Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

exemplum

  • 61 Эталон

    - exemplum comparando destinatus;

    Большой русско-латинский словарь Поляшева > Эталон

  • 62 Beispiel

    [389] Beispiel, I) zur Erläuterung einer Sache: exemplum. – similitudo (ähnlicher Fall). – ein B. geben, anführen, exemplo uti; exemplum afferre, proferre; exemplum ponere; exemplum supponere (hintennach [nach der besprochenen Sache] geben); zu einer Sache, exemplum alci reiadiungere: von andern entlehnte Beispiele anführen, alia exempla assumere: etw. als B. anführen, in exemplum subicere (schriftlich hinzufügen, z. B. ex quibus epistulis pauca in exemp lum subieci); exempli causā ponere alqd (des B. wegen hersetzen); auch bl. ponere (hersetzen), afferre (beibringen), proferre, vorbringen, zur Sprache bringen) alqd od. alqm; uti alqā re (sich bedienen): ein B. von Ennius nehmen, anführen, ab Ennio sumere od. ponere od. afferre od. proferre exemplum: durch ein B. beweisen, exemplo confirmare: durch faktische Beispiele den Lesern zeigen, daß etc., rerum exemplis lectores docere mit Akk. u. Infin. – zum Beispiel, exempli causā. exempli gratiā. ut exemplo utar (»des Beispiels wegen, um ein B. anzuführen«, stehen immer nur da, wo ein wirkliches Beispiel, historisch od. gedacht [ein historischer Fall, ein Satz, eine ganze Sentenz], zur Lehre od. Warnung aufgestellt werden soll). – verbi causā. verbi gratiā (»um bei dem Worte stehen zu bleiben«, wenn ein vorhergehender Ausdruck erklärt werden soll). – velut. veluti (»als wie, beispielsweise, als da ist«, wenn zur Erläuterung ein ähnlicher Fall aus der wirklichen Welt vergleichsweise angeführt wird). – ut (»in der Art wie, geradeso wie«, wenn in unmittelbarer Beziehung zum vorhergehenden Satze ein einzelner Fall zur nähern Erläuterung des vorher Gesagten hinzugefügt wird, s. Caes. b. c. 1, 2, 2). – in his (»unter andern«, wenn nach einer allgemeinen Angabe ein einzelner Fall, eine einzelne Person oder mehrere unter vielen näher od. speziell bezeichnet werden sollen). – quidem (beim Übergange, wenn man nur des einen od, andern Ansicht als eine eigentümliche und besondere beispielsweise hinstellt od. hervorhebt, obgleich man von mehreren sprechen könnte, »so zum Beispiel, ja zum Beispiel, doch zum Beispiel«, s. Kühner zu Cic. Tusc. 1, 116).

    II) zur Nachahmung, Nachachtung od. Warnung: a) übh.: exemplum od. exemplar. auctoritas (Vorgang eines großen Mannes, um andere zu derselben Handlungsweise zu ermuntern); auch verb. exemplum atqueauctoritas. – documentum (B. zur Belehrung u. Warnung). – lehrreiche Beispiele aller Art, allerlei lehrreiche Beispiele, omnis exemplidocumenta: ein schlechtes B. geben, turpeexemplum prodere (Ggstz. clarum [glänzendes] exemplum praebere): jmdm. ein schlechtes B. geben, alci exempla nequitiae praebere (von jmds. Leben): ein böses (schädliches) B. geben, exemplo nocere (durch sein B. schaden): andern ein schlechtes (böses) B. geben, mali (ein sehr schlechtes, pessimi) esse exempli: jmdm. ein warnendes B. geben, alciexemplo esse. – jmdm. ein B. aufstellen (zur Nachachtung), alci exemplum proponere adimitandum: etw. als B. aufstellen. alqd exponere [390] ad exemplum: jmdm. einen als B. (zur Nachahmung) aufstellen, alci alqm proponere exemplum od. exemplum ad imitandum od. in exemplum (z. B. dicendi) ad imitandum. – sich an jmd. ein B. nehmen, exemplum (auch alcis rei) sibi petere ab alqo (im allg.); capere sibi exemplum de alqo. ex alqo sumere sibi exemplum (bes. ein warnendes); se formare in mores alcis (jmds. Sitten annehmen); alqm imitari (jmd. nachahmen übh.); discere de alqo (von jmd. lernen): in etwas, alcis rei exemplum petere ab alqo. – nimm dir ein B. an. mir, imitare me: daran magst du dir ein B. nehmen, inde tibi quod imitere capias. – sich nach jmds. B. richten, sequi alcis exemplum od. auctoritatem; uti alqo auctore: in etwas, alqm ducem sequi in alqa re (jmdm. bei etwas als Führer folgen); alcis auctoritati parēre in alqa re (nach jmds. Vorgang bei einer Sache verfahren): ihr seht ein auffallendes B. des Wechsels menschlicher Dinge, exemplum insigne cernitis mutationisrerum humanarum. – nach deinem B., te auctore; auctoritate tuā. – b) Strafexempel zur Warnung für andere: exemplum (supplicii). – ein B. (der Strenge) geben, exemplum prodere; exemplum severitatis statuere: ein B. an jmd. geben, statuieren, exemplum in alqo statuere od. in alqm edere, constituere; um ein B. zu geben (zu statuieren), prodendi exempli causā (auch mit folg. »auf daß nicht etc.«, ne etc.).

    deutsch-lateinisches > Beispiel

  • 63 Muster

    Muster, I) eig.: exemplum; exemplar. – das M. (die Probe) einer Ware vorzeigen, mercis exemplum ostendere. – II) uneig.: ad imitandum propositum exemplar. auch bl. exemplum, exemplar (Vorbild, Ideal, dem man nachstreben soll, z.B. exemplum virtutis) – specimen (Beispiel, um zu sehen, wie etwas beschaffen sein muß, wenn es als Musterbild od. Ideal gelten soll [nirgends im Plur.], z.B. temperantiae prudentiaeque). – mos (Gebrauch, z.B. ein nach römischem M. geordnetes Fußvolk, pedites ordinati proxime morem Romanum). – auctoritas (das Vorbild, wonach man sich richten soll, z.B. das M. u. System einer einzuschlagenden Politik, rei publicae capessendae auctoritas disciplinaque). – auctor (die Person, die uns als Vorbild vorangeht, z.B. omnium virtutum). – ein M. von Sittlichkeit, moribus egregius: seine Schwester, ein M. von einer Frau, soror, femina lectissima: seine Gattin, ein M. von einer vortrefflichen Frau, uxor singularis od. rarissimi exempli: ein M. von einem Manne, vir exempli recti. – etwas zum M. nehmen, alqd ad imitandum proponere; alqd in exemplum assumere; auch bl. imitari alqd (z.B. avi mores disciplinamque): sich jmd. zum M. nehmen, alqm sibi imitan [1727] dum proponere; exemplum proponere sibi alqm ad imitandum; alqm exemplum sibi deligere; exemplum alcis sequi; auch bl. imitari alqm.

    deutsch-lateinisches > Muster

  • 64 statuo

    stătŭo, ĕre, tŭi, tūtum [status] - tr. - [st1]1 [-] établir, poser, placer, mettre dans une position déterminée.    - statuite hic lectulos, Plaut. Pers. 759: placez ici les lits.    - statue signum, Liv. 5, 55, 1: plante l'enseigne.    - tigna statuere, Caes. BG. 4, 17: placer des pilotis.    - crateres statuere, Virg. En. 1, 724: disposer les coupes sur la table.    - statuam ante aras aurata fronte juvencum, Virg. En. 9: je placerai devant tes autels un jeune taureau aux cornes dorées.    - tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam ante aras, Hor.: toi, lorsque, à Aulis, tu mets devant l'autel, à la place d'une génisse, ta douce fille.    - statuere captivos in medio, Liv. 21, 42, 1: placer les captifs au milieu.    - cf. Liv. 28, 33, 12 ; 39, 49, 11, etc.    - statuere bovem ante aram, Liv. 1, 45, 6: placer une génisse devant l'autel. --- cf. Virg. En. 9, 627.    - statuere aliquem ante oculos, Cic. de Or. 1, 245: placer, mettre qqn devant les yeux. [st1]2 [-] élever, ériger, dresser, mettre debout.    - statuere tabernacula, statuam, Caes. BC. 1, 81; Cic. Phil. 5, 41: dresser des tentes, une statue.    - statuere tropaeum, Cic. Inv. 2, 69: élever un trophée.    - statuitur Lollius in illo convivio, Cic. Verr. 3, 61: on fait tenir debout Lollius dans ce banquet.    - statuar tumulo, Tac. D. 13: je serai dressé = ma statue se dressera sur le tombeau. --- cf. Ov. H. 2, 67.    - urbem quam statuo vestra est, Virg. En. 1, 573: la ville que je fonde est à vous.    - cf. Virg. En. 4, 655; Prop. 3, 11, 21. [st1]3 [-] [fig.] établir.    - statuere exemplum in aliquo, Cic. Verr. 2, 111: instituer un exemple dans la personne de qqn.    - statuere exemplum in aliquem, Cic. Verr 3, 210: faire un exemple de qqn.    - documentum statuere, Liv. 24, 45, 5: faire un exemple.    - omnium rerum jura, Cic. Caec. 34: établir des lois pour tout.    - statuere aliquem arbitrum alicujus rei, Cic. Att. 15, 1 A, 2: faire qqn arbitre d'une chose. [st1]4 [-] décider, fixer, déterminer.    - statuere omnes partes religionis, Cic. Rep. 2, 26: déterminer toutes les parties de la religion.    - statuere modum alicui rei, Cic. Verr. 5, 163: fixer une limite à qqch, ou alicujus rei Cic. Sull. 48.    - statuere condicionem, legem alicui, Cic. Balb. 25 ; Phil. 10, 12, fixer des conditions, une loi à qqn.    - statuere diem alicui, alicui rei Sall. C. 36, 2 ; J. 70, 3: assigner un jour à qqn, à qqch.    - cf. Liv. 24, 27, 1; 35, 35, 15.    - statuto tempore, Curt. 6, 3, 7: à l'époque fixée.    - avec int. ind. statuere utrum sint an... Cic. Phil. 2, 30: décider, trancher, s'ils sont ou si... --- cf. Mur. 27 ; Ac. 2, 9, etc.    - statuere apud animum suum, Liv. 24, 2, 4: décider dans son esprit... --- cf. Liv. 6, 39, 11.    - habes statutum quid... putes, Cic. Fam. 4, 2, 4: tu as une idée arrêtée sur ce que tu crois... [st1]5 [-] poser en principe, être d'avis, juger, croire, estimer, imaginer, se mettre dans la tête.    - statuere + prop. inf.: établir (comme vérité) que, croire que.    - statuit sibi non expectandum esse, Caes.: il pensa qu'il ne devait pas attendre (il résolut de ne pas attendre).    - statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum, Nep.: il pensa qu'il devait employer quelque stratagème nouveau.    - nolim statuas me mente malignā id facere, Catul. 67: ne va pas croire que j'agis ainsi par méchanceté.    - ut ego mihi statuo, Cic.: comme je l'imagine.    - avec deux acc. statuere aliquem hostem, Cic. Phil. 11, 3: juger qqn un ennemi.    - cf. Cic. Off. 1, 5; Sest. 144; Lael. 38, etc.    - avec prop. inf. statuerant se... numquam esse visuros, Cic. Verr. 5, 95: ils avaient dans l'idée qu'ils ne verraient jamais...    - cf. Cic. Br. 143 ; Phil. 12, 12 ; Caec. 39 ; Planc. 51, etc.    - sic statuo a me... partes esse susceptas, Cic. Sest. 3: mon point de vue est que j'ai assumé le rôle... --- cf. Cic. Fam. 7, 33, etc.    - non statuebas tibi... rationem esse reddendam, Cic. Verr. 2, 28: tu n'estimais pas que tu devais rendre compte...    - cf. Verr. 5, 103 ; Sest. 24.    - manendum mihi statuebam, Cic. Phil. 1, 1: je considérais comme mon devoir de rester.    - cf. Cic. Clu. 16 ; Fam. 5, 2, 1; Caes. BG. 1, 11, 6.    - statuit exspectandam classem, Caes. BG. 3, 14, 1: il estima qu'il fallait attendre la flotte.    - ut ego mihi statuo, Cic. Mur. 32: comme je m'en forme l'idée.    - ut Manilius statuebat, Cic. Caec. 69: comme c'était l'avis de Manilius. [st1]6 [-] décider, arrêter, résoudre.    - avec même sujet - statuere + inf.: décider de.    - avec sujets différents - statuere ut: décider de, décider que.    - Caesar proelio supersedere statuit, Caes.: César décida de surseoir au combat.    - statuit jus non dicere, Cic. Prov. 10: il décida de ne pas rendre la justice.    - cf. Cic. Mil. 24 ; Lig. 21; Off. 1, 4, etc.    - sic habuisti statutum cum animo... rejicere, Cic. Verr. 3, 95: tu as eu le parti pris de récuser...    - statuunt ut decem milia hominum mittantur, Caes.: ils décident d'envoyer dix mille hommes.    - statuere sibi eam legem ut....: s'imposer comme loi de...    - avec ut, ne statuunt ut... mittantur, Caes. BG. 7, 21, 2: ils décident que soient envoyés.    - cf. Cic. Verr. 3, 38 ; Off. 3, 48, etc.    - statuitur, ne... sit Creta provincia, Cic. Phil. 2, 97: on décide que la Crète ne sera plus province. [st1]7 [-] décider, décréter, statuer.    - statuere aliquid gravius in aliquem, Cic. Verr. 4, 19: décider qqch d'un peu grave contre qqn.    - statuere aliquid de aliquo, Sall. C. 52, 31: prendre une décision sur qqn.    - abst. de aliquo statuere, Caes. BG. 1, 19, 57: prendre une décision sur qqn.    - pro merito cujusque statuitur, Liv. 8, 14, 1: on statue selon les services de chacun.    - de se statuere, Tac. An. 6, 29: s'exécuter soi-même, se suicider.
    * * *
    stătŭo, ĕre, tŭi, tūtum [status] - tr. - [st1]1 [-] établir, poser, placer, mettre dans une position déterminée.    - statuite hic lectulos, Plaut. Pers. 759: placez ici les lits.    - statue signum, Liv. 5, 55, 1: plante l'enseigne.    - tigna statuere, Caes. BG. 4, 17: placer des pilotis.    - crateres statuere, Virg. En. 1, 724: disposer les coupes sur la table.    - statuam ante aras aurata fronte juvencum, Virg. En. 9: je placerai devant tes autels un jeune taureau aux cornes dorées.    - tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam ante aras, Hor.: toi, lorsque, à Aulis, tu mets devant l'autel, à la place d'une génisse, ta douce fille.    - statuere captivos in medio, Liv. 21, 42, 1: placer les captifs au milieu.    - cf. Liv. 28, 33, 12 ; 39, 49, 11, etc.    - statuere bovem ante aram, Liv. 1, 45, 6: placer une génisse devant l'autel. --- cf. Virg. En. 9, 627.    - statuere aliquem ante oculos, Cic. de Or. 1, 245: placer, mettre qqn devant les yeux. [st1]2 [-] élever, ériger, dresser, mettre debout.    - statuere tabernacula, statuam, Caes. BC. 1, 81; Cic. Phil. 5, 41: dresser des tentes, une statue.    - statuere tropaeum, Cic. Inv. 2, 69: élever un trophée.    - statuitur Lollius in illo convivio, Cic. Verr. 3, 61: on fait tenir debout Lollius dans ce banquet.    - statuar tumulo, Tac. D. 13: je serai dressé = ma statue se dressera sur le tombeau. --- cf. Ov. H. 2, 67.    - urbem quam statuo vestra est, Virg. En. 1, 573: la ville que je fonde est à vous.    - cf. Virg. En. 4, 655; Prop. 3, 11, 21. [st1]3 [-] [fig.] établir.    - statuere exemplum in aliquo, Cic. Verr. 2, 111: instituer un exemple dans la personne de qqn.    - statuere exemplum in aliquem, Cic. Verr 3, 210: faire un exemple de qqn.    - documentum statuere, Liv. 24, 45, 5: faire un exemple.    - omnium rerum jura, Cic. Caec. 34: établir des lois pour tout.    - statuere aliquem arbitrum alicujus rei, Cic. Att. 15, 1 A, 2: faire qqn arbitre d'une chose. [st1]4 [-] décider, fixer, déterminer.    - statuere omnes partes religionis, Cic. Rep. 2, 26: déterminer toutes les parties de la religion.    - statuere modum alicui rei, Cic. Verr. 5, 163: fixer une limite à qqch, ou alicujus rei Cic. Sull. 48.    - statuere condicionem, legem alicui, Cic. Balb. 25 ; Phil. 10, 12, fixer des conditions, une loi à qqn.    - statuere diem alicui, alicui rei Sall. C. 36, 2 ; J. 70, 3: assigner un jour à qqn, à qqch.    - cf. Liv. 24, 27, 1; 35, 35, 15.    - statuto tempore, Curt. 6, 3, 7: à l'époque fixée.    - avec int. ind. statuere utrum sint an... Cic. Phil. 2, 30: décider, trancher, s'ils sont ou si... --- cf. Mur. 27 ; Ac. 2, 9, etc.    - statuere apud animum suum, Liv. 24, 2, 4: décider dans son esprit... --- cf. Liv. 6, 39, 11.    - habes statutum quid... putes, Cic. Fam. 4, 2, 4: tu as une idée arrêtée sur ce que tu crois... [st1]5 [-] poser en principe, être d'avis, juger, croire, estimer, imaginer, se mettre dans la tête.    - statuere + prop. inf.: établir (comme vérité) que, croire que.    - statuit sibi non expectandum esse, Caes.: il pensa qu'il ne devait pas attendre (il résolut de ne pas attendre).    - statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum, Nep.: il pensa qu'il devait employer quelque stratagème nouveau.    - nolim statuas me mente malignā id facere, Catul. 67: ne va pas croire que j'agis ainsi par méchanceté.    - ut ego mihi statuo, Cic.: comme je l'imagine.    - avec deux acc. statuere aliquem hostem, Cic. Phil. 11, 3: juger qqn un ennemi.    - cf. Cic. Off. 1, 5; Sest. 144; Lael. 38, etc.    - avec prop. inf. statuerant se... numquam esse visuros, Cic. Verr. 5, 95: ils avaient dans l'idée qu'ils ne verraient jamais...    - cf. Cic. Br. 143 ; Phil. 12, 12 ; Caec. 39 ; Planc. 51, etc.    - sic statuo a me... partes esse susceptas, Cic. Sest. 3: mon point de vue est que j'ai assumé le rôle... --- cf. Cic. Fam. 7, 33, etc.    - non statuebas tibi... rationem esse reddendam, Cic. Verr. 2, 28: tu n'estimais pas que tu devais rendre compte...    - cf. Verr. 5, 103 ; Sest. 24.    - manendum mihi statuebam, Cic. Phil. 1, 1: je considérais comme mon devoir de rester.    - cf. Cic. Clu. 16 ; Fam. 5, 2, 1; Caes. BG. 1, 11, 6.    - statuit exspectandam classem, Caes. BG. 3, 14, 1: il estima qu'il fallait attendre la flotte.    - ut ego mihi statuo, Cic. Mur. 32: comme je m'en forme l'idée.    - ut Manilius statuebat, Cic. Caec. 69: comme c'était l'avis de Manilius. [st1]6 [-] décider, arrêter, résoudre.    - avec même sujet - statuere + inf.: décider de.    - avec sujets différents - statuere ut: décider de, décider que.    - Caesar proelio supersedere statuit, Caes.: César décida de surseoir au combat.    - statuit jus non dicere, Cic. Prov. 10: il décida de ne pas rendre la justice.    - cf. Cic. Mil. 24 ; Lig. 21; Off. 1, 4, etc.    - sic habuisti statutum cum animo... rejicere, Cic. Verr. 3, 95: tu as eu le parti pris de récuser...    - statuunt ut decem milia hominum mittantur, Caes.: ils décident d'envoyer dix mille hommes.    - statuere sibi eam legem ut....: s'imposer comme loi de...    - avec ut, ne statuunt ut... mittantur, Caes. BG. 7, 21, 2: ils décident que soient envoyés.    - cf. Cic. Verr. 3, 38 ; Off. 3, 48, etc.    - statuitur, ne... sit Creta provincia, Cic. Phil. 2, 97: on décide que la Crète ne sera plus province. [st1]7 [-] décider, décréter, statuer.    - statuere aliquid gravius in aliquem, Cic. Verr. 4, 19: décider qqch d'un peu grave contre qqn.    - statuere aliquid de aliquo, Sall. C. 52, 31: prendre une décision sur qqn.    - abst. de aliquo statuere, Caes. BG. 1, 19, 57: prendre une décision sur qqn.    - pro merito cujusque statuitur, Liv. 8, 14, 1: on statue selon les services de chacun.    - de se statuere, Tac. An. 6, 29: s'exécuter soi-même, se suicider.
    * * *
        Statuo, statuis, statui, statutum, pe. prod. statuere. Liu. Ordonner, Arrester quelque propos.
    \
        Statuere et decernere. Cic. Ordonner et arrester.
    \
        Senatus statuit. Cic. A ordonné.
    \
        Causam sibi dicendam esse statuerat. Cic. Il s'estoit asseuré que, etc. Il avoit faict son conte, et s'attendoit asseureement que, etc. Il s'estoit tout resolu et deliberé, etc.
    \
        Statuere summum bonum, non dolere. Cic. Estimer et arrester que le souverain bien est, n'avoir point de douleur, Estre de ceste opinion ferme et asseuree.
    \
        Apud animos vel animum statuere. Liu. Arrester en soymesme.
    \
        Vix statuere apud animum meum possum, vtrum peior ipsa res, an peiore exemplo agatur. Liu. Je ne puis estimer ou juger, ne resouldre en moymesme, si, etc.
    \
        De aliquo statuere. Tacit. Le condamner et faire mourir.
    \
        De se statuere. Tacit. Se tuer avant qu'on soit condamné.
    \
        Vt in posterum, documentum statuerem nequis talem amentiam vellet imitari. Cicero. A fin que je baillasse exemple.
    \
        Exemplum statuere in homine. Cic. Punir tellement un homme, que les autres y prennent exemple, Faire jugement exemplaire.
    \
        Finem alicuius rei statuere. Cic. Arrester la fin de quelque chose.
    \
        In aliquem statuere. Caes. Ordonner quelque chose contre aucun.
    \
        Quod ius statues communi diuidendo? Cic. Quelle nature luy bailleras tu?
    \
        Legem sibi statuere. Cic. Se faire une loy.
    \
        Locum colloquio statuere. Liu. Ordonner du lieu pour parlementer.
    \
        Mercedem statuere. Brutus Ciceroni. Arrester avec aucun quel loyer on luy veult bailler.
    \
        Modum statuere alienae industriae. Cic. Donner reigle et mesure.
    \
        Macedonibus treceni nummi in capita statutum est pretium. Liu. On arresta que chasque Macedonien payeroit trois cens pieces d'argent.
    \
        Pretium statui arti meae. Terent. J'ay mis à pris ma besongne.
    \
        Statuite quanti hoc putetis, et quam multo redemisse. Cic. Pensez et estimez en vous mesmes.
    \
        Statuere qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis. Cic. Arrester et diffinir ou determiner.
    \
        Stipendium alicui statuere de publico. Liu. Assigner gages à aucun sur les deniers de la ville.
    \
        Triste aliquid statuere. Ouid. Ordonner quelque punition.
    \
        Tabernacula statuere in foro. Liu. Poser et asseoir.
    \
        Aras binas statuit e caespite. Ouid. Elle erigea, etc.
    \
        Crateras magnos statuunt. Virgil. Ils mettent sur table.
    \
        Terminos statuere. Liu. Asseoir et planter bornes.
    \
        Tumulum statuere. Virgil. Eriger.
    \
        Vrbem praeclaram statui. Virgil. J'ay basti et edifié, etc.
    \
        Crateras duos statuam tibi pinguis oliui. Virg. Je te dedieray.
    \
        Statuere statuam alicui. Cic. Luy dresser et eriger une statue en memoire de luy, Eslever.
    \
        Statue contra, aliquem confectum tantis animi corporisque doloribus, etc. Cic. Mets, ou pose le cas que, etc.
    \
        Sublimen medium arriperem, et capite primum in terram statuerem. Terent. Je luy jecteroye la teste contre terre, ou les pieds contremont.
    \
        Statutum est. Cic. Cela est tout arresté.

    Dictionarium latinogallicum > statuo

  • 65 statuo

    stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).
    I.
    Corporeally.
    A.
    To cause to stand, set up, set, station, fix in an upright position.
    1.
    To set up, set in the ground, erect:

    ibi arbores pedicino in lapide statuito,

    Cato, R. R. 18:

    inter parietes arbores ubi statues,

    id. ib.:

    stipites statuito,

    id. ib.:

    palis statutis crebris,

    Varr. R. R. 1, 14 init.:

    pedamenta jacentia statuenda,

    are to be raised, Col. 4, 26:

    pedamentum inter duas vitis,

    Plin. 17, 22, 21, § 194:

    hic statui volo primum aquilam,

    the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:

    signifer, statue signum,

    plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—
    2.
    To plant (rare):

    eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,

    Plin. 17, 22, 35, § 198:

    agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),

    Hor. C. 2, 13, 10.—
    3.
    In gen., to place, set or fix, set up, set forth things or persons.
    a.
    Without specifying the place:

    ollam statuito cum aqua,

    let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):

    crateras magnos statuunt, i. e. on the table,

    Verg. A. 1, 724; so,

    crateras laeti statuunt,

    id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:

    bene lineatam carinam collocavit, v. 42),

    Plaut. Mil. 3, 3, 44:

    nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,

    Liv. 21, 58, 7:

    eo die tabernacula statui passus non est,

    to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:

    aciem quam arte statuerat, latius porrigit,

    Sall. J. 52, 6.—
    b.
    With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):

    statuite hic lectulos,

    Plaut. Pers. 5, 1, 7:

    etiamsi in caelo Capitolium statueretur,

    Cic. Or. 3, 46, 180:

    statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,

    is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:

    tabernacula in foro statuere,

    Liv. 39, 46, 3:

    in principiis statuit tabernaculum,

    Nep. Eum. 7, 1:

    in nostris castris tibi tabernaculum statue,

    Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:

    statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,

    id. 9, 6, 1:

    (sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,

    id. 8, 14, 19:

    sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,

    Tac. A. 2, 83:

    donum deae apud Antium statuitur,

    id. ib. 3, 71:

    pro rigidis calamos columnis,

    Ov. F. 3, 529:

    jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,

    Val. Fl. 3, 653:

    statuere vas in loco frigido,

    Pall. Oct. 22.—Of living beings:

    capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,

    Ter. Ad. 3, 2, 18:

    qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),

    i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:

    patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,

    Cic. Or. 1, 57, 245:

    captivos vinctos in medio statuit,

    Liv. 21, 42, 1:

    ubi primum equus Curtium in vado statuit,

    id. 1, 13, 5:

    quattuor cohortes in fronte statuit,

    id. 28, 33, 12:

    ante se statuit funditores,

    id. 42, 58, 10:

    puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,

    id. 7, 2, 9:

    procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,

    id. 39, 49, 11:

    media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,

    id. 23, 16, 8:

    bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,

    id. 1, 45, 6:

    cum Calchanta circa aram statuisset,

    Val. Max. 8, 11, ext. 6:

    marium si qui eo loci statuisset,

    id. 3, 1, 2 fin.:

    adulescentes ante Caesarem statuunt,

    Tac. A. 4, 8:

    in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,

    id. ib. 3, 45:

    puer quis Ad cyathum statuetur?

    Hor. C. 1, 29, 8:

    tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,

    id. S. 2, 3, 199:

    et statuam ante aras aurata fronte juvencum,

    Verg. A. 9, 627:

    clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,

    Stat. Th. 3, 525.—
    4. a.
    Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:

    siquidem mihi aram et statuam statuis,

    Plaut. As. 3, 3, 122:

    huic statuam statui decet ex auro,

    id. Bacch. 4, 4, 1:

    ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,

    id. Curc. 1, 2, 52:

    eique statuam equestrem in rostris statui placere,

    Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,

    simulacrum alicui statuere,

    Val. Max. 1, 1, 8:

    effigiem,

    Verg. A. 2, 184:

    Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),

    Plin. 34, 5, 10, § 18:

    simulacrum in curia,

    Tac. A. 14, 12:

    quanam in civitate tempium statueretur,

    id. ib. 4, 55:

    se primos templum urbis Romae statuisse,

    id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:

    nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,

    Ov. P. 4, 8, 31:

    templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,

    id. M. 14, 128:

    super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,

    Cic. Leg. 2, 26, 66:

    victimas atque aras diis Manibus statuentes,

    Tac. A. 3, 2:

    statuitque aras e cespite,

    Ov. M. 7, 240:

    statuantur arae,

    Sen. Med. 579:

    aeneum statuerunt tropaeum,

    Cic. Inv. 2, 23, 69:

    monumentum,

    id. ib. § 70; so,

    in alio orbe tropaea statuere,

    Curt. 7, 7, 14;

    so,

    Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:

    princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,

    Plin. 7, 60, 60, § 213:

    a miliario in capite Romani fori statuto,

    id. 3, 5, 9, § 66:

    carceres eo anno in Circo primum statuti,

    Liv. 8, 20, 1:

    quo molem hanc immanis equi statuere?

    Verg. A. 2, 150:

    multo altiorem statui crucem jussit,

    Suet. Galb. 9:

    obeliscam,

    Plin. 36, 9, 14, § 71:

    at nunc disturba quas statuisti machinas,

    Plaut. Ps. 1, 5, 137:

    incensis operibus quae statuerat,

    Nep. Milt. 7, 4:

    si vallum statuitur procul urbis illecebris,

    Tac. A. 4, 2:

    castra in quinto lapide a Carthagine statuit,

    Just. 22, 6, 9.—
    b.
    Poet. and in post-class. prose (rare):

    aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,

    Ov. H. 2, 67:

    statuarque tumulo hilaris et coronatus,

    my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.

    in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,

    Mart. 4, 28, 8.—
    5.
    Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):

    Agamemnon tres ibi urbes statuit,

    Vell. 1, 1, 2:

    urbem quam statuo vestra est,

    Verg. A. 1, 573:

    urbom praeclaram,

    id. ib. 4, 655:

    Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,

    Prop. 3, 11 (4, 10), 21:

    ibi civitatem statuerunt,

    Just. 23, 1; so,

    licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),

    Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:

    nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,

    Stat. S. 4, 5, 12.—
    B.
    To cause to stand still, to stop (rare; cf.

    sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 57:

    et statuit fessos, fessus et ipse, boves,

    Prop. 4 (5), 9, 4:

    famuli hoc modo statuerunt aquas,

    Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—
    C.
    To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).
    II.
    Trop.
    A.
    To establish, constitute (= constituo).
    1.
    Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:

    statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,

    Plaut. Rud. 3, 2, 6:

    exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,

    Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:

    ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,

    Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:

    in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,

    id. ib. 2, 3, 90, §

    210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,

    Just. 8, 7, 14:

    documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,

    Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—
    2.
    Jus statuere, to establish a principle or relation of law:

    ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,

    Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:

    si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,

    if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:

    si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,

    equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —
    3.
    In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):

    (Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,

    Cic. Rep. 2, 14, 26:

    hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,

    id. Tull. 15, 36:

    ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,

    Sen. Ep. 79, 10:

    vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,

    Liv. 29, 37, 2:

    novos statuere fines,

    id. 42, 24, 8:

    neque eos quos statuit terminos observat,

    id. 21, 44, 5:

    quibus rebus cum pax statuta esset,

    Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:

    sedesque ibi statuentibus,

    id. 18, 5, 11.—
    4.
    With double acc., to constitute, appoint, create:

    Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,

    Cic. Att. 14, 1, a, 2:

    telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,

    Hor. S. 2, 2, 130:

    de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,

    Plin. 14, 6, 8, § 59:

    praefectus his statuitur Andragoras,

    Just. 21, 4, 5.—
    B.
    To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.
    1.
    Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.
    (α).
    With dat.:

    diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,

    that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:

    statui mihi tum modum et orationi meae,

    imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:

    non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,

    by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:

    cupidinibus statuat natura modum,

    Hor. S. 1, 2, 111:

    quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?

    Val. Max. 9, 2 pr.:

    modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),

    Plin. 28, 15, 61, § 216:

    modum nuptiarum sumptibus statuerunt,

    Just. 21, 4, 5:

    timori quem meo statuam modum?

    Sen. Thyest. 483;

    and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,

    id. Herc. Fur. 206. —
    (β).
    With gen.:

    honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,

    Cic. Sull. 17, 48:

    ipse modum statuam carminis,

    Ov. Tr. 1, 11, 44:

    errorisque sui sic statuisse modum,

    Prop. 3, 12 (4, 11), 36:

    modum statuunt fellis pondere denarii,

    they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—
    2.
    Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:

    hanc tu condicionem statuis Gaditanis,

    Cic. Balb. 10, 25:

    providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,

    id. Rab. Post. 6, 15:

    alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,

    id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:

    pacis legem universae Graeciae statuit,

    Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:

    statutis condicionibus,

    Just. 6, 1, 3:

    omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,

    id. 18, 5, 14. —
    3.
    Finem, to assign or put an end to, make an end of:

    haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,

    Ter. Hec. 1, 2, 21:

    et finem statuit cuppedinis atque timoris,

    Lucr. 6, 25:

    cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,

    Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,

    terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,

    Stat. S. 3, 1, 180:

    cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,

    since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—
    4.
    Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:

    quae probast mers, pretium ei statuit,

    Plaut. Mil. 3, 1, 132:

    numquam avare pretium statui arti meae,

    Ter. Heaut. prol. 48:

    statuit frumento pretium,

    Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:

    ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,

    Liv. 45, 42, 7:

    pretium statuit (i. e. vecturae et sali),

    id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—
    5.
    Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):

    statutus est comitiis dies,

    Liv. 24, 27, 1:

    diem patrando facinori statuerat,

    id. 35, 35, 15:

    multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,

    Sall. C. 36, 2:

    dies insidiis statuitur,

    id. J. 70, 3:

    ad tempus locumque colloquio statuendum,

    Liv. 28, 35, 4:

    subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,

    Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:

    observans quem statuere diem,

    Mart. 4, 54, 6:

    noctem unam poscit: statuitur nox,

    Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):

    institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,

    Suet. Claud. 42:

    ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,

    Just. 1, 10, 1:

    quaedam (genera) statutum tempus anni habent,

    Plin. 17, 18, 30, § 135:

    fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,

    Curt. 6, 3, 7:

    sacrificium non esse redditum statuto tempore,

    id. 8, 2, 6:

    statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,

    Just. 16, 4, 9:

    cum ad statutam horam omnes convenissent,

    id. 1, 10, 8:

    intra tempus statutum,

    fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—
    6.
    To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:

    Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,

    Ov. P. 2, 7, 29.—
    C.
    To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.
    1.
    Of disputes, differences, questions, etc., between others.
    (α).
    With interrog.-clause:

    ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,

    Cic. Balb. 28, 65:

    eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,

    id. Mil. 2, 4:

    in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,

    id. Verr. 1, 16, 47:

    vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,

    id. Caecin. 27, 77:

    decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,

    id. Quint. 4, 17:

    magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,

    id. Off. 3, 17, 70:

    mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,

    id. Mil. 6, 15:

    semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,

    Liv. 42, 23:

    nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,

    decide, dictate, id. 44, 22:

    nondum statuerat conservaret eum necne,

    Nep. Eum. 11, 2:

    statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,

    Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —
    (β).
    With de:

    ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,

    Cic. Att. 16, 16, B, 8:

    et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,

    id. ib. 4, 2, 4:

    ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,

    Liv. 42, 22:

    si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,

    id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:

    cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,

    Sall. C. 52, 17:

    satis visum de Vestilia statuere,

    to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:

    jus statuendi de procuratoribus,

    id. ib. 12, 54:

    facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,

    id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:

    eorum qui de se statuebant humabantur corpora,

    Tac. A. 6, 29.—
    (γ).
    With de and abl. and interrog.-clause:

    si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,

    Cic. Balb. 8, 22.—
    (δ).
    With contra:

    consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,

    Cic. Or. 10, 34. —
    (ε).
    With indef. obj., usu. a neutr. pron.:

    utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?

    Cic. Fl. 12, 27:

    dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,

    id. Mur. 30, 62:

    eoque utrique quod statuit contenti sunt,

    Caes. B. C. 1, 87:

    senatus, ne quid absente rege statueret,

    Liv. 39, 24, 13:

    maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),

    id. 8, 13, 17:

    id ubi in P. Licinio ita statutum est,

    id. 41, 15, 10:

    interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,

    Curt. 8, 14, 43:

    quid in futurum statuerim, aperiam,

    Tac. A. 4, 37:

    utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,

    Suet. Claud. 12;

    qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,

    Sen. Med. 2, 199:

    non ergo quod libet statuere arbiter potest,

    Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:

    earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,

    Cic. Att. 16, 16, C, 11.—
    (ζ).
    With de or super and abl.:

    vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?

    Sall. C. 52, 31:

    nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,

    Suet. Tib. 13:

    ne quid super tanta re absente principe statueretur,

    Tac. H. 4, 9.—
    (η).
    Absol., mostly pass. impers.:

    ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,

    Liv. 8, 14, 1:

    tunc ut quaeque causa erit statuetis,

    id. 3, 53, 10:

    non ex rumore statuendum,

    decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—
    (θ).
    With cognoscere, to examine ( officially) and decide:

    petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,

    Caes. B. G. 1, 19:

    consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,

    Liv. 39, 3, 2:

    missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,

    id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:

    quod causa cognita erit statuendum,

    Dig. 2, 11, 2, § 8.—
    2.
    With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:

    numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,

    Cic. Phil. 2, 12, 30:

    illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,

    id. Mur. 12, 27:

    neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,

    id. de Or. 3, 22, 82:

    ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,

    id. Tull. 5, 12:

    ut statuerem quid esset faciendum,

    id. Att. 7, 26, 3:

    statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,

    id. Ac. 2, 3, 9:

    si habes jam statutum quid tibi agendum putes,

    id. Fam. 4, 2, 4:

    tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,

    id. ib. 5, 8, 4:

    vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,

    Liv. 45, 19, 6:

    quam satis statuerat, utram foveret partem,

    id. 42, 29, 11:

    posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,

    Tac. A. 4, 40:

    statue quem poenae extrahas,

    Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:

    vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,

    Liv. 34, 2, 4:

    proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,

    id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:

    quidquid nos de communi sententia statuerimus,

    Cic. Fam. 4, 1, 2:

    sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,

    Sen. Herc. Fur. 1306.—
    D.
    To decree, order, prescribe.
    1.
    With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:

    eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,

    Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:

    statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,

    id. ib. 2, 2, 71, §

    173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,

    id. ib. 2, 3, 15, §

    38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,

    id. ib. 2, 2, 42, §

    103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,

    id. Phil. 2, 38, 97:

    (Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,

    Tac. A. 14, 28:

    statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,

    id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:

    statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,

    Liv. 23, 16, 6:

    Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,

    Cic. Off. 3, 11, 48:

    statuunt ut fallere custodes tentent,

    Ov. M. 4, 84.—
    2.
    With acc. (post-Aug.):

    remedium statuere,

    to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:

    Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,

    decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):

    sic, di, statuistis,

    Ov. M. 4, 661.—
    3.
    With dat. and acc. (not ante-Aug.):

    eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,

    decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:

    Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,

    decreed, granted, Tac. A. 13, 34:

    biduum criminibus obiciendis statuitur,

    are allowed, id. ib. 3, 13:

    itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,

    Just. 12, 4, 8:

    ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,

    Stat. Th. 6, 300:

    non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,

    id. ib. 7, 219:

    statuere alicui munera,

    Val. Fl. 2, 566.—
    4.
    With dat. and interrog.-clause:

    cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,

    Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:

    ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,

    Liv. 7, 28, 8.—
    5.
    In partic., of punishment, etc., to decree, measure out, inflict.
    (α).
    With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):

    considerando... in utra (lege) major poena statuatur,

    Cic. Inv. 2, 49, 145:

    poenam statui par fuisse,

    Tac. A. 14, 49:

    qui non judicium, sed poenam statui videbant,

    id. ib. 11, 6:

    eadem poena in Catum Firmium statuitur,

    id. ib. 6, 31:

    senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,

    Suet. Caes. 14;

    so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,

    Liv. 39, 55, 3; cf.

    also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,

    Tac. A. 14, 48.— Absol.:

    non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),

    Tac. A. 3, 70.—
    (β).
    With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:

    obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,

    Caes. B. G. 1, 20:

    fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,

    Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:

    res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,

    Sall. C. 52, 3:

    qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,

    Ov. P. 2, 2, 119:

    si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,

    Just. 2, 15, 10.—
    (γ).
    With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):

    in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,

    Tac. A. 6, 24 (18).—
    (δ).
    De capite, to pass sentence of death:

    legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,

    Cic. Rep. 2, 36, 61.—
    E.
    Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;

    freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,

    Cic. Prov. Cons. 5, 10:

    P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,

    id. Mil. 9, 24:

    statuerat excusare,

    to decline the office, id. Lig. 7, 21:

    cum statuissem scribere ad te aliquid,

    id. Off. 1, 2, 4:

    quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,

    id. Verr. 2, 1, 1, § 1:

    se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,

    id. ib. 2, 5, 40, §

    105: nam statueram in perpetuum tacere,

    id. Fam. 4, 4, 4:

    statueram... nihil de illo dicere,

    id. Fragm. Clod. 1, 1:

    statueram recta Appia Romam (i. e. venire),

    id. Att. 16, 10, 1:

    Pompeius statuerat bello decertare,

    Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:

    triumphare mense Januario statuerat,

    id. 39, 15:

    immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,

    id. 39, 48:

    rex quamquam dissimulare statuerat,

    id. 42, 21:

    opperiri ibi hostium adventum statuit,

    id. 42, 54, 9:

    ut statuisse non pugnare consules cognitum est,

    id. 2, 45, 9:

    exaugurare fana statuit,

    id. 1, 55, 2:

    Delphos mittere statuit,

    id. 1, 56, 5:

    eos deducere in agros statuerunt,

    id. 40, 38, 2:

    tradere se, ait, moenia statuisse,

    id. 8, 25, 10:

    Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,

    id. 7, 37, 4:

    statuit sic adfectos hosti non obicere,

    id. 44, 36, 2:

    sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,

    Vell. 1, 12, 2:

    statui pauca disserere,

    Tac. H. 4, 73:

    amoliri juvenem specie honoris statuit,

    id. A. 2, 42:

    statuerat urbem novam condere,

    Curt. 4, 8, 1:

    statuerat parcere urbi conditae a Cyro,

    id. 7, 6, 20:

    rex statuerat inde abire,

    id. 7, 11, 4:

    Alexander statuerat ex Syria petere Africam,

    id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,

    statutum habere cum animo ac deliberatum,

    to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:

    caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,

    id. Phil. 3, 7, 29.—
    F.
    To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).
    1.
    With acc. and inf.
    a.
    In gen.:

    senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,

    Cic. Phil. 12, 5, 12:

    statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,

    id. Verr. 2, 3, 35, § 81:

    quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,

    id. ib. 2, 3, 62, §

    144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?

    id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:

    is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,

    id. Pis. 13, 29:

    tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?

    id. Verr. 2, 3, 58, § 133:

    si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,

    we were sure, id. Quint. 30, 92:

    non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,

    id. Verr. 2, 3, 90, § 211:

    hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,

    assume, id. Off. 3, 6, 28:

    cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,

    had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:

    quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,

    id. Planc. 21, 51:

    quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,

    id. Fam. 5, 13, 1:

    hoc anno statuit temporis esse satis,

    Ov. F. 1, 34:

    nolim statuas me mente maligna id facere,

    Cat. 67, 37.— So with sic:

    velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,

    Cic. Fam. 7, 33 fin.:

    ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,

    I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:

    quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,

    id. ib. 64, 135:

    sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,

    id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:

    ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,

    Cic. Att. 1, 5, 4:

    qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,

    id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:

    si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,

    that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:

    quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,

    id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—
    b.
    Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):

    cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,

    Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:

    quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?

    id. Quint. 24, 76:

    ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

    id. Off. 3, 16, 67:

    Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,

    Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:

    hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,

    Cic. Prov. Cons. 6, 14:

    quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?

    id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,

    hoc si ita statuetis,

    id. ib. 16, 47.—
    c.
    Esp. with gerund.-clause.
    (α).
    To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:

    tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?

    did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §

    103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,

    id. Fam. 5, 2, 10:

    statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,

    id. Sest. 10, 24:

    Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,

    Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:

    ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,

    acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —
    (β).
    To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:

    manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,

    Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:

    ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,

    id. Fam. 5, 2, 1:

    statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,

    id. Clu. 6, 16:

    Caesar statuit exspectandam classem,

    Caes. B. G. 3, 14:

    non expectandum sibi statuit dum, etc.,

    id. ib. 1, 11:

    quod eo tempore statuerat non esse faciendum,

    id. B. C. 3, 44:

    statuit sibi nihil agitandum,

    Sall. J. 39, 5:

    Metellus statuit alio more bellum gerendum,

    id. ib. 54, 5:

    Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,

    Nep. Alcib. 10, 2:

    sororis filios tollendos statuit,

    Just. 38, 1.—
    2.
    With ut:

    si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),

    Cic. Caecin. 24, 69:

    ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),

    id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:

    cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,

    Cic. Mur. 14, 32.—
    3.
    With two acc. (= duco, existimo):

    omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,

    regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:

    Anaximenes aera deum statuit,

    id. N. D. 10, 26:

    voluptatem summum bonum statuens,

    id. Off. 1, 2, 5:

    video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,

    id. Sest. 69, 144:

    si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,

    id. Lael. 11, 38:

    Hieronymus summum bonum statuit non dolere,

    id. Fin. 2, 6, 19:

    noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,

    id. Leg. 3, 2, 5:

    decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,

    Tac. A. 12, 7:

    optimum in praesentia statuit reponere odium,

    id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):

    vidistis senem... statutum, ventriosum?

    Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):

    Dei,

    Lact. 2, 16, 14:

    Parcarum leges ac statuta,

    id. 1, 11, 14:

    statuta Dei et placita,

    id. 7, 25, 8.

    Lewis & Short latin dictionary > statuo

  • 66 Modell

    Modell, exemplar. exemplum (ein Vorbild, Muster, nach dem ein Kunstwerk gemacht wird, z.B. exemplar muri: u. exemplar e gypso factum: u. exemplum operis [eines Bauwerks]: exemplum animale, ein lebendiges Modell, nach dem der Maler malt). – simulacrum (eine Nachbildung, ein Abbild von etw, z.B. templi Veneris). – ein M. von etw. angeben, alcis rei modum formamque demonstrare: das M. von etw. nehmen, exemplum sumere ab alqa re.

    deutsch-lateinisches > Modell

  • 67 Original

    Original, a) übh.: *exemplum primum (Urtext, Urbild). – *verba scriptoris ipsa (der Urtext). – chirogrăphum (eigene Handschrift eines Verfassers als Brief oder Buch). – autogrăphum (eigene Handschrift als Schrift, Spät.). – exemplum. exemplar (Muster, Vorbild übh., z.B. picturae). – ein lebendiges O., exemplum animale: etwas nach einem O. bilden, alqd ad exemplum exprimere: vom O. abkommen, ab archetypo labi et decĭdere. – b) Person oder Sache, wie sie in der Wirklichkeit ist oder war, durch verus umschrieben, z.B. Sokrates im O., Socrates verus. – c) Person, die nicht nachahmt, durch meus, tuus, suus, z.B. ich ziehe dich als O. vor, te malo esse tuum: O. sein, ex se fertilem esse: O. sein in etwas, per se invenisse alqd.

    deutsch-lateinisches > Original

  • 68 exemplar

    exemplar, āris, n. (exemplum), I) (nach exemplum no. I): A) die Abschrift, Kopie, Cic.: testamenti, Plin. ep. – B) in ethischer Hinsicht, das Ebenbild, Abbild, Cic. u. Plin. – II) (nach exemplum no. III) das Muster = das Vorbild, Modell, Cic. u.a. – Nbf. exemplāre, is, n., Lucr. 2, 124.

    lateinisch-deutsches > exemplar

  • 69 affero

    adfĕro (affĕro), ferre, attŭli (adtŭli), allātum (adlātum) - tr. -    - inf. passif arch. adferrier, Plaut. Aul. 571. [st1]1 [-] apporter, porter à, porter vers.    - candelabrum Romam adferre, Cic. Verr. 4, 64: apporter un candélabre à Rome.    - Socrati orationem adferre, Cic. de Or. 1, 231: apporter un discours à Socrate.    - scyphos ad praetorem adferre, Cic Verr. 4, 32: apporter des coupes au préteur.    - tamquam vento adlatae naves, Liv. 44, 20, 7: vaisseaux pour ainsi dire apportés par le vent.    - afferre se (afferri), Virg.: se rendre, se diriger, s'avancer.    - afferre pedem, Cat.: se rendre, se diriger, s'avancer.    - aliquid ad aliquem (alicui) adferre: apporter qqch à qqn.    - adferre litteras ad aliquem (adferre litteras alicui), Cic.: apporter une lettre à qqn.    - nimium raro nobis abs te litterae adferuntur, Cic. Att. 1, 9, 1: on m'apporte trop rarement des lettres de toi.    - nuntium alicui adferre, Cic. Amer. 19: apporter une nouvelle à qqn.    - adfertur ei de quarta nuntius, Cic. Phil. 13, 19: on lui apporte la nouvelle concernant la quatrième légion.    - crebri ad eum rumores adferebantur, Caes. BG. 2, 1, 1: des bruits fréquents lui parvenaient.    - ego jussero cadum unum vini veteris a me adferrier, Plaut. Aul. 571: je te ferai porter de chez moi un tonneau de vin vieux. [st1]2 [-] apporter une nouvelle, annoncer.    - quietae res ex Volscis adferebantur, Liv. 6, 30, 7: on annonçait que les Volsques se tenaient tranquilles.    - quicquid huc erit a Pompeio adlatum, Cic. Fam. 7, 17, 5: toutes les nouvelles qu'on apportera ici de Pompée.    - nuntiarunt caedem consulis adlatam aegre tulisse regem, Liv. 22, 37, 2: ils annoncèrent que le roi avait supporté avec peine la nouvelle de la mort du consul.    - alii majorem adferentes tumultum nuntii occurrunt, Liv. 27, 33, 1: d'autres messagers se présentent à lui, apportant la nouvelle d'un trouble plus grand (plus alarmant).    - cum mihi de Q. Hortensii morte esset adlatum, Cic. Br. 1: comme la nouvelle m'avait été apportée de la mort d'Hortensius.    - adferre + prop. inf.: annoncer que, rapporter que.    - ita Caelius ad illam adtulit se aurum quaerere, Cic. Cael. 53: Caelius lui annonça qu'il cherchait de l'or.    - nuntii adferebant male rem gerere Darium, Nep. Milt. 3, 3: les messagers annonçaient que Darius n'était pas heureux dans son expédition.    - novos hostes consilia cum veteribus jungere haud incertis auctoribus Romam est adlatum, Liv. 4, 45, 3: on annonça à Rome de source certaine que de nouveaux ennemis faisaient cause commune avec les anciens.    - pro comperto adtulit Achmos statuisse progredi, Liv. 35, 29, 9: il annonça comme une nouvelle certaine que les Achéens avaient décidé de marcher de l'avant.    - adferre ut + subj.: apporter l’ordre de.    - ab Carthagine adlatum est ut Hasdrubal in Italiam exercitum duceret, Liv. 23, 27, 9: de Carthage l'ordre vint qu'Hasdrubal conduisît son armée en Italie. [st1]3 [-] porter sur, porter contre.    - vim alicui adferre, Cic. Pomp. 39: faire violence à qqn.    - manus alienis bonis adferre, Cic. Off. 2, 54: porter la main sur les biens d'autrui.    - manus alicui adferre, Cic. Quinct. 85: se livrer à des actes de violence sur qqn.    - beneficio suo manus adfert, Sen. Ben. 2, 5, 3: il enlève à son bienfait tout son prix.    - adferre sibi manus, Cic.: se tuer de sa propre main. [st1]4 [-] apporter en plus; apporter à mettre à.    - ita ut, quantum tuis operibus diuturnitas detrahet, tantum adferat laudibus, Cic. Marc. 12: en sorte que, tout ce que le temps enlèvera à ton oeuvre, il l'ajoutera à ta gloire.    - adferre non minus ad dicendum auctoritatis quam facultatis, Cic. Mur. 4: apporter à sa plaidoirie non moins d'autorité que de talent.    - quicquid ad rem publicam adtulimus, Cic. Off. 1, 155: quels que soient les services que j'ai rendus à l'état. [st1]5 [-] apporter (une preuve, un exemple, une raison); alléguer, dire.    - testimonium adferre: produire un témoignage.    - argumentum adferre: apporter une preuve.    - exemplum adferre: donner un exemple.    - rationem adferre: donner une raison.    - rationes, cur hoc ita sit, afferre, Cic. Fin. 5: expliquer pourquoi il en est ainsi.    - ad ea quae dixi, adfer si quid habes, Cic. Att. 7, 9, 4: en réponse à ce que je t'ai dit, donne-moi ce que tu sais.    - aliquid (multa) adferre, cur (quamobrem): apporter un argument, beaucoup d'arguments pour prouver que.    - quid adferre potest, quamobrem voluptas sit summum bonum? Cic. de Or. 3, 78: quel argument peut-il apporter pour prouver que le plaisir est le souverain bien?    - cur credam, adferre possum, Cic. Tusc. 1, 70: je puis donner la raison de ma croyance.    - quid adferri potest cur non casu id evenerit? Cic. Div. 2: comment peut-on prouver que cela n'est pas dû au hasard?    - adfer, quem Fabiano possis praeponere, Sen. Ep. 100, 9: cite qui tu pourrais préférer à Fabianus.    - avec quod, ce fait que: firmissimum hoc adferri videtur, cur deos esse credamus, quod... Cic. Tusc. 1, 30: la preuve la plus forte, à ce qu'il semble, qu'on produise pour justifier la croyance en l'existence des dieux, c'est que...    - avec prop. inf.: adfers in extis cor non fuisse, Cic. Div. 2, 36: tu dis que dans les entrailles de la victime le coeur manquait. [st1]6 [-] apporter, occasionner; contribuer à, aider à.    - delectationem, dolorem, luctum, metum, spem: apporter du plaisir, de la douleur, le deuil, la crainte, l'espoir.    - adferre pacem, bellum, Cic. Phil. 6, 17: apporter la paix, la guerre.    - cladem populo Romano, multas alicui lacrimas adferre, Cic. Nat. 2, 8: être la cause d'un désastre pour le peuple romain, de bien des larmes pour qqn.    - videri proelium defugisse magnum detrimentum adferebat, Caes. BC. 1, 82, 2: paraître avoir esquivé la bataille causait un grand préjudice.    - negat diuturnitatem temporis ad beate vivendum aliquid adferre, Cic. Fin. 2, 87: il prétend que la durée ne contribue en rien au bonheur de la vie.    - hic numerus nihil adfert aliud nisi ut... Cic. Or. 170: ce rythme ne contribue à rien d'autre qu'à faire que...    - quid loci natura adferre potest, ut... Cic. Fat. 8: quelle influence déterminante le climat peut-il avoir, pour faire que... ? [st1]7 [-] rapporter, produire, rendre.    - agri fertiles, qui multo plus adferunt, quam acceperunt, Cic. Off. 1, 15: les terres fertiles qui produisent beaucoup plus de grain qu'on ne leur en a confié.    - talis ager post longam desidiam laetas segetes affert, Col. 2: une telle terre, après un long repos, produit une abondante moisson.    - plantae sinapis prima hieme translatae plus cymae vere adferunt, Col. 11: les pieds de sénevé, transplantés au commencement de l'hiver, produisent au printemps une cime plus développée.    - au fig. magnum proventum poetarum annus hic attulit, Plin. Ep. 1, 13: cette année a produit une abondante moisson de poètes.
    * * *
    adfĕro (affĕro), ferre, attŭli (adtŭli), allātum (adlātum) - tr. -    - inf. passif arch. adferrier, Plaut. Aul. 571. [st1]1 [-] apporter, porter à, porter vers.    - candelabrum Romam adferre, Cic. Verr. 4, 64: apporter un candélabre à Rome.    - Socrati orationem adferre, Cic. de Or. 1, 231: apporter un discours à Socrate.    - scyphos ad praetorem adferre, Cic Verr. 4, 32: apporter des coupes au préteur.    - tamquam vento adlatae naves, Liv. 44, 20, 7: vaisseaux pour ainsi dire apportés par le vent.    - afferre se (afferri), Virg.: se rendre, se diriger, s'avancer.    - afferre pedem, Cat.: se rendre, se diriger, s'avancer.    - aliquid ad aliquem (alicui) adferre: apporter qqch à qqn.    - adferre litteras ad aliquem (adferre litteras alicui), Cic.: apporter une lettre à qqn.    - nimium raro nobis abs te litterae adferuntur, Cic. Att. 1, 9, 1: on m'apporte trop rarement des lettres de toi.    - nuntium alicui adferre, Cic. Amer. 19: apporter une nouvelle à qqn.    - adfertur ei de quarta nuntius, Cic. Phil. 13, 19: on lui apporte la nouvelle concernant la quatrième légion.    - crebri ad eum rumores adferebantur, Caes. BG. 2, 1, 1: des bruits fréquents lui parvenaient.    - ego jussero cadum unum vini veteris a me adferrier, Plaut. Aul. 571: je te ferai porter de chez moi un tonneau de vin vieux. [st1]2 [-] apporter une nouvelle, annoncer.    - quietae res ex Volscis adferebantur, Liv. 6, 30, 7: on annonçait que les Volsques se tenaient tranquilles.    - quicquid huc erit a Pompeio adlatum, Cic. Fam. 7, 17, 5: toutes les nouvelles qu'on apportera ici de Pompée.    - nuntiarunt caedem consulis adlatam aegre tulisse regem, Liv. 22, 37, 2: ils annoncèrent que le roi avait supporté avec peine la nouvelle de la mort du consul.    - alii majorem adferentes tumultum nuntii occurrunt, Liv. 27, 33, 1: d'autres messagers se présentent à lui, apportant la nouvelle d'un trouble plus grand (plus alarmant).    - cum mihi de Q. Hortensii morte esset adlatum, Cic. Br. 1: comme la nouvelle m'avait été apportée de la mort d'Hortensius.    - adferre + prop. inf.: annoncer que, rapporter que.    - ita Caelius ad illam adtulit se aurum quaerere, Cic. Cael. 53: Caelius lui annonça qu'il cherchait de l'or.    - nuntii adferebant male rem gerere Darium, Nep. Milt. 3, 3: les messagers annonçaient que Darius n'était pas heureux dans son expédition.    - novos hostes consilia cum veteribus jungere haud incertis auctoribus Romam est adlatum, Liv. 4, 45, 3: on annonça à Rome de source certaine que de nouveaux ennemis faisaient cause commune avec les anciens.    - pro comperto adtulit Achmos statuisse progredi, Liv. 35, 29, 9: il annonça comme une nouvelle certaine que les Achéens avaient décidé de marcher de l'avant.    - adferre ut + subj.: apporter l’ordre de.    - ab Carthagine adlatum est ut Hasdrubal in Italiam exercitum duceret, Liv. 23, 27, 9: de Carthage l'ordre vint qu'Hasdrubal conduisît son armée en Italie. [st1]3 [-] porter sur, porter contre.    - vim alicui adferre, Cic. Pomp. 39: faire violence à qqn.    - manus alienis bonis adferre, Cic. Off. 2, 54: porter la main sur les biens d'autrui.    - manus alicui adferre, Cic. Quinct. 85: se livrer à des actes de violence sur qqn.    - beneficio suo manus adfert, Sen. Ben. 2, 5, 3: il enlève à son bienfait tout son prix.    - adferre sibi manus, Cic.: se tuer de sa propre main. [st1]4 [-] apporter en plus; apporter à mettre à.    - ita ut, quantum tuis operibus diuturnitas detrahet, tantum adferat laudibus, Cic. Marc. 12: en sorte que, tout ce que le temps enlèvera à ton oeuvre, il l'ajoutera à ta gloire.    - adferre non minus ad dicendum auctoritatis quam facultatis, Cic. Mur. 4: apporter à sa plaidoirie non moins d'autorité que de talent.    - quicquid ad rem publicam adtulimus, Cic. Off. 1, 155: quels que soient les services que j'ai rendus à l'état. [st1]5 [-] apporter (une preuve, un exemple, une raison); alléguer, dire.    - testimonium adferre: produire un témoignage.    - argumentum adferre: apporter une preuve.    - exemplum adferre: donner un exemple.    - rationem adferre: donner une raison.    - rationes, cur hoc ita sit, afferre, Cic. Fin. 5: expliquer pourquoi il en est ainsi.    - ad ea quae dixi, adfer si quid habes, Cic. Att. 7, 9, 4: en réponse à ce que je t'ai dit, donne-moi ce que tu sais.    - aliquid (multa) adferre, cur (quamobrem): apporter un argument, beaucoup d'arguments pour prouver que.    - quid adferre potest, quamobrem voluptas sit summum bonum? Cic. de Or. 3, 78: quel argument peut-il apporter pour prouver que le plaisir est le souverain bien?    - cur credam, adferre possum, Cic. Tusc. 1, 70: je puis donner la raison de ma croyance.    - quid adferri potest cur non casu id evenerit? Cic. Div. 2: comment peut-on prouver que cela n'est pas dû au hasard?    - adfer, quem Fabiano possis praeponere, Sen. Ep. 100, 9: cite qui tu pourrais préférer à Fabianus.    - avec quod, ce fait que: firmissimum hoc adferri videtur, cur deos esse credamus, quod... Cic. Tusc. 1, 30: la preuve la plus forte, à ce qu'il semble, qu'on produise pour justifier la croyance en l'existence des dieux, c'est que...    - avec prop. inf.: adfers in extis cor non fuisse, Cic. Div. 2, 36: tu dis que dans les entrailles de la victime le coeur manquait. [st1]6 [-] apporter, occasionner; contribuer à, aider à.    - delectationem, dolorem, luctum, metum, spem: apporter du plaisir, de la douleur, le deuil, la crainte, l'espoir.    - adferre pacem, bellum, Cic. Phil. 6, 17: apporter la paix, la guerre.    - cladem populo Romano, multas alicui lacrimas adferre, Cic. Nat. 2, 8: être la cause d'un désastre pour le peuple romain, de bien des larmes pour qqn.    - videri proelium defugisse magnum detrimentum adferebat, Caes. BC. 1, 82, 2: paraître avoir esquivé la bataille causait un grand préjudice.    - negat diuturnitatem temporis ad beate vivendum aliquid adferre, Cic. Fin. 2, 87: il prétend que la durée ne contribue en rien au bonheur de la vie.    - hic numerus nihil adfert aliud nisi ut... Cic. Or. 170: ce rythme ne contribue à rien d'autre qu'à faire que...    - quid loci natura adferre potest, ut... Cic. Fat. 8: quelle influence déterminante le climat peut-il avoir, pour faire que... ? [st1]7 [-] rapporter, produire, rendre.    - agri fertiles, qui multo plus adferunt, quam acceperunt, Cic. Off. 1, 15: les terres fertiles qui produisent beaucoup plus de grain qu'on ne leur en a confié.    - talis ager post longam desidiam laetas segetes affert, Col. 2: une telle terre, après un long repos, produit une abondante moisson.    - plantae sinapis prima hieme translatae plus cymae vere adferunt, Col. 11: les pieds de sénevé, transplantés au commencement de l'hiver, produisent au printemps une cime plus développée.    - au fig. magnum proventum poetarum annus hic attulit, Plin. Ep. 1, 13: cette année a produit une abondante moisson de poètes.
    * * *
        Affero, pen. corr. affers, attuli, pen. cor. allatum, pen. prod. afferre. Apporter.
    \
        Afferre ad os cibum manu. Plin. Porter la viande au bec, Appasteler.
    \
        Afferre se aliquo. Virgil. S'approcher, ou Venir en quelque lieu.
    \
        Quod ab ipso allatum est, sibi esse id relatum putet. Terent. On luy a faict de tel pain soupe.
    \
        Negat Epicurus diuturnitatem temporis ad beate viuendum aliquid afferre. Ci. Proficter, ou servir de quelque chose.
    \
        Nihil afferunt quo iucundius viuamus. Cic. Ne nous aident en rien pour vivre plus joyeusement.
    \
        Afferre aliquid ad remp. Cic. Aider, Proficter quelque chose au commun.
    \
        Afferre aliquid ad communem fructum. Cic. Aider, et porter aucun profict aux hommes.
    \
        Afferre, pro eo quod est nuntiare. Cic. Attulerunt, Caesarem iter habere Capuam. Ils ont apporté les nouvelles que Cesar, etc.
    \
        Afferre ad aliquem. Cic. Rapporter et dire à aucun.
    \
        Nihil afferunt, qui in re gerendaversari senectutem negant. Cic. Ils ne dient ou alleguent rien à propos, Ils n'ont raisons qui vaillent.
    \
        An aetatem afferret? Cic. S'excusera il sur l'aage? Alleguera il l'aage pour excuse?
    \
        Ad ea quae dixi affer, siquid habes. Cic. Apporte, Ameine, Allegue quelque chose à l'encontre de ce que j'ay dict.
    \
        Afferre crimen in iudicium. Cic. Proposer un cas de crime à l'encontre de quelcun.
    \
        Afferre ad defensionem. Cic. Alleguer pour sa defense.
    \
        Communes vtilitates in medium afferre. Cic. Communiquer, Mettre en commun.
    \
        Afferre accessionem. Cic. Accroistre et augmenter.
    \
        Adiumentum alicui ad aliquam rem. Cic. L'aider à faire quelque chose.
    \
        AEs alienum attulit mihi haec res. Cic. M'a endebté.
    \
        Amaritudinem. Plin. Faire amer.
    \
        Animum vacuum ad scribendum. Cic. Avoir l'esprit delivre quand on se met à escrire.
    \
        Animum alicui. Cic. Donner courage, L'encourager.
    \
        Argumentum afferunt, quod, etc. Plin. Ils le prouvent par ceste raison, que, etc.
    \
        Authoritatem. Plin. Cic. Donner reputation et authorité, Faire qu'on soit plus estimé.
    \
        Calamitatem et cladem. Cic. Apporter dommage irreparable.
    \
        Causam. Terent. Alleguer raison pourquoy.
    \
        Causam. Cic. Bailler occasion.
    \
        Causam mortis. Cic. Donner occasion de mort.
    \
        Causam quoniam. Plin. Causam afferentes, quoniam in Thessalia, etc. Disants que c'estoit pour cause et raison que, etc.
    \
        Quum attulisset nullam causam quae istam, etc. Cic. Veu qu'il ne scavoit dire cause vallable qui, etc.
    \
        Commutationem voluntatis. Cic. Faire changer de volunte.
    \
        Compertum. Liu. Rapporter pour certain, Apporter certaines nouvelles.
    \
        Confidentiam. Caelius ad Cic. Donner hardiesse et asseurance.
    \
        Coniecturam. Cic. Donner quelque enseigne et argument, Donner conjecture.
    \
        Consecutionem voluptatis. Cic. Donner jouyssance de volupté.
    \
        Consilium alicui. Cic. Donner conseil.
    \
        Consolationem alicui malo. Cic. Donner confort en quelque adversité.
    \
        Constantiam. Cic. Donner constance.
    \
        Consuetudinem seruiendi liberae ciuitati. Cic. L'accoustumer à son obeissance.
    \
        Contemptionem ad omnes. Caesar. Faire mespriser de touts, et qu'on n'en tienne compte.
    \
        Crimen falsum alicui. Cic. Imposer crime à aucun.
    \
        Cumulum aliquem artibus aliorum. Cic. Donner quelque accroissement.
    \
        Curam. Cic. Donner soulci, Mettre en soulci.
    \
        Delectationem. Cic. Donner plaisir.
    \
        Dentes in dominum. Varro. Mordre son maistre.
    \
        Desperationem. Caesar. Mettre en desespoir.
    \
        Detrimentum. Caesar. Cic. Porter dommage.
    \
        Difficultatem alicui rei vel homini. Cic. Rendre une chose malaisee à faire, Donner empeschement.
    \
        Dolorem capitis. Plin. Causer, ou faire douleur de teste.
    \
        Dubitationem. Cic. Mettre en doubte.
    \
        Egestatem alicui. Cic. Mettre en povreté.
    \
        Errorem animis. Cic. Faire errer.
    \
        Excusationem. Cic. Alleguer excusation.
    \
        Exemplum. Plin. Alleguer exemple.
    \
        Exilium. Cic. Causer bannissement, Estre cause de bannissement.
    \
        Expectationem. Quintil. Mettre en attente.
    \
        Facultatem. Cic. Apporter commodité.
    \
        Affertur fama. Liu. On apporte nouvelles, On fait courir le bruit, Le bruit est.
    \
        Neque vlla de eius reditu fama ferebatur. Caesar. Il n'en estoit aucun bruit, On n'en parloit aucunnement.
    \
        Fastidium alicui. Cic. Apporter desgoustement, Desgouster.
    \
        Fastidia cibo affert haec res. Colum. Elle desgouste.
    \
        Fidem alicui rei. Liuius. Faire foy de quelque chose, Faire croire quelque chose.
    \
        Fiduciam. Caesar. Donner asseurance.
    \
        Finem tributorum. Cic. Mettre fin.
    \
        Florem afferre dicuntur arbores. Colum. Porter fleur.
    \
        Hilaritatem, vel iucunditatem, aut laetitiam. Pli. Cic. Mettre en joye, Resjouir.
    \
        Honorem. Plin. Faire ou porter honneur.
    \
        Iacturam. Colum. Porter dommage, ou perte.
    \
        Incrementum. Cic. Donner accroissement.
    \
        Inertiam alicui. Cic. Faire paresseux et nonchalant.
    \
        Initium morbi. Celsus. Causer le commencement de la maladie.
    \
        Interitum. Cic. Apporter la mort et destruction ou ruine.
    \
        Laborem. Cic. Donner peine et travail.
    \
        Lachrymas alicui. Cic. Luy apporter grand dueil.
    \
        Laetitiam alicui. Cic. Le resjouir.
    \
        Languorem alicui. Cic. Le faire paresseux et nonchalant.
    \
        Laudem alicui. Cic. Apporter loz ou louange.
    \
        Leuationem. Cic. Donner allegeance.
    \
        Literas. Cic. Apporter lettres à aucun.
    \
        Luctum alicui. Cic. Causer, ou Apporter dueil.
    \
        Manus alicui. Cic. Mettre la main sur luy, Le battre.
    \
        Manus sibi. Plancus ad Ciceronem. Se deffaire soymesme, Se tuer.
    \
        Manus bonis alienis. Cic. Prendre, Ravir les biens d'autruy.
    \
        Manus vulneribus. Cic. Renouveler les douleurs.
    \
        Medicinam. Cic. Porter medecine.
    \
        Memoriam. Cic. Faire souvenir.
    \
        Metum alicui. Cic. Faire paour.
    \
        Molestiam. Cic. Faire, ou Donner ennuy et fascherie.
    \
        Moram alicui rei. Cic. Empescher et retarder.
    \
        Morbum alicui. Plaut. Faire malade.
    \
        Mortem vno ictu. Cic. Tuer tout d'un coup.
    \
        Motum animis. Cic. Esmouvoir les cueurs.
    \
        Munus Reip. Cic. Faire un bien et profict à la republique.
    \
        Necessitatem. Cic. Contraindre.
    \
        Neruos et industriam. Cic. Employer sa force et son esprit, ou son industrie.
    \
        Necem. Plin. Faire mourir. Vide NEX.
    \
        Nuntium. Cic. Apporter nouvelle.
    \
        Obliuionem tristitiae. Plin. Faire oublier.
    \
        Obscuritatem orationi. Cic. Obscurcir.
    \
        Odium. Plin. Faire hair, Engendrer haine.
    \
        Odium quod in ipsum attulerant. Cic. La haine dont ils estoyent venuz garnis à l'encontre de luy.
    \
        Odium maius affert mihi haec res, quam etc. Cela me desplaist plus, ou Me porte plus d'ennuy et de desplaisir, que etc.
    \
        Offensionem. Cic. Faire desplaisir, Offenser.
    \
        Magnam haec res illis offensionem ad omnes attulit. Caesar. Cela les mist fort en la malegrace de touts.
    \
        Opem alicui. Terent. Aider.
    \
        Opinionem populo. Cic. Mettre les gents en opinion.
    \
        Pacem animis. Cic. Mettre en repos d'esprit.
    \
        Pacem ad aliquam. Plaut. Apporter paix.
    \
        Pauorem. Plin. Faire paour, Donner crainte.
    \
        Pedem. Catul. Venir.
    \
        Periculum. Caelius ad Ciceronem. Mettre en danger.
    \
        Perniciem. Cic. Porter dommage, ou malencontre.
    \
        Perturbationem rerum. Brutus ad Ciceronem. Mettre en trouble et desarroy.
    \
        Pestem. Cic. Apporter grand'malencontre.
    \
        Pestilentiam. Plin. Amener la peste.
    \
        Pondus. Cic. Permagnum pondus affert beneuolentia erga illum. L'amor qu'il ha envers luy fait beaucoup, Cela y aide fort.
    \
        Quaestionem. Cic. Quaestionem attulerunt poetae, quidnam esset illud, etc. Ont mis en doubte, Ont doubté, Ont demandé.
    \
        Rationem quoniam, et Rationes cur. Plin. Donner, ou Alleguer raison, Prouver par raison.
    \
        Religionem afferre alicui. Cic. Mettre quelcun en scrupule de conscience.
    \
        Repulsam attulit haec res. Cic. Cela a esté cause que j'ay esté refusé et esconduict.
    \
        Requiem. Ouid. Donner, ou apporter repos.
    \
        Affertur rumoribus spes. Cic. Le commun bruit donne esperance.
    \
        Afferuntur rumores ad eum. Caesar. On luy rapporte.
    \
        Salutem. Caesar. Cic. Sauver.
    \
        Satietatem. Cic. Saouler.
    \
        Scientiam. Cic. Affert vetustas incredibilem scientiam. Apporte et donne congnoissance si grande, qu'on ne scauroit croire.
    \
        Seditiones. Cic. Mettre en dissention.
    \
        Sententiam. Cic. Dire son opinion.
    \
        Solicitudinem affert haec res. Plancus ad Ciceronem. Engendre un soulci.
    \
        Solatium. Cic. Donner soulas.
    \
        Somnum. Cic. quod et somnum inducere, et Conciliare somnum dicitur. Faire dormir.
    \
        Spem. Cic. Donner esperance.
    \
        Splendorem voci. Plin. Esclarcir la voix, Faire la voix clere et nette.
    \
        Sumptum alicui. Cic. Faire coustange à un autre.
    \
        Suppetias. Plaut. Donner secours.
    \
        Suspicionem. Cic. Donner souspecon.
    \
        Tabem gregi. Colum. Faire devenir en chartre et seicher.
    \
        Taedium. Liu. Fascher, Ennuyer, Attedier.
    \
        Terrorem. Id est Terrere. Liuius. Espovanter, Faire paour, et frayeur.
    \
        Terrores ad aliquem. Cic. Rapporter choses qui sont à craindre, et qui font paour.
    \
        Testimonium. Caesar. Prouver, Bailler preuve.
    \
        Torporem. Plin. Faire appesantir et eslourdir.
    \
        Vim. Cic. Faire violence.
    \
        Vim afferre virgini. Cic. Violer, Prendre par force.
    \
        Vim vitae et corpori. Cic. Se tuer.
    \
        Vim et celeritatem afferre. Cic. Donner force et vistesse.
    \
        Vim in docendo. Cic. Contraindre à croire.
    \
        Afferre vim, pro Cogere. Cic. Contraindre, Forcer.
    \
        Affert aliam vitam haec dies. Terent. Requiert tresestroictement.
    \
        Vtilitatem aliquam. Quintil. Apporter quelque profict.
    \
        Affertur, Impersonale. Liu. Les nouvelles sont venues que, etc.

    Dictionarium latinogallicum > affero

  • 70 assumo

    assumo (adsumo), ĕre, sumpsi, sumptum - tr. - [st2]1 [-] prendre (pour nourriture), manger, absorber; prendre, s'approprier, se donner. [st2]2 [-] prendre sur soi, se charger de, s'attribuer, s'arroger. [st2]3 [-] prendre en plus, ajouter.    - assumere in exemplum, Quint.: prendre pour exemple.    - assumere sibi artem, Cic.: se choisir un métier.    - aliquem socium assumere: prendre qqn pour allié.    - assumere sibi aliquid: s’arroger qqch., prétendre à qqch.    - in societatem consilii aliquem assumere, Liv. 2, 4, 2: associer qqn à un projet.
    * * *
    assumo (adsumo), ĕre, sumpsi, sumptum - tr. - [st2]1 [-] prendre (pour nourriture), manger, absorber; prendre, s'approprier, se donner. [st2]2 [-] prendre sur soi, se charger de, s'attribuer, s'arroger. [st2]3 [-] prendre en plus, ajouter.    - assumere in exemplum, Quint.: prendre pour exemple.    - assumere sibi artem, Cic.: se choisir un métier.    - aliquem socium assumere: prendre qqn pour allié.    - assumere sibi aliquid: s’arroger qqch., prétendre à qqch.    - in societatem consilii aliquem assumere, Liv. 2, 4, 2: associer qqn à un projet.
    * * *
        Assumo, assumis, pe. pro. assumpsi, assumptum, assumere. Prendre à soy, quasi recueillir.
    \
        Assumere copiam dicendi cum iure ciuili. Cic. Mesler l'art oratoire avec le droict civil, ou en user.
    \
        Generum assumere. Plin. Prendre un gendre.
    \
        Noctis assumere aliquantum. Cic. Obscurcir son langage.
    \
        Voluptatem. Cic. Prendre ses plaisirs.
    \
        Assumere aliquem. Horat. Le mener avec soy, Le prendre pour compaignon.
    \
        Assumere aliquem in consilium. Plin. iunior. Appeler et prendre quelcun à son conseil, Se conseiller à luy.
    \
        Assumere in societatem. Liu. Prendre à compaignon, Associer autruy à soy.
    \
        Assumere aliquem in nomen. Plin. iunior. Recevoir aucun à porter son nom, et à estre de sa famille.
    \
        In exemplum operis aliquem sibi assumere. Quint. Prendre exemple et patron sur quelcun pour faire comme luy.
    \
        Assumere oratores dicuntur, quum quid afferunt quod faciat ad ostendendam propositionem. Cic. Ramener pour aider à leur propos.
    \
        Assumere sibi. Cic. S'attribuer beaucoup.
    \
        Assumere suae laudi. Cic. Adjouster à sa louange.
    \
        Assumere, pro Esitare et cibum sumere. Celsus. Prendre viande, Manger.
    \
        Assumere semel die epulas. Cels. Manger une fois le jour.

    Dictionarium latinogallicum > assumo

  • 71 compono

    compono (conpono), ĕre, posŭi, positum    - tr. et qqf. intr. [st2]1 [-] mettre ensemble, réunir, rapprocher (un objet d'un autre). [st2]2 [-] apparier, mettre aux prises, confronter, opposer, comparer (en plaçant côte à côte les deux objets). [st2]3 [-] mettre en réserve, serrer. [st2]4 [-] coucher, abaisser, mettre au repos; ensevelir (mettre en tas les cendres), enterrer. [st2]5 [-] arranger, disposer avec art, orner, organiser, régler, modeler, préparer, façonner. [st2]6 [-] fixer, convenir de, se mettre d'accord, s'entendre. [st2]7 [-] apaiser, calmer, rapprocher, réconcilier. [st2]8 [-] composer (un tout), combiner, former, bâtir, élever, édifier; imaginer, ourdir. [st2]9 [-] composer, rédiger, écrire.    - componere aliquem cum aliquo: mettre aux prises qqn avec qqn.    - componere aliquem alicui: comparer qqn à qqn.    - alicui se componere (componi): s’affronter avec qqn.    - bellum componere: terminer la guerre par un traité, conclure la paix.    - proditionem componere: concerter une trahison.    - insidias componere, Tib.: tendre un piège.    - componere se spondâ, Virg.: s'étendre sur un lit.    - oculos componere, Val.-Fl.: baisser les yeux.    - componere amicos, Hor. S. 1, 5, 29: réconcilier des amis.    - compositum inter eos erat ut: il était convenu entre eux que.    - composito, ex (de) composito: selon ce qui a été convenu.    - componere pacem cum aliquo: conclure la paix avec qqn.    - componere se ad exemplum alicujus: se modeler sur qqn.    - poema componere: composer un poème.
    * * *
    compono (conpono), ĕre, posŭi, positum    - tr. et qqf. intr. [st2]1 [-] mettre ensemble, réunir, rapprocher (un objet d'un autre). [st2]2 [-] apparier, mettre aux prises, confronter, opposer, comparer (en plaçant côte à côte les deux objets). [st2]3 [-] mettre en réserve, serrer. [st2]4 [-] coucher, abaisser, mettre au repos; ensevelir (mettre en tas les cendres), enterrer. [st2]5 [-] arranger, disposer avec art, orner, organiser, régler, modeler, préparer, façonner. [st2]6 [-] fixer, convenir de, se mettre d'accord, s'entendre. [st2]7 [-] apaiser, calmer, rapprocher, réconcilier. [st2]8 [-] composer (un tout), combiner, former, bâtir, élever, édifier; imaginer, ourdir. [st2]9 [-] composer, rédiger, écrire.    - componere aliquem cum aliquo: mettre aux prises qqn avec qqn.    - componere aliquem alicui: comparer qqn à qqn.    - alicui se componere (componi): s’affronter avec qqn.    - bellum componere: terminer la guerre par un traité, conclure la paix.    - proditionem componere: concerter une trahison.    - insidias componere, Tib.: tendre un piège.    - componere se spondâ, Virg.: s'étendre sur un lit.    - oculos componere, Val.-Fl.: baisser les yeux.    - componere amicos, Hor. S. 1, 5, 29: réconcilier des amis.    - compositum inter eos erat ut: il était convenu entre eux que.    - composito, ex (de) composito: selon ce qui a été convenu.    - componere pacem cum aliquo: conclure la paix avec qqn.    - componere se ad exemplum alicujus: se modeler sur qqn.    - poema componere: composer un poème.
    * * *
        Compono, componis, penul. prod. composui, compositum, penul. corr. componere. Terent. Assembler et entasser, Mettre ensemble.
    \
        Aciem componere. Tacitus. Disposer, Ordonner.
    \
        Antidotum ex variis et inter se contrariis effectibus componere. Quintil. Faire, Composer.
    \
        Componere et delibuere capillos. Cic. Ajancer, Peigner, Ordonner, Accoustrer.
    \
        Exercitum pugnae componere. Tacit. Ordonner pour combatre.
    \
        Labra labellis compono. Lucilius. Je baise.
    \
        Latus suum alicui componere. Propert. Se coucher aupres.
    \
        Manus manibus componere. Virgil. Mettre mains sur mains.
    \
        Manus alicui componere. Silius. Combatre main à main avec aucun.
    \
        Membra defessa componere. Virgil. Se reposer.
    \
        Mores componere. Ouid. Reigler.
    \
        Oculos componere. Valer. Flac. Fermer.
    \
        Puluinar componere. Ouid. Accoustrer le chevet.
    \
        Componere res suas. Sallust. Mettre en ordre.
    \
        Componere et constituere Rempub. Cic. Ordonner.
    \
        Thalamis se componere. Virgil. Se coucher au lict.
    \
        Ita se componebat, vt, etc. Tacitus. Il se maintenoit de sorte que, etc.
    \
        Componi ad Senatus reuerentiam. Plin. iunior. Se contraindre de tenir gravité pour la reverence du senat.
    \
        Componere se alicui. Silius. Luy livrer le combat.
    \
        Togam componere. Horat. Ajancer.
    \
        Componere vitem in brachia. Colum. Laisser croistre la vigne en grandes branches comme en treille.
    \
        Vultus componere. Ouidius. Accoustrer, et comme farder son visaige.
    \
        Componere vultus suos ad alium. Ouid. Regarder attentivement la contenance d'un autre, et se conformer à luy.
    \
        Ad exemplum se componere. Quintil. Faire comme on voit faire à un autre.
    \
        Componere, Finire: vt Componere bellum, contentiones, controuersias. Caesar. Liu. Appaiser, Y mettre fin.
    \
        Componere diem dicitur Vesper. Virgil. Finir.
    \
        Discordias componere aduersus aliquem. Tacit. Accorder.
    \
        Fluctus componere. Virgil. Appaiser, Accoyer, ou Accoiser.
    \
        Pugnantia componere. Horat. Assembler, Accorder.
    \
        Cum bona gratia aliquid componere inter aliquos. Terentius. Accorder, Appoincter.
    \
        Amicos auersos componere. Horat. Mettre d'accord.
    \
        Gentem componere. Sil. Mettre en paix.
    \
        Componere pacem alicui cum altero. Plaut. Mettre d'accord.
    \
        Tumultum componere. Lucan. Appaiser, Pacifier.
    \
        Componere et transigere. Pli. Appoincter, Chevir avec aucun.
    \
        Sententia componere aliquid inter aliquos. Plaut. Les mettre d'accord.
    \
        Compone hoc de argento, de reliquo videro. Cic. Accorde cela que je dy de cest argent, etc.
    \
        Componere animos. Cic. Animos nostros ratio componat. Que raison reigle et modere noz esprits.
    \
        Animum componere ad aliquos casus. Valer. Flac. Disposer.
    \
        Componere mentem. Cels. Appaiser et moderer l'esprit ou cerveau d'un homme troublé.
    \
        Componere dicta cum factis. Sallust. Rapporter les parolles aux faicts, Comparer.
    \
        Componere, pro Comparare. Virgil. Sic paruis componere magna solebam. Accomparager.
    \
        Aliquos inter se componi. Quintil. Estre mis teste à teste pour se combatre ensemble.
    \
        Componere societatem cum latronibus. Sallust. S'associer avec.
    \
        Componere pretio. Sall. Composer avec aucun pour quelque pris.
    \
        Componere sicut vulgo vsurpatur, pro Scribere: vt Componere historiam. Plin. iunior. Composer et escrire par ordre.
    \
        Amores componere. Ouid. Escrire livres d'amourettes.
    \
        Casus alicuius componere. Ouid. Descrire les fortunes d'aucun.
    \
        Literas alieno nomine componere. Liu. Contrefaire lettres.
    \
        Ordinem rei gerendae componere. Liu. Mettre ordre en quelque affaire.
    \
        Testimonium componere. Cic. Bastir et ordonner. Quaedam exemplaria legunt testamentum.
    \
        Verba componere manu. Ouid. Mettre par escript.
    \
        Componere et coagmentare verba. Cic. Assembler.
    \
        Versus in ossa componere. Tibul. Mettre l'epitaphe d'un trespassé.
    \
        Componere pocula de luto. Tibul. Faire.
    \
        Componere itinera. Cic. Ordonner de son chemin.
    \
        Componere vrbem. Virgil. Edifier, Bastir.
    \
        Componere fallacias. Plaut. Machiner et controuver ou inventer finesses.
    \
        Blanditias componere. Tibul. Contrefaire.
    \
        Insidias alicui componere. Tibul. Machiner.
    \
        Componere, quod Galli confrontare dicunt. Tacit. Accita quippe Epicharis, et cum indice composita. Confrontee.

    Dictionarium latinogallicum > compono

  • 72 reduco

    rĕdūco, ĕre, dūxi, ductum - tr. - [st2]1 [-] ramener, faire revenir, rappeler. [st2]2 [-] ramener à soi, ramener en arrière, retirer. [st2]3 [-] ramener (à tel ou tel état), faire passer (à tel ou tel état); réduire à, amener à, diminuer, restreindre.    - aliquem de (ab) exsilio reducere: rappeler qqn d'exil, ramener qqn d'exil.    - reductus (ab exsilio): ramené d'exil.    - reducere ad aliquem, Cic. Off. 3, 22, 86: ramener auprès de qqn.    - reduci in carcerem, Cic. Att. 4, 6, 2: être ramené en prison.    - reducere uxorem, Ter. Hec. 3, 3, 31: prendre femme à nouveau, se remarier (pour un homme).    - regem reducere: ramener un roi sur le trône.    - reliquas omnes munitiones ab ea fossa pedes quadringentos reduxit, Caes. BG. 7, 72: il ramena à quatre cents pieds la distance entre ce fossé et les autres fortifications.    - turres reducere, Caes. BG. 7, 24: ramener les tours.    - reducere aliquem domum: ramener qqn chez lui, accompagner qqn jusque chez lui.    - legiones reduci jussit, Caes. BC. 3, 46: il fit retirer les légions.    - aliquem reducere in gratiam cum aliquo: réconcilier qqn avec qqn.    - reducere aliquem ad officium: rappeler qqn à son devoir, faire rentrer qqn dans son devoir.    - reducere in memoriam gravissimi luctûs, Plin. Ep. 3, 10, 2: [ramener (qqn) dans la mémoire d'un deuil très cruel] = rappeler un deuil si cruel, remettre en mémoire un deuil très cruel.    - reducere ejusmodi exemplum, Plin. Ep. 4, 29, 3: rétablir une punition de ce genre.    - reducere LX pondo panis e modio, Plin. 18, 7, 10, § 54: tirer d'un boisseau 60 livres de pain.    - reducere corpus sensim ad maciem, Plin. 24, 8, 30, § 46: amener insensiblement le corps à la maigreur.
    * * *
    rĕdūco, ĕre, dūxi, ductum - tr. - [st2]1 [-] ramener, faire revenir, rappeler. [st2]2 [-] ramener à soi, ramener en arrière, retirer. [st2]3 [-] ramener (à tel ou tel état), faire passer (à tel ou tel état); réduire à, amener à, diminuer, restreindre.    - aliquem de (ab) exsilio reducere: rappeler qqn d'exil, ramener qqn d'exil.    - reductus (ab exsilio): ramené d'exil.    - reducere ad aliquem, Cic. Off. 3, 22, 86: ramener auprès de qqn.    - reduci in carcerem, Cic. Att. 4, 6, 2: être ramené en prison.    - reducere uxorem, Ter. Hec. 3, 3, 31: prendre femme à nouveau, se remarier (pour un homme).    - regem reducere: ramener un roi sur le trône.    - reliquas omnes munitiones ab ea fossa pedes quadringentos reduxit, Caes. BG. 7, 72: il ramena à quatre cents pieds la distance entre ce fossé et les autres fortifications.    - turres reducere, Caes. BG. 7, 24: ramener les tours.    - reducere aliquem domum: ramener qqn chez lui, accompagner qqn jusque chez lui.    - legiones reduci jussit, Caes. BC. 3, 46: il fit retirer les légions.    - aliquem reducere in gratiam cum aliquo: réconcilier qqn avec qqn.    - reducere aliquem ad officium: rappeler qqn à son devoir, faire rentrer qqn dans son devoir.    - reducere in memoriam gravissimi luctûs, Plin. Ep. 3, 10, 2: [ramener (qqn) dans la mémoire d'un deuil très cruel] = rappeler un deuil si cruel, remettre en mémoire un deuil très cruel.    - reducere ejusmodi exemplum, Plin. Ep. 4, 29, 3: rétablir une punition de ce genre.    - reducere LX pondo panis e modio, Plin. 18, 7, 10, § 54: tirer d'un boisseau 60 livres de pain.    - reducere corpus sensim ad maciem, Plin. 24, 8, 30, § 46: amener insensiblement le corps à la maigreur.
    * * *
        Reduco, reducis, pen. prod. reduxi, reductum, reducere. Suet. Remener, ou Ramener, Reconduire, Reconvoyer.
    \
        In viam reducere. Plaut. Radresser, Remettre en bon chemin.
    \
        Amicitiam errantem reducere. Plin. iun. La remettre sus et en estat.
    \
        Amorem scelerum reduxit. Lucan. Il a ramené et remis en avant, etc.
    \
        Animum alicuius ad misericordiam reducere. Terent. L'esmouvoir à pitié, Le reduire à misericorde.
    \
        Ad colorem reducere cicatrices. Plin. Leur faire revenir la couleur, Les reduire à, etc.
    \
        In pristinam concordiam distractos reducere. Balbus Ciceroni. Remettre en paix comme ils estoyent paravant, Les raccorder.
    \
        Exemplum reducere. Plin. iun. Remettre en avant.
    \
        In gratiam reducere. Cic. Remettre en grace.
    \
        Libertatem reuocare ac reducere. Plin. iun. Ramener liberté.
    \
        Ad maciem reducere obesum corpus. Plin. L'amaigrir.
    \
        In memoriam reducere. Cic. Ramentevoir, Remettre en memoire.
    \
        Intermissum iam diu morem reducere. Plin. iun. Raccoustumer une chose, Ramener une coustume.
    \
        Passus reducere. Valer. Flac. Reculer.
    \
        Ad planum reducere cicatrices. Plin. Les guarir tellement que la place soit aussi haulte que l'autre chair, et aussi unie.
    \
        Ad salutem reducere aliquem medicina. Cic. Le guarir, et remettre en santé.
    \
        Nemo haec ita interpretetur, tanquam reducam liberalitatem, et fraenis arctioribus reprimam. Sene. Comme si je vouloye restraindre et refrener ou retirer la bride à liberalité.

    Dictionarium latinogallicum > reduco

  • 73 suppono

    suppōno (subpōno), ĕre, pŏsŭi, pŏsĭtum [sub + pono] - tr. - [st2]1 [-] mettre dessous (sous), placer dessous (sous). [st2]2 [-] subordonner, soumettre. [st2]3 [-] (suppono = substituo) substituer, mettre à la place de. [st2]4 [-] substituer frauduleusement, falsifier, supposer (donner pour authentique, en trompant). [st2]5 [-] Lucr. supposer, faire une hypothèse. [st2]6 [-] (suppono = subjungo) mettre à la suite, ajouter, annexer. [st2]7 [-] mettre après, estimer moins.    - supponere aliquid alicui rei: mettre une chose sous une autre chose.    - anitum ova gallinis saepe subponimus, Cic. Nat. 2: nous faisons souvent couver des oeufs de canes par des poules.    - agresti fano subponere pecus, Ov.: mettre le troupeau à l'abri sous un sanctuaire champêtre.    - supponere tauros jugo, Ov.: mettre des taureaux sous le joug.    - falcem maturis aristis supponere, Virg. G. 1: mettre la faucille aux pieds des épis mûrs (= moissonner).    - suppositus feris, Sen.: exposé aux bêtes féroces.    - supponere aliquem alicui (aliquem in locum alicujus): mettre qqn à la place de qqn d'autre.    - in eorum locum supponere coepit cives Romanos, Cic.: il commença à mettre à leur place des citoyens romains.    - Selenium, quae erae meae supposita est parva, Plaut.: Sélénie qui, toute petite, a été supposée la fille de ma maîtresse.    - meliorem quam ego sum suppono tibi, Plaut.: je te donne, à ma place, un homme meilleur que moi.    - me tibi supposui, Pers. 5, 36: je me suis mis sous ta tutelle.    - supponere puerum, Plaut.: faire une substitution d'enfant.    - testamenta (falsa) supponere: produire de faux testaments (supposer des testaments).    - ingenio suo supponere, Ov.: soumettre à son génie.    - operae nostrae fides amicorum supponitur,Cic. Rosc. Am.: la fidélité de nos amis supplée à nos efforts.    - supponere stannum pro argento, Suet. Vit.: substituer de l'étain à de l'argent.    - supponere aliquem tumulo (terrae, humo...), Ov.: enterrer qqn.    - huic generi Hermagoras partes quattuor supposuit, Cic. Inv. 1: Hermagoras rattache quatre espèces à ce genre.    - si eam rationem supposuissemus quo usi sunt, Cic.: si nous avions ajouté la raison qu'ils ont donnée.    - supponere exemplum epistolae, Cic.: joindre la copie d'une lettre.    - Latio supponere Samon, Ov. F. 6, 48: préférer le Latium à Samos.    - supposivi, Plaut. = supposui.
    * * *
    suppōno (subpōno), ĕre, pŏsŭi, pŏsĭtum [sub + pono] - tr. - [st2]1 [-] mettre dessous (sous), placer dessous (sous). [st2]2 [-] subordonner, soumettre. [st2]3 [-] (suppono = substituo) substituer, mettre à la place de. [st2]4 [-] substituer frauduleusement, falsifier, supposer (donner pour authentique, en trompant). [st2]5 [-] Lucr. supposer, faire une hypothèse. [st2]6 [-] (suppono = subjungo) mettre à la suite, ajouter, annexer. [st2]7 [-] mettre après, estimer moins.    - supponere aliquid alicui rei: mettre une chose sous une autre chose.    - anitum ova gallinis saepe subponimus, Cic. Nat. 2: nous faisons souvent couver des oeufs de canes par des poules.    - agresti fano subponere pecus, Ov.: mettre le troupeau à l'abri sous un sanctuaire champêtre.    - supponere tauros jugo, Ov.: mettre des taureaux sous le joug.    - falcem maturis aristis supponere, Virg. G. 1: mettre la faucille aux pieds des épis mûrs (= moissonner).    - suppositus feris, Sen.: exposé aux bêtes féroces.    - supponere aliquem alicui (aliquem in locum alicujus): mettre qqn à la place de qqn d'autre.    - in eorum locum supponere coepit cives Romanos, Cic.: il commença à mettre à leur place des citoyens romains.    - Selenium, quae erae meae supposita est parva, Plaut.: Sélénie qui, toute petite, a été supposée la fille de ma maîtresse.    - meliorem quam ego sum suppono tibi, Plaut.: je te donne, à ma place, un homme meilleur que moi.    - me tibi supposui, Pers. 5, 36: je me suis mis sous ta tutelle.    - supponere puerum, Plaut.: faire une substitution d'enfant.    - testamenta (falsa) supponere: produire de faux testaments (supposer des testaments).    - ingenio suo supponere, Ov.: soumettre à son génie.    - operae nostrae fides amicorum supponitur,Cic. Rosc. Am.: la fidélité de nos amis supplée à nos efforts.    - supponere stannum pro argento, Suet. Vit.: substituer de l'étain à de l'argent.    - supponere aliquem tumulo (terrae, humo...), Ov.: enterrer qqn.    - huic generi Hermagoras partes quattuor supposuit, Cic. Inv. 1: Hermagoras rattache quatre espèces à ce genre.    - si eam rationem supposuissemus quo usi sunt, Cic.: si nous avions ajouté la raison qu'ils ont donnée.    - supponere exemplum epistolae, Cic.: joindre la copie d'une lettre.    - Latio supponere Samon, Ov. F. 6, 48: préférer le Latium à Samos.    - supposivi, Plaut. = supposui.
    * * *
        Suppono, supponis, pen. prod. supposui, suppositum, pen. cor. supponere. Columel. Mettre dessoubz.
    \
        Oua supponere gallinis. Varro. Mettre couver une geline.
    \
        Falcem supponere aristis. Virgil. Faucher ou scier les bleds meurs.
    \
        Tumulo supponere aliquem. Ouid. Le mettre dedens le tombeau, Ensevelir, Enterrer.
    \
        Supponere. Cic. Soubmettre.
    \
        Exemplum supponere epistolae. Cic. Escrire au dessoubz.
    \
        Criminibus illis pro rege se supponit reum. Cic. Il veult respondre de la faulte du Roy.
    \
        Vicarium supponere. Cic. Mettre en son lieu un autre.
    \
        Supponere. Terentius. Mettre une chose faulse au lieu d'une vraye, Supposer.

    Dictionarium latinogallicum > suppono

  • 74 exemplar

    exemplar, āris, n. (exemplum), I) (nach exemplum no. I): A) die Abschrift, Kopie, Cic.: testamenti, Plin. ep. – B) in ethischer Hinsicht, das Ebenbild, Abbild, Cic. u. Plin. – II) (nach exemplum no. III) das Muster = das Vorbild, Modell, Cic. u.a. – Nbf. exemplāre, is, n., Lucr. 2, 124.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > exemplar

  • 75 Приводить

    - afferre (exemplum); ducere; adducere (exercitum in Italiam; aliquem ad se domum); perducere; obducere; citare; laudare (aliquem auctorem; aliquem testem); proferre; referre; sistere (victimam ante aras); adigere; subigere (naves ad castellum); (в пример) - sumere (homines notos); exsequi (nomen; numerum); admovere (alicui equum); statuere (aliquem ante oculos); supponere; deportare; pertrahere; applicare (captivum; equum alicui);

    • приведи сюда сестру Анну - Annam huc siste sororem;

    • приводить в порядок - disponere; ordinare; in ordinem redigere; constituere; distinguere; temperare;

    • приводить в беспорядок - turbare; perturbare;

    • приводить в волнение - turbare; excitare;

    • приводить в движение - citare; incitare; pellere; impellere; moliri; percire; torquere; versare; vibrare; agitare; ciere;

    • приводить в доказательство - afferre (argumento);

    • приводить в замешательство - permiscere; turbare; perturbare;

    • приводить в прежнее состояние - reparare;

    • приводить в изумление - obstupefacere;

    • приводить в исполнение - agere; exigere; expedire; patrare; perficere;

    • приводить в какое-либо состояние - afficere; referre;

    • приводить в оправдание - causari;

    • приводить в сильное движение, волнение - permovere;

    • приводить в соприкосновение - contaminare;

    • приводить в состояние окоченения - obstupefacere;

    • приводить в ужас - terrere; perterrere;

    • приводить в уныние - frangere;

    • привести что-л. в качестве доказательства - sumere aliquid argumenti loco;

    • приводить в пример - in exemplum adducere; statuere exemplum in aliquem, in aliquo;

    Большой русско-латинский словарь Поляшева > Приводить

  • 76 exemplar

    exemplar, āris, (exemplare, is, Lucr. 2, 124, v. Lachm. ad h. l.), n. [exemplum].
    I.
    A transcript, copy.
    A.
    Prop.: tibi earum (litterarum) exemplar misi, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 31, 6; Cic. Att. 4, 5, 1:

    liber in exemplaria transcriptus mille,

    Plin. Ep. 4, 7, 2; Gell. 7, 20, 6:

    testamenti,

    Plin. Ep. 10, 75, 4:

    tabulae exemplar, quod apographon vocant,

    a copy, Plin. 35, 11, 40, § 125:

    epistolae,

    Vulg. 1 Esdr 4, 11 al.—
    B.
    Trop., an image, likeness, impression:

    verum amicum qui intuetur, tamquam exemplar aliquod intuetur sui,

    Cic. Lael. 7, 23:

    sunt et alia ingenii ejus exemplaria,

    Plin. 35, 10, 36, § 74.—
    II.
    A pattern, model, exemplar, original, an example (class.):

    eam speciem, quae semper est eadem, intuebitur, atque id sibi proponet exemplar... videndum, utrum sit imitatus exemplar, etc. (corresp. to exemplum),

    Cic. Univ. 2; cf.:

    ad imitandum mihi propositum exemplar illud est (corresp. to exemplum),

    id. Mur. 31, 66:

    utile proposuit nobis exemplar Ulixen,

    Hor. Ep. 1, 2, 18:

    reliqui disseruerunt, sine ullo certo exemplari formaque rei publicae,

    Cic. Rep. 2, 11:

    M. Catoni, quo omnes, qui iisdem rebus studemus, quasi exemplari ad industriam virtutemque ducimur,

    id. ib. 1, 1:

    Falcula exemplar antiquae religionis,

    id. Caecin. 10, 28; so,

    vitae prioris,

    Plin. Ep. 2, 1, 7; cf.:

    Cornuto quid in omni genere ad exemplar antiquitatis expressius?

    id. ib. 5, 15, 3:

    dumtaxat, rerum magnarum parva potest res Exemplare dare,

    Lucr. 2, 124:

    respicere exemplar vitae morumque,

    Hor. A. P. 317:

    decipit exemplar vitiis imitabile, etc.,

    id. Ep. 1, 19, 17:

    Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi,

    id. ib. 2, 1, 58:

    si ad exemplar primi libri bellum Siculum perscripsisset,

    Quint. 10, 1, 89; Tac. A. 15, 23:

    adulatorii dedecoris apud posteros,

    id. ib. 6, 32:

    quas (epulas) a Tigellino paratas ut exemplar referam, ne, etc.,

    example, id. ib. 15, 37:

    fac secundum exemplar,

    Vulg. Exod. 25, 40:

    juxta exemplar,

    id. ib. 26, 30. —In plur.:

    vos exemplaria Graeca Nocturnā versate manu, versate diurnā,

    models, Hor. A. P. 268.

    Lewis & Short latin dictionary > exemplar

  • 77 pono

    pōno, pŏsŭi (Plaut. posīvi), pŏsĭtum, 3 (old form of perf. POSEIVEI, Inscr. Orell. 3308:

    posivi,

    Plaut. Ps. 5, 1, 35: posivimus, id. Fragm. ap. Prisc. p. 898 P.:

    posiverunt, Cato, R. R. praef. 1: posiveris,

    id. ib. 4, 1; Plaut. Trin. 1, 2, 108: POSIER unt, Inscr. Orell. 5061:

    POSIT, contr. from posivit,

    ib. 71; 732; 1475; 3087 al.; part. perf. sync. postus, a, um, Lucr. 1, 1059; 3, 87; 6, 965), v. a. [for posno, posino, from old prep. port, = proti, pros, and sino; cf.: porricio, pollingo, etc., and v. pro, sino], to put or set down a person or thing, to put, place, set, lay, etc. (syn.: colloco, statuo); constr. with acc. alone, or with in and abl., or with adv. of place; sometimes with in and acc., or absol.; v. infra.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    tabulas in aerario ponere,

    Caes. B. C. 3, 108:

    castra,

    to pitch, id. ib. 1, 65 fin.:

    castra iniquo loco,

    id. ib. 1, 81:

    milia passuum tria ab eorum castris castra ponit,

    id. B. G. 1, 22 fin.: qui indicabantur, in senatu sunt positi, Cic. Fragm. ap. Quint. 9, 3, 50:

    tabulas obsignatas in publico,

    Cic. Fl. 9, 21:

    sejuges in Capitolio aurati a P. Cornelio positi,

    Liv. 38, 35, 4:

    tyrannicidae imago in gymnasio ponatur,

    Quint. 7, 7, 5; cf. id. 1, 7, 12:

    collum in Pulvere,

    Hor. C. 4, 6, 11; cf.:

    artus in litore ponunt,

    Verg. A. 1, 173; and with simple abl.:

    saxo posuit latus,

    Val. Fl. 4, 378:

    in curulibus sellis sese posuerunt,

    seated themselves, Flor. 1, 13.—With in and acc.: hodierno die primum longo intervallo in possessionem libertatis pedem ponimus, Cic. Phil. 3, 11, 28 B. and K. (Klotz, possessione):

    Cyzici in Prytaneum vasa aurea mensae unius posuit,

    Liv. 41, 20, 7 Weissenb. ad loc.:

    stipes erat, quem... in flammam triplices posuere sorores,

    Ov. M. 8, 452:

    omnia pone feros in ignes,

    id. R. Am. 719:

    oleas in solem,

    Cato, R. R. 7:

    coronam in caput,

    Gell. 3, 15, 3.—With sub and abl.:

    pone sub curru nimium propinqui,

    Hor. C. 1, 22, 21:

    fundamenta,

    Vulg. 1 Esd. 6, 3:

    ubi pedem poneret non habebat,

    might set his foot, Cic. Fin. 4, 25, 69:

    genu or genua,

    to bow the knee, to kneel, Ov. F. 2, 438; 5, 507; Curt. 8, 7, 13:

    num genu posuit? num vocem supplicem misit?

    id. 4, 6, 28:

    oculos,

    to cast one's eyes on, Vulg. Jer. 24, 6:

    faciem,

    to turn one's face, id. ib. 42, 15.—
    B.
    In partic.
    1.
    In milit. lang., to place, post, set, station a body of troops:

    ibi praesidium ponit,

    Caes. B. G. 2, 5:

    praesidium ibi,

    id. B. C. 1, 47 fin.:

    legionem tuendae orae maritimae causā,

    id. ib. 3, 34:

    insidias contra aliquem,

    Cic. Agr. 2, 18, 49.—
    2.
    To set up, erect, build (mostly poet.):

    opus,

    Ov. M. 8, 160:

    templa,

    Verg. A. 6, 19:

    aras,

    id. ib. 3, 404:

    tropaeum,

    Nep. Dat. 8, 3; so,

    in inscrr., of erecting monuments of any kind: POSVIT, PONENDVM CVRAVIT (usu. abbreviated P. C.), etc.: columna rostrata quae est Duilio in foro posita,

    in honor of Duilius, Quint. 1, 7, 12.—
    3.
    Hence, poet., to form, fashion works of art:

    Alcimedon duo pocula fecit... Orpheaque in medio posuit,

    Verg. E. 3, 46:

    hic saxo liquidis ille coloribus Sollers nunc hominem ponere, nunc deum,

    Hor. C. 4, 8, 8.—
    4.
    To set, set out, plant trees, etc. ( poet. and in postAug. prose;

    syn.: planto, sero): pone ordine vites,

    Verg. E. 1, 74:

    vitem,

    Col. 4, 1; cf.:

    ille et nefasto te (arbor) posuit die,

    planted thee, Hor. C. 2, 13, 1.—
    5.
    To lay, stake, wager, as a forfeit; to lay down, propose, as a prize: pono pallium;

    Ille suum anulum opposuit,

    Plaut. Curc. 2, 3, 76:

    pocula fagina,

    Verg. E. 3, 36:

    invitat pretiis animos et praemia ponit,

    id. A. 5, 292:

    praemia,

    id. ib. 5, 486:

    praemium,

    Liv. 41, 23, 10.—
    6.
    In business lang., to put out at interest, to loan, to invest (less freq. than collocare): pecuniam in praedio ponere, Cic. Tull. § 15 Orell.; cf.:

    pecuniam apud aliquem,

    id. Verr. 2, 3, 70, § 165:

    dives positis in fenore nummis,

    Hor. A. P. 421:

    pecuniam Quaerit Kalendis ponere,

    id. Epod. 2, 70.—
    7.
    To place, set, appoint a person as a watch or guard, accuser, etc. (less freq. than apponere):

    Dumnorigi custodes ponit, ut, quae agat, scire possit,

    Caes. B. G. 1, 20 fin.:

    custos frumento publico est positus,

    Cic. Fl. 19, 45: alicui accusatorem, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12, 3:

    puer super hoc positus officium,

    Petr. 56, 8.—
    8.
    To serve up, set before one at table (rare for the class. apponere), Cato, R. R. 79; so id. ib. 81:

    posito pavone,

    Hor. S. 2, 2, 23; 2, 4, 14; 2, 6, 64; 2, 8, 91; id. A. P. 422:

    positi Bacchi cornua,

    Ov. A. A. 1, 231:

    vinum,

    Petr. 34, 7:

    calidum scis ponere sumen,

    Pers. 1, 53:

    porcum,

    Mart. 8, 22, 1:

    da Trebio, pone ad Trebium,

    Juv. 5, 135.—
    9.
    To lay aside, take off, put down, lay down, etc. (as clothing, arms, books, the hair or beard, etc., = deponere):

    cum pila ludere vellet tunicamque poneret,

    Cic. Tusc. 5, 20, 60; cf.:

    veste positā,

    id. ib. 1, 47, 113:

    velamina,

    Ov. A. A. 2, 613; cf.:

    velamina de corpore,

    id. M. 4, 345:

    arma,

    Caes. B. G. 4, 37:

    sarcinam,

    Petr. 117, 11:

    barbam,

    Suet. Calig. 5; cf.:

    bicolor positis membrana capillis,

    Pers. 3, 10:

    libros de manibus,

    Cic. Q. Fr. 1, 1, 8, § 23; cf.:

    cum posui librum, et mecum ipse coepi cogitare,

    id. Tusc. 1, 11, 24.—
    10.
    To lay out for the grave:

    toroque Mortua componar, positaeque det oscula frater,

    Ov. M. 9, 503; Verg. A. 2, 644.—Also, to lay in the grave, to bury, inter ( poet. and in post-class. prose;

    syn.: sepelio, condo): corpore posto,

    Lucr. 3, 871:

    te... patriā decedens ponere terrā,

    Verg. A. 6, 508; Ov. F. 5, 480:

    ubi corpus meum positum fuerit,

    Dig. 34, 1, 18 fin.; Inscr. Orell. 4370:

    IN HAC CVPA MATER ET FILIVS POSITI SVNT,

    ib. 4550; 4495:

    HIC POSITVS EST, Inscr. in Boeckh. C. I. Gr. 4156: CINERES,

    Inscr. Orell. 4393; 4489.—
    11.
    Ponere calculum or calculos, transf., to weigh carefully, to ponder, consider:

    si bene calculum ponas,

    Petr. 115, 16:

    examina tecum, omnesque, quos ego movi, in utrāque parte calculos pone,

    Plin. Ep. 2, 19 fin.
    12.
    To arrange, deck, set in order (cf. compono):

    qui suas ponunt in statione comas,

    Ov. A. A. 3, 434:

    quid totiens positas fingis, inepta, comas?

    id. ib. 1, 306; cf. id. H. 4, 77; id. M. 1, 477.—
    13.
    To subdue, calm, allay, quiet:

    quo non arbiter Hadriae Major, tollere seu ponere vult freta,

    Hor. C. 1, 3, 16:

    magnos cum ponunt aequora motus,

    Prop. 4 (5), 14, 31.—Hence, neutr., of the winds, to fall, abate ( poet. and late Lat.):

    cum venti posuere omnisque repente resedit Flatus,

    Verg. A. 7, 27:

    tum Zephyri posuere,

    id. ib. 10, 103:

    simul ac ventus posuit,

    Gell. 2, 30, 2.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to set, place, put, lay a thing anywhere: noenum ponebat rumores ante salutem, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 314 Vahl.):

    pone ante oculos laetitiam senatūs,

    Cic. Phil. 2, 45, 115:

    at te apud eum, di boni! quantā in gratiā posui,

    id. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; 6, 1, 22: ponite me ei (Appio) in gratiā, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 5:

    apud Lentulum ponam te in gratiā,

    Cic. Att. 5, 3, 3 B. and K. (Orell. gratiam):

    se quoque in gratiā reconciliatae pacis ponere,

    Liv. 44, 14, 7:

    in laude positus,

    Cic. Sest. 66, 139:

    aliquem in metu non ponere,

    i. e. not to fear, id. Top. 13, 55:

    virtutum fundamenta in voluptate tamquam in aquā ponere,

    id. Fin. 2, 22, 72; cf. id. Pis. 4, 9:

    aliquid in conspectu animi,

    id. de Or. 3, 40, 161; cf.:

    sub uno aspectu ponere,

    Q. Cic. Petit. Cons. 1, 1: ponendus est ille ambitus, non abiciendus, to lay down gently, i. e. close gracefully, Cic. Or. 59, 199:

    super cor,

    to lay to heart, Vulg. Mal. 2, 2.—With in and acc.:

    te in crimen populo ponat atque infamiam,

    Plaut. Trin. 3, 3, 11.—Elliptically: et quidem cum in mentem venit, ponor ad scribendum, when it occurs to Cœsar, he sets me (i. e. my name) to the Senate's decrees, Cic. Fam. 9, 15, 4.—
    B.
    In partic.
    1.
    Ponere aliquid in aliquā re, to put or place a thing in something, to cause a thing to rest or depend upon:

    credibile non est, quantum ego in consiliis et prudentiā tuā, quantum in amore et fide ponam,

    Cic. Att. 2, 23, 3:

    spem in aliquo,

    id. ib. 6, 1, 11:

    salutis auxilium in celeritate,

    Caes. B. G. 5, 48; cf.:

    spem salutis in virtute,

    id. ib. 5, 34, 2:

    ut in dubio poneret, utrum, etc.,

    regarded as doubtful, doubted, Liv. 34, 5, 3: sed haec haud in magno equidem ponam discrimine, I shall attach no great importance to it, id. prooem. § 8.—In pass.: positum esse in aliquā re, to be based or founded upon, to rest upon, depend upon:

    ut salutem praesentium, spem reliquorum in vestris sententiis positam esse et defixam putetis,

    Cic. Fl. 1, 3; id. Agr. 2, 9, 22:

    omnia posita putamus in Planci tui liberalitate,

    id. Att. 16, 16, F, 2; id. Or. 8, 27:

    in te positum est, ut, etc.,

    id. Att. 16, 16, B, § 8. —
    2.
    To lay out, spend, employ a thing, esp. time, in any thing:

    tempus in cogitatione ponere,

    Cic. de Or. 3, 5, 17:

    si in hac curā vita mihi ponenda sit,

    id. Fam. 9, 24, 4:

    diem totum in considerandā causā,

    id. Brut. 22, 87; cf. id. Fam. 5, 21, 1; id. Att. 6, 2, 6:

    sumptum,

    id. Q. Fr. 3, 1, 2; id. Fam. 13, 54 fin.; cf.:

    totum animum atque omnem curam, operam diligentiamque suam in petitione,

    id. Mur. 22, 45:

    id multo tum faciemus liberius totosque nos in contemplandis rebus perspiciendisque ponemus,

    id. Tusc. 1, 19, 44:

    apud gratissimum hominem beneficium ponere,

    id. Fam. 13, 55 fin.:

    itinera enim ita facit, ut multos dies in oppidum ponat,

    id. Att. 11, 22, 2.—
    3.
    To put, place, count, reckon, consider a thing in or among certain things:

    mortem in malis,

    Cic. Fin. 3, 8, 29:

    in beneficii loco,

    id. Fam. 15, 4, 12; id. Cat. 2, 9, 20:

    si quis motus populi factus esset, id C. Norbano in fraude capitali esse ponendum,

    id. de Or. 2, 48, 199:

    in laude,

    to regard as praiseworthy, id. Top. 18, 71:

    in vitiis poni,

    to be regarded as a fault, Nep. Epam. 1, 2.—
    4.
    To appoint, ordain, make something:

    leges,

    Cic. Verr. 2, 5, 11, § 28:

    festos laetosque ritus,

    Tac. H. 5, 5 fin.:

    ut male posuimus initia, sic cetera sequentur,

    Cic. Att. 10, 18, 2:

    ne tu in spem ponas me bonae frugi fore,

    to hope for, reckon upon, Plaut. Capt. 5, 2, 4 Fleck.: nomen, to apply or give a name (= imponere):

    sunt enim rebus novis nova ponenda nomina,

    Cic. N. D. 1, 17, 44; id. Tusc. 3, 5, 10; Verg. A. 7, 63:

    qui tibi nomen Insano posuere,

    Hor. S. 2, 3, 48: rationem, to furnish an account, to [p. 1397] reckon, Suet. Oth. 7; cf. Col. 1, 3:

    pecuniae,

    Dig. 46, 3, 89.—
    5.
    To make or render vows or votive offerings to the gods:

    Veneri ponere vota,

    Prop. 3, 12, 18:

    nunc ego victrices lauro redimire tabellas, Nec Veneris mediā ponere in aede morer,

    Ov. Am. 1, 11, 25:

    hic ponite lucida Funalia et vectes,

    Hor. C. 3, 26, 6:

    libatum agricolae ponitur ante deo,

    Tib. 1, 1, 14; Ov. M. 3, 506:

    ex praedā tripodem aureum Delphi posuit,

    Nep. Paus. 2, 3.—
    6.
    In speaking or writing, to lay down as true, to state, assume, assert, maintain, allege, take for granted, etc.:

    quamobrem, ut paulo ante posui, si, etc.,

    Cic. Fam. 1, 9, 21; id. Fin. 2, 31, 100:

    recte Magnus ille noster, me audiente, posuit in judicio, rem publicam, etc.,

    id. Leg. 2, 3, 6: verum pono, esse victum eum;

    at, etc.,

    Ter. Phorm. 4, 3, 25:

    positum sit igitur in primis, etc.,

    Cic. Or. 4, 14:

    hoc posito atque concesso, esse quandam vim divinam, etc.,

    id. Div. 1, 52, 118; cf.:

    quo posito, et omnium sensu adprobato,

    id. Fin. 3, 8, 29; id. Leg. 2, 19, 48:

    pono satis in eo fuisse orationis atque ingenii,

    id. Brut. 45, 165:

    aliquid pro certo ponere,

    Liv. 10, 9 fin.:

    nunc rem ipsam ponamus quam illi non negant... Est haec res posita, quae ab adversario non negatur,

    Cic. Caecin. 11, 32.—
    7.
    Esp.: exemplum ponere, to cite an instance:

    eorum quae constant exempla ponemus,

    Cic. Inv. 1, 38, 68:

    perspicuo et grandi vitio praeditum posuimus exemplum,

    id. ib. 1, 47, 88:

    ab adjunctis antea posui exemplum,

    id. Top. 11, 50:

    horum exempla posui ex jure civili,

    id. ib. 14, 58:

    horum generum ex Cicerone exempla ponamus,

    Quint. 5, 11, 11; 6, 3, 108 al.—
    8.
    To set before the mind, represent, describe:

    nec ponere lucum Artifices, nec, etc.,

    Pers. 1, 70:

    pone Tigellinum,

    Juv. 1, 155.—
    9.
    To propose, offer, fix upon a theme for discussion (= proponere):

    mihi nunc vos quaestiunculam, de quā meo arbitratu loquar, ponitis?

    Cic. de Or. 1, 22, 102; 2, 1, 2:

    ponere aliquid, ad quod audiam, si tibi non est molestum, volo,

    id. Fat. 2, 4; cf.:

    ponere jubebam, de quo quis audire vellet,

    id. Tusc. 1, 4, 7:

    ponere praemium,

    Liv. 39, 17, 1; and impers. pass.:

    doctorum est ista consuetudo eaque Graecorum, ut iis ponatur, de quo disputent quamvis subito,

    id. Lael. 5, 17; so,

    cum ita positum esset, videri, etc.,

    id. Tusc. 3, 22, 54.—
    10.
    To put away, leave off, dismiss, forego, lay down, surrender (= deponere):

    vitam propera ponere,

    Plaut. Curc. 4, 3, 4:

    vitia,

    Cic. de Or. 3, 12, 46:

    dolorem,

    id. Tusc. 3, 28, 66: inimicitias, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6:

    curas,

    Liv. 1, 19:

    metum,

    Plin. Ep. 5, 6:

    iram,

    Hor. A. P. 160:

    moras,

    id. C. 4, 12, 25; Ov. F. 2, 816:

    animos feroces,

    Liv. 8, 1:

    corda ferocia,

    Verg. A. 1, 302:

    vires (flammae),

    id. ib. 5, 681:

    ipsum rudimentum adulescentiae bello lacessentem Romanos posuisse,

    had obtained his first experience, Liv. 31, 11 fin.; Suet. Ner. 22; also,

    tirocinium,

    Just. 12, 4, 6:

    animam,

    to lay down life, Vulg. Johan. 10, 15; 17.—Esp., milit. t. t.: arma ponere (= deponere), to lay down arms, yield, surrender:

    Nepesinis inde edictum ut arma ponant,

    Liv. 6, 10, 5:

    dedi imperatorem, arma poni jubet,

    id. 4, 10, 3; cf.:

    positis armis,

    id. 35, 36, 4; id. Epit. 88.—
    11.
    To make, cause to be (eccl. Lat.):

    cornu tuum ponam ferreum,

    Vulg. Mich. 4, 13:

    posuit me desolatam,

    id. Thren. 3, 11; with quasi:

    ponam Samariam quasi acervum,

    id. Mich. 1, 6; with in and acc.:

    posuerunt eam in ruinam,

    id. Isa. 23, 13.—
    12.
    To assume, suppose, put a case (of mere suppositions; only late Lat.; cf. 6 supra): pone tamen ab evangelistis scriptum, Ambros. de Fide, 5, 16, 194; Ps.-Quint. Decl. 273.—Hence, pŏsĭtus, a, um, P. a., of localities, placed, situated; situate, standing, lying anywhere:

    Roma in montibus posita,

    Cic. Agr. 2, 35, 96:

    Delos in Aegaeo mari posita,

    id. Imp. Pomp. 18, 55:

    portus ex adverso urbi positus,

    Liv. 45, 5:

    tumulus opportune ad id positus,

    id. 28, 13:

    urbs alieno solo posita,

    id. 4, 17.— Poet.:

    somno positus = sopitus,

    lulled to sleep, Verg. A. 4, 527.

    Lewis & Short latin dictionary > pono

  • 78 introduco

    intrō-dūco, dūxī, ductum, ere, hineinführen, einführen, einrücken lassen, I) eig.: a) übh.: naves eo, Caes.: copias in fines Bellovacorum, Caes.: exercitum in Ligures, Liv.: exercitum omnem in urbem, Liv.: alqm in tabernaculum, Liv.: legatos, legationes sociorum in senatum, Liv.: alqm ex carcere in senatum, Sen. rhet.: alqm in senatum ad agendas gratias, Suet.: alqm ad regem, Curt.: alqm cum legatis, Sall.: noctu milites Iugurthae (in das Haus des J.), Sall.: praesidium, quod introduxerat, ex oppido educit, Caes.: mox introductus, vorgelassen, Liv. – b) insbes., ein Wasser (in die Stadt) hineinleiten, aqua Claudia Romae introducta, Aur. Vict. epit. 4, 5. – II) übtr.: A) im allg. = einführen, philosophiam in domus, Cic. Tusc. 5, 10: litteras in corda discentium, Augustin.: consuetudinem, Cic.: hoc potissimum exemplum a patricio homine introductum, Liv.: novum in re publica introductum exemplum queritur, Caes.: intr. senatus consulta, ICt. – B) insbes.: 1) in der Rede vorführen, si nostros cum aliis sermones et aliorum inter se credibiliter introducimus, Quint.: ficta narratio introduci solet vel ad concitandos iudices etc., Quint.: deinde introducta rei similitudo, Cic. part. or. 40. – 2) den Satz (als Behauptung) vorführen, -aufstellen, erklären, m. folg. Acc. u. Infin., Cic. Acad. 2, 131; de nat. deor. 1, 20: m. folg. indir. Fragesatz = Gründe an führen, Cic. de fin. 4, 43.

    lateinisch-deutsches > introduco

  • 79 littera

    littera, ae, f. (lino), der Buchstabe, I) eig.: A littera, Cic., u. littera A, Vitr.: U et O litterae, Quint.: verba ac litterae legis, der B. des G. (Ggstz. sententia voluntasque), Cic. – nescius litterarum, der nicht schreiben kann, Varro: ignarus litterarum et carminum, Tac.: lenis appellatio litterarum, Cic.: litterarum ductus, Züge der B., Quint.: prima litterarum elementa, das ABC, Alphabet, Quint.: litterae figura, Plin.: litterarum formae, Cic., Quint. u. Tac.: Graecae litterae imago, quae delta dicitur, Mela (vgl. Delta, quod nomen a similitudine litterae accepit, Auct. b. Alex.): litterarum inventores, Tac.: miraculum litterarum (der B. = der Schreibkunst), Liv.: litterarum u. priscarum litterarum notae (Schriftzeichen), Cic.: litterarum nomina, Vib. Sequ.: litterarum nomina et contextus, Quint.: litterarum ordo, Plin. u. Suet.: series litterarum, Amm.: scientia litterarum, Schreibkunst, Paul. dig. 29, 2, 93. § 1 (vesch. von unten no. II, B, 2, c): litterarum simulacra, Sen.: homo trium litterarum, d.i. FUR, der Dieb, Plaut.: is (magister pastorum) sine litteris (ohne lesen u. schreiben zu können) idoneus non est, Varro. – litterae argenteae, Cic., aureae, Tac.: unius et viginti litterarum formae aureae, Cic.: littera (die Schriftzüge AI) communis pueroque viroque, Ov.: litterae cruentae, Cic.: eburneae litterarum formae, Quint.: littera finalis, Endbuchstabe, Macr.: funesta (die Schriftzüge der Totenklage AI), Ov.: litterae grandes, Unzial-, Versalbuchstaben, Cic.: littera Graeca, Cic. u.a.: quattuor atque viginti Graecae litterae, Aur. Vict.: litterae inanes (tote), Liv. 3, 56, 13 u. 33, 31, 2 (versch. von unten no. II, B, 2, b): lapidariae, Steinschrift, Lapidarschrift, Petron.: Latinae, Cic. u. Tac.: lepidae, Plaut.: littera longa, Plaut.: litterae maximae, Unzialbuchstaben, Cic.: minutae, Plaut. u. Cic.: minutulae, Vopisc., minutissimae, Suet.: littera quadrata, Unzialschrift, Petron.: litterae oblitteratae, Tac.: priscae, Cic. u. Liv.: littera salutaris (das A als Abkürzung von absolvo), Ggstz. littera tristis (das C als Abkürzung von condemno), Cic. Mil. 15: littera sanguinolenta, Ov.: litterae veterrimae Graecorum, Tac. – tres litteras adicere (sc. Latinis litteris), Tac.: obscenius concurrunt litterae, Cic.: Helvetiorum tabulae litteris Graecis confectae, Caes.: epistula Graecis conscripta litteris, Caes.: tabula conscripta litteris verbisque Graecis, Suet.: alqd litteris consignare od. custodire, etw. schriftlich aufzeichnen, Cic.: hinc liber non parum continet litterarum, ist schon ausführlich genug geworden, Cic.: eos versus in litteras dare, niederschreiben, Macr.: digerere in litteram, alphabetisch ordnen, Sen.: litteras discere, das Alphabet lernen, Plaut.: litterarum nomina et contextum prius quam formas discere, Quint.: apud alqm litteras discere, bei jmd. lesen lernen, Cic.: littera pro verbis, quam pes in pulvere duxit, Schriftzeichen, die der Fuß im St. zog, Ov.: reliquas gemmas per litterarum ordinem (in alphabetischer Ordnung) explicare, Plin.: nulla quae possit exstat littera Nasonis sanguinolenta legi, Ov.: ne illi sit cera, ubi facere possit litteras (schreiben könne), Plaut.: ne litteram quidem ullam focimus (habe geschrieben) nisi forensem, Cic.: ex se facere litteram longam (ein I), sich aufhängen, Plaut.: eius diei senatus consulta aureis litteris figere in curia, in goldener Schrift an der Kurie anbringen, Tac.: littera fundit se (zerfließt auf dem Papier), Plin.: haerere circa litterarum formas, noch beim Buchstabieren stehen, Quint.: rostro humi A litteram imprimere (v. Schwein), Cic.: litteras incīdere in lignum, Gell.: grandibus litteris nomen incīdere, Cic.: foedus litteris incīdere, Liv.: in basi statuarum maximis litteris incisum esse, Cic.: de alqa re littera nulla in eorum scriptis invenitur, Cic.: legere (lesen können) litteras minutulas, Vopisc.: alqd litteris mandare, niederschreiben, Cic. u. Caes.: ad me litteram numquam misit, Cic. (u. so ellipt., neque ullam litteram ad me, verst. misit, Cic.): alqm (= alcis vitam) in litteras mittere, jmds. Leben niederschreiben, Vopisc.: vellem nescirem litteras! u. quam vellem nescire litteras! o daß ich doch nicht schreiben könnte! Sen. de clem. 2, 1, 2 u. Suet. Ner. 10, 2 (versch. von unten no. II, B, 2, c): litteris parcere, das Papier schonen, Cic.: nullam litteram pupillo, nullam matri eius, nullam tutoribus reddidit, gab dafür keinen B., Cic.: vitam alcis in litteras referre, niederschreiben, Vopisc.: sedecim litterarum formas repperisse, Tac.: litteram nullam reliquisse (hinterlassen haben), Cic.: littera alia aliam scandit, Plaut.: scire litteras, die B. kennen = lesen od. schreiben können, Plaut. truc. 735. Cornif. rhet. 3, 30. Vitr. 1, 1, 4; dah. auch = die Buchführung verstehen, Cic. de rep. 5, 5 (versch. von unten no. II, B, 2, c): si unam litteram Graecam scisset (verstanden hätte), Cic. Verr. 4, 127: lapidarias litteras scire, die Lapidarschrift kennen, Petron. 58, 7: nullam litteram scripsisse (schriftlich aufgezeichnet haben, v. einem Dichter), Cic.: has (litteras) gallina scripsit, Plaut.: super (oben über der Tür) quadratā litterā scriptum CAVE CANEM, Petron.: lex vetusta est, priscis litteris verbisque scripta, Liv.: litterarum ductus sequi, Quint.: sonos vocis paucis litterarum notis terminare, auf nur w. B. beschränken = mit nur w. B. bezeichnen, Cic.: locum (eine Stelle aus einem Buche) ad litteras subicere, buchstäblich unten anführen, Ouint.: ut plerique in litteras tradunt, schriftlich überliefern, Spart.: in reliquis rebus Graecis litteris uti, Caes.: suis litteris perverse uti, von der Rechten zur Linken schreiben (von den Ägyptern), Mela.

    II) meton.: A) Sing. littera, 1) die Schriftzüge, die Handschrift jmds., Alexidis manum amabam, quod tam prope accedebat ad similitudinem tuae litterae, weil sie deinen Schriftzügen so ganz ähnlich war, Cic. ad Att. 7, 2, 3.

    2) poet. statt Plur. litterae, das Geschriebene, die Aufzeichnung, a) das Schreiben, der Brief, Ov. her. 3, 1; 5, 2; 6, 9; 12, 114; amor. 1, 12, 2; met. 9, 515 u.a. Tibull. 3, 2, 27. Mart. 10, 73, 1. Vgl. Neue-Wagener Formenl.3 1, 685. – b) eine Handschrift = eine Schuldverschreibung, ein Schuldschein, littera poscetur, Ov. art. am. 1, 428. – c) eine Grabschrift, in sepulchro si non urna, tamen iunget nos littera, Ov. met. 11, 706. – d) die Literaturrichtung, Ov. trist. 5, 3, 54.

    B) Plur. litterae, das Geschriebene, 1) im allg., die schriftliche Aufzeichnung, quod parvae et rarae per eadem tempora litterae fuere, Liv. 6, 1, 2: rarae per ea tempora litterae erant, Liv. 7, 3, 6: eos, qui discunt, litteris confisos minus memoriae studere, Caes. b. G. 6, 14, 4 (versch. litteris confidere unten no. II, B, 2, c aus Vitr. 1, 1, 2): sed, quod litteris exstet (soweit die schr. Aufz. reicht), Pherecydes Syrius primus dixit animos esse hominum sempiternos, Cic. Tusc. 1, 38: sed propria legis et ea, quae scripta sunt, et ea, quae sine litteris (ohne geschrieben zu sein) aut gentium iure aut maiorum more retinentur, Cic. part. or. 130.

    2) insbes.: a) die Schrift, das Schriftstück, der Aufsatz, das Dokument, die Urkunde, die Verfügung, der Kontrakt, meae litterae, Cic.: litterae divinae, sanctae, heilige Schrift, Bibel, Lact.: dass. litterae sacrae, Augustin.: Graecae de philosophia litterae, Cic.: priscae Graecorum litterae, Cic.: litterae ad sacra pertinentes, Ritualbücher, Lact.: litterae publicae (Urkunden), Cic.: litterae imperatorum, Schriftstücke, Dokumente, Tac.: hanc scientiam pluribus et illustrioribus litteris (Werke) explicare, Cic.: cedo mihi eiusdem praetoris litteras (Schriften, Protokolle) et rerum decretarum et frumenti imperati, Cic.: eos libros omnes litterasque deferre, Bücher u. Schriften (Weissagebücher, Gebetsformeln, Ritualbücher), Liv.: heres eius venit eo, ubi non modo res (das Vermögen) erat, sed ratio (Rechnungen) quoque omnis et omnes litterae (alle darauf bezüglichen Schriftstücke), Cic.: litteras (schriftliche Beweise) conquirere, Cic.: sanctae litterae docent (in der Bibel steht), m. folg. Acc. u. Infin., Lact.: quas ego litteras (Urkunden) obsignandas publico signo et deportandas (hierher bringen) curavi, Cic.: cum ab omnibus (civitatibus Siciliae) mandata, legatos, litteras (Urkunden) testimoniaque sumpsissem (angenommen hatte), Cic.: hic propter magnitudinem furti sunt, ut opinor, litterae factae, ist ein Kaufbrief (Kaufkontrakt) angefertigt worden, Cic.: litteras (das Ernennungsschreiben, Diplom) revocavit, Suet.

    b) der Brief, das Schreiben, auch ein amtliches, der Bericht, der Erlaß, die Botschaft, Depesche, der Auftrag (vgl. epistula), litterae ab alqo, Caes.: litterae ad alqm, Cic.: litterae in (gegen) alqm, Tac. ann. 6, 9: ecce tuae litterae de Varrone, Cic. – nuntii litteraeque, litterae nuntiique, Caes. – litterae regis, Liv.: litterae Caesaris, Caes.: litterae grates agentes, Danksagungsschreiben, Tac.: litterae commendantium, Empfehlungsschreiben, Fronto: litterae paucorum versuum (Zeilen), Liv. – res dignae litteris nostris, die verdienen, daß ich sie dir mitteile, Cic.: ad litteras scribendas pigerrimus, Cael. in Cic. ep.: tempus mutum a litteris, Cic. – fasciculus litterarum, Cic.: libri (Faszikel) allatarum (angekommener) u. missarum (abgegangener) litterarum, Cic.: vicissitudo litterarum, Briefwechsel, Hieron. epist. 8 in. – tanta auctoritas litterarum, so wichtige Briefe, Cic.: brevitas tuarum litterarum, Cic.: tanta erat crebritas litterarum, Cic.: nullus delectus litterarum, Cic.: litterarum tuarum accuratissima diligentia, Cic.: exemplum (Abschrift) Caesaris litterarum, Cic.: humanitas litterarum tuarum, Cic.: inconstantia mearum litterarum, Cic.: inopia testium ac litterarum, Cic.: intermissio litterarum tuarum, Cic.: si intervallum longius erit mearum litterarum, Cic.: litterarum multitudine alci molestiorem esse, Cic.: litterarum neglegentia, Saumseligkeit im Briefschreiben, Cic.: prudentia litterarum tuarum valde mihi grata est, Cic.: iucundus est mihi sermo litterarum tuarum, Cic. – litterae acerbae, acerbissimae, Cic.: satis aculeatae, Cic.: amabiles, Cic.: antemeridianae, am Vormittag eingetroffene od. empfangene (Ggstz. postmeridianae od. vespertinae), Cic.: antiquiores litterae, von früherem Datum, Cic.: ardentes in alqm litterae, Cic.: litterae argutissimae, Cic.: atrocissimae (entsetzlicher), Cic.: breves, Cic.: commendaticiae, Empfehlungsschreiben, Cic. u. ICt.: binae continuae, Cic.: commendatoriae, Empfehlungsschreiben, Sidon.: consolatoriae, Trostschreiben, Cic.: contrariae, Erlasse, die Widersprüche enthalten, Cic.: crebrae, Cic.: crebrae Pompei, Caes.: crebriores litterae nuntiique, Caes.: litterae dignae Ap. Claudio, Cic.: disertae, mit rednerischer Kunst geschriebener, Cic.: domesticae, Familienbriefe, Cic. ep. ad Brut.: exitiales, Liv.: exspectatissimae, Cic.: falsae, Cic. u. Liv.: frigidae et inconstantes Lepidi, Cic.: gratissimae, Cic.: gratulatoriae, Glückwunsch, Augustin.: litterae tuae mirabiliter gratae sunt senatui, Cic.: litterae humanissimae, Cic.: litterae illitteratissimae, Cic.: improbissimae, Cic.: Bibuli impudentissimae, Cic.: inanes (inhaltleere), Cic. ep. 6, 22, 1 (versch. von oben no. I): incorruptae, Cic.: iniquae, Unbilligkeiten enthaltende Erlasse, Cic.: inusitatae, etwas Ungewöhnliches enthaltende Erlasse, Cic.: iucundae mihi tuae de Britannia litterae, Cic.: laureatae litterae, Siegesnachrichten, Liv. (vgl. laureatus): litterae in Antonium admodum lenes, Cic. ep. ad Brut.: litterae paulo liberiores, Cic.: matutinae, am Morgen eingetroffene od. empfangene, Cic.: minaces et acerbae, Cic.: mordacissimae, Hieron.: novae, Cic.: odiosae, Cic.: Annali pergratae litterae tuae fuerunt, Cic.: litterae plenae amoris et officii, Cic.: plenae humanitatis, officii, dignitatis, Cic.: litterae alcis plenissimae amoris, humanitatis, officii, diligentiae, Cic.: litterae pomeridianae (postmeridianae), am Nachmittag eingetroffene od. empfangene, Cic.: litterae proximae (der letzte), Cic.: rarae, Cic.: publicae (amtliches), Cic.: recentissimae, Cic.: litterae Caesaris refertae omni officio, diligentiā, suavitate, Cic.: litterae superiores (vorige), Cic.: stomachosiores, Cic.: suaves, Cic.: tumultuosiores (beunruhigendes), Suet.: tristes, Cic.: tuae et unae et alterae litterae, Cic.: litterae uberiores, uberrimae, Cic.: litterae magnificis verbis, rerum vacuae, Tac.: litterae vehementes, Cic.: verbosiores alcis litterae, Nep.: litterae vespertinae, am Abend eingetroffene od. erhaltene (Ggstz. antemeridianae), Cic.: tuae litterae iam nimis veteres sunt, Cic.: Cassii litterae victrices, Siegesberichte, Siegesbotschaften, Cic.: litterae a scriba vitiatae, Liv. – ab alqo litteras accipere, Cic.: litteras Romae accipere, Cic.: accepisse alcis litteras a. d. quintum Terminalia Laodiceae, Cic.: litterae, quas proxime acceperam, Cic.: litteras adiungere (beischließen), Cic.: litteras afferre (überbringen), zB. is qui litteras attulit, der Überbringer des Br., Cic.: litterae afferuntur, treffen ein, zB. nimium raro nobis abs te litterae afferuntur, Cic.: alci afferuntur ex Asia cotidie litterae, Cic.: litterae allatae ab urbe, Liv.: libri (Faszikel) allatarum litterarum (Ggstz. libri missarum litterarum), Cic.: litterae tuae mihi somnum attulerunt, Cic.: litteras aperire, Cic.: alqm crebris litteris appellare, Cic.: litteras approbare (als den seinigen anerkennen), Cic. ep. ad Brut.: quod antiquior dies (älteres Datum) in tuis fuisset ascripta litteris quam in Caesaris, Cic.: assentiri litteris regis, Cic.: crebro illius litterae ab aliis ad nos commeant, Cic.; vgl. cum litterae per milites commearent (übermittelt wurden), Tac.: litteris Labieni certiorem fieri m. folg. Acc. u. Infin., Caes.: cognoscere ex litteris, Cic., ex nuntiis litterisque, Caes.: per litteras tecum quam saepissime colloquor, Cic.: committere alqd litteris, Cic.: litteras temere committere non audere, Cic.: alci paulo liberiores litteras committere non audere, Cic.: litteras componere ad alqm, Tac. (vgl. litterae a Graccho compositae, Tac.): si sciant, quid litterarum et cuius generis conficiam, Cic.: hae litterae vehementer confirmabant (ermutigte) mentes oppidanorum, Auct. b. Hisp.: conquiescent litterae, nisi quid novi exstiterit, Cic.: dare litteras alci, einhändigen, zur Bestellung mitgeben, Cic.: ebenso dare alci litteras ad alqm (an jmd.), Cic.: aber dare litteras ad alqm, an jmd. ausfertigen, mit jmd. korrespondieren, an jmd. schreiben, Cic.: ebenso ad alqm accuratissimas litteras dare, Cic.: satis aculeatas ad Dolabellam litteras dedi, Cic.: u. nihil ad alqm dare litterarum, Cic.: inde has litteras postridie ante lucem dedi, Cic.: binas a te accepi litteras Corcyrae datas, Cic.: litterae datae Idibus Nov., mit dem Datum vom 13. Nov., Cic.: dedere alci litteras, einhändigen, zur Bestellung mitgeben, Cic.: litteras deferre ad alqm, Cic.: Leonidae litterae me non satis delectarunt, Cic.: vehementer delector tuis litteris, Cic.: describere alqd litteris, Cael. in Cic. ep.: desiderare alcis litteras, Cic.: elicere alcis litteras, Cic., alcis verbosiores litteras, Nep.: elicere alias ab alqo litteras, Cic.: exanimatus tuis litteris, Cic.: exarare litteras inter cenam, Cic. fr., ad alqm harum litterarum exemplum in codicillis, Cic.: litteras excĭdisse in via, seien unterwegs verloren gegangen, Cic.: alcis litteras exspectare, avide od. vehementer exspectare, cotidie exspectare, Cic.: statim extrudere (hinausjagen = in aller Eile abschicken) tabellarios litterasque ad Ciceronem, Cic. ep. ad Brut.: flagitare ab alqo promissa per litteras, Cic.: inde ad Antonium fratrem litteras facere (ausfertigen), Iustin. 27, 2, 6 (vgl. heri effeci epistulam ad Caesarem, Cic. ad Att. 13, 26, 2): gratulari alci litteris, Cic.: abs te proximas (letzten) litteras habebam Epheso a. d. V. Idus Sextil. datas, Cic.: impetrare alqd litteris paucorum versuum, Liv.: in ipsum discessum senatus incĭdisse credo meas litteras, Cic.: litterae incĭdunt in alienum, fallen in fremde Hand, Cic.: quantum ex tuis litteris intellegere potui, Cic.: litteras alcis intercipere, Cic. u.a.: litterae intereunt (gehen verloren), Cic.: invito eum per litteras, ut apud me deversetur, Cic.: alcis litteras legere, Cic., legisse libentissime, Cic.: aber legere (vorlesen) alci litteras, Tac.: tuae litterae planius loquebantur et uberius quam volgi sermo, Cic.: alci per litteras magnopere mandare, ne etc., Caes.: alci minari in litteris, Cic.: mittere alcis litteras ad alqm, Cic.: mittere ad alqm litteras, an jmd. einen Brief abgehen lassen = an jmd. schreiben, zB. confestim ad Caesarem, Caes.: domum ad se, Cic.: ad senatum populumque Rom. de rebus a se gestis, Liv.: Cn. Pompei litterae ad Hvpsaeum et Hypsaei ad Pompeium missae, Cic.: so auch litteras mittere (einen Brief schicken mit der Meldung, brieflich melden) m. folg. Acc. u. Infin., Auct. b. Hisp. 28, 2: litteras mittere ad alqm (den Auftrag schicken) mit folg. ut u. Konj., Hirt. b. G. 8, 6, 3 u.a. Caes. b. c. 1, 9, 3. Auct. b. Alex. 42, 5 u. 44, 2: ebenso litteras mittere alci, ut etc., Auct. b. Hisp. 4. § 4: u. litteras mittere ad alqm mit folg. bl. Konj., Caes. b. c. 3, 23, 3. Auct. b. Alex. 59, 3: litteras (schriftliche Aufforderung) nuntiosque ad alqm mittere mit folg. ne u. Konj., Caes. b. G. 1, 26, 6: queri apud alqm per litteras mit folg. Acc. u. Infin., Cic.: lex litteras iudicum signis obsignari iubet, Cic.: obstrepere alcis litteris, Cic.: litteras perferre, richtig bestellen, Caes.: ad me mihi exspectatissimae litterae perferuntur, Cic.: unis litteris totius aestatis res gestas perscribere, Cic.: praemisit mihi odiosas litteras hoc exemplo, Cic.: recitare alcis litteras, Cic.: recitatis litteris per (von) Xenarchum praetorem, Liv.: reddere alci litteras, einhändigen, Cic. u.a.: crebro regustare alcis litteras, Cic.: litteras Caesari remittit (er berichtet an C. zurück) m. folg. indir. Fragesatz, Caes. b. G. 5, 47, 5: requirere alcis litteras, einen Br. von jmd. verlangen, Cic. ep. ad Brut.: litteras resignare, Cic.: rescribere ad eas litteras, ad eas ei litteras nihil, Cic.: alcis litteris respondere, brevi respondere, Cic.: litterae eorum decretis decumanorum remotae sunt, sind beiseite geschafft worden, Cic.: litteras alcis scindere (zerreißen), Cic.: litterae falsae, signo adulterino T. Quinctii signatae, Liv.: non nihil significabant (enthielt leise Andeutungen) tuae litterae m. folg. Acc. u. Infin., Cic. ep. 2, 13, 2: scribere litteras, Caes., ad alqm, Cic.: extemplo scribere litteras Romam, Liv.: de alqo ad alqm humanissimas litteras scribere, Cic.: litterae tam accurate scriptae, Cic. ep. ad Brut.: moderate et benigne scriptas esse censentes litteras, Liv.: ita sunt litterae humaniter scriptae, Cic. fr.: litterae scriptae humanissime, Cic.: Vettius testatur litteris tuum impudentissimum furtum, Cic.: ad tuas venio litteras, ich komme nun auf deinen Br., Cic.: a te litterae non venerunt (sind angekommen), Cael. in Cic. ep.: dum tibi litterae meae veniant, Cic.: litterae Capuam ad Pompeium volare dicebantur, es hieß, ein Kurier mit einer Depesche sei nach K. zu P. geeilt, Cic. c) wissenschaftliche Kenntnisse od. Bildung, Wissenschaften, Gelehrsamkeit, wissenschaftliche Beschäftigung, wissenschaftliche Studien, Sprachstudium, Sprachwissenschaft, Literatur, litterarum cognitio et poëtarum, Cic.: litterarum scientia, Cic.: litterarum studium, Cic.: Graecarum litterarum doctor, Nep.: gymnasium litterarum, Sidon. epist. 1, 6, 2: civitas litterarum, Cassiod. var. 5, 22, 1. – litterae altiores, Plin.: communes (gewöhnliche w. K.), Cic.: domesticae, theoretische, wissensch. Bestrebungen (Ggstz. forenses artes, die praktischen auf dem Forum), Cic.: elementariae, Elementarkenntnisse, Capit.: Graecae, Latinae, Cic.: interiores, Cael. in Cic. ep.: interiores et reconditae, Cic.: oratoriae, Lact.: Graecorum penitissimae, Macr.: serviles, Sen.: vulgares, Cic. – cupidissimus litterarum, Nep.: litteris omnibus a pueritia deditus, Cic.: doctus Graecis litteris, Cic.: Graecis litteris eruditus, Cic.: eruditissimus et Graecis litteris et Latinis, Cic.: Graecarum litterarum expers od. rudis, Nep.: communium litterarum et politioris humanitatis expers, Cic.: ignarus etiam servilium litterarum, der nicht einmal so viel Wissenschaften kennt wie ein Sklave, Sen.: litteris elementariis et calculo imbutus, im Lesen u. Schreiben u. im Rechnen unterrichtet, Capit.: perfectus in litteris, wissenschaftlich ausgebildet, Cic.: in primis studiosus litterarum, Nep.: litteris tinctus, einen Anstrich von wissensch. Bildung besitzend, Cic.: alter litterator fuit, alter litteras sciens, ein wissensch. gebildeter Mann, ein wirklicher Gelehrter, Gell. – abdere se litteris od. in litteras, Cic.: abest historia litteris nostris (unserer Literatur), Cic.: abhorrere a litteris, ab humanitate, für einen wirklich durchgebildeten Menschen sich nicht ziemen, Cic.: litteras amare, Nep.: litterarum studium arripere, sich auf die Beschäftigung mit den Wissenschaften werfen, Nep.: litteris confidere, sich bloß auf wissensch. Studien stützen, Vitr. 1, 1, 2 (vgl. oben no. II, B, 1): se per litteras consolari, Cic.: sine litteris contendere, ohne wissensch. Studium sich bemühen, Vitr.: illae scilicet litterae conticuerunt forenses et senatoriae, Cic.: dare se huic etiam generi litterarum, Cic.: huic studio litterarum penitus se dedere, Cic.: dedere se litteris, Cic.: dedere se litteris sermonique Persarum, Nep.: dedere se ad litteras memoriasque veteres, Gell.: delectari in litteris, Cic.: Graecas litteras (das Griechische) in senectute didicisse, Cic.: in Bithynia oratorias litteras docere, Lact.: id litterae docent, das lernen wir durch die Sprachwissenschaft, Cic.: de Graecorum penitissimis litteris hanc historiam eruisse, Macr.: explicare alcis litteras, jmds. Studium betreiben, Cic.: philosophiam Latinis litteris illustrare, Cic.: litteris se involvere, Cic.: alqd Latinis litteris mandare, in die lat. Sprache od. Literatur übertragen, Cic. de fin. 1, 1. – nescire litteras, ohne gelehrte Kenntnisse (wissenschaftliche Bildung) sein, Cic. Brut. 259 (versch. von oben no. I): non eā re litteras quoque alias nescio, so bin ich doch deshalb sonst nicht ohne wissenschaftliche Bildung, Gell. 4, 1, 13: neque ullos versus neque ullas litteras nosse, irgend etwas Wissenschaftliches verstehen, Cic.: nunc mihi nihil libri, nihil litterae, nihil doctrina (Philosophie) prodest, Cic.: scire litteras, wissenschaftliche Kenntnisse besitzen, Cic. de fin. 2, 12 (versch. von oben no. I): u. so litterarum admodum nihil sciebat, wissenschaftl. Bildung besaß er gar nicht, Cic. Brut. 210: studere litteris, Cic.: aut litteris Graecis aut sermoni studere, Iustin.: erant in eo plurimae litterae nec eae vulgares, sed interiores quaedam et reconditae, Cic.: litteris sustentari et recreari, Cic.: omnia reliqua tempora litteris tribuere, Nep.: non nihil temporis tribuere litteris, Nep.: aut possem vivere, nisi in litteris viverem? Cic.: litteras vorare cum alqo, Cic. – / Die Schreibung littera gew. in den besten Hdschrn. u. in Inschrn. (zB. Corp. inscr. Lat. 4, 1891; 5, 532, 2, 1; 6, 1751. Edict. Diocl. 7, 66; vgl. Brambach Hilfsb. S. 46); doch auch litera, s. Fleckeisen im Rhein. Mus. 8, 229.

    lateinisch-deutsches > littera

  • 80 prodo

    prō-do, didī, ditum, ere, I) hervorgeben,bringen, -tun, A) im allg.: anima extra prodita, Lucr.: pr. alto suspiria pectore, Ov.: pr. fumoso condita vina cado, Ov.: Medusae squalentia prodidit ora, zeigte, Ov. – B) insbes.: 1) zur Welt bringen, hervorbringen, parvā prodite patriā, Acc. tr. fr.: ex eadem domo et gente proditi, ICt. – übtr., vom Boden, aus sich hervorsprießen lassen, fetum olivae, Ov. – 2) zur öffentlichen Kenntnis bringen, a) zur Achtgebung, Warnung usw. aufstellen, bekanntmachen, decretum, Cic.: exemplum, statuieren, Liv.: übtr., exemplum perniciosum, turpe, anderen geben, Cic. u. Vell. – b) als publiz. t. t., jmd. (zu einem Amte) ernennen, alqm consulum rogandorum ergo, Cic.: bes. flaminem, interregem, Cic. – c) als Erzähler, Geschichtschreiber berichten, melden, falso proditum esse, Liv.: utrumque auctores prodidere, Tac.: sicut proditur, Liv.: quae scriptores prodiderunt, Cic.: m. folg. Acc. u. Infin., Tac. ann. 12, 67 u. 15, 16: proditur (es wird berichtet, erzählt, es heißt) m. Nom. u. Infin., Iustin. 28, 4, 14 u. 44, 4, 12. – d) Verborgenes od. Geheimes mitteilen, entdecken, verraten, conscios, Cic.: commissa, Hor.: secretum uxori, Suet.: crimen vultu, Ov.: v. Lebl., gaudia prodens vultus, Hor. sat. 2, 5, 104: servabam vultus ducis ac prodentia sensum lumina, Sil. 6, 384: cum turbato iam prodita voltu ira ducis tandem testata est voce dolorem, Lucan. 3, 356. – 3) treulos, verräterisch in die Hände spielen, übergeben, ausliefern, verraten, anui filiam planissime (auf Gnade u. Ungnade), Ter.: classem praedonibus, Cic.: supplicem, Nep.: verb. alqm proicere (preisgeben) ac prodere, prodere et proicere, Caes. u. Cic. – u. wie verraten übh. = der Gefahr preisgeben, alqm ad mortem, Verg.: commilitones ad caedem, Liv.: alqm in omnes cruciatus, Liv.: verb. proicere ac prodere ad inconsultam atque improvidam pugnam legiones, leichtsinnig preisgeben, Liv. – urbem, Liv.: patriam, Liv.: ne fortunas meas, ne unicam filiam tam temere proderem, Cic.: vitam et pecuniam, Ter.: caput et salutem alcis, Cic.: utilitatem communem, Cic.: libertatem, Liv.: officium, Cic.: fidem, sein Wort brechen, Sall.: alvum, den Magen verderben, Plaut.: prodita iudiciis fallacibus, Lucr. – II) weitergeben, -gehen lassen, A) ausdehnen, fristen, illi prodit vitam ad miseriam, Plaut. trin. 340. – B) verschieben, weiter hinaussetzen, porro diem, Lucil. 214: diem militibus legionis III., Cato oratt. 72, 12 (b. Fest. 242, 16): diem nuptiis, Ter. Andr. 313. – C) übergeben, überliefern, hinterlassen, sa cra suis posteris, Cic.: ius imaginis ad memoriam posteritatemque prodendae, Cic.: regnum a Tantalo proditum, Cic. – bes. schriftlich, nostrae amicitiae memoriam, Cael. in Cic. ep.: exercitus memoriam, Caes.: de Magonis interitu duplex memoria prodita est, ist eine doppelte Erzählung überliefert worden, Nep.: memoriae prodere, schriftlich hinterlassen, -überliefern, sermonem eius, Cic.: u. so memoriae prodiderunt m. folg. Acc. u. Infin., Cic. u. Nep.: und memoriae proditur m. folg. Acc. u. Infin., Tac. u. Liv.: multos deerrasse memoria prodidit, Colum.: quos natos in insula ipsi memoriā proditum (mündlich überliefert) dicunt, Caes.: so auch quod memoriā proditum, quod est memoriā proditum ac litteris, Cic. – D) fortpflanzen, genus a sanguine Teucri, Verg. Aen. 4, 231. – / Archaist. Konj. Perf. produit, Fest. 229 (a), 16.

    lateinisch-deutsches > prodo

См. также в других словарях:

  • Exemplum — Saltar a navegación, búsqueda El exemplum, colección de exempla o ejemplario es un género didáctico literario cultivado en la Edad Media. Proviene de la palabra latina ejemplo. A partir del siglo XIII, el uso del exemplum se hizo masivo.… …   Wikipedia Español

  • EXEMPLUM — Outre le sens habituel d’«exemple», le mot latin exemplum désigne une ressource de la rhétorique utile à qui veut susciter la persuasion. Aristote rapproche l’exemple, qui repose sur une inférence implicite, (raisonnement inductif) du syllogisme… …   Encyclopédie Universelle

  • EXEMPLUM — EXEMPLUM, legend or anecdote from the lives of the sages to suggest emulation as instruction. In medieval Hebrew literature it is very difficult to distinguish between the legend and hagiography , historical fiction, and various kinds of fables.… …   Encyclopedia of Judaism

  • exemplum — index cross section, duplicate, example, exemplar, illustration, instance, model, pattern, precedent …   Law dictionary

  • EXEMPLUM — Gr. ἀντίγραφον, sicut Exemplar. ἀυτόγραφον, vide Salmas. de Modo Usurar. c. 1. Item, argumentum, figura. Unde marmora in exemplis, apud Anastas. in Leone III. h. e. exemplata, figurata viz. et imaginata: cuiusmodi exempla fiebant opere tesselato …   Hofmann J. Lexicon universale

  • exemplum — ► NOUN (pl. exempla) ▪ an example or model, especially a moralizing or illustrative story. ORIGIN Latin …   English terms dictionary

  • exemplum — [eg zem′pləm, igzem′pləm] n. pl. exempla [eg zem′plə] [L, EXAMPLE] 1. an example; illustration 2. a moralized tale or anecdote, esp. one included in a medieval sermon …   English World dictionary

  • Exemplum — An exemplum (Latin for example , pl. exempla, exempli gratia = for example , abbr.: e.g. ) is a moral anecdote, brief or extended, real or fictitious, used to illustrate a point.Exemplary literatureThis genre sprang from the above, in classical,… …   Wikipedia

  • Exemplum — Un exemplum est un récit présenté comme véridique, inséré dans un discours pour en démontrer la valeur salutaire ou la valeur juridique (rhétorique codifiée par Quintilien). Dans le christianisme, les exemplums (ou exempla) sont des recueils de… …   Wikipédia en Français

  • exemplum —         (лат., мн.ч. exempla).         1. E.um, «пример» «короткое повествование, выдаваемое за истинное и предназначенное для того, чтобы быть включенным в какую либо речь (обычно проповедь), с целью убедить аудиторию с помощью спасительного… …   Словарь средневековой культуры

  • Exemplum — Das Beispiel (lat. exemplum) wird in der Rhetorik meistens im Kontext von Beweisen und Argumenten behandelt. Für Quintilian ist das Exemplum ein der Rede zugefügter, veranschaulichender Beleg, oder auch „die Erwähnung eines zur Überzeugung von… …   Deutsch Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»