam,

    Caes. B. G. 5, 27:

    ex India elephanti,

    Liv. 35, 32:

    civis Romanus e conventu Panhormitano,

    Cic. Verr. 2, 5, 54 Zumpt; cf. id. ib. 2, 5, 59 fin.:

    meretrix e proxumo,

    Plaut. As. 1, 1, 38; cf. id. Aul. 2, 4, 11:

    puer ex aula (sc. regis barbari),

    Hor. C. 1, 29, 7:

    ex spelunca saxum,

    Cic. Fat. 3, 6:

    saxum ex capitolio,

    Liv. 35, 21, 6:

    ex equo cadere,

    Cic. Clu. 32, 175; cf. id. Fat. 3, 6; Auct. B. Hisp. 15 et saep.—
    2.
    To indicate the place from which any thing is done or takes place, from, down from: ibi tum derepente ex alto in altum despexit mare, Enn. ap. Non. 518, 6 (for which:

    a summo caelo despicere,

    Ov. A. A. 2, 87; and:

    de vertice montis despicere,

    id. M. 11, 503); cf.:

    T. Labienus... ex loco superiore conspicatus, etc.,

    Caes. B. G. 2, 26, 4:

    ex qua (villa) jam audieram fremitum clientium meorum,

    Cic. Fam. 7, 18, 3:

    ex hoc ipso loco permulta contra legem eam verba fecisti,

    id. de Imp. Pomp. 17, 52; so id. ib. 8 fin.; cf.:

    judices aut e plano aut e quaesitoris tribunali admonebat,

    Suet. Tib. 33:

    ex equo, ex prora, ex puppi pugnare,

    Plin. 7, 56, 57, § 202 and 209; cf. Caes. B. G. 2, 27, 3:

    ex vinculis causam dicere,

    id. ib. 1, 4, 1; Liv. 29, 19.—Hence the adverbial expressions, ex adverso, ex diverso, ex contrario, e regione, ex parte, e vestigio, etc.; v. the words adversus, diversus, etc.—Also, ex itinere, during or on a journey, on the march, without halting, Cic. Fam. 3, 9; Sall. C. 34, 2; Liv. 35, 24; Caes. B. G. 2, 6, 1; 3, 21, 2; id. B. C. 1, 24, 4; Sall. J. 56, 3 al.; cf.

    also: ex fuga,

    during the flight, Caes. B. G. 6, 35, 6; id. B. C. 3, 95; 96 fin.; Sall. J. 54, 4 Kritz.; Liv. 6, 29; 28, 23 al.
    II.
    In time.
    A.
    From a certain point of time, i. e. immediately after, directly after, after (in this sense more freq. than ab):

    Cotta ex consulatu est profectus in Galliam,

    Cic. Brut. 92, 318; so,

    ex consulatu,

    Liv. 4, 31 Drak.; 40, 1 fin.; 22, 49; 27, 34; Vell. 2, 33, 1 al.:

    ex praetura,

    Cic. Leg. 1, 20, 53; id. Mur. 7, 15; Caes. B. C. 1, 22, 4; 1, 31, 2:

    ex dictatura,

    Liv. 10, 5 fin.:

    ex eo magistratu,

    Vell. 2, 31 et saep.; cf.:

    Agrippa ex Asia (pro consule eam provinciam annuo imperio tenuerat) Moesiae praepositus est,

    Tac. H. 3, 46 fin.:

    statim e somno lavantur,

    id. G. 22:

    tanta repente vilitas annonae ex summa inopia et caritate rei frumentariae consecuta est,

    Cic. de Imp. Pomp. 15, 44; cf. Liv. 21, 39:

    ex aliquo graviore actu personam deponere,

    Quint. 6, 2, 35:

    mulier ex partu si, etc.,

    Cels. 2, 8:

    ex magnis rupibus nactus planitiem,

    Caes. B. C. 1, 70, 3; cf.: ex maximo bello tantum otium totae insulae conciliavit, ut, etc., Nop. Timol. 3, 2; and:

    ex magna desperatione tandem saluti redditus,

    Just. 12, 10, 1 et saep.:

    ex quo obses Romae fuit,

    since he was a hostage in Rome, Liv. 40, 5 fin. —So the phrase, aliud ex alio, one thing after another:

    me quotidie aliud ex alio impedit,

    Cic. Fam. 9, 19 fin.; Cic. Leg. 1, 4, 14 (cf. also, alius, D.):

    aliam rem ex alia cogitare,

    Ter. Eun. 4, 2, 3:

    alia ex aliis iniquiora postulando,

    Liv. 4, 2.—So, too, diem ex die exspectabam, one day after another, from day to day, Cic. Att. 7, 26 fin.; cf.:

    diem ex die ducere,

    Caes. B. G. 1, 16, 5 (v. dies, I. A. b.).—
    2.
    With names of office or calling, to denote one who has completed his term of office, or has relinquished his vocation. So in class. Lat. very dub.;

    for the passage,

    Caes. B. C. 1, 46, 4, belongs more correctly under III. B. It is, however, very common in post-class. Lat., esp. in inscriptions—ex consule, ex comite, ex duce, ex equite, ex praefecto, etc.— an ex-consul, etc. (for which, without good MS. authority, the nominatives exconsul, excomes, exdux, etc., are sometimes assumed, in analogy with proconsul, and subvillicus; cf. Schneid. Gram. 1, p. 562, note, and the authors there cited):

    vir excelsus ex quaestore et ex consule Tribonianus,

    Cod. Just. 1, 17, 2, § 9; cf.:

    Pupienus et Balbinus, ambo ex consulibus,

    Capitol. Gord. 22:

    duo ante ipsam aram a Gallicano ex consulibus et Maecenate ex ducibus interempti sunt,

    id. ib.:

    mandabat Domitiano, ex comite largitionum, praefecto, ut, etc.,

    Amm. 14, 7, 9:

    Serenianus ex duce,

    id. 14, 7, 7:

    INLVSTRIS EX PRAEFECTO praeTORIO ET EX PRAEFECTO VRbis,

    Inscr. Orell. 2355 al., v. Inscr. Orell. in Indice, p. 525.—

    And of a period of life: quem si Constans Imperator olim ex adulto jamque maturum audiret, etc.,

    i. e. who had outgrown the period of youth, and was now a man, Amm. 16, 7.—
    B.
    From and after a given time, from... onward, from, since (cf. ab, II. A. 2.):

    bonus volo jam ex hoc die esse,

    Plaut. Pers. 4, 3, 10:

    itaque ex eo tempore res esse in vadimonium coepit,

    Cic. Quint. 5 fin.:

    nec vero usquam discedebam, nec a republica deiciebam oculos, ex eo die, quo, etc.,

    id. Phil. 1, 1:

    ex aeterno tempore,

    id. Fin. 1, 6, 17:

    ex hoc die,

    id. Rep. 1, 16:

    motum ex Metello consule civicum tractas,

    from the consulship of Metellus, Hor. C. 2, 1, 1:

    C. Pompeius Diogenes ex Kalendis Juliis cenaculum locat,

    Petr. 38, 10; so usually in forms of hiring; cf. Garaton. Cic. Phil. 2, 39, 100:

    ex ea die ad hanc diem,

    Cic. Verr. 2, 1, 12 fin.:

    memoria tenent, me ex Kalendis Januariis ad hanc horam invigilasse rei publicae,

    id. Phil. 14, 7, 20.—Esp.: ex quo (sc. tempore), since: [p. 670] octavus annus est, ex quo, etc., Tac. Agr. 33; id. A. 14, 53:

    sextus decimus dies agitur, ex quo,

    id. H. 1, 29:

    sextus mensis est, ex quo,

    Curt. 10, 6, 9; Hor. Ep. 11, 5; so,

    ex eo,

    Tac. A. 12, 7; Suet. Caes. 22:

    ex illo,

    Ov. F. 5, 670; Stat. Silv. 1, 2, 81.—
    C.
    Less freq. in specifying a future date (after which something is to be done), from, after:

    Romae vereor ne ex Kal. Jan. magni tumultus sint,

    Cic. Fam. 16, 9, 3:

    hunc judicem ex Kal. Jan. non habemus... ex Kal. Jan. non judicabunt,

    id. Verr. 1, 10:

    ex Idibus Mart.... ex Idibus Mai.,

    id. Att. 5, 21, 9.
    III.
    In other relations, and in gen. where a going out or forth, a coming or springing out of any thing is conceivable.
    A.
    With verbs of taking out, or, in gen., of taking, receiving, deriving (both physically and mentally; so of perceiving, comprehending, inquiring, learning, hoping, etc.), away from, from, out of, of:

    solem e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita tollunt,

    Cic. Lael. 13, 47:

    ex omni populo deligendi potestas,

    id. Agr. 2, 9, 23:

    agro ex hoste capto,

    Liv. 41, 14, 3:

    cui cum liceret majores ex otio fructus capere,

    Cic. Rep. 1, 4:

    ex populo Romano bona accipere,

    Sall. J. 102:

    majorem laetitiam ex desiderio bonorum percepimus, quam ex laetitia improborum dolorem,

    Cic. Rep. 1, 4:

    quaesierat ex me Scipio,

    id. ib. 1, 13:

    ex te requirunt,

    id. ib. 2, 38:

    de quo studeo ex te audire, quid sentias,

    id. ib. 1, 11 fin.; 1, 30; 1, 46; 2, 38; cf.:

    intellexi ex tuis litteris te ex Turannio audisse, etc.,

    id. Att. 6, 9, 3:

    ex eo cum ab ineunte ejus aetate bene speravissem,

    id. Fam. 13, 16 et saep.; cf.:

    ex aliqua re aliquid nominare,

    id. N. D. 2, 20, 51:

    vocare,

    Tac. G. 2, 4; cf. id. ib. 4, 55; Sall. J. 5, 4.—
    B.
    In specifying a multitude from which something is taken, or of which it forms a part, out of, of:

    qui ex civitate in senatum, ex senatu in hoc consilium delecti estis,

    Cic. Rosc. Am. 3 fin.:

    e vectoribus sorte ductus,

    id. Rep. 1, 34:

    ecquis est ex tanto populo, qui? etc.,

    id. Rab. Post. 17:

    homo ex numero disertorum postulabat, ut, etc.,

    id. de Or. 1, 37, 168: Q. Fulgentius, ex primo hastato (sc. ordine) legionis XIV., i. e. a soldier of the first division of hastati of the 14 th legion, Caes. B. C. 1, 46;

    v. hastatus: e barbaris ipsis nulli erant maritimi,

    Cic. Rep. 2, 4:

    unus ex illis decemviris,

    id. ib. 2, 37:

    ex omnibus seculis vix tria aut quatuor nominantur paria amicorum,

    id. Lael. 4, 15:

    aliquis ex vobis,

    id. Cael. 3, 7; id. Fam. 13, 1 fin.: id enim ei ex ovo videbatur aurum declarasse;

    reliquum, argentum,

    this of the egg, id. Div. 2, 65:

    quo e collegio (sc. decemvirorum),

    id. Rep. 2, 36:

    virgines ex sacerdotio Vestae,

    Flor. 1, 13, 12:

    alia ex hoc quaestu,

    Ter. Hec. 5, 1, 29 Ruhnk.; cf.:

    fuit eodem ex studio vir eruditus apud patres nostros,

    Cic. Mur. 36; Ov. Am. 2, 5, 54; Sen. Ben. 3, 9; id. Ep. 52, 3:

    qui sibi detulerat ex latronibus suis principatum,

    Cic. Phil. 2, 3:

    est tibi ex his, qui assunt, bella copia,

    id. Rep. 2, 40:

    Batavi non multum ex ripa, sed insulam Rheni amnis colunt,

    Tac. G. 29:

    acerrimum autem ex omnibus nostris sensibus esse sensum videndi,

    Cic. de Or. 2, 87, 357:

    ex tribus istis modis rerum publicarum velim scire quod optimum judices,

    id. Rep. 1, 30; cf. id. ib. 1, 35 et saep.—
    2.
    Sometimes a circumlocution for the subject. gen., of (cf. de):

    has (turres) altitudo puppium ex barbaris navibus superabat,

    Caes. B. G. 3, 14, 4:

    album ex ovo cum rosa mixtum,

    Cels. 4, 20:

    ex fraxino frondes, ex leguminibus paleae,

    Col. 7, 3, 21 sq. —
    C.
    To indicate the material of which any thing is made or consists, of:

    fenestrae e viminibus factae,

    Varr. R. R. 3, 9, 6; cf.:

    statua ex aere facta,

    Cic. Verr. 2, 2, 21; and:

    ex eo auro buculam curasse faciendam,

    id. Div. 1, 24:

    substramen e palea,

    Varr. R. R. 3, 10, 4:

    pocula ex auro, vas vinarium ex una gemma pergrandi,

    Cic. Verr. 2, 4, 27:

    monilia e gemmis,

    Suet. Calig. 56:

    farina ex faba,

    Cels. 5, 28:

    potiones ex absinthio,

    id. ib. et saep.:

    Ennius (i. e. statua ejus) constitutus ex marmore,

    Cic. Arch. 9 fin.; cf. id. Ac. 2, 31, 100:

    (homo) qui ex animo constet et corpore caduco et infirmo,

    id. N. D. 1, 35, 98:

    natura concreta ex pluribus naturis,

    id. ib. 3, 14; id. Rep. 1, 45; id. Ac. 1, 2, 6: cum Epicuro autem hoc est plus negotii, quod e duplici genere voluptatis conjunctus est, id. Fin. 2, 14, 44 et saep.—
    D.
    To denote technically the material, out of, i. e. with which any thing to eat or drink, etc., is mixed or prepared (esp. freq. of medical preparations):

    resinam ex melle Aegyptiam,

    Plaut. Merc. 1, 2, 28:

    quo pacto ex jure hesterno panem atrum vorent,

    Ter. Eun. 5, 4, 17:

    bibat jejunus ex aqua castoreum,

    Cels. 3, 23:

    aqua ex lauro decocta,

    id. 4, 2; cf.:

    farina tritici ex aceto cocta,

    Plin. 22, 25, 57, § 120:

    pullum hirundinis servatum ex sale,

    Cels. 4, 4:

    nuclei pinei ex melle, panis vel elota alica ex aqua mulsa (danda est),

    id. 4, 7 et saep.—So of the mixing of colors or flavors:

    bacae e viridi rubentes,

    Plin. 15, 30, 39, § 127:

    frutex ramosus, bacis e nigro rufis,

    id. ib. §

    132: id solum e rubro lacteum traditur,

    id. 12, 14, 30, § 52:

    e viridi pallens,

    id. 37, 8, 33, § 110:

    apes ex aureolo variae,

    Col. 9, 3, 2:

    sucus ex austero dulcis,

    Plin. 13, 9, 18, § 62; 21, 8, 26, § 50:

    ex dulci acre,

    id. 11, 15, 15, § 39; cf.

    trop.: erat totus ex fraude et mendacio factus,

    Cic. Clu. 26.—
    E.
    To indicate the cause or reason of any thing, from, through, by, by reason of, on account of:

    cum esset ex aere alieno commota civitas,

    Cic. Rep. 2, 33:

    ex doctrina nobilis et clarus,

    id. Rab. Post. 9, 23:

    ex vulnere aeger,

    id. Rep. 2, 21; cf.:

    ex renibus laborare,

    id. Tusc. 2, 25:

    ex gravitate loci vulgari morbos,

    Liv. 25, 26:

    ex vino vacillantes, hesterna ex potatione oscitantes,

    Quint. 8, 33, 66:

    gravida e Pamphilo est,

    Ter. And. 1, 3, 11:

    credon' tibi hoc, nunc peperisse hanc e Pamphilo?

    id. ib. 3, 2, 17:

    ex se nati,

    Cic. Rep. 1, 35:

    ex quodam conceptus,

    id. ib. 2, 21:

    ex nimia potentia principum oritur interitus principum,

    id. ib. 1, 44:

    ex hac maxima libertate tyrannis gignitur,

    id. ib. et saep.:

    ex te duplex nos afficit sollicitudo,

    Cic. Brut. 97, 332; cf.:

    quoniam tum ex me doluisti, nunc ut duplicetur tuum ex me gaudium, praestabo,

    id. Fam. 16, 21, 3:

    in spem victoriae adductus ex opportunitate loci,

    Sall. J. 48, 2:

    veritus ex anni tempore et inopia aquae, ne siti conficeretur exercitus,

    id. ib. 50, 1 et saep.:

    ex Transalpinis gentibus triumphare,

    Cic. Phil. 8, 6, 18; id. Off. 2, 8, 28; cf. id. Fam. 3, 10, 1:

    gens Fabia saepe ex opulentissima Etrusca civitate victoriam tulit,

    Liv. 2, 50:

    ex tam propinquis stativis parum tuta frumentatio erat,

    i. e. on account of the proximity of the two camps, Liv. 31, 36:

    qua ex causa cum bellum Romanis Sabini intulissent,

    Cic. Rep. 2, 7:

    hic mihi (credo equidem ex hoc, quod eramus locuti) Africanus se ostendit,

    id. ib. 6, 10:

    quod ex eo sciri potest, quia, etc.,

    id. Tusc. 1, 18 fin.; cf. id. Leg. 1, 15, 43:

    causa... fuit ex eo, quod, etc.,

    id. Phil. 6, 1:

    ex eo fieri, ut, etc.,

    id. Lael. 13, 46:

    ex quo fit, ut, etc.,

    id. Rep. 1, 43:

    e quo efficitur, non ut, etc.,

    id. Fin. 2, 5, 15 et saep.—Sometimes between two substantives without a verb:

    non minor ex aqua postea quam ab hostibus clades,

    Flor. 4, 10, 8:

    ex nausea vomitus,

    Cels. 4, 5:

    ex hac clade atrox ira,

    Liv. 2, 51, 6:

    metus ex imperatore, contemptio ex barbaris,

    Tac. A. 11, 20:

    ex legato timor,

    id. Agr. 16 et saep.—
    2.
    In partic., to indicate that from which any thing derives its name, from, after, on account of:

    cui postea Africano cognomen ex virtute fuit,

    Sall. J. 5, 4; cf. Flor. 2, 6, 11:

    cui (sc. Tarquinio) cognomen Superbo ex moribus datum,

    id. 1, 7, 1:

    nomen ex vitio positum,

    Ov. F. 2, 601:

    quarum ex disparibus motionibus magnum annum mathematici nominaverunt,

    Cic. N. D. 2, 20; id. Leg. 1, 8; cf. id. Tusc. 4, 12; Plin. 11, 37, 45, § 123:

    holosteon sine duritia est, herba ex adverso appellata a Graecis,

    id. 27, 10, 65, § 91:

    quam urbem e suo nomine Romam jussit nominari,

    Cic. Rep. 2, 7:

    e nomine (nominibus),

    id. ib. 2, 20; Tac. A. 4, 55; id. G. 2; Just. 15, 4, 8; 20, 5, 9 et saep.—
    F.
    To indicate a transition, i. e. a change, alteration, from one state or condition to another, from, out of:

    si possum tranquillum facere ex irato mihi,

    Plaut. Cist. 3, 21:

    fierent juvenes subito ex infantibus parvis,

    Lucr. 1, 186:

    dii ex hominibus facti,

    Cic. Rep. 2, 10:

    ut exsistat ex rege dominus, ex optimatibus factio, ex populo turba et confusio,

    id. ib. 1, 45:

    nihil est tam miserabile quam ex beato miser,

    id. Part. 17; cf.:

    ex exsule consul,

    id. Manil. 4, 46:

    ex perpetuo annuum placuit, ex singulari duplex,

    Flor. 1, 9, 2: tua virtute nobis Romanos ex amicis amicissimos fecisti, Sall. J. 10:

    ex alto sapore excitati,

    Curt. 7, 11, 18.—
    G.
    Ex (e) re, ex usu or ex injuria, to or for the advantage or injury of any one:

    ex tua re non est, ut ego emoriar,

    Plaut. Ps. 1, 3, 102; 104; cf. Ter. Phorm. 5, 7, 76: Cervius haec inter vicinus garrit aniles Ex re fabellas, i. e. fitting, suitable, pertinent (= pro commodo, quae cum re proposita conveniant), Hor. S. 2, 6, 78:

    aliquid facere bene et e re publica,

    for the good, the safety of the state, Cic. Phil. 10, 11, 25:

    e (not ex) re publica,

    id. ib. 3, 12, 30; 8, 4, 13; id. de Or. 2, 28, 124; id. Fam. 13, 8, 2; Liv. 23, 24; Suet. Caes. 19 et saep.:

    exque re publica,

    Cic. Phil. 3, 15, 38; 5, 13, 36:

    non ex usu nostro est,

    Plaut. Merc. 2, 3, 60; Ter. Hec. 4, 3, 10; Caes. B. G. 1, 30, 2; 1, 50 fin.; 5, 6 fin. al.; cf.:

    ex utilitate,

    Plin. Pan. 67, 4; Tac. A. 15, 43:

    ex nullius injuria,

    Liv. 45, 44, 11.—
    H.
    To designate the measure or rule, according to, after, in conformity with which any thing is done:

    (majores) primum jurare EX SVI ANIMI SENTENTIA quemque voluerunt,

    Cic. Ac. 2, 47 fin. (cf. Beier, Cic. Off. 3, 29, 108, and the references):

    ex omnium sententia constitutum est, etc.,

    id. Clu. 63, 177; cf.:

    ex senatus sententia,

    id. Fam. 12, 4:

    ex collegii sententia,

    Liv. 4, 53:

    ex amicorum sententia,

    id. 40, 29:

    ex consilii sententia,

    id. 45, 29 et saep.; cf.

    also: ex sententia, i. q. ex voluntate,

    according to one's wish, Plaut. Capt. 2, 2, 96: Ter. Hec. 5, 4, 32; Cic. Fam. 12, 10, 2; id. Att. 5, 21 al.;

    and, in a like sense: ex mea sententia,

    Plaut. Men. 2, 2, 1; id. Merc. 2, 3, 36:

    ex senatus consulto,

    Cic. Rep. 3, 18; Sall. C. 42 fin.:

    ex edicto, ex decreto,

    Cic. Fam. 13, 56 fin.; id. Quint. 8, 30:

    ex lege,

    id. Div. in Caecil. 5, 19; id. Clu. 37, 103; id. Inv. 1, 38, 68: ex jure, Enn. ap. Gell. 20, 10, 4 (Ann. v. 276 ed. Vahl.); Varr. L. L. 6, § 64 Mull.; Cic. Mur. 12, 26; id. de Or. 1, 10, 41:

    ex foedere,

    Liv. 1, 23 et saep.:

    hunccine erat aequum ex illius more, an illum ex hujus vivere?

    Ter. Heaut. 1, 2, 29; so,

    ex more,

    Sall. J. 61, 3; Verg. A. 5, 244; 8, 186; Ov. M. 14, 156; 15, 593; Plin. Ep. 3, 18; Flor. 4, 2, 79 al.; cf.:

    ex consuetudine,

    Cic. Clu. 13, 38; Caes. B. G. 1, 52, 4; 4, 32, 1; Sall. J. 71, 4; Quint. 2, 7, 1 al.:

    quod esse volunt e virtute, id est honeste vivere,

    Cic. Fin. 2, 11, 34:

    ex sua libidine moderantur,

    Ter. Heaut. 2, 1, 4; cf. Sall. C. 8, 1:

    ut magis ex animo rogare nihil possim,

    Cic. Fam. 13, 8, 3:

    eorum ex ingenio ingenium horum probant,

    Plaut. Trin. 4, 3, 42; cf. Ter. Eun. 1, 2, 118; Balb. ap. Cic. Att. 9, 7, A.:

    leges ex utilitate communi, non ex scriptione, quae in litteris est, interpretari,

    Cic. Inv. 1, 38; cf. id. Lael. 6, 21:

    nemo enim illum ex trunco corporis spectabat, sed ex artificio comico aestimabat,

    id. Rosc. Com. 10, 28; cf. Sall. C. 10, 5; Caes. B. G. 3, 20, 1; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 2 al.:

    ex tuis verbis meum futurum corium pulcrum praedicas,

    Plaut. Ep. 5, 1, 19; cf. Cic. Fam. 7, 17; id. Att. 1, 3:

    nunc quae scribo, scribo ex opinione hominum atque fama,

    id. Fam. 12, 4 fin.:

    scripsit Tiberio, non ut profugus aut supplex, sed ex memoria prioris fortunae,

    Tac. A. 2, 63: quamquam haec quidem res non solum ex domestica est ratione;

    attingit etiam bellicam,

    Cic. Off. 1, 22, 76; cf. id. Quint. 11; 15 et saep.—E re rata, v. ratus.—
    I.
    To form adverbial expressions, such as: ex aequo, ex commodo, ex contrario, ex composito, ex confesso, ex destinato, ex diverso, ex facili, etc., ex affluenti, ex continenti;

    ex improviso, ex inopinato, etc., v. the words aequus, commodus, etc.

    Ex placed after its noun: variis ex,

    Lucr.
    2, 791:

    terris ex,

    id. 6, 788:

    quibus e sumus uniter apti,

    id. 3, 839; 5, 949.—E joined with que:

    que sacra quercu,

    Verg. E. 7, 13.
    IV.
    In composition, ex (cf. dis) before vowels and h, and before c, p, q, t (exagito, exeo, exigo, exoro, exuro, exhaurio; excedo, expello, exquiro, extraho); ef (sometimes ec) before f (effero, effluo, effringo; also in good MSS. ecfero, ecfari, ecfodio), elsewhere e (eblandior, educo, egredior, eicio, eligo, emitto, enitor, evado, eveho). A few exceptions are found, viz., in ex: epoto and epotus as well as expotus, and escendo as well as exscensio; in e: exbibo as well as ebibo; exballisto, exbola; exdorsuo; exfututa as well as effutuo; exfibulo; exlex, etc. After ex in compounds s is [p. 671] often elided in MSS. and edd. Both forms are correct, but the best usage and analogy favor the retaining of the s; so, exsaevio, exsanguis, exscensio, exscindo, exscribo, exsculpo, exseco, exsecror, exsequiae, exsequor, exsero, exsicco, exsilio, exsilium, exsisto, exsolvo, exsomnis, exsorbeo, exsors, exspecto, exspes, exspiro, exspolio, exspuo, exsterno, exstimulo, exstinguo, exstirpo, exsto, exstruo, exsudo, exsugo, exsul, exsulto, exsupero, exsurgo, exsuscito, and some others, with their derivv.; cf. Ribbeck, Prol. Verg. p. 445 sq. Only in escendere and escensio is the elision of x before s sustained by preponderant usage; cf. Neue, Formenl. 2, p. 766.—
    B.
    Signification.
    1.
    Primarily and most freq. of place, out or forth: exeo, elabor, educo, evado, etc.; and in an upward direction: emineo, effervesco, effero, erigo, exsurgo, exsulto, extollo, everto, etc.—Hence also, trop., out of ( a former nature), as in effeminare, qs. to change out of his own nature into that of a woman: effero, are, to render wild; thus ex comes to denote privation or negation, Engl. un-: exanimare, excusare, enodare, exonerare, effrenare, egelidus, I., elinguis, elumbis, etc.—
    2.
    Throughout, to the end: effervesco, effero, elugeo; so in the neuter verbs which in composition (esp. since the Aug. per.) become active: egredior, enavigo, eno, enitor, excedo, etc.—Hence, thoroughly, utterly, completely: elaudare, emori, enecare, evastare, evincere (but eminari and eminatio are false readings for minari and minatio; q. v.); and hence a simple enhancing of the principal idea: edurus, efferus, elamentabilis, egelidus, exacerbo, exaugeo, excolo, edisco, elaboro, etc. In many compounds, however, of post - Aug. and especially of post-class. Latinity this force of ex is no longer distinct; so in appellations of color: exalbidus, exaluminatus, etc.; so in exabusus, exambire, exancillatus, etc. Vid. Hand Turs. II. Pp. 613-662.

    Lewis & Short latin dictionary > ex

  • 116 expedio

    ex-pĕdĭo, īvi or ĭi, ītum, 4 (archaic fut. expedibo, Enn., Pac., Att., and Pompon. ap. Non. 505, 15 sq.; 477, 2; Plaut. Truc. 1, 2, 36), v. a. [pes], orig., to free the feet, i. e. from a snare; hence, in gen., to extricate, disengage, let loose, set free, liberate any thing entangled, involved (class.; esp. freq. in the trop. signif.; syn.: extrico, enodo, enucleo, explico, expono, interpretor, etc.).
    I.
    Lit.:

    videte, in quot se laqueos induerit, quorum ex nullo se umquam expediet,

    Cic. Verr. 2, 2, 42, § 102; cf. id. ib. 43, §

    106: mortis laqueis caput,

    Hor. C. 3, 24, 8; cf.

    also: vix illigatum te triformi Pegasus expediet Chimaera,

    id. ib. 1, 27, 24:

    flammam inter et hostes Expedior,

    make my way through, Verg. A. 2, 633:

    errantem nemori,

    Ov. F. 4, 669 et saep.—With inanim. and abstr. objects:

    aditus expediunt,

    open a passage, Caes. B. G. 7, 86 fin.:

    sibi locum,

    id. B. C. 2, 9, 6:

    iter fugae per invias rupes,

    Liv. 38, 2, 14:

    agrum saxosum lectione lapidum,

    Col. 2, 2, 12: capillus pectine quotidie expediendus est, disentangled, Fronto de Eloqu. init.
    B.
    Transf.
    1.
    In gen., to fetch out, bring forward, procure, make ready, prepare any thing folded up, put away, etc.: funes expediunt, Sisenn. ap. Non. 297, 1:

    vela,

    Ov. H. 17, 200:

    hominem nudari et virgas expediri jubet,

    Cic. Verr. 2, 5, 62, § 161:

    cererem canistris,

    Verg. A. 1, 702:

    convivia mediis tectis (famulae),

    Val. Fl. 2, 341; cf.:

    cibaria pastoribus,

    to provide, Varr. R. R. 2, 10, 6:

    merces suas (institor),

    Ov. A. A. 1, 422: pecuniam, to procure, Cic. Fragm. ap. Non. 298, 22; Suet. Caes. 4:

    arma,

    to hold in readiness, Caes. B. G. 7, 18 fin.; Tac. A. 2, 79; Verg. A. 4, 592:

    tela equosque,

    Liv. 38, 25, 14:

    ferrum,

    id. 24, 26, 10:

    naves,

    Caes. B. C. 2, 4 fin.:

    vineas in occulto,

    id. B. G 7, 27, 2:

    copias,

    Tac. A. 13, 7:

    se celeriter (Galli equites),

    Caes. B. C. 1, 51, 4:

    se,

    Plaut. Am. 1, 1, 52; Liv. 38, 21, 2; cf.

    mid.: exercitum expediri ad bellum jubet,

    Tac. H. 2, 99. —
    2.
    to send away, despatch ( poet.):

    me ex suis locis pulcre ornatum expedivit,

    Plaut. Rud. 4, 2, 3: saepe disco, Saepe trans finem jaculo nobilis expedito, despatched, i. e. hurled, Hor. C. 1, 8, 12.—
    3.
    Absol., for expedire se, to arm one's self for battle (only in Tac.), Tac. H. 1, 10:

    multos secum expedire jubet,

    id. ib. 1, 88; 2, 99.
    II.
    Trop., to bring out, extricate, release, free from any evil, obstacle, etc.:

    impeditum animum,

    Ter. Hec. 3, 1, 17; cf.:

    sapientis est, cum stultitiā suā impeditus sit, quoquo modo possit, se expedire,

    Cic. Rab. Post. 9, 24:

    haererem, nisi tu me expedisses,

    id. Pis. 30, 74:

    ex servitute filium,

    Plaut. Capt. 2, 3, 94; cf.:

    se ex turba,

    Ter. Ad. 4, 4, 5:

    se ab omni occupatione,

    Cic. Att. 3, 20, 2:

    aliquem omni molestiā,

    id. ib. 2, 25, 2; so,

    se aerumnis,

    Ter. Hec. 3, 1, 8:

    se crimine,

    id. ib. 5, 1, 28:

    se cura,

    id. Phorm. 5, 4, 4:

    civitatem malis obsidionalibus,

    Amm. 16, 4, 3: amor Lycisci me tenet, Unde expedire non queant amicorum consilia, Hor. Epod. 11, 25: curae sagaces Expediunt (Claudiae manus) per acuta belli, bring or help through, id. C. 4, 4, 76; cf.:

    per quot discrimina rerum Expedior?

    escape, Val. Fl. 1, 217:

    me multa impediverunt quae ne nunc quidem expedita sunt,

    Cic. Fam. 14, 19:

    si vita nostra in aliquas insidias incidisset, omnis honesta ratio esset expediendae salutis,

    of obtaining safety, id. Mil. 4, 10.—
    B.
    Transf.
    1.
    To put in order, arrange, set right:

    cum Antonio loquare velim, et rem, ut poteris, expedias,

    Cic. Att. 11, 18, 2:

    expedire et conficere res,

    id. Brut. 42, 154:

    rem frumentariam,

    Caes. B. G. 7, 36, 1; id. B. C. 1, 54 fin.:

    negotia (with explicare),

    Cic. Fam. 13, 26, 2; cf. id. ib. 1, 3, 1:

    nomina mea, per deos, expedi, exsolve,

    settle, pay, id. Att. 16, 6, 3:

    nomen,

    id. ib. 13, 29, 3:

    Faberianum,

    id. ib. 12, 29, 2; cf. in a pun respecting a scholar unable to pay his debts: omnes solvere posse quaestiones, Unum difficile expedire nomen, Bibacul. ap. Suet. Gram. 11:

    quemadmodum expediam exitum hujus institutae orationis, non reperio,

    settle, arrange, Cic. Fam. 3, 12, 2; cf.:

    expediri quae restant vix poterunt. si hoc relinqueris,

    id. Rep. 1, 35, 55:

    consilia sua,

    Tac. H. 3, 73:

    docte hanc fallaciam,

    put into operation, Plaut. Capt. prol. 40.—
    2.
    Of speech, to disclose, unfold, explain, relate, narrate (mostly poet. and in post-Aug. prose;

    not in Cic., Cæs., or Quint.): qui tu misera's? mi expedi,

    Plaut. Men. 4, 2, 50 (639 Ritschl): id ego aequum ac jus fecisse expedibo atque eloquar, will show, Enn. ap. Non. 505, 19;

    Pac., Att.,

    Pompon. ib. 15 sq.:

    agedum, hoc mihi expedi,

    Ter. Eun. 4, 4, 27:

    altius omnem Expediam prima repetens ab origine famam,

    Verg. G. 4, 286:

    pauca tibi e multis... expediam dictis,

    id. A. 3, 379:

    priusquam hujuscemodi rei initium expedio,

    Sall. J. 5, 2:

    nunc originem, mores, et quo facinore dominationem raptum ierit, expediam,

    Tac. A. 4, 1:

    me non tantum praevisa, sed subita expedire docuisti,

    id. ib. 14, 55:

    ea de caede quam verissime expediam,

    id. H. 4, 48:

    promptius expediam quot, etc.,

    i. e. it will take me a shorter time to recount, Juv. 10, 220.—
    3.
    Reflex. of events, to develop, run their course, proceed:

    amoris arteis eloquar quem ad modum se expediant,

    Plaut. Trin. 2, 1, 10; cf.:

    ut res vostrorum omnium bene expedire voltis,

    to make favorable progress, id. Am. prol. 5 (Lorenz ad Plaut. Trin. 2, 36; but Ussing reads me expedire, benefit me).—
    4.
    Absol., res expedit, or impers., expedit (alicui—lit., it helps out, furthers, promotes; hence), it is serviceable, profitable, advantageous, useful, expedient (class.):

    nequiter paene expedivit prima parasitatio,

    Plaut. Am. 1, 3, 23:

    non igitur faciat, dixerit quis, quod utile sit, quod expediat? Immo intelligat, nihil nec expedire nec utile esse, quod sit injustum,

    Cic. Off. 3, 19, 76; cf.:

    quid intersit sua, quid expediat,

    id. Agr. 2, 25, 66:

    ex utilitatis varietatibus, cum aliis aliud expediat, nasci discordias,

    id. Rep. 1, 32; cf.:

    ut non idem expediret, incidere saepe,

    id. Lael. 10, 33:

    quidquam Caesari ad diuturnitatem victoriae et dominationis,

    id. Att. 7, 22, 1:

    non idem ipsis expedire et multitudini,

    Nep. Milt. 3, 5 al. —With an inf. clause as subject:

    expedit bonas esse vobis,

    Ter. Heaut. 2, 4, 8; cf.:

    omnibus bonis expedit salvam esse rem publicam,

    Cic. Phil. 13, 8, 16:

    cui (reo) damnari expediret,

    id. Verr. 2, 1, 3 fin.:

    cum eam (pecuniam) in praediis collocari maxime expediret,

    id. Caecin. 6, 16:

    ubi vinci necesse est, expedit cedere,

    Quint. 6, 4, 16; Hor. C. 2, 8, 9 et saep.—With subj. clause as subject after ut or ne (post-class.):

    expedire omnibus dicunt, ut singulae civitates suas leges habeant,

    Just. 34, 1, 7 Benecke ad loc.:

    expedit rei publicae, ne sua re quis male utatur,

    Just. Inst. 1, 8, 2:

    neque expedire ut ambitione aliena trahatur,

    Tac. A. 3, 69.— Absol.:

    tu si ita expedit, velim quamprimum conscendas,

    Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

    sic magis expedit,

    Quint. 4, 2, 67:

    ut expediat causae,

    id. 7, 3, 18.—Hence, ex-pĕdītus, a, um, P. a., unimpeded, unincumbered, disengaged, free, easy, ready, at hand.
    A.
    Of persons:

    cum ceteris quae habebat vadimonia differt, ut expeditus in Galliam proficisci posset,

    Cic. Quint. 6, 23: incrmos armati, impeditos expediti interficiunt, i. e. without baggage, Sisenn. ap. Non. 58, 8; cf.:

    eo circiter hominum numero XVI. milia expedita cum omni equitatu Ariovistus misit,

    Caes. B. G. 1, 49, 3:

    legiones expeditae,

    id. B. C. 1, 42, 1;

    so of soldiers without baggage,

    id. ib. 2, 19, 2; 6, 25, 1; 1, 27 fin. et saep.—As subst.: expĕdī-tus, i, m., a soldier lightly burdened, a swiftly marching soldier:

    latitudo (silvae) novem dierum iter expedito patet,

    Caes. B. G. 6, 25, 1:

    obviam fit ei Clodius expeditus in equo,

    Cic. Mil. 10, 28; cf.

    Sagana,

    tucked up, Hor. Epod. 5, 25:

    expedito nobis homine et parato opus est,

    ready, at hand, prompt, Cic. Phil. 11, 10, 26; cf.:

    expeditus ad caedem,

    id. Agr. 2, 30, 82:

    ad pronuntiandum,

    id. de Or. 2, 30, 131; cf.:

    facilis et expeditus ad dicendum,

    id. Brut. 48 fin.
    B.
    Of inanim. or abstr. things, convenient, at hand:

    iis expedito loco actuaria navigia relinquit,

    commodious, Caes. B. C. 1, 27; cf.:

    via expeditior ad honores,

    Cic. Fl. 41, 104:

    reditum in caelum patere optimo et justissimo cuique expeditissimum,

    id. Lael. 4, 13:

    pecunia expeditissima quae erat, tibi decreta est,

    the readiest, the nearest at hand, id. Fam. 11, 24, 2; cf.

    rationes,

    id. ib. 10, 25, 2:

    cena (with parca),

    Plin. Ep. 3, 12, 1:

    expeditissimum unguentorum,

    Plin. 13, 1, 2, § 8:

    probabili expedito, soluto, libero, nullā re implicato,

    Cic. Ac. 2, 33, 105:

    expedita erat et perfacile currens oratio,

    id. Brut. 63, 227; cf.:

    expedita ac profluens dicendi celeritas,

    id. ib. 61, 220:

    inops ad ornandum, sed ad inveniendum expedita Hermagorae disciplina,

    id. ib. 76, 263:

    prope jam expeditam Caesaris victoriam interpellaverunt,

    achieved, Caes. B. C. 3, 70 fin.
    b.
    In the neutr. absol.: in expedito esse, habere, etc., to be or have in readiness or at hand:

    quaedam sunt quidem in animo, sed parum prompta: quae incipiunt in expedito esse, quum dicta sunt,

    Sen. Ep. 94 med.; cf.:

    promptum hoc et in expedito positum,

    Quint. 10, 7, 24:

    in expedito haberent integras copias ad opem ferendam,

    ready for action, Liv. 36, 16, 10.—Hence, adv.: ex-pĕdīte, without impediment, without difficulty, readily, promptly, quickly:

    in iis rebus celeriter expediteque percipiendis, quae, etc.,

    Cic. Fin. 5, 12 fin.:

    expedite explicans quod proposuerat,

    id. Brut. 67, 237:

    fabulatu's,

    Plaut. Men. 1, 2, 63:

    loqui,

    Suet. Aug. 89.— Comp.:

    non implicite et abscondite, sed patentius et expeditius,

    Cic. Inv 2, 23, 69:

    navigare,

    id. Att. 6, 8, 4:

    fit putatio,

    Col. Arb. 11, 1.— Sup.:

    ex quo te, quocumque opus erit, facillime et expeditissime conferas,

    Cic. Fam. 6, 20, 2.

    Lewis & Short latin dictionary > expedio

  • 117 quisque

    quisque, quaeque, quodque (pron. quidque, quicque) [st1]1 [-] chaque, chacun, tout (au sing).    - quaeque castra: chaque camp.    - quisque miles, Caes.: chaque soldat.    - quisque, fém. pour quaeque (Plaut. Ter.).    - omnes meretrices, ubi quisque habitant, invenit, Plaut. Poen.: il trouve toutes les courtisanes, là où chacune habite.    - an nescire arbitramini quo quisque pacto hic vitam vostrarum exigat, Ter. Hec.: pensez-vous donc que j'ignore comment chacune de vous passe son temps ici?    - nocte ambo exercitus, Veiens Tarquiniensisque, suas quisque abirent domos, Liv. 2, 7: si bien que les deux armées, celle des Tarquiniens et celle des Véiens, s'en retournèrent de nuit dans leurs foyers. A ne pas confondre avec quisque = et quis, quique = et qui, cujusque = et cujus, quoque = et quo... quoque (adv.) = aussi.    - quaeque polo posita est glaciali proxima Serpens incaluit sumpsitque novas fervoribus iras, Ov. M. 2. [et quae polo posita est glaciali proxima Serpens incaluit...] et le Dragon, qui était placé tout près du pôle glacé, s'échauffa et, sous l'effet de la chaleur, il s'anima de nouvelles fureurs.    - nil attigit nisi arma, quorum indigebat, quaeque ad victum pertinebant, Nep. [... et quae ad victum pertinebant] il ne leur prit que les armes dont il avait besoin et ce qui pouvait servir au ravitaillement.    - quaque (s.-ent. via) potes vitium corporis abde tui, Ov.: et, autant que tu le peux, cache les défauts de ton corps. [st1]2 [-] qqf. quisque = quicumque.    - quemque videritis hominem, Plaut. Mil.: quelque homme que vous voyiez.    - cujusque populi cives, Liv.: les citoyens d'un peuple quelconque. Quisque s'emploie à la place de unusquisque si, dans la même proposition, se trouve: a - un mot relatif    - quem quisque vult sequitur: chacun suit qui il veut.    - quam quisque noverit artem, in ea se exerceat: [dans l'art que chacun connaît, qu'il s'exerce] = que chacun s'exerce dans l'art qu'il connaît.    - pergunt domos eorum apud quem quisque servierant: ils vont chacun chez leur ancien maître.    - et quem quisque in Caesaris castris notum aut municipem habebat conquirit atque evocat, Caes. BC. 1, 74: et tous ceux qui ont une connaissance ou un compatriote dans le camp de César le recherchent et l'appellent. b - un mot interrogatif    - quid quaque parte geratur cognoscit: il voit ce qui se passe sur chaque point.    - quotus quisque intellexit: [quelle est la proportion de ceux qui ont compris]= combien peu ont compris!    - quotus quisque sine vulnere erat: quelle était la proportion de ceux qui n'étaient pas blessés? c - ut signifiant à mesure que, dans la mesure où    - ut quisque nostrum venerat, haec visere solebat: dès que l'un de nous arrivait, il allait les voir.    - res ut quaeque est, Hor.: selon l'importance de chaque chose.    - ut quisque potentiori confinis erat, a sedibus pellebatur: *dans la mesure où chacun avait pour voisin un voisin plus puissant que lui, il était chassé de sa propriété*: pour peu qu'on habitât près d'un plus puissant que lui, on le chassait de chez lui. ratus secuturos ut quemque volnere adfectum corpus sineret, Liv. 1: pensant qu'ils ne le poursuivraient que dans la mesure où leurs blesures le permettraient à chacun d'eux.    - ut quisque + superlatif... ita + superlatif: [dans la mesure où chacun... dans cette mesure on]= plus on... plus on...    - ut quisque ignavissimus est, ita maxime est obnoxius periculo: [dans la mesure où chacun est très lâche, dans cette mesure on est plus exposé aux dangers]= plus on est lâche, plus on est exposé au danger.    - ut quaeque res est turpissima, sic maturissime vindicanda est, Cic.: plus une affaire est scandaleuse, plus elle doit être jugée promptement.    - ita s.-ent.: facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est, gloriae cupiditate, Cic. Off. 1: [on est poussé très facilement par le désir de gloire à commettre des injustices dans la mesure où l'on a une âme très élevée]= plus on a une âme élevée, plus le désir de gloire pousse à commettre des injustices.    - ita (sans superlatif): ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat, Cic. Verr. 2: [dans la mesure on était le dernier à fuir, dans cette mesure on était le premier dans le danger]= le dernier à fuir occupait la première place dans le danger. d - un réfléchi    - sua cuique civitati religio: chaque pays a sa religion.    - pro se quisque: chacun pour son compte, chacun de son côté, chacun pour soi.    - in civitates quemque suas dimisit, Liv. 21, 48: il les renvoya chacun dans son pays.    - suum cuique: à chacun son bien, à chacun son dû.    - suam quisque civitatem adeat, Caes.: que chacun aille dans son pays. e - un superlatif    - optimus quisque: tous les meilleurs.    - puto fortissimum quemque esse generosissimum: j'estime que les hommes les plus courageux sont les plus nobles.    - antiquissimum quodque tempus spectandum: il faut considérer, chaque fois, l'époque la plus ancienne.    - sapientissimus quisque eligitur: on choisit à chaque fois le plus sage ou on choisit tous les plus sages.    - summum quodque spectate, milites, decus, Liv. 7: ayez en vue, soldats, les plus belles récompenses.    - recentissima quaeque, Cic.: les tout derniers événements.    - optimum quidque, Cic.: les choses les meilleures. g - un adjectif numéral ordinal ou primus    - quinto quoque anno: [chaque cinquième année] = tous les cinq ans.    - decimus quisque: [chaque dixième] = un sur dix.    - sorte decimus quisque ad supplicium lecti, Liv. 2, 59: un homme sur dix fut tiré au sort et exécuté.    - primus quisque: a) tous les plus éminents, les premiers. - b) chacun à son tour, l'un après l'autre.    - primo quoque tempore, Cic. Phil.: le plus tôt possible.    - annis quibusque, Plin. 33, 3, 15, § 52 (sans adj. ordinal): chaque année. h - un adj. au positif dans la prose post-classique    - trepidatione vulgi invalidus quisque obtriti, Tac. An. 12, 4: dans la panique générale les plus faibles furent écrasés.    - boves, eximium quemque pulchritudine, Liv. 1, 7, 5: les bœufs, les plus remarquables par leur beauté. On trouve également les latinismes suivants:    - quam quisque pessime fecit, tam maxime tutus est: plus ils sont scélérats, plus ils sont à l'abri.    - societas major, ut quisque proxime accederet: un rapport d'autant plus étroit que les gens nous seraient plus proches.    - optimus quisque maxime gloria ducitur: ce sont les meilleurs qui se laissent le plus guider par la gloire.    - primo quoque die: au premier jour, le plus tôt possible.    - ut aliae bonae res ita bonus liber melior est quisque quo major, Plin. Ep. 1, 20: il en est d'un bon livre, comme d'autres bonnes choses, plus il est long, meilleur il est.    - quo quisque est sollertior et ingeniosior, hoc docet iracundius et laboriosius, Cic. Rosc. Com. 31: plus on est habile et intelligent, plus on est enclin à la colère et à la fatigue en donnant ses leçons.
    * * *
    quisque, quaeque, quodque (pron. quidque, quicque) [st1]1 [-] chaque, chacun, tout (au sing).    - quaeque castra: chaque camp.    - quisque miles, Caes.: chaque soldat.    - quisque, fém. pour quaeque (Plaut. Ter.).    - omnes meretrices, ubi quisque habitant, invenit, Plaut. Poen.: il trouve toutes les courtisanes, là où chacune habite.    - an nescire arbitramini quo quisque pacto hic vitam vostrarum exigat, Ter. Hec.: pensez-vous donc que j'ignore comment chacune de vous passe son temps ici?    - nocte ambo exercitus, Veiens Tarquiniensisque, suas quisque abirent domos, Liv. 2, 7: si bien que les deux armées, celle des Tarquiniens et celle des Véiens, s'en retournèrent de nuit dans leurs foyers. A ne pas confondre avec quisque = et quis, quique = et qui, cujusque = et cujus, quoque = et quo... quoque (adv.) = aussi.    - quaeque polo posita est glaciali proxima Serpens incaluit sumpsitque novas fervoribus iras, Ov. M. 2. [et quae polo posita est glaciali proxima Serpens incaluit...] et le Dragon, qui était placé tout près du pôle glacé, s'échauffa et, sous l'effet de la chaleur, il s'anima de nouvelles fureurs.    - nil attigit nisi arma, quorum indigebat, quaeque ad victum pertinebant, Nep. [... et quae ad victum pertinebant] il ne leur prit que les armes dont il avait besoin et ce qui pouvait servir au ravitaillement.    - quaque (s.-ent. via) potes vitium corporis abde tui, Ov.: et, autant que tu le peux, cache les défauts de ton corps. [st1]2 [-] qqf. quisque = quicumque.    - quemque videritis hominem, Plaut. Mil.: quelque homme que vous voyiez.    - cujusque populi cives, Liv.: les citoyens d'un peuple quelconque. Quisque s'emploie à la place de unusquisque si, dans la même proposition, se trouve: a - un mot relatif    - quem quisque vult sequitur: chacun suit qui il veut.    - quam quisque noverit artem, in ea se exerceat: [dans l'art que chacun connaît, qu'il s'exerce] = que chacun s'exerce dans l'art qu'il connaît.    - pergunt domos eorum apud quem quisque servierant: ils vont chacun chez leur ancien maître.    - et quem quisque in Caesaris castris notum aut municipem habebat conquirit atque evocat, Caes. BC. 1, 74: et tous ceux qui ont une connaissance ou un compatriote dans le camp de César le recherchent et l'appellent. b - un mot interrogatif    - quid quaque parte geratur cognoscit: il voit ce qui se passe sur chaque point.    - quotus quisque intellexit: [quelle est la proportion de ceux qui ont compris]= combien peu ont compris!    - quotus quisque sine vulnere erat: quelle était la proportion de ceux qui n'étaient pas blessés? c - ut signifiant à mesure que, dans la mesure où    - ut quisque nostrum venerat, haec visere solebat: dès que l'un de nous arrivait, il allait les voir.    - res ut quaeque est, Hor.: selon l'importance de chaque chose.    - ut quisque potentiori confinis erat, a sedibus pellebatur: *dans la mesure où chacun avait pour voisin un voisin plus puissant que lui, il était chassé de sa propriété*: pour peu qu'on habitât près d'un plus puissant que lui, on le chassait de chez lui. ratus secuturos ut quemque volnere adfectum corpus sineret, Liv. 1: pensant qu'ils ne le poursuivraient que dans la mesure où leurs blesures le permettraient à chacun d'eux.    - ut quisque + superlatif... ita + superlatif: [dans la mesure où chacun... dans cette mesure on]= plus on... plus on...    - ut quisque ignavissimus est, ita maxime est obnoxius periculo: [dans la mesure où chacun est très lâche, dans cette mesure on est plus exposé aux dangers]= plus on est lâche, plus on est exposé au danger.    - ut quaeque res est turpissima, sic maturissime vindicanda est, Cic.: plus une affaire est scandaleuse, plus elle doit être jugée promptement.    - ita s.-ent.: facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est, gloriae cupiditate, Cic. Off. 1: [on est poussé très facilement par le désir de gloire à commettre des injustices dans la mesure où l'on a une âme très élevée]= plus on a une âme élevée, plus le désir de gloire pousse à commettre des injustices.    - ita (sans superlatif): ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat, Cic. Verr. 2: [dans la mesure on était le dernier à fuir, dans cette mesure on était le premier dans le danger]= le dernier à fuir occupait la première place dans le danger. d - un réfléchi    - sua cuique civitati religio: chaque pays a sa religion.    - pro se quisque: chacun pour son compte, chacun de son côté, chacun pour soi.    - in civitates quemque suas dimisit, Liv. 21, 48: il les renvoya chacun dans son pays.    - suum cuique: à chacun son bien, à chacun son dû.    - suam quisque civitatem adeat, Caes.: que chacun aille dans son pays. e - un superlatif    - optimus quisque: tous les meilleurs.    - puto fortissimum quemque esse generosissimum: j'estime que les hommes les plus courageux sont les plus nobles.    - antiquissimum quodque tempus spectandum: il faut considérer, chaque fois, l'époque la plus ancienne.    - sapientissimus quisque eligitur: on choisit à chaque fois le plus sage ou on choisit tous les plus sages.    - summum quodque spectate, milites, decus, Liv. 7: ayez en vue, soldats, les plus belles récompenses.    - recentissima quaeque, Cic.: les tout derniers événements.    - optimum quidque, Cic.: les choses les meilleures. g - un adjectif numéral ordinal ou primus    - quinto quoque anno: [chaque cinquième année] = tous les cinq ans.    - decimus quisque: [chaque dixième] = un sur dix.    - sorte decimus quisque ad supplicium lecti, Liv. 2, 59: un homme sur dix fut tiré au sort et exécuté.    - primus quisque: a) tous les plus éminents, les premiers. - b) chacun à son tour, l'un après l'autre.    - primo quoque tempore, Cic. Phil.: le plus tôt possible.    - annis quibusque, Plin. 33, 3, 15, § 52 (sans adj. ordinal): chaque année. h - un adj. au positif dans la prose post-classique    - trepidatione vulgi invalidus quisque obtriti, Tac. An. 12, 4: dans la panique générale les plus faibles furent écrasés.    - boves, eximium quemque pulchritudine, Liv. 1, 7, 5: les bœufs, les plus remarquables par leur beauté. On trouve également les latinismes suivants:    - quam quisque pessime fecit, tam maxime tutus est: plus ils sont scélérats, plus ils sont à l'abri.    - societas major, ut quisque proxime accederet: un rapport d'autant plus étroit que les gens nous seraient plus proches.    - optimus quisque maxime gloria ducitur: ce sont les meilleurs qui se laissent le plus guider par la gloire.    - primo quoque die: au premier jour, le plus tôt possible.    - ut aliae bonae res ita bonus liber melior est quisque quo major, Plin. Ep. 1, 20: il en est d'un bon livre, comme d'autres bonnes choses, plus il est long, meilleur il est.    - quo quisque est sollertior et ingeniosior, hoc docet iracundius et laboriosius, Cic. Rosc. Com. 31: plus on est habile et intelligent, plus on est enclin à la colère et à la fatigue en donnant ses leçons.
    * * *
        Quisque, cuiusque. Virgil. Un chascun.
    \
        Suam quisque homo rem meminit. Plaut. Chasque homme.
    \
        Doctissimus quisque contemnit. Cic. Tout chascun des plus scavants.
    \
        Ordinalibus. Plaut. Vix decumus quisque est qui ipsus sese nouerit. A grande peine en y a il de dix l'un qui se congnoisse.
    \
        Quinto quoque anno. Plaut. De cinq en cinq ans.
    \
        Cum QVOTVS. Cic. Quotus enim quisque philosophorum inuenitur qui ita sit moratus? Combien trouve on de philosophes qui soyent ainsi moriginez? Comme s'il disoit, peu, ou nuls.
    \
        Superlatiuis carentibus. Singularis quisque, Tout homme d'excellence.
    \
        Cum SVI et '7 SVVS. Terent. Suo quisque tempore. Chascun en son temps ou saison.
    \
        Sua cuiusque animantis natura est. Cic. Chasque beste ha sa propre nature.
    \
        Obliquis relatiui substantiae. Quintil. Cui quodque loco sit aptissimum. A quel lieu chasque chose soit mieulx en son endroict, et seante.
    \
        Pro se quisque. Cic. Chascun selon sa puissance.
    \
        Quoque, ablatiuus, priore longa. Cic. Tertio quoque verbo excitabantur. De trois en trois mots.
    \
        Quid quoque loco verborum maxime quadret. Quintil. En chasque lieu.
    \
        Quaeque. Cic. Quantum quaeque valeat. Chascune.
    \
        Quisque, cum comparatiuo. Quintil. Quo quique pedes sunt temporibus pleniores. Chasque pieds.

    Dictionarium latinogallicum > quisque

  • 118 adversa

    ad-verto (archaic advor-), ti, sum, 3, v. a., to turn a thing to or toward a place (in this signif., without animus; mostly poet.; syn.: observare, animadvertere, videre, cognoscere).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen., with in or dat.:

    illa sese huc advorterat in hanc nostram plateam,

    Ter. Eun. 2, 3, 51:

    in quamcunque domus lumina partem,

    Ov. M. 6, 180; cf. id. ib. 8, 482:

    malis numen,

    Verg. A. 4, 611:

    huc aures, huc, quaeso, advertite sensus,

    Sil. 16, 213; cf. id. 6, 105.—
    B.
    Esp., a naut. t. t., to turn, direct, steer a ship to a place:

    classem in portum,

    Liv. 37, 9 Drak.:

    terrae proras,

    Verg. A. 7, 35; id. G. 4, 117 al.:

    Colchos puppim,

    Ov. H. 12, 23.— Absol.:

    profugi advertere coloni,

    landed, Sil. 1, 288;

    hence also transf. to other things: aequore cursum,

    Verg. A. 7, 196:

    pedem ripae,

    id. ib. 6, 386:

    urbi agmen,

    id. ib. 12, 555: adverti with acc. poet. for verti ad:

    Scythicas advertitur oras,

    Ov. M. 5, 649 (cf. adducor litora remis, id. ib. 3, 598, and Rudd. II. p. 327).
    II.
    Fig.
    A.
    Animum (in the poets and Livy also animos, rarely mentem) advertere; absol., or with adv. or ad aliquid, or alicui rei, to direct the mind, thoughts, or attention to a thing, to advert to, give attention to, attend to, to heed, observe, remark:

    si voles advortere animum, Enn. ap. Var. L. L. 7, § 89 Müll. (Trag. v. 386 Vahl.): facete advortis animum tuum ad animum meum,

    Plaut. Mil. 1, 1, 39:

    nunc huc animum advortite ambo,

    id. ib. 3, 1, 169:

    advertunt animos ad religionem,

    Lucr. 3, 54:

    monitis animos advertite nostris,

    Ov. M. 15, 140:

    animum etiam levissimis rebus adverterent,

    Tac. A. 13, 49.—With ne, when the object of attention is expressed:

    ut animum advertant, ne quos offendant,

    Cic. Off. 2, 19, 68:

    adverterent animos, ne quid novi tumultūs oriretur,

    Liv. 4, 45.—
    B.
    Animum advertere, to observe a thing by directing the mind to it, to observe, to notice, to remark, to perceive (in the class. period contracted to animadvertere, q. v.).—Constr. with two accusatives, animum advertere aliquid (where aliquid may be regarded as depending on the prep. in comp., Roby, § 1118, or on animum advertere, considered as one idea, to observe), with acc. and inf., or rel. clause (the first mode of construction, most frequent with the pronouns id, hoc, illud, etc., is for the most part ante-class., and appears in Caes., Cic., and Sall. as an archaism):

    et hoc animum advorte,

    Plaut. Ps. 1, 3, 43:

    hanc edictionem,

    id. ib. 1, 2, 10:

    haec animum te advertere par est,

    Lucr. 2, 125:

    animum adverti columellam e dumis eminentem,

    Cic. Tusc. 5, 23, 65; id. Inv. 2, 51, 153:

    Postquam id animum advertit,

    Caes. B. G. 1, 24; 4, 12:

    quidam Ligus animum advortit inter saxa repentīs cocleas,

    Sall. J. 93, 2. In Vitruv. once with hinc:

    ut etiam possumus hinc animum advertere,

    as we can hence perceive, Vitr. 10, 22, 262.—With the acc. and inf.:

    postquam tantopere id vos velle animum advorteram,

    Ter. Phorm. 5, 8, 16:

    animum advertit magnas esse copiashostium instructas,

    Caes. B. G. 5, 18: cum animum adverteret locum relictum esse, Auct. B. Alex. 31; ib. 46.—With the rel. clause: nunc quam rem vitio dent, quaeso, animum advortite, Ter. And. prol. 8: quid ille sperare possit, animum adverte, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9:

    quam multarum rerum ipse ignarus esset... animum advertit,

    Liv. 24, 48. Sometimes advertere alone = animum advertere; so once in Cicero's letters: nam advertebatur Pompeii familiares assentiri Volcatio, Fam. 1, 1 (although here, as well as almost everywhere, the readings fluctuate between advertere and animadvertere; cf. Orell. ad h. l.; animadvertebatur, B. and K.). So Verg. in the imp.:

    qua ratione quod instat, Confieri possit, paucis, adverte, docebo,

    attend! Verg. A. 4, 115.—In the histt., esp. Tac. and Pliny, more frequently:

    donec advertit Tiberius,

    Tac. A. 4, 54:

    Zenobiam advertere pastores,

    id. ib. 12, 51:

    advertere quosdam cultu externo in sedibus senatorum,

    id. ib. 13, 54:

    quotiens novum aliquid adverterat,

    id. ib. 15, 30 al.:

    hirudo quam sanguisugam appellari adverto,

    Plin. 8, 10, 10, § 29:

    ut multos adverto credidisse,

    id. 2, 67, 67, § 168. Still more rarely, advertere animo:

    animis advertite vestris,

    Verg. A. 2, 712:

    hanc scientiam ad nostros pervenisse animo adverto,

    Plin. 25, 2, 3, § 5; cf. Drak. ad Liv. 4, 27, 8.—
    C.
    To draw or turn something, esp. the attention of another, to or upon one's self (in the histt.):

    gemitus ac planctus militum aures oraque advertere,

    Tac. A. 1, 41:

    octo aquilae imperatorem advertere,

    id. ib. 2, 17: recentia veteraque odia advertit, drew them on himself, id. ib. 4, 21 al.—
    D.
    To call the attention of one to a definite act, i. e. to admonish of it, to urge to it (cf. II. A.):

    non docet admonitio, sed advertit,

    i. e. directs attention, Sen. Ep. 94:

    advertit ea res Vespasiani animum, ut, etc.,

    Tac. H. 3, 48.—
    E.
    Advertere in aliquem, for the more usual animadvertere in aliquem, to attend to one, i. e. to punish one (only in Tac.):

    in P. Marcium consules more prisco advertere,

    Tac. A. 2, 32:

    ut in reliquos Sejani liberos adverteretur,

    id. ib. 5, 9 (cf. id. Germ. 7, 3: animadvertere).—Hence,
    1.
    adversus (archaic advor-), a, um, P. a., turned to or toward a thing, with the face or front toward, standing over against, opposite, before, in front of (opp. aversus).
    A.
    In gen.:

    solem adversum intueri,

    Cic. Somn. Scip. 5:

    Iris... Mille trahens varios adverso sole colores,

    Verg. A. 4, 701; id. G. 1, 218:

    antipodes adversis vestigiis stant contra nostra vestigia,

    Cic. Ac. 2, 39: dentes adversi acuti ( the sharp front teeth) morsu dividunt escas, Cic. N. D. 2, 54:

    quod is collis, tantum adversus in latitudinem patebat, quantum etc.,

    Caes. B. G. 2, 8 Herz. So, hostes adversi, who make front against one advancing or retreating, id. ib. 2, 24:

    L. Cotta legatus in adversum os fundā vulneratur,

    in front, Caes. B. G. 5, 35; cf. Cic. Verr. 2, 5, 1; Liv. 21, 7 fin. al.; hence, vulnus adversum, a wound in front (on the contr., vulnus aversum, a wound in the back), Cic. Har. Resp. 19:

    adversis vulneribus,

    Aur. Vict. Vir. Illustr. 35, 4:

    judicibus cicatrices adversas ostendere,

    Cic. de Or. 2, 28:

    cicatrices populus Romanus aspiceret adverso corpore exceptas,

    id. Verr. 5, 3:

    impetus hostium adversos, Auct. B. Alex. 8: Romani advorso colle evadunt,

    ascend the hill in front, Sall. J. 52:

    adversa signa,

    Liv. 30, 8:

    legiones quas Visellius et C. Silius adversis itineribus objecerant,

    i. e. marches in which they went to meet the enemy, Tac. A. 3, 42: sed adverso fulgure ( by a flash of lightning falling directly before him) pavefactus est Nero, Suet. Ner. 48:

    armenta egit Hannibal in adversos montes,

    Quint. 2, 17, 19; cf. Lucr. 3, 1013; so Hor. S. 1, 1, 103; 2, 3, 205:

    qui timet his adversa,

    the opposite of this, id. Ep. 1, 6, 9 al. —Hence, of rivers: flumine adverso, up the stream, against the stream:

    in adversum flumen contendere,

    Lucr. 4, 423:

    adverso feruntur flumine,

    id. 6, 720; so Verg. G. 1, 201:

    adverso amne,

    Plin. 18, 6, 7, § 33;

    adverso Tiberi subvehi,

    Aur. Vict. Vir. Illustr. 22, 3 (opp. to secundā aquā, down stream, with the stream:

    rate in secundam aquam labente,

    Liv. 21, 47, 3); and of winds, opposed to a vessel's course, head winds, contrary winds, consequently unfavorable, adverse:

    navigationes adversis ventis praecluduntur, Auct. B. Alex. 8: adversissimi navigantibus venti,

    Caes. B. C. 3, 107.— Subst.: adversum, i, the opposite: hic ventus a septentrionibus oriens adversum tenet Athenis proficiscentibus, [p. 50] holds the opposite to those sailing from Athens, i. e. blows against them, Nep. Milt. 1 (so Nipperdey; but v. Hand, Turs. I. p. 183). — Adv.: ex adverso, also written exadverso and exadversum, opposite to, over against, ek tou enantiou:

    portus ex adverso urbi positus,

    Liv. 45, 10.—With gen.:

    Patrae ex adverso Aetoliae et fluminis Eveni,

    Plin. 4, 4, 5, § 11.—Without case:

    cum ex adverso starent classes,

    Just. 2, 14; so Suet. Caes. 39; Tib. 33.—In adversum, to the opposite side, against:

    et duo in adversum immissi per moenia currus,

    against each other, Prop. 3, 9, 23; so Gell. 2, 30; cf. Verg. A. 8, 237;

    in adversum Romani subiere,

    Liv. 1, 12; 7, 23.—
    B.
    In hostile opposition to, adverse to, unfavorable, unpropitious (opp. secundus; frequent and class.): conqueri fortunam adversam, Pac. ap. Cic. Tusc. 2, 21, 50:

    hic dies pervorsus atque advorsus mihi obtigit,

    Plaut. Men. 5, 5, 1:

    advorsus nemini,

    Ter. And. 1, 1, 37:

    mentes improborum mihi infensae et adversae,

    Cic. Sull. 10:

    acclamatio,

    id. de Or. 2, 83: adversā avi aliquid facere, vet. poët. ap. Cic. Div. 1, 16:

    adversis auspiciis,

    Aur. Vict. Vir. Illustr. 64, 6:

    adversum omen,

    Suet. Vit. 8:

    adversissima auspicia,

    id. Oth. 8: adversae res, misfortune, calamity, adverse fortune:

    ut adversas res, sic secundas immoderate ferre levitatis est,

    Cic. Off. 1, 26; cf.:

    adversi casus,

    Nep. Dat. 5:

    adversae rerum undae,

    a sea of troubles, Hor. Ep. 1, 2, 22: omnia secundissima nobis, adversissima illis accidisse, Caes. ap. Cic. Att. 10, 9 (the sup. is found also in Cæs. B. C. 3, 107):

    quae magistratus ille dicet, secundis auribus, quae ab nostrum quo dicentur, adversis accipietis?

    Liv. 6, 40:

    adversus annus frugibus,

    id. 4, 12:

    valetudo adversa,

    i. e. sickness, id. 10, 32:

    adversum proelium,

    an unsuccessful engagement, id. 7, 29; cf.

    8, 31: adverso rumore esse,

    to be in bad repute, to have a bad reputation, Tac. Ann. 14, 11:

    adversa subsellia,

    on which the opposition sit, Quint. 6, 1, 39.—Sometimes met. of feeling, contrary to, hated, hateful, odious:

    quīs omnia regna advorsa sint,

    Sall. J. 83; cf. Luc. 2, 229 Bentl.— Comp.:

    neque est aliud adversius,

    Plin. 32, 4, 14, § 35.—
    * Adv.: adver-sē, self-contradictorily, Gell. 3, 16.— ad-versum, i, subst., esp. in the plur. adversa, misfortune, calamity, disaster, adversity, evil, mischief:

    advorsa ejus per te tecta sient,

    Ter. Hec. 3, 3, 28:

    nihil adversi,

    Cic. Brut. 1, 4:

    si quid adversi accidisset,

    Nep. Alc. 8; cf. Liv. 22, 40; 35, 13:

    secunda felices, adversa magnos probant,

    Plin. Pan. 31;

    esp. freq. in Tac.: prospera et adversa pop. Rom., Ann. 1, 1: adversa tempestatum et fluctuum,

    id. Agr. 25; so id. A. 3, 24; 45; 2, 69; 4, 13 al.— Subst.: adversus, i, m., an opponent, adversary (rare):

    multosque mortalīs ea causa advorsos habeo,

    Sall. C. 52, 7.—In Quint. also once ad-versa, ae, f., subst., a female opponent or adversary: natura noverca fuerit, si facultatem dicendi sociam scelerum, adversam innocentiae, invenit, 12, 1, 2.—
    C.
    In rhet., opposed to another of the same genus, e. g. sapientia and stultitia: “Haec quae ex eodem genere contraria sunt, appellantur adversa,” Cic. Top. 11.
    3.
    adversus or adversum (archaic advor-) (like rursus and rursum, prorsus and prorsum, quorsus and quorsum), adv. and prep., denoting direction to or toward an object (syn.: contra, in with acc., ad, erga).
    A.
    Adv.: opposite to, against, to, or toward a thing, in a friendly or hostile sense:

    ibo advorsum,

    Plaut. As. 2, 2, 29:

    facito, ut venias advorsum mihi,

    id. Men. 2, 3, 82:

    obsecro te, matri ne quid tuae advorsus fuas, Liv. And. ap. Non. s. v. fuam, 111, 12 (Trag. Rel. p. 3 Rib.): quis hic est, qui advorsus it mihi?

    Plaut. Men. 3, 2, 22:

    adversus resistere,

    Nep. Pelop. 1, 3:

    nemo adversus ibat,

    Liv. 37, 13, 8 al. In Plaut. and Ter. advorsum ire, or venire, to go to meet; also of a slave, to go to meet his master and bring him from a place (hence adversitor, q. v.):

    solus nunc eo advorsum hero ex plurimis servis,

    Plaut. Most. 4, 1, 23:

    ei advorsum venimus,

    id. ib. 4, 2, 32; Ter. Ad. 1, 1, 2 Ruhnk.—
    B.
    Prep. with acc., toward or against, in a friendly or a hostile sense.
    1.
    In a friendly sense.
    (α).
    Of place, turned to or toward, opposite to, before, facing, over against: qui cotidie unguentatus adversum speculum ornetur, before the mirror, Scipio ap. Gell. 7, 12:

    adversus advocatos,

    Liv. 45, 7, 5:

    medicus debet residere illustri loco adversus aegrum,

    opposite to the patient, Cels. 3, 6:

    adversus Scyllam vergens in Italiam,

    Plin. 3, 8, 14, § 87:

    Lerina, adversum Antipolim,

    id. 3, 5, 11, § 79.—
    (β).
    In the presence of any one, before:

    egone ut te advorsum mentiar, mater mea?

    Plaut. Aul. 4, 7, 9: idque gratum fuisse advorsum te habeo gratiam, I am thankful that this is acceptable before ( to) thee, Ter. And. 1, 1, 15: paululum adversus praesentem fortitudinem mollitus, somewhat softened at such firmness (of his wife), Tac. A. 15, 63.—Hence very often with verbs of speaking, answering, complaining, etc., to declare or express one's self to any one, to excuse one's self or apologize, and the like: te oportet hoc proloqui advorsum illam mihi, Enn. ap. Non. 232, 24 (Trag. v. 385 Vahl.):

    immo si audias, quae dicta dixit me advorsum tibi,

    what he told me of you, Plaut. Bacch. 4, 4, 47: de vita ac morte domini fabulavere advorsum fratrem illius, Afran. ap. Non. 232, 25:

    mulier, credo, advorsum illum res suas conqueritur,

    Titin. ib. 232, 21:

    utendum est excusatione etiam adversus eos, quos invitus offendas,

    Cic. Off. 2, 19, 68; Tac. A. 3, 71.— With that to which a reply is made, to (= ad):

    adversus ea consul... respondit,

    Liv. 4, 10, 12; 22, 40, 1; cf. Drak. ad 3, 57, 1.—
    (γ).
    In comparison, as if one thing were held toward, set against, or before another (v. ad, I. D. 4.); against, in comparison with, compared to:

    repente lectus adversus veterem imperatorem comparabitur,

    will be compared with, Liv. 24, 8, 8:

    quid autem esse duo prospera bella Samnitium adversus tot decora populi Rom.,

    id. 7, 32, 8.—
    (δ).
    Of demeanor toward one, to, toward:

    quonam modo me gererem adversus Caesarem,

    Cic. Fam. 11, 27, 11:

    te adversus me omnia audere gratum est,

    i. e. on my account, on my behalf, for my advantage, id. ib. 9, 22, 15:

    lentae adversum imperia aures,

    Tac. A. 1, 65.—Esp. often of friendly feeling, love, esteem, respect toward or for one (cf. Ruhnk. ad Ter. And. 4, 1, 15; Manut. ad Cic. Fam. 9, 22; Heusing. ad Cic. Off. 1, 11, 1;

    Hab. Syn. 49): est enim pietas justitia adversus deos,

    Cic. N. D. 1, 41, 116; id. Off. 3, 6, 28:

    adhibenda est igitur quaedam reverentia adversus homines,

    id. ib. 1, 28, 99 Beier:

    sunt quaedam officia adversus eos servanda, a quibus injuriam acceperis,

    id. ib. 1, 11, 33:

    adversus merita ingratissimus,

    Vell. 2, 69, 5:

    summa adversus alios aequitas erat,

    Liv. 3, 33, 8:

    ob egregiam fidem adversus Romanos,

    id. 29, 8, 2; so id. 45, 8, 4 al.:

    beneficentiā adversus supplices utendum,

    Tac. A. 11, 17.— More rarely
    (ε).
    of the general relation of an object or act to a person or thing (v. ad, I. D. 1.), in relation, in respect, or in regard to a thing:

    epistula, ut adversus magistrum morum, modestior,

    as addressed to a censor of manners, Cic. Fam. 3, 13, 8:

    quasi adversus eos acquieverit sententiae,

    in regard to the same, Dig. 49, 1; 3, 1.—
    2.
    In a hostile sense, against (the most usual class. signif. of this word): “Contra et adversus ita differunt, quod contra, ad locum, ut: contra basilicam; adversus, ad animi motum, ut: adversus illum facio; interdum autem promiscue accipitur,” Charis. p. 207 P.; cf. Cort. ad Sall. J. 101, 8:

    advorsum legem accepisti a plurimis pecuniam,

    Plaut. Truc. 4, 2, 48:

    advorsum te fabulare illud,

    against thy interest, to thy disadvantage, id. Stich. 4, 2, 11:

    stultus est advorsus aetatem et capitis canitudinem, id. ap. Fest. s. v. canitudinem, p. 47: advorsum animi tui libidinem,

    Ter. Hec. 4, 1, 19:

    adversum leges, adversum rem publicam,

    Cic. Verr. 2, 3, 84, § 195:

    respondebat, SI PARET, ADVERSUM EDICTUM FECISSE,

    id. ib. 2, 3, 28, §

    69: me adversus populum Romanum possem defendere,

    id. Phil. 1, 13 al. —In the histt., of a hostile attack, approach, etc.:

    gladiis districtis impetum adversus montem in cohortes faciunt,

    Caes. B. C. 1, 46:

    adversus se non esse missos exercitus,

    Liv. 3, 66:

    bellum adversum Xerxem moret,

    Aur. Vict. Caes. 24, 3:

    copiis quibus usi adversus Romanum bellum,

    Liv. 8, 2, 5:

    adversus vim atque injuriam pugnantes,

    id. 26, 25, 10 al.:

    T. Quintius adversus Gallos missus est,

    Eutr. 2, 2: Athenienses adversus tantam tempestatem belli duos duces deligunt, Just. 3, 6, 12 al.—Among physicians, of preventives against sickness, against (v. ad, I. A. 2.):

    adversus profusionem in his auxilium est,

    Cels. 5, 26; 6, 27 al.:

    frigidus jam artus et cluso corpore adversum vim veneni,

    Tac. A. 15, 64.— Trop.:

    egregium adversus tempestates receptaculum,

    Plin. Ep. 2, 17, 4; so id. ib. 2, 15, 36.—Hence: firmus, invictus, fortis adversus aliquid (like contra), protected against a thing, firm, fixed, secure:

    advorsum divitias animum invictum gerebat,

    Sall. J. 43, 5:

    invictus adversum gratiam animus,

    Tac. A. 15, 21:

    adversus convicia malosque rumores firmus ac patiens,

    Suet. Tib. 28:

    Adversus omnes fortis feras canis,

    Phaedr. 5, 10, 1; and in opp. sense: infirmus, inferior adversus aliquid, powerless against, unequal to:

    fama, infirmissimum adversus vivos fortes telum,

    Curt. 4, 14:

    infirmus adversum pecuniam,

    Aur. Vict. Caes. 9, 6:

    inferior adversus laborem,

    id. Epit. 40, 20.
    a.
    Adversus is rarely put after the word which it governs:

    egone ut te advorsum mentiar,

    Plaut. Aul. 4, 7, 9:

    hunc adversus,

    Nep. Con. 2, 2; id. Tim. 4, 3:

    quos advorsum ierat,

    Sall. J. 101, 8.—
    b.
    It sometimes suffers tmesis:

    Labienum ad Oceanum versus proficisci jubet,

    Caes. B. G. 6, 33:

    animadvortit fugam ad se vorsum fieri,

    Sall. J. 58:

    animum advortere ad se vorsum exercitum pergere,

    id. ib. 69: ad Cordubam versus iter facere coepit, Auct. B. Hisp. 10 and 11; cf. in-versus:

    in Galliam vorsus castra movere,

    Sall. C. 56; Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 12; Traj. ap. Plin. Ep. 10, 78; the Eng. to-ward: to us ward, Psa. 40, 5; and the Gr. eis-de: eis halade, Hom. Od. 10, 351.

    Lewis & Short latin dictionary > adversa

  • 119 adverto

    ad-verto (archaic advor-), ti, sum, 3, v. a., to turn a thing to or toward a place (in this signif., without animus; mostly poet.; syn.: observare, animadvertere, videre, cognoscere).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen., with in or dat.:

    illa sese huc advorterat in hanc nostram plateam,

    Ter. Eun. 2, 3, 51:

    in quamcunque domus lumina partem,

    Ov. M. 6, 180; cf. id. ib. 8, 482:

    malis numen,

    Verg. A. 4, 611:

    huc aures, huc, quaeso, advertite sensus,

    Sil. 16, 213; cf. id. 6, 105.—
    B.
    Esp., a naut. t. t., to turn, direct, steer a ship to a place:

    classem in portum,

    Liv. 37, 9 Drak.:

    terrae proras,

    Verg. A. 7, 35; id. G. 4, 117 al.:

    Colchos puppim,

    Ov. H. 12, 23.— Absol.:

    profugi advertere coloni,

    landed, Sil. 1, 288;

    hence also transf. to other things: aequore cursum,

    Verg. A. 7, 196:

    pedem ripae,

    id. ib. 6, 386:

    urbi agmen,

    id. ib. 12, 555: adverti with acc. poet. for verti ad:

    Scythicas advertitur oras,

    Ov. M. 5, 649 (cf. adducor litora remis, id. ib. 3, 598, and Rudd. II. p. 327).
    II.
    Fig.
    A.
    Animum (in the poets and Livy also animos, rarely mentem) advertere; absol., or with adv. or ad aliquid, or alicui rei, to direct the mind, thoughts, or attention to a thing, to advert to, give attention to, attend to, to heed, observe, remark:

    si voles advortere animum, Enn. ap. Var. L. L. 7, § 89 Müll. (Trag. v. 386 Vahl.): facete advortis animum tuum ad animum meum,

    Plaut. Mil. 1, 1, 39:

    nunc huc animum advortite ambo,

    id. ib. 3, 1, 169:

    advertunt animos ad religionem,

    Lucr. 3, 54:

    monitis animos advertite nostris,

    Ov. M. 15, 140:

    animum etiam levissimis rebus adverterent,

    Tac. A. 13, 49.—With ne, when the object of attention is expressed:

    ut animum advertant, ne quos offendant,

    Cic. Off. 2, 19, 68:

    adverterent animos, ne quid novi tumultūs oriretur,

    Liv. 4, 45.—
    B.
    Animum advertere, to observe a thing by directing the mind to it, to observe, to notice, to remark, to perceive (in the class. period contracted to animadvertere, q. v.).—Constr. with two accusatives, animum advertere aliquid (where aliquid may be regarded as depending on the prep. in comp., Roby, § 1118, or on animum advertere, considered as one idea, to observe), with acc. and inf., or rel. clause (the first mode of construction, most frequent with the pronouns id, hoc, illud, etc., is for the most part ante-class., and appears in Caes., Cic., and Sall. as an archaism):

    et hoc animum advorte,

    Plaut. Ps. 1, 3, 43:

    hanc edictionem,

    id. ib. 1, 2, 10:

    haec animum te advertere par est,

    Lucr. 2, 125:

    animum adverti columellam e dumis eminentem,

    Cic. Tusc. 5, 23, 65; id. Inv. 2, 51, 153:

    Postquam id animum advertit,

    Caes. B. G. 1, 24; 4, 12:

    quidam Ligus animum advortit inter saxa repentīs cocleas,

    Sall. J. 93, 2. In Vitruv. once with hinc:

    ut etiam possumus hinc animum advertere,

    as we can hence perceive, Vitr. 10, 22, 262.—With the acc. and inf.:

    postquam tantopere id vos velle animum advorteram,

    Ter. Phorm. 5, 8, 16:

    animum advertit magnas esse copiashostium instructas,

    Caes. B. G. 5, 18: cum animum adverteret locum relictum esse, Auct. B. Alex. 31; ib. 46.—With the rel. clause: nunc quam rem vitio dent, quaeso, animum advortite, Ter. And. prol. 8: quid ille sperare possit, animum adverte, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9:

    quam multarum rerum ipse ignarus esset... animum advertit,

    Liv. 24, 48. Sometimes advertere alone = animum advertere; so once in Cicero's letters: nam advertebatur Pompeii familiares assentiri Volcatio, Fam. 1, 1 (although here, as well as almost everywhere, the readings fluctuate between advertere and animadvertere; cf. Orell. ad h. l.; animadvertebatur, B. and K.). So Verg. in the imp.:

    qua ratione quod instat, Confieri possit, paucis, adverte, docebo,

    attend! Verg. A. 4, 115.—In the histt., esp. Tac. and Pliny, more frequently:

    donec advertit Tiberius,

    Tac. A. 4, 54:

    Zenobiam advertere pastores,

    id. ib. 12, 51:

    advertere quosdam cultu externo in sedibus senatorum,

    id. ib. 13, 54:

    quotiens novum aliquid adverterat,

    id. ib. 15, 30 al.:

    hirudo quam sanguisugam appellari adverto,

    Plin. 8, 10, 10, § 29:

    ut multos adverto credidisse,

    id. 2, 67, 67, § 168. Still more rarely, advertere animo:

    animis advertite vestris,

    Verg. A. 2, 712:

    hanc scientiam ad nostros pervenisse animo adverto,

    Plin. 25, 2, 3, § 5; cf. Drak. ad Liv. 4, 27, 8.—
    C.
    To draw or turn something, esp. the attention of another, to or upon one's self (in the histt.):

    gemitus ac planctus militum aures oraque advertere,

    Tac. A. 1, 41:

    octo aquilae imperatorem advertere,

    id. ib. 2, 17: recentia veteraque odia advertit, drew them on himself, id. ib. 4, 21 al.—
    D.
    To call the attention of one to a definite act, i. e. to admonish of it, to urge to it (cf. II. A.):

    non docet admonitio, sed advertit,

    i. e. directs attention, Sen. Ep. 94:

    advertit ea res Vespasiani animum, ut, etc.,

    Tac. H. 3, 48.—
    E.
    Advertere in aliquem, for the more usual animadvertere in aliquem, to attend to one, i. e. to punish one (only in Tac.):

    in P. Marcium consules more prisco advertere,

    Tac. A. 2, 32:

    ut in reliquos Sejani liberos adverteretur,

    id. ib. 5, 9 (cf. id. Germ. 7, 3: animadvertere).—Hence,
    1.
    adversus (archaic advor-), a, um, P. a., turned to or toward a thing, with the face or front toward, standing over against, opposite, before, in front of (opp. aversus).
    A.
    In gen.:

    solem adversum intueri,

    Cic. Somn. Scip. 5:

    Iris... Mille trahens varios adverso sole colores,

    Verg. A. 4, 701; id. G. 1, 218:

    antipodes adversis vestigiis stant contra nostra vestigia,

    Cic. Ac. 2, 39: dentes adversi acuti ( the sharp front teeth) morsu dividunt escas, Cic. N. D. 2, 54:

    quod is collis, tantum adversus in latitudinem patebat, quantum etc.,

    Caes. B. G. 2, 8 Herz. So, hostes adversi, who make front against one advancing or retreating, id. ib. 2, 24:

    L. Cotta legatus in adversum os fundā vulneratur,

    in front, Caes. B. G. 5, 35; cf. Cic. Verr. 2, 5, 1; Liv. 21, 7 fin. al.; hence, vulnus adversum, a wound in front (on the contr., vulnus aversum, a wound in the back), Cic. Har. Resp. 19:

    adversis vulneribus,

    Aur. Vict. Vir. Illustr. 35, 4:

    judicibus cicatrices adversas ostendere,

    Cic. de Or. 2, 28:

    cicatrices populus Romanus aspiceret adverso corpore exceptas,

    id. Verr. 5, 3:

    impetus hostium adversos, Auct. B. Alex. 8: Romani advorso colle evadunt,

    ascend the hill in front, Sall. J. 52:

    adversa signa,

    Liv. 30, 8:

    legiones quas Visellius et C. Silius adversis itineribus objecerant,

    i. e. marches in which they went to meet the enemy, Tac. A. 3, 42: sed adverso fulgure ( by a flash of lightning falling directly before him) pavefactus est Nero, Suet. Ner. 48:

    armenta egit Hannibal in adversos montes,

    Quint. 2, 17, 19; cf. Lucr. 3, 1013; so Hor. S. 1, 1, 103; 2, 3, 205:

    qui timet his adversa,

    the opposite of this, id. Ep. 1, 6, 9 al. —Hence, of rivers: flumine adverso, up the stream, against the stream:

    in adversum flumen contendere,

    Lucr. 4, 423:

    adverso feruntur flumine,

    id. 6, 720; so Verg. G. 1, 201:

    adverso amne,

    Plin. 18, 6, 7, § 33;

    adverso Tiberi subvehi,

    Aur. Vict. Vir. Illustr. 22, 3 (opp. to secundā aquā, down stream, with the stream:

    rate in secundam aquam labente,

    Liv. 21, 47, 3); and of winds, opposed to a vessel's course, head winds, contrary winds, consequently unfavorable, adverse:

    navigationes adversis ventis praecluduntur, Auct. B. Alex. 8: adversissimi navigantibus venti,

    Caes. B. C. 3, 107.— Subst.: adversum, i, the opposite: hic ventus a septentrionibus oriens adversum tenet Athenis proficiscentibus, [p. 50] holds the opposite to those sailing from Athens, i. e. blows against them, Nep. Milt. 1 (so Nipperdey; but v. Hand, Turs. I. p. 183). — Adv.: ex adverso, also written exadverso and exadversum, opposite to, over against, ek tou enantiou:

    portus ex adverso urbi positus,

    Liv. 45, 10.—With gen.:

    Patrae ex adverso Aetoliae et fluminis Eveni,

    Plin. 4, 4, 5, § 11.—Without case:

    cum ex adverso starent classes,

    Just. 2, 14; so Suet. Caes. 39; Tib. 33.—In adversum, to the opposite side, against:

    et duo in adversum immissi per moenia currus,

    against each other, Prop. 3, 9, 23; so Gell. 2, 30; cf. Verg. A. 8, 237;

    in adversum Romani subiere,

    Liv. 1, 12; 7, 23.—
    B.
    In hostile opposition to, adverse to, unfavorable, unpropitious (opp. secundus; frequent and class.): conqueri fortunam adversam, Pac. ap. Cic. Tusc. 2, 21, 50:

    hic dies pervorsus atque advorsus mihi obtigit,

    Plaut. Men. 5, 5, 1:

    advorsus nemini,

    Ter. And. 1, 1, 37:

    mentes improborum mihi infensae et adversae,

    Cic. Sull. 10:

    acclamatio,

    id. de Or. 2, 83: adversā avi aliquid facere, vet. poët. ap. Cic. Div. 1, 16:

    adversis auspiciis,

    Aur. Vict. Vir. Illustr. 64, 6:

    adversum omen,

    Suet. Vit. 8:

    adversissima auspicia,

    id. Oth. 8: adversae res, misfortune, calamity, adverse fortune:

    ut adversas res, sic secundas immoderate ferre levitatis est,

    Cic. Off. 1, 26; cf.:

    adversi casus,

    Nep. Dat. 5:

    adversae rerum undae,

    a sea of troubles, Hor. Ep. 1, 2, 22: omnia secundissima nobis, adversissima illis accidisse, Caes. ap. Cic. Att. 10, 9 (the sup. is found also in Cæs. B. C. 3, 107):

    quae magistratus ille dicet, secundis auribus, quae ab nostrum quo dicentur, adversis accipietis?

    Liv. 6, 40:

    adversus annus frugibus,

    id. 4, 12:

    valetudo adversa,

    i. e. sickness, id. 10, 32:

    adversum proelium,

    an unsuccessful engagement, id. 7, 29; cf.

    8, 31: adverso rumore esse,

    to be in bad repute, to have a bad reputation, Tac. Ann. 14, 11:

    adversa subsellia,

    on which the opposition sit, Quint. 6, 1, 39.—Sometimes met. of feeling, contrary to, hated, hateful, odious:

    quīs omnia regna advorsa sint,

    Sall. J. 83; cf. Luc. 2, 229 Bentl.— Comp.:

    neque est aliud adversius,

    Plin. 32, 4, 14, § 35.—
    * Adv.: adver-sē, self-contradictorily, Gell. 3, 16.— ad-versum, i, subst., esp. in the plur. adversa, misfortune, calamity, disaster, adversity, evil, mischief:

    advorsa ejus per te tecta sient,

    Ter. Hec. 3, 3, 28:

    nihil adversi,

    Cic. Brut. 1, 4:

    si quid adversi accidisset,

    Nep. Alc. 8; cf. Liv. 22, 40; 35, 13:

    secunda felices, adversa magnos probant,

    Plin. Pan. 31;

    esp. freq. in Tac.: prospera et adversa pop. Rom., Ann. 1, 1: adversa tempestatum et fluctuum,

    id. Agr. 25; so id. A. 3, 24; 45; 2, 69; 4, 13 al.— Subst.: adversus, i, m., an opponent, adversary (rare):

    multosque mortalīs ea causa advorsos habeo,

    Sall. C. 52, 7.—In Quint. also once ad-versa, ae, f., subst., a female opponent or adversary: natura noverca fuerit, si facultatem dicendi sociam scelerum, adversam innocentiae, invenit, 12, 1, 2.—
    C.
    In rhet., opposed to another of the same genus, e. g. sapientia and stultitia: “Haec quae ex eodem genere contraria sunt, appellantur adversa,” Cic. Top. 11.
    3.
    adversus or adversum (archaic advor-) (like rursus and rursum, prorsus and prorsum, quorsus and quorsum), adv. and prep., denoting direction to or toward an object (syn.: contra, in with acc., ad, erga).
    A.
    Adv.: opposite to, against, to, or toward a thing, in a friendly or hostile sense:

    ibo advorsum,

    Plaut. As. 2, 2, 29:

    facito, ut venias advorsum mihi,

    id. Men. 2, 3, 82:

    obsecro te, matri ne quid tuae advorsus fuas, Liv. And. ap. Non. s. v. fuam, 111, 12 (Trag. Rel. p. 3 Rib.): quis hic est, qui advorsus it mihi?

    Plaut. Men. 3, 2, 22:

    adversus resistere,

    Nep. Pelop. 1, 3:

    nemo adversus ibat,

    Liv. 37, 13, 8 al. In Plaut. and Ter. advorsum ire, or venire, to go to meet; also of a slave, to go to meet his master and bring him from a place (hence adversitor, q. v.):

    solus nunc eo advorsum hero ex plurimis servis,

    Plaut. Most. 4, 1, 23:

    ei advorsum venimus,

    id. ib. 4, 2, 32; Ter. Ad. 1, 1, 2 Ruhnk.—
    B.
    Prep. with acc., toward or against, in a friendly or a hostile sense.
    1.
    In a friendly sense.
    (α).
    Of place, turned to or toward, opposite to, before, facing, over against: qui cotidie unguentatus adversum speculum ornetur, before the mirror, Scipio ap. Gell. 7, 12:

    adversus advocatos,

    Liv. 45, 7, 5:

    medicus debet residere illustri loco adversus aegrum,

    opposite to the patient, Cels. 3, 6:

    adversus Scyllam vergens in Italiam,

    Plin. 3, 8, 14, § 87:

    Lerina, adversum Antipolim,

    id. 3, 5, 11, § 79.—
    (β).
    In the presence of any one, before:

    egone ut te advorsum mentiar, mater mea?

    Plaut. Aul. 4, 7, 9: idque gratum fuisse advorsum te habeo gratiam, I am thankful that this is acceptable before ( to) thee, Ter. And. 1, 1, 15: paululum adversus praesentem fortitudinem mollitus, somewhat softened at such firmness (of his wife), Tac. A. 15, 63.—Hence very often with verbs of speaking, answering, complaining, etc., to declare or express one's self to any one, to excuse one's self or apologize, and the like: te oportet hoc proloqui advorsum illam mihi, Enn. ap. Non. 232, 24 (Trag. v. 385 Vahl.):

    immo si audias, quae dicta dixit me advorsum tibi,

    what he told me of you, Plaut. Bacch. 4, 4, 47: de vita ac morte domini fabulavere advorsum fratrem illius, Afran. ap. Non. 232, 25:

    mulier, credo, advorsum illum res suas conqueritur,

    Titin. ib. 232, 21:

    utendum est excusatione etiam adversus eos, quos invitus offendas,

    Cic. Off. 2, 19, 68; Tac. A. 3, 71.— With that to which a reply is made, to (= ad):

    adversus ea consul... respondit,

    Liv. 4, 10, 12; 22, 40, 1; cf. Drak. ad 3, 57, 1.—
    (γ).
    In comparison, as if one thing were held toward, set against, or before another (v. ad, I. D. 4.); against, in comparison with, compared to:

    repente lectus adversus veterem imperatorem comparabitur,

    will be compared with, Liv. 24, 8, 8:

    quid autem esse duo prospera bella Samnitium adversus tot decora populi Rom.,

    id. 7, 32, 8.—
    (δ).
    Of demeanor toward one, to, toward:

    quonam modo me gererem adversus Caesarem,

    Cic. Fam. 11, 27, 11:

    te adversus me omnia audere gratum est,

    i. e. on my account, on my behalf, for my advantage, id. ib. 9, 22, 15:

    lentae adversum imperia aures,

    Tac. A. 1, 65.—Esp. often of friendly feeling, love, esteem, respect toward or for one (cf. Ruhnk. ad Ter. And. 4, 1, 15; Manut. ad Cic. Fam. 9, 22; Heusing. ad Cic. Off. 1, 11, 1;

    Hab. Syn. 49): est enim pietas justitia adversus deos,

    Cic. N. D. 1, 41, 116; id. Off. 3, 6, 28:

    adhibenda est igitur quaedam reverentia adversus homines,

    id. ib. 1, 28, 99 Beier:

    sunt quaedam officia adversus eos servanda, a quibus injuriam acceperis,

    id. ib. 1, 11, 33:

    adversus merita ingratissimus,

    Vell. 2, 69, 5:

    summa adversus alios aequitas erat,

    Liv. 3, 33, 8:

    ob egregiam fidem adversus Romanos,

    id. 29, 8, 2; so id. 45, 8, 4 al.:

    beneficentiā adversus supplices utendum,

    Tac. A. 11, 17.— More rarely
    (ε).
    of the general relation of an object or act to a person or thing (v. ad, I. D. 1.), in relation, in respect, or in regard to a thing:

    epistula, ut adversus magistrum morum, modestior,

    as addressed to a censor of manners, Cic. Fam. 3, 13, 8:

    quasi adversus eos acquieverit sententiae,

    in regard to the same, Dig. 49, 1; 3, 1.—
    2.
    In a hostile sense, against (the most usual class. signif. of this word): “Contra et adversus ita differunt, quod contra, ad locum, ut: contra basilicam; adversus, ad animi motum, ut: adversus illum facio; interdum autem promiscue accipitur,” Charis. p. 207 P.; cf. Cort. ad Sall. J. 101, 8:

    advorsum legem accepisti a plurimis pecuniam,

    Plaut. Truc. 4, 2, 48:

    advorsum te fabulare illud,

    against thy interest, to thy disadvantage, id. Stich. 4, 2, 11:

    stultus est advorsus aetatem et capitis canitudinem, id. ap. Fest. s. v. canitudinem, p. 47: advorsum animi tui libidinem,

    Ter. Hec. 4, 1, 19:

    adversum leges, adversum rem publicam,

    Cic. Verr. 2, 3, 84, § 195:

    respondebat, SI PARET, ADVERSUM EDICTUM FECISSE,

    id. ib. 2, 3, 28, §

    69: me adversus populum Romanum possem defendere,

    id. Phil. 1, 13 al. —In the histt., of a hostile attack, approach, etc.:

    gladiis districtis impetum adversus montem in cohortes faciunt,

    Caes. B. C. 1, 46:

    adversus se non esse missos exercitus,

    Liv. 3, 66:

    bellum adversum Xerxem moret,

    Aur. Vict. Caes. 24, 3:

    copiis quibus usi adversus Romanum bellum,

    Liv. 8, 2, 5:

    adversus vim atque injuriam pugnantes,

    id. 26, 25, 10 al.:

    T. Quintius adversus Gallos missus est,

    Eutr. 2, 2: Athenienses adversus tantam tempestatem belli duos duces deligunt, Just. 3, 6, 12 al.—Among physicians, of preventives against sickness, against (v. ad, I. A. 2.):

    adversus profusionem in his auxilium est,

    Cels. 5, 26; 6, 27 al.:

    frigidus jam artus et cluso corpore adversum vim veneni,

    Tac. A. 15, 64.— Trop.:

    egregium adversus tempestates receptaculum,

    Plin. Ep. 2, 17, 4; so id. ib. 2, 15, 36.—Hence: firmus, invictus, fortis adversus aliquid (like contra), protected against a thing, firm, fixed, secure:

    advorsum divitias animum invictum gerebat,

    Sall. J. 43, 5:

    invictus adversum gratiam animus,

    Tac. A. 15, 21:

    adversus convicia malosque rumores firmus ac patiens,

    Suet. Tib. 28:

    Adversus omnes fortis feras canis,

    Phaedr. 5, 10, 1; and in opp. sense: infirmus, inferior adversus aliquid, powerless against, unequal to:

    fama, infirmissimum adversus vivos fortes telum,

    Curt. 4, 14:

    infirmus adversum pecuniam,

    Aur. Vict. Caes. 9, 6:

    inferior adversus laborem,

    id. Epit. 40, 20.
    a.
    Adversus is rarely put after the word which it governs:

    egone ut te advorsum mentiar,

    Plaut. Aul. 4, 7, 9:

    hunc adversus,

    Nep. Con. 2, 2; id. Tim. 4, 3:

    quos advorsum ierat,

    Sall. J. 101, 8.—
    b.
    It sometimes suffers tmesis:

    Labienum ad Oceanum versus proficisci jubet,

    Caes. B. G. 6, 33:

    animadvortit fugam ad se vorsum fieri,

    Sall. J. 58:

    animum advortere ad se vorsum exercitum pergere,

    id. ib. 69: ad Cordubam versus iter facere coepit, Auct. B. Hisp. 10 and 11; cf. in-versus:

    in Galliam vorsus castra movere,

    Sall. C. 56; Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 12; Traj. ap. Plin. Ep. 10, 78; the Eng. to-ward: to us ward, Psa. 40, 5; and the Gr. eis-de: eis halade, Hom. Od. 10, 351.

    Lewis & Short latin dictionary > adverto

  • 120 advorto

    ad-verto (archaic advor-), ti, sum, 3, v. a., to turn a thing to or toward a place (in this signif., without animus; mostly poet.; syn.: observare, animadvertere, videre, cognoscere).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen., with in or dat.:

    illa sese huc advorterat in hanc nostram plateam,

    Ter. Eun. 2, 3, 51:

    in quamcunque domus lumina partem,

    Ov. M. 6, 180; cf. id. ib. 8, 482:

    malis numen,

    Verg. A. 4, 611:

    huc aures, huc, quaeso, advertite sensus,

    Sil. 16, 213; cf. id. 6, 105.—
    B.
    Esp., a naut. t. t., to turn, direct, steer a ship to a place:

    classem in portum,

    Liv. 37, 9 Drak.:

    terrae proras,

    Verg. A. 7, 35; id. G. 4, 117 al.:

    Colchos puppim,

    Ov. H. 12, 23.— Absol.:

    profugi advertere coloni,

    landed, Sil. 1, 288;

    hence also transf. to other things: aequore cursum,

    Verg. A. 7, 196:

    pedem ripae,

    id. ib. 6, 386:

    urbi agmen,

    id. ib. 12, 555: adverti with acc. poet. for verti ad:

    Scythicas advertitur oras,

    Ov. M. 5, 649 (cf. adducor litora remis, id. ib. 3, 598, and Rudd. II. p. 327).
    II.
    Fig.
    A.
    Animum (in the poets and Livy also animos, rarely mentem) advertere; absol., or with adv. or ad aliquid, or alicui rei, to direct the mind, thoughts, or attention to a thing, to advert to, give attention to, attend to, to heed, observe, remark:

    si voles advortere animum, Enn. ap. Var. L. L. 7, § 89 Müll. (Trag. v. 386 Vahl.): facete advortis animum tuum ad animum meum,

    Plaut. Mil. 1, 1, 39:

    nunc huc animum advortite ambo,

    id. ib. 3, 1, 169:

    advertunt animos ad religionem,

    Lucr. 3, 54:

    monitis animos advertite nostris,

    Ov. M. 15, 140:

    animum etiam levissimis rebus adverterent,

    Tac. A. 13, 49.—With ne, when the object of attention is expressed:

    ut animum advertant, ne quos offendant,

    Cic. Off. 2, 19, 68:

    adverterent animos, ne quid novi tumultūs oriretur,

    Liv. 4, 45.—
    B.
    Animum advertere, to observe a thing by directing the mind to it, to observe, to notice, to remark, to perceive (in the class. period contracted to animadvertere, q. v.).—Constr. with two accusatives, animum advertere aliquid (where aliquid may be regarded as depending on the prep. in comp., Roby, § 1118, or on animum advertere, considered as one idea, to observe), with acc. and inf., or rel. clause (the first mode of construction, most frequent with the pronouns id, hoc, illud, etc., is for the most part ante-class., and appears in Caes., Cic., and Sall. as an archaism):

    et hoc animum advorte,

    Plaut. Ps. 1, 3, 43:

    hanc edictionem,

    id. ib. 1, 2, 10:

    haec animum te advertere par est,

    Lucr. 2, 125:

    animum adverti columellam e dumis eminentem,

    Cic. Tusc. 5, 23, 65; id. Inv. 2, 51, 153:

    Postquam id animum advertit,

    Caes. B. G. 1, 24; 4, 12:

    quidam Ligus animum advortit inter saxa repentīs cocleas,

    Sall. J. 93, 2. In Vitruv. once with hinc:

    ut etiam possumus hinc animum advertere,

    as we can hence perceive, Vitr. 10, 22, 262.—With the acc. and inf.:

    postquam tantopere id vos velle animum advorteram,

    Ter. Phorm. 5, 8, 16:

    animum advertit magnas esse copiashostium instructas,

    Caes. B. G. 5, 18: cum animum adverteret locum relictum esse, Auct. B. Alex. 31; ib. 46.—With the rel. clause: nunc quam rem vitio dent, quaeso, animum advortite, Ter. And. prol. 8: quid ille sperare possit, animum adverte, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9:

    quam multarum rerum ipse ignarus esset... animum advertit,

    Liv. 24, 48. Sometimes advertere alone = animum advertere; so once in Cicero's letters: nam advertebatur Pompeii familiares assentiri Volcatio, Fam. 1, 1 (although here, as well as almost everywhere, the readings fluctuate between advertere and animadvertere; cf. Orell. ad h. l.; animadvertebatur, B. and K.). So Verg. in the imp.:

    qua ratione quod instat, Confieri possit, paucis, adverte, docebo,

    attend! Verg. A. 4, 115.—In the histt., esp. Tac. and Pliny, more frequently:

    donec advertit Tiberius,

    Tac. A. 4, 54:

    Zenobiam advertere pastores,

    id. ib. 12, 51:

    advertere quosdam cultu externo in sedibus senatorum,

    id. ib. 13, 54:

    quotiens novum aliquid adverterat,

    id. ib. 15, 30 al.:

    hirudo quam sanguisugam appellari adverto,

    Plin. 8, 10, 10, § 29:

    ut multos adverto credidisse,

    id. 2, 67, 67, § 168. Still more rarely, advertere animo:

    animis advertite vestris,

    Verg. A. 2, 712:

    hanc scientiam ad nostros pervenisse animo adverto,

    Plin. 25, 2, 3, § 5; cf. Drak. ad Liv. 4, 27, 8.—
    C.
    To draw or turn something, esp. the attention of another, to or upon one's self (in the histt.):

    gemitus ac planctus militum aures oraque advertere,

    Tac. A. 1, 41:

    octo aquilae imperatorem advertere,

    id. ib. 2, 17: recentia veteraque odia advertit, drew them on himself, id. ib. 4, 21 al.—
    D.
    To call the attention of one to a definite act, i. e. to admonish of it, to urge to it (cf. II. A.):

    non docet admonitio, sed advertit,

    i. e. directs attention, Sen. Ep. 94:

    advertit ea res Vespasiani animum, ut, etc.,

    Tac. H. 3, 48.—
    E.
    Advertere in aliquem, for the more usual animadvertere in aliquem, to attend to one, i. e. to punish one (only in Tac.):

    in P. Marcium consules more prisco advertere,

    Tac. A. 2, 32:

    ut in reliquos Sejani liberos adverteretur,

    id. ib. 5, 9 (cf. id. Germ. 7, 3: animadvertere).—Hence,
    1.
    adversus (archaic advor-), a, um, P. a., turned to or toward a thing, with the face or front toward, standing over against, opposite, before, in front of (opp. aversus).
    A.
    In gen.:

    solem adversum intueri,

    Cic. Somn. Scip. 5:

    Iris... Mille trahens varios adverso sole colores,

    Verg. A. 4, 701; id. G. 1, 218:

    antipodes adversis vestigiis stant contra nostra vestigia,

    Cic. Ac. 2, 39: dentes adversi acuti ( the sharp front teeth) morsu dividunt escas, Cic. N. D. 2, 54:

    quod is collis, tantum adversus in latitudinem patebat, quantum etc.,

    Caes. B. G. 2, 8 Herz. So, hostes adversi, who make front against one advancing or retreating, id. ib. 2, 24:

    L. Cotta legatus in adversum os fundā vulneratur,

    in front, Caes. B. G. 5, 35; cf. Cic. Verr. 2, 5, 1; Liv. 21, 7 fin. al.; hence, vulnus adversum, a wound in front (on the contr., vulnus aversum, a wound in the back), Cic. Har. Resp. 19:

    adversis vulneribus,

    Aur. Vict. Vir. Illustr. 35, 4:

    judicibus cicatrices adversas ostendere,

    Cic. de Or. 2, 28:

    cicatrices populus Romanus aspiceret adverso corpore exceptas,

    id. Verr. 5, 3:

    impetus hostium adversos, Auct. B. Alex. 8: Romani advorso colle evadunt,

    ascend the hill in front, Sall. J. 52:

    adversa signa,

    Liv. 30, 8:

    legiones quas Visellius et C. Silius adversis itineribus objecerant,

    i. e. marches in which they went to meet the enemy, Tac. A. 3, 42: sed adverso fulgure ( by a flash of lightning falling directly before him) pavefactus est Nero, Suet. Ner. 48:

    armenta egit Hannibal in adversos montes,

    Quint. 2, 17, 19; cf. Lucr. 3, 1013; so Hor. S. 1, 1, 103; 2, 3, 205:

    qui timet his adversa,

    the opposite of this, id. Ep. 1, 6, 9 al. —Hence, of rivers: flumine adverso, up the stream, against the stream:

    in adversum flumen contendere,

    Lucr. 4, 423:

    adverso feruntur flumine,

    id. 6, 720; so Verg. G. 1, 201:

    adverso amne,

    Plin. 18, 6, 7, § 33;

    adverso Tiberi subvehi,

    Aur. Vict. Vir. Illustr. 22, 3 (opp. to secundā aquā, down stream, with the stream:

    rate in secundam aquam labente,

    Liv. 21, 47, 3); and of winds, opposed to a vessel's course, head winds, contrary winds, consequently unfavorable, adverse:

    navigationes adversis ventis praecluduntur, Auct. B. Alex. 8: adversissimi navigantibus venti,

    Caes. B. C. 3, 107.— Subst.: adversum, i, the opposite: hic ventus a septentrionibus oriens adversum tenet Athenis proficiscentibus, [p. 50] holds the opposite to those sailing from Athens, i. e. blows against them, Nep. Milt. 1 (so Nipperdey; but v. Hand, Turs. I. p. 183). — Adv.: ex adverso, also written exadverso and exadversum, opposite to, over against, ek tou enantiou:

    portus ex adverso urbi positus,

    Liv. 45, 10.—With gen.:

    Patrae ex adverso Aetoliae et fluminis Eveni,

    Plin. 4, 4, 5, § 11.—Without case:

    cum ex adverso starent classes,

    Just. 2, 14; so Suet. Caes. 39; Tib. 33.—In adversum, to the opposite side, against:

    et duo in adversum immissi per moenia currus,

    against each other, Prop. 3, 9, 23; so Gell. 2, 30; cf. Verg. A. 8, 237;

    in adversum Romani subiere,

    Liv. 1, 12; 7, 23.—
    B.
    In hostile opposition to, adverse to, unfavorable, unpropitious (opp. secundus; frequent and class.): conqueri fortunam adversam, Pac. ap. Cic. Tusc. 2, 21, 50:

    hic dies pervorsus atque advorsus mihi obtigit,

    Plaut. Men. 5, 5, 1:

    advorsus nemini,

    Ter. And. 1, 1, 37:

    mentes improborum mihi infensae et adversae,

    Cic. Sull. 10:

    acclamatio,

    id. de Or. 2, 83: adversā avi aliquid facere, vet. poët. ap. Cic. Div. 1, 16:

    adversis auspiciis,

    Aur. Vict. Vir. Illustr. 64, 6:

    adversum omen,

    Suet. Vit. 8:

    adversissima auspicia,

    id. Oth. 8: adversae res, misfortune, calamity, adverse fortune:

    ut adversas res, sic secundas immoderate ferre levitatis est,

    Cic. Off. 1, 26; cf.:

    adversi casus,

    Nep. Dat. 5:

    adversae rerum undae,

    a sea of troubles, Hor. Ep. 1, 2, 22: omnia secundissima nobis, adversissima illis accidisse, Caes. ap. Cic. Att. 10, 9 (the sup. is found also in Cæs. B. C. 3, 107):

    quae magistratus ille dicet, secundis auribus, quae ab nostrum quo dicentur, adversis accipietis?

    Liv. 6, 40:

    adversus annus frugibus,

    id. 4, 12:

    valetudo adversa,

    i. e. sickness, id. 10, 32:

    adversum proelium,

    an unsuccessful engagement, id. 7, 29; cf.

    8, 31: adverso rumore esse,

    to be in bad repute, to have a bad reputation, Tac. Ann. 14, 11:

    adversa subsellia,

    on which the opposition sit, Quint. 6, 1, 39.—Sometimes met. of feeling, contrary to, hated, hateful, odious:

    quīs omnia regna advorsa sint,

    Sall. J. 83; cf. Luc. 2, 229 Bentl.— Comp.:

    neque est aliud adversius,

    Plin. 32, 4, 14, § 35.—
    * Adv.: adver-sē, self-contradictorily, Gell. 3, 16.— ad-versum, i, subst., esp. in the plur. adversa, misfortune, calamity, disaster, adversity, evil, mischief:

    advorsa ejus per te tecta sient,

    Ter. Hec. 3, 3, 28:

    nihil adversi,

    Cic. Brut. 1, 4:

    si quid adversi accidisset,

    Nep. Alc. 8; cf. Liv. 22, 40; 35, 13:

    secunda felices, adversa magnos probant,

    Plin. Pan. 31;

    esp. freq. in Tac.: prospera et adversa pop. Rom., Ann. 1, 1: adversa tempestatum et fluctuum,

    id. Agr. 25; so id. A. 3, 24; 45; 2, 69; 4, 13 al.— Subst.: adversus, i, m., an opponent, adversary (rare):

    multosque mortalīs ea causa advorsos habeo,

    Sall. C. 52, 7.—In Quint. also once ad-versa, ae, f., subst., a female opponent or adversary: natura noverca fuerit, si facultatem dicendi sociam scelerum, adversam innocentiae, invenit, 12, 1, 2.—
    C.
    In rhet., opposed to another of the same genus, e. g. sapientia and stultitia: “Haec quae ex eodem genere contraria sunt, appellantur adversa,” Cic. Top. 11.
    3.
    adversus or adversum (archaic advor-) (like rursus and rursum, prorsus and prorsum, quorsus and quorsum), adv. and prep., denoting direction to or toward an object (syn.: contra, in with acc., ad, erga).
    A.
    Adv.: opposite to, against, to, or toward a thing, in a friendly or hostile sense:

    ibo advorsum,

    Plaut. As. 2, 2, 29:

    facito, ut venias advorsum mihi,

    id. Men. 2, 3, 82:

    obsecro te, matri ne quid tuae advorsus fuas, Liv. And. ap. Non. s. v. fuam, 111, 12 (Trag. Rel. p. 3 Rib.): quis hic est, qui advorsus it mihi?

    Plaut. Men. 3, 2, 22:

    adversus resistere,

    Nep. Pelop. 1, 3:

    nemo adversus ibat,

    Liv. 37, 13, 8 al. In Plaut. and Ter. advorsum ire, or venire, to go to meet; also of a slave, to go to meet his master and bring him from a place (hence adversitor, q. v.):

    solus nunc eo advorsum hero ex plurimis servis,

    Plaut. Most. 4, 1, 23:

    ei advorsum venimus,

    id. ib. 4, 2, 32; Ter. Ad. 1, 1, 2 Ruhnk.—
    B.
    Prep. with acc., toward or against, in a friendly or a hostile sense.
    1.
    In a friendly sense.
    (α).
    Of place, turned to or toward, opposite to, before, facing, over against: qui cotidie unguentatus adversum speculum ornetur, before the mirror, Scipio ap. Gell. 7, 12:

    adversus advocatos,

    Liv. 45, 7, 5:

    medicus debet residere illustri loco adversus aegrum,

    opposite to the patient, Cels. 3, 6:

    adversus Scyllam vergens in Italiam,

    Plin. 3, 8, 14, § 87:

    Lerina, adversum Antipolim,

    id. 3, 5, 11, § 79.—
    (β).
    In the presence of any one, before:

    egone ut te advorsum mentiar, mater mea?

    Plaut. Aul. 4, 7, 9: idque gratum fuisse advorsum te habeo gratiam, I am thankful that this is acceptable before ( to) thee, Ter. And. 1, 1, 15: paululum adversus praesentem fortitudinem mollitus, somewhat softened at such firmness (of his wife), Tac. A. 15, 63.—Hence very often with verbs of speaking, answering, complaining, etc., to declare or express one's self to any one, to excuse one's self or apologize, and the like: te oportet hoc proloqui advorsum illam mihi, Enn. ap. Non. 232, 24 (Trag. v. 385 Vahl.):

    immo si audias, quae dicta dixit me advorsum tibi,

    what he told me of you, Plaut. Bacch. 4, 4, 47: de vita ac morte domini fabulavere advorsum fratrem illius, Afran. ap. Non. 232, 25:

    mulier, credo, advorsum illum res suas conqueritur,

    Titin. ib. 232, 21:

    utendum est excusatione etiam adversus eos, quos invitus offendas,

    Cic. Off. 2, 19, 68; Tac. A. 3, 71.— With that to which a reply is made, to (= ad):

    adversus ea consul... respondit,

    Liv. 4, 10, 12; 22, 40, 1; cf. Drak. ad 3, 57, 1.—
    (γ).
    In comparison, as if one thing were held toward, set against, or before another (v. ad, I. D. 4.); against, in comparison with, compared to:

    repente lectus adversus veterem imperatorem comparabitur,

    will be compared with, Liv. 24, 8, 8:

    quid autem esse duo prospera bella Samnitium adversus tot decora populi Rom.,

    id. 7, 32, 8.—
    (δ).
    Of demeanor toward one, to, toward:

    quonam modo me gererem adversus Caesarem,

    Cic. Fam. 11, 27, 11:

    te adversus me omnia audere gratum est,

    i. e. on my account, on my behalf, for my advantage, id. ib. 9, 22, 15:

    lentae adversum imperia aures,

    Tac. A. 1, 65.—Esp. often of friendly feeling, love, esteem, respect toward or for one (cf. Ruhnk. ad Ter. And. 4, 1, 15; Manut. ad Cic. Fam. 9, 22; Heusing. ad Cic. Off. 1, 11, 1;

    Hab. Syn. 49): est enim pietas justitia adversus deos,

    Cic. N. D. 1, 41, 116; id. Off. 3, 6, 28:

    adhibenda est igitur quaedam reverentia adversus homines,

    id. ib. 1, 28, 99 Beier:

    sunt quaedam officia adversus eos servanda, a quibus injuriam acceperis,

    id. ib. 1, 11, 33:

    adversus merita ingratissimus,

    Vell. 2, 69, 5:

    summa adversus alios aequitas erat,

    Liv. 3, 33, 8:

    ob egregiam fidem adversus Romanos,

    id. 29, 8, 2; so id. 45, 8, 4 al.:

    beneficentiā adversus supplices utendum,

    Tac. A. 11, 17.— More rarely
    (ε).
    of the general relation of an object or act to a person or thing (v. ad, I. D. 1.), in relation, in respect, or in regard to a thing:

    epistula, ut adversus magistrum morum, modestior,

    as addressed to a censor of manners, Cic. Fam. 3, 13, 8:

    quasi adversus eos acquieverit sententiae,

    in regard to the same, Dig. 49, 1; 3, 1.—
    2.
    In a hostile sense, against (the most usual class. signif. of this word): “Contra et adversus ita differunt, quod contra, ad locum, ut: contra basilicam; adversus, ad animi motum, ut: adversus illum facio; interdum autem promiscue accipitur,” Charis. p. 207 P.; cf. Cort. ad Sall. J. 101, 8:

    advorsum legem accepisti a plurimis pecuniam,

    Plaut. Truc. 4, 2, 48:

    advorsum te fabulare illud,

    against thy interest, to thy disadvantage, id. Stich. 4, 2, 11:

    stultus est advorsus aetatem et capitis canitudinem, id. ap. Fest. s. v. canitudinem, p. 47: advorsum animi tui libidinem,

    Ter. Hec. 4, 1, 19:

    adversum leges, adversum rem publicam,

    Cic. Verr. 2, 3, 84, § 195:

    respondebat, SI PARET, ADVERSUM EDICTUM FECISSE,

    id. ib. 2, 3, 28, §

    69: me adversus populum Romanum possem defendere,

    id. Phil. 1, 13 al. —In the histt., of a hostile attack, approach, etc.:

    gladiis districtis impetum adversus montem in cohortes faciunt,

    Caes. B. C. 1, 46:

    adversus se non esse missos exercitus,

    Liv. 3, 66:

    bellum adversum Xerxem moret,

    Aur. Vict. Caes. 24, 3:

    copiis quibus usi adversus Romanum bellum,

    Liv. 8, 2, 5:

    adversus vim atque injuriam pugnantes,

    id. 26, 25, 10 al.:

    T. Quintius adversus Gallos missus est,

    Eutr. 2, 2: Athenienses adversus tantam tempestatem belli duos duces deligunt, Just. 3, 6, 12 al.—Among physicians, of preventives against sickness, against (v. ad, I. A. 2.):

    adversus profusionem in his auxilium est,

    Cels. 5, 26; 6, 27 al.:

    frigidus jam artus et cluso corpore adversum vim veneni,

    Tac. A. 15, 64.— Trop.:

    egregium adversus tempestates receptaculum,

    Plin. Ep. 2, 17, 4; so id. ib. 2, 15, 36.—Hence: firmus, invictus, fortis adversus aliquid (like contra), protected against a thing, firm, fixed, secure:

    advorsum divitias animum invictum gerebat,

    Sall. J. 43, 5:

    invictus adversum gratiam animus,

    Tac. A. 15, 21:

    adversus convicia malosque rumores firmus ac patiens,

    Suet. Tib. 28:

    Adversus omnes fortis feras canis,

    Phaedr. 5, 10, 1; and in opp. sense: infirmus, inferior adversus aliquid, powerless against, unequal to:

    fama, infirmissimum adversus vivos fortes telum,

    Curt. 4, 14:

    infirmus adversum pecuniam,

    Aur. Vict. Caes. 9, 6:

    inferior adversus laborem,

    id. Epit. 40, 20.
    a.
    Adversus is rarely put after the word which it governs:

    egone ut te advorsum mentiar,

    Plaut. Aul. 4, 7, 9:

    hunc adversus,

    Nep. Con. 2, 2; id. Tim. 4, 3:

    quos advorsum ierat,

    Sall. J. 101, 8.—
    b.
    It sometimes suffers tmesis:

    Labienum ad Oceanum versus proficisci jubet,

    Caes. B. G. 6, 33:

    animadvortit fugam ad se vorsum fieri,

    Sall. J. 58:

    animum advortere ad se vorsum exercitum pergere,

    id. ib. 69: ad Cordubam versus iter facere coepit, Auct. B. Hisp. 10 and 11; cf. in-versus:

    in Galliam vorsus castra movere,

    Sall. C. 56; Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 12; Traj. ap. Plin. Ep. 10, 78; the Eng. to-ward: to us ward, Psa. 40, 5; and the Gr. eis-de: eis halade, Hom. Od. 10, 351.

    Lewis & Short latin dictionary > advorto

См. также в других словарях:

  • CORONA — I. CORONA Urbs Daciae mediterranea forsan Palmissa antiqu. Nunc urbs Transylvaniae ad Burciam amnem, Stephanopolis et Brassovia etiam: munita in regiuncul. Burcza; ubi 3. suburbia, quorum unum Bulgari, 2. Hungari, 3. Saxones incolunt. 12. leuc.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • TRIBUS — aut a numero, quia tres primitus apud Romanos erant, aut tributo quod pendebant, (teste Fazellô) dictae sunt partes in quas populus vel civitas dividitur, ab aliquibus ortum ducentes. Veluti tribus Israel a filiis Iacob originem traheutes; quibus …   Hofmann J. Lexicon universale

  • MYSTERIUM — Graeca vox, paganis olim frequens, nec Scripturis Patribusque ignota. Origo nominis Hebraica, satar enim eccultare est: Mistar, aut Mister est res obscondita, secretum. Graeci Grammatici etymon varie explicant, Μυεῖν est arcanam doctrinam tradere …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Ding — 1. Acht Dinge bringen in die Wirthschaft Weh: Theater, Putzsucht, Ball und Thee, Cigarren, Pfeife, Bierglas und Kaffee. 2. Acht Dinge haben von Natur Feindschaft gegeneinander: der Bauer und der Wolf, Katze und Maus, Habicht und Taube, Storch und …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

  • BRENNUS — I. BRENNUS Gallorum Senonum Dux, qui cum 300. armatorum milibus in Italiam irrumpens, Clusium, hodie Chiusi, in Tuscia, obsedit, inde a Romanis, quorum opem obsessi imploraverant, depulsus: in hos proin armis conversis, illos apud Alliam fluv.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • List of classical abbreviations — The following list contains a selection from the Latin abbreviations that occur in the writings and inscriptions of the Romans. NOTOC A*A. Absolvo, Actum, Aedilis, Aes, Aedilis, Ager, Ago, Aio, Amicus, Annus, Antiquo, Auctor, Auditor, Augustus,… …   Wikipedia

  • Liste des abréviations classiques — Liste des abréviations en latin les plus courantes utilisées à l antiquité romaine classique Sommaire : Haut A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z …   Wikipédia en Français

  • Abreviaturas latinas — Anexo:Abreviaturas latinas Saltar a navegación, búsqueda Esta lista contiene una selección de abreviaturas latinas que se usan en los escritos e inscripciones de la Roma Antigua. Lista de contenidos A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X …   Wikipedia Español

  • Anexo:Abreviaturas latinas — Esta lista contiene una selección de abreviaturas latinas que se usan en los escritos e inscripciones de la Roma Antigua. Lista de contenidos A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X A A. Absolvo, Aedilis, Aes, Ager, Ago, Aio, Amicus, Annus,… …   Wikipedia Español

  • DIODORUS — I. DIODORUS Alexandrin, fil. Pollionis philosophi eius, qui composuit Dictionarium Attic. floruit Adriani temp. Suid Diodoros paraeterea duos e Lydia Tiberii temp. Strab. commemorat, ambos oratores. II. DIODORUS Antiochen. Tarsensis Praesul.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • PISCINA — locus proprie in quo pisces. Et quidem Piscinae quales veteribus recentioribusque Romanis fuerint, indicat Varro de Re Rust. l. 3. c. 3. Quis (Maiorum nostrorum) habebat Piscinam, nisi dulem et in ea duntaxat squalos ac mugiles pisces? Quis… …   Hofmann J. Lexicon universale

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»